ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Η ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Επιβλέπων Καθηγητής: Λαγός Δημήτρης Ναυσικά Παπαδασκαλοπούλου Α.Μ.: ΧΙΟΣ Ιούνιος 2012

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ.5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1-ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΟΛΟΓΙΑ Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ..8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2-ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΣ ΜΑΖΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΔΥΟ ΝΕΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΟΙΟΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3-ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ Ο ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ...14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4-Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟY..15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5- Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ...18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6- ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΜΕΓΕΘΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΕΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

3 6.5 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7- Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΜΙΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8- ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΡΟΣ Β-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9-ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ :ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑ- ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΕΡΓΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΟΙ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Η ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ...35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ10-ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ RISE RIS+ (RIS plus) ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ RISE ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ RISE ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΔΡΑΣΗ ΠΡΩΤΗ ΔΡΑΣΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΔΡΑΣΗ ΤΡΙΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΩΝ ΤΟ ΧΑΝΙ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ.44 3

4 ΤΟ ΔΡΑΚΟΣΠΙΤΟ ΤΗΣ ΌΧΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΧΤΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΡΕΙΝΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΛΑΜΙΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΦΡΑΓΚΙΚΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΜΙΝΥΟΥ ΣΤΟΝ ΟΡΧΟΜΕΝΟ ΟΙ ΓΕΦΥΡΕΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΩΝ ΚΡΕΜΑΣΤΩΝ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΦΡΑΓΚΙΣΤΑ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ RISE ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ..48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11-ΛΟΝΔΙΝΟ: ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΜΕΣΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣ. 51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12-ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ VICTORIA&ALBERT ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ- ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΤΜΗΜΑΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΦΥΣΗΣ ΥΠΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΜΙΚΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ..63 ΚΕΦΑΛΑΙΟ13-ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 70 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 72 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Η εργασία αυτή έχει ως στόχο τη διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στην Καινοτομία και τις Νέες Τεχνολογίες και στον Πολιτιστικό Τουρισμό. Η σχέση αυτή δημιουργεί τις προϋποθέσεις για νέες αναπτυξιακές διεξόδους όπως η συγκρότηση και η ανάπτυξη του Πολιτιστικού- Δημιουργικού Τομέα και η εμφάνιση της Δημιουργικής Πόλης, με σημαντικές επιδράσεις στην οικονομική ανάπτυξη μιας Περιφέρειας ή μιας χώρας. Η εργασία διερευνά δύο περιπτώσεις, η μία από τον Ελλαδικό χώρο, την Στερεά Ελλάδα στην οποία δημιουργήθηκαν Κέντρα Εικονικής Πραγματικότητας (Πρόγραμμα Regional Innovation Strategy) και η άλλη από το Λονδίνο, το Μουσείο Victoria&Albert στο οποίο ενσωματώνεται η επιτυχία εφαρμογής της Καινοτομίας και των Νέων Τεχνολογιών. Αν και πρόκειται για δύο άνισα ανεπτυγμένες οικονομικά και τουριστικά περιοχές, δίνεται η δυνατότητα να διεξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για τον ρόλο της Καινοτομίας στον Πολιτιστικό Τουρισμό, τις δυνατότητες εξέλιξής τους και για τη δυνητική συμβολή τους στην Τουριστική, στην Πολιτιστική και στην Οικονομική Ανάπτυξη. Στο πρώτο κεφάλαιο τοποθετείται το εννοιολογικό και θεωρητικό πλαίσιο της τουριστικής πολιτικής και της καινοτομίας. Θα επιχειρηθούν να αναλυθούν ο όρος του τουρισμού, το τουριστικό πρόβλημα και η έννοια της καινοτομίας και της τεχνολογικής πολιτικής. Το δεύτερο κεφάλαιο αναλύει τις νέες τάσεις στην παγκόσμια τουριστική αγορά. Γίνεται διάκριση μεταξύ των διαφορετικών μορφών του τουρισμού. Το τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει την ανάλυση των ειδικών μορφών τουρισμού και το διαχωρισμό τους στον τουρισμό ειδικών ενδιαφερόντων και στον εναλλακτικό τουρισμό. Το τέταρτο κεφάλαιο εισάγει την έννοια του πολιτισμικού τουρισμού που αποτελεί κεντρικό άξονα της εργασίας και εξετάζει τα κίνητρα των τουριστών με πολιτιστικά ενδιαφέροντα. Το πέμπτο κεφάλαιο αναφέρεται στο ρόλο που παίζει η καινοτομία στην παγκόσμια ανάπτυξη των ειδικών μορφών τουρισμού. 5

6 Το έκτο κεφάλαιο έχει να κάνει με τον Πολιτιστικό- Δημιουργικό Τομέα στην Ευρωπαϊκή Πολιτική. Συγκεκριμένα, διερευνώνται τα μεγέθη του Τομέα και οι δυνατότητες πολιτιστικής ανάπτυξης. Γίνεται ακόμη αναφορά στη Στρατηγική της Λισσαβόνας και στο Πρόγραμμα Πολιτισμός. Στο έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα βήματα για την εύρεση της κατάλληλης στρατηγικής και την ανάπτυξη του Πολιτιστικού Τομέα στην Ελλάδα. Το όγδοο κεφάλαιο ασχολείται με το θεσμικό πλαίσιο όσον αφορά τον Πολιτιστικό Τουρισμό στην Ελλάδα. Στο ένατο κεφάλαιο μελετώνται τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της Στερεάς Ελλάδας. Συμπεριλαμβάνονται τα δημογραφικά στοιχεία και άλλα στοιχεία για την απασχόληση, την ανεργία, τις επενδυτικές πηγές και τις υποδομές. Στο δέκατο κεφάλαιο γίνεται πληροφόρηση σχετικά με το Πρόγραμμα RI-SE που αποτελεί το πρώτο παράδειγμα της εργασίας (από τον Ελλαδικό χώρο) και παρουσιάζονται αναλυτικά οι τέσσερις βασικές δράσεις του προγράμματος και τα πέντε ιστορικά και αρχαιολογικά μνημεία που επελέγησαν να προβληθούν μέσω της εφαρμογής νέων τεχνολογιών. Το ενδέκατο κεφάλαιο ερευνά τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά του Λονδίνου. Μελετώνται οικονομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά καθώς και τα μέσα μεταφοράς και οι σημαντικότερες υποδομές. Στο δωδέκατο κεφάλαιο γίνεται η γνωριμία με το μουσείο Victoria & Albert που εξετάζεται ως το δεύτερο παράδειγμα της εργασίας (από το Διεθνή Χώρο) και ερευνώνται εις βάθος οι διάφορες πτυχές της καινοτομικής πολιτικής του. Στο δέκατο-τρίτο κεφάλαιο διεξάγονται τα τελικά συμπεράσματα της ανά χείρας πτυχιακής εργασίας. 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 1.1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΟΛΟΓΙΑ Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Ο τουρισμός σαν έννοια αναφέρεται στην ταξιδιωτική κίνηση από έναν τόπο σε οποιονδήποτε άλλο για λόγους αναψυχής, ξεκούρασης και διαφυγής από την καθημερινότητα του ταξιδιώτη. Επίσης αναφέρεται στην υπηρεσία που αναπτύχθηκε για την προσέλκυση και την εξυπηρέτηση των τουριστών. Ο όρος τουρισμός έχει αγγλική προέλευση από τον αντίστοιχο όρο touring, ο οποίος έλκει την καταγωγή του από τη γαλλική λέξη tour που μεταφράζεται ως γύρος, περιοδεία, ταξίδι. Σαν δραστηριότητα, ο τουρισμός κρατά τις ρίζες του από την αρχαιότητα με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ομαδική μετάβαση προσώπων για την παρακολούθηση των καθιερωμένων σε διάφορα μέρη πανελλήνιων αθλητικών αγώνων στην Αρχαία Ελλάδα. Ενδεικτικό της κίνησης αυτής είναι το Λεωνίδαιο της αρχαίας Ολυμπίας που έκτισε ο Νάξιος Λεωνίδας ως ξενώνα για τη φιλοξενία των επίσημων επισκεπτών των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο τουρισμός διαχωρίζεται στον εσωτερικό και τον εξωτερικό τουρισμό. Ο εσωτερικός τουρισμός αναφέρεται στην κίνηση των ημεδαπών τουριστών στο εσωτερικό της χώρας όπου ζουν, αλλά και των αλλοδαπών που διαμένουν μόνιμα σε αυτήν. Η επίσκεψη διαφορετικών πόλεων και περιοχών από τους μόνιμους κατοίκους μίας χώρας γίνεται για λόγους επαγγελματικούς, προσωπικούς και ούτω καθεξής. Ο εξωτερικός τουρισμός αφορά τη μετάβαση αλλοδαπών τουριστών μέσα στην εκάστοτε χώρα καθώς και των ημεδαπών που διαμένουν μόνιμα στο εξωτερικό, σε αυτήν. Ο εξωτερικός τουρισμός εξαρτάται κατά πολύ από τα τουριστικά αξιοθέατα της κάθε χώρας, την ύπαρξη της αναγκαίας υποδομής, την ποιότητα και το κόστος των τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών, την κοινωνική και πολιτική σταθερότητα και τη μόδα των καιρών. 7

8 ΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Το τουριστικό πρόβλημα έχει να κάνει με έξι βασικά ερωτήματα: Τι είδους τουριστικά προϊόντα πρέπει να παραχθούν σε ορισμένη χρονική περίοδο, σε τι ποσότητες και ποια πρέπει να είναι η ποιότητά τους? Πώς θα γίνει η παραγωγή, με ποια διαδικασία και ποια τεχνολογία πρέπει να χρησιμοποιηθεί? Για ποιον γίνεται η παραγωγή, ποια είναι η αγορά στόχος? Πώς θα γίνει η διανομή των τουριστικών προϊόντων μεταξύ των καταναλωτών/τουριστών? Πού θα πραγματοποιείται η διαδικασία της παραγωγής? Πότε θα γίνεται η κατανάλωση των τουριστικών προϊόντων/υπηρεσιών? Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ Ως καινοτομία ορίζεται η εμπορική αξιοποίηση μίας νέας ιδέας. Η έννοια της καινοτομίας (Πάκος 1995) σε έναν οργανισμό περιλαμβάνει τη χρήση νέας γνώσης είτε τεχνολογικής είτε σχετικής με την αγορά με στόχο τη δημιουργία και την προώθηση νέων προϊόντων ή υπηρεσιών. Ουσιαστικά η καινοτομία χρησιμοποιεί μία τεχνική ή τεχνολογική εξέλιξη για την παραγωγή και την εκμετάλλευση νέων έργων. Οι ενέργειες που συνδυάζει είναι η θεωρητική σύλληψη, η τεχνική υλοποίηση και η εμπορική εκμετάλλευση. Κινητήρια δύναμή της είναι η οικονομική ανάπτυξη. Η καινοτομία αποτελεί μία πολύπλοκη διαδικασία με εμπλεκόμενα μέρη τόσο την καινοτόμο επιχείρηση όσο και διάφορους άλλους οργανισμούς και θεσμούς. Η συμπεριφορά των εμπλεκόμενων επηρεάζεται από τις θεσμικές ρυθμίσεις και τους ιστορικούς και πολιτισμικούς παράγοντες που είναι συγκεκριμένοι για κάθε χώρα. Όπως όλες οι επιχειρήσεις που ξεκινούν την αναπτυξιακή πορεία τους με κάποιο καινοτομικό συστατικό και πρέπει να διατηρήσουν τη συμπεριφορά αυτή με περεταίρω καινοτομίες (σύμφωνα με τη θεωρία της Εντροπίας), το ίδιο πρέπει να πράξουν και τα διάφορα κράτη, πόλεις ή περιφέρειες. Για τη διατήρηση υψηλού επιπέδου όσον αφορά την ανάπτυξη, την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση κρίνεται ως 8

9 απαραίτητη λύση η μετατροπή νέων ιδεών σε τεχνικές και εμπορικές επιτυχίες. Οι βασικές πρώτες ύλες για την παραγωγή μίας καινοτομίας προέρχονται από τις ραγδαίες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις ενώ ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο βαθμός συμβολής της στη βελτίωση του παγκόσμιου πλούτου. Άλλωστε δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι οι καινοτόμες επιχειρήσεις παρουσιάζουν διπλάσια κέρδη από τις υπόλοιπες μη καινοτομικού χαρακτήρα επιχειρήσεις. Ωστόσο η διαχείριση της καινοτομίας είναι μία αρκετά δύσκολη υπόθεση καθώς η πλειοψηφία των νέων ιδεών καταλήγει σε αποτυχία όσον αφορά τη φύση των καινούργιων προϊόντων και υπηρεσιών. Η νέα γνώση πρέπει να συνδυάζεται με την υπάρχουσα γνώση ώστε να καθίσταται δυνατή η βελτίωση της αποδοτικότητας, της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας του οργανισμού. Η επιτυχία κρίνεται βάσει του βαθμού αποδοχής από τους πελάτες/χρήστες και του βαθμού μίμησης από τους ανταγωνιστές. Η καινοτομία μπορεί να θεωρηθεί ως ένα αρκετά ισχυρό εργαλείο καθώς μπορεί να προσφέρει στον οργανισμό που θα την υιοθετήσει στην κουλτούρα του, σημαντικά πλεονεκτήματα όπως είναι ο εκσυγχρονισμός, η ανταπόκριση στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της αγοράς, η εκμετάλλευση μη ορατών αρχικά δυνατοτήτων και προοπτικών, η δημιουργία δικτύων συνεργασίας, η εμφάνιση νέων επενδυτικών πηγών και η είσοδος στην Παγκόσμια Αγορά (ΟΠΑ 2009). 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 2.1 Ο ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΣ ΜΑΖΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Μετά το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου το 1945 παρατηρήθηκε μία ραγδαία ανάπτυξη της διεθνούς τουριστικής δραστηριότητας με τον χαρακτήρα της να διαμορφώνεται βάσει στοιχείων, τα οποία έγιναν κατόπιν γνωστά σε εμάς ως τα βασικά συστατικά του σημερινού «μοντέλου του οργανωμένου μαζικού τουρισμού», ενώ ιδιαίτερη έμφαση αποδόθηκε στους παράγοντες της μαζικότητας και του τυποποιημένου πακέτου διακοπών. Ο οργανωμένος μαζικός τουρισμός εκφράζει τις παραδοσιακές διακοπές που αποσκοπούν στην αναψυχή, τη διασκέδαση και την ξεκούραση του ταξιδιώτη. Η ανάπτυξη του συγκεκριμένου μοντέλου διακοπών οφείλεται στη δημιουργία νέων υποδομών και ανωδομών και στην ανάπτυξη των συναφών βιομηχανιών μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο, που απέβλεπαν στη μαζική και οργανωμένη μετακίνηση των τουριστών (Λαγός 2005). Το μεταπολεμικό μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης βασίστηκε σε δύο θεμελιώδεις αρχές. Η πρώτη αφορά την οικονομική θεωρία του συγκριτικού κόστους σύμφωνα με την οποία ο παγκόσμιος πλούτος διανέμεται μέσω του τουρισμού μεταξύ των βιομηχανικά ανεπτυγμένων χωρών και των -πλούσιων σε φυσικούς πόρους και πρώτες ύλεςαναπτυσσόμενων χωρών. Η δεύτερη σχετίζεται με την αρχή του συγκριτικού πλεονεκτήματος σύμφωνα με την οποία σε συνθήκες ελεύθερου εμπορίου οι αναπτυσσόμενες χώρες έλκουν τη διεθνή τουριστική τάση με άμεσες απόρροιες,την εξειδικευμένη παραγωγή τουριστικών προϊόντων, την χαμηλότερου κόστους προσφορά τουριστικών υπηρεσιών και το ανταγωνιστικό προβάδισμα έναντι των υπόλοιπων χωρών. Οι κύριοι παράγοντες που συντέλεσαν στην εδραίωση της τελικής μορφής του μεταπολεμικού μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης είναι η βελτίωση των όρων εργασίας και του επιπέδου των αμοιβών, η αύξηση του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων, η εξέλιξη στην τεχνολογία των μέσων συγκοινωνίας με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την αλματώδη πρόοδο στην τεχνολογία των αεροπλάνων, η οργάνωση των ταξιδιών μέσω του συστήματος Charter-Inclusive Tours (ναυλωμένες πτήσεις) και μίας ποικιλίας τουριστικών πακέτων, η εμφάνιση οργανωτών ταξιδιών και τουριστικών πρακτόρων γνωστών ως Tour Operators, η μείωση της τιμής των καυσίμων, η εμφάνιση νέων αγορών, η ανάδυση νέων τουριστικών προορισμών (πχ Ντουμπάι-> χαμηλές τιμές στα τουριστικά πακέτα και 10

11 φθηνή διαμονή λόγω της πρόσφατης παραλίγο οικονομικής κατάρρευσης), η συνεχής ανάπτυξη της τεχνολογίας αλλά και της πληροφόρησης, η μαζική τουριστική παραγωγή, κατανάλωση και διαφήμιση και τέλος η απελευθέρωση των περιορισμών όσον αφορά τις αερομεταφορές. 2.2 ΔΥΟ ΝΕΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΟΙΟΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Τη δεκαετία του 1970 κάνουν την εμφάνισή τους δύο νέα πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης, που παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες με το αειφορικό πρότυπο ανάπτυξης καθώς στρέφονται στις ειδικές μορφές τουρισμού δίνοντας έμφαση στην εναρμόνιση και στον αλληλοσεβασμό ανθρώπου- περιβάλλοντος αλλά και στην ποιότητα του τουριστικού προϊόντος,προσφέροντας μία ευρεία γκάμα κινήτρων. Τα δύο αυτά νέα πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης χαρακτηρίζονται από: την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών τις διαγώνιες συγχωνεύσεις την τμηματοποίηση της τουριστικής αγοράς τις αλλαγές στα καταναλωτικά πρότυπα και στις ανθρώπινες συμπεριφορές με την πάροδο των ετών την ευαισθησία στο περιβάλλον τον περιορισμός στην αλόγιστη οικονομική ανάπτυξη τη διαφοροποίηση της τουριστικής προσφοράς Το πρώτο πρότυπο έχει να κάνει με την τουριστική ζήτηση για ταξίδια λόγω ειδικών ενδιαφερόντων ή λόγω σύνδεσης του προορισμού με κάποιο εξειδικευμένο θέμα (πχ θρησκεία) και ορίζεται ως Τουρισμός Ειδικών Ενδιαφερόντων. Το δεύτερο νέο πρότυπο «περιλαμβάνει μορφές τουρισμού οι οποίες δεν αντιβαίνουν τις ευρύτερες κοινωνικές και κοινοτικές αξίες, καθώς και τις αξίες που σχετίζονται με τη φύση, αλλά παρέχουν στους υποδοχείς και στους τουρίστες την ευκαιρία για θετικές αναδράσεις, καθώς και για απόκτηση κοινών εμπειριών» (Eadington & Smith, 1992). Το πρότυπο αυτό καλείται Εναλλακτικός Τουρισμός. Τις τελευταίες δεκαετίες στις νέες τάσεις της παγκόσμιας αγοράς προστέθηκαν μεταξύ άλλων η υπερτμηματοποίηση της τουριστικής ζήτησης, η ανάγκη για μεγαλύτερη ευελιξία στην τουριστική προσφορά 11

12 και η επίτευξη κερδοφορίας στις τουριστικές επιχειρήσεις μέσω των τριγωνικών ολοκληρώσεων των ακόλουθων συστημάτων οικονομιών και των ολοκληρωμένων αξιών έναντι των οικονομιών κλίμακας. Ωστόσο η παγκοσμιοποίηση και οι οικονομίες κλίμακας με τη μείωση του κόστους του τουριστικού προϊόντος που δημιουργούν οι μικρής κλίμακας τουριστικοί οργανωτές (Small Scale Tour Operators) και οι ειδικές τουριστικές αγορές, μαρτυρούν πως ο μαζικός τουρισμός θα συνεχίσει να αποτελεί το κυρίαρχο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης τουλάχιστον για μερικές ακόμα δεκαετίες. 12

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΟΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τις τελευταίες δεκαετίες ο τομέας του τουρισμού παρουσιάζει σημαντικές μεταβολές με βασικότερη μεταξύ άλλων, την ανάπτυξη διαφόρων νέων προϊόντων, υπηρεσιών και δραστηριοτήτων που στη συνέχεια χαρακτηρίστηκαν ως ''εναλλακτικά τουριστικά είδη'' ή ''ειδικές μορφές τουρισμού''. Η διαφορετική φύση των καινοτομικών αυτών μορφών τουρισμού και η τοποθέτησή τους στην αγορά οδήγησε στη ραγδαία ανάπτυξη της ζήτησης των συγκεκριμένων προϊόντων, φαινόμενο που με τη σειρά του οδήγησε στη σταδιακή αύξηση της προσφοράς παροχής των προϊόντων αυτών μέσω της δημιουργίας νέων υποδομών και συσχετιζόμενων δραστηριοτήτων. Τα προαναφερθέντα δεδομένα συνέβαλαν στη διάκριση του ποιοτικού τουρισμού σε δύο διαφορετικές μορφές (όπως αναφέρθηκε και στο προηγούμενο κεφάλαιο). Συγκεκριμένα, βασικούς παράγοντες που συντέλεσαν στο σχηματισμό των ειδικών μορφών τουρισμού αποτελούν : το κίνητρο του τουρίστα για το εκάστοτε ταξίδι του ο τύπος και τα χαρακτηριστικά του ταξιδιού ο χρόνος γένεσης και εμφάνισης της κάθε μορφής τουρισμού οι επιπτώσεις της κάθε μορφής τουρισμού στην τοπική κοινωνία και στην ανάπτυξή της Στηριζόμενες στους παράγοντες αυτούς εμφανίστηκαν δύο καινοτομικές μορφές τουρισμού : ο τουρισμός ειδικών ενδιαφερόντων και ο εναλλακτικός τουρισμός οι οποίες χαρακτηρίζονται από νέες ιδέες, καινοτομικά προϊόντα, πρωτοπόρες υπηρεσίες και νέα οργανωτικά χαρακτηριστικά. 3.2 Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ Πρόκειται για έναν εναλλακτικό τύπο τουρισμού όσον αφορά την οργανωτική δομή του ταξιδιού αλλά και τις τουριστικές δραστηριότητες που αναζητά στον ελεύθερο χρόνο του ο ταξιδιώτης για να ικανοποιήσει συγκεκριμένες ανάγκες του. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει κάθε μορφή τουρισμού που η ανάπτυξη της συνδέεται με αμφίδρομη ενεργοποίηση της τουριστικής ζήτησης και 13

14 προσφοράς και με επίκεντρο ένα ειδικό κίνητρο κάθε φορά. Απαραίτητη προϋπόθεση ένταξης μιας μορφής τουρισμού στις ''ειδικές'' αποτελεί η ύπαρξη ειδικού κινήτρου για την τελική επιδίωξη ενός ταξιδιού. Στις ειδικές μορφές τουρισμού συγκαταλέγονται: i. ο κοινωνικός τουρισμός ii. ο τουρισμός υγείας και φυσικής ζωής iii. ο εκπαιδευτικός τουρισμός iv. ο θρησκευτικός τουρισμός v. ο συνεδριακός τουρισμός vi. ο εκθεσιακός τουρισμός vii. ο τουρισμός κινήτρων viii. ο επαγγελματικός τουρισμός ix. ο θεματικός τουρισμός x. ο αστικός τουρισμός xi. ο ιαματικός xii. ο τουρισμός της τρίτης ηλικίας xiii. τουρισμός σε θεματικά πάρκα 3.3 Ο ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο συνδυασμός των φαινομένων της αλλαγής των σύγχρονων τουριστικών κινήτρων (ψυχαγωγία, ξεκούραση, περιήγηση), της αύξησης της μέσης κατά κεφαλή τουριστικής δαπάνης, της αύξησης του χρόνου διακοπών και των ραγδαίων μεταβολών της σύγχρονης τεχνολογίας (βελτίωση της χρήσης του Internet και των δυνατοτήτων εκμετάλλευσης του διαδικτυακού συστήματος κρατήσεων διακοπών,μεταφορικών μέσων και καταλυμάτων) οδήγησε στην ανάπτυξη του Εναλλακτικού Τουρισμού. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και ορισμένοι πιο προσωπικοί παράγοντες όπως η αλλαγή στη χρήση των τουριστικών καταλυμάτων, η στροφή προς τη φύση και η καλλιέργεια μιας περισσότερο οικολογικής συνείδησης αλλά και η έντονη επιθυμία για την εμφάνιση ενός νέου αναπτυξιακού προτύπου πέραν του μεταπολεμικού προτύπου μαζικού οργανωμένου τουρισμού, ενός προτύπου πολυκινητριακού χαρακτήρα ταξιδιών. Οι τουριστικές δραστηριότητες που είχαν ως βάση την ύπαιθρο και τη φυσιολατρία όπως ο αθλητισμός και η κατασκήνωση αποτέλεσαν τη ρίζα της διάκρισης των ''εναλλακτικών μορφών'' τουρισμού ενώ με το πέρασμα του χρόνου καταστάθηκαν οικονομικά αποδοτικότερες και λιγότερο συνδεδεμένες με τους Tour Operators και τους ταξιδιωτικούς πράκτορες. 14

15 Οι εναλλακτικές μορφές της τουριστικής δραστηριότητας διακρίνονται στους ακόλουθους τύπους τουρισμού: αγροτουρισμός (κλασσικός, σύγχρονος, συνεταιριστικός, αριστοκρατικός) συμπλέγματα αγροτουρισμού τουρισμός στην ύπαιθρο αθλητικός περιηγητικός θαλάσσιος οικολογικός πολιτιστικός ορεινός χειμερινός ορειβατικός γυμναστικός χρονομεριστικός τουρισμός περιπέτειας τουρισμός σε οργανωμένα τουριστικά χωριά ειδικού τύπου (κλαμπ) 15

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΩΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο βρετανός ανθρωπολόγος Edward Burnett Taylor ( ) στο έργο του Πρωτόγονος Πολιτισμός (1871) (primitive culture) ερμήνευσε την έννοια του πολιτισμού ως ένα «σύνθετο σύνολο που περιλαμβάνει τη γνώση, την πίστη, την τέχνη, το νόμο, τα ήθη και τα έθιμα και άλλες δεξιότητες που απέκτησε ο άνθρωπος ως μέλος μιας κοινωνικής ομάδας». Η επιθυμία ουσιαστικής γνωριμίας με τα υλικά και πνευματικά έργα, τις δραστηριότητες και τα έθιμα μίας τοπικής κοινωνίας οδήγησε στην εμφάνιση και κατά συνέπεια στην εδραίωση του πολιτισμικού τουρισμού. Ο πολιτισμικός τουρισμός (Γκορογιάννη κ.α. 1998) ως μία από τις πλέον διαδεδομένες 'εναλλακτικές' μορφές τουρισμού, αποσκοπεί στη μύηση του ταξιδιώτη στον αρχαίο και σύγχρονο πολιτισμό. Η ανάπτυξη του στηρίζεται αποκλειστικά στην ψυχολογική ανάγκη των ατόμων για αναζήτηση και απόκτηση νέων εμπειριών και προκλήσεων διαφορετικών, αυθεντικών και μοναδικών, προκειμένου να διευρύνουν τους πνευματικούς τους ορίζοντες και να ψυχαγωγηθούν. Η μετακίνηση ατόμων,με πολιτισμικά κίνητρα, από τόπο σε τόπο συνδέεται άμεσα με το ιστορικό παρελθόν του εκάστοτε τόπου επίσκεψης, με τα πολιτισμικά στοιχεία της περιοχής και με το σύνολο της παράδοσής της. Ωστόσο, εξίσου σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν τα συλλογικά λαογραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής που περιλαμβάνουν τη λαϊκή δημιουργία (παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική, ενδυμασία, καλλωπισμός, λαϊκή τέχνη, φαγητό και ποτό), το λαϊκό πνευματικό βίο ( θρησκευτικές πεποιθήσεις, μυθολογία,δοξασίες, παραδόσεις, θρύλοι) και το κοινωνικό βίο ( ήθη, έθιμα, καθημερινή ζωή). Ο ταξιδιώτης ανάλογα με την προσωπικότητα και τα ενδιαφέροντά του μπορεί να επιλέξει μέσα από μία ευρεία γκάμα δραστηριοτήτων εκείνες στις οποίες θα αφιερώσει το χρόνο και το -προς κατανάλωση τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών- εισόδημά του. Ο ταξιδιώτης ''λάτρης της τέχνης'' με βασικό κίνητρο την εξερεύνηση της τέχνης και της εκδήλωσής της σε οποιαδήποτε μορφή, έχει τη δυνατότητα να βρεθεί σε καλλιτεχνικές εκθέσεις και εκδηλώσεις, να παρακολουθήσει θεατρικές παραστάσεις ή παραστάσεις χορού, να παραστεί σε συναυλίες, μουσικά και κινηματογραφικά φεστιβάλ. Ο ταξιδιώτης με ενδιαφέροντα που περιλαμβάνουν την ιστορία, την πολιτισμική ανάπτυξη και την αρχιτεκτονική, θα δώσει βαρύτητα στην 16

17 επαφή με την αρχιτεκτονική και πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής που επισκέπτεται, αφιερώνοντας τον χρόνο του σε ξεναγήσεις σε αρχαία μνημεία, ναούς, αρχαιολογικούς και ιστορικούς χώρους, μουσεία και λαμβάνοντας μέρος σε εκπαιδευτικές και πολιτιστικές περιηγήσεις. Υπάρχουν ακόμα αρκετοί τύποι ταξιδιωτών με περισσότερο εξειδικευμένα κίνητρα. Σε αυτούς συγκαταλέγονται οι ταξιδιώτες που αρέσκονται να συμμετέχουν σε ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις καθώς ο στόχος των διακοπών τους είναι η γνωριμία με την κουλτούρα, τα ήθη, τα έθιμα και γενικότερα με τον τοπικό λαϊκό πολιτισμό του μέρους που τους φιλοξενεί. Η ομάδα αυτών των ταξιδιωτών θα επιδιώξει την επικοινωνία και τη συναναστροφή με τους κατοίκους του τόπου, τη συμμετοχή σε τοπικά πανηγύρια και παραδοσιακές τελετές και την επίσκεψη σε λαογραφικά μουσεία και εργαστήρια. Τέλος υπάρχει η ομάδα των τουριστών που επικεντρώνεται στην αναζήτηση γνώσης όσον αφορά τις βιοτεχνικές και παραγωγικές διαδικασίες του τόπου -επιζητώντας επαφή με τα παραδοσιακά προϊόντα και τους ενδεχόμενους σπάνιους τοπικούς φυσικούς πόρους αλλά και όσον αφορά τη γαστριμαργική παράδοση (γνωριμία με την τοπική γαστρονομία, τα τοπικά φαγητά και ποτά). 17

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η έννοια της καινοτομίας που πραγματοποιείται σε μία επιχείρηση ή σε έναν ολόκληρο παραγωγικό κλάδο είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την οικονομική ανάπτυξή της μονάδας ενώ ταυτόχρονα συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός δυνατού ανταγωνιστικού χαρακτήρα. Οι σύγχρονες αγορές καθιστούν απαραίτητη την ύπαρξη της καινοτομίας στα προϊόντα και τις υπηρεσίες εξαιτίας της ισχυρής ανταγωνιστικότητας λόγω παγκοσμιοποίησης, κατάργησης των οικονομικών συνόρων και των γενικότερων μεταβολών στην οικονομία, στην τεχνολογία και στο εμπόριο. Επομένως, στις περισσότερες επιχειρήσεις, γίνεται αντιληπτή η ανάγκη υιοθέτησης νέων πολιτικών, όπως η προώθηση πρωτότυπων προϊόντων και υπηρεσιών, η συγκέντρωση σε ειδικές αγορές (niche markets) και η σύναψη στρατηγικών συμμαχιών και χρήσιμων συνεργασιών με άλλους οργανισμούς. Μέσω των πολιτικών αυτών θα εξασφαλίσουν κέρδος και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα,αποκτώντας στη συνέχεια σημαντική θέση στον κλάδο ή την περιφέρεια που ανήκουν. Ωστόσο προκειμένου να αναφερθούμε στη σχέση της καινοτομίας και του τουριστικού κλάδου πρέπει να λάβουμε υπ' όψη πως το τουριστικό προϊόν είναι ένα σύνθετο προϊόν που αποτελείται τόσο από αγαθά όσο και από υπηρεσίες ενώ παρουσιάζει ορισμένες ιδιαιτερότητες εξαιτίας των βασικών οικονομικών χαρακτηριστικών του όπως είναι η αστάθεια, η ελαστικότητα και η εποχικότητα της τουριστικής ζήτησης, η συμπληρωματική φύση του τουριστικού προϊόντος, η τμηματοποίηση της τουριστικής αγοράς, η βραδύτητα προσαρμογής των προσφερόμενων τουριστικών αγαθών και ο ανταγωνισμός. Η καινοτομία στον τουρισμό επηρεάζεται επίσης, σημαντικά από την γεωγραφική περιοχή που μελετούμε συμπεριλαμβανομένων όλων των στοιχείων που τη συνθέτουν είτε πρόκειται για το φυσικό περιβάλλον της( έδαφος, κλίμα, χλωρίδα, πανίδα κοκ.),είτε για την οικονομική ( εισαγωγές, εξαγωγές, επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης κ.α.) και 18

19 κοινωνική της δομή ( τοπικός πολιτισμός, κουλτούρα, θρησκεία κ.α.), είτε για την πολιτική της οργάνωση είτε τέλος για το επίπεδο της τουριστικής ανάπτυξής της ( επίπεδο ανάπτυξης βιομηχανίας τουρισμού). Συγκεκριμένα, μπορούμε να εντοπίσουμε δύο (2) βασικά είδη καινοτομιών στην τουριστική δραστηριότητα που έχουν να κάνουν κυρίως με την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Το πρώτο είδος αναφέρεται ως καινοτομία τουριστικού προϊόντος και αφορά την εισαγωγή ενός νέου εξελιγμένου τεχνολογικά προϊόντος (βελτιωμένων χαρακτηριστικών και αποδοτικότερης λειτουργίας για το χρήστη) στην αγορά. Το δεύτερο είδος είναι γνωστό ως καινοτομία στην τουριστική διαδικασία και περιγράφει τις μεταβολές της τεχνολογίας στην παραγωγική διαδικασία των τουριστικών προϊόντων,που ως αποτέλεσμα έχουν την βελτίωση του εξοπλισμού και των μεθόδων παραγωγής και τελικώς την αύξηση της αποτελεσματικότητας των αγαθών/υπηρεσιών τους. Στην περίπτωση των ειδικών μορφών τουρισμού η καινοτομία θεωρείται αποδεκτή μόνο όταν παρουσιάζεται σε μία ορισμένη περιοχή ένα νέο τουριστικό προϊόν το οποίο υπηρετεί έναν εναλλακτικό τύπο τουριστικής δραστηριότητας που διαφέρει τεχνολογικά από διοικητικής, οργανωτικής και εμπορικής άποψης από τους ήδη υπάρχοντες τύπους. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η δομή του τουριστικού προϊόντος είναι ξεκάθαρα συμπληρωματική και το τελικό αγαθό είναι αποτέλεσμα μίας πολύπλοκης και σύνθετης παραγωγικής διαδικασίας. Άρα, όσο μεταβάλλονται το επίπεδο τεχνογνωσίας ( know how),οι οργανωσιακές και οι εργασιακές σχέσεις των ανθρώπινων πόρων και οι σχέσεις μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος του εκάστοτε οργανισμού μεταβάλλονται οι πιθανές απειλές και ευκαιρίες που σηματοδοτούν εξέλιξη στην παραγωγική και εμπορική δραστηριότητα και μπορούν να συμβάλλουν στην δημιουργία καινοτομικών τελικών προϊόντων. Συμπερασματικά, η καινοτομία δεν αποτελεί αποκλειστικά προϊόν της μεταβολής των επιπέδων της τεχνολογίας αλλά σχετίζεται άμεσα με τις μεταβολές στο εσωτερικό και στο εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης όσον αφορά τους τομείς διοίκησης, οργάνωσης και εμπορίας. Σε θεωρητικό επίπεδο οι ειδικές μορφές τουρισμού μπορούν να χαρακτηριστούν καινοτομικές καθώς η γένεσή τους σήμανε την σταδιακή ''παρακμή'' του οργανωμένου μαζικού τουρισμού καθιερώνοντας ένα νέο πρότυπο όμοιο με αυτό της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης που ανθίζει σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες. 19

20 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΙΟ ΥΡΓΙΚΟ Σ ΤΟΜΕΑ Σ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 6.1 ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Ο πολιτιστικός-δημιουργικός τομέας αποτελείται από 4 βασικούς κύκλους (ΚΞΑ, EC 2006) που διακρίνονται στον πίνακα που ακολουθεί: Πίνακας 6.1: Πολιτιστικός Τουρισμός ΚΥΚΛΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΥΠΟΤΟΜΕΙΣ ΠΥΡΗΝΑΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΘΕΑΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Ζωγραφική, Γλυπτική, Χειροτεχνία Θέατρο, Χορός, Φεστιβάλ, Όπερα, Ορχήστρα, Τσίρκο Μουσεία, Βιβλιοθήκες, Αρχαιολογικοί Χώροι, Αρχεία Ταινίες & Βίντεο 1 ος κύκλος Τηλεόραση & Ραδιόφωνο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ Βιντεοπαιχνίδια ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Μουσική Αγορά Μουσικών Εγγραφών, Ζωντανό Θέαμα, Εταιρείες Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας Εκδόσεις Βιβλία, Περιοδικά, Εφημερίδες 2 ος κύκλος ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Σχεδιασμός Μόδα, Γραφιστική, Σχεδιασμός προϊόντος, Σχεδιασμός εσωτερικού χώρου Αρχιτεκτονική 20

21 Διαφήμιση Πολιτιστικός Τουρισμός 3 ος κύκλος Βιομηχανίες Πληροφορικής ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Βιομηχανίες Τηλεπικοινωνιών Νέες Τεχνολογίες Πληροφορικής & Επικοινωνία & Πολυμέσα Υπολογιστές, Λογισμικό & διαδραστικές εφαρμογές Τηλεφωνία, Ιντερνέτ, Καλωδιακή Τηλεόραση Κινητά Τηλέφωνα, MP3, Web 6.2 ΜΕΓΕΘΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ Τα βασικά μεγέθη του Πολιτιστικού-Δημιουργικού Τομέα στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι συνοπτικά τα ακόλουθα: Κύκλος Εργασιών= 654 δισεκατομμύρια ευρώ (2003, ΕΕ15) όταν το αντίστοιχο ποσό για τη Βιομηχανία Αυτοκινήτων ανέρχεται στα μόλις 271 δισεκατομμύρια ευρώ Προστιθέμενη αξία στο ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης= 2.6% όταν τα αντίστοιχα ποσοστά για τη Βιομηχανία Πλαστικών-Χημικών είναι 2.3 %, τη Βιομηχανία Ακινήτων 2.1% και τη Βιομηχανία Τροφίμων-Ποτών-Καπνού 1.9% Μεγέθυνση: Η αύξηση της προστιθέμενης αξίας του τομέα αγγίζει το 19.7% ή το 12.3% πλέον της αύξησης της λοιπής οικονομίας Απασχόληση= 5.8 εκατομμύρια θέσεις ή το 3.1% της συνολικής απασχόλησης της ΕΕ25 (2004) 21

22 6.3 Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ο Πολιτιστικός-Δημιουργικός Τομέας είναι σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη μίας περιοχής, καθώς και για την προσέλκυση και εγκατάσταση επιχειρήσεων και δραστηριοτήτων στην περιοχή αυτή. Ειδικότερα ο Πολιτιστικός-Δημιουργικός Τομέας μπορεί να θεωρηθεί: Παράγοντας σταθερής εγκατάστασης (Soft Location), βασισμένος στην πολιτιστική κληρονομιά, σε τυπικούς πολιτιστικούς πόρους και στην τοπική Δημιουργική Τάξη (το ανθρώπινο κεφάλαιο μιας πόλης ή μιας περιοχής που αναπτύσσει τον πολιτιστικόδημιουργικό τομέα) Παράγοντας προσέλκυσης επενδύσεων, ταλέντων, και πολιτιστικού τουρισμού Ειδική Μορφή Πόλου Ανάπτυξης ή Τεχνολογικού Πάρκου Μέσο Κοινωνικής Ολοκλήρωσης και Χωρικής Συνοχής, ιδιαίτερα για υποβαθμισμένες αστικές ζώνες, βιομηχανικές περιοχές σε παρακμή, αγροτικές ζώνες σε δυσκολία, όπου η σύνδεση του πολιτισμού με την τεχνολογική καινοτομία και την ενεργοποίηση τοπικών φορέων μετατρέπει ένα αναπτυξιακό μειονέκτημα σε πλεονέκτημα Νέο Πρότυπο Αστικής Ανάπτυξης, Δημιουργική Πόλη, όπου η πολιτιστική καινοτομία και η δημιουργικότητα είναι μοχλός της οικονομικής ανάπτυξης. 6.4 ΝΕΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Οι νέες έννοιες και οι δυνατότητες που προκύπτουν από την ανάπτυξη του Πολιτιστικού-Δημιουργικού Τομέα αναφέρονται στη διαμόρφωση δημιουργικής οικονομίας, δημιουργικής τάξης και δημιουργικής πόλης (Παπαδασκαλόπουλος 2010). Στη διεθνή πρακτική οι έννοιες αυτές, το επίπεδο ανάλυσης και οι τομείς αιχμής ή οι ειδικότητες διαμορφώνονται όπως στον παρακάτω πίνακα. 22

23 Πίνακας 6.2: Έννοιες, Τομείς και Ειδικότητες του Δημιουργικού Τομέα Νέες Έννοιες Επίπεδο Ανάλυσης Τομείς Αιχμής ή Ειδικότητες Δημιουργική Οικονομία Τομείς R&D, Εκδόσεις, Λογισμικό, Τηλεόραση-Ραδιοφωνία, Σχεδιασμός, Μουσική, Κινηματογραφικές Ταινίες, Βιντεοπαιχνίδια, Διαφήμιση, Αρχιτεκτονική, Παραστατικές Τέχνες, Γραφιστική, Μόδα, Τέχνη Μουσεία, Βιβλιοθήκες, Θέατρα, Γκαλερί (Ειδικοί Τομείς για Πολιτιστική Οικονομία) Δημιουργική Τάξη Ειδικότητες και Τομείς Ειδικότητες: Επιστήμονες, Μηχανικοί, Πανεπιστημιακοί, Λογοτέχνες, Καλλιτέχνες, Σκηνοθέτες- Ηθοποιοί, Σχεδιαστές, Αρχιτέκτονες, Εκδότες-Δημοσιογράφοι, Διαμορφωτές Κοινής Γνώμης Τομείς: Πληροφορική, Υψηλή Τεχνολογία, Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες, Νομικές Υπηρεσίες, Υπηρεσίες Υγείας Δημιουργική Πόλη Ολοκληρωμένη Προσέγγιση της Αστικής Ανάπτυξης Επιχειρήσεις Υψηλής Τεχνολογίας, Κέντρα R&D, Πανεπιστήμια, Δημιουργικές Βιομηχανίες, Πολιτιστικός Τουρισμός, Δραστηριότητες Αναψυχής, Αστικός Σχεδιασμός, Μεταφορές κ.λπ. 23

24 6.5 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ- ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΤΟΜΕΑ Η Ευρωπαϊκή Πολιτική για τον Πολιτιστικό-Δημιουργικό Τομέα μπορεί να θεωρηθεί ότι βασίζεται στην Στρατηγική της Λισσαβόνας. Κεντρικός στόχος της στρατηγικής της Λισσαβόνας είναι η αύξηση της απασχόλησης μέσω των επενδύσεων στον τομέα των Νέων Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας, που θεωρείται η βάση της νέας οικονομίας και μέσω της προώθησης της καινοτομίας, ιδιαίτερα στην Κοινωνία της Γνώσης. Η δημιουργικότητα αποτελεί τη βάση για την κοινωνική και τεχνολογική καινοτομία και ως εκ τούτου, σημαντικό μοχλό ανάπτυξης, ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στους στόχους της συμπεριλαμβάνονται οι: i. Προώθηση της δημιουργικότητας στην εκπαίδευση με τη συμμετοχή του πολιτιστικού τομέα και με στόχο, αφενός, την αξιοποίηση του δυναμικού του πολιτισμού ως σαφούς συμβολής/μέσου για την δια βίου μάθηση και, αφετέρου την προαγωγή του πολιτισμού και των τεχνών στην άτυπη και στην τυπική εκπαίδευση ii. Προαγωγή της ανάπτυξης ικανοτήτων στον πολιτιστικό τομέα με την υποστήριξη της παροχής κατάρτισης στους παράγοντες του εν λόγω τομέα σχετικά με τις διαχειριστικές ικανότητες, την επιχειρηματικότητα, τη γνώση της ευρωπαϊκής διάστασης και των δραστηριοτήτων της ευρωπαϊκής αγοράς, καθώς και με την δημιουργία καινοτόμων πηγών χρηματοδότησης, συμπεριλαμβανομένης της χορηγίας, και την ευχερέστερη πρόσβαση στις πηγές αυτές iii. Ανάπτυξη δημιουργικών συμπράξεων μεταξύ του πολιτιστικού τομέα και άλλων τομέων (τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας, έρευνα, τουρισμός, κοινωνικοί εταίροι επενδύσεων στον πολιτισμό και τη δημιουργικότητα, ιδίως όσον αφορά την προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης και της απασχόλησης και την ανάπτυξη και την ελκυστικότητα των περιφερειών και των πόλεων. 24

25 Για την χρηματοδότηση σχετικών δράσεων έχει διαμορφωθεί Ειδικό Πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τίτλο Πολιτισμός (Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2006). Το πρόγραμμα Πολιτισμός με ισχύ από το 2007 έως το 2013 στοχεύει στην προώθηση της διακρατικής κινητικότητας των εργαζομένων στον πολιτιστικό τομέα, στην ενθάρρυνση της διακρατικής κυκλοφορίας έργων και πολιτιστικών και καλλιτεχνικών αγαθών αλλά και στην ενθάρρυνση του διαπολιτιστικού διαλόγου. Ο προϋπολογισμός του προγράμματος ανέρχεται στα 400 εκατομμύρια ευρώ. 25

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΜΙΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η έννοια της Στρατηγικής είναι ευρύτερη της Πολιτικής για την ανάπτυξη ενός τομέα ή Περιφέρειας. Στρατηγική είναι η ακολουθητέα πορεία για την επίτευξη ενός αναπτυξιακού στόχου (Παπαδασκαλόπουλος 2008). Για να υπάρχει μία πλήρης Στρατηγική πρέπει να διαμορφωθούν: Το Αναπτυξιακό Όραμα για μια περιφέρεια Η κλαδική διάσταση του εγχειρήματος (στην περίπτωση μας η ανάπτυξη του Πολιτιστικού-Δημιουργικού Τομέα και του Πολιτιστικού Τουρισμού) Η ιεράρχηση πόλεων ή περιοχών για ανάπτυξη Η διαμόρφωση Προγράμματος, Δομών Υλοποίησης και πηγών Χρηματοδότησης Για την εύρεση μιας στρατηγικής τόσο για την ανάπτυξη του Πολιτιστικού Τομέα στην Ελλάδα, όσο και για την ανάπτυξη των Πόλεων και των Περιφερειών, απαιτείται η ολοκλήρωση οκτώ σημαντικών βημάτων (Παπαδασκαλόπουλος, 2010). Πρώτον, πρέπει να γίνει καταγραφή δεδομένων και ποσοτικών στοιχείων του Πολιτιστικού-Δημιουργικού Τομέα (καταγραφή των κλάδων του δημιουργικού τομέα, καταγραφή του ανθρώπινου δυναμικού κατά ειδικότητα κ.λπ.). Ακολουθούν η οριοθέτηση του Τομέα σε Περιφερειακό και Τοπικό επίπεδο και η δημιουργία Φορέων σε τοπικό επίπεδο. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ένταξη του Πολιτισμού και της Δημιουργικότητας στο Εκπαιδευτικό Σύστημα. Εξίσου σημαντική είναι η σύνδεση της Δημιουργικής Τάξης της κάθε Περιφέρειας με τον κλάδο των Νέων Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών. Για την αξιοποίηση της Δημιουργικής Τάξης απαιτούνται η προβολή και η σύνδεσή της με την Τοπική Αγορά. 26

27 Για την ενίσχυση του πολιτισμού και της Τοπικής Ανάπτυξης χρειάζεται η ενσωμάτωση του Πολιτιστικού-Δημιουργικού Τομέα στον Περιφερειακό Προγραμματισμό και στις Πολιτικές Τοπικής Ανάπτυξης. Τέλος, για να υλοποιηθούν όλα τα παραπάνω αναγκαία προϋπόθεση είναι η αξιοποίηση Προγραμμάτων και Χρηματοδοτικών Πόρων όπως το 7 ο Πρόγραμμα Πλαίσιο, το Πρόγραμμα Πολιτισμός κ.λπ.. 27

28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ TO ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Για τη μελέτη του θεσμικού πλαισίου όσον αφορά τον τουριστικό τομέα και την ανάπτυξη του στην Ελλάδα θα επικεντρωθούμε στην ανάλυση του <<Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό>> (ΦΕΚ1138,2009). Τα Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης καταρτίζονται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δηµοσίων έργων σε συνεργασία µε τα κατά περίπτωση αρµόδια υπουργεία και λοιπούς αρµόδιους οργανισµούς ( στην περίπτωση του τουρισμού με το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού). Πιο συγκεκριμένα, το περιεχόμενο του <<Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό>> αποσκοπεί στην εντατική ανάπτυξη µαζικού τουρισμού µε την προσθήκη χωρικών μηχανισµών ανάπτυξης τουριστικών εγκαταστάσεων μεγάλης κλίµακας. Η βάση του πλαισίου στηρίζεται στην παροχή κατευθύνσεων, κανόνων και κριτηρίων για την χωρική διάρθρωση, οργάνωση και ανάπτυξη του τουρισµού στον ελληνικό χώρο. Οι βασικοί στόχοι του Πλαισίου είναι οι ακόλουθοι: Η προώθηση της αειφόρου και ισόρροπης ανάπτυξης του τουρισμού Η ποιοτική και περιβαλλοντική αναβάθμιση Η θεματική, χρονική και χωρική διεύρυνση της τουριστικής δραστηριότητας και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του Ελληνικού τουριστικού προϊόντος Η βελτίωση της απόδοσης στον τομέα του τουρισμού Η χωροθέτηση των τουριστικών επιχειρήσεων και η προσέλκυση τουριστικών επενδύσεων Η διάχυση της ανάπτυξης του τουρισμού σε περισσότερες περιοχές 28

29 Η σύνδεση του τουρισμού με τους λοιπούς τομείς της οικονομίας Η προώθηση της τουριστικής ανάπτυξης στο πλαίσιο της αειφόρου, ισόρροπης, συνεκτικής και ολοκληρωμένης διαχείρισης του χώρου Όσον αφορά τον πολιτισμικό τουρισμό, το Ειδικό Πλαίσιο προτείνει: I. Την ιεραρχημένη αναβάθμιση και τη διασύνδεση του μουσειακού, μνημειακού, αρχαιολογικού και λαογραφικού κεφαλαίου της χώρας II. Την διατήρηση και την ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και ειδικότερα των ιστορικών κέντρων των πόλεων αλλά και μεμονωμένων κτιρίων τα οποία θα πρέπει με κατάλληλα μέτρα να αναζωογονηθούν (ανακαινίσεις κτιρίων, πεζοδρομήσεις και διαμορφώσεις χώρων). III. Την εξασφάλιση της προσβασιμότητας, της επισκεψιμότητας και οργάνωσης των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων και την υποστήριξή τους με κατάλληλα έργα υποδομών (ένταξη σε τουριστικά δίκτυα). IV. Τη δημιουργία μουσείων και θεματικών πάρκων, συμπεριλαμβανομένων των τεχνολογικών για την ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων και ιδιαιτεροτήτων κάθε περιοχής V. Την ενίσχυση των δράσεων τύπου RI-SE (μεταξύ άλλων προωθείται η σύνδεση καινοτομίας-πολιτισμού) για τη δημιουργία πολυχώρων ψηφιακής αναπαράστασης ιστορικών, μεθοδολογικών και άλλων πολιτιστικών σεναρίων VI. Την ενίσχυση, προβολή και καθιέρωση φεστιβάλ, πολιτισμικών θεσμών και άλλων σχετικών εκδηλώσεων VII. Την ανάπτυξη του γαστριμαργικού τουρισμού και την ένταξή του στο τουριστικό προϊόν όπως η ανάπτυξη βιολογικών προϊόντων, η δημιουργία συστημάτων διασφάλισης της ποιότητας κ.λπ. Η μελέτη περίπτωσης για τη Στερεά Ελλάδα αφορά ακριβώς τη διερεύνηση δράσεων RI-SE που προβλέπει το Ειδικό Πλαίσιο. 29

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ : ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 9.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας απαρτίζεται από τους νομούς Βοιωτίας, Εύβοιας, Ευρυτανίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας. Η έκτασή της υπολογίζεται στα τετραγωνικά χιλιόμετρα ενώ ο πληθυσμός της ανέρχεται στους κατοίκους ( απογραφή 2001 ). Η γεωγραφική περιοχή της περιφέρειας χωρίζεται σε ορεινές ( καλύπτουν το 47.4% της συνολικής έκτασης ), σε ημιορεινές ( 31.8%) και σε πεδινές ( 20.8%) εκτάσεις. Στην όλη έκταση της περιφέρειας συνυπάρχουν περιοχές έντονης βιομηχανικής δραστηριότητας όπου και συγκεντρώνονται τα υψηλότερα εισοδήματα και αγροτικές περιοχές που προσφέρουν χαμηλό εισόδημα. Η δυικότητα που παρατηρείται όσον αφορά τον τομέα της οικονομίας χαρακτηρίζει και το περιβάλλον κατατάσσοντας τις διάφορες περιοχές σε αυτές όπου το επίπεδο των φυσικών πόρων παραμένει ακόμα πλούσιο και σε εκείνες που εξαιτίας των δραστηριοτήτων του πρωτογενούς τομέα και της βιομηχανικής ανάπτυξης υποβαθμίζονται σταδιακά με έντονους ρυθμούς. 30

31 9.2 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η πληθυσμιακή εξέλιξη της περιφέρειας της Στερεάς Ελλάδας ανά νομό μεταξύ των ετών 1971 έως και το Πίνακας 9.1: Πληθυσμιακά Δεδομένα %ΜΕΤΑΒ %ΜΕΤΑΒ %ΜΕΤΑΒ Βοιωτία Εύβοια Ευρυτανία Φθιώτιδα Φωκίδα Περιφέρεια ΠΗΓΗ: Ε.Σ.Υ.Ε., ΑΠΟΓΡΑΦΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Συμπερασματικά μετά την απογραφή του 2001 παρατηρούνται οι εξής πληθυσμιακές μεταβολές : Αύξηση του συνολικού πληθυσμού της περιφέρειας, με χαμηλότερο ρυθμό από την προηγούμενη δεκαετία Στους νομούς Βοιωτίας, Ευρυτανίας και Εύβοιας ο πληθυσμός αυξήθηκε με χαμηλότερο ρυθμό από ότι τη δεκαετία Στη Φθιώτιδα η αύξηση του πληθυσμού έλαβε χώρα με αυξημένο επίσης ρυθμό από την προηγούμενη δεκαετία, ενώ Ο νομός Φωκίδας που στη δεκαετία αντιμετώπισε μία σημαντική μείωση του πληθυσμού του, στη δεκαετία ο πληθυσμός του σημείωσε ραγδαία άνοδο. 9.3 ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑ- ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, παρουσιάζει παράλληλη εξέλιξη με αυτή του συνόλου της χώρας, όσον αφορά την αύξηση της απασχόλησης του τριτογενή τομέα και την παράλληλη μείωση της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα. Η αυξημένη συμμετοχή της απασχόλησης στο 31

32 δευτερογενή τομέα, στο σύνολο της απασχόλησης της Περιφέρειας ερμηνεύεται από την ύπαρξη σημαντικής βιομηχανικής δραστηριότητας στην περιφέρεια, όπως είναι οι μεγάλες βιομηχανικές μονάδες επεξεργασίας ορυκτών πόρων, καθώς και μεγάλος αριθμός μεταποιητικών μονάδων. Ο πρωτογενής τομέας αποτελεί βασική πηγή εισοδήματος και απασχόλησης για μεγάλο μέρος του πληθυσμού και καθοριστικό παράγοντα για την διατήρηση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής των περιοχών της υπαίθρου, παρά τη συνεχή φθίνουσα πορεία του. Ο δευτερογενής τομέας αποτελεί την κατεξοχήν παραγωγική δραστηριότητα της περιφέρειας ενώ ο τριτογενής τομέας στην Περιφέρεια είναι ο τομέας που παρουσιάζει τον μεγαλύτερο δυναμισμό. Στον τριτογενή τομέα και ιδιαίτερα στο κλάδο του χονδρικού και λιανικού εμπορίου παρατηρείται συνεχής ενίσχυση του ρόλου του στην οικονομία της Περιφέρειας, με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση των καταστημάτων χονδρικού και λιανικού εμπορίου να συναντάται κύρια στα αστικά κέντρα (Λαμία, Χαλκίδα, Λειβαδιά και Θήβα). Πιο συγκεκριμένα, στους νομούς Ευρυτανίας, Βοιωτίας και Φθιώτιδας σημειώνεται υψηλό επίπεδο απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα ενώ στις Ευρυτανία, Φωκίδα και Φθιώτιδα παρατηρείται χαμηλή εκβιομηχάνιση. Όσον αφορά τον τομέα των υπηρεσιών, ο νομός Φωκίδας παρουσιάζει ταχεία ανάπτυξη εν αντιθέσει με το νομό Βοιωτίας που αντιμετωπίζει προβλήματα. 9.4 ΑΝΕΡΓΙΑ Τα ποσοστά ανεργίας στους νομούς Βοιωτίας, Φωκίδας και Φθιώτιδας κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα, δεν πρέπει ωστόσο να παραβλέψουμε την υψηλή παρουσία του πρωτογενούς τομέα με σημαντικό επακόλουθο την ύπαρξη ποσοστών υποαπασχόλησης, τα οποία δεν προκύπτουν από τα επίσημα στοιχεία. Αντίθετα οι νομοί Εύβοιας και Ευρυτανίας πλήττονται από ιδιαίτερα υψηλή ανεργία. 9.5 ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ Προηγουμένως αναφερθήκαμε σε γενικές γραμμές στην απασχόληση στην Περιφέρεια και στην κατανομή της στους τρεις τομείς παραγωγής. 32

33 Σε αυτό το σημείο θα επικεντρωθούμε σε πιο συγκεκριμένα στοιχεία, μελετώντας την παραγωγική διάρθρωση του κάθε νομού. ΝΟΜΟΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ Πίνακας 9.2: Παραγωγική Διάρθρωση Νομών Διαθέτει ισχυρά πλεονεκτήματα λόγω γεωγραφικής θέσης (γειτνίαση με νομό Αττικής), βιομηχανικής ανάπτυξης, εκμηχάνισης της γεωργίας, υδάτινων πόρων και πλούτου του υπεδάφους( μάρμαρο).ωστόσο παρουσιάζει μειονεκτήματα που επηρεάζουν τις παραγωγικές δραστηριότητες. Στα μειονεκτήματα συγκαταλέγονται ο μειωμένος αριθμός καλλιεργήσιμων εκτάσεων, οι ελλιπείς ή ανεπαρκείς υποδομές και οι μη προγραμματισμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις σε Σχηματάρι, Θήβα και Οινόφυτα. ΝΟΜΟΣ ΕΥΒΟΙΑΣ Ανάπτυξη και απασχόληση κυρίως στον δευτερογενή και τον τριτογενή τομέα. Τα πλεονεκτήματα του νομού συμπεριλαμβάνουν το πλούσιο υπέδαφος( λιγνίτης), η αύξηση του πληθυσμιακού επιπέδου τις τρείς τελευταίες δεκαετίες, ο σταθμός παραγωγής ενέργειας στο Αλιβέρι και η ύπαρξη τουριστικών ευκαιριών προς εκμετάλλευση ( λουτρά Αιδηψού). ΝΟΜΟΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΝΟΜΟΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ ΝΟΜΟΣ ΦΩΚΙΔΑΣ Το πλούσιο υπέδαφος ( φλύσχη, σχιστόλιθο), οι δυνατότητες και οι υποδομές άρδευσης αλλά και η πλούσια ιστορική-πολιτιστική κληρονομιά αποτελούν δυνατά πλεονεκτήματα του νομού. Η περιοχή πλήττεται ωστόσο από αρκετά προβλήματα. Δασικοί πόροι και πληθυσμός συρρικνώνονται με την πάροδο του χρόνου, φυσικοί πόροι και έδαφος καταστρέφονται από τα φαινόμενα των πυρκαγιών και της υπερβόσκησης, οι υποδομές είναι ανεπαρκείς ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό απασχόλησης συγκεντρώνει ο πρωτογενής τομέας που αντιμετωπίζει βασικά προβλήματα( ανύπαρκτες γεωργικές υποδομές ). Ίσως ο νομός με την ταχύτερη ανάπτυξη. Πλεονεκτεί λόγω της ύπαρξης σημαντικών γεωργικών υποδομών, των δυνατοτήτων βελτίωσης των μεταφορών, της ανάπτυξης του κλάδου της γεωργίας ( εκμετάλλευση Σπερχειού ) αλλά και της γενικότερης ανάπτυξης περισσότερων κλάδων όπως της υφαντουργίας και της μεταλλουργίας. Ανάπτυξη παρουσιάζει και ο τριτογενής τομέας όσον αφορά τον κλάδο του τουρισμού ( εκμετάλλευση ιαματικών λουτρών- Καμμένα Βούρλα ). Μετά την Ευρυτανία, ο νομός με τα περισσότερα αναπτυξιακά προβλήματα. Παρά το φυσικό κάλλος, 33

34 τον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών και την έλξη της τουριστικής τάσης, ο νομός χαρακτηρίζεται από σοβαρά προβλήματα όσον αφορά τις υποδομές, τη βιομηχανική ανάπτυξη και τα επίπεδα απασχόλησης. ΠΗΓΗ: Πρόγραμμα RISE Συμπερασματικά, παρατηρείται μία αρκετά μεγάλη ανομοιογένεια στην περιοχή. Η κατανομή των βιομηχανικών μονάδων είναι άνιση στο χώρο. Η υψηλότερη συμμετοχή συγκεντρώνεται στον πρωτογενή τομέα ενώ ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα συναντάμε εντονότερα στους νομούς Εύβοιας και Φωκίδας(ο νομός Βοιωτίας αντιμετωπίζει πρόβλημα ανάπτυξης στον τομέα των υπηρεσιών). Τέλος, οι νομοί Φωκίδας και Ευρυτανίας είναι οι νομοί με τα περισσότερα αναπτυξιακά προβλήματα. 9.6 ΟΙ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Σύμφωνα με όσα είδαμε παραπάνω, οι ισχυρότεροι αναπτυξιακά, νομοί της περιφέρειας είναι η Βοιωτία, η Εύβοια και η Φθιώτιδα που πλεονεκτούν στον δευτερογενή τομέα. Επομένως οι περισσότερες ιδιωτικές επενδύσεις προς την περιφέρεια, αφορούν αποκλειστικά τους τρεις αυτούς νομούς, καθώς οι νομοί Ευρυτανίας και Φωκίδας διέπονται από χαμηλή επενδυτική δραστηριότητα. Αντίθετα με τις ιδιωτικές επενδύσεις, οι δημόσιες επενδύσεις αφορούν και τους πέντε νομούς της περιφέρειας. Η έλξη βιομηχανικών επενδύσεων στην περιφέρεια αποτελεί απόρροια συγκεκριμένων παραγόντων, οι οποίοι σχετίζονται στο σύνολό τους με τη βελτίωση των τεχνικών υποδομών που εξυπηρετούν τη βιομηχανική παραγωγή. Πρόκειται για το κόστος παραγωγής, τον κλάδο των τηλεπικοινωνιών, η ύπαρξη και πρόσβαση σε οδικά δίκτυα και η εγγύτητα στην αγορά εργασίας. Οι βιομηχανικές επιχειρήσεις που εδρεύουν ωστόσο στην περιφέρεια αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα όσον αφορά την ποιότητα των τηλεπικοινωνιών, τα υψηλά μεταφορικά κόστη, την έλλειψη επενδυτικών κεφαλαίων, τις ελλείψεις στην αγορά εργασίας και τη διάρθρωση του κόστους παραγωγής. 34

35 9.7 Η ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Οι βασικές Υποδομές της Περιφέρειας της Στερεάς Ελλάδας, που μπορούν να συμβάλλουν στην επιτυχία ενός καινοτομικού προγράμματος, παρουσιάζονται συνοπτικά στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 9.3: Οι Υποδομές της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ Περιλαμβάνει τμήμα της Εθνικής Οδού Αθήνας- Θεσσαλονίκης και τρεις διαπεριφερειακούς άξονες. Προβλήματα βατότητας όσον αφορά την ενδοχώρα της περιφέρειας. Παρουσιάζουν ανεπάρκειες ως προς την ίδια την υποδομή και τον εξοπλισμό της. Έλλειψη αποχετευτικών χώρων σε αστικές, ημιαστικές και αγροτικές περιοχές. Ελλείψεις σε χώρους ασφαλούς απόθεσης απορριμμάτων. Προβλήματα υποβάθμισης του περιβάλλοντος λόγω εξορυκτικών δραστηριοτήτων. Ελλείψεις σχετικά με τις υποδομές υγείας, σε χώρους και υλικοτεχνική υποδομή. 9.8 Ο ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ Ο αναπτυξιακός ρόλος των αστικών κέντρων της Περιφέρειας είναι καθοριστικός και στην προσπάθεια μας να κωδικοποιήσουμε τις αναπτυξιακές υποδομές και τον ρόλο που διαδραματίζουν καταλήξαμε ότι τα αστικά κέντρα έχουν τη δυνατότητα να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Συγκεντρωτικά ο αναπτυξιακός ρόλος και οι υποδομές τους παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 που ακολουθεί. 35

36 Πίνακας 9.4: Ο αναπτυξιακός ρόλος και οι υποδομές των αστικών κέντρων ΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΡΟΛΟΣ Λαμία - Περιφερειακός Πόλος Ανάπτυξης - Κόμβος Συνδυασμένων μεταφορών. ΒΑΣΙΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ - ΒΙΠΕ - Οδικός Άξονας ΠΑΘΕ. - Σιδηροδρομικό Δίκτυο. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ - Περιφερειακές Υπηρεσίες. - Βιομηχανία & Βιοτεχνία. - Μεταφορές Χαλκίδα Νομαρχιακός Πόλος Ανάπτυξης. Σιδηροδρομικό Δίκτυο & Σύνδεση με ΠΑΘΕ - Βιομηχανία & Βιοτεχνία. - Τουρισμός Λειβαδιά Νομαρχιακός Πόλος Ανάπτυξης. Σιδηροδρομικό Δίκτυο & Σύνδεση με ΠΑΘΕ Βιομηχανία Βιοτεχνία. & Θήβα Νομαρχιακό Κέντρο Ανάπτυξης Σιδηροδρομικό Δίκτυο & Σύνδεση με ΠΑΘΕ Βιομηχανία Βιοτεχνία. & Άμφισσα Νομαρχιακό Κέντρο Ανάπτυξης Καρπενήσι Νομαρχιακό Κέντρο Ανάπτυξης Σύνδεση με αρχαιολογικούς χώρους & Χιονοδρομικό Κέντρο Χιονοδρομικό Κέντρο - Αγροτικός Τομέας - Τουρισμός - Αγροτικός Τομέας - Τουρισμός 36

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ RISE Τα ανταγωνιστικά προγράμματα RIS και RIS+ δημιουργήθηκαν και υλοποιήθηκαν το 1998 και το 2001 αντίστοιχα. Σκοπός της προώθησής τους ήταν η περιφερειακή ανάπτυξη και η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού της Στερεάς Ελλάδας μέσω της αξιοποίησης της πολιτιστικής και ιστορικής της κληρονομιάς με πρωτεύοντες παράγοντες τη δημιουργικότητα και την καινοτομία (RI-SE 2002) RIS+ (RIS plus) Η μελέτη ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού στη Στερεά Ελλάδα RIS+ πρότεινε και προσπάθησε να προωθήσει μεταξύ άλλων διαφορετικά είδη τουρισμού όπως τον θρησκευτικό τουρισμό, μέσω της περιήγησης σε προορισμούς με θρησκευτικό χαρακτήρα ( Εύβοια- Μονή Οσίου Λουκά, Φωκίδα- Μονή προφήτη Ηλία), τον αρχαιολογικό, αξιοποιώντας τον πλούτο της περιοχής σε αρχαιολογικά και ιστορικά μνημεία (Δελφοί- Ερέτρια), τον βιομηχανικό (γεφυροποιία, κέντρα βιομηχανικής δραστηριότητας και εξόρυξης ορυκτού πλούτου) και τέλος τον τουρισμό εκδηλώσεων μέσω της ανάδειξης και της παρότρυνσης για συμμετοχή σε τοπικά φεστιβάλ και παραδοσιακές γιορτές ( γιορτές κρασιού στην Κάρυστο και στην Αταλάντη, γιορτές δάσους στο Καρπενήσι). Μία από τις βασικές προτάσεις του προγράμματος RIS+ ήταν η συγκρότηση ενός μουσείου στην περιοχή των Θερμοπυλών όπου με τη βοήθεια της τεχνολογικής καινοτομίας, των πολυμέσων και της εικονικής πραγματικότητας, θα παρείχε πληροφόρηση μέσω της αναπαράστασης των σημαντικότερων μαχών της ελληνικής ιστορίας ( Θερμοπύλες, Χάνι Γραβιάς). Σημαντική ήταν επίσης η προσπάθεια του προγράμματος να προωθήσει και άλλες εναλλακτικές μορφές τουρισμού, τον ιαματικό τουρισμό και τον οικοτουρισμό (Λουτρά Θερμοπυλών, Εθνικοί Δρυμοί Παρνασσού και Οίτης, Δρακόσπιτα, Λίμνη Κρεμαστών).Αναπτύχθηκαν συγκεκριμένα δύο προτάσεις. Η πρώτη είχε να κάνει με τη δημιουργία ενός θεματικού πάρκου αναψυχής (Θερμαλισμού) στην Αιδηψό για την ανάδειξη των ιαματικών πηγών της περιφέρειας και τη γνωριμία με τη λουτροθεραπεία στην αρχαιότητα ( Λουτρά Καμένων Βούρλων, Θερμοπυλών, Υπάτης).Η 37

38 δεύτερη πρόταση κινήθηκε γύρω από τη δημιουργία ενός κέντρου περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης στην Ευρυτανία, με στόχο το συντονισμό πρωτοβουλιών και δράσεων για την ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης σε συνεργασία με τοπικούς και κρατικούς φορείς και την προώθηση του εθελοντισμού και των εναλλακτικών μορφών τουρισμού ( ημερίδες, ξεναγήσεις κ.ά. ). Τέλος, στο νομό Βοιωτίας, δημιουργήθηκε στο Σχηματάρι ένα ειδικό κέντρο επισκεπτών, όπου παρέχεται η απαραίτητη ενημέρωση σχετικά με τους τουριστικούς προορισμούς που περιλαμβάνει η περιφέρεια αλλά και σχετικά με την τουριστική υποδομή και όλες τις εναλλακτικές πολιτιστικές δραστηριότητες στις οποίες μπορούν να συμμετάσχουν ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ RISE Πρόκειται για τη συνέχεια των καινοτομικών προγραμμάτων RIS και RIS+ που εφαρμόστηκαν στην Περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας. Η εφαρμογή του χρονικά τοποθετείται από το 2002 έως το 2004 με προϋπολογισμό ευρώ ενώ οι χρηματοδοτικοί πόροι προήλθαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών και από ιδιωτική συμμετοχή. Η στρατηγική πολιτική του προγράμματος περιλαμβάνει ως βασικούς στόχους τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό και την αξιοποίηση των μέσων υψηλής τεχνολογίας προς όφελος της περιφερειακής ανάπτυξης, τη βελτίωση του ανταγωνιστικού χαρακτήρα μέσω της προώθησης της καινοτομίας στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και στις πολιτιστικές δραστηριότητες και τέλος την παροχή νέων πρωτοποριακών υπηρεσιών για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση των στόχων αυτών αποτελεί η συμμετοχή των εταίρων του προγράμματος (ΕΚΕΠΥ, Εμπορικά και Βιομηχανικά Επιμελητήρια της Περιφέρειας, Δήμοι Γραβιάς, Καρπενησίου, Καρύστου, Λαμιέων, Λιδορικίου, Ορχομενού, Σκύρου και Φραγκίστας). Θέτοντας τις παραπάνω στρατηγικές κατευθύνσεις το πρόγραμμα RISE αποβλέπει στην έλξη του τουριστικού ρεύματος στην Περιφέρεια, στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας στον κλάδο του τουρισμού αλλά και στην δημιουργία 38

39 περιβαλλοντικής συνείδησης στις επιχειρήσεις μέσω της προστασίας των φυσικών πόρων τόσο στις αναβαθμισμένες όσο και στις βιομηχανικές, υποβαθμισμένες περιοχές ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ RISE ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ Οι βασικές δράσεις του προγράμματος διακρίνονται στις εξής τέσσερις: Δράση Πρώτη: Δημιουργία Δικτύου Ερευνητικών Κέντρων και Επιχειρήσεων για την ανάπτυξη συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης και παροχής υπηρεσιών. Φαινόμενα όπως η οικολογική καταστροφή, η προερχόμενη από τα απόβλητα μόλυνση και η ρύπανση του περιβάλλοντος στις υποβαθμισμένες περιοχές της Περιφέρειας οδήγησαν στην διάθεση για τη δημιουργία ενός πυρήνα συμβολής στο σχεδιασμό ενεργειών και στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων.η πρώτη δράση του προγράμματος στοχεύει στην υλοποίηση ενός μοντέλου βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και στη συμμόρφωσή του με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία. Οι απαιτούμενες ενέργειες περιλαμβάνουν Δικτυακής Πύλης η οποία θα συμβάλλει: τη δημιουργία μιας I. Στη διασύνδεση ειδικών ερευνητικών κέντρων με τις διάφορες βιομηχανικές επιχειρήσεις για τη βελτίωση της ενημέρωσης II. Στην αλληλοενημέρωση μεταξύ επιστημόνων που ασχολούνται με τη περιβαλλοντική διαχείριση μέσα στις επιχειρήσεις και ανταλλαγή επισκέψεων III. Στη βελτίωση και στην ανάπτυξη της τεχνογνωσίας και της αντιρυπαντικής βιομηχανικής τεχνολογίας Το Δίκτυο με τη βοήθεια των αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών και άλλων μη κυβερνητικών οργανώσεων αποσκοπεί μακροχρόνια: I. στην αύξηση των συμμετεχόντων II. στην παρακολούθηση της γενικής περιβαλλοντικής κατάστασης στην περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας III. στην παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών για θέματα υγιεινής και ασφάλειας προς τους μετέχοντες 39

40 IV. στην ορθή ενημέρωση των μετεχόντων σχετικά με εργαστηριακές έρευνες που αφορούν τη μέτρηση και τον έλεγχο των παραγόμενων ρύπων και την ενεργειακή αξιοποίηση των αποβλήτων V. στην παρακολούθηση και μελέτη της συμπεριφοράς διεθνών συστημάτων βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης VI. στη δημοσιοποίηση οικονομοτεχνικών οδηγιών και συστημάτων για την προσαρμογή στην Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και, VII. στη δημοσιοποίηση μελετών αποκατάστασης του περιβάλλοντος Απαραίτητες προϋποθέσεις για την υλοποίηση των παραπάνω ενεργειών του Δικτύου αποτελούν η μακροχρόνια χρηματοδότηση του, η υποστήριξη από τις βιομηχανίες, η δημιουργία στην ΕΚΕΠΥ Υπηρεσίας Βιομηχανικών Αποβλήτων, με εργαστηριακές δυνατότητες και η διαρκής παρακολούθηση των πηγών ρύπανσης Δράση Δεύτερη: Καινοτόμο Σχέδιο Στήριξης των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων για τη Νέα Οικονομία και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους Στόχος της δεύτερης δράσης είναι η βελτίωση του ανταγωνιστικού χαρακτήρα του συνόλου των επιχειρήσεων της Περιφέρειας της Στερεάς Ελλάδας μέσω της ένταξης τους στη νέα οικονομία. Απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεξαγωγή της αποτελούν η δημιουργία και η χρήση νέων καινοτομικών ψηφιακών εργαλείων (πιλοτική εφαρμογή σε δείγμα 50 επιχειρήσεων). Το έργο περιλαμβάνει πέντε βασικά- θεμελιακά εργαλεία: Πληροφοριακό σύστημα ηλεκτρονικού εμπορίου Μηχανισμός για την ανάπτυξη ηλεκτρονικών καταστημάτων που πωλούν τα προϊόντα τους μέσω παραγγελιών από το διαδίκτυο. Το συγκεκριμένο εργαλείο δημιουργήθηκε για την αξιοποίηση των ευκαιριών που προκύπτουν από την ραγδαία ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Βασίζεται σε καινοτομικά πρόσφατες τεχνολογίες ( JAVA, JSEE ), είναι φιλικό για τον επιχειρηματία (ανάπτυξη ηλεκτρονικών τιμοκαταλόγων προϊόντων και διαχείριση πελατών και τον πελάτη (αναζήτηση, παραγγελία, αγορά μέσω πιστωτικής) ενώ η χρήση του συνεπάγεται υψηλά επίπεδα ασφάλειας και λειτουργικότητας. 40

41 Πληροφοριακό σύστημα επικοινωνίας Μηχανισμός χορήγησης της δυνατότητας ηλεκτρονικής επικοινωνίας μεταξύ επιχειρήσεων, επιμελητηρίων και θεσμών τεχνικής υποστήριξης της επιχειρηματικότητας. Πρόκειται ουσιαστικά για μία Δικτυακή Πύλη επικοινωνίας (επίσης βασισμένη στις τεχνολογίες JAVA και JSEE). Οι συμμετέχοντες συντονίζονται και συνεργάζονται για την αντιμετώπιση προβλημάτων παραγωγής, διανομής και πώλησης αποφεύγοντας την άσκοπη κατανάλωση χρόνου και χρημάτων. Μελέτες ανάπτυξης του ηλεκτρονικού εμπορίου Μηχανισμός εφαρμογής του ηλεκτρονικού εμπορίου. Τα είδη των μελετών είναι δύο: ο κόμβος (i) Business to Business (B2B) και ο κόμβος (ii) Business to Customer (B2C). Η τεχνολογία B2B αφορά το σύνολο των συναλλαγών που πραγματοποιούνται μεταξύ επιχειρήσεων (προμήθειες, πωλήσεις, διαχείριση απογραφών, διαχείριση καναλιών διανομής κ.α.). Η τεχνολογία B2C αφορά τις συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων και πελατών/καταναλωτών ( αναζήτηση, δημιουργία παραγγελίας, πληρωμή). Οι δύο μελέτες προσφέρουν εξειδίκευση των διεθνών εμπειριών στην περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας, διαμορφώνοντας ένα πλαίσιο στρατηγικού σχεδιασμού για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Μελέτη για την ηλεκτρονική επικοινωνία και πληροφόρηση Μηχανισμός σχεδιασμού πλαισίου επικοινωνίας των συντελεστών της επιχειρηματικότητας για την ανάπτυξη επιχειρηματικών συνεργασιών. Εντοπίζει τις υπηρεσίες που τα Επιμελητήρια μπορούν να προσφέρουν στις επιχειρήσεις αλλά και τις δυνατότητες συνεργασιών μεταξύ των διαφόρων επιχειρήσεων. Στα πλεονεκτήματά της περιλαμβάνονται η επεξεργασία, διαχείριση και διάχυση πληροφοριών και υπηρεσιών διοικητικών, συνεργατικών και συμβουλευτικών προς τις επιχειρήσεις. Παρουσίαση επιτυχημένων πρακτικών σε ειδικές ημερίδες και με σύγχρονα μέσα δημοσιότητας Η δράση χρησιμοποιείται προκειμένου να περιοριστούν οι πιθανότητες σφαλμάτων στο πεδίο του ηλεκτρονικού εμπορίου. Στα έργα της περιλαμβάνονται η έρευνα, η κωδικοποίηση, η αξιολόγηση και η παρουσίαση καλών πρακτικών από το διεθνή χώρο σχετικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο. Βασική της δραστηριότητα είναι η συγκέντρωση ενός μεγάλου δείγματος 41

42 περιπτώσεων- επιτυχιών και αποτυχιών επιχειρήσεων στον τομέα του ηλεκτρονικού εμπορίου και η πληροφόρηση των επιχειρηματιών για την παρουσίαση των βέλτιστων πρακτικών. Επικεντρώνεται ωστόσο και σε διαδικασίες σχεδιασμού και πρόγνωσης Δράση Τρίτη: Δημιουργία Ηλεκτρονικού Πολιτισμικού πολυχώρου σε απομακρυσμένες και απομονωμένες περιοχές της Περιφέρειας, σε υφιστάμενα πολιτιστικά κέντρα και πολιτιστικές υποδομές των περιοχών αυτών Η δράση περιλαμβάνει την εκπόνηση μελέτης στρατηγικής και την πιλοτική εφαρμογή της με την εγκατάσταση ηλεκτρονικών πολυχώρων σε τρείς νομούς της Περιφέρειας. Μέσω της πιλοτικής εφαρμογής δίνονται οι δυνατότητες εξοικείωσης των ντόπιων κατοίκων με τις νέες τεχνολογίες και ενίσχυσης της τοπικής επιχειρηματικής δραστηριότητας, ενώ η εκτεταμένη βάση πληροφοριών προσφέρει γνώσεις για την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά. Πληροφορίες παρέχονται τόσο σχετικά με τα μουσεία και τους ιστορικούς χώρους όσο και για τις προτεινόμενες πολιτιστικές διαδρομές προσελκύοντας έτσι τουρίστες με ειδικά ενδιαφέροντα και αυξάνοντας κατά συνέπεια την τουριστική ροή. Στόχοι της πιλοτικής εφαρμογής είναι η άρση της απομόνωσης των απομακρυσμένων περιοχών της περιφέρειας και η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Στη μελέτη εκτός από την περιγραφή των πιλοτικών εφαρμογών και τον καθορισμό των Δήμων και των χώρων εγκατάστασης συμπεριλαμβάνονται η καταγραφή του συνόλου του πολιτιστικού κεφαλαίου και προτάσεις αξιοποίησής του. Οι δήμοι που επιλέχθηκαν, προτιμήθηκαν βάσει δύο κριτηρίων: Μέγεθος πολιτιστικού, λαογραφικού και φυσικού πλούτου (ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού) Υποδομές και δυνατότητες εγκατάστασης των πιλοτικών εφαρμογών (ύπαρξη υποδομών, προσβασιμότητα) Οι ενέργειες που περιλαμβάνονται στην τρίτη Δράση και ακολουθούν την επιλογή των χώρων είναι η διαμόρφωσή τους (επίπλωση, φωτισμός, σήμανση), η προμήθεια του απαραίτητου τεχνολογικού εξοπλισμού (ηλεκτρονικοί υπολογιστές, φορητοί υπολογιστές, ηχεία, εκτυπωτές, 42

43 video projectors) δίκτυο, Internet). και η ανάπτυξη του ειδικού λογισμικού (εσωτερικό Δράση Τέταρτη: Εφαρμογή νέων τεχνολογιών Εικονικής Πραγματικότητας (Virtual Reality) σε πολιτιστικούς και ιστορικούς χώρους για την παροχή νέων εξειδικευμένων υπηρεσιών στον τομέα του πολιτιστικού τουρισμού και την αύξηση του τουριστικού ρεύματος στην περιφέρεια Η τέταρτη όπως και η τρίτη δράση απαιτεί την εκπόνηση Μελέτης Στρατηγικής και την πιλοτική εφαρμογή της σε πέντε κοντινές σε ιστορικούς χώρους εγκαταστάσεις (σε ισάριθμους δήμους των πέντε νομών της Περιφέρειας). Η δράση επιδιώκει την ανάδειξη πολιτιστικών και ιστορικών μνημείων μέσω νέων τεχνολογιών, την αναβάθμιση των υπηρεσιών που προσφέρονται στους ιστορικούς και αρχαιολογικούς χώρους και την αύξηση του τουριστικού ρεύματος με τουριστικές ομάδες στόχους τους τουρίστες με ειδικά ενδιαφέροντα και τους μαθητές σχολείων. Στοχεύει επίσης στην ανάπτυξη των εξειδικευμένων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων όσον αφορά τον πολιτιστικό τουρισμό και στην εδραίωση των εφαρμογών των νέων τεχνολογιών για την αξιοποίηση των πολιτιστικών χώρων ολόκληρης της χώρας. Στη μελέτη στρατηγικής πρώτον καθορίζονται τα κριτήρια επιλογής των αρχαιολογικών και ιστορικών μνημείων και των Δήμων όπου θα γίνουν οι εγκαταστάσεις των μελλοντικών έργων, δεύτερον περιέχονται τα πορίσματα εκτενούς βιβλιογραφικής έρευνας γύρω από την αρχαιολογική και ιστορική σημασία του κάθε τόπου ΕΠΙΛΟΓΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΩΝ Για την επιλογή των μνημείων και των Δήμων χρησιμοποιήθηκαν δύο κριτήρια: o Κριτήρια που αφορούν τη φύση της εφαρμογής (αποτίμηση της ιστορικής/αρχαιολογικής σημασίας των μνημείων, αποτίμηση του βαθμού αξιοποίησής τους, εξασφάλιση ποικιλομορφίας ως προς τον τύπο και την ιστορική περίοδο που αντιπροσωπεύει το μνημείο) o Κριτήρια για την επιλογή χώρου εγκατάστασης της εφαρμογής (εκτίμηση δυνατοτήτων εκμετάλλευσης ήδη υπαρχουσών υποδομών σε γειτονικούς των μνημείων Δήμους) 43

44 Ο πίνακας που ακολουθεί περιέχει τα πέντε τελικά μνημεία και τους αντίστοιχους Δήμους που επιλέχθηκαν με βάση τα παραπάνω κριτήρια. Πίνακας 10.1: Δήμοι και Μνημεία του Προγράμματος Δήμος Νομός Μνημείο 1 Γραβιά Φωκίδα Χάνι της Γραβιάς 2 Κάρυστος Εύβοια Δρακόσπιτο της Όχης 3 Λαμία Φθιώτιδα Κάστρο της Λαμίας 4 Ορχομενός Βοιωτία Θησαυρός του Μινύου 5 Δυτ. Φραγκίστα Ευρυτανία Γέφυρες της λίμνης των Κρεμαστών ΤΟ ΧΑΝΙ ΤΗΣ ΓΡΑΒΙΑΣ Πρόκειται για το ανακατασκευασμένο από την τοπική αυτοδιοίκηση κτίριο του Χανιού. Προσφέρει πληροφόρηση στους επισκέπτες μέσω καινοτομικών οπτικών και ακουστικών τεχνολογιών. Στο χώρο του στάβλου υπάρχει σύστημα στατικών προβολών σε οθόνη και το περιεχόμενο του προβαλλόμενου βίντεο εστιάζει στην ιστορική μάχη της Γραβιάς. 44

45 ΤΟ ΔΡΑΚΟΣΠΙΤΟ ΤΗΣ ΌΧΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΧΤΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΡΕΙΝΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΕΥΒΟΙΑΣ Προορισμός προτιμώμενος από ομάδες φυσιολατρικών τουριστών που αγαπούν την ορειβασία. Σημείο εκκίνησης για το κεντρικό μνημείο ( Δρακόσπιτο ) αποτελεί ο ειδικά διαμορφωμένος χώρος εγκατάστασης της πιλοτικής εφαρμογής στην Κάρυστο. Εκεί οι επισκέπτες ενημερώνονται μέσω προβολών για τη δημιουργία των Δρακόσπιτων, για τη σχέση τους με τη θρησκεία και τα γειτονικά λατομεία καθώς και για την λαογραφική παράδοση που σχετίζεται με τα κτίσματα αυτά. Στην αίθουσα έχουν τοποθετηθεί ειδικοί αισθητήρες που χαρίζουν στους επισκέπτες τη δυνατότητα να παρεμβαίνουν στη ροή της προβολής αν το επιθυμούν ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΛΑΜΙΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΦΡΑΓΚΙΚΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Μέσω της εφαρμογής προβάλλονται τα κάστρα της Λαμίας, της Μενδενίτσας, της Άμφισσας, της Λειβαδιάς, των Φύλλων και της Καρύστου. Για την πιλοτική εφαρμογή επιλέχθηκε η Λαμία λόγω προσβασιμότητας και ύπαρξης κατάλληλων υποδομών (Δημοτική Πινακοθήκη Λαμίας). Οι επισκέπτες ενημερώνονται μέσω έξι διαφορετικών προβολών τρισδιάστατων κινουμένων σχεδίων (3D Animation). Η διάδραση μεταξύ επισκεπτών και προβολών πραγματοποιείται μέσω ενός ειδικά κατασκευασμένου τραπεζιού- χάρτη που αναπαριστά το χάρτη της Περιφέρειας με σημειωμένες τις θέσεις όλων των κάστρων. 45

46 Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΜΙΝΥΟΥ ΣΤΟΝ ΟΡΧΟΜΕΝΟ Ο Θησαυρός του Μινύου είναι ένας αρχαίος μυκηναϊκός θολωτός τάφος χτισμένος στον Ορχομενό της Βοιωτίας όπου βρίσκονται και άλλα εξίσου σημαντικά μυκηναϊκά μνημεία (Ακρόπολη του Γλα, Θήβα). Το μεγάλο μέγεθος και το εντυπωσιακό σχήμα του τάφου προσφέρονται για την ανάπτυξη εφαρμογής εικονικής πραγματικότητας, μέσω της οποίας οι επισκέπτες μπορούν να δουν το κτίσμα στην αρχική του μορφή και να παρακολουθήσουν τη διαδικασία σχεδιασμού και κατασκευής του αλλά και της ανασκαφής του από τον αρχαιολόγο Ερρίκο Σλήμαν κατά την περίοδο Στην εγκατάσταση περιλαμβάνονται δύο τοξοειδείς οθόνες ειδικής κατασκευής με τοποθέτηση τέτοια ώστε να παραπέμπουν στο σχήμα του θολωτού τάφου. Παρουσιάζονται τέσσερεις παράλληλες προβολές βίντεο. 46

47 ΟΙ ΓΕΦΥΡΕΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΤΩΝ ΚΡΕΜΑΣΤΩΝ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΦΡΑΓΚΙΣΤΑ Τα πέτρινα γεφύρια της τεχνητής λίμνης των Κρεμαστών αποτελούν αρχιτεκτονικά μνημεία με εξαιρετική ιστορική σημασία καθώς κατά την Ελληνική επανάσταση πολλές σημαντικές μάχες έλαβαν χώρο εκεί. Στην αίθουσα της πιλοτικής εφαρμογής οι επισκέπτες μέσω της τεχνολογίας της εικονικής πραγματικότητας παρακολουθούν τη διαδικασία κατασκευής των γεφυριών αλλά και ενημερώνονται σχετικά με το ευρύτερο σύνολο των λαογραφικών παραδόσεων που συνδέονται με την αρχιτεκτονική τους. Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να παρεμβαίνουν στη ροή των προβολών μέσω του διαδραστικού πατώματος της αίθουσας. 47

48 10.5 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ RISE ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Αν και δε συγκεντρώνονται επίσημα στοιχεία η επίδραση των δράσεων του RISE στην τοπική τουριστική ανάπτυξη είναι εμφανής. Μεγαλύτερες επιδόσεις στην επισκεψιμότητα αλλά και σε συμπληρωματικές λειτουργίες (Πωλητήριο, Αναψυκτήριο) φαίνεται να έχει η Δράση στο Χάνι της Γραβιάς. Η τουριστική κίνηση είναι από επισκέπτες του εσωτερικού και ιδίως από συμμετέχοντες σε οργανωμένες εκδρομές, που αφορούν τον πολιτιστικό, τον εκπαιδευτικό, το θρησκευτικό και τον φυσιολατρικό τουρισμό. Βασικές ομάδες επισκεπτών είναι Σχολεία, ΚΑΠΗ, Σύλλογοι. Σε μικρότερο βαθμό οι επισκέπτες είναι τουρίστες που συνδυάζουν τον ορεινό, τον χιονοδρομικό και το θαλάσσιο τουρισμό με την επίσκεψη στις παραπάνω δράσεις. Παρ όλα αυτά οι δράσεις αυτές αν και αποτέλεσαν υπόδειγμα για τη δημιουργία του Νέου Καινοτομικού Μουσείου των Θερμοπυλών, λειτουργούν εν πολλοίς ως νησίδες πολιτιστικής (και τουριστικής) καινοτομίας στη Στερεά Ελλάδα. Δε φαίνεται να υπάρχει ουσιαστική διάχυση αυτών των καλών πρακτικών ούτε στον Τουρισμό ούτε σε άλλους τομείς της περιφερειακής οικονομίας. 48

49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΕΚΑΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ- ΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 11.1 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ Το Λονδίνο, πρωτεύουσα του Ηνωμένου Βασιλείου με έκταση τετραγωνικά χιλιόμετρα, αποτελεί την 37 η μεγαλύτερη σε έκταση αστική περιοχή στον κόσμο αλλά και ένα από τα σημαντικότερα επιχειρηματικά, χρηματοοικονομικά και πολιτιστικά κέντρα, ενώ η επίδρασή του έχει συντελέσει ώστε να θεωρείται Παγκόσμια Πόλη. Ο πληθυσμός της πόλης εκτιμήθηκε το 2006 στα 7.5 εκατομμύρια κατοίκους, ενώ ο πληθυσμός της Μητροπολιτικής Περιφέρειας προσεγγίζει τα 14 εκατομμύρια (Eurostat). Το Λονδίνο αποτελείται συνολικά από 33 περιφέρειες οι οποίες υπήρξαν δήμοι στο παρελθόν αλλά συνενώθηκαν το Από αυτές, οι εσωτερικές περιφέρειες είναι 13, ενώ 19 είναι οι εξωτερικές. Το Λόντον Σίτι είναι ο ιστορικός και οικονομικός πυρήνας της πόλης. Εσωτερικές περιφέρειες: Ίσλιγκτον (10) Κάμντεν (11) Κένσιγκτον και Τσέλσι (3) Λάμπεθ (6) Λιούισαμ (21) Νιούχαμ (27) Ουεστμίνστερ (2) Ουόντσγουερθ (5) Σάουθγουορκ (7) Τάουερ Χάμλετς (8) Χάκνει (9) Χάμερσμιθ και Φούλαμ (4) Χάριγκεϊ (29) Ιδιαίτερη περιφέρεια: Σίτι (1) Εξωτερικές περιφέρειες: Γκρίνουιτς (22) Ένφιλντ (30) Ίλιγκ (13) Κίγκστον (15) Κρόιντον (19) Μέρτον (17)) Μπάρκιγκ και Ντάγκεγχαμ (25) Μπάρνετ (31) Μπέξλεϊ (23) Μπρεντ (12) Μπρόμλεϊ (20) Ουόλθαμ Φόρεστ (28) Ρέντμπριτζ (26) Ρίτσμοντ (15) Σάτον (18) Χέιβεριγκ (24) Χάουνσλοου (14) Χάροου (32) Χίλιγκτον (33) 11.2 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ Η μητροπολιτική περιοχή του Λονδίνου παράγει περίπου το 30% του ΑΕΠ της Μεγάλης Βρετανίας, σύμφωνα με έρευνα του 2005 το ποσό που παράγεται αγγίζει τα 430 δισεκατομμύρια λίρες. Άλλη έρευνα 49

50 που πραγματοποιήθηκε την ίδια χρονιά συγκαταλέγει το Λονδίνο στην έκτη θέση των μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου, μετά το Τόκιο, τη Νέα Υόρκη, το Λος Άντζελες, το Σικάγο και το Παρίσι (Bailly and Fremont 2001). Η οικονομία του Λονδίνου στηρίζεται βασικά στον τομέα των Υπηρεσιών με 3.2 εκατομμύρια εργαζομένους στον κλάδο αυτό (περίπου το 85% του συνολικού εργατικού δυναμικού) ενώ ακολουθούν ο οικονομικός τομέας και η Βιοτεχνία (τρόφιμα, ενδύματα, έπιπλα, ξύλο, ανακύκλωση) με εργαζομένους. Στις οικονομικές υπηρεσίες απασχολούνται εργαζόμενοι ο αριθμός των υπεράκτιων τραπεζών φτάνει τις 480 (το Λονδίνο αποτελεί την πόλη με τις περισσότερες τράπεζες σε όλο τον κόσμο). Σημαντικό ρόλο παίζει και ο τομέας των ΜΜΕ με τη Βρετανική Υπηρεσία Μεταδόσεων (BBC), αρκετά ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά δίκτυα αλλά και εκδόσεις εφημερίδων και περιοδικών που διανέμονται σε κάθε γωνιά του πλανήτη (The Observer, The Guardian, The Economist, Financial Times, The Times). Πέραν από τους τομείς των Υπηρεσιών, των ΜΜΕ και τις Μεταφορές, Η οικονομία του Λονδίνου βασίζεται και στον Τουριστικό Τομέα με εργαζόμενους. Το Λονδίνο κατατάσσεται στους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς του κόσμου μαζί με τη Μπανγκόγκ, το Παρίσι, τη Ρώμη και τη Βαρκελώνη. Σε σχετική έρευνα (Euromonitor 2007) κατατάχθηκε στην πρώτη θέση με 15.6 εκατομμύρια ξένους τουρίστες. Σημαντική ανάπτυξη παρουσιάζει στους τομείς των Τεχνών, της Εκπαίδευσης και της Μόδας. Στην πόλη βρίσκονται μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα Μνημεία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς: το Ανάκτορο, το Αβαείο και ο ναός της Αγίας Μαργαρίτας στο Ουέστμινστερ, ο πύργος του Λονδίνου, ο ιστορικός οικισμός του Γκρίνουιτς και οι Βασιλικοί Βοτανικοί Κήποι του Κιου. Στο Λονδίνο λειτουργούν Μουσεία και Πινακοθήκες παγκόσμιας εμβέλειας, τα σημαντικότερα των οποίων είναι: Το Βρετανικό Μουσείο που συγκαταλέγεται στα μεγαλύτερα μουσεία του πλανήτη Το Μουσείο της Madame Tissaud με τα κέρινα ομοιώματα και τις αναφορές του στην Γαλλική Επανάσταση Το Μουσείο Victoria & Albert, στο οποίο εκτίθενται έργα και κοσμήματα από την εποχή της Αναγέννησης Το Εθνικό Στρατιωτικό Μουσείο Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και Επιστημών 50

51 Το Μουσείο Wellington, που αναφέρεται στο αποικιακό παρελθόν της Αγγλίας Το Μουσείο Θεάτρου Το Μουσείο St James Palace Το Αυτοκρατορικό Πολεμικό Μουσείο Το Εθνικό Ναυτικό Μουσείο Το Μουσείο Μεταφορών Η συλλογή Wallace, με έργα της Γαλλικής Τέχνης Το Μουσείο Design καθώς και, Η Βασιλική Πινακοθήκη Η Εθνική Πινακοθήκη Η Πινακοθήκη Tate Η Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης Tate Η Πινακοθήκη Courtauld κ.λπ. Επίσης το Λονδίνο διαθέτει σημαντικά Ιστορικά Κτίρια, Κήπους, Μνημεία και Αξιοθέατα. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ανάπτυξη και στους τομείς της Αναψυχής και του Ελεύθερου Χρόνου, των Φεστιβάλ, της Μουσικής, του Θεάτρου και της Όπερας ΜΕΣΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣ The Tube Το Λονδίνο έχει χαρακτηριστεί ως η πόλη με Τα καλύτερα δημόσια μέσα συγκοινωνίας. Ο Μετρό του Λονδίνου (The Tube) είναι ο παλαιότερος υπόγειος σιδηρόδρομος στον κόσμο ( λειτούργησε για πρώτη φορά το 1863). Αποτελείται από 12 γραμμές και καθημερινά πραγματοποιούνται πάνω από δρομολόγια. Εξυπηρετεί την κεντρική περιοχή και τα περισσότερα προάστια ως τα βόρεια του Τάμεση, ενώ αυτά που είναι στα νότια εξυπηρετούνται από άλλο τοπικό σιδηροδρομικό δίκτυο. Υπάρχει δε και δεύτερο μετρό (Docklands Light Railway), το οποίο εξυπηρετεί το ανατολικό Λονδίνο και το Γκρίνουιτς νοτίως του Τάμεση. Το 1994 εγκαινιάστηκε η υποθαλάσσια Σήραγγα της Μάγχης και για πρώτη φορά το Λονδίνο συνδέθηκε με την ηπειρωτική Ευρώπη. Τρένα υψηλής ταχύτητας (Eurostar) συνδέουν το σιδηροδρομικό σταθμό Σαιν Πάνκρας με τη Λιλ και με το Παρίσι στη Γαλλία, όπως επίσης και με τις Βρυξέλλες στο Βέλγιο. 51

52 Λεωφορεία και Οδικό Δίκτυο Το δίκτυο λεωφορείων στο Λονδίνο λειτουργεί σε 24ωρη βάση. Ο αριθμός των λεωφορείων είναι ενώ εξυπηρετούνται 700 διαδρομές με λεωφορεία και πραγματοποιούνται περισσότερα από δρομολόγια επιβατών κάθε μέρα. Η πόλη κατέχει το μεγαλύτερο δίκτυο στον κόσμο, προσβάσιμο με αναπηρικό αμαξίδιο. Για τη διευκόλυνση ατόμων με προβλήματα όρασης και ακοής εισήχθηκε τεχνολογία οπτικοακουστικών ανακοινώσεων (2007). Όσον αφορά το οδικό δίκτυο, έξω από την πόλη (καθώς στο κεντρικό Λονδίνο η πλειονότητα των μετακινήσεων γίνεται μέσω των μέσων μαζικής μεταφοράς) υπάρχει κυκλικός αυτοκινητόδρομος (Μ25) ο οποίος συνδέει το κέντρο με τις υπόλοιπες οδικές αρτηρίες της Βρετανικής ενδοχώρας. Εναέρια μέσα Το Λονδίνο εξυπηρετείται από τέσσερα αεροδρόμια: το Heathrow, το Gatwick, το Stansted και το Luton. Τα δύο πρώτα όντας και τα μεγαλύτερα, παρουσιάζουν υψηλή κίνηση διεθνών επιβατών ενώ τα δύο τελευταία συνεργάζονται με εταιρείες τσάρτερ, χαμηλού κόστους ή καινούργιες εταιρείες οι οποίες δυσκολεύονται να συνεργαστούν με τα μεγάλα αεροδρόμια. Υπάρχει ωστόσο και ένα πέμπτο αεροδρόμιο στο City που δέχεται τα ιδιωτικά αεροσκάφη επιχειρηματιών αλλά και αεροπλάνα που μεταφέρουν εμπορεύματα από την Ηπειρωτική Ευρώπη. Το Λιμάνι στο Ποτάμι του Τάμεση Το ποτάμιο λιμάνι του Λονδίνου βρίσκεται στα ανατολικά της πόλης και έχει μήκος γύρω στα 150 χλμ. Τα δύο τμήματα της γέφυρας Tower Bridge ανοίγουν σε διάστημα πέντε περίπου λεπτών για να επιτρέψουν τη διέλευση των πλοίων. Η Προβλήτα του Σουόν Λέιν (Swan Lane Pier), ακριβώς μετά από τη Γέφυρα του Λονδίνου στην ακτή της πόλης, πρόκειται να αναβαθμιστεί μέχρι το 2015 προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για τη μεταφορά επιβατών. 52

53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ VICTORIA & ALBERT ΣΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ 12.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Λίγα λόγια για το μουσείο Το μουσείο Victoria & Albert στο κεντρικό Λονδίνο αποτελεί το μεγαλύτερο παγκοσμίως μουσείο αφιερωμένο στην αισθητική και τις διακοσμητικές τέχνες. Περιλαμβάνει πάνω από 4.5 εκατομμύρια εκθέματα και συγκεντρώνει καλλιτεχνικά δρώμενα 5000 ετών, από την αρχαιότητα έως τη σημερινή εποχή, προερχόμενα από Ευρώπη, Ασία, Αφρική και Αμερική( Στους έξι ορόφους του μουσείου εμπεριέχονται 145 εκθέσεις με κεραμικά, γυάλινα, υφάσματα και κεντήματα, κοστούμια, κοσμήματα, έπιπλα, μεσαιωνικά σκεύη και ενδύματα, γλυπτά, πίνακες ζωγραφικής και λιθογραφίας, φωτογραφίες και πολλά άλλα. 53

54 54

55 12.2 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΣ Το μουσείο έχει τις ρίζες του στη Μεγάλη Έκθεση (Grand Exhibition), μουσειακό χώρο που ιδρύθηκε το 1851 στο Hyde Park του Λονδίνου υπό τη διεύθυνση του Henry Cole. Στόχος του Cole ήταν να δημιουργήσει ένα χώρο όπου θα εκθέτονταν καλλιτεχνικά και επιστημονικά έργα. Το 1857 μεταφέρθηκε στη σημερινή του τοποθεσία με το όνομα South Kensington Museum και το 1899 μετονομάστηκε σε Albert & Victoria Museum προς τιμήν του πρίγκιπα Αλβέρτου και της βασίλισσας Βικτώριας. Βασικό μέλημα του μουσείου παραμένει όπως ανέφερε ο πρώτος υπεύθυνος των εκθεμάτων του μουσείου και ζωγράφος George Wallis( ), η καλλιτεχνική εκπαίδευση των επισκεπτών ενώ για το λόγο αυτό ο Henry Cole το 1858 ξεκίνησε να λειτουργεί το μουσείο το βράδυ για να εξυπηρετήσει την εργατική τάξη που δεν μπορούσε να το επισκεφθεί τις πρωινές ώρες ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Αν αναλογιστεί κανείς πως το μουσείο παραμένει από το 1914 ως σήμερα ως ένα από τα κορυφαία μουσεία διακοσμητικής τέχνης σε όλο τον κόσμο, γίνεται εύκολα αντιληπτό πως τα κατάφερε μέσα από μια σειρά αλλαγών, βελτιώσεων και καινοτομιών μέσω των οποίων συνεχίζει να προσελκύει μεγάλο πλήθος επισκεπτών για περισσότερες της μίας φορές. Τον Ιούλιο του 1973 διοργανώθηκε στα πλαίσια έκθεσης με θέμα το Μεσαίωνα μία ροκ συναυλία, στην προσπάθεια του μουσείου να προσελκύσει μεγαλύτερο ρεύμα νέων και εφήβων επισκεπτών, ιδέα που αντέγραψαν και άλλα μουσεία με επιτυχία. Το 1980 παρατηρήθηκε μείωση της επισκεψιμότητας και η τότε υπεύθυνη του marketing του μουσείου Elizabeth Estev-Coll δημιούργησε διαφημιστική καμπάνια που έδινε περισσότερο έμφαση στην καφετέρια και στο εστιατόριο του μουσείου παρά στις διάφορες εκθέσεις του. Ωστόσο στη συνέχεια θα εστιάσουμε στις καινοτομικές διαδραστικές δραστηριότητες αλλά και τις τεχνολογίες που χρησιμοποιεί το μουσείο V&A (όπως πραγματοποιήσαμε για το πρόγραμμα RISE της Στερεάς 55

56 Ελλάδας) και όχι τόσο στις καινοτομίες και στις αλλαγές της στρατηγικής του μάρκετινγκ της επιχείρησης ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ- ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 56

57 Το παραπάνω σχέδιο αποτελεί το χάρτη του κεντρικού και πρώτου από τους έξι συνολικά ορόφους του V&A και θα μας βοηθήσει στη μελέτη μας. Η καινοτομία στο V&A συναντάται σε τρείς διαφορετικές μορφές, τις οποίες θα αναπτύξουμε αναλυτικά: Χρήση νέων τεχνολογιών Δημιουργία τμημάτων εκπαιδευτικής φύσης Υποσυστήματα μικτού τουριστικού χαρακτήρα ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ Σε κάθε αίθουσα μόνιμων εκθεμάτων (εκτός δηλαδή των αιθουσών μοβ χρώματος του χάρτη που φιλοξενούν προσωρινές εκθέσεις) γίνεται χρήση ενός μίγματος οπτικοακουστικών τεχνολογιών για την περεταίρω επεξήγηση των εκθεμάτων: Πινακίδες timeline που περιλαμβάνουν πληροφορίες για την εποχή και την αντίστοιχη τοποθεσία ανάλογα με την εκάστοτε αίθουσα- και σε σύστημα Braille για άτομα με προβλήματα όρασης- η διάδραση γίνεται μέσω της αφής στα διάφορα σημεία του πίνακα Ακουστικό υλικό- ο επισκέπτης μέσω μίας συσκευής παρόμοιας με το τηλέφωνο την οποία μπορεί να συναντήσει σε διάφορα σημεία της περιήγησής του στις αίθουσες, μπορεί να επιλέξει τη γλώσσα που επιθυμεί και να λάβει πληροφορίες για τη δημιουργία ή την ιστορία πίσω από κάποιο έργο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αφήγηση του αρχαίου μύθου της παγίδευσης της Αφροδίτης από τον Ήφαιστο μπροστά από το υφαντό που απεικονίζει τη θεά δεμένη στο θρόνο της 57

58 Οθόνες αφής με πληροφορίες και επεξηγήσεις για την κατασκευή αντικειμένων και επίπλων Οθόνες αφής σε αίθουσες αφιερωμένες σε ολόκληρες χρονικές περιόδους (πχ Αναγέννηση, Ιακωβιανή εποχή κ.α.) που προσφέρουν πληροφορίες σχετικά με διάφορους τομείς- ενότητες learn about era s style, people, buildings and interiors, related ενώ υπάρχει και ειδική ενότητα quiz την οποία μπορεί να επιλέξει ο χρήστης για να τεστάρει τις γνώσεις που αποκόμισε από τη συγκεκριμένη αίθουσα Στις περισσότερες αίθουσες όπου εκθέτονται γλυπτά και πίνακες ζωγραφικής υπάρχει ένας μικρός χώρος κοντά στην είσοδο με ειδική ράμπα όπου βρίσκονται τοποθετημένα διπλωμένα μεταλλικά σκαμνάκια. Τα Gallery Stools όπως τα ονομάζει το μουσείο μπορούν να δανειστούν από υποψήφιους και εν ενεργεία φοιτητές της αρχιτεκτονικής ή σχολών καλών τεχνών που καταφθάνουν καθημερινά στο μουσείο για να σχεδιάσουν, ώστε να μην εμποδίζουν την κυκλοφορία καθισμένοι στο πάτωμα. Μετά τη χρήση τους πρέπει να επιστρέφονται στην αρχική τους θέση ΤΜΗΜΑΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΦΥΣΗΣ Στους χάρτες που ακολουθούν διαφαίνονται ο δεύτερος, ο τρίτος και ο τέταρτος όροφος αντίστοιχα του μουσείου. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε πως τα τμήματα εκπαιδευτικής φύσης βρίσκονται διάσπαρτα σε διάφορες αίθουσες και ορόφους του μουσείου αλλά τα περισσότερο συγκεντρώνονται στους τρεις αυτούς ορόφους. Τα τμήματα συμβολίζονται με μία παλάμη μέσα σε κύκλο ( ) και ονομάζονται Hands-on exhibits facilities. 58

59 59

60 Τα τμήματα εκπαιδευτικής φύσης διαχωρίζονται σε: 1. Περιοχές ανακάλυψης (discovery areas) 2. Περιοχές μελέτης (study areas) 3. Δωμάτια προβολών (film rooms) Discovery Areas Οι περιοχές ανακάλυψης περιλαμβάνουν δραστηριότητες ειδικά σχεδιασμένες για να κινήσουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών νεαρής ηλικίας. Ας δούμε κάποια παραδείγματα αναλυτικά: Pick a box- Dress a tudor man/woman- Make a rubbing Κουτί με χάρτινες μορφές τις οποίες ο χρήστης καλείται να ντύσει με μινιατούρες υφασμάτινων ρούχων της εποχής του οίκου των Τυδώρ ( )- δημιουργία σφραγίδων μέσω χρωμάτων παστέλ και τριβής του χαρτιού με ξύλινη επιφάνεια (σφραγιδοποιία) 60

61 Write a mini-saga based on the above painting Η δραστηριότητα περιλαμβάνει τη μελέτη ενός αυθεντικού πίνακα και τη συγγραφή μίας μικρής ιστορίας. Ο χρήστης καλείται να φανταστεί και να καταγράψει μία σύντομη ιστορία σχετική με τον πίνακα και να την τοποθετήσει στο ταχυδρομικό κουτί (post box) δίπλα του. Οι καλύτερες ιστορίες διαλέγονται από τον υπεύθυνο του τμήματος και μπαίνουν στο άλμπουμ που βρίσκεται κοντά στον πίνακα για να τις διαβάζει το κοινό. Οθόνη αφής- Design a coat of Arms Ο χρήστης έχει πρόσβαση σε μία οθόνη αφής και καλείται να συνδυάσει σωστά τα κομμάτια που του δίνονται στην οθόνη προκειμένου να σχεδιάσει μία πανοπλία Try on a ruff/a petticoat/a gauntlet Ο χρήστης μπορεί να δοκιμάσει το δαντελωτό κολάρο και το μισοφόρι που φορούσαν οι αγγλίδες αριστοκράτισσες ή το γάντι της πανοπλίας των ιπποτών του Μεσαίωνα Tie a Cravat Δέσιμο γραβάτας με οδηγό επιλέγοντας μεταξύ διαφόρων κόμπων (Byron, Gordian knot) Show & Tell Μικρά ντουλάπια με βιτρίνες στην εξωτερική επιφάνεια και κείμενα σε διάφορες γλώσσες στην εσωτερική. Ο χρήστης καλείται να αναγνωρίσει το αντικείμενο της βιτρίνας (το οποίο έχει συναντήσει κατά την περιήγησή του στο μουσείο) και να ανακαλέσει όσες περισσότερες πληροφορίες για τη φύση του. Μπορεί να επαληθεύσει τις απαντήσεις του μέσω των κειμένωνπεριγραφών στο εσωτερικό της πόρτας του ντουλαπιού. Make a braid Δημιουργία πλεξίδας σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση των αγγλίδων νοικοκυρών με τη βοήθεια οδηγού που περιλαμβάνει ποικιλία σχεδίων Weave a tapestry Πλέξιμο ταπισερί με οδηγό μία οθόνη με προβολή βοηθώνcartoon Make a chair/ a frame Συναρμολόγηση καρέκλας ή κορνίζας (επιπλοποιία μεσαιωνικής περιόδου) και χρωματισμός τους Οθόνη αφής- Design a monogram Ο χρήστης μπορεί να σχεδιάσει το δικό του μονόγραμμα/ οικόσημο και να το αποστείλει μέσω mail ή να το αποθηκεύσει 61

62 Study Areas Οι περιοχές μελέτης διαθέτουν οχτώ με δέκα υπολογιστές, πολυθρόνες, τραπεζάκια και βιβλιοθήκες. Οι χρήστες των υπολογιστών έχουν πρόσβαση σε ένα ευρύ πλήθος προγραμμάτων: Visitors on line: What do you think?-οι επισκέπτες μπορούν να ανταλλάσουν απόψεις και σχόλια σχετικά με την εμπειρία τους στο μουσείο Visitors book- οι χρήστες αφήνουν σχόλια στο Βιβλίο των Επισκεπτών ώστε να διαβαστούν από άλλους Online history- οι χρήστες μπορούν να κάνουν αναζήτηση εκθεμάτων ή και εκθέσεων British Galleries online: Περιλαμβάνει πίνακα timeline, τοποθεσίες, τύπους εκθεμάτων, πληροφορίες για το προσωπικό και διάφορες χρήσιμες πληροφορίες για άλλες γκαλερί και μουσεία της Αγγλίας Styles Guide: Ενημέρωση και quiz πάνω στα στυλ που συναντούνται στο μουσείο (Rococo, Gothic, Japan influence) The opening of the Great Exhibition Εξερεύνηση μέσω τεχνολογίας virtual reality στους χώρους της Μεγάλης Έκθεσης και ένα παιχνίδι ζωγραφικής για παιδιά Video Programs Objects in Focus- μεγέθυνση αντικειμένων/εκθεμάτων για παρατήρηση και μελέτη How was it made?- πληροφορίες για τους τρόπους σχεδίασης και κατασκευής ενός μέρους του συνόλου των εκθεμάτων Film Rooms Στις αίθουσες προβολών προβάλλονται 5 διαφορετικά προγράμματα ανά ένα τέταρτο της ώρας επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο πέντε επαναλήψεις για το κάθε πρόγραμμα κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι προβολές ξεκινούν στις δέκα το πρωί και ολοκληρώνονται στις πέντε και τέταρτο το απόγευμα. 62

63 Ο κάθε χώρος είναι ειδικά διαμορφωμένος με μία αρκετά μεγάλη οθόνη, ηχεία, κλιματισμό, χαμηλό φωτισμό και καναπέδες για την ανάπαυση των επισκεπτών. Παράδειγμα είδους προγραμμάτων που προβάλλονται: 1 η ταινία: Victorian Life 2 η ταινία: Art Design & Empire 3 η ταινία: Britain & Abroad 4 η ταινία: A day at the Exhibition 5 η ταινία: Country Houses ΥΠΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΜΙΚΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ Όπως φαίνεται στον χάρτη του πρώτου ορόφου του μουσείο, οι εγκαταστάσεις του περιλαμβάνουν εκτός από τις αίθουσες των εκθέσεων, κεντρική αίθουσα που φιλοξενεί μαγαζί δώρων (gift shop), μικρότερο χώρο για πώληση βιβλίων (book shop), κήπο με καφετέρια εξωτερικού χώρου και ένα ξεχωριστό κτίριο με καφετέρια και εστιατόρια. Στο υπόγειο του μουσείου βρίσκεται και η αίθουσα Sackler όπου πραγματοποιούνται συνέδρια (Sackler Centre for Arts Education). Όλες αυτές οι επιχειρήσεις αποτελούν υποσυστήματα μικτού τουριστικού χαρακτήρα καθώς δεν εξυπηρετούν μόνο τους τουρίστες και τους επισκέπτες του μουσείου αλλά και ντόπιους κατοίκους που διαλέγουν τον κήπο ως σημείο συνάντησης και κάποιο από τα εστιατόρια για φαγητό. Ας εξετάσουμε όμως αναλυτικά τα τέσσερα υποσυστήματα: Gift Shop Στο κατάστημα δώρων οι επισκέπτες μπορούν να προμηθευτούν διάφορα δώρα, αναμνηστικά, ρέπλικες εκθεμάτων, μινιατούρες, αφίσες και οδηγούς του μουσείου. Επίσης μπορούν να αγοράσουν δώρα σχετικά με τις προσωρινές εκθέσεις που φιλοξενεί το μουσείο ( African Folkloreκοσμήματα και ρούχα αφρικανικής λαϊκής τεχνοτροπίας ). 63

64 Book Shop Το βιβλιοπωλείο διαθέτει οδηγούς του μουσείου, βιβλία σχετικά με τα εκθέματα αλλά και βιβλία ιστορίας, μόδας, ζωγραφικής, αρχιτεκτονικής και γενικά θεμάτων συσχετιζόμενων με το περιεχόμενο όλων των εκθέσεων σε διάφορες γλώσσες. Πωλούνται ακόμη διάφορα cd και dvd ενημερωτικού χαρακτήρα. Κήπος και καφετέρια εξωτερικού χώρου Τον Ιούλιο του 2005 το μουσείο εγκαινίασε το νέο κήπο του ( The John Madejski Garden ) έπειτα από τη δωρεά των δύο εκατομμυρίων λιρών του άγγλου επιχειρηματία John Madejski. Ο κήπος έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελεί σημείο συνάντησης για τους επισκέπτες του μουσείου αλλά και χώρο για τη διεξαγωγή παραστάσεων με την προσθήκη εξέδρας, δεξιώσεων και πάρτυ. Στη νότια πλευρά του είναι διαμορφωμένος για να φιλοξενεί καφετέρια ( The Garden Café ) και μπαρ εξωτερικού χώρου με καρέκλες και τραπέζια, που λειτουργεί καθημερινά από το πρωί ως το απόγευμα ( ). 64

65 The V&A Café Το V&A Café βρίσκεται σε ξεχωριστό κτίριο από το υπόλοιπο μουσείο, βορείως του κήπου όπως φαίνεται και στον χάρτη του πρώτου ορόφου. Σερβίρονται κρύα και ζεστά πιάτα, αναψυκτικά, ποτά και καφέδες από διαφορετικές επισιτιστικές επιχειρήσεις που συνεργάζονται στον ίδιο χώρο με ποικιλία στα προϊόντα και επομένως και στις τιμές. Το Café περιλαμβάνει τρεις βασικές αίθουσες: Την αίθουσα Morris ( ) 65

66 Την αίθουσα Gamble ( ) και, την αίθουσα Poynter ( ) Οι τρείς αυτές αίθουσες σχημάτισαν το πρώτο παγκοσμίως εστιατόριο στο εσωτερικό μουσείου. Στόχος των εμπνευστών τους ήταν η δημιουργία επιβλητικών χώρων μοντέρνου σχεδιασμού και αριστοτεχνικής κατασκευής. Λειτουργεί καθημερινά από τις έως τις και τις Παρασκευές έως τις το βράδυ. 66

67 Sackler Centre for arts education at the V&A Το κέντρο Sackler βρίσκεται στο υπόγειο του V&A και αποτελεί ακόμα ένα εντυπωσιακό καινοτομικό επίτευγμα στο ιστορικό του μουσείου. Λειτουργεί ως χώρος δημόσιας εκπαίδευσης για σεμινάρια και μαθήματα δημιουργικότητας και τεχνών, εμπνευσμένα από τα θέματα του μουσείου. 67