«Από την κραυγή μέχρι την δημιουργική πολυμεσική γραφή»

Transcript

1 «Από την κραυγή μέχρι την δημιουργική πολυμεσική γραφή» Κολαξίζης Ιωάννης* ΔΕΠ, Λέκτορας τμήματος Κινηματογράφου, Σχολή Καλών Τεχνών, Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και ΣΕΠ στο Μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Γραφικές Τέχνες Πολυμέσα» του Ανοιχτού Πανεπιστημίου Πατρών. *επικοινωνία με συγγραφέα: Περίληψη Το ανθρώπινο είδος στην εξέλιξη του δημιούργησε δυνατότητες επικοινωνίας, αξιοποιώντας αρχικά όλα τα φυσικά σωματικά «εργαλεία» με τα οποία φρόντισε η φύση να το εξοπλίσει (χέρια, πόδια, φωνητικές χορδές κ.α.). Κατά κάποιο τρόπο η πρώτη «γραφή» ήταν πολυμεσική αφού γινόταν με περισσότερο από ένα κανάλι επικοινωνίας, με την χρήση της χειρονομίας και των διαφόρων ήχων που ο άνθρωπος πομπός εξέπεμπε ώστε να επικοινωνήσει και να γίνει κατανοητός από τον άνθρωπο δέκτη. Στην συνέχεια της εξέλιξης ο έναρθρος λόγος έγινε εκείνο το βασικό χαρακτηριστικό που ακόμα διακρίνει τον άνθρωπο από τα υπόλοιπα έμβια όντα. Από την πρώτη κραυγή μέχρι τον πρώτο έναρθρο λόγο ο άνθρωπος διένυσε μεγάλη πορεία, αλλά πολύ μεγαλύτερη από τον έναρθρο λόγο μέχρι την πρώτη γραφή των σχημάτων, των συμβόλων και των πολύπλοκων νοημάτων. Τότε και μόνο τότε, όταν οι πρώτες εικόνες με σχήματα και σύμβολα εφαρμόστηκαν ως νοηματικό σύστημα, η γραφή σταμάτησε απλά να περιγράφει αλλά πλέον απόκτησε και την διάσταση της δημιουργίας. Έτσι λοιπόν επινοήθηκε ο τρόπος να γίνει αφήγηση ώστε να μεταφερθούν τα όνειρα, οι προσδοκίες και οι ανθρώπινες φοβίες σε μια άλλη διάσταση περισσότερο νοητική, διαχρονική αλλά και ταυτόχρονα πολυσυμμετοχική. Στη μετάβαση από τις απλές αρχαίες γλώσσες μέχρι τις σημερινές πολυμεσικές γλώσσες, η ανθρώπινη δημιουργικότητα έδωσε χώρο και νόημα στην αφήγηση, στο αφηγητή, στον αφηγηματικό χώρο και χρόνο, στην ακολουθία, στην εικονικότητα, στην παγίωση, στην αναμετάδοση-επέκταση και σε πολλές άλλες έννοιες και συντακτικούς τύπους. Από τα τέλη του εικοστού η

2 δημιουργία σταδιακά στράφηκε από τη λογοκεντρική και γλωσσοκεντρική προσέγγιση σε μια νέα εικονοκεντρική ή οπτική προσέγγιση ( the visual turn ). Αυτή η μετάβαση με την παράλληλη ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, είναι ο λόγος που αναπτύχθηκε αλλά και ακόμα αναπτύσσεται ένα νέο είδους πολυμεσικής γραφής, με συγκροτησιακά χαρακτηριστικά σύγχρονης δημιουργικής γραφής. Λέξεις κλειδιά: Γραφή, δημιουργική γραφή, τεχνολογία, πολυμεσική γραφή. Άνθρωπος και επικοινωνία. Ο άνθρωπος βάσισε και βασίζει την πνευματική και νοητική του εξέλιξη στην επικοινωνία. Δηλαδή στην δυνατότητα και τον τρόπο αλληλεπίδρασης των ατόμων που έχουν σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη σχέσεων. Στην επικοινωνία των ανθρώπων τα άτομα, ταυτόχρονα είναι πομποί αλλά και δέκτες μηνυμάτων με σκοπό την διακίνηση και την ανταλλαγή, τόσο των γνώσεων όσο και των σκέψεων. Η επικοινωνία μεταξύ των ατόμων μπορεί να διακριθεί τόσο σε "λεκτική" όσο και σε "μη λεκτική". Η "λεκτική" επικοινωνία είναι αυτή που αναφέρεται στην γλώσσα, δηλ. στον έναρθρο λόγο που έχει προκύψει από την βιολογική δυνατότητα του ανθρώπου, αφού είναι εξοπλισμένος από την φύση με τα κατάλληλα βιολογικά εργαλεία (φωνητικές χορδές, στόμα, αυτιά, κ.α.) ώστε να σχηματίζει, να εκπέμπει αλλά και να λαμβάνει ήχους σε αρκετά μεγάλο φάσμα συχνοτήτων. Η "μη λεκτική" επικοινωνία είναι αυτή που αναφέρεται σε οτιδήποτε έχει να κάνει με την πληροφορία που λαμβάνεται ή μεταφέρεται με τα υπόλοιπα σωματικά "εργαλεία" δηλ. τα μάτια, την μύτη, το σώμα και τη γλώσσα (ως όργανο γεύσης). Δηλαδή η "μη λεκτική" επικοινωνία περιλαμβάνει πληροφορίες οπτικές, απτικές, γεύσης και όσφρησης. Πολυμεσική επικοινωνία Είναι βέβαιο ότι η επικοινωνία σε κάθε μορφή της είναι η βάση της ανθρώπινης δομημένης κοινωνίας αφού είναι αυτή που επιτρέπει την επιβίωση, την συμβίωση αλλά και την εξέλιξη (πνευματική, υλική, ατομική, ομαδική). 2

3 Κάποιος πολύ εύκολα μπορεί να παρατηρήσει ότι η επικοινωνία στην καλύτερη της μορφή είναι πολυτροπική ή αλλιώς πολυμεσική αφού κάνει χρήση πολλαπλών αισθητηριακών καναλιών ώστε να επιτευχθεί η μετάδοση και η πρόσληψη του κάθε μηνύματος και των πληροφοριών που περιέχει. Οι βασικοί τρόποι με τους οποίους η πληροφορία μπορεί να αναπαρασταθεί ή καλύτερα να προβληθεί είναι 1) η εικόνα (σταθερή και κινούμενη), 2) ο ήχος, 3) η υφή, 4) η οσμή και 5) ή γεύση. Κάθε ένας από τους παραπάνω τύπους πληροφορίας, για την μετάδοση και πρόσληψη της, κάνει χρήση τουλάχιστον ενός αισθητηριακού καναλιού. Τα αισθητηριακά κανάλια είναι αυτά της όρασης, της ακοής, της αφής, της όσφρησης και της γεύσης. Η πληροφορία που μπορεί να μεταδοθεί με περισσότερα αισθητηριακά κανάλια, φαίνεται χωρίς απαραίτητα, να είναι και περισσότερο σαφής και ποιοτική. Για παράδειγμα ένα λουλούδι είτε το βλέπουμε, είτε το αγγίζουμε, είτε το οσφριζόμαστε είναι πάντα ένα λουλούδι, το ίδιο λουλούδι. Αλλά αν ταυτόχρονα το βλέπουμε, το αγγίζουμε και το οσφριζόμαστε η πληροφορία μας είναι πιο σαφής και η πρόσληψη της πληροφορίας πιο ολοκληρωμένη αφού την πιθανή ασάφεια στην μετάδοση από ένα αισθητηριακό κανάλι της, την συμπληρώνει η μετάδοση από κάποιο άλλο κανάλι που λειτουργεί παράλληλα και ταυτόχρονα. Πολλές φορές μια πληροφορία για αξιολογηθεί σωστά πρέπει να μεταδοθεί από δύο ή και περισσότερα αισθητηριακά κανάλια. Από το άκουσα μιας κραυγής δεν μπορεί κανείς να συμπεράνει εύκολα για το αν πρόκειται για κραυγή πόνου, απελπισίας ή τρόμου κ.α. Έτσι για να συμπληρωθεί η πληροφορία, χρειάζεται και η οπτική πληροφορία της μορφής (εξωτερικά χαρακτηριστικά) του ατόμου που κραυγάζει. Συνεπώς κάποιες πληροφορίες απαιτούν πολυτροπική (πολυμεσική) επικοινωνία. Η γραφή Όταν η επικοινωνία απέκτησε την παράμετρο της μεταφοράς του μηνύματος και των πληροφοριών του στο βάθος του χρόνου τότε γεννήθηκε η γραφή. Η γραφή είναι μια απεικόνιση σημείων και συμβόλων με προκαθορισμένο νόημα από μια ομάδα ατόμων με σκοπό την εξυπηρέτηση τους και μπορούν τα σημεία 3

4 αυτά να αποδώσουν φράσεις που λέγονται, σκέψεις ή πληροφορίες και να τις διατηρήσουν στο χρόνο ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές φορές. Κατά κάποιο τρόπο η πρώτη γραφή ήταν πολυμεσική αφού γινόταν με περισσότερο από ένα κανάλι επικοινωνίας, με την χρήση της χειρονομίας και των διαφόρων ήχων που ο άνθρωπος-πομπός εξέπεμπε ώστε να επικοινωνήσει και να γίνει κατανοητός από τον άνθρωπο δέκτη. Η γραφή στην εξέλιξης μέχρι να φτάσει στην σημερινή μορφή της πέρασε από το "συνθετικό", το "αναλυτικό" και το "φωνητικό" στάδιο. Στο "συνθετικό" στάδιο η γραφή κάνει χρήση ιδεογραμμάτων-συμβόλων που αποδίδουν μια "φράση" ή "έννοια". Τέτοιες γραφές είναι οι γραφές των Ινδιάνων της Β. Αμερικής, των Εσκιμώων και των Ιθαγενών της Αλάσκας και της Σιβηρίας. Στο αναλυτικό στάδιο η χρήση των ιδεογραμμάτων-συμβόλων αποδίδει μια "λέξη" και μόνο μια λέξη. Τέτοιες γραφές είναι οι γραφές των Αιγυπτίων, των Κινέζων και των λαών της Μέσης Ανατολής. Στο Φωνητικό στάδιο η χρήση των ιδεογραμμάτων-συμβόλων αποδίδει ένα "φθόγγο" και μια σειρά από φθόγγους αποδίδει μια "λέξη". Από τη πρώτη κραυγή μέχρι τον πρώτο έναρθρο λόγο ο Άνθρωπος διένυσε μεγάλη πορεία, αλλά πολύ μεγαλύτερη από έναρθρο λόγο μέχρι την πρώτη γραφή των σχημάτων, των συμβόλων και των πολύπλοκων νοημάτων. Τότε και μόνο τότε, όταν οι πρώτες εικόνες με σχήματα και σύμβολα εφαρμόστηκαν ως νοηματικό σύστημα, η γραφή σταμάτησε απλά να περιγράφει αλλά πλέον απόκτησε και την διάσταση της δημιουργίας. Η γραφή σήμερα ως δημιουργία Με την μορφοποίηση της γραφής λοιπόν επινοήθηκε ο τρόπος να γίνει "αφήγηση" ώστε να μεταφερθούν τα όνειρα, οι προσδοκίες και οι ανθρώπινες φοβίες σε μια άλλη διάσταση περισσότερο νοητική, διαχρονική αλλά και ταυτόχρονα πολυσυμμετοχική. Στη μετάβαση από τις απλές αρχαίες γλώσσες μέχρι τις σημερινές τεχνολογικές πολυμεσικές γλώσσες, η ανθρώπινη δημιουργικότητα έδωσε χώρο και νόημα στην "αφήγηση", στον "αφηγητή", στον "αφηγηματικό χώρο και χρόνο", στην 4

5 "ακολουθία", στην "εικονικότητα", στην "παγίωση", στην "αναμετάδοσηεπέκταση" και σε πολλές άλλες έννοιες και συντακτικούς τύπους. Από τα τέλη του εικοστού δημιουργία σταδιακά η δημιουργία στράφηκε από τη λογοκεντρική και γλωσσοκεντρική προσέγγιση σε μια νέα εικονοκεντρική ή οπτική προσέγγιση ( the visual turn ). Αυτή η μετάβαση με την παράλληλη ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, είναι ο λόγος που αναπτύχθηκε αλλά και ακόμα αναπτύσσεται ένα νέο είδους πολυμεσικής γραφής, με συγκροτησιακά χαρακτηριστικά σύγχρονης «Δημιουργικής γραφής». Η χρήση των πλούσιων τεχνολογικών επιτευγμάτων έγινε ευρύτατη και προσιτή σχεδόν σε όλους τους ανθρώπους του πλανήτη. Αυτό είχε αποτέλεσμα να αυξηθεί πάρα πολύ ο αριθμός των ανθρώπων που είναι εξοικειωμένος με την σύγχρονη τεχνολογία. Έτσι λοιπόν και η επικοινωνία σε τεράστιο βαθμό προσαρμόστηκε στις νέες δυνατότητες που παρέχει η ραγδαία εξελισσόμενη τεχνολογία. Όμως αυτή η αλλαγή έχει επιφέρει νέες αντιλήψεις για την έννοια της δημιουργικής γραφής αφού πλέον οι δημιουργοί έχουν υπόψη τους ότι η πρόσληψη του έργο τους μπορεί να γίνει "ολιστικά" με την νέα πολυμεσική γραφή που έχει μορφοποιηθεί και συνεχώς αναπτύσσεται. Πολύ σύντομα η δημιουργία δεν θα "διαβάζεται" απλά αφήνοντας το αναγνώστη να "πλέει" μεταξύ των προσδοκιών του δημιουργού και τις δικές του νοητικές ικανότητες δημιουργίας φανταστικών εικόνων και συνειρμών. Ο σύγχρονος δημιουργός δεν θα έχει για εργαλεία του μόνο την γραφίδα και το χαρτί ώστε να συντάξει ένα έργο με τις δικές του εμπνεύσεις, αλλά θα έχει στην διάθεση του μια σειρά νέων εργαλείων που κινητοποιούν όλα τα αισθητηριακά κανάλια του αποδέκτη του έργου (σκόπιμα δεν αναφερόμαστε σε αναγνώστη). Επειδή με την έλευση της πολυμεσικής γραφής αλλάζει η κλασσική πρόληψη του έργου από τον παραλήπτη του, είναι βέβαιο ότι θα αλλάξουν και οι προθέσεις των δημιουργών. Έτσι λοιπόν, οι μελλοντικοί δημιουργοί σύντομα δεν θα έχουν επιδίωξη να κάνουν το κοινό τους απλά να στέκεται εντυπωσιασμένο μπροστά στο "μαγικό καθρέπτη της Αλίκης", αλλά θα το ωθούν να κάνει το βήμα και να περάσει μέσα από το καθρέπτη (ως μαγική πόρτα) σε ένα άλλο "μαγικό κόσμο" στο χώρο της φαντασίας όπου θα βιώσει πολυαισθητικά την δημιουργία τους. 5

6 Βιβλιογραφία Αβούρης Ν. 2000, Εισαγωγή στην επικοινωνία ανθρώπου υπολογιστή, Εδόσεις Δίαυλος, Αθήνα. Αβραντίνης Ν., Γ. Αναστασόπουλος, Β. Μπελεσιώτης, Ν. Σγουρός, Σ Σωτήρχος, Θ Παναγιωτόπουλος., 2002, Εφαρμογές πολυμέσων, ΥΠΕΠΕΘ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Δημητριάδης Σ., Πομπόρτσης Α. & Τριανταφύλλου Ε. 2004, Τεχνολογία Πολυμέσων, Εκδόσεις Τζιόλα, Θεσσαλονίκη. Lewis J. R. 1995, IBM Computer Usability Satisfaction Questionnaires: Psychometric Evaluation and Instructions for Use. International Journal of Human- Computer Interaction. Illich I., 1970, Κοινωνία χωρίς σχολεία, μετ. Αντωνόπουλος Β., Ποταμιάνος Δ., εκδ. Νεφέλη, Αθήνα. Vygotsky, L.S. 1978, Mind in Society: The development of higher psychological process, Cambridge, MA: Harvard University Press. Vygotsky, L. S. 1993, Σκέψη και Γλώσσα (μτφρ. Α. Ρόδη). Εκδ., Γνώση, Αθήνα. Vygotsky, L. S. 1997, Νους στην κοινωνία: Η ανάπτυξη των ανωτέρων ψυχολογικών διεργασιών, (επιμέλεια Σ. Βοσνιάδου, μτφρ. Σ. Βοσνιάδου & Α. Μπίμπου). Εκδ. Gutenberg, Αθήνα. Στυλιάδης Α. 1999, Γραφικά με ηλεκτρονικό υπολογιστή, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη. Τερζίδης Κ. 2004, Πληροφορική - Πολυμέσα, τόμος Α, ΕΑΠ, Πάτρα. 6

7 Τζοβάρας Δ. 2001, Πανεπιστημιακές Σημειώσεις για το μεταπτυχιακό μάθημα ΔΔΠΜΣ, Υπολογιστικά Συστήματα και Αλληλεπίδραση με το Χρήστη, Θεσσαλονίκη. Γ. Παπακωνσταντίνου 2003, «Παραγωγή και Σχεδιασμός Πολυμέσων», Τόμος Β, εκδόσεις Ε.Α.Π. Πάτρα. Υπουργείο Πολιτισμού, 1985, «Η γέννηση της γραφής», Δ/νση Δημοσιευμάτων ΤΑΠ., Αθήνα. Α.-Φ. Χριστίδης 2005,, «Ιστορία της αρχαίας εληννικής γλώσσας, συντονιστής Δ.Ν. Μαρωνίτης, Δ.Ο.Λ. Αθήνα. Watson J., 1928, ways of behaviourism, New York, NY: Harper & Brothers Pub Wertheimer, M. 1938, Principle of perceptual organization, Readings in Perception, Princeton, NJ: D. Van Nostrand Co., Inc. 7