ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ. Έκθεση για τη. {COM(2015) 85 final}

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, SWD(2015) 20 final ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Έκθεση για τη ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ {COM(2015) 85 final} Το παρόν συνιστά έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δεν αποτελεί την επίσημη θέση της Επιτροπής ούτε προδικάζει την επίσημη θέση της. EL EL

2 EL EL

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σύνοψη Διαμόρφωση του σκηνικού: οικονομική κατάσταση και προοπτικές για τη ζώνη του ευρώ Διαρθρωτικά θέματα Πολιτική διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων Δημοσιονομική πολιτική Χρηματοπιστωτική πολιτική

4 ΣΥΝΟΨΗ Η ζώνη του ευρώ συνεχίζει την ανάκαμψη και, για πρώτη φορά φέτος από το 2007, όλες οι οικονομίες της αναμένεται να σημειώσουν και πάλι ανάπτυξη. Η αποφασιστική πολιτική δράση και η πτώση των τιμών του αργού πετρελαίου θα έπρεπε να στηρίξουν την ανάπτυξη, όμως η οικονομική ανάκαμψη συγκρατείται από μακροχρόνιες τάσεις ισχνής ανάπτυξης, καθώς και από την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση και ό,τι αυτή κληροδότησε, όπως: συνεχιζόμενη εξωτερική επανεξισορρόπηση υψηλό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος και σχετικές πιέσεις απομόχλευσης υψηλά επίπεδα ανεργίας και χαμηλή εμπιστοσύνη επίμονη επενδυτική υποτονικότητα. Απαιτούνται περαιτέρω αποφασιστικές προσπάθειες πολιτικής ώστε να μπορέσουμε να υπερπηδήσουμε οριστικά αυτές τις αδυναμίες. Η πρόσφατη κρίση κατέδειξε την ταχύτητα και την ισχύ της διασυνοριακής μετάδοσης αναταράξεων εντός της ζώνης του ευρώ. Η στενή σύνδεση μεταξύ των οικονομιών της ζώνης του ευρώ συνεπάγεται ότι οι μακροοικονομικές πολιτικές μπορεί να έχουν σημαντικές δευτερογενείς επιπτώσεις, μέσω εμπορικών και χρηματοπιστωτικών διαύλων, αλλά και ότι οι εθνικές επιλογές πολιτικής έχουν αντίκτυπο στην υπόλοιπη ζώνη του ευρώ. Η κρίση ανέδειξε τις αρνητικές μορφές δευτερογενών επιπτώσεων και αλληλεπίδρασης, υπάρχει όμως κι η δυνατότητα δημιουργίας θετικού δυναμικού και ενάρετων κύκλων καθώς και ενδυνάμωσης των συνεργιών για την προώθηση συντονισμένων και συνεκτικών επιλογών πολιτικής σε όλα τα κράτη μέλη. Οι οικονομίες των κρατών μελών βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια της διαδικασίας προσαρμογής και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα περισσότερα από τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που έχουν πληγεί από την κρίση περιορίζουν την ικανότητά τους να συμβάλουν στην ανάπτυξη στη ζώνη του ευρώ. Η έκταση των ανισορροπιών πριν από την κρίση, η θέση στον οικονομικό κύκλο και το υφιστάμενο δημοσιονομικό περιθώριο διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών. Ο προσανατολισμός πολιτικής στο επίπεδο της ζώνης του ευρώ θα πρέπει να προωθεί την ανάπτυξη, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα ότι η πρόοδος που σημειώθηκε όσον αφορά την επανεξισορρόπηση δεν διακυβεύεται. Σε πολλές οικονομίες της ζώνης του ευρώ, η διαδικασία απομόχλευσης απέχει πολύ από την ολοκλήρωσή της. Το εάν και το πώς υλοποιούνται τώρα οι μεταρρυθμίσεις θα καθορίσει το αναπτυξιακό δυναμικό της ζώνης του ευρώ σε μεσοπρόθεσμη έως μακροπρόθεσμη βάση. Το προηγούμενο έτος ελήφθησαν ήδη σημαντικά μέτρα, με την δρομολόγηση του Επενδυτικού Σχεδίου της Επιτροπής, τις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και τα σημαντικά βήματα που έγιναν προς την Τραπεζική Ένωση. Η Ευρωομάδα διαδραματίζει ολοένα και πιο ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση συντονισμένων πολιτικών απαντήσεων, προωθώντας την κοινή κατανόηση των πολιτικών προκλήσεων και ενδυναμώνοντας την εμπιστοσύνη μεταξύ των κυριότερων συντελεστών της ζώνης του ευρώ. Ωστόσο, η υλοποίηση των ειδικών συστάσεων για μεμονωμένα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ και για τη ζώνη του ευρώ στο σύνολό της, δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Προκλήσεις εξακολουθούν να υπάρχουν στους ακόλουθους αλληλένδετους τομείς: Η εφαρμογή φιλόδοξων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και το αναπτυξιακό δυναμικό παραμένει ανεπαρκής στη ζώνη του ευρώ. Η εξωτερική επανεξισορρόπηση είναι σε εξέλιξη, αλλά η πρόοδος υπήρξε ασύμμετρη και δεν σημειώθηκε προσαρμογή των υψηλών πλεονασμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Οι αγορές εργασίας εμφανίζουν ενδείξεις βελτίωσης, αλλά τα επίπεδα ανεργίας εξακολουθούν να είναι υψηλά και η αυξανόμενη μακροπρόθεσμη ανεργία κινδυνεύει να παγιωθεί, επιδεινώνοντας περαιτέρω τα ποσοστά φτώχειας. Στο πλαίσιο αυτό, οι φιλόδοξες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις θα μπορούσαν να διευκολύνουν την αναγκαία οικονομική προσαρμογή εντός της ζώνης του ευρώ και να τονώσουν την ανάπτυξη στις χώρες που τις υλοποιούν. Εάν υλοποιηθούν από κοινού σε όλα τα κράτη μέλη, θα ωφελήσουν το σύνολο της ζώνης του ευρώ, μέσω θετικών δευτερογενών 2

5 επιπτώσεων. Αλλά η διόρθωση των συσσωρευμένων ανισορροπιών θα χρειαστεί ακόμα χρόνο. Ορισμένες από τις βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στην οικονομική δραστηριότητα μπορεί να είναι αρνητικές όταν η νομισματική πολιτική περιορίζεται στο μηδενικό κατώτερο όριο (δηλαδή όταν τα επιτόκια προσεγγίζουν το μηδέν και δεν μπορούν να συρρικνωθούν πολύ περισσότερο). Ωστόσο, οι μεταρρυθμίσεις μπορούν να προσαρμόζονται ώστε να ελαχιστοποιούνται τυχόν βραχυπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις. Συνεπώς, δεν υποστηρίζεται η ιδέα ότι η μετάθεση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στο προσεχές μέλλον θα βελτίωνε τις οικονομικές συνθήκες στο μηδενικό όριο. Ο συντονισμός των δημοσιονομικών πολιτικών παραμένει ανεπαρκής. Η συνολική δημοσιονομική εικόνα στη ζώνη του ευρώ έχει βελτιωθεί σημαντικά από τότε που ξέσπασε η κρίση και ο συνολικός δημοσιονομικός προσανατολισμός είναι σε γενικές γραμμές ουδέτερος, πράγμα που θα μπορούσε να θεωρηθεί αποδεκτή ισορροπία μεταξύ της διασφάλισης της βιωσιμότητας και της σταθεροποίησης του οικονομικού κύκλου. Εντούτοις, υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών, οι οποίες δεν αντικατοπτρίζουν πάντα το μέγεθος των δημοσιονομικών προκλήσεων και των υποχρεώσεών τους στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ). Ενώ ορισμένες χώρες υστερούν όσον αφορά τις υποχρεώσεις τους στο πλαίσιο του ΣΣΑ, άλλες χώρες εξακολουθούν να έχουν περιθώριο ελιγμών στο πλαίσιο των κανόνων του. Η βελτίωση του συντονισμού θα μπορούσε να υποστηρίξει την ανάπτυξη στη ζώνη του ευρώ συνολικά, εάν τα κράτη μέλη που δεν διαθέτουν δημοσιονομικά περιθώρια κατέβαλαν προσπάθειες για να τα ανακτήσουν και τα κράτη μέλη που διαθέτουν δημοσιονομικά περιθώρια τα αξιοποιούσαν ώστε να ενθαρρύνουν την εγχώρια ζήτηση, με ιδιαίτερη έμφαση στις επενδύσεις. Με πιο συντονισμένη δράση θα μπορούσαν να προκύψουν δυνητικά σημαντικές και θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις στην ανάπτυξη. Με την ευελιξία των κανόνων του ΣΣΑ θα υποστηριχθούν τα κράτη μέλη κατά την υλοποίηση των επενδυτικών τους σχεδίων και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Οι δημοσιονομικές στρατηγικές δεν είναι ακόμα αρκετά φιλοαναπτυξιακές. Από πλευράς εσόδων, τα φορολογικά συστήματα δεν είναι ακόμη επαρκώς αποτελεσματικό και οι φόροι επί της εργασίας είναι υπερβολικά υψηλοί, παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις στις οποίες οδήγησε η βελτίωση του συντονισμού στο πλαίσιο της Ευρωομάδας. Από πλευράς δαπανών, οι δημόσιες επενδύσεις σε συνδυασμό με ορθές αναλύσεις κόστους-οφέλους και άλλες δημόσιες δαπάνες με ισχυρά και θετικά αποτελέσματα για την ανάπτυξη είναι πολύ χαμηλές. Οι επανεξετάσεις των δαπανών έχουν τονίσει την ανάγκη να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης. Οι συνθήκες που επικρατούν στις χρηματοπιστωτικές αγορές στη ζώνη του ευρώ βελτιώθηκαν, αλλά η χορήγηση δανείων στον ιδιωτικό τομέα παραμένει σε χαμηλά επίπεδα ο δε κατακερματισμός των χρηματοπιστωτικών αγορών παραμένει υπερβολικά υψηλός. Η δρομολόγηση του Επενδυτικού Σχεδίου της ΕΕ, παράλληλα με το εκτεταμένο πρόγραμμα απόκτησης στοιχείων ενεργητικού της ΕΚΤ, δεν έχει ακόμα συνοδευτεί από δράση στον ευρύτερο χρηματοπιστωτικό τομέα για την τόνωση της χορήγησης πιστώσεων. Το ενιαίο εγχειρίδιο κανόνων δεν εφαρμόζεται ακόμα με συνέπεια από όλες τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ. Η διαδικασία διαφοροποίησης των πηγών χρηματοδότησης προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης χρηματοδότησης από την αγορά δεν έχει ακόμη επιταχυνθεί. Η βελτίωση της ολοκλήρωσης και της αποτελεσματικότητας των κεφαλαιαγορών θα κινητοποιούσε περαιτέρω χρηματοδότηση για επενδύσεις και θα καθιστούσε την ευρωπαϊκή οικονομία λιγότερο εξαρτημένη από τις τράπεζες και τις χρηματοπιστωτικές δομές της πιο ισορροπημένες και πιο σταθερές. 3

6 1. ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΚΗΝΙΚΟΥ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ Η ζώνη του ευρώ συνεχίζει την ανάκαμψη που έχει ξεκινήσει και, για πρώτη φορά φέτος από το 2007, όλες οι οικονομίες της αναμένεται να σημειώσουν ανάπτυξη. Ωστόσο, η ανάκαμψη παραμένει υποτονική. Αν και η πτώση των τιμών του πετρελαίου και οι υποστηρικτικές πολιτικές αναμένεται να συμβάλουν στην ανάπτυξη, οι χαμηλές επενδύσεις, η επιβράδυνση της ανάπτυξης μεταξύ των σημαντικότερων εμπορικών εταίρων της ζώνης του ευρώ και η επιδείνωση της γεωπολιτικής κατάστασης επιβαρύνει τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές. Ο πολύ χαμηλός πληθωρισμός, που τροφοδοτήθηκε από την κάμψη της οικονομίας και την πτώση των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων, αυξάνει τις προκλήσεις της μείωσης του χρέους και της προσαρμογής των σχετικών τιμών, ενώ συνεχίζεται η ανομοιογένεια ως προς τα επίπεδα του χρέους και της ανταγωνιστικότητας. Οι περιφερειακές και κυκλικές αποκλίσεις έχουν αυξηθεί στη ζώνη του ευρώ, καθώς ποικίλλουν τόσο οι οικονομικές και χρηματοπιστωτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα κράτη μέλη όσο και η ταχύτητα με την οποία τις αντιμετωπίζουν οι εθνικές αρχές. Μια μέτρια ανάκαμψη αναμένεται πάντως το 2015 και το 2016, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει τάση για κινδύνους αρνητικής εξέλιξης όσον αφορά τις οικονομικές προοπτικές. Η επίμονα χαμηλή ανάπτυξη, αποτελεί εν μέρει άμεση συνέπεια της οικονομικής προσαρμογής που ακολούθησε την παγκόσμια χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση και επηρεάζει τις βραχυπρόθεσμες οικονομικές προοπτικές. Η εμπιστοσύνη έχει αποδυναμωθεί και οι πιέσεις απομόχλευσης συνεχίζονται τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. Εσωτερική και εξωτερική προσαρμογή λαμβάνει μεν χώρα, αλλά είναι εξαιρετικά ασύμμετρη μεταξύ των χωρών. Η δυνητική ανάπτυξη έχει μειωθεί λόγω της συρρίκνωσης του σχηματισμού παγίου κεφαλαίου και των υψηλών ποσοστών ανεργίας, με αύξηση της διαρθρωτικής ανεργίας. Η επίμονα χαμηλή ανάπτυξη συνδέεται επίσης με μια σειρά μεσοπρόθεσμων προκλήσεων που ήταν ήδη εμφανείς πριν από την κρίση, όπως η χαμηλή συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής και η δημογραφική γήρανση. Οι προοπτικές ανάπτυξης περιορίζονται επίσης από το υποτονικό επενδυτικό περιβάλλον και την υψηλή ανεργία. Επιπλέον, εξακολουθούν να υφίστανται διαρθρωτικές ακαμψίες εντός των εθνικών αγορών εργασίας και προϊόντων, πράγμα το οποίο επιβραδύνει τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής και εμποδίζει την ταχεία προσαρμογή της πραγματικής οικονομίας έναντι των αρνητικών οικονομικών κλυδωνισμών. Ο κατακερματισμός των χρηματοπιστωτικών αγορών με βάση τα εθνικά σύνορα έχει μειωθεί, αλλά δεν έχει ακόμη επανέλθει στα προ της κρίσης επίπεδα. Ενώ πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ζώνη του ευρώ τα αντιμετωπίζουν και άλλες προηγμένες οικονομίες, οι εγγενείς αδυναμίες της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) συνέβαλαν στο βάθος το οποίο απέκτησε η κρίση στη ζώνη του ευρώ. Αυξάνεται η συνειδητοποίηση ότι είναι ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι ελλείψεις στη διακυβέρνηση της ΟΝΕ και να ενισχυθεί η αρχιτεκτονική της ώστε να καταστεί ισχυρή και ανθεκτική. Το σύνθετο σύστημα αλληλεπίδρασης των οικονομικών μεταβλητών και της υψηλής αλληλεξάρτησης μεταξύ των κρατών μελών σε μια νομισματική ένωση τονίζει τη σημασία που έχει μια συνεκτική και συντονισμένη προσέγγιση τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ζώνης του ευρώ. Τούτο έγινε σαφές με την πρόσφατη κρίση, η οποία κατέδειξε ότι η διασυνοριακή διάδοση αναταράξεων μπορεί να είναι ταχεία και μεγάλης έκτασης και ότι απλές αναταράξεις μπορεί να έχουν πολύ ασύμμετρα αποτελέσματα στην ανάπτυξη των διαφόρων χωρών, λόγω των επίμονων και μεγάλων διαφορών στις οικονομικές και θεσμικές δομές κάθε κράτους μέλους. Ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο συγκροτήθηκε η ΟΝΕ υπογραμμίζει την ανάγκη συνεργασίας για την επίτευξη πιο συντονισμένης προσαρμογής του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα με σκοπό τη στήριξη της εγχώριας ζήτησης βραχυπρόθεσμα και 4

7 την ενθάρρυνση των διαρθρωτικών αλλαγών ώστε, μακροπρόθεσμα, να βελτιωθεί το αναπτυξιακό δυναμικό. Η ζώνη του ευρώ είναι κάτι περισσότερο από το απλό άθροισμα των στοιχείων της. Οι οικονομικές αναταράξεις λόγω κρίσης και οι μη συντονισμένες αποκρίσεις πολιτικής κατά τη διάρκειά της ξεπέρασαν τα εθνικά σύνορα και δημιούργησαν υπαρξιακούς κινδύνους για ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο στενός συντονισμός των μέτρων πολιτικής σε όλα τα κράτη μέλη μπορεί να διαμορφώσει θετικές συνέργειες, να πυροδοτήσει τη θετική αλληλεπίδραση μεταξύ των τομέων πολιτικής και να συμβάλει σε θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις σε όλα τα κράτη μέλη. Οι συστάσεις προς τη ζώνη του ευρώ στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου έχουν ήδη αποδείξει την αξία τους όσον αφορά την ενίσχυση του συντονισμού των τομέων πολιτικής στη ζώνη του ευρώ. Ο μεγαλύτερος βαθμός ιδίας ευθύνης από την Ευρωομάδα όσον αφορά τις συστάσεις της ζώνης του ευρώ διευκόλυνε την επίτευξη προόδου σε ορισμένους σημαντικούς τομείς πολιτικής κατά το παρελθόν έτος. Ως εκ τούτου, η επανεξέταση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων οδήγησε σε σοβαρές δεσμεύσεις από τα κράτη μέλη όσον αφορά την προσαρμογή των φορολογικών πολιτικών τους. Η Ευρωομάδα συζήτησε διεξοδικά τα μεταρρυθμιστικά σχέδια και προώθησε μια κοινή αντίληψη για σημαντικά θέματα, όπως τα δυνητικά οφέλη των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, συμπεριλαμβανομένων των μεταρρυθμίσεων για την αντιμετώπιση της υψηλής φορολόγησης της εργασίας, και τα αποτελέσματα της ασύμμετρης οικονομικής προσαρμογής στο πλαίσιο της ΟΝΕ. Τούτο συνέβαλε στη διαμόρφωση κοινής αντίληψης σχετικά με τις τρέχουσες προκλήσεις πολιτικής, στον εντοπισμό βέλτιστων πρακτικών και στον καλύτερο συντονισμό αποκρίσεων πολιτικής προς κατευθύνσεις ευνοϊκές για την ανάπτυξη. Η διατήρηση και η ενίσχυση της ανάκαμψης απαιτεί συνεχείς και αποφασιστικές προσπάθειες σε επίπεδο ασκούμενης πολιτικής. Οι διαρθρωτικές, δημοσιονομικές, χρηματοπιστωτικές και νομισματικές πολιτικές, σε συνδυασμό με μια ολοκληρωμένη, φιλοαναπτυξιακή προσέγγιση, θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν την παρατεταμένη βραδεία ανάπτυξη, επιδρώντας τόσο στην πλευρά της ζήτησης όσο και στην πλευρά της προσφοράς των οικονομιών μας. Οι βασικές προκλήσεις για τη ζώνη του ευρώ είναι οι εξής: (i) υποστήριξη ισορροπημένης προσαρμογής στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα, (ii) αύξηση του αναπτυξιακού δυναμικού της οικονομίας, μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα, (iii) ολοκλήρωση της αρχιτεκτονικής της ΟΝΕ. Ζωτικό ρόλο εν προκειμένω θα πρέπει να διαδραματίσουν οι επενδύσεις. Θα απαιτηθούν επίσης γενικές λύσεις πολιτικής για την κάλυψη του κενού παραγωγής και την αύξηση της δυνητικής παραγωγής ώστε να εξασφαλιστεί το μακροπρόθεσμο μέλλον της Ευρώπης, λαμβάνοντας υπόψη και τη γήρανση του πληθυσμού της ΕΕ. Βραχυπρόθεσμες προκλήσεις: Η αξιολόγηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων του 2015 υπογραμμίζει το περιθώριο βελτίωσης του συντονισμού των διαφοροποιημένων δημοσιονομικών απαντήσεων των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ. Τα κράτη μέλη που δεν έχουν δημοσιονομικά περιθώρια πρέπει να εργαστούν για να τα ανακτήσουν, ενώ οι χώρες με μεγαλύτερα δημοσιονομικά περιθώρια θα πρέπει να αξιοποιήσουν την ευκαιρία για την τόνωση της εγχώριας ζήτησης και, ιδίως, για την προώθηση των επενδύσεων. Κάτι τέτοιο θα στήριζε την ανάπτυξη και θα συντελούσε σε θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις στη ζώνη του ευρώ. Το επενδυτικό σχέδιο θα συμβάλει στη βελτίωση του φιλοαναπτυξιακού χαρακτήρα της δημοσιονομικής πολιτικής και θα βοηθήσει να δοθεί προτεραιότητα στις παραγωγικές επενδυτικές ευκαιρίες. Οι δράσεις νομισματικής πολιτικής θα διαδραματίσουν και αυτές σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη της εμπιστοσύνης και της ανάπτυξης μέσω των συμβατικών και μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής που έχουν ανακοινωθεί. Εντούτοις, η αποτελεσματικότητά τους θα εξαρτηθεί επίσης από τις μεταρρυθμιστικές δράσεις στους 5

8 άλλους τομείς πολιτικής φορολογική και διαρθρωτική πολιτική από το επίπεδο φιλοδοξίας κατά τον σχεδιασμό τους και από την αποφασιστικότητα κατά την υλοποίησή τους. Μεσοπρόθεσμες προκλήσεις: Οι καλά σχεδιασμένες και ορθά εφαρμοσμένες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας, προϊόντων και στις χρηματοπιστωτικές αγορές δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί αρκετά γρήγορα και αποφασιστικά. Αλλά η διόρθωση των συσσωρευμένων ανισορροπιών θα χρειαστεί ακόμα χρόνο. Ενώ ορισμένες από τις βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στην οικονομική δραστηριότητα όταν η νομισματική πολιτική περιορίζεται στο μηδενικό κατώτερο όριο (δηλαδή όταν τα επιτόκια προσεγγίζουν το μηδέν και δεν μπορούν να συρρικνωθούν πολύ περισσότερο) ενδέχεται να είναι αρνητικές, οι εν λόγω επιπτώσεις είναι πιθανόν να μην είναι σημαντικές και να εξαρτώνται από το μέτρο που λαμβάνεται. Τα μέτρα μπορούν να προσαρμόζονται ώστε να ελαχιστοποιούνται τυχόν βραχυπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις. Συνεπώς, δεν υποστηρίζεται η ιδέα ότι η καθυστέρηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα βελτίωνε τις οικονομικές συνθήκες στην παρούσα συγκυρία 1. Επιπλέον, όταν ορισμένες χώρες εφαρμόζουν τις εν λόγω μεταρρυθμίσεις παράλληλα, έτσι ώστε να αξιοποιήσουν θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις, τα οφέλη ενδέχεται να αυξηθούν. Σημαντικό μέρος των εν λόγω θετικών επιπτώσεων θα προέλθει από την άρση των κανονιστικών εμποδίων για τις επενδύσεις, την πραγματοποίηση προόδου σε τομείς όπως οι υπηρεσίες, η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες και η ψηφιακή οικονομία, τη βελτίωση των γενικών συνθηκών για τις επιχειρήσεις, την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας, τη βελτίωση της πρόσβασης σε μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση και την ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης ώστε να αντιμετωπιστεί ο κατακερματισμός των χρηματοπιστωτικών αγορών και να διασφαλιστεί η χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Μακροπρόθεσμα, η πρόκληση είναι να αντιμετωπιστούν οι αδυναμίες της αρχιτεκτονικής της ΟΝΕ. 2. ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2.1. Πολιτική διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων Οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις για τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ του 2014 ζητούσαν την εφαρμογή των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στη ζώνη του ευρώ ώστε να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη, η σύγκλιση και η προσαρμογή των εσωτερικών και εξωτερικών ανισορροπιών. Τονιζόταν η ανάγκη παρακολούθησης, αξιολόγησης και ώθησης της προόδου όσον αφορά την υλοποίηση των μεταρρυθμιστικών δεσμεύσεων, ιδίως για τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που είναι αντιμέτωπα με υπερβολικές ανισορροπίες και στα οποία είναι αναγκαία η ανάληψη αποφασιστικής πολιτικής δράσης ενόψει του περιορισμού των ανεπιθύμητων επιπτώσεων στο σύνολο της ζώνης του ευρώ. Στις συστάσεις εζητείτο η υλοποίηση ενδεδειγμένων πολιτικών σε χώρες με μεγάλα πλεονάσματα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, που να συμβάλουν σε θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις. Τέλος, οι συστάσεις πρότειναν θεματικές συζητήσεις ανά τακτά διαστήματα σχετικά με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας και προϊόντων που θα είχαν ενδεχομένως σημαντικές δευτερογενείς επιπτώσεις, με έμφαση στη μείωση της υψηλής φορολογικής επιβάρυνσης της εργασίας και στην μεταρρύθμιση των αγορών υπηρεσιών. Συνολικά, το 2014 σημειώθηκε κάποια πρόοδος στην υλοποίηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (βλ. πίνακα στο παράρτημα). Ωστόσο, συνολικά, ο ρυθμός εφαρμογής διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στη ζώνη του ευρώ ως σύνολο δεν αυξήθηκε κατά τη διάρκεια του Βλ. «Διαρθρωτική μεταρρύθμιση στο μηδενικό κατώτερο όριο» («Structural reform at the zero lower bound») στο: Quarterly report on the euro area, τόμος 13, τεύχος 3,

9 Η εξωτερική επανεξισορρόπηση στη ζώνη του ευρώ προχωρά. Οι προσαρμογές του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ οδήγησαν από πολύ υψηλά ελλείμματα προ κρίσεως σε ισοσκελισμένα ή θετικά ισοζύγια. Μεγάλο μέρος αυτής της προσαρμογής είναι μη κυκλικού χαρακτήρα και ως τέτοια δεν αναμένεται να εξανεμιστεί μόλις βελτιωθεί η συνολική οικονομική κατάσταση 2. Μια σημαντική συνέπεια των επιτευγμάτων αυτών είναι ότι το σύνολο της ζώνης του ευρώ έχει ένα όλο και θετικότερο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Ενώ το 2008 υπήρχε έλλειμμα 0,8 % του ΑΕΠ, το 2013 υπήρξε πλεόνασμα 2,0 % του ΑΕΠ και το 2014 πλεόνασμα 3,2 % το 2014 (βλέπε Διάγραμμα 1). Η προσαρμογή σε χώρες-οφειλέτες συνετέλεσε κατά πολύ στην επανεξισορρόπηση σε επίπεδο ζώνης του ευρώ, ενώ οι χώρες-πιστωτές δεν προσάρμοσαν τις πλεονασματικές τους θέσεις. Τα πλεονάσματα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δεν ενέχουν τόσους κινδύνους όσο τα μεγάλα ελλείμματα, αλλά απαιτούν παρακολούθηση και ενδεχομένως ανάληψη δράσης πολιτικής, δεδομένου ότι αποτελούν ένδειξη πιθανής υποτονικής εγχώριας ανάπτυξης και αναποτελεσματικής κατανομής των οικονομικών πόρων. Οι συνέπειες του χρέους εξακολουθούν να πλήττουν την οικονομική δραστηριότητα. Παρά την προσαρμογή των ροών, τα αποθέματα υποχρεώσεων έναντι του εξωτερικού παραμένουν υψηλά, ιδίως σε κάποιες χώρες (βλ. Διάγραμμα 2). Για ορισμένες χώρες, οι καθαρές υποχρεώσεις εξωτερικού (ΚΔΕΘ) ήταν πολύ κοντά ή πάνω από την ετήσια παραγωγή το Λίγες χώρες κατέγραψαν πρόσφατα βελτίωση. Ένα εξέχον μερίδιο των καθαρών υποχρεώσεων εξωτερικού σε χώρες που υπάγονται σε πρόγραμμα προσαρμογής αποτελείται από χρέος που ενέχει κινδύνους βιωσιμότητας. Για να υποχωρήσουν τα πολύ υψηλά επίπεδα εξωτερικού χρέους σε πιο βιώσιμα επίπεδα, πρέπει να διατηρηθεί στο μέλλον η βελτίωση των ισοζυγίων τρεχουσών συναλλαγών, ενώ, σε ορισμένες περιπτώσεις ενδέχεται να χρειαστούν περαιτέρω βελτιώσεις μέσω ακόμη υψηλότερων πλεονασμάτων στο εμπορικό ισοζύγιο και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Ορισμένοι παράγοντες περιπλέκουν επί του παρόντος τη διαδικασία προσαρμογής. Οι εν εξελίξει προσπάθειες για την αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας και την εξισορρόπηση των εξωτερικών θέσεων καθίστανται δυσκολότερες λόγω πληθωρισμού και ανάπτυξης που κινούνται σε χαμηλότερα από τα αναμενόμενα επίπεδα, δεδομένων της πτώσεως των τιμών και των μισθολογικών αγκυλώσεων. Το περιβάλλον αυτό συνεπάγεται μεταφορά πόρων από τους οφειλέτες στους πιστωτές. Τα πολύ χαμηλά επίπεδα πληθωρισμού βοηθούν μεν στην υποστήριξη της κατανάλωσης, αλλά δυσχεραίνουν την προσαρμογή των σχετικών τιμών εντός της ζώνης του ευρώ. Ενώ σημαντική πρόκληση για τις χώρες-οφειλέτες είναι να αποφύγουν τη μεταρρυθμιστική κόπωση και να συνεχίσουν να υλοποιούν μεταρρυθμίσεις και πολιτικές για την εξυγίανση της θέσης τους, η προσαρμογή στις χώρες-πιστωτές θα μπορούσε να έχει θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις στην υπόλοιπη ζώνη του ευρώ. Η τρέχουσα υποτίμηση του ευρώ, η πτώση των τιμών του πετρελαίου και τα μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής αναμένεται να στηρίξουν την επανεξισορρόπηση, ιδίως σε χώρες-οφειλέτες. Τούτο οφείλεται στην υψηλότερη εν γένει ελαστικότητα των τιμών εξαγωγής των προϊόντων τους, την υψηλότερη ενεργειακή ένταση και στις εν γένει υψηλότερες διαφορές επιτοκίου των ομολόγων τους και των σχετικά κλειστών διαύλων τραπεζικής δανειοδότησης. Σε διεθνές επίπεδο, η ζώνη του ευρώ πρέπει να εμφανίζεται ότι ακολουθεί πιστά τις κατάλληλες πολιτικές για την προώθηση της οικονομικής προσαρμογής. Η απομόχλευση από μέρους νοικοκυριών και επιχειρήσεων είναι εν εξελίξει. Η μείωση των εναπομενόντων αποθεμάτων ιδιωτικού χρέους βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο 3. Το υψηλό εξωτερικό χρέος σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ αντικατοπτρίζει τον υψηλό βαθμό χρέωσης τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου τομέα. Ειδικότερα, οι πιέσεις απομόχλευσης στον ιδιωτικό 2 Βλ. Quarterly Report on the Euro Area, τόμος 13, αριθ. 4, Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 3 Βλ. «Απομόχλευση του ιδιωτικού τομέα: πού βρισκόμαστε;» («Private Sector Deleveraging, where do we stand») στο Quarterly Report on the Euro Area, τόμος 13, αριθ. 3, Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 7

10 τομέα, οι οποίες επηρεάζουν τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις αποτελούν τροχοπέδη για την ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις. Οι πιέσεις αυτές έχουν εν μέρει υποχωρήσει από το προ κρίσεως επίπεδο. Οι αρνητικές πιστωτικές ροές έχουν αποτελέσει μέχρι σήμερα τον κύριο μοχλό μείωσης του δείκτη χρέους/αεπ, οδηγώντας σε σημαντικές αλυσιδωτές επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα. Η υποτονική ή ακόμη και αρνητική αύξηση του ΑΕΠ έχει σταθεί εμπόδιο στη μείωση του δείκτη χρέους. Διάγραμμα 1: Συμβολή χωρών στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της ζώνης του ευρώ (% ΑΕΠ ζώνης ευρώ) Διάγραμμα 2: Καθαρή διεθνής επενδυτική θέση για υπερχρεωμένες χώρες (% ΑΕΠ), 2013 % ΑΕΠ ΖΕ % ΑΕΠ τρ1 04τρ1 06τρ1 08τρ1 10τρ1 12τρ1 14τρ1 EL SI IE ES PT IT DE NL ΖΕ FR DE EL IT NL PT ES Λοιπές χώρες ΖΕ18 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σημείωση: Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της ζώνης του ευρώ υπολογίζεται ως άθροισμα των μεμονωμένων ισοζυγίων τρεχουσών συναλλαγών των κρατών μελών και αποτελεί κινητό άθροισμα τεσσάρων τριμήνων. Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι εναπομείνασες ανάγκες απομόχλευσης εξακολουθούν να είναι μεγάλες σε αρκετές οικονομίες. Οι ανάγκες απομόχλευσης του ιδιωτικού τομέα υπερβαίνουν το 30% του ΑΕΠ σε ορισμένες χώρες, περιλαμβανομένων των χωρών που έχουν ήδη επιτύχει σημαντική μείωση του ιδιωτικού χρέους. Λόγω αδυναμιών στις συνθήκες της πιστωτικής αγοράς και της ανάγκης ταχύτερης προσαρμογής των ιδιωτικών ισολογισμών, η ενεργός απομόχλευση αναμένεται ότι θα συνεχιστεί. Υψηλές κυκλικές αποκλίσεις μεταξύ κρατών μελών της ζώνης του ευρώ. Οι κυκλικές διαφορές είναι, σε κάποιο βαθμό, αναπόφευκτες σε μία νομισματική ένωση (αντικατοπτρίζουν διαφορετικές οικονομικές δομές και θεσμούς και διαφορετική ανθεκτικότητα και προσαρμογή σε οικονομικές αναταράξεις. Ωστόσο, είναι ανησυχητικές εάν είναι υπερβολικές και παρατεταμένες. Οι μεγάλες κυκλικές διαφορές που παρατηρούνται επί του παρόντος στη ζώνη του ευρώ οφείλονται, ως επί το πλείστον, στη μεγάλη ανομοιογένεια στις οικονομικές δομές των κρατών μελών, στις ακατάλληλες εθνικές οικονομικές πολιτικές, στην ανεπαρκή διασυνοριακή ολοκλήρωση και στις αδυναμίες της αρχιτεκτονικής της ΟΝΕ, συμπεριλαμβανομένης της ανεπαρκούς κατανομής του κινδύνου μέσω των χρηματοπιστωτικών αγορών και των κεφαλαιαγορών. Προκύπτει επίσης ότι η προσαρμογή σε 8

11 αναταράξεις, ιδίως χρηματοπιστωτικού χαρακτήρα, παραμένει αργή στη ζώνη του ευρώ, κυρίως όταν η δημοσιονομική πολιτική αντιμετωπίζει περιορισμούς και δεν υπάρχει μια πλήρως ανεπτυγμένη Τραπεζική Ένωση. Η κατάσταση στις αγορές εργασίας βελτιώνεται, παρόλο που τα ποσοστά ανεργίας παραμένουν υψηλά. Το 2014, για πρώτη φορά από τότε που ξέσπασε η κρίση, παρατηρήθηκε μικρή σύγκλιση στις συνθήκες της αγοράς εργασίας, με την ανεργία να μειώνεται και στα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που είχαν καταγράψει τις μεγαλύτερες αυξήσεις ανεργίας μετά την κρίση δημοσίου χρέους. Το ποσοστό ανεργίας παρέμεινε σε γενικές γραμμές σταθερό σε χώρες με χαμηλά επίπεδα ανεργίας. Σε ορισμένες από τις χώρες με ποσοστά ανεργίας άνω του 10 % δεν σημειώθηκε εν γένει βελτίωση της κατάστασης στην αγορά εργασίας και η διαφορά στα ποσοστά ανεργίας μεταξύ των χωρών έφτασε τις 20 ποσοστιαίες μονάδες. Με τη μακροχρόνια ανεργία να αγγίζει το 50% της συνολικής ανεργίας το 2014 (βλ. Διάγραμμα 3) και την ανεργία των νέων να παραμένει υψηλή, ελλοχεύει ο κίνδυνος κάποια από τα υψηλά ποσοστά ανεργίας να αποκτήσουν διαρθρωτικό χαρακτήρα. Η διαδικασία ανακατανομής των πόρων από τον τομέα των μη εμπορεύσιμων αγαθών προς τον τομέα των εμπορεύσιμων συνεχίστηκε στις χώρες που υπάγονται σε πρόγραμμα προσαρμογής, υποστηριζόμενη από μετριότερη εξέλιξη των μισθών στους τομείς μη εμπορεύσιμων αγαθών. Απαιτούνται ειδικά προσαρμοσμένες πολιτικές, εκτός από την προσαρμογή των σχετικών μισθών, που να συμβάλουν στην ταχύτερη ανακατανομή των πόρων μεταξύ τομέων και στην αντιμετώπιση της μακροχρόνιας ανεργίας. Σημαντικές αναντιστοιχίες δεξιοτήτων εμποδίζουν τη βελτίωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας σε ορισμένα κράτη μέλη που έχουν ειδικά ανάγκη να εφαρμόσουν πολιτικές για την αντιμετώπιση του εργατικού δυναμικού χαμηλής ειδίκευσης. Μέτρα ενθάρρυνσης της δια βίου μάθησης δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση της γήρανσης και της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού. Διάγραμμα 3: Μακροχρόνια ανεργία (για ένα έτος ή περισσότερο) στην ΕΕ, τη ζώνη του ευρώ και τις ΗΠΑ (% συνολικού εργατικού δυναμικού) % τρ1 2006τρ1 2007τρ1 2008τρ1 2009τρ1 2010τρ1 2011τρ1 2012τρ1 2013τρ1 2014τρ1 2014τρ2 ΕΕ Ζώνη ευρώ ΗΠΑ Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Υπηρεσία Στατιστικής της Εργασίας των ΗΠΑ. Η κοινωνική κατάσταση στη ζώνη του ευρώ δεν έχει βελτιωθεί σημαντικά μετά την επιδείνωση που ακολούθησε την κρίση. Τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα δεδομένα δείχνουν ότι εν γένει το ποσοστό των ανθρώπων που βρίσκονται στο όριο της φτώχειας και το ποσοστό όσων βιώνουν σοβαρή υλική στέρηση άρχισε να μειώνεται σε ετήσια βάση το 2013 φτάνοντας το 16,7% και το 7,4% 9

12 αντίστοιχα. Ωστόσο, το ποσοστό των ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας και το ποσοστό της φτώχειας των εργαζομένων αυξήθηκαν ελαφρά σε 10,9 % και 11,5 % αντίστοιχα, κάτι που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις τάσεις που επικρατούν στις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση. Το χάσμα της φτώχειας εξακολούθησε και αυτό να αυξάνεται φτάνοντας το 24,0 % το 2013, λόγω των συνεχιζόμενων αρνητικών εξελίξεων σε χώρες της ζώνης του ευρώ που αντιμετωπίζουν απότομες προσαρμογές. Στις χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση τα ποσοστά φτώχειας και σοβαρής υλικής στέρησης εξακολούθησαν να αυξάνονται κατακόρυφα σε ορισμένα κράτη μέλη τα εθνικά επίπεδα εισοδήματος μειώθηκαν. Οι πιθανές επιπτώσεις των κοινωνικών εξελίξεων στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους είναι πολλαπλές 4. Η φτώχεια μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την παραγωγικότητα μέσω της περιορισμένης πρόσβασης στην εκπαίδευση και στις υπηρεσίες υγείας, ενώ η ανισότητα μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη λόγω μεγαλύτερης συσσώρευσης ιδιωτικού χρέους και χαμηλότερης αύξησης της κατανάλωσης. Τα υψηλά ποσοστά ανεργίας των νέων και η αύξηση της μακροχρόνιας ανεργίας έχουν αρνητικές μακροπρόθεσμες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Η μακροχρόνια ανεργία είναι ένας από τους παράγοντες που συνδέονται περισσότερο με τη φτώχεια στην Ευρώπη. 5 Σημαντικές ακαμψίες εξακολουθούν να υφίστανται όσον αφορά τις ρυθμίσεις των αγορών εργασίας και προϊόντων στις χώρες της ζώνης του ευρώ, οι οποίες αποτελούν πρόσκομμα για την Ενιαία Αγορά. Αυτές οι ακαμψίες ενδέχεται να μειώνουν την ικανότητα των κρατών μελών να προσαρμόζονται στους οικονομικούς κλυδωνισμούς, εμποδίζοντας την εύρυθμη λειτουργία της ΟΝΕ. Το αναπτυξιακό δυναμικό μειώθηκε σε όλες σχεδόν τις χώρες της ζώνης του ευρώ μεταξύ 2007 και Η μείωση ήταν πιο απότομη στα πλέον ευάλωτα οικονομικά κράτη της ζώνης του ευρώ και στα κράτη της Βαλτικής. Ως εκ τούτου, στα κράτη μέλη με επίπεδα εισοδήματος χαμηλότερα από τον μέσο όρο της ζώνης του ευρώ σημειώθηκε η μεγαλύτερη μείωση της δυνητικής ανάπτυξης. Σε ορισμένες από τις χώρες αυτές, η αύξηση της ανεργίας επιδεινώθηκε από δυσμενείς εξελίξεις όσον αφορά το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού και το ποσοστό συμμετοχής. Αυτή η μείωση των εισροών εργασίας ήταν ο βασικός παράγοντας μείωσης της δυνητικής ανάπτυξης. Η συμβολή της παραγωγικότητας κεφαλαίου και της παραγωγικότητας του συνόλου των συντελεστών παραγωγής στη δυνητική ανάπτυξη μειώθηκε επίσης σε όλα τα κράτη μέλη μεταξύ 2007 και Απαιτείται νέα δέσμευση για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις ώστε να τονωθεί η ανταγωνιστικότητα και το αναπτυξιακό δυναμικό. Κατά την περίοδο μέχρι την εισαγωγή του ευρώ, υπήρχε η πεποίθηση ότι το κοινό νόμισμα θα αποτελούσε από μόνο του κίνητρο μεταρρυθμίσεων, καθώς δεν θα υφίστατο πλέον συναλλαγματική ισοτιμία ως εργαλείο βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας. Αυτό δεν συνέβη και οι επιδόσεις από άποψη διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων δεν ήταν καθόλου ικανοποιητικές. Από τότε που ξέσπασε η κρίση, ανελήφθησαν φιλόδοξες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ, ιδίως στις χώρες που υπάγονται σε πρόγραμμα. Οι μεταρρυθμίσεις συνεχίστηκαν το 2014, συμβάλλοντας στην τρέχουσα προσαρμογή. Ωστόσο, η πρόοδος των μεταρρυθμίσεων στο σύνολο των κρατών της ζώνης του ευρώ παραμένει πολύ κάτω από τα επίπεδα που ορίζονται στις επιμέρους ειδικές ανά χώρα συστάσεις. Επιπλέον, η έμπρακτη υλοποίησή τους ενίοτε έχει σταματήσει, και υπάρχει κίνδυνος υπαναχώρησης από τις μεταρρυθμίσεις μόλις υποχωρήσουν οι πιεστικές ανάγκες χρηματοδότησης και βελτιωθούν οι 4 Darvas, Z. και G. Wolff, «Το κοινωνικό πρόβλημα της Ευρώπης και οι συνέπειές του για την οικονομική ανάπτυξη» («Europe s social problem and its implication for economic growth»), στο Bruegel Policy Brief τεύχος 03, Cingano, F. (2014), «Τάσεις όσον αφορά την ανισότητα των εισοδημάτων και τον αντίκτυπό της στην οικονομική ανάπτυξη» («Trends in Income Inequality and its Impact on Economic Growth»), OECD Social, Employment and Migration Working Papers, αριθ. 163, OECD Publishing.. 5 Βλ. «Εξέλιξη της φτώχειας στην ΕΕ μετά την κρίση» («Poverty development in the EU after the crisis»), M. Duiella και Α. Turrini (2014), ECFIN Economic Brief, τεύχος 31, Μάιος

13 οικονομικές συνθήκες. Η εφαρμογή των κατάλληλων μεταρρυθμίσεων σε όλες τις χώρες της ζώνης του ευρώ θα συνέβαλε στην τόνωση της εγχώριας ζήτησης και θα διευκόλυνε τις προσπάθειες αποκατάστασης της ανταγωνιστικότητας και της ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ. Επιπλέον, τα μοντέλα προσομοιώσεων δείχνουν ότι η εφαρμογή των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σε πολλές χώρες της ζώνης του ευρώ ταυτόχρονα θα οδηγούσε σε μεγαλύτερα οφέλη από ό,τι εάν τα κράτη μέλη ενεργούσαν μεμονωμένα (βλέπε Πλαίσιο 1). Η αξιοποίηση εργασίας και κεφαλαίου στη ζώνη του ευρώ είναι πολύ χαμηλή. Οι καλά σχεδιασμένες μεταρρυθμίσεις, με τις επιπτώσεις που έχουν στην ανάπτυξη, την παραγωγικότητα και την απασχόληση, μπορούν να περιορίσουν τον αρνητικό αντίκτυπο της αναγκαίας οικονομικής απομόχλευσης από μέρους του ιδιωτικού τομέα αλλά και να συμβάλουν στην πρόληψη των επιζήμιων μακροοικονομικών ανισορροπιών και της επιδείνωσης της εν γένει κοινωνικής κατάστασης. Ιδιαίτερα, οι πολιτικές που συμβάλλουν στην αύξηση των επενδύσεων έχουν καθοριστική σημασία. Η αύξηση των επενδύσεων στις μεγάλες χώρες της ζώνης του ευρώ θα είχε θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις για την υπόλοιπη ζώνη του ευρώ 6. Στο πλαίσιο αυτό, τον Νοέμβριο του 2014 η Επιτροπή δρομολόγησε το Επενδυτικό Σχέδιο για την Ευρώπη. Το σχέδιο βασίζεται σε τρία αλληλοενισχυόμενα σκέλη. 1) κινητοποίηση τουλάχιστον 315 δισεκατ. ευρώ σε πρόσθετες επενδύσεις κατά τα τρία επόμενα έτη μέσω ειδικών μέσων χρηματοδότησης κινδύνου, πράγμα που θα μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπο των δημόσιων πόρων και θα απελευθερώσει ιδιωτικές επενδύσεις 2) στοχοθετημένες πρωτοβουλίες προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι εν λόγω πρόσθετες επενδύσεις πληρούν τις ανάγκες της πραγματικής οικονομίας 3) μέτρα που να αποσκοπούν σε μεγαλύτερη κανονιστική προβλεψιμότητα και σε άρση των εμποδίων για τις επενδύσεις, ώστε η Ευρώπη να καταστεί πιο ελκυστική για επενδύσεις. Χρειάζονται ταυτόχρονες ενέργειες και στους τρεις τομείς ώστε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη και να μειωθεί η αβεβαιότητα η οποία εμποδίζει τις επενδύσεις. Η επιτάχυνση της υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων είναι ουσιώδους σημασίας για τη ζώνη του ευρώ. Η έλλειψη της ευελιξίας που προσφέρουν οι συναλλαγματικές ισοτιμίες ως μηχανισμός προσαρμογής συνεπάγεται ότι οι λοιπές οικονομικές μεταβλητές πρέπει να προσαρμοστούν ούτως ώστε να απορροφούν αναταράξεις ή να επιτρέπουν στην οικονομία να προσαρμοστεί. Περαιτέρω, σε πολλές χώρες της ζώνης του ευρώ, το υψηλό μερίδιο των τομέων των μη εμπορεύσιμων αγαθών στην απασχόληση και την προστιθέμενη αξία σε σχέση με τα πρώτα χρόνια μετά το 2000 καθιστά δυσχερέστερη την προσαρμογή αυτών των οικονομιών στην ανταγωνιστική πίεση. Τούτο μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα του συνόλου της οικονομίας. 7 Συνεπώς, πρέπει να βελτιωθεί η λειτουργία των αγορών εργασίας και προϊόντων ώστε να υπάρξει επαρκής ευελιξία και να αποφευχθεί η μετατροπή των ανισορροπιών ή των αναταράξεων σε μακροχρόνια ανεργία. Τα δυνητικά οφέλη από τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις μπορεί να είναι σημαντικά. Οι μεταρρυθμίσεις συνήθως απαιτούν χρόνο πριν παραγάγουν τα πλήρη αποτελέσματά τους. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι μεταρρυθμίσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη παρουσιάζουν τα πρώτα σημάδια επιτυχίας. Το Πλαίσιο 1 παρουσιάζει συγκρίσιμες εκτιμήσεις, στο σύνολο της οικονομίας, των επιπτώσεων των μεταρρυθμίσεων με προσομοιώσεις βάσει QUEST. 6 Βλ. «Διασυνοριακές δευτερογενείς επιπτώσεις στη ζώνη του ευρώ» («Cross-border spillovers in the euro area»), Quarterly report on the euro area, τόμος 13, αριθ. 4, Δεκέμβριος Σε ορισμένες χώρες, έχει αρχίσει να πραγματοποιείται στροφή προς μια δομή εμπορεύσιμων αγαθών: το μερίδιο της προστιθέμενης αξίας των εμπορεύσιμων αγαθών αυξήθηκε σε 7 χώρες της ζώνης του ευρώ, δεν σημείωσε σχεδόν καμία μεταβολή κατά την περίοδο σε μία χώρα και μειώθηκε στις υπόλοιπες χώρες της ζώνης του ευρώ. 11

14 Πλαίσιο 1: Αντίκτυπος στη δυνητική ανάπτυξη των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που επιτελούνται στη ζώνη του ευρώ Διάγραμμα 7: Αντίκτυπος στο ΑΕΠ ανά τομέα μεταρρυθμίσεων μετά από 5, 10 και 20 έτη Πηγή: Varga and in t Veld (2014), % διαφορά από τη βάση αναφοράς. Η ζώνη του ευρώ θα αντλούσε σημαντικά οφέλη από τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Η παραγωγή θα μπορούσε να είναι κατά 7 % υψηλότερη μετά από 10 έτη, με υψηλότερα επίπεδα απασχόλησης και βελτίωση των δημοσιονομικών θέσεων, σύμφωνα με ανάλυση βάσει του μοντέλου QUEST της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αυτή η μεθοδολογία συγκριτικής αξιολόγησης βασίζεται σε διαρθρωτικούς δείκτες σε τομείς όπως ο ανταγωνισμός και η ρύθμιση της αγοράς, η αγορά εργασίας και οι δεξιότητες, η φορολογική διάρθρωση και η Ε&Α η απόσταση από τις καλύτερες επιδόσεις («distance-to-frontier») είναι η προσέγγιση που εφαρμόζεται για την ποσοτική αποτίμηση του μεταρρυθμιστικού δυναμικού με βάση την παραδοχή σταδιακής και μερικής γεφύρωσης του χάσματος σε σχέση με τον μέσο όρο των τριών χωρών της ΕΕ με τις καλύτερες επιδόσεις (βλ. Varga 12

15 and in t Veld, 2014 για αναλυτικότερες πληροφορίες). 8 Για να αποφευχθούν μη ρεαλιστικοί ή/και ανέφικτοι στόχοι, τα σενάρια αφορούν τη σταδιακή γεφύρωση των μισών μόνο χασμάτων. Το Διάγραμμα 7 παρουσιάζει τις επιπτώσεις στο ΑΕΠ για τους τομείς μεταρρυθμίσεων στη ζώνη του ευρώ, με βάση την παραδοχή ότι όλα τα κράτη μέλη λαμβάνουν παρεμφερή μεταρρυθμιστικά μέτρα στους εν λόγω τομείς. Βραχυπρόθεσμα, οι μεταρρυθμίσεις της αγοράς εργασίας (αύξηση της συμμετοχής, ενεργητικές πολιτικές της αγοράς εργασίας και μεταρρυθμίσεις των παροχών), οι φορολογικές μεταρρυθμίσεις (μετατόπιση της φορολογίας προς τους έμμεσους φόρους) και οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά προϊόντων (υψηλότερος ανταγωνισμός στον τομέα των υπηρεσιών και χαμηλότερο κόστος εισόδου) έχουν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο. Οι πολιτικές υπέρ της ενίσχυσης των δεξιοτήτων και της Ε&Α έχουν μείζονα, άκρως μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στο ΑΕΠ και αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ένα τρίτο των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων στο ΑΕΠ. (Βλ. Varga and in t Veld, 2014). Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε μία χώρα μπορεί να έχουν θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις σε άλλες χώρες. Σε αυτές μπορούν να περιλαμβάνονται: i) οι δευτερογενείς επιπτώσεις στο εμπόριο από μεταρρυθμίσεις που τονώνουν τη ζήτηση. Για παράδειγμα, οι προσπάθειες ελευθέρωσης της αγοράς εκ μέρους μίας εξαγωγικής χώρας ενδέχεται να συμβάλουν στην αύξηση της παραγωγικότητας σε μια εισαγωγική χώρα, με τη βελτίωση της ποιότητας των ενδιάμεσων εισροών ii) οι μεταρρυθμίσεις που καθιστούν ελκυστικότερες τις επενδύσεις, ιδίως τις άμεσες ξένες επενδύσεις, μπορούν να συμβάλουν στη διοχέτευση επενδυτικών ροών iii) οι μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού και της κατανομής των πόρων σε μεμονωμένες χώρες μπορούν επίσης να συμβάλουν στην προώθησή τους στο επίπεδο της ζώνης του ευρώ iv) οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, με την τόνωση της εμπιστοσύνης, ενδέχεται να έχουν θετικό αντίκτυπο στη ζώνη του ευρώ. Οι συντονισμένες μεταρρυθμιστικές προσπάθειες μπορούν να συμβάλουν στη διάδοση των ευρύτερων επιπτώσεων οικονομικής ευημερίας που έχουν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Ορισμένες διαρθρωτικές προκλήσεις είναι πιο πιεστικές, ενόψει και των πιθανών θετικών συνεπειών, για το σύνολο της ζώνης του ευρώ, που μπορούν να προκύψουν από την ταχεία υλοποίησή τους. Στις αγορές προϊόντων, η πρόοδος σε τομείς όπως οι υπηρεσίες, η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες και η ψηφιακή οικονομία έχει το δυναμικό να δημιουργήσει θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις για την ανάπτυξη μεταξύ των κρατών μελών παράλληλα δε με τη βελτίωση των γενικών συνθηκών για τις επιχειρήσεις (π.χ. διοικητική απλούστευση) αναμένεται να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για την πραγματοποίηση επενδύσεων, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την ανάπτυξη. Οι μεταρρυθμίσεις με στόχο τη βελτίωση του ανταγωνισμού στους τομείς των μη εμπορεύσιμων αναμένεται να υποστηρίξουν την προσαρμογή, να δώσουν ώθηση στις επενδύσεις και να διευκολύνουν την ανάπτυξη των τομέων αυτών. Στο πεδίο της αγοράς εργασίας, η μεταρρύθμιση βοηθά στην ανακατανομή των πόρων στους πλέον δυναμικούς τομείς και στην υποστήριξη της προσαρμογής και της ανταγωνιστικότητας. Η μείωση της υψηλής φορολογικής επιβάρυνσης της εργασίας παραμένει σημαντικό ζήτημα (βλ. επίσης Ενότητα 2.2 κατωτέρω). Λόγω της αυξανόμενης συχνότητας της μακροχρόνιας ανεργίας, θα ήταν χρήσιμη η ενίσχυση των ενεργητικών και των παθητικών πολιτικών για την αγορά εργασίας με σκοπό τη βελτίωση των δεξιοτήτων και την πρόληψη των περαιτέρω απωλειών ανθρώπινου κεφαλαίου και της περιθωριοποίησης από την αγορά εργασίας. 8 Varga και in t Veld, «Αντίκτυπος στη δυνητική ανάπτυξη των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στην ΕΕ - συγκριτική αξιολόγηση» («The potential growth impact of structural reforms in the EU. A benchmarking exercise»), European Economy Economic Papers, 2014, σ

16 2.2. Δημοσιονομική πολιτική Οι ειδικές συστάσεις ανά χώρα για τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ του 2014 ζητούσαν τον συντονισμό των δημοσιονομικών πολιτικών των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ εντός της Ευρωομάδας. Τούτο περιλάμβανε ιδίως την αξιολόγηση των σχεδίων δημοσιονομικών προγραμμάτων, με σκοπό να εξασφαλιστεί μια συνεκτική και φιλική προς την ανάπτυξη δημοσιονομική πολιτική σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Η σύσταση υπογράμμιζε την ανάγκη βελτίωσης της ποιότητας και της βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών μέσω της παροχής προτεραιότητας στην πραγματοποίηση επενδύσεων σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο. Τέλος, δινόταν έμφαση στην ανάγκη να εξασφαλιστεί η ενίσχυση των εθνικών δημοσιονομικών πλαισίων, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών δημοσιονομικών συμβουλίων. Η συνολική κατάσταση στον τομέα της φορολογίας στη ζώνη του ευρώ συνέχισε να βελτιώνεται το Σημειώθηκε πρόοδος στον συντονισμό των δημοσιονομικών πολιτικών. Οι δημοσιονομικές προοπτικές για το σύνολο της ζώνης του ευρώ βελτιώθηκαν και ο συνολικός προσανατολισμός της δημοσιονομικής πολιτικής φαίνεται πως είναι ο ενδεδειγμένος. Μετά την πτώση του κάτω από το 3 % του ΑΕΠ το 2013, για πρώτη φορά από το 2008, το ονομαστικό έλλειμμα στη ζώνη του ευρώ αναμένεται να μειωθεί σε 2,6 % του ΑΕΠ το 2014 και σε 2,2 % του ΑΕΠ το 2015 σύμφωνα με τις χειμερινές οικονομικές προβλέψεις του Ωστόσο, ο συνολικός δείκτης χρέους αναμένεται ότι θα παραμείνει σχεδόν αμετάβλητος το 2015, από περίπου 94,3 % του ΑΕΠ το 2014, πριν αρχίσει να μειώνεται στο 94 % του ΑΕΠ το 2016 (βλέπε Διάγραμμα 8). Για πολλές χώρες, ο δείκτης χρέους θα εξακολουθήσει να αυξάνεται πέραν του Χρειάζεται να καταβληθούν ακόμη κάποιες προσπάθειες ώστε να επιτευχθούν διατηρήσιμες δημοσιονομικές θέσεις. Μετά την αναχαίτιση των προσπαθειών εξυγίανσης το 2014, τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ συνολικά δεν σχεδιάζουν να συνεχίσουν τη δημοσιονομική εξυγίανση το Αυτό προκύπτει από τα διάφορα μέτρα διαρθρωτικής δημοσιονομικής προσαρμογής τόσο η δημοσιονομική προσπάθεια κατά διακριτική ευχέρεια 9 όσο και η μεταβολή του διαρθρωτικού ισοζυγίου δεν δείχνουν καμία προσαρμογή το 2015 (βλ. Διάγραμμα 8). Μετά από αρκετά έτη σημαντικών δημοσιονομικών προσπαθειών και στο τρέχον πλαίσιο χαμηλής ανάπτυξης και χαμηλού πληθωρισμού, ένας γενικά ουδέτερος συνολικός δημοσιονομικός προσανατολισμός φαίνεται να είναι σε γενικές γραμμές ο ενδεδειγμένος. Η έλλειψη δημοσιονομικής λιτότητας σε επίπεδο συγκεντρωτικών μεγεθών της ζώνης του ευρώ αντικατοπτρίζει εν μέρει την ανάγκη να εξασφαλισθεί η κατάλληλη ισορροπία μεταξύ απαιτήσεων βιωσιμότητας και ανησυχιών κυκλικής σταθεροποίησης. Ο συντονισμός των δημοσιονομικών πολιτικών παραμένει ανεπαρκής. Εξακολουθούν να υφίστανται μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών, γεγονός που δημιουργεί κινδύνους για το σύνολο της ζώνης του ευρώ (βλ. Διάγραμμα 9). Τα κράτη μέλη που διαθέτουν περισσότερα δημοσιονομικά περιθώρια έχουν πλέον τη δυνατότητα να λάβουν μέτρα τόνωσης της εγχώριας ζήτησης, με ιδιαίτερη έμφαση στις επενδύσεις. Τα δημοσιονομικά αποθέματα δεν έχουν ακόμη αποκατασταθεί, ενώ οι ανησυχίες σχετικά με τη βιωσιμότητα, καθώς και οι υψηλοί και αυξανόμενοι δείκτες χρέους πρέπει να αντιμετωπιστούν αποφασιστικά στις χώρες στις οποίες παρατηρούνται αυτά τα φαινόμενα. Χωρίς περαιτέρω προσπάθειες για αποκατάσταση των δημοσιονομικών αποθεμάτων τους, τα κράτη μέλη και η ζώνη του ευρώ συνολικά παραμένουν ευάλωτα έναντι δυσμενών οικονομικών κλυδωνισμών. Μία από τις βασικές προκλήσεις πολιτικής που αντιμετωπίζει η ζώνη του ευρώ είναι η μείωση του δημοσίου χρέους μέσω διαφοροποιημένων, φιλοαναπτυξιακών δημοσιονομικών πολιτικών και 9 Η δημοσιονομική προσπάθεια κατά διακριτική ευχέρεια συνίσταται σε προσέγγιση «από τη βάση προς την κορυφή» στο σκέλος των εσόδων και, ουσιαστικά, σε προσέγγιση «από την κορυφή προς τη βάση» στο σκέλος των δαπανών (βλ. επίσης «Τα δημόσια οικονομικά στην ΟΝΕ» (Public Finances in EMU) 2014, Ευρωπαϊκή Επιτροπή). 14

17 παράλληλης τόνωσης του αναπτυξιακού δυναμικού στη ζώνη του ευρώ 10. Η προσοχή εστιάζεται όλο και περισσότερο στον μη βέλτιστο συντονισμό των δημοσιονομικών πολιτικών εντός του πλαισίου των κανόνων της ΕΕ. Τα κράτη μέλη τα οποία δεν διαθέτουν δημοσιονομικά περιθώρια θα πρέπει να καταβάλουν προσπάθειες ώστε να τα ανακτήσουν, ενώ τα κράτη μέλη που διαθέτουν δημοσιονομικά περιθώρια θα πρέπει να τα αξιοποιήσουν ώστε να τονώσουν την εγχώρια ζήτηση με ιδιαίτερη έμφαση στις επενδύσεις. Οι προσομοιώσεις που εξετάζουν τις επιπτώσεις της προσωρινής διετούς αύξησης των δημοσίων επενδύσεων σε χώρες με δημοσιονομικά περιθώρια της τάξεως του 1 % του ΑΕΠ εντοπίζουν έναν διαρκή θετικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη με πολλαπλασιαστικό συντελεστή μεταξύ 0,8 και 1. Η εισαγωγική διαρροή προκαλεί σχετικά σημαντικές δευτερογενείς επιπτώσεις σε άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ, συντελώντας στην αύξηση του ΑΕΠ μεταξύ 0,2 και 0,3 % Βλ., για παράδειγμα, Goujard, A., «Δευτερογενείς επιπτώσεις μεταξύ χωρών από τις δημοσιονομικές εξυγιάνσεις» («Cross Country Spillovers from fiscal consolidations») OCED Economics Department Working Papers, αριθ.1099, 2013 και In 't Veld, J. «Δημοσιονομικές εξυγιάνσεις και οι δευτερογενείς επιπτώσεις τους στην περιφέρεια και στον πυρήνα της ζώνης του ευρώ», («Fiscal consolidations and spillovers in the euro area periphery and core») European Economic Papers, αριθ Βλ. «Διασυνοριακές δευτερογενείς επιπτώσεις στη ζώνη του ευρώ» («Cross-border spillovers in the euro area»), Quarterly report on the euro area, τόμος 13, αριθ. 4, Δεκέμβριος

18 Διάγραμμα 8: Δημοσιονομική προσπάθεια κατά διακριτική ευχέρεια («DFE») και μεταβολή του διαρθρωτικού ισοζυγίου το 2015 (% ΑΕΠ) Διάγραμμα 9: Βαθμός κινδύνου βιωσιμότητας και προβλεπόμενη δημοσιονομική προσπάθεια κατά διακριτική ευχέρεια το DFE DFE SI SI DK RO CY HU BG FI LT FR HR PT AT EU-28 IT LV ES DE ΖΕ-18 EE NL UK PL SE IE BE SK LV EE DE LT SK EL FI IT CY ΖΕ AT PT MT ES NL FR 0.5 BE IE 0 Κίνδυνος βιωσιμότητας CZ LU MT LU -1.5 EL SB Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Πηγή: Χειμερινές προβλέψεις 2015, Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σημειώσεις: Ο βαθμός κινδύνου βιωσιμότητας μετράται με τον δείκτη S1, που δείχνει (σε % του δυνητικού ΑΕΠ) κατά πόσο πρέπει να μεταβληθεί το διαρθρωτικό ισοζύγιο έως το 2020, σε σύγκριση με το επίπεδο του 2014, ώστε ο δείκτης χρέους προς το ΑΕΠ να ανέλθει σε 60 % το Η δημοσιονομική προσπάθεια μετράται με βάση την προβλεπόμενη δημοσιονομική προσπάθεια κατά διακριτική ευχέρεια το Τα κράτη μέλη οφείλουν να εξασφαλίσουν την πλήρη συμμόρφωση με το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Δεδομένου ότι οκτώ 12 από τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ παρέμεναν σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος το 2014 και ότι μόνο δύο από τα κράτη μέλη που υπάγονται στο προληπτικό σκέλος αναμένεται να επιτύχουν ή να υπερβούν τους μεσοπρόθεσμους στόχους κατά την περίοδο , η έλλειψη διαρθρωτικής προσαρμογής φαίνεται να υποδηλώνει υστέρηση σε σχέση με τις απαιτήσεις του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης για το σύνολο της ζώνης του ευρώ 13. Το δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ ενθαρρύνει τη διαφοροποιημένη και 12 Η Γαλλία, η Ιρλανδία, η Μάλτα, η Πορτογαλία, η Σλοβενία, η Ισπανία, η Ελλάδα και η Κύπρος. 13 Η συνολική διαρθρωτική προσαρμογή δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί ως ενδεικτική εν προκειμένω, δεδομένου ότι δεν λαμβάνει υπόψη τις σημαντικές διαφορές μεταξύ κρατών μελών όσον αφορά τις απαιτήσεις του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, που αποτελούν το αντικείμενο των ειδικών αξιολογήσεων της Επιτροπής για κάθε χώρα. Επιπλέον, κάθε συμπέρασμα σχετικά με τη συνολική προσπάθεια εξυγίανσης το οποίο βασίζεται στη μεταβολή του διαρθρωτικού ισοζυγίου πρέπει να διευκρινίζεται, δεδομένου ότι το διαρθρωτικό ισοζύγιο ενδέχεται να μην δίνει πάντα την ακριβή εικόνα όσον αφορά την υποκείμενη δημοσιονομική προσπάθεια λόγω, για παράδειγμα, της ασυνήθιστης ανταπόκρισης των εσόδων στην οικονομική ανάπτυξη. 16

19 φιλοαναπτυξιακή δημοσιονομική εξυγίανση. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης επιτρέπει στα κράτη μέλη να ακολουθήσουν διαφοροποιημένες δημοσιονομικές στρατηγικές που λαμβάνουν υπόψη τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν σε αυτά. Οι χώρες που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δημοσιονομικές προκλήσεις οφείλουν να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες εξυγίανσης. Οι μεσοπρόθεσμοι στόχοι αντιπροσωπεύουν τις υγιείς δημοσιονομικές θέσεις, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη την ανάγκη να δημιουργηθούν αποθέματα ασφαλείας κατά των υπερβολικών ελλειμμάτων και να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του χρέους. Η ευελιξία στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης επιτρέπει τη βραχυπρόθεσμη διατήρηση της ανάπτυξης. Ειδικότερα όσον αφορά τον αυξανόμενο αριθμό κρατών που υπάγονται στο προληπτικό σκέλος, η δημοσιονομική προσπάθεια δύναται να προσαρμοστεί στην οικονομική κατάσταση και να λάβει υπόψη την εφαρμογή ουσιωδών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Το Επενδυτικό Σχέδιο για την Ευρώπη θα συμβάλει στην αύξηση της δυνητικής ανάπτυξης με την ενθάρρυνση των παραγωγικών επενδύσεων. Ειδικότερα, κατά τη διενέργεια των αξιολογήσεων στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, η Επιτροπή θα λάβει ευνοϊκή θέση έναντι όλων των εισφορών κεφαλαίου στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων. Η ποιότητα των δημοσίων οικονομικών δεν έχει βελτιωθεί επαρκώς. Η συνολική ποιότητα των δαπανών επιτυγχάνεται χάρη στον συνδυασμό δύο κύριων παραγόντων: (i) τη σύνθεση των δαπανών, και ιδίως του μεριδίου των πλέον φιλοαναπτυξιακών στοιχείων δαπανών ii) την αποτελεσματικότητα των δαπανών, δηλαδή το πόσο καλά οι δημόσιοι πόροι μετατρέπονται σε υπηρεσίες προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για τη χάραξη δημοσιονομικών στρατηγικών με τρόπο πιο φιλοαναπτυξιακό. Ενώ αυτό ισχύει για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ έχουν ιδιαίτερο συμφέρον να διασφαλίσουν ότι οι εθνικοί προϋπολογισμοί χρησιμοποιούνται ως αποτελεσματικός μηχανισμός προσαρμογής. Στο σκέλος των εσόδων, η ποιότητα των δημόσιων οικονομικών θα μπορούσε να διασφαλιστεί μέσω, για παράδειγμα, της αντιμετώπισης της φορολογικής απάτης και ανισότητας. Πλαίσιο 2: Συνέχεια που δόθηκε στις συστάσεις για τη ζώνη του ευρώ η φορολογική επιβάρυνση της εργασίας Για τη μεγάλη πλειονότητα των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ, η φορολογική επιβάρυνση της εργασίας είναι σχετικά υψηλή (περίπου 40 % ή και περισσότερο του συνολικού κόστους εργασίας). Τούτο έχει αρνητικό αντίκτυπο στις επιδόσεις της αγοράς εργασίας και στην οικονομική δραστηριότητα. Μια κρίσιμη επιλογή πολιτικής είναι η μετατόπιση του βάρους από τη φορολόγηση της εργασίας σε περισσότερο φιλοαναπτυξιακές πηγές εσόδων, όπως οι φόροι επί της κατανάλωσης, καθώς και η τακτική φορολογία ακινήτων και περιβαλλοντική φορολογία. Οι εν λόγω φόροι δεν χρησιμοποιούνται επαρκώς σε ορισμένες χώρες. Η μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης της εργασίας τονώνει την προσφορά και τη ζήτηση εργασίας και συμβάλλει στην κερδοφορία των επιχειρήσεων, πράγμα που με τη σειρά του συμβάλλει στη βελτίωση της απόδοσης του κεφαλαίου και των κινήτρων για την πραγματοποίηση επενδύσεων. Διάγραμμα 10: Η φορολογική επιβάρυνση της εργασίας στη ζώνη του ευρώ και η σύνθεσή της (%), 2013 για τους χαμηλόμισθους εργαζομένους στη ζώνη του ευρώ Διάγραμμα 11: Η εξέλιξη της φορολογικής επιβάρυνσης 17