ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ. Μάθημα 4 «Η διαισθητική βιολογία των μικρών παιδιών»

Transcript

1 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Μάθημα 4 «Η διαισθητική βιολογία των μικρών παιδιών»

2 Τα θέματά μας Πώς αντιλαμβάνονται τα μικρά παιδιά τον βιολογικό κόσμο ;;; Δηλαδή. τις βιολογικές οντότητες (βλ. «έμβια») τα βιολογικά φαινόμενα (βλ. λειτουργίες έμβιων);;; Πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνει η αντίληψή τους για τον βιολογικό κόσμο τη γνώση και τους μηχανισμούς σκέψης που μας επιτρέπουν να υποστηρίζουμε ότι τα παιδιά διαθέτουν από πολύ νωρίς μία «διαισθητική βιολογία»;;;;

3 Τα θέματά μας: (1) Έχουν τη γνώση που χρειάζεται για να διακρίνουν (α) τις βιολογικές οντότητες από τις μη βιολογικές;;; δηλ. «έμβια» (φυτά, ζώα) από «άβια» (τεχνουργήματα, στοιχεία της φύσης);;; (β) τα βιολογικά φαινόμενα από τα μη βιολογικά;;; δηλ. σωματικές λειτουργίες (π.χ. ανάπτυξη) από ψυχικές πνευματικές;;;; (2) Έχουν κάποιο μηχανισμό σκέψης που τους επιτρέπει να κάνουν λογικές προβλέψεις για ιδιότητες ή συμπεριφορές βιολογικών οντοτήτων;;; (3) Έχουν κάποιο μηχανισμό σκέψης που τους επιτρέπει να δίνουν συνεπείς εξηγήσεις για βιολογικά φαινόμενα;;; δηλ. να απαντούν σε «γιατί;» αναφορικά με βιολογικές λειτουργίες;;;

4 (1α) Το σώμα της βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών: Διάκριση βιολογικών οντοτήτων: «ζωντανό μη ζωντανό» Τα μικρά παιδιά κάνουν διάκριση των ζώων. από άβιες οντότητες με κριτήριο κυρίως τη δυνατότητα αυτόνομης κίνησης αλλά και τα εξωτερικά χαρακτηριστικά την ανάπτυξη ( αλλαγές στο χρόνο) Παρά το γεγονός ότι τα φυτά δεν έχουν δυνατότητα αυτόνομης κίνησης, φαίνεται ότι τα μικρά παιδιά τα διακρίνουν από τα άβια Πώς;;

5 (1α) Το σώμα της βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών: Διάκριση βιολογικών οντοτήτων: «ζωντανό μη ζωντανό» Σύμφωνα με σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα (Inagaki & Hatano, 2006) Παιδιά της προσχολικής ηλικίας διακρίνουν τα φυτά. από τις άβιες οντότητες με κριτήρια την ανάπτυξη, και την «αναγέννηση» επούλωση τραυμάτων Δηλαδή αναγνωρίζουν ότι: τόσο τα φυτά ( όσο και τα ζώα) μπορούν να επιδιορθώνουν μόνα τους βλάβες λόγω τραυματισμού σε αντίθεση με τα αντικείμενα τα οποία επιδιορθώνονται μόνο με ανθρώπινη παρέμβαση

6 (1α) Το σώμα της βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών: Διάκριση βιολογικών οντοτήτων: «ζωντανό μη ζωντανό» Τέλος, συγκρίνοντας άμεσα φυτά & ζώα παιδιά ηλικίας 5 ετών αναγνωρίζουν ως κοινό τους την ανάγκη για τροφή την ανάγκη για νερό ( ζώα) ( φυτά) Με άλλα λόγια, φαίνεται να θεωρούν ότι το νερό για τα φυτά είναι αντίστοιχο με την τροφή για τα ζώα

7 «Μπορείτε να εντοπίσετε μόνοι σας βασικά χαρακτηριστικά της διαισθητικής βιολογίας των μικρών παιδιών που αφορούν στους μηχανισμούς σκέψης;;;» «Φύλλο εργασίας 2»

8 Μήπως τα μικρά παιδιά «χτίζουν» τη γνώση τους για τις βιολογικές οντότητες αξιοποιώντας τη γνώση τους για τον άνθρωπο;;; Με άλλα λόγια, μήπως ο μηχανισμός σκέψης που χρησιμοποιούν προκειμένου να προβλέψουν τις ιδιότητες βιολογικών οντοτήτων ή τις συμπεριφορές τους σε νέες καταστάσεις βασίζεται σε μία «αναλογία με τον άνθρωπο»;;;

9 (2) Ο «προσωποποιητικός συμπερασμός» Πράγματι, τα μικρά παιδιά χρησιμοποιούν τη γνώση τους για τον άνθρωπο για να προβλέψουν τις ιδιότητες ή τη «συμπεριφορά» σε νέες καταστάσεις μιας λιγότερο οικείας βιολογικής οντότητας (ενός ζώου ή φυτού) Ας θυμηθούμε τι είδατε στο «φύλλο εργασίας»

10 (2) Ο «προσωποποιητικός συμπερασμός» Τα 4 χρονα παιδιά: Για τα ζώα φαίνεται ότι o o Όσο πιο κοντά είναι ένα ζώο στον άνθρωπο, τόσο πιο πολλά 4χρονα του αποδίδουν την ιδιότητα της αναπνοής Μπορείτε να προσδιορίσετε από το διπλανό διάγραμμα τα ποσοστά των 4 χρονων που απαντούν «ναι, αναπνέει» για Την ακρίδα;;; Το ψάρι;;; Το περιστέρι;;; Το κουνέλι;;;

11 (2) Ο «προσωποποιητικός συμπερασμός» Τα 5 χρονα παιδιά: Αποδίδουν την αναπνοή o μόνο στις οντότητες ζώα o o Όσο πιο κοντά είναι ένα ζώο στον άνθρωπο, τόσο πιο πολλά 5χρονα του αποδίδουν την ιδιότητα της αναπνοής Μπορείτε να προσδιορίσετε από το διπλανό διάγραμμα τα ποσοστά των 5 χρονων που απαντούν «ναι, αναπνέει» για Το ψάρι;;; Το περιστέρι;;; Το κουνέλι;;;

12 (2) Ο «προσωποποιητικός συμπερασμός» Φαίνεται λοιπόν ότι τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας χρησιμοποιούν τον μηχανισμό σκέψης που λέγεται «προσωποιητικός συμπερασμός» προκειμένου να προβλέψουν Δηλαδή: εάν μία βιολογική οντότητα που τους είναι λιγότερο οικεία από τον άνθρωπο έχει ή δεν έχει κάποια ιδιότητα την οποία γνωρίζουν ότι ο άνθρωπος έχει αποφασίζουν εάν η οντότητα έχει ή δεν έχει την ιδιότητα ανάλογα με το πόσο περισσότερο ή λιγότερο μοιάζει στον άνθρωπο Η ενεργοποίηση του «προσωποποιητικού συμπερασμού» μπορεί να είναι χρήσιμη, ή είναι απαραίτητα κάτι κακό;;;

13 Ο «προσωποποιητικός συμπερασμός» ΔΕΝ είναι απαραίτητα «κακός» Η έρευνα έχει δείξει ότι τα παιδιά δεν χρησιμοποιούν αυτό το μηχανισμό σκέψης ανεξέλεγκτα Αντίθετα, αυτό που κάνουν είναι να τον χρησιμοποιούν ειδικά για τις βιολογικές οντότητες και μάλιστα να ελέγχουν το προϊόν του με βάση τη γενικότερη γνώση τους για τις οντότητες αυτές Ας το δούμε λίγο καλύτερα

14 Ο «προσωποποιητικός συμπερασμός» ΔΕΝ είναι απαραίτητα «κακός» Οι Inagaki & Hatano (1987) ζήτησαν από μικρά παιδιά να προβλέψουν τη «συμπεριφορά» οντοτήτων όπως κουνέλι, τουλίπα, πέτρα, άνθρωπος σε διάφορες νέες καταστάσεις όπως π.χ. στην προσπάθεια κάποιου να κρατήσει τις οντότητες αυτές για πάντα μικρές «Μπορεί κάποιος να κρατήσει ένα μικρό χαριτωμένο μωρό για πάντα μικρό;» «Όχι, γιατί παίρνει τροφή. Αν τρώει, θα μεγαλώνει συνέχεια και θα γίνει μεγάλος» «Μπορεί κάποιος να κρατήσει ένα μικρό χαριτωμένο κουνέλι για πάντα μικρό;» «Όχι, γιατί όπως εγώ αν ήμουν κουνέλι, θα ήμουν πέντε χρονών και θα γινόμουν πιο μεγάλος και πιο μεγάλος έτσι και αυτό» Μπορεί κάποιος να κρατήσει μία μικρή χαριτωμένη τουλίπα για πάντα μικρή; «Όχι, γιατί αν δεν την ποτίζουμε θα μαραθεί, αλλά αν την ποτίζουμε θα μεγαλώσει»

15 Ο «προσωποποιητικός συμπερασμός» ΔΕΝ είναι απαραίτητα «κακός» Ωστόσο, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των Inagaki & Hatano (1987) τα μικρά παιδιά δεν χρησιμοποιούν προσωποποιητικό συμπερασμό για την πέτρα που είναι μία μη βιολογική οντότητα Και επιπλέον δεν χρησιμοποιούν προσωποποιητικό συμπερασμό ούτε για βιολογικές οντότητες όταν αυτός δεν οδηγεί σε λογικά συμπεράσματα «Ας υποθέσουμε ότι μία γυναίκα αγοράζει ένα κουνέλι σε κλουβί (ή μία τουλίπα σε γλάστρα) Καθώς επιστρέφει στο σπίτι της, σταματά σε ένα κατάστημα με το κουνέλι (ή την τουλίπα) Αφού ψωνίσει, ετοιμάζεται να φύγει από το κατάστημα χωρίς το κουνέλι (ή χωρίς την τουλίπα) Τι θα κάνει τότε το κουνέλι (ή η τουλίπα)»;;;

16 Ο «προσωποποιητικός συμπερασμός» ΔΕΝ είναι απαραίτητα «κακός» Κανένα παιδί δεν χρησιμοποίησε προσωποποιητικό συμπερασμό για την τουλίπα Και μόνο πολύ λίγα παιδιά χρησιμοποίησαν προσωποποιητικό συμπερασμό για το κουνέλι Τα μικρά παιδιά φαίνεται να περιορίζουν τη χρήση αυτού του μηχανισμού σκέψης επικαλούμενα στοιχεία από τη γενικότερη γνώση τους για τις εξεταζόμενες οντότητες «Ένα λουλούδι δεν μπορεί να περπατήσει» «Ένα κουνέλι δεν μπορεί να μιλήσει σε έναν άνθρωπο»

17 Ο «προσωποποιητικός συμπερασμός» ΔΕΝ είναι απαραίτητα «κακός» Συνεπώς.. Ο «προσωποιητικός συμπερασμός» είναι για τα μικρά παιδιά ένας χρήσιμος μηχανισμός σκέψης για τον βιολογικό κόσμο Με άλλα λόγια, ένα χρήσιμο εργαλείο με το οποίο μπορούν να καταλήγουν σε λογικά συμπεράσματα για τις οντότητες του βιολογικού κόσμου

18 Ας αφήσουμε για λίγο τους «μηχανισμούς σκέψης» των μικρών παιδιών Και ας επιστρέψουμε πίσω στη «γνώση» τους για τον βιολογικό κόσμο και ειδικά στη γνώση τους για τα βιολογικά φαινόμενα Έχουν τη γνώση που χρειάζεται για να διακρίνουν τα βιολογικά φαινόμενα από τα μη βιολογικά;;; δηλ. τις σωματικές λειτουργίες (π.χ. ανάπτυξη) από ψυχικές πνευματικές;;;;

19 (1β) Το σώμα της βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών: Διάκριση βιολογικών φαινομένων: «νους σώμα» Η διάκριση «νουσώματος» μπορεί να πραγματοποιείται νωρίς από τα παιδιά Ενδεχομένως διευκολύνεται από τις παρατηρήσεις των μικρών παιδιών για πείνα & πόνο πείνα & πόνος δεν υποχωρούν μόνο με την επιθυμία μας Σύμφωνα με τους Inagaki & Hatano (1987) ( και αντίθετα με την Carey (1985)) τα μικρά παιδιά αντιλαμβάνονται τις σωματικές λειτουργίες ως ανεξάρτητες από τη θέλησή μας ή διαφορετικά την «πρόθεσή μας»

20 (1β) Το σώμα της βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών: Διάκριση βιολογικών φαινομένων: «νους σώμα» Για παράδειγμα, αναγνωρίζουν ότι η ανάπτυξη των βιολογικών οντοτήτων είναι ανεξάρτητη από την πρόθεσή τους «Το κουνέλι μεγαλώνει επειδή παίρνει τροφή» «Όχι επειδή τα παιδιά θέλουν να μεγαλώσει» Επίσης για παράδειγμα, αναγνωρίζουν ότι η λειτουργία του στομαχιού μας ή της καρδιάς μας δεν μπορεί να ελεγχθεί από εμάς, δηλαδή δεν μπορεί να μεταβάλλεται ανάλογα με τις δικές μας επιθυμίες ή προθέσεις «Μπορεί κάποιος να πει στο στομάχι του να δουλέψει πιο γρήγορα ώστε να του επιτρέψει να φάει τα πάντα σε ένα πολύ πλούσιο γεύμα;;;»: ΌΧΙ «Μπορεί κάποιος να κάνει την καρδιά του να μην χτυπά;»: ΟΧΙ

21 (1β) Το σώμα της βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών: Διάκριση βιολογικών φαινομένων: «νους σώμα» Επίσης, αναγνωρίζουν ότι η αύξηση του βάρους προκαλείται από την πρόσληψη παραπανίσιας τροφής και όχι απλά και μόνο από την πρόθεσή μας Ενδεικτικές είναι οι απαντήσεις των παιδιών στο παρακάτω νοητικό έργο των Inagaki & Hatano «Haruko & Akiko: ολόιδια δίδυμα κοριτσάκια, ίδιο ύψος & ίδιο βάρος Η Haruko: θέλει να παχύνει Η Akiko: θέλει να λεπτύνει Η Haruko τρώει λιγότερο από Akiko Ποια θα παχύνει;;; Γιατί;;;» Τα παιδιά απαντούν «Θα παχύνει αυτή που τρώει πιο πολύ, γιατί το πολύ φαγητό μας κάνει χοντρούς»

22 (1β) Το σώμα της βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών: Διάκριση βιολογικών φαινομένων: «νους σώμα» Αυτό μας πάει και πάλι στους μηχανισμούς σκέψης των μικρών παιδιών Και αυτή τη φορά, μας πάει ειδικά στους μηχανισμούς με τους οποίους τα παιδιά εξηγούν τις σωματικές λειτουργίες Γιατί γινόμαστε χοντροί;;; Όχι απλά «επειδή το θέλουμε» Συνεπώς, ο μηχανισμός σκέψης με τον οποίο τα μικρά παιδιά απαντούν στα «γιατί» των σωματικών λειτουργιών δεν είναι η «αιτιότητα από πρόθεση»

23 Αφού όμως ΔΕΝ είναι η «αιτιότητα από πρόθεση» ο μηχανισμός σκέψης με τον οποίο τα μικρά παιδιά εξηγούν σωματικές λειτουργίες, τότε ποιος είναι;;; Ας θυμηθούμε τι είδατε στο «φύλλο εργασίας»

24 (3) Η «τελεολογική βιταλιστική» εξήγηση Πώς προσπαθούν τα μικρά παιδιά να εξηγήσουν για παράδειγμα «γιατί παίρνουμε αέρα;;;» Επειδή «θέλουμε να νιώθουμε καλά» Αιτιότητα από πρόθεση;;; ΟΧΙ Επειδή «το στήθος μας παίρνει δύναμη ενέργεια από τον αέρα» «Τελεολογική Βιταλιστική» εξήγηση;;; ΝΑΙ Επειδή «οξυγόνο / διοξείδιο» Μηχανιστική εξήγηση;;; ΟΧΙ

25 (3) Η «τελεολογική βιταλιστική» εξήγηση Σύμφωνα με τους Inagaki & Hatanο (π.χ. 2006), λοιπόν, ισχύουν τα εξής: Τα μικρά παιδιά έχουν έναν ειδικό «μηχανισμό σκέψης» που τους επιτρέπει να δίνουν συνεπείς εξηγήσεις για βιολογικά φαινόμενα όπως οι σωματικές λειτουργίες Αυτός ο μηχανισμός σκέψης είναι ενδιάμεσος : δηλαδή αφήνει πίσω του την «αιτιότητα από πρόθεση» χωρίς όμως ΑΣΦΑΛΩΣ να φτάνει και στη «μηχανιστική αιτιότητα» Μέσα από αυτόν, το παιδί αναγνωρίζει ότι: οι σωματικές λειτουργίες έχουν ως σκοπό την επιβίωσή μας και την εξασφαλίζουν προσφέροντας στο σώμα μας «δύναμη» «ενέργεια»

26 (3) Η «τελεολογική βιταλιστική» εξήγηση Η έρευνα έχει δείξει ότι ακόμη και αν τα παιδιά ΔΕΝ δίνουν από μόνα τους βιταλιστικές εξηγήσεις, ωστόσο τις ΠΡΟΤΙΜΟΥΝ από εκείνες της «αιτιότητας από πρόθεση» όταν τους δίνεται η δυνατότητα επιλογής Για παράδειγμα, στην ερώτηση «τι θα συμβεί στα χέρια σας αν δεν φτάσει αίμα σε αυτά;;;» προτιμούν μία απάντηση του τύπου «θα πεθάνουν γιατί το αίμα. μεταφέρει σε αυτά ενέργειες»

27 (3) Η «τελεολογική βιταλιστική» εξήγηση Αυτός ο μηχανισμός σκέψης χρησιμοποιείται από τα μικρά παιδιά και όταν προσπαθούν να εξηγήσουν την πιθανότητα ασθένειας ενός ατόμου με βάση την ποσότητα τροφής που παίρνει το άτομο Θεωρούν ότι Το άτομο που τρώει λιγότερο είναι πιθανότερο να αρρωστήσει από αυτό που τρώει περισσότερο ακόμη και είναι καλό άτομο, ενώ το δεύτερο είναι κακό Και αυτό επειδή «η τροφή μας δίνει δύναμη ενέργεια» Όταν δεν παίρνουμε αρκετή τροφή, τότε δεν έχουμε τη δύναμη ενέργεια που χρειαζόμαστε για να μένουμε υγιείς

28 Αν θέλαμε λοιπόν να συνοψίσουμε τα χαρακτηριστικά της διαισθητικής βιολογικής γνώσης των μικρών παιδιών θα λέγαμε ότι 1. Τα μικρά παιδιά μπορούν να διακρίνουν βιολογικές οντότητες και βιολογικά φαινόμενα έχοντας ήδη κάποια πρώτη γνώση για «ζωντανόμη ζωντανό» και «διάκριση νουσώματος» 2. Τα μικρά παιδιά ενεργοποιούν ένα μηχανισμό σκέψης που τους δίνει τη δυνατότητα να κάνουν συνεπείς και λογικές προβλέψεις για ιδιότητες και συμπεριφορές βιολογικών οντοτήτων σε αναλογία με τον άνθρωπο: «προσωποποιητικός συμπερασμός» 3. Τα μικρά παιδιά έχουν ένα μηχανισμό σκέψης που τους δίνει τη δυνατότητα να εξηγούν τις σωματικές λειτουργίες ανεξάρτητα από την πρόθεση των βιολογικών οντοτήτων, και με βάση την εξασφάλιση της «δύναμης» ή «ενέργειας» για την επίτευξη του σκοπού της επιβίωσης : «τελεολογική βιταλιστική εξήγηση»

29 «Η μετάβαση από τη διαισθητική βιολογία στη βιολογία» Ποιες ποιοτικές αλλαγές στα χαρακτηριστικά της «διαισθητικής βιολογίας» των μικρών παιδιών, εκτός από τον εμπλουτισμό της γνώσης τους για τις οντότητες του βιολογικού κόσμου, σηματοδοτούν πολύ αργότερα τη μετάβαση τους στη. «βιολογία»;;; o Οι αλλαγές αυτές μπορεί να αφορούν στο μηχανισμό σκέψης για την πρόβλεψη ιδιοτήτων βιολογικών οντοτήτων;;; «προσωποποιητικός» «με βάση τη κατηγορία»;;; στο μηχανισμό σκέψης για την εξήγηση βιολογικών φαινόμενων;;; «τελεολογικός βιταλιστικός» «μηχανιστικός» και στα δύο;;;

30 «Η μετάβαση από τη διαισθητική βιολογία στη βιολογία» Οι αλλαγές που συμβαίνουν με το χρόνο στη διαισθητική βιολογία των μικρών παιδιών, εκτός από τον εμπλουτισμό της γνώσης τους για τις οντότητες του βιολογικού κόσμου αφορούν επίσης: τόσο στον πρώτο μηχανισμό σκέψης όσο και στο δεύτερο Έτσι λοιπόν αφενός Τα μικρά παιδιά προβλέπουν και αποδίδουν ιδιότητες ή συμπεριφορές σε μία βιολογική οντότητα με βάση την «ομοιότητα με τον άνθρωπο» που έχει η οντότητα, ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά και οι ενήλικες το κάνουν «με βάση την κατηγορία» στην οποία ανήκει η οντότητα και τις ιδιότητες που συνδέονται με την κατηγορία αυτή Και αφετέρου Τα μικρά παιδιά (αφού απαλλαγούν από την αιτιότητα από πρόθεση) δίνουν για βιολογικά φαινόμενα εξηγήσεις «τελεολογικές βιταλιστικές» ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά και οι ενήλικες δίνουν εξηγήσεις μηχανιστικές

31 Τι λέτε λοιπόν;;; Μήπως το δυναμικό των μικρών παιδιών ήταν αρκετά υποτιμημένο για πολλά χρόνια;;;

32 Και από την άλλη, μήπως τώρα πρέπει να είμαστε λίγο πιο προσεκτικοί με την παγίδα της υπερεκτίμησης;;;