6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη»

Transcript

1 I 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη» Σύρος 7, 8, 9 Μαΐου 2011 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ Επιµέλεια Έκδοσης Πόρποδα Αριάδνη Σαλταµπάσης Νικόλας

2 XI Παναγόπουλος Γιώργος «Spredine» ένα εργαλείο για την παραγωγή εκπαιδευτικού λογισµικού χρησιµοποιώντας υπολογιστικά φύλλα, σελ Χρονάκη Άννα, Αλιµήση Ρενέ Μαθηµατικές Έννοιες, Αυθεντικά Πλαίσια Μάθησης και Ψηφιακή Τεχνολογία: το περιβάλλον ΑΝΙMath, σελ Κέκκερης Γεράσιµος, Κοσµίδης Ιορδάνης, Σταυρόπουλος Γεώργιος, Γεωργιάδου Κερατσώ Ψηφιακός Εγγραµµατισµός και Νέες Μαθησιακές Πρακτικές: ιαπιστώσεις και υνατότητες στα ΕΠΑΛ, σελ Σαλωνίκης ηµήτριος Η εισαγωγή της τεχνολογίας στην τάξη των Αγγλικών : Η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στη διδασκαλία του λεξιλογίου και της κατανόησης κειµένου και οι απόψεις των µαθητών απέναντι στις Νέες Τεχνολογίες, σελ Ρουµελιώτου Μυρσίνη, Κυρµανίδου Έλλη, Μωϋσίδης Γιάννης, Φουτσιτζή Σωτηρία Προς ένα νέο ψηφιακό σχολείο: η ψηφιακή αφήγηση και τα κριτήρια αξιολόγησης για αξιοποίησή της στη διδακτική πράξη, σελ ΓλέζουΚατερίνα, Ξενάκη Σπυριδούλα, Γρηγοριάδου Μαρία Μελέτη βαθµού συµµετοχής και αλληλεπίδρασης των µελών του δικτύου «Η Logo στην εκπαίδευση: Μια κοινότητα πρακτικής και µάθησης», σελ Τσουκαλά Άννα, Κωφόπουλος Γεώργιος Μαθητές και κλιµατική αλλαγή, σελ Κούτρας Γεώργιος Σχεδίαση Τηλεδιάσκεψης στην ΑεξΑΕ-Μια Εισαγωγική Προσέγγιση, σελ Γιάννης Σκουρογιάννης ΒΑΓΟΝΕΤΤΟ Όταν το Πραγµατικό Συναντά το Εικονικό και η Τεχνολογία Motion Tracking Εµπνέει την Περιπέτεια της Μόρφωσης, σελ Χουλιάρα Ξανθή, Κοµνηνού Ιωάννα ια βίου µάθηση, καινοτοµία και κοινωνική δικτύωση: Το πιλοτικό θεµατικό etwinning δίκτυο για τη δηµιουργικότητα Net.gr, σελ Καλοβρέκτης Κ, Παπαδόπουλος Θ, Πηγαδάς Β, Γκοτσίνας Α Ανάπτυξη υλικού και διαδραστικού λογισµικού εργαστηριακών πειραµάτων φυσικής για ενίσχυση της βιωµατικής µάθησης. Μελέτη περίπτωσης πειράµατος απλού εκκρεµούς και ελεύθερης πτώσης, σελ Θεοφανέλλης Τιµολέων, Σωτηρίου Σοφία Τα Έγγραφα Google και η αξιοποίηση τους στην εκπαίδευση, σελ Γ Μέρος ίντσιος Νικόλαος, Πολάτογλου Χαρίτων Σχεδιασµός ικτυακής Εφαρµογής και ιάταξης για την Εξ Αποστάσεως Εργαστηριακή Άσκηση σελ Καστούδη ιονυσία Ξενάγηση στο εικονικό περιβάλλον second life ενδεικτική εφαρµογή για την ξένη γλώσσα σελ Ντόρα Λεονταρίδου Ξεκινώντας από µια ιστοσελίδα ιαθεµατική προσέγγιση τν ξένων γλωσσών και της Ιστορίας σελ Κουτλή Μυρσίνη Η τέχνη µας ενώνει: Αrtsonia, ένα εικονικό µουσείο παιδικής τέχνης σελ Τσούµαρη Μαρία ιδάσκοντας Ελεύθερους Πολιορκηµένους µε τις ΤΠΕ σελ

3 Οβαδίας Σάββας, Τρικαλινός Χρήστος Μελέτη της ευθύγραµµης οµαλά επιταχυνόµενης κίνησης µε αρνητική επιτάχυνση στην Α Λυκείου µε τη χρήση MBL και παραµετρικών προσοµοιώσεων Συµπεράσµατα σελ Σακελλαρίδου Ευθαλία, Γιαµάκος Σωτήριος Μια Προσέγγιση της ιδασκαλίας της Περιγραφής µέσα από τη γνωριµία των µαθητών µε τον Κόσµο των Μουσείων και τον Εµπλουτισµό του Λεξιλογίου τους µε τη βοήθεια των ιαδικτυακών Λεξικών, σελ Μπουρδή Μαρίνα Η Αντιµετώπιση των Μαθησιακών υσκολιών µέσω των Νέων Τεχνολογιών σε Μικτές Αίθουσες ιδασκαλίας σελ Φιλοθέη Κολίτση «Σύγκριση Τεσσάρων Θεατρικών Παραστάσεων της Ελένης του Ευριπίδη, µε Αφορµή τη 2η Σκηνή του Προλόγου: Ελένη & Τεύκρος (στ )» σελ Φιλοθέη Κολίτση O ψεύτης παππούς (2007) της Άλκης Ζέη: Μια εναλλακτική πρόταση ανάγνωσης Λογοτεχνίας σελ Αθηνά Τραψιώτη, Μιλτιάδης οδοντσής Πετρούλα Τραψιώτη Μία πρόταση διδασκαλίας για το µάθηµα πληροφορικής του δηµοτικού µε χρήση εννοιολογικών χαρτών σελ ρ. Κιουλάνης Σπυρίδων, Χαρπαντίδου Ζαχαρούλα, ρ. Καράκος Αλέξανδρος «e-learning Ε ράµας»: Χώρος Επιµόρφωσης Εκπαιδευτικών σελ Μάµµος Κώστας, Ρετάλης Συµεών, Γεωργιακάκης Πέτρος, Μπολουδάκης Μιχάλης, Αράπογλου Ιωάννης Τα ιαδραστικά Ψηφιακά Βιβλία ως νέο εκπαιδευτικό µέσο: H περίπτωση ενός Flipping Book για το µάθηµα της Άλγεβρας σελ Γαβριηλίδου Μόνικα, Χρονάκη Αννα Αφήγηση και Ψηφιακά Μέσα: ανασκόπηση µέσων και αφηγηµατική δράση σελ Ξευγένη Καλλιόπη, Ιωάννου Στυλιανός Κατασκευάζοντας έναν ανιχνευτή κινητών τηλεφώνων µε NXT Mindstorms χρησιµοποιώντας πραγµατικά - αυθεντικά υλικά σελ Ιωαννίδης ηµήτριος, Μπάρµπας Αλέξανδρος, Ψύλλος ηµήτριος ιδάσκοντας φυσική µε τη χρήση προσοµοιώσεων του PhET. Μια πρόταση για την πυκνότητα.σελ Παναγιωτίδη Παγώνα Η επικοινωνία στις ανοιχτές κοινότητες µάθησης σελ Μαστρογιάννης Αλέξιος1, Αναστόπουλος Αναστάσιος Μαθηµατικοποίηση και Μαθηµατικός Αλφαβητισµός, µέσω υναµικών Περιβαλλόντων Γεωµετρίας: Η περίπτωση του ορθόκεντρου τριγώνων σελ Παππά Χριστίνα ΤΠΕ και Γραµµατισµός στο Νηπιαγωγείο: ραστηριότητες µε φωτογραφίες. ηµιουργία κινουµένων σχεδίων σελ Άννα Χρονάκη, Αναστάσιος Μάτος ΤΠΕ και διδακτική πρακτική: ξανα-γράφοντας τα µαθηµατικά και τα φιλολογικά µαθήµατα στην κοινότητα εκπαιδευτικών Σύρου σελ Λεοντίδης Μάκης, Χαλάτσης Κωνσταντίνος, Γρηγοριάδου Μαρία, Βαζούρας Σπύρος Περιγράφοντας ένα ιαδικτυακό Πολυµεσικό Μοντέλο Μάθησης για εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση µε Στόχο την Αποτελεσµατική Συναισθηµατική Παρακίνηση του Μαθητή σελ Γιαµάκος Σωτήριος, Σακελλαρίδου Ευθαλία Μια διαφοροποιηµένη εκπαιδευτική πρόταση και αξιοποίηση ΤΠΕ στην εξοικείωση µε τη τεχνολογική έρευνα σελ XII

4 Αφήγηση και Ψηφιακά Μέσα: ανασκόπηση µέσων και αφηγηµατική δράση Γαβριηλίδου Μόνικα 1, Χρονάκη Αννα 2 1 Εκπαιδευτικός, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, EA.ITY Monica.Gavrielidou@cti.gr 2 Αν. Καθηγήτρια, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Παιδαγωγικό Τµήµα Προσχολικής Εκπαίδευσης Chronaki@uth.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το κείµενο που ακολουθεί επιχειρεί µια σύντοµη ανασκόπηση των κύριων ψηφιακών µέσων τα οποία διαµεσολαβούν ποικίλα είδη αφήγησης και αφηγηµατικής δράσης. Η σχέση αφήγησης-µέσου δεν είναι καθόλου καινούργια, αλλά εγγράφεται στις απαρχές της ιστορικής εξέλιξης της τεχνολογίας του ήχου, της εικόνας και της κινούµενης εικόνας. Στο παρόν κείµενο, θα επικεντρωθούµε πολύ συνοπτικά σε συγκεκριµένες κατηγορίες ψηφιακών µέσων και εργαλείων όπως περιβάλλοντα τεχνητής νοηµοσύνης, παιχνίδια εικονικής πραγµατικότητας, γλώσσες προγραµµατισµού, καθώς και σύγχρονες πολυµεσικές και διαδικτυακές εφαρµογές. Τα µέσα αυτά παρέχουν πρόσβαση σε αφηγήµατα (ψηφιακά πολυτροπικά κείµενα) και σε αφηγηµατικές δράσεις που ποικίλουν στο βαθµό διάδρασης µε τον εικονικό άλλο. Η εστίασή µας βρίσκεται στη συζήτηση για το πως τέτοια ψηφιακά µέσα ενθαρρύνουν ή/και δυσχεραίνουν την εµπλοκή του/της χρήστη σε αφηγηµατικές δράσεις. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ: ψηφιακή αφήγηση, αφηγηµατικά περιβάλλοντα, ψηφιακά εργαλεία αφηγηµατικής διάδρασης ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αφηγηµατική δράση σε διάφορες µορφές (π.χ. µονόλογος ή διάλογος, γραπτή ή προφορική δράση, ενσώµατη ή αφαιρετική, κλπ) είναι στενά συνδεδεµένη µε διαδικασίες ανα-κατασκευής της ίδιας της ταυτότητας του υποκειµένου. Ως πράξη ζωής ο άνθρωπος δεν παύει να παράγει ή/και να κατασκευάζει αφηγήσεις µε στόχο τη µνήµη, τη λήθη ή την συγκρότηση νοηµάτων γύρω από ζητήµατα ή/και γεγονότα. Με ποικίλη θεµατολογία και εξυπηρετώντας πλήθος διαφορετικών ανθρώπινων αναγκών, η αφήγηση ως διαδικασία αποτελεί ένα πολυδιάστατο εργαλείο αναπαράστασης και ανα-κατασκευής νοηµάτων (Bruner, 1997, Wertsch, 2007). Το αφηγηµατικό κείµενο (σε προφορική ή γραπτή µορφή) επιτρέπει στον αφηγητή να δηµιουργεί µια σχέση µε το περιεχόµενο του και να παρεµβαίνει δυναµικά σ αυτό σύµφωνα µε τη στοχοθεσία αλλά και µε τις ανάγκες τόσο τις δικές του όσο και των αποδεκτών της αφήγησης. Έτσι, η αφηγηµατική δράση δεν είναι στατική, αλλά αντίθετα ρευστή και ενδεχοµενική τόσο ως διαδικασία παραγωγής κειµένου όσο και ως διαδικασία ανάγνωσης ή κατανάλωσής του. Η ραγδαία ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών έχει σαν αποτέλεσµα τον επαναπροσδιορισµό σηµαντικών στοιχείων του πολιτισµού µας συµεριλαµβανοµένων και των αφηγηµατικών κειµένων, καθώς και των συναφών δράσεων της συγγραφής, ανάγνωσης, ακρόασης και ερµηνείας τους- που επηρεάζονται από αυτές. Η αφήγηση σήµερα αναπόφευκτα συµπορεύεται µε τις επιµέρους δυνατότητες που προσφέρουν τα εργαλεία των ψηφιακών τεχνολογιών, επηρεάζεται απ αυτές (Ryan, 2003) και τείνει να αλλάζει δραµατικά δηµιουργώντας επιπλέον ανεκτικότητες (affordances) αλλά και περιορισµούς (boundaries). Είναι λοιπόν εύλογο να αναρωτηθούµε σχετικά µε το είδος των µετασχηµατισµών στους οποίους αναπόφευκτα υπόκειται η ψηφιακή αφηγηµατική δράση τόσο για τον παραγωγό όσο και για τον αποδέκτη των αφηγηµατικών κειµένων ως προϊόντα και ως διαδικασίες. Το ψηφιακό αφηγηµατικό κείµενο µοιάζει να ακολουθεί ίσως περισσότερο εργαλειακά συγκριτικά µε τα έντυπα κείµενα- την υποστήριξη του Bakhtin (1984) για ενδεχοµενική δυναµική πολυφωνίας και διαλογικότητας που εγγράφεται στο λογοτεχνικό κείµενο. Ο αφηγητής συνδιαλέγεται µε τους αποδέκτες της αφήγησης λειτουργώντας σε ένα µεταβαλλόµενο κοινωνικο-πολιτισµικό πλαίσιο, το οποίο και καθορίζει σε µεγάλο βαθµό το αφηγηµατικό προϊόν. Κατά πόσο αλλοιώνεται ο χαρακτήρας και η στοχοθεσία της αφηγηµατικής δράσης; Τι κοινό έχουν οι αφηγήσεις σε µια ιστοσελίδα, ένα wiki, ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι ή ένα λογισµικό αφηγηµατικής δηµιουργίας; Κατά Κ. Γλέζου, Σ. Σωτηρίου & Ν. Τζιµόπουλος (Επιµ.), Πρακτικά Εργασιών 6 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη», σ. 1-5 Σύρος, 6-8 Μαΐου 2011

5 2 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ πόσο αλλάζει η δοµή της αφήγησης καθώς η εστίασή µας µετατοπίζεται από ένα «παραδοσιακό» µέσο επικοινωνίας όπως είναι το έντυπο βιβλίο, ή ακόµη και το ραδιόφωνο, στο ψηφιακό περιβάλλον ενός υπολογιστή; ΠΡΟ- Η/Υ: αφήγηση και ραδιόφωνο/κινηµατογράφος/τηλεόραση Για να αποσταλεί από κάποιο ποµπό σε κάποιο δέκτη, ένα αφηγηµατικό µήνυµα θα πρέπει να κωδικοποιηθεί µε συγκεκριµένο τρόπο, να µεταβιβαστεί µέσω ενός καναλιού επικοινωνίας και τέλος να προσληφθεί και να αποκωδικοποιηθεί από τον παραλήπτη. Στις πρώτες προφορικές αφηγήσεις του ανθρώπου ο ήχος υπήρξε το κύριο κανάλι επικοινωνίας. Με το πέρασµα στην εποχή της χειρόγραφης αφήγησης το ενδιαφέρον µετατοπίστηκε στη στατική εικόνα. Ακολούθησε η εποχή της έντυπης αφήγησης όπου µεταξύ άλλων στην αφήγηση προσδόθηκε ένα σηµαντικό χαρακτηριστικό: η γραµµικότητα (Ryan, 2003). Εικόνα 1: Ραδιόφωνο και τηλεόραση στο ξεκίνηµα. Η τρέχουσα περίοδος της ηλεκτρονικής αφήγησης ξεκίνησε µε το µέσο του ραδιοφώνου και την εκ νέου παρουσία του στοιχείου του ήχου, ενώ συνεχίστηκε µε τα τεχνολογικά µέσα του κινηµατογράφου και της τηλεόρασης, ενεργοποιώντας περισσότερα κανάλια επικοινωνίας εµπλέκοντας περισσότερες αισθήσεις (λεκτικό, ακουστικό, οπτικό-στατικό, οπτικό-κινητικό) (Εικόνα 1). Στη βάση αυτή, η Ryan (2003) υποστηρίζει ότι παρόλο που το διαφορετικό µέσο µεταβιβάζει το µήνυµα µε διαφορετικό τρόπο, η αφηγηµατική δοµή του παραµένει σταθερή διατηρώντας τα βασικά της σηµεία αναλλοίωτα. Είναι, όµως σηµαντικό να δει κανείς πως βιώνεται εκ νέου το µήνυµα από τους αποδέκτες του και πως το διαφορετικό µέσο (π.χ. το ραδιόφωνο και η τηλεόραση) τελικά µετασχηµάτισε όχι µόνο τη διαδικασία αφήγησης αλλά και το ίδιο το µήνυµα. ΜΕ Η/Υ: ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ (ΑΙ ): συνοµιλώντας µε τον εικονικό άλλο Οι τεχνολογίες της τεχνητής νοηµοσύνης (artificial intelligence) έχουν συστηµατικά αξιοποιηθεί για τις ανάγκες της ψηφιακής αφήγησης επιχειρώντας την κατανόηση και κατασκευή ιστοριών µέσω του υπολογιστή (Dettori & Giannetti, 2008). Η συνέργια τεχνητής νοηµοσύνης και αφήγησης έχει επηρεάσει σηµαντικά το σχεδιασµό των ψηφιακών αφηγηµατικών περιβαλλόντων και την ευρύτερη εξέλιξη της ψηφιακής αφήγησης καθώς οι σχεδιαστικοί πειραµατισµοί επιτρέπουν την ανάδειξη νέων ερευνητικών ερωτηµάτων. Ένα τέτοιο πεδίο είναι η αναδυόµενη αφήγηση (emergent narrative), η οποία δεν ακολουθεί µια προκαθορισµένη πορεία αλλά αναδύεται µέσα από την αλληλεπίδραση των µαθητών µε το ψηφιακό περιβάλλον καθώς κατασκευάζουν την ιστορία (Aylett, 1999, Καζάζης, 2006). Μια άλλη ερευνητική περιοχή που συχνά αξιοποιεί τις τεχνολογίες της τεχνητής νοηµοσύνης είναι η διαδραστική αφήγηση, όρος που σε αγγλικά ερευνητικά κείµενα απαντάται ως interactive storytelling (Aylett, 1999, Aylett et al, 2008) ή ως interactive narrative (Szilas, 2003). Στη διαδραστική αφήγηση οι χρήστες «έχουν άµεση και ενεργό συµµετοχή (σε κάποιο βαθµό) στη διαµόρφωση και την εξέλιξη της ιστορίας» (Κεκές & Μυλωνάκου, 2002). Και στις δυο περιπτώσεις αφήγησης που αξιοποιούν τις τεχνολογίες της τεχνητής νοηµοσύνης, το ψηφιακό περιβάλλον που υποστηρίζει τη δράση θα πρέπει να εµφανίζει συγκεκριµένες ιδιότητες και ειδικές συντονιστικές αφηγηµατικές ρυθµίσεις που θα διασφαλίζουν την καλή λειτουργία της αλληλεπιδραστικότητας στην πλοκή της ιστορίας (Κεκές & Μυλωνάκου, 2002, Aylett et al, 2008, Szilas, 2003). Η Eliza είναι ένα από τα πρώτα λογισµικά που έχουν κατασκευαστεί µε τεχνολογίες τεχνητής νοηµοσύνης (Weizenbaum 1966). Πρόκειται για περιβάλλον συζήτησης του χρήστη µε την Eliza, µια εικονική ψυχοθεραπεύτρια (Εικόνα 2). Το περιβάλλον του Eliza λειτουργεί ως αφηγηµατικό πλαίσιο καθώς ευνοεί την ανταλλαγή νοηµάτων µεταξύ δυο µερών µε στόχο την έκφραση των βιωµάτων του ενός και την παροχή σχετικής ψυχολογικής υποστήριξης από τον άλλο. Ο τύπος της αφηγηµατικής δράσης που διέπει το Eliza θα µπορούσε να ενταχθεί στην κατηγορία της εσωτερικής/οντολογικής

6 «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη» 3 αλληλεπίδρασης (Ryan 2001, Χρονάκη & Γαβριηλίδου, υποβλ.) καθώς οι κινήσεις του χρήστη προάγουν την αφηγηµατική πλοκή στο πλαίσιο έντονης αλληλεπιδραστικότητας µεταξύ χρήστη και εικονικού ψυχοθεραπευτή, ενώ υπογραµµίζεται η άµεση εµπλοκή του χρήστη ως χαρακτήρα δηµιουργoού της δικής του αφήγησης στο περιβάλλον του Eliza. Το λογισµικό βασίζεται στην εφαρµογή συγκεκριµένων κανόνων που διέπουν τον τρόπο που η Eliza αποκρίνεται στο χρήστη, έτσι ώστε να µπορέσει το λογισµικό να καλύψει το µεγαλύτερο δυνατό εύρος των ερωτήσεων που προκύπτουν από τους εν δυνάµει χρήστες. Ένας τέτοιος κανόνας είναι η παροχή γενικευµένων απαντήσεων µέσω της επαναδιατύπωσης αντικαθιστώντας λέξεις-κλειδιά της ερώτησης του χρήστη. Οι αδυναµίες του λογισµικού ως προς την αφηγηµατική διάδραση και τη διαλογικότητα εστιάζονται στο γεγονός ότι το πρόγραµµα δεν κατανοεί πραγµατικά τα λεγόµενα του χρήστη και δεν έχει ψυχοθεραπευτικό υπόβαθρο, µε αποτέλεσµα συχνά να οδηγείται σε αστοχίες στο χειρισµό των λεγόµενων του χρήστη. Οµως, ο µηχανισµός δηµιουργίας αποκρίσεων του λογισµικού κατορθώνει να δηµιουργήσει έστω και παροδικά ψευδαίσθηση επικοινωνίας ανθρώπου προς άνθρωπο, κάτι που υπήρξε πρωτοποριακό για την εποχή του καθώς ο χρήστης µπαίνει στη διαδικασία να µιλήσει, να αφηγηθεί τα προσωπικά του βιώµατα (Bruner, 1997) σε κάποιον, διατηρώντας για κάποιο χρονικό διάστηµα την ψευδαίσθηση ότι ο εικονικός συνοµιλητής του κατανοεί τα λεγόµενά του. Εικόνα 2: Το περιβάλλον Eliza: εσωτερική-οντολογική αφηγηµατική δράση. Από τη δηµιουργία της Eliza µέχρι τις ηµέρες µας έχουν µεσολαβήσει σηµαντικές εξελίξεις στο χώρο της τεχνητής νοηµοσύνης και στον ευρύτερο χώρο των υπολογιστικών τεχνολογιών. To λογισµικό Orient (Kriegel et al, 2010) αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγµα ενός σύγχρονου περιβάλλοντος τεχνητής νοηµοσύνης (Εικόνα 3) µε στοιχεία εικονικής πραγµατικότητας. Πρόκειται για ένα εκπαιδευτικό ψηφιακό παιχνίδι που στοχεύει στη διαπολιτισµική ευαισθητοποίηση εµπλέκοντας τους χρήστες σε συνεργατικά παιχνίδια ρόλων καθώς αλληλεπιδρούν µε εικονικούς χαρακτήρες που ανήκουν σε διαφορετικά πολιτισµικά περιβάλλοντα. Η αφηγηµατική δράση του παιχνιδιού εκτυλίσσεται στο πλαίσιο µιας ιστορίας επιστηµονικής φαντασίας όπου τα υποκείµενα καλούνται να επικοινωνήσουν µε ένα εξωγήινο είδος, τους Sprytes. Οι χαρακτήρες αυτοί είναι σχεδιαστικά αυτόνοµοι ενώ οι κινήσεις του ενός έχουν αντίκτυπο στις επιθυµίες, τις κινήσεις και τα συναισθήµατα των άλλων. Σε αντιστοιχία µε το λογισµικό Eliza, το Orient αφορά ένα παιχνίδι ρόλων µεταξύ του ανθρώπου-χρήστη και του εικονικού χαρακτήρα υπολογιστή. Η διαφορά του Orient συνίσταται στον αναλυτικό σχεδιασµό της πολιτισµικής ταυτότητας των εικονικών χαρακτήρων Sprytes που περιγράφεται από το σενάριο του παιχνιδιού και γίνεται ορατό από τη συµπεριφορά τους ως χαρακτήρες τεχνητής νοηµοσύνης. Ειδικότερα, οι εικονικοί αυτοί χαρακτήρες παρουσιάζουν υψηλό επίπεδο νοηµοσύνης καθώς έχουν µνήµη που συνδυάζεται µε ειδική τεχνολογία µοντελοποίησης των νοητικών τους δοµών (Krieger et al, 2008). Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα να µπορούν να αναπτύξουν ικανοποιητική ευρύτητα συναισθηµάτων και να παρουσιάζονται στο παιχνίδι ως σύνθετοι χαρακτήρες. Κάτι τέτοιο διαφέρει από παλιότερα λογισµικά τεχνητής νοηµοσύνης όπως το λογισµικό Fear Not (Aylett et al, 2005) όπου οι εικονικοί χαρακτήρες του παρουσιάζονταν µε µονολιθικό τρόπο (ο καλός και ο κακός). Το υψηλό τεχνολογικό υπόβαθρο του Orient αποτυπώνεται και στα ψηφιακά εργαλεία που αξιοποιούνται πέρα

7 4 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή όπως κινητά τηλέφωνα και ειδικός εξοπλισµός περιβαλλόντων εικονικής πραγµατικότητας, καθώς και στο τρισδιάστατο περιβάλλον, τα εξελιγµένα γραφικά κ.α. Οι χρήστες του Orient είναι ταυτόχρονα και χαρακτήρες της ιστορίας που αφηγούνται σ αυτό το πλαίσιο. Οι κινήσεις των χρηστών διαµορφώνουν την πλοκή της αφήγησης, κάτι που προσδίδει έντονη αλληλεπιδραστικότητα στο ψηφιακό αυτό περιβάλλον. Αυτή η δυναµική για έντονη αλληλεπιδραστικότητα µας επιτρέπει να πόύµε ότι ένα τέτοιο ψηφιακό µέσο χαρακτηρίζεται από εσωτερική-οντολογική αλληλεπίδραση, η οποία σύµφωνα µε τη Ryan αποτελεί τη µέγιστη µορφή αφηγηµατικής αλληλεπίδρασης που παρατηρείται σε ψηφιακά µέσα. Εικόνα 3: Το παιχνίδι Orient. Εσωτερική-οντολογική αφηγηµατική δράση. Συνοψίζοντας, θα λέγαµε ότι ο χρήστης τόσο στο λογισµικό Orient όσο και στο Eliza αποτελoύν κεντρικό πυρήνα στην αφηγηµατική εξέλιξη προσδίδοντάς της χαρακτηριστικά αναδυόµενης αφήγησης. Η διαφορά µεταξύ των δύο τύπων ψηφιακών µέσων έχει να κάνει µε τον τρόπο επιτέλεσης της αφήγησης ως διαδικασία, και ως αποτέλεσµα. Το Orient παρέχει τη δυνατότητα για µια ενσώµατη πολυτροπική αναδυόµενη αφήγηση, ενώ η Eliza για µια αυστηρά γραπτή αφηγηµατική δράση. ΜΕ Η/Υ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ: συγγράφοντας προσωπικές αφηγήσεις Συχνά, ο προγραµµατισµός αξιοποιείται ως µαθησιακή/διδακτική δράση. Τέτοια είναι η περίπτωση της γλώσσας logo και των συναφών περιβαλλόντων όπως microworlds pro, microworlds junior, LogoBlocks και Lego Mindstorms που βρίσκει ευρύτατη εφαρµογή τόσο στη διδασκαλία της πληροφορικής όσο και της γεωµετρίας ανατρέποντας επιστηµολογικές αντιλήψεις για το τι είναι γεωµετρία (Papert, 1980). Ταυτόχρονα, διάφορα logo-λογισµικά έχουν αποτελέσει δηµιουργικό πλαίσιο για την οργάνωση διαθεµατικών δραστηριοτήτων µε εικαστικό, γλωσσικό και µαθηµατικό ενδιαφέρον όπου τα παιδιά καλούνται να ανα-κατασκευάσουν µια ιστορία (π.χ. η πόλη µου, τα αστέρια κλπ) και να την αφηγηθούν δηµιουργώντας εικόνα και κείµενο. Εικόνα 4: Το λογισµικό Scratch. Eνώ οι εντολές στη γλώσσα προγραµµατισµού logo βασίζονται στη συγγραφή συµβολικού κώδικα, σήµερα γλώσσες όπως η Scratch (Resnick, 2007) αξιοποιούν οντότητες οι οποίες

8 «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη» 5 χρησιµοποιούνται κιναισθητικά για τη δηµιουργία κώδικα. Η γλώσσα προγραµµατισµού scratch τεχνολογικά αποτελεί εξέλιξη του προγραµµατισµού της γλώσσας logo (Εικόνα 4) παρέχοντας τη δυνατότητα να χειρίζεται και να παράγει πολυτροπικά κείµενα (ήχο, εικόνα, κινούµενη εικόνα). Η γλώσσα Scratch αποτελεί έτσι ένα σύνθετο εργαλείο προγραµµατισµού, σχεδιασµού διαδραστικών αφηγήσεων όπου οι νότες γίνονται µουσική, οι εικόνες κινούµενο σχέδιο και βίντεο. Έτσι, οι χρήστες από µικρή ηλικία έχουν τη δυνατότητα να δηµιουργήσουν σύνθετα περιβάλλοντα διάδρασης τα οποία µπορούν να λειτουργήσουν αµφίδροµα, τόσο ως πλαίσια δηµιουργίας/παραγωγής, όσο και ως πλαίσια ανάγνωσης/κατανάλωσης αφηγηµατικών διαδικασιών και αποτελεσµάτων. Ένα παρόµοιο περιβάλλον, αλλά µε µεγαλύτερη έµφαση στη δραµατοποίηση ρόλων είναι το λογισµικό ToonTalk (Εικόνα 5) το οποίο εστιάζει στον προγραµµατισµό της συµπεριφοράς χαρακτήρων. Πρόκειται για περιβάλλον προγραµµατισµού ειδικά σχεδιασµένο για παιδιά που βασίζεται στην ενεργή αφηγηµατική δράση των παιδιών µέσω της δραµατοποίησης. Κατά την εργασία του µε το λογισµικό ο χρήστης-προγραµµατιστής εκπροσωπείται στην οθόνη του υπολογιστή από ένα χαρακτήρα (avatar) που µε τη σειρά του κινείται και λειτουργεί σε έναν εικονικό κόσµο σύµφωνα µε τις οδηγίες του χρήστη. ίνοντας εντολές στο avatar µέσω προγραµµατισµού ο χρήστης έχει επίσης τη δυνατότητα να εκπαιδεύσει ένα ροµπότ που υπάρχει κι αυτό στον εικονικό κόσµο του λογισµικού. Έτσι, το πλαίσιο αυτό δηµιουργεί τη δυνατότητα κατασκευής µικρών ιστοριών και αφηγηµάτων τα οποία µπορούν να αφορούν από σύντοµα λεκτικά προβλήµατα µαθηµατικών µέχρι περισσότερο σύνθετες διαδράσεις (π.χ. η εικονική αναπαράσταση ενός παραµυθιού). Οι Mor & Noss (2008) υποστηρίζουν ότι ο προγραµµατισµός στο ToonTalk ως εκπαιδευτική δραστηριότητα µπορεί να αποτελέσει το συνδετικό κρίκο µεταξύ αφήγησης και µαθηµατικού φορµαλισµού καθώς µπορεί να συγκεράσει τις διαφορετικές αντιπροσωπευτικές δοµές (representational structures) των δύο αυτών αντικειµένων. Εικόνα 5 : Το λογισµικό ToonTalk. Στα περιβάλλοντα αυτά ο ρόλος του χρήστη ως κατασκευαστή αφηγηµάτων µέσω προγραµµατισµού διαφοροποιείται. Αφ ενός, στο περιβάλλον Scratch ο χρήστης χειρίζεται ένα σύνθετο εργαλείο προγραµµατισµού και σχεδιασµού διαδραστικών αφηγήσεων και στη συνέχεια, εφόσον το επιλέξει, δηµοσιοποιεί το έργο του στα µέλη της δικτυακής κοινότητας χρηστών του λογισµικού. Αφ ετέρου, στο περιβάλλον ToonTalk ο χρήστης αποτυπώνεται στη οθόνη ως χαρακτήρας (avatar) που κινείται στον εικονικό χώρο του λογισµικού µαζί µε άλλες οντότητες, σύµφωνα πάντα µε τις επιθυµίες και τις οδηγίες του ίδιου. Και στις δυο περιπτώσεις ο χρήστης έχει στη διάθεσή του ισχυρά εργαλεία αφηγηµατικής δηµιουργίας που είναι έντονα αλληλεπιδραστικά, προσοµοιάζοντας άλλοτε σε πολυµεσικά εργαλεία συγγραφής, κι άλλοτε σε ηλεκτρονικά παιχνίδια. ΜΕ Η/Υ: ΥΠΕΡΜΕΣΑ και ΙΑ ΙΚΤΥΟ: διαδραστικές µη-γραµµικές αφηγήσεις Το αποτέλεσµα της παρέµβασης των τεχνολογιών υπερµέσων είναι το υπερκείµενο, ένα κείµενο που είναι «οργανωµένο µε µια νέα δοµή» καθώς αποτελείται από σύνολο κόµβων (nodes) και συνδέσµων (links) που εµπεριέχουν πληροφορία στη µορφή κειµένου, ήχου, εικόνας και κινούµενης εικόνας (Κόµης 2004). Η πληροφορία αυτή οργανώνεται και µεταφέρεται µε το ψηφιακό µέσο επιλογής, ενώ η ανάγνωση του υπερκειµένου δεν είναι πάντα γραµµική αλλά, αντίθετα, ενθαρρύνει πολλαπλές τροπές στην πλοήγηση και τελικά δηµιουργεί ευκαιρίες για ποικίλες νοητικές διεργασίες στους αναγνώστες-χρήστες. Εδώ θα διακρίνουµε µεταξύ εφαρµογών που δηµιουργούνται µε εργαλεία συγγραφής (authoring tools), καθώς και άλλες περιπτώσεις υπερκειµένων µε αφηγηµατικό περιεχόµενο που συναντώνται στον παγκόσµιο ιστό (π.χ. διαδικτυακά εργαλεία του πρώτου επιπέδου

9 6 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ του παγκόσµιου ιστού και του web 2.0). Στα περιβάλλοντα αυτά η δυνατότητα αλληλεπίδρασης, διάδρασης και αφηγηµατικής δράσης ποικίλλει. Oι εφαρµογές που δηµιουργούνται µε εργαλεία συγγραφής είναι ίσως το πιο διαδεδοµένο είδος υπερµεσικού αφηγήµατος. Το ψηφιακό αυτό µέσο αποτελεί ολοκληρωµένη λύση για τη δηµιουργία ψηφιακής αφήγησης προσφέροντας τη δυνατότητα ακόµη και σε µικρούς σε ηλικία χρήστες να συνθέσουν µια ιστορία µε στατικές ή/και κινούµενες εικόνες, ήχους, κείµενα κλπ. Στο χώρο της ψηφιακής αφήγησης τα συστήµατα των υπερµέσων αξιοποιούνται µε δυο διαφορετικούς τρόπους: είτε ως εργαλεία δηµιουργίας µιας αφήγησης όπου ο χρήστης αναλαµβάνει το ρόλο του συγγραφέα, είτε ως εργαλεία λήψης της αφήγησης όπου ο χρήστης πλοηγείται στον εικονικό κόσµο ενός ψηφιακού ιστορήµατος που έχει κατασκευαστεί από κάποιον άλλο. Η διάκριση αυτή είναι ορατή σε πολλά λογισµικά αφηγηµατικής δηµιουργίας όπως τα περιβάλλοντα Story Maker (Εικόνα 6) και Kar2ouche (Εικόνα 7). Εικόνα 6: Το περιβάλλον Story Maker. Εικόνα 7: Το περιβάλλον Kar2ouche. Η δηµιουργία υπερκειµένων στο διαδίκτυο γίνεται µε τη χρήση κατάλληλων λογισµικών (συνήθως συνδυασµός περιγραφικών γλωσσών html, δόµησης σελίδων www και διερµηνευόµενης γλώσσας JavaScript) που επιτρέπουν την κατασκευή υπερκειµένων µε θέµα την αναπαράσταση µιας ολόκληρης ιστορίας ή και περισσότερων µε τη µορφή κειµένου, στατικών ή κινούµενων εικόνων, γραφικών, video, ακουστικού υλικού, καθώς και άλλου υποστηρικτικού υλικού όπως ασκήσεις, παιχνίδια µε θέµα µια ιστορία, σχόλια κ.α. Ενα τέτοιο παράδειγµα αποτελεί ο δικτυακός τόπος περιήγησης στο αφήγηµα «Η Αλίκη στη χώρα των θαυµάτων» όπου συµµετέχοντας σε µια σειρά δραστηριοτήτων ο χρήστης γνωρίζει καλύτερα σκηνές και χαρακτήρες του αφηγήµατος (Εικόνα 8) και το περιβάλλον ANIMath (Εικόνα 9) που αποτελεί πλαίσιο αυθεντικής µάθησης µαθηµατικών εννοιών (δηλ. ποικίλες εκφάνσεις της µέτρησης στη βάση διερεύνησης της ζωής των πεταλούδων).

10 «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη» 7 Εικόνα 8: ραστηριότητες περιήγησης στο αφήγηµα Η Αλίκη στη χώρα των θαυµάτων. Εικόνα 9: ΑΝΙΜαth η µετανάστευση των πεταλούδων. Η Web2.0 γενιά του παγκόσµιου ιστού παρέχει εργαλεία (και υπηρεσίες) για την κοινωνική δικτύωση των χρηστών, καθώς ενισχύει τη δυνατότητα τους να µοιράζονται πληροφορίες και να συνεργάζονται εικονικά. Η χρήση αυτών των εργαλείων και η αλληλεπίδραση µεταξύ χρηστών δεν απαιτεί πάντα εξειδικευµένες τεχνολογικές γνώσεις, αλλά κύρια γνώσεις παραµετροποίησης του διαδικτυακού εργαλείου δίδοντας έµφαση στη συλλογή και οργάνωση κατάλληλου πληροφοριακού υλικού. Χαρακτηριστικά αναφέρουµε την περίπτωση των ιστολογίων (blogs) και των γουίκις ή βίκις (wikis) ως περιπτώσεις ενεργούς συλλογικής συγγραφής κειµένων τα οποία µπορούµε να προσεγγίσουµε -σε συγκεκριµένες περιπτώσεις- και ως προσωπικά αφηγήµατα ή αφηγηµατικές δράσεις. Ως καινοτοµία του νέου παγκόσµιου ιστού, το ιστολόγιο (weblog ή blog) είναι µια λίστα καταχωρήσεων τοποθετηµένων µε χρονική σειρά το οποίο δηµιουργείται από ένα άτοµο ή µια οµάδα και έχει ως συντάκτες τους χρήστες του διαδικτύου. Μεταξύ του πλήθους και της ποικίλης θεµατολογίας των ιστολογίων, εκείνα που έχουν αφηγηµατικό περιεχόµενο φιλοξενούν κάθε είδους αφηγηµατική έκφραση. Για την πληρέστερη αποκωδικοποίηση του αφηγηµατικού µηνύµατος η τακτική πρόσβαση στο αφηγηµατικό υλικό είναι συχνά αναγκαία. Τέτοια είναι η περίπτωση του blog του Παραµυθά (Εικόνα 10) που συχνά ενηµερώνεται µε νέα παραµύθια, σχόλια και video που επιµελείται ο συγγραφέας και δηµιουργός της οµώνυµης τηλεοπτικής εκποµπής Νίκος Πιλάβιος.

11 8 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ Εικόνα 10: Το Ιστολόγιο του Παραµυθά. Tα wikis είναι τύποι ιστοτόπων που επιτρέπουν την επεξεργασία των σελίδων τους από τους χρήστες του διαδικτύου. Τα wikis εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς που όµως στην πλειοψηφία τους αφορούν τη συνεργασία των χρηστών. Οι κανόνες συµµετοχής των χρηστών σε ένα wiki διαφέρουν ανάλογα µε τους στόχους του ιστοτόπου. Για την υλοποίησή τους έχουν σχεδιαστεί αρκετά λογισµικά συνεργασίας όπως το Media Wiki, το λογισµικό που χρησιµοποιείται στην περίπτωση της «Wikipedia» και του «A Million Penguins project». Τα wikis επιτρέπουν στους χρήστες την προσθήκη ή την τροποποίηση ψηφιακού περιεχοµένου µε απλό τρόπο χρησιµοποιώντας το φυλλοµετρητή (browser) του υπολογιστή τους. Η αξιοποίησή τους διακρίνεται από απλότητα και ταχύτητα χειρισµών ενώ προάγει τη συνεργατικότητα των χρηστών. Αντιπροσωπευτικό παράδειγµα χρήσης ενός wiki ως ψηφιακού αφηγηµατικού περιβάλλοντος αποτελεί το έργο «A million penguins» (Εικόνα 11) που αφορά τη συνεργατική συγγραφή διηγήµατος (wiki collaborative novel) αξιοποιώντας ένα ανοιχτό διαδικτυακό σύστηµα που επιτρέπει την προβολή και ταυτόχρονα την τροποποίηση του υπάρχοντος αφηγηµατικού κειµένου. Ο χρήστης του διαδικτυακού αυτού περιβάλλοντος καθίσταται εν δυνάµει συν-δηµιουργός του αφηγηµατικού αποτελέσµατος καθώς συµβάλλει κατά την κρίση του στην µετατροπή του συλλογικού αφηγήµατος. Η παρέµβαση του κάθε χρήστη στο περιεχόµενο του αφηγήµατος είναι καθοριστική αλλά δεν ακυρώνει τη συµβολή των άλλων χρηστών καθώς οι παλιότερες εκδόσεις του αφηγήµατος παραµένουν επισκέψιµες από όλους. Υπό την αιγίδα του εκδοτικού οίκου Penguin, το εγχείρηµα συλλογικής συγγραφής (collective authoring) έθεσε σειρά ερωτηµάτων που σχετίζονται µε τις διαφορετικές εκφάνσεις της ανθρώπινης συµπεριφοράς µέσα από τη χρήση του ψηφιακού εργαλείου wiki. Ειδικότερα, στο κείµενο απολογισµού του έργου «A Million Penguins Research Report» που συντάχθηκε από τον φορέα οργάνωσης του έργου De Montfort University, (Mason & Thomas, 2008) η κοινωνική παρουσία των χρηστών του wiki του έργου παραλληλίστηκε µε αυτό που ο Bakhtin (1984) όρισε ως λαϊκό καρναβάλι (folk carnival), δηλαδή ένα εικονικό κοινωνικό πλαίσιο που επιτρέπει ακραίες συµπεριφορές και αντιδράσεις των χρηστών ανατρέποντας καθεστηκυίες σχέσεις ισχύος. Από µια πρώτη ανάλυση των αποτελεσµάτων του έργου προκύπτουν ενδιαφέροντα ερωτήµατα που αφορούν στη δυναµικές σχεσεις µεταξύ χρηστών καθώς και µεταξύ χρηστών και ψηφιακού αφηγήµατος. Για να απαντηθούν τα ερωτήµατα αυτά απαιτείται βαθιά µελέτη θεµάτων που άπτονται του σχεδιασµού και της εφαρµογής των ψηφιακών εργαλείων wiki. Αξίζει όµως να αναφερθεί ότι παρά τον κοινωνικό χαρακτήρα του ψηφιακού αυτού εργαλείου, οι Mason & Thomas, (2008) υποστηρίζουν ότι το έργο «A million penguins» δεν κατόρθωσε να διαµορφώσει αξιόπιστη κοινότητα χρηστών. Αντίστοιχα, το τελικό προϊόν δεν µπορεί να χαρακτηριστεί ως διήγηµα. Αναζητώντας τους λόγους αυτής της αποτυχίας, οι ίδιοι παρατήρησαν ότι οι χρήστες δεν είχαν κατανοήσει πλήρως τη φιλοσοφία τόσο του ίδιου του έργου, όσο και του ιστοτόπου wiki ως εργαλείου αφηγηµατικής δηµιουργίας. Οι αδυναµίες αυτές έδωσαν χώρο σε διάσταση απόψεων των χρηστών αναφορικά µε τη στοχοθεσία και τους ενδεδειγµένους τρόπους συµβολής τους στο συλλογικό αφήγηµα. Συνέπεια των παραπάνω ήταν µεταξύ άλλων η ανάπτυξη εγωιστικών συµπεριφορών των χρηστών και η δηµιουργία ανεξάρτητων αφηγηµάτων (walled gardens) στο περιθώριο του συλλογικά αναπτυσσόµενου αφηγήµατος.

12 «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη ιδακτική Πράξη» 9 Εικόνα 11: A million penguins. ΑΝΤΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ Από το ξεκίνηµα µετάδοσης και αναµετάδοσης της αφήγησης µε τεχνολογικά µέσα όπως το ραδιόφωνο, ο κινηµατογράφος και η τηλεόραση µέχρι την σηµερινή χρήση του υπολογιστή, το µέσο δεν αποτελεί ουδέτερο κανάλι µεταφοράς επικοινωνίας. Αντίθετα επηρράζει και συν-διαµορφώνει τόσο το είδος της αφηγηµατικής δράσης όσο και την ερµηνεία του αφηγηµατικού µηνύµατος αυτή καθ αυτή. Ιδιάιτερα στο πλαίσιο της σύγχρονης τεχνολογίας το ψηφιακό µέσο και η αφήγηση σχετίζονται στενά. Η σχέση αυτή αντανακλάται στον τρόπο που το υποκείµενο-χρήστης αλληλεπιδρά µε το ψηφιακό µέσο, αναπτύσσει εξειδικευµένες στρατηγικές ερµηνείας του αφηγηµατικού µηνύµατος, καθώς και στον τρόπο επικοινωνίας των βιωµάτων των χρηστών µεταξύ τους. Απόρροια της τεχνολογίας ανάπτυξης του ψηφιακού περιβάλλοντος αποτελεί µεταξύ άλλων η αφηγηµατική δοµή. Σε αντίθεση µε τη γραµµική δοµή της παραδοσιακής αφήγησης, η δοµή της αφήγησης που υποστηρίζουν τα ψηφιακά περιβάλλοντα είναι µη γραµµική, προτείνοντας πολλαπλά εναλλακτικά αφηγηµατικά µονοπάτια. Η πληθώρα των σύγχρονων ψηφιακών αφηγηµατικών µέσων έχει ως αποτέλεσµα τη δυνατότητα παρουσίασης µιας αφήγησης µε διαφορετικούς τρόπους. Τούτο οδηγεί στην ανάπτυξη διαφορετικών ερµηνευτικών στρατηγικών από το υποκείµενο-χρήστη (Ryan 2003). Συνεπώς, διαφορετικές αφηγηµατικές δράσεις (και στρατηγικές) πρόκειται να αναπτύξει ο χρήστης ενός περιβάλλοντος τεχνητής νοηµοσύνης µε θέµα την αφήγηση «Η Αλίκη στη χώρα των θαυµάτων», κι άλλες ο χρήστης που θα επιλέξει να εργαστεί στο δικτυακό τόπο µε τις σχετικές µε το αφήγηµα δραστηριότητες περιήγησης. Επίσης, ο βαθµός αλληλεπίδρασης που παρατηρείται στη λειτουργία ενός περιβάλλοντος προγραµµατισµού είναι µεγαλύτερος από εκείνον που σηµειώνεται κατά την ανάγνωση µιας ιστοσελίδας. Αντίστοιχα, η εµπλοκή του χρήστη κατά τη δηµιουργία ή την εξέλιξη της αφήγησης και η εκ των έσω παρουσία του στον εικονικό χώρο της ψηφιακής αφήγησης προσδίδει το µέγιστο βαθµό αλληλεπίδρασης. Ενα ακόµη θέµα που συνδέεται µε την τεχνολογική ταυτότητα των ψηφιακών µέσων και αντανακλάται στα αφηγηµατικά περιβάλλοντα είναι εκείνο της κοινωνικότητάς τους. Εάν δεχτούµε τη θεώρηση του Bruner (1997) ότι η αφήγηση είναι ένας τρόπος αποτύπωσης των βιωµάτων µας, δηλαδή ένας τρόπος προβολής ιδιωτικών µας σκέψεων και χαρακτηριστικών, παρουσιάζει ενδιαφέρον ο τρόπος που ένα ψηφιακό αφηγηµατικό µέσο λειτουργεί ως δίαυλος επικοινωνίας των σκέψεων αυτών. Αραγε οι καρναβαλικές συµπεριφορές που παρατηρήθηκαν κατά τη συλλογική συγγραφή του διηγήµατος «A million penguins» αποτελούν γενικευµένο φαινόµενο του «ψηφιοποιηµένου κόσµου» τον οποίο βιώνουµε καθηµερινά; ΑΝΑΦΟΡΕΣ Καζάζης, Ν. (2006). Κατασκευή παραµυθιακής αφήγησης µε χρήση του περιβάλλοντος Teatrix, Στο αγδιλέλλης, Β. & Ψύλλος,. (Eds), Πρακτικά 5 ου Συνεδρίου ΕΤΠΕ, Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2006, pp Κεκές, Ι. & Μυλωνάκου Κεκέ, Η., (2002), ιαδραστικές «Αφηγήσεις»: υνατότητες και Εκπαιδευτικές Προεκτάσεις της Μοντελοποίησης Μη Γραµµικών υναµικών συστηµάτων στον

13 10 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ Υπολογιστή, Στο Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Τόµος Α Επιµ. Α. ηµητρακοπούλου, Πρακτικά 3 ου Συνεδρίου ΕΤΠΕ, 26-29/9/2002 Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Ρόδος, Εκδόσεις Καστανιώτη pp Κόµης, Β. (2004). Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρµογές των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών, Αθήνα, Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών. Μπρούνερ, Γ. (1997). Πράξεις νοήµατος. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα. Προπ, Β.Γ. (1991). Μορφολογία του παραµυθιού. Αθήνα: Εκδόσεις Καρδαµίτσα. Χρονάκη, Α. & Γαβριηλίδου, Μ. (2011) Ψηφιακά Αφηγηµατικά Μέσα και Αλληλεπίδραση Εισήγηση που έχει υποβληθεί για συµµετοχή στο 2 ο Πανελλήνιο Συνέδριο «Ενταξη των ΤΠΕ στην Εκπαιδευτική ιαδικασία», ΕΤΠΕ. Πάτρα. Aylett, R.S. (1999), Narrative in virtual environments towards emergent narrative, in Proceedings of AAAI Fall Symposium on Narrative Intelligence, AAAI Press, Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2010 από τον δικτυακό τόπο Aylett, R.S., Paiva, A., Woods, S., Hall, L., & Zoll, C. (2005). Expressive characters in antibullying education. In L. Canamero, & R. Aylett (Eds), Animating expressive characters for social interaction. Amsterdam, NL: John Benjamins. Aylett, R.S., Louchart, S., Tychsen, A., Hitchens, M. & Figueiredo, R., (2008), Managing Emergent Narrative, Proceecings of 5 th International Conference on Narrative and Interactive Learning Environments, Edinburgh, Scotland, 6 th -8 th August 2008 pp Bakhtin (1984) Rabelais and His World. Bloomington. IN, Indiana University Press. Dettori, G. & Giannetti, T. (2006). A concise introduction to Narrative Learning Environment.s Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2010 από τη διεύθυνση Kirriemuir, J. & McFarlane, A. (2006). Report 8: Literature Review in Games and Learning, Futurelab Series. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2010 από τη διεύθυνση Kriegel, M., Lim, M., Nazir, A., Aylett, R., Enz, S., Rizzo, P., Hall, L., (2008). ORIENT, An Inter-Cultural Role-Play Game. Proceedings of 5 th International Conference on Narrative and Interactive Learning Environmernts (NILE), August 2008, Edinburgh Kriegel, M., Lim, M., Aylett, R., Leichtenstern, K., Hall, L., Rizzo, P., (2010). A Case Study In Multimodal Interaction Design For Autonomous Game Characters, in 3rd Workshop on Multimodal Output Generation, Trinity College Dublin, July 2010, CTIT Workshop Proceedings Series WP Mason, B. & Thomas, S. (2008). A Million Penguins research Report, Institute of Creative Technologies, De Montfort University, Leicester, UK, Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2010 από τη διεύθυνση Mor, Y. & Noss, R. (2008). Programming as mathematical narrative, International Journal of Continuing Education and Life-long Learning, 18(2) (2008) Papert, S. (1980). Mindstorms: Children, computers and powerful ideas. New York: Basic Books Resnick, M. (2007). Sowing the Seeds for a More Creative Society in Learning & Leading with Technology, December/January , pp18-22, ISTE 2007 Ryan, M. (2001). Beyond Myth and Metaphor The Case of Narrative in Digital Media, Game Studies, 1 (1), Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2010 από τη διεύθυνση Ryan, M. (2003). On Defining Narrative Media, Image & Narrative, Online Magazine of the Visual Narrative, Issue 6, Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2010 από τη διεύθυνση Szilas, N. (2003). IDtension:a narrative engine for Interactive Drama, In Gobel et al (eds), Proceedings TIDSE 03, Feuenhofer, IRB Verlag Weizenbaum, J. (1966). ELIZA A Computer Program For the Study of Natural Language Communication Between Man and Machine, Communications of the ACM9(1):36-45 Wertsch, J. V. (2007). Voices of collective remembering. Cambridge University Press