Το λιµάνι του Ηρακλείου χθες και σήµερα. Περιβαλλοντική οµάδα του 6 ου ΕΠΑΛ Ηρακλείου Πρόγραµµα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «Βιοµηχανική κληρονοµιά»

Transcript

1 Το λιµάνι του Ηρακλείου χθες και σήµερα Περιβαλλοντική οµάδα του 6 ου ΕΠΑΛ Ηρακλείου Πρόγραµµα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «Βιοµηχανική κληρονοµιά»

2 1. Η οµάδα µας Η Περιβαλλοντική οµάδα του 6 ου ΕΠΑΛ Ηρακλείου Οι Μαθητές του τµήµατος Α4 Οι Υπεύθυνοι Καθηγητές Καγιαλής Κωνσταντίνος, Μιχαηλίδη Αφροδίτη

3 2. Η εργασία µας Α. ΣΤΟΧΟΙ Οι στόχοι του Περιβαλλοντικού αυτού Προγράµµατος είναι οι εξής: 1) Να εξασκηθούν οι µαθητές στην εξεύρεση πηγών και πληροφοριακού υλικού, φωτογραφιών 2) Να γνωρίσουν οι µαθητές καλύτερα την ιστορία της πόλης τους και να γίνει φανερή η συνέχεια από τη µία εποχή στην άλλη 3) Να γνωρίσουν οι µαθητές την ιστορία του λιµανιού Ηρακλείου, καταγράφοντας τη δραστηριότητα που υπήρχε στο παρελθόν. 4) Να εντοπίσουν οι µαθητές τα σωζόµενα κτίρια και µνηµεία του λιµανιού 5) Να ευαισθητοποιηθούν οι µαθητές ως προς την ανάγκη διάσωσης της κληρονοµιάς της πόλης και της ύπαρξης συνέχειας µεταξύ των διαφόρων ιστορικών φάσεων 6) Να γνωρίσουν και να περιγράψουν τα παλιά επαγγέλµατα του λιµανιού. Β. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ: Οµαδική Συνεργατική Μέθοδος project Γ. ΧΡΟΝΟ ΙΑΓΡΑΜΜΑ: Η εργασία µας άρχισε περίπου τέλη Σεπτεµβρίου και έληξε µέσα Απριλίου.. ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: ιαβάσαµε τις πηγές Αναζητήσαµε πληροφορίες στο ιαδίκτυο Επισκεφτήκαµε τους χώρους στο λιµάνι Τραβήξαµε φωτογραφίες Συγκεντρώσαµε το υλικό ηµιουργήσαµε την παρουσίαση ηµιουργήσαµε το τελικό κείµενο

4 Ε. ΣΥΝ ΕΣΗ ΜΕ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ Τα γνωστικά αντικείµενα που εµπλέκονται είναι: 1)ΚΕΙΜΕΝΑ-ΓΛΩΣΣΑ: Οι µαθητές µελέτησαν κείµενα και συγγράψανε την τελική εργασία 2)ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ: Οι Φυσικές επιστήµες συνδέονται αναπόσπαστα µε τη βιοµηχανική δραστηριότητα και την τεχνολογική εξέλιξη 3)ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ: Οι µαθητές αναζήτησαν πληροφορίες στο διαδίκτυο, παρέδωσαν το τελικό ψηφιακό υλικό και παρουσίασαν µε προβολή την εργασία τους 4)ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ: Ο τεχνολογικός εξοπλισµός, οι πρώτες ύλες, τα προϊόντα, η τεχνογνωσία αποτελούν πτυχές της βιοµηχανικής κληρονοµιάς που οδηγούν τους µαθητές σε αναζήτηση στοιχείων για τη γεωγραφία του τόπου τους 5)ΙΣΤΟΡΙΑ: Η µελέτη της βιοµηχανικής κληρονοµιάς µιας περιοχής, συµβάλλει στη γνώση και κατανόηση της ανθρώπινης ιστορικής δραστηριότητας στο χρόνο και χώρο 6)ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ: Η µελέτη της βιοµηχανικής κληρονοµιάς µιας περιοχής, οδηγεί στην αναγνώριση της κοινωνικής σηµασίας της βιοµηχανικής παραγωγής, η οποία αποτελεί εστία επαγγελµατικών και µη δραστηριοτήτων, συµπεριφορών και αισθηµάτων για την πλειονοψηφία της τοπικής κοινωνίας 7)ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ: Οι µαθητές προσέγγισαν και την αρχιτεκτονική αξία των βιοµηχανικών κτηρίων αλλά και την αισθητική του περιβάλλοντος χώρου τους 8) ΓΕΩΠΟΝΙΑ: Οι µαθητές έµαθαν για πολλές καλλιέργειες, τρόπους καλλιέργειας αυτών (κίτρα,σουλτανίνα), καθώς και καλλιέργειες που δεν υπάρχουν πια (λινάρι..) ΣΤ. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΑΛΛΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ: ήµος Ηρακλείου (Εφορία βυζαντινών αρχαιοτήτων ), Βικελαία βιβλιοθήκη, εφηµερίδα Πατρίς,

5 ΑΝΤΊ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ Νίκου Καζαντζάκη: «Ο Καπετάν Μιχάλης»...; Κοίταξε ζερβά του κατά το λιµάνι τα καΐκια, τις βάρκες, τη θάλασσα. Ως πέρα ο µόλος βούιζε. Έµποροι, µαρινάροι, βαρκάρηδες, χαµάληδες πηγαινόρχουνταν ανάµεσα σε λαδοβάρελα και κρασοβάρελα και σωρούς χαρουπιά και φώναζαν, βλαστηµούσαν, φόρτωναν, ξεφόρτωναν αραµπάδες. Βιάζουνταν, πριν τσακίσει ο ήλιος και σφαλίξει η καστρόπορτα, να νετάρουν. Κουφόβραζε η θάλασσα, µύριζε το λιµάνι σαπηµένα κίτρα, χαρούπι και κρασόλαδο. υο τρεις µεσοκαιρίτισσες Μαλτέζες, βαµµένες µε το µυστρί, ορθές στο µουράγιο, βραχνοκακάριζαν κι έκαναν νοήµατα σε µιαν κοιλάρα µαλτέζικη ανεµότρατα που κατάφτανε φορτωµένη ψάρι....;...; Ο καπετάν Μιχάλης είχε καρφωµένα τα µάτια του στο µεγάλο Κούλε, φαρδύ γεροδεµένο πύργο, δεξά ως µπαίνουµε στο λιµάνι, µε το µαρµαρένιο στο στήθος του φτερωτό λιοντάρι της Βενετίας. Όλο το Μεγάλο Κάστρο ήταν περιτριγυρισµένο µε άγρια πυργοδεµένα µπεντένια, που τα χαν χτίσει στον παλιό βενετσιάνικο καιρό οι χριστιανοί ραγιάδες και τα χαν ποτίσει Βενετσιάνοι, Τούρκοι, Ρωµιοί, µε το αίµα τους. Εδώ κι εκεί αποκρατούσαν ακόµα, σφηνωµένοι απάνω τους, ποτέ οι πέτρινοι λιόντες της Βενετιάς, που έσφιγγαν στ αγκρίφια τους το Βαγγέλιο, ποτέ οι τούρκικοι µπαλτάδες που καρφώθηκαν στις ντάπιες, την αιµατηρή χινοπωριάτικη µέρα που οι Τούρκοι, ύστερα από χρόνια και χρόνια ανέλπιδο µπλόκο, πάτησαν το Μεγάλο Κάστρο. Τώρα, ολούθε, γκρεµόχορτα φυτρώνουν ανάµεσα στις ξεχαρβαλωµένες πέτρες, αγριοσυκιές και τσουκνίδες και κάππαρη. Ο καπετάν Μιχάλης, κατέβασε τα µάτια, έπιασε τα ριζοθέµελα του Κούλε. Οι φλέβες στα µελίγγια του φούσκωσαν, αναστέναξε. Στα θεµέλια ετούτα, εκεί που χτυπάει το κύµα, ήταν το καταραµένο µπουντρούµι, όπου γενεές και γενεές χριστιανοί πολέµαρχοι, αλυσοδεµένοι χεροπόδαρα είχαν λιώσει. εν µπορεί µαθές το κορµί, όσο και να ναι δυνατό να σηκώσει τη ψυχή του Κρητικού, δεν µπορεί...; Έχω παράπονο του Θεού που δεν µας έκανε ατσαλένια τα κορµιά των Κρητικών, να µπορούµε να βαστάξουµε εκατό, διακόσια, τρακόσια χρόνια, όσο να λευτερώσουµε την Κρήτη. Κι ύστερα, ας γενούµε µπούλβερη και κουρνιαχτός....;

6 ΜΕΡΟΣ Α Ενετικό λιµάνι Ηρακλείου (Mαρίνα) και νέο λιµάνι Ηρακλείου Το λιµάνι του Ηρακλείου χωρίζεται στο παλιό, ενετικό λιµάνι και στο νέο λιµάνι για επιβάτες και εµπορεύµατα Το ενετικό λιµάνι του Ηρακλείου βρίσκεται στο τέλος της οδού 25 ης Αυγούστου, του πεζόδροµου που ξεκινά από το κέντρο (Μεϊντάνι, Λιοντάρια) και καταλήγει στο φρούριο Κούλες. Πρόκειται για το παλιό λιµάνι του Ηρακλείου, που σήµερα φιλοξενεί καΐκια και κότερα, και η ιστορία του είναι τόσο παλιά όσο και της πόλης του Ηρακλείου. Το νέο, σύγχρονο λιµάνι επιβατών και εµπορευµάτων ξεκινά ανατολικά από το παλιό. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ Ο φυσικός όρµος του Ηρακλείου, που διαµορφώθηκε στο πέρασµα των αιώνων στο σηµαντικότερο λιµάνι της Ανατολικής Μεσογείου, δεν υπήρξε ούτε ιδιαίτερα µεγάλος, ούτε ιδιαίτερα βαθύς και σίγουρα καθόλου απάνεµος. Οι πρώτες λιµενικές εγκαταστάσεις παραµένουν άγνωστης χρονολόγησης, παρ όλα αυτά έγκριτοι επιστήµονες αναγνωρίζουν σ αυτές λαξεύσεις αρχαίων χρόνων. Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια δηµιουργίας οργανωµένου λιµανιού στον όρµο του Χάνδακα έγινε στην περίοδο της Αραβοκρατίας (9 ος -10 ος ). Από τη µία η νευραλγική θέση του σε σχέση µε τις θαλάσσιες οδούς της Ανατολικής Μεσογείου διευκόλυνε τις πειρατικές επιχειρήσεις των Αράβων πειρατών, και από την άλλη η ύπαρξη λιµανιού εξυπηρετούσε στην αξιοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της Κρήτης για τις εµπορικές συναλλαγές τους µε ισλαµικές χώρες Με την ανάκτηση της Κρήτης στα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 961 µ.χ. ο Χάνδακας σταδιακά εξελίσσεται σε ακµαία πόλη µε αστική οργάνωση και συνεπώς οχυρώνεται και οργανώνει καλύτερα το λιµάνι της. Όταν το νησί ήρθε στα χέρια των Ενετών (1204), η Κάντια (όπως ονόµαζαν οι Ενετοί το Ηράκλειο, αλλά και την Κρήτη ολόκληρη) γίνεται η «άλλη Βενετία της Ανατολής» και το λιµάνι της είναι το µοναδικό στην ελληνική επικράτεια µε εξαγωγικό εµπόριο σε τόσο µεγάλη κλίµακα. Κυρίως τους δύο τελευταίους αιώνες της ενετικής κυριαρχίας ήταν το σηµαντικότερο λιµάνι της Ανατολικής Μεσογείου. Εξαγώγιµα προϊόντα ήταν κυρίως το κρασί, το µέλι, το τυρί, το κερί, το µετάξι, οι σταφίδες, το µπαµπάκι, το λάδι και το αλάτι. Από την αρχή το λιµάνι του Ηρακλείου παρουσίαζε την ανάγκη συνεχών εκβαθύνσεων λόγω απόθεσης άµµου, τις οποίες πραγµατοποιούσαν οι ενετοί µε διάφορες τεχνικές της εποχής. Στο ενετικό λιµάνι επίσης υπάρχουν τα ενετικά νεώρια, οι χώροι δηλαδή όπου επισκευάζονταν τα πλοία των Ενετών.

7 Οι Ενετοί κατασκεύασαν συνολικά 19 νεώρια, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, χωρισµένα σε τρία συγκροτήµατα: τα Arsenali Antichi, Vechi & Arsenali Nuovi. Τα νεώρια του Ηρακλείου υπήρξαν ένα µεγαλεπήβολο τεχνικό έργο, η κατασκευή του οποίου χωρίζεται σε τέσσερις φάσεις από τον 15 ο -17 ο., οµαδοποιηµένα σε τρία οικοδοµικά συγκροτήµατα. Μεταξύ τους επικοινωνούσαν µέσα από τοξωτά ανοίγµατα και έκλειναν µε θυρόφυλλα από καδρόνια µε κενά διαστήµατα µεταξύ τους. Τον 17 ο µ.χ. αιώνα το λιµάνι πήρε την τελική του µορφή ικανό να ελλιµενίσει 50 γαλέρες (Φραγκίσκος Βασιλικάτα 1625). ΕΝΕΤΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ Σήµερα διατηρούνται µόνο 5-6 νεώρια από τα 19. Πρέπει να αναφερθεί ότι τα νεώρια που κοιτούν προς το ενετικό λιµάνι δεν σώζονται σε όλο τους το µήκος, αλλά µεγάλο µέρος τους κατεδαφίστηκε για να φτιαχτεί η παραλιακή λεωφόρος. ίπλα στα Arsenali Nuovi υπήρχε αποθήκη αλατιού που αποτελούσε ενετικό µονοπώλιο και µια µεγάλη δεξαµενή νερού µε χωρητικότητα βαρελιών, η οποία χρησιµοποιείται µέχρι και σήµερα για το πότισµα του πρασίνου του λιµανιού.

8 Αποθήκη αλατιού

9 Η εξαµενή ΖΑΝΕ: (Cisterna Zane, που παρείχε βαρέλια πόσιµου νερού επί Ενετοκρατίας) Πρόκειται για χώρο εσωστρεφή, αυστηρό, λιτό, ήσυχο και αποστασιοποιηµένο σε σχέση µε τον πιο οικείο χώρο του Νεωρίου. Λεπτοµέρεια από το συγκρότηµα των Arsenali Nuovi πριν την κατεδάφιση τµήµατός τους Φωτ. G. Gerola

10 Στα µέσα του 15 ου µ.χ. αιώνα βρήκαν το Ηράκλειο ανεπαρκώς οχυρωµένο και τον πύργο του λιµανιού αµυντικά ανεπαρκή και ευάλωτο. Η Γερουσία της Βενετίας το 1462 ενέκρινε ένα ευρύ πρόγραµµα οχύρωσης της πόλης, που θα προστάτευε το Ηράκλειο και τους βούργους (προάστια) έξω από αυτό. Η νέα οχύρωση θα ακολουθούσε τα πρότυπα της νέας οχυρωµατικής αρχιτεκτονικής µε τους προµαχώνες. Στα πλαίσια αυτού του προγράµµατος το 1523 κατεδαφίστηκε ο πύργος του λιµανιού και αντικαταστάθηκε µε το φρούριο Κούλες, που σώζεται µέχρι σήµερα η κατασκευή του Κούλε κράτησε µέχρι το Στα µέσα του 17 ου αιώνα οι Οθωµανοί αφού διέλυσαν το Βυζαντινό κράτος και κυριάρχησαν σε όλο το Αιγαίο επιτέθηκαν στην Κρήτη (1644) και την κατέλαβαν εκτός του απόρθητου Χάνδακα(Candia) σηµερινό Ηράκλειο. Η πολιορκία κράτησε 25 ολόκληρα χρόνια και είναι η ΜΑΚΡΥΤΕΡΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στοίχισε δε την ζωή σε περισσότερους από πολιορκητές και πολιορκηµένους. Η Candia που είχε τον ευφυέστερο σχεδιασµό οχυρωµατικού έργου, και µε τις συνεχείς βελτιώσεις τότε των Βενετών, είχε χαρακτηριστεί ως το ΤΕΛΕΙΟΤΕΡΟ οχυρωµατικό έργο ΟΛΩΝ των εποχών. εν θα έπεφτε στα χέρια των Τούρκων, εάν δεν υπήρχε ένας Βενετοκρητικός ο Andrea Barozzi µηχανικός της οχύρωσης που πρόδωσε στους Οθωµανούς τα αδύνατα σηµεία των τειχών.έτσι το 1669 η Candia πέφτει στα χέρια του Κιοπρουλή πασά µετά από 5 αιώνες Ενετικής κατοχής. ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΟΥ ΧΑΝΤΑΚΑ

11 Οι Τούρκοι κατασκεύασαν ένα µικρότερο φρούριο για µεγαλύτερη προστασία του λιµανιού το οποίο ονόµασαν ΜΙΚΡΟ ΚΟΥΛΕ. Το πανέµορφο αυτό κάστρο δυστυχώς δεν υπάρχει πια, το κατεδάφισαν(1936) για να εκσυγχρονίσουν το λιµάνι. Το λιµάνι αποτελούσε την δύναµη του εµπορίου και κατά την περίοδο της ενετοκρατίας όπως επίσης και της Τουρκοκρατίας. Η γεωγραφική του θέση το έκανε ένα από τα σηµαντικότερα λιµάνια της ανατολικής Ευρώπης. Τα τοπικά επίσης προϊόντα ήταν περιζήτητα σε ολόκληρη την νότια Ευρώπη, ανατολική Μεσόγειο και βόρεια Αφρική, όπως : δηµητριακά, επαρκή για την επιτόπια κατανάλωση και για µικρή εξαγωγή λαδιού, σαπουνιών, σταφίδας, κρασιού, χαρουπιών, γιαουρτιού, αµύγδαλων, σαλιγκαριών, µεταξιού και λιναρόσπορου, γιατί το λινάρι τότε καλλιεργείτο σε µεγάλη κλίµακα. Το Λιµάνι µε τον «µικρό» Κούλε (φωτογραφία πριν από το 1898)

12 Άποψη του λιµανιού το 1909

13 Μέγαρον Φυτάκη. Ένα κτίριο, µια ιστορία Ένα κτίριο, µια ιστορία που οι περισσότεροι κάτοικοι της πόλης γνωρίζουν και κάποιοι άλλοι ίσως όχι. Όπως κι αν έχει όµως, η ιστορία του Μεγάρου Φυτάκη αξίζει να γίνει γνωστή για όσους δεν την γνωρίζουν. Μπαίνοντας κανείς στο Ηράκλειο από το λιµάνι του αλλά και µε το αυτοκίνητο διασχίζοντας την παραλιακή λεωφόρο της πόλης, θα αντικρύσει ένα επιβλητικό οικοδόµηµα της δεκαετίας του 1920, διαµορφωµένο πλέον στις µέρες µας σε ένα πολυτελέστατο ξενοδοχείο. Το όνοµα του Μεγάρου Φυτάκη, είναι αυτό του τότε ιδιοκτήτη του. Το µοναδικό αυτό κτίριο κτίσθηκε στα µέσα της δεκαετίας του 1920 από την εµπορική εταιρεία Φυτάκη-Κασαπάκη, η οποία είχε σαν αντικείµενο εργασίας την εµπορία κίτρων που τότε ήταν σε µεγάλη άνοδο. Το κτίριο θεµελιώθηκε επάνω στα ενετικά τείχη της πόλης µε την παραλία ακριβώς µπροστά του, στην οποία τα χρόνια εκείνα οι κάτοικοι του Ηρακλείου έκαναν δειλά την εµφάνισή τους για το µπάνιο τους. Παραλία κάτω από το µέγαρο Φυτάκη

14 Το µπάζωµα της θάλασσας για την κατασκευή της παραλιακής λεωφόρου από το παλιό λιµάνι προς την Τρυπητή και τον Πόρο δεν είχε ακόµα ξεκινήσει. Το µέγαρο Φυτάκη είναι το πρώτο πολυώροφο κτήριο στην πόλη, κτισµένο στα από την Εµπορική Εταιρεία Φυτάκη-Κασαπάκη, αντικείµενο της οποίας ήταν η εµπορία των κίτρων που ήταν τότε σε ακµή.αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγµα πολυκατοικίας της περιόδου του µεσοπολέµου και σηµείο αναφοράς για την πολεοδοµική εξέλιξη του Ηρακλείου. Θεµελιώθηκε επάνω στα ενετικά τείχη της πόλης, στο σηµείο µε την ονοµασία Cortina Dei Consiglieri. Τη δεκαετία αυτή, όλη αυτή η παραλία χρησιµοποιείτο για τα θαλάσσια µπάνια των Ηρακλειωτών. Στη φωτογραφία διακρίνεται το βυζαντινό παλαιοενετικό τείχος στη σηµερινή οδό Επιµενίδου που σήµερα διατηρείται τµηµατικά στο εσωτερικό νεώτερων κτισµάτων. Η φωτογραφία είναι τραβηγµένη µεταξύ , µετά την αυτοκτονία του Φυτάκη. Αν κάποιος προσεκτικά παρατηρήσει το µέγαρο θα δει ότι λείπουν τα µπαλκόνια. Είναι από τις ζηµιές που έπαθε από την ανατίναξη του πλοίου στο λιµάνι κατά τη γερµανική κατοχή και πριν τη διαµόρφωσή του, µεταπολεµικά, σε διαµερίσµατα. Επάνω στην άµµο οι ιδιοκτήτες του κτιρίου είχαν εγκαταστήσει υπαίθρια τη βιοµηχανία τους και σωροί από κίτρα και ξύλινα βαρέλια βρίσκονταν παντού. Εργάτες «κόφτες», έκοβαν το κίτρο σε δυο ίσα µέρη και το τοποθετούσαν µέσα στο βαρέλι. Όταν η ποσότητα ήταν πλήρης έριχναν το βαρέλι στη θάλασσα αφού το ενίσχυαν µε αλάτι. Έπειτα από αυτή την υποτυπώδη βιοµηχανική επεξεργασία έστελναν τα κίτρα κυρίως στην Αγγλία για την τελική επεξεργασία και Παρασκευή του γλυκού µε το οποίο κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων παρασκεύαζαν την πατροπαράδοτη πουτίγκα. Ο Φυτάκης, που ήταν ο ένας από τους δυο κιτρεµπόρους, στην αρχή ασχολούνταν µε το εµπόριο φρούτων και λαχανικών κι έπειτα ασχολήθηκε και µε το κιτρεµπόριο. Το κίτρο είχε µεγάλη ζήτηση, η τιµή του διαρκώς ανέβαινε και για την εποχή εκείνη η τιµή του είχε ξεπεράσει τις 30 δραχµές την οκά (1282γραµµάρια) Με αυτό τον τρόπο τα κέρδη ήταν πολύ µεγάλα κι έτσι πάρθηκε η απόφαση να επενδυθούν για την ανοικοδόµηση του Μεγάρου. Έτσι, στις αρχές της δεκαετίας του 1930 το Μέγαρον άρχισε να υψώνεται µεγαλόπρεπα και επιβλητικά σε όλη την πόλη. Κατοικούσαν σε αυτό όλες οι πλούσιες οικογένειες του Ηρακλείου και στο ισόγειο του κτιρίου στεγάζονταν η Λέσχη Ηρακλείου στην οποία µαζευόταν όλοι οι εύποροι κάτοικοι της πόλης, εκπρόσωποι βουλευτών και εµπορικοί οίκοι οι οποίοι κατηύθυναν την οικονοµία του τόπου. Κάθε Σάββατο διοργάνωναν χορούς, κοσµικές συγκεντρώσεις και φιλανθρωπικές βραδιές. Στο τέλος της κατοχής γερµανικά πλοία που έπλεαν στην Κρήτη µε κατεύθυνση την Αφρική, αποτέλεσαν στόχο αγγλικού βοµβαρδιστικού σµήνους κι ένα από τα πλοία που ήταν φορτωµένο µε πολεµικό υλικό και χτυπηµένο, καταφεύγοντας στο λιµάνι του Ηρακλείου έκανε έκρηξη, η οποία έπληξε εκτός των άλλων, πολύ σοβαρά και το Μέγαρον.

15 Το µοναδικό για το Ηράκλειο και ολόκληρη την Κρήτη οικοδόµηµα, ανακαινίστηκε ριζικά τα τελευταία χρόνια και είναι πλέον ένα πολυτελέστατο ξενοδοχείο, αποτελώντας ένα στολίδι για την πόλη και την παραλιακή της λεωφόρο. Για να µας θυµίζει ότι το να κατεδαφίζεις τα «ερείπια» του παρελθόντος δεν είναι σώνει και καλά.. µονόδροµος.

16 Επάγγελµα Αγωγιάτης ΜΕΡΟΣ Β Επαγγέλµατα του λιµανιού Λιµάνι Ηρακλείου 1960 Τότε στο παλιό Ηράκλειο! Όταν δεν υπήρχαν αυτοκίνητα και ταξί ούτε άλλα µεταφορικά µέσα. Ακόµα και τα κάρα ήταν ελάχιστα. Και αυτοί από το πρωί στο πόδι, έπρεπε όλα να τα προλάβουν, προκειµένου να βγάλουν το µεροκάµατό τους. Εκτελούσαν µεταφορές διαφόρων εµπορευµάτων αλλά και ανθρώπων στην πόλη και στα περίχωρα. Μέχρι και τη δεκαετία του τριάντα, αλλά σε ορισµένες περιοχές µέχρι και το πενήντα, οι µετακινήσεις γίνονταν από τους αγωγιάτες. Ήταν οι πρόδροµοι των σηµερινών ταξιτζήδων και των άλλων αυτοκινητιστών. Πραγµατοποιούσαν µε πληρωµή µεταφορές εµπορευµάτων, λαδιού και κρασιού σε ασκιά, διακινούσαν ταξιδιώτες, ιδιώτες, γιατρούς προκειµένου να επισκεφθούν κάποιο ασθενή και πολλές φορές θα θυµούνται οι παλιότεροι τους αγωγιάτες να µεταφέρουν κιτροβάρελα, φορτώνοντας τα ανά τρία πάνω στο ζώο από τον Άγιο ηµήτριο, εκεί που υπήρχαν τα βαρελάδικα Άλλοτε πάλι φόρτωναν εµπορεύµατα από το λιµάνι, αυτά που κουβαλούσαν τα καΐκια από τον Πειραιά αλλά και από τα άλλα λιµάνια ή νησιά. Αγωγιάτες, ή Εχεξήδες ή Κιραντζήδες. Ετσι τους έλεγαν, έτσι τους ήξεραν οι παλιοί. Μια δουλειά δύσκολη, εξαντλητική και πολύ κοπιαστική, όπως όλες τότε οι δουλειές. Αγόι σηµαίνει το αντίτιµο της µεταφοράς. Εχεξής είναι λέξη τούρκικη και σηµαίνει τον κάτοχο ζώου και συγκεκριµένα σ αυτή την περίπτωση γαϊδουριού προκειµένου να κάνει τις

17 διάφορες µεταφορές. Βέβαια και ο Κιραντζής προέρχεται από την τουρκική λέξη κιράς που σηµαίνει ενοίκιο, πληρωµή. Μαζί τους κουβαλούσαν τις εφηµερίδες, ήξεραν πιο καλά τα νέα και έφερναν ειδήσεις. Πάντα πρόθυµοι, προσιτοί και εξυπηρετικοί. Φυσικά µε το αζηµίωτο αλλά αυτό δεν είχε καµία σηµασία. Οι δρόµοι για αυτούς γίνονταν εύκολοι, τα µονοπάτια πολύ σύντοµα. εµένοι µε το λαό µας και τις παραδόσεις του, που πάντα προσπαθούσε να τους προτρέψει και να τους ενθαρρύνει: Πώς το αγώι ξυπνά τον αγωγιάτη!. Αραµπάδες(πιάτσα) στο λιµάνι Ηρακλείου 1966

18 Επάγγελµα καρφοκιβωτοποιός Προπολεµικά και µεταπολεµικά, το σωµατείο των καρφοκιβωτοποιών έσφυζε από ζωή... ώσπου ήρθε το πλαστικό. Πρόκειται για το επάγγελµα του καρφοκιβωτοποιού: του ανθρώπου δηλαδή που έκοβε τα ξύλα και έφτιαχνε κιβώτια καρφώνοντας τα, κοµµένα και ραµµένα στα µέτρα του πελάτη για να µεταφερθούν από το λιµάνι του Ηράκλειου τα κίτρα και η σταφίδα για τις χώρες του εξωτερικού. Στο λιµάνι όλα τα νωπά εµπορεύµατα της Κρήτης και τη σταφίδα τα συσκεύαζαν σε ξύλινα κιβώτια οι καρφοκιβωτοποιοί. Μπορεί να ήταν και 800 άτοµα αυτά που έκαναν, αυτό το επάγγελµα.τότε δεν υπήρχαν ούτε χαρτόκουτες αλλά ούτε και νάιλον τσάντα. Στα χρόνια που το επάγγελµα υπήρχε, οι καρφοκιβωτοποιοί πότε δεν πήραν ατοµικές δουλειές. Το σωµατείο κανόνιζε τις παραγγελίες και µετά η µοιρασιά γινότανε στα ίσα. Βέβαια µιλάµε για εποχές που κάθε εργοστάσιο ήθελε χιλιάδες καφάσια και όχι απλά δεκάδες. Υπήρχε δουλειά για όλους. Κίτρα και σταφίδα συσκεύαζαν οι καρφοκιβωτοποιοί για να φύγουν τα φορτία µε ασφάλεια στο εξωτερικό, µε τα πλοία. Η άνθηση του επαγγέλµατος, στο Ηράκλειο, οριοθετείται µετά τη µικρασιατική καταστροφή, όταν θα φτάσουν και στο Ηράκλειο χιλιάδες πρόσφυγες. Οι Μικρασιάτες, γνωστοί για την ευστροφία τους στο εµπόριο θα φέρουν µαζί τους τα κλήµατα. Σταδιακά θα αρχίζουν να εµφανίζονται και επαγγέλµατα που ανθούσαν στα παράλια που έχασε η Ελλάδα. Ένα από αυτά και το επάγγελµα του καρφοκιβωτοποιού. Θα εµφανιστούν στη δεκαετία του 20 και θα επιβιώσουν ως ένα από τα ισχυρότερα σωµατεία Ως σωµατείο της εποχής θα σχηµατιστούν και θα υπαχθούν στην Ένωση Προσώπων έτσι λεγόταν τότε ο φορέας που είχε υπό την σκέπη του όλα τα σωµατεία από όλους τους εργασιακούς χώρους αργότερα ο φορέας αυτός ονοµάστηκε Εργατικό Κέντρο Ηρακλείου. Τους τελευταίους καρφοκιβωτοποιούς του Ηρακλείου, συναντάµε προς τα τέλη της δεκαετίας του 70

19 Επάγγελµα βαρελάς Τα βαρελάδικα ή βαρελτζίδικα Η Κρήτη την περίοδο της ενετοκρατίας ήταν µεγάλη παραγωγός κρασιού. Το περιζήτητο κρητικό προϊόν εξαγόταν σε όλα τα γνωστά εµπορικά κέντρα της εποχής και έφθανε ως την Φλάνδρα, την Πορτογαλία, την Αγγλία ακόµη και την Πολωνία. Η διακίνησή του σε τόσο µακρινές αποστάσεις προϋπόθετε την κατασκευή βαρελιών για την ασφαλή µεταφορά του. Η αυξηµένη ζήτηση βαρελιών οδήγησε πολλούς από τους κατοίκους του Χάνδακα να στραφούν στην τέχνη του βαρελοποιού ( botteri ή barileri ή βουτικλαράδες). Στα τέλη του καλοκαιριού όταν πλησίαζε η περίοδος της βεντέµας ( συγκοµιδή) και δεν επαρκούσαν οι βαρελοποιοί της πόλης, κατέφευγαν για δουλειά στο Χάνδακα τεχνίτες άλλων περιοχών. Σε συµβολαιογραφικά έγγραφα της περιόδου καταγράφονται πλήθος παραγγελιών βαρελιών. Πελάτες των βαρελοποιών ήταν έµποροι, ιδιώτες αλλά και µοναστήρια, ενώ όρος απαράβατος σε κάθε παραγγελία βαρελιών ήταν η στεγανότητά τους.» Υπήρχαν ονοµαστοί βαρελάδες κείνα τα χρόνια στον Χάνδακα. Έπρεπε να έχουν ολοκληρώσει τις παραγγελίες όλων µέχρι τον Σεπτέµβριο ή το πολύ µέχρι τον Οκτώβριο, την περίοδο δηλαδή του τρύγου. Στις 22 Απριλίου του 1566, τρεις τεχνίτες επικεφαλής των 30 βαρελοποιών του Χάνδακα όρισαν µόνιµο αντιπρόσωπο τον Γιώργη Μαλάκη, που βρισκόταν στην Βενετία και ο οποίος φρόντισε το ζήτηµα αίτηµα των Βαρελοποιών. Τρια χρόνια αργότερα αποφασίστηκε ίδρυση της πρώτης συντεχνίας.στο µεταξύ οι βαρελοποιοί είχαν αυξηθεί σε 70 και ο εκπρόσωπος των Βενετών στο Χάνδακα Panfilo Zamoro πηγαίνει στην Παναγία την Φανερωµένη στη συνοικία δηλαδή των εργαστηρίων των βαρελοποιών και τους ανακοίνωσε την απόφαση. Το καταστατικό γράφτηκε από δέκα εκλέκτορες και το σηµαντικό σ όλο αυτό ήταν πως στο πρώτο άρθρο του ορίστηκε ως προστάτης άγιος της συντεχνίας ο Άγιος Μαρτίνος. Η υποχρέωση του συµβουλίου σύµφωνα µε το ίδιο καταστατικό ήταν πως όφειλε κάθε χρόνο στις 11 Νοεµβρίου να οργανώνει και να τελεί την γιορτή του Αγίου Μαρτίνου φτάνοντας σε δαπάνη όχι µεγαλύτερη των εκατό υπέρπυρων.

20 Στα 1617 οι βαρελοποιοί του Χάνδακα καταφέρνουν να αποκτήσουν στέγη, µιας και συνηθιζόταν όλες οι συντεχνίες εκείνη την περίοδο να έχουν την δική τους ιδιόκτητη εκκλησία προκειµένου αν συγκεντρώνονται τα µέλη τους. Παραχωρείται λοιπόν σε αυτούς η εκκλησία της Παναγίας της Παντάνασσας, η οποία ανήκε στα αδέλφια Γιώργη, Νικολό και Μανέα Μουζουράκη µε τον όριο να κρατήσουν το κτητορικό δικαίωµα καθώς και το δικαίωµα εκλογής εφηµέριου της εκκλησίας. Πως συνδέεται τώρα αυτή η λεπτοµέρεια µε τον Άγιο Μηνά. Ο δίκλιτος ναός που στεγάστηκε η συντεχνία εκτός από το κλίτος αφιερωµένο στην Παναγιά την Παντάνασσα, το άλλο κλίτος της ήταν αφιερωµένο στον Άγιο Μηνά. Πρόκειται για τον Μικρό Άγιο Μηνά εκκλησία που σώζεται µέχρι και σήµερα ( στην ουσία µόνο το διακοσµητικό τόξο ενός παραθύρου η ίδια ξανακτίστηκε ) δίπλα ακριβώς από την µεγάλη εκκλησία του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο. Οι υποχρεώσεις της συντεχνίας ήταν την πρώτη Κυριακή κάθε µήνα να τελούν µια λειτουργιά και να ανάβουν µια λαµπάδα στον τάφο της οικογένειας Μουζουράκη καθώς και την ηµέρα της γιορτής του Αγίου Μηνά να στέλνουν µια λαµπάδα στα σπίτια των ιδιοκτητών. Η απόκτηση της εκκλησίας έδρας αφιερωµένης σε ένα ορθόδοξο άγιο σηµατοδότησε µια σηµαντική αλλαγή στην ιστορία της συντεχνίας των βαρελάδων του Χάνδακα. Σταδιακά από την χρονιά αυτή και ύστερα, στο µεγαλύτερο µέρος των πηγών ως προστάτης άγιος συντεχνίας αναφέρεται ο Άγιος Μηνάς και όχι ο Άγιος Μαρτίνος. Ο Ορθόδοξος άγιος καβαλάρης και αυτός όπως ο Άγιος Μαρτίνος επικράτησε τελικά του καθολικού. Η εύκολη επικράτησή του είχε σχέση µε το επάγγελµα των βαρελοποιών το οποίο ασκούσαν Κρητικοί και όχι Βενετοί. Ονοµαστός βαρελοποιός και µέλος της συντεχνίας αυτής του Χάνδακα ήταν και Μανούσος Θεοτοκόπουλος αδελφός του οµήνικου. Ο οµήνικος Θεοτοκόπουλος έχει φιλοτεχνήσει έναν πίνακα που εικονίζει τον Άγιο Μαρτίνο και έναν επαίτη ( ) που βρίσκεται σήµερα στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον. Είναι επίσης γνωστό πως λείψανα του Αγίου Μαρτίνου φυλάσσονταν στο µητροπολιτικό ναό του Αγίου Τίτου στον Χάνδακα από το 1446 και σαν αργία η 11η Νοεµβρίου ορίστηκε από το 1519 για όλους τους υπαλλήλους και τεχνίτες. Κάτι ανάλογου όπως ισχύει και σήµερα µε τον Ορθόδοξο Άγιο Μηνά που εορτάζεται σαν πολιούχος Άγιος της πόλης του Ηρακλείου. Πίνακας : οµήνικος Θεοτοκόπουλος «Άγιος Μαρτίνος και επαίτης» ( ) Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον.

21 Σε άλλα ιστορικά έγγραφα αναφέρεται πως η συντεχνία των βαρελάδων ή βαρελοποιών στην πόλη του Χάνδακα ιδρύθηκε στις 4 Αυγούστου του 1639 από ονοµαστούς «µαΐστρους» ή Βουτικλάρηδες της εποχής όπως ο ηµήτρης Στανίλας, ο Τζώρτζης Παπαδόπουλος και ο Νικολός Αγουστινόπουλος. Έπρεπε µέχρι τις 14 Σεπτεµβρίου να έχουν τελειώσει και να ασκούν την τέχνη τους στα χωριά όπως και να µοιράζονται εξίσου τα κέρδη,κάθε χρόνο. Σαν λύνονταν οι συµβάσεις εργασίας που συναπτόταν ανάµεσα σε βαρελοποιούς και στους βοηθούς τους (lavoranti) έπρεπε όλες οι οικονοµικές εκκρεµότητες και συµφωνίες να έχουν τακτοποιηθεί. Τα ηµεροµίσθια των βαρελοποιών ποίκιλλαν ανάλογα µε την εποχή του χρόνου µε µεγαλύτερη αµοιβή τις ηµέρες του τρύγου και παραγωγής µούστου. Τα βαρελάδικα την εποχή της Τουρκοκρατίας στο Μεγάλο Κάστρο, βρίσκονταν στη σηµερινή οδό Λοχαγού Μαρινέλλη πίσω από το ιερό του Αγίου ηµητρίου και απλώνονταν µέχρι σχεδόν τη συµβολή της οδού µε την σηµερινή οδό Μητσοτάκη. Οι βαρελάδες κατασκεύαζαν τα βαρέλια για την εξαγωγή των κίτρων, το εµπόριο των οποίων άνθιζε µέχρι τα τέλη της δεκαετίας του Κάποια βαρελάδικα παρέµειναν σε λειτουργία µέχρι περίπου τα τέλη της δεκαετίας του Άγιος Γεώργιος ο Βενέτικος (S. Giorgi Venetico) Ο Άγιος Γεώργιος ο Βενέτικος βρίσκεται κοντά στο ενετικό λιµάνι στην περιοχή που ήταν γνωστή ως «βαρελάδικα», ανάµεσα στο ναό του Αγίου ηµητρίου και το λιµάνι.είναι µεγάλη µονόχωρη δροµική Βασιλική µε δίρριχτη στέγη από την οποία δεν σώζεται τίποτα.στην περίοδο της οθωµανικής κυριαρχίας µετατράπηκε σε Τέµενος του Καπετάν Ιµπραήµ Πασά. Μετά την αποχώρηση των µουσουλµάνων, πουλήθηκε ως ανταλλάξιµος και στέγασε για πολλά χρόνια αποθήκη για βαρέλια. Σήµερα ο Ναός που έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο µνηµείο, είναι ασκεπής και ηµιερειπωµένος µε πολλές µεταγενέστερες επεµβάσεις στις τοιχοποιίες και στην αρχιτεκτονική του µορφή.

22 Επάγγελµα Χαµάληδες, Αχθοφόροι Χαµάλης ονοµάζονταν κάποιος ανειδίκευτος εργάτης που πληρώνονταν για να µεταφέρει βάρη, αντικείµενα και εµπορεύµατα για λογαριασµό των πελατών του. Στην Ελληνική γλώσσα ονοµάζεται αχθοφόρος. Ο Χαµάλης (η λέξη είναι τουρκική και προέρχεται απο το hamal, αραβικά hammal), ήταν ένα επάγγελµα που ήκµασε επί πολλούς αιώνες και εξαφανίστηκε εντελώς στην σύγχρονη εποχή, µε την επανάσταση που έφερε η χρήση των µηχανών στην καθηµερινή ζωή του ανθρώπου. Ο Χαµάλης (αχθοφόρος), έδενε πίσω στη µέση του το «σαµάρι», που ήταν ένα στρογγυλό πάνινο κύλινδρο γεµισµένο µε ψαθί και κουβάλαγαν διάφορα εµπορεύµατα. Φυσικά, ανάλογα µε τα εµπορεύµατα δεν ήταν απαραίτητο να χρησιµοποιεί πάντα το ψάθινο κυλινδρικό καλάθι. Ο Χαµάλης πληρώνονταν για να κάνει µεταφορές φορτίων από σταθµούς λεωφορείων, τρένων και λιµανιών, φορτία τα οποία µετέφερε µέχρι και τα σπίτια των πελατών του Ξεχωριστοί χαρακτήρες που πείραζαν και δεν δέχονταν τα πειράγµατα συνήθως, που έτρεχαν πάνω κάτω, που έβριζαν ή βλαστηµούσαν, που φώναζαν, που µικροκαυγάδιζαν τόσο εύκολα πολλές φορές σε κάποια πειράγµατα των εµπόρων, Αυτοί οι άνθρωποι έδιναν ένα ιδιαίτερο χρώµα και µια άλλη νότα στην αγορά. Οπωσδήποτε ζεστή αλλά και νοσταλγική για τους παλιότερους Ηρακλειώτες. Από πολύ νωρίς στο πόδι τραβούσαν για τις δουλειές τους. Πολλές φορές µοναχικοί, µε τον ήλιο να τους καίει, τη βροχή να τους ξεπλένει και το κρύο να τους διαπερνά. Πραγµατικά µνηµεία της ιστορίας της πόλης µας που µας θυµίζουν κάποια άλλη εποχή, δύσκολη, σκληρή, αλλά ήρεµη και ανθρώπινη. Με το ρόλο τους και τη δράση τους, αλλά και µε την πολύτιµη προσφορά τους, σηµάδεψαν αφενός το πέρασµα εκείνου του όµορφου παλιού καιρού και αφετέρου σήµερα συνεχίζουν να σηµαδεύουν τις µνήµες µας!.

23 Αχθοφόροι µε τα καρότσιατους στην αγορά του Ηρακλείου 1960

24 Επάγγελµα παγοπώλης Το επάγγελµα του παγοπώλη υπήρχε ως τη δεκαετία του 1960 κυρίως σε αστικά κέντρα. Ο παγοπώλης πουλούσε τον πάγο περιφερόµενος στις γειτονιές, γιατί εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν ηλεκτρικά ψυγεία για τη συντήρηση των τροφίµων. πλανόδιος παγοπώλης Περιδιαβαίνοντας µε το ειδικά διαµορφωµένο φορτηγό ή τρίκυκλό του γεµάτο παγοκολώνες που κατασκευάζονταν µε ειδική διαδικασία σε ανάλογα εργαστήρια, τα παγοποιεία, τροφοδοτούσε όχι µόνο τα σπίτια αλλά και τα διάφορα µικρά µαγαζιά. Ο παγοπώλης φορούσε γάντια, για να µην παγώνουν τα χέρια του και χειριζόταν ένα ειδικό γάντζο-κοπίδι µε τον οποίο έπιανε τον πάγο, τον έκοβε και τον µετέφερε. Ο πάγος τοποθετείτο σε ξύλινα ψυγεία εκείνης της εποχής (παγονιέρες). Εκεί διατηρούσαν τα τρόφιµά τους οι οικογένειες και είχαν και δροσερό νερό το καλοκαίρι. Στο Ηράκλειο υπήρχαν δύο παγοποιεία που έφτιαχναν πάγο. Αρχές της δεκαετίας του 50, κατασκευάστηκε στην πόλη µας το ψυγείο το οποίο βρίσκεται στο λιµάνι, το οποίο έφτιαχνε επίσης πάγο. Έτσι, σαν παγοποιεία στο παλιό Ηράκλειο λειτουργούσαν το ψυγείο, το παγοποιείο του Λιανά και το πιο γνωστό που είναι το παγοποιείο του Μιστίλογλου. Το ψυγείο στο λιµάνι έγινε αρχές της δεκαετίας του 50. Κατασκευάσθηκε µε χρήµατα προερχόµενα από το Σχέδιο Μάρσαλ και µε υπεύθυνο εργολάβο τον αποσυρθέντα και συνταξιούχο αρχιµηχανικό του Λιµενικού Ταµείου Ευάγγελο Γιαµαλάκη, ο οποίος είχε και την επίβλεψη αυτού του έργου. Σκοπός της κατασκευής αυτού του έργου ήταν η συγκέντρωση των τυριών και άλλων τροφίµων γενικά αλλά και φρούτων, κυρίως σταφυλιών που η περιοχή µας είχε εκείνα τα χρόνια υπερπαραγωγή. Όλα τα παραπάνω προορίζονταν για εξαγωγές. Όµως στην αρχή, εκτός από την συντήρηση, το ψυγείο πουλούσε και πάγο, ειδικά στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του. Η µόνωση του ψυγείου δεν είχε γίνει µε βάση τη σηµερινή τεχνολογία ή µε φελιζόλ, αλλά µε διάκενο δηλαδή διπλούς τοίχους, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται το καλύτερο αποτέλεσµα.

25 Το κτίριο του Ψυγείου, στο λιµάνι, σήµερα Υπήρχαν και πολλά άλλα επαγγέλµατα στο λιµάνι και γύρω από αυτό, πολλά από αυτά συνεχίζουν να υπάρχουν µε την τεχνολογία να έχει βοηθήσει πολύ στη πιο γρήγορη, εύκολη και αποδοτική εργασία τέτοια είναι: Λεµβούχοι, καβοδέτες, λιµενεργάτες,ψαράδες, καραβοµαραγκοί, φορτοεκφορτωτές κ.α

26 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τη συζήτηση που ακολούθησε στο τέλος του προγράµµατος, οι µαθητές οδηγήθηκαν σε κάποια συµπεράσµατα, όπως: Το Ηράκλειο διαθέτει µια πλούσια βιοµηχανική παράδοση, η µελέτη της οποίας αποτελεί έναν γόνιµο διάλογο του χτες µε το σήµερα Είναι αναγκαία η διάσωση αυτής της κληρονοµιάς δυστυχώς, οι πιο καταστροφικές επεµβάσεις στο χώρο του λιµανιού έγιναν τον 20 ο µ.χ. αιώνα, επεµβάσεις τις οποίες επέβαλαν οι ανάγκες της νέας εποχής, ώστε να αναβαθµιστεί το Ηράκλειο σε πόλη ευρωπαϊκών προδιαγραφών. Σε µία εποχή που η έννοια «µνηµείο» δεν είχε ιδιαίτερη αξία, η εισχώρηση του αυτοκινήτου στην καθηµερινότητα της πόλης οδήγησε στη διάνοιξη της παραλιακής οδού µε το γκρέµισµα σηµαντικού µέρους των ενετικών λιµενικών εγκαταστάσεων (Νεώρια,µικρός Κούλες, βυζαντινή πύλη). Η ύπαρξη του παραλιακού δρόµου εκπληρώνει σηµαντικές ανάγκες των πολιτών, αλλά δυστυχώς για άλλη µια φορά η αισθητική και η ιστορία της πόλης θυσιάστηκαν για χάρη της ανάπτυξης και της λειτουργικότητας. Μπορούµε να αξιοποιήσουµε µε ποικίλους τρόπους τα µνηµεία Υπάρχει ανεπαρκής ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας Υπάρχει αδιαφορία των αρµόδιων φορέων, όσον αφορά τη διάσωση και αξιοποίηση της βιοµηχανικής κληρονοµιάς.

27 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Άρθρο του ηµ. Σάββα στην εφηµερίδα ΠΑΤΡΙΣ Οι σπουργίτες των πεζοδροµίων, ηµήτριος Σάββας, εκδ. οκιµάκης, 2009 Βικελαία ηµοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου Άγνωστες γωνιές στο ήµο Ηρακλείου «Από όσα θυµούµαι το παλιό Κάστρο»Μανόλης ερµιτζάκης, εκδ. οκιµάκης,