ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΣΤΙΚΩΝ/ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ/ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2017

Transcript

1 ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΣΤΙΚΩΝ/ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ/ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ Τηλ.: , Fax:

2 Περιεχόμενα Αφυπηρετήσεις. 1. Στόχοι της χρονιάς (από σχολικές μονάδες). 2. α. Η διαφοροποίηση στη διδασκαλία-μάθηση, και β. Η αξιολόγηση του μαθητή (εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης κατασκευή εξεταστικού δοκιμίου) με βάση τους Δείκτες Επάρκειας/Επιτυχίας 3. Νέο Πρόγραμμα Σπουδών Βιολογίας - Σχολικά εγχειρίδια και Δείκτες Επάρκειας/Επιτυχίας Β και Γ Λυκείου 4. Προγραμματισμοί κατά τάξη στη Βιολογία και Γεωγραφία 5. Εφαρμογή των Νέων Σχολικών Κανονισμών 6. Διεθνείς έρευνες (TALIS, PISA, TIMSS) 7. Παγκύπριες Εξετάσεις 2017, Τελικές Εξετάσεις Ιουνίου Εξεταστικά Δοκίμια 9. Ενημέρωση για θέματα των ειδικοτήτων Διάφορα 2

3

4 Η κάθε Σχολική Μονάδα θα θέσει τους δικούς της υπό έμφαση στόχους (ypp6154) Διαχρονικοί στόχοι: Η Μεγιστοποίηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων «Γνωρίζω, Δεν ξεχνώ, Διεκδικώ» Ανάπτυξη Ενιαίου Σχεδίου Βελτίωσης της Σχολικής Μονάδας Ανάπτυξη Σχεδίου Επαγγελματικής Μάθησης Ανάπτυξη Σχεδίου Δράσης Επιτροπής Αγωγής Υγείας και Πρόληψης της Ενδοσχολικής Βίας. 4

5 Η κάθε Σχολική Μονάδα θα θέσει τους δικούς της υπό έμφαση στόχους (ypp6154) Πρόταση από Βιολόγους / Γεωγράφους στόχων για τη σχολική μονάδα που σχετίζονται με τη Βιολογία, Υγεία και Περιβάλλον Συμμετοχή των εκπαιδευτικών Βιολογίας & Γεωγραφίας στην υλοποίηση στόχων σχετικά με Βιολογία, Υγεία και Περιβάλλον Συμμετοχή σε σχετικές Επιτροπές της σχολικής μονάδας Συμμετοχή σε σχετικά Προγράμματα της Επιθεώρησης που σχετίζονται με του στόχους. 5

6

7 YΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2017 Διαφοροποίηση της διδασκαλίας Αξιολόγηση του/της μαθητή/τριας

8 Τι θα μας απασχολήσει... 1 Τι είναι διαφοροποίηση διδασκαλίας 1.α. Διάγνωση των πραγματικών αναγκών των μαθητών/τριών 1.β. Διαδικασία εφαρμογής διαφοροποιημένης διδασκαλίας 2 Εκπόνηση μαθήματος με διαφοροποίηση 3 Πώς αξιολογούμε τον μαθητή/τη μαθήτρια; Εναλλακτικοί τρόποι αξιολόγησης

9 1. Διαφοροποίηση της διδασκαλίας

10 1. Τι είναι διαφοροποίηση Να συζητήσετε σε ποια παραδείγματα προάγεται η διαφοροποίηση διδασκαλίας και σε ποια όχι. Να αιτιολογήσετε τις επιλογές σας.

11 1. Τι είναι διαφοροποίηση 1 Ο κύριος Δημοσθένους εφαρμόζει κάθε μέρα διαφορετική μέθοδο διδασκαλίας: κάποιες μέρες εφαρμόζει μετωπική διδασκαλία, άλλες μέρες χρησιμοποιεί τη συνεργατική μέθοδο. Επίσης, χρησιμοποιεί ποικιλία υλικών: μια μέρα χρησιμοποιεί το βιβλίο των μαθητών, άλλη μέρα την αναζήτηση στο διαδίκτυο ή τη μελέτη στατιστικών κ.ο.κ. Σημαντικό είναι να αξιοποιείται ποικιλία μεθόδων ή/και υλικών στο ίδιο μάθημα.

12 1. Τι είναι διαφοροποίηση 2 Ο κύριος Θεοδοσίου μετά την ολοκλήρωση της κάθε ενότητας αναθέτει στους μαθητές του κατ οίκον εργασίες, για να εξετάσει τους δείκτες επιτυχίας που κάλυψε στην ενότητα. Ορισμένες εργασίες είναι υποχρεωτικές για όλους για κάποιες εργασίες οι μαθητές έχουν το δικαίωμα επιλογής. Για παράδειγμα, να φτιάξουν έναν πίνακα ή μια γραφική παράσταση, να ηχογραφήσουν κάτι, να δημιουργήσουν ένα κολάζ, να μπουν στη θέση του ήρωα κ.λπ. Διαφοροποίηση με βάση το μαθησιακό προφίλ και τα ενδιαφέροντα.

13 Διαφοροποίηση με βάση το μαθησιακό προφίλ Λεκτική/γλωσσική νοημοσύνη: Ικανότητα για χειρισμό της γλώσσας, έμφαση στον γραπτό λόγο, τη συζήτηση, το χιούμορ. Ενδεικτικές δραστηριότητες: ανάγνωση κειμένων, δημιουργία λεξικών ή καταλόγων με παροιμίες και αποφθέγματα, συγγραφή ποιημάτων ή διηγημάτων, δημιουργία εφημερίδων, συγγραφή ομιλίας ή επιστολής, παραγωγή ενημερωτικών φυλλαδίων, κατάθεση εισηγήσεων για λήψη μέτρων κ.ά. Λογική/μαθηματική νοημοσύνη: Ικανότητα χρήσης αριθμών και επιστημονικής σκέψης. Ενδεικτικές δραστηριότητες: ταξινόμηση, μαθηματική ανάλυση, γραφικές παραστάσεις, διαγράμματα, πίνακες, μετρήσεις, βάσεις δεδομένων, συγκρίσεις, έρευνες κ.ά. Μουσική/ρυθμική νοημοσύνη: Ικανότητα να απολαμβάνει κανείς και να δημιουργεί μουσική. Ενδεικτικές δραστηριότητες: μελοποίηση ποιημάτων, αναζήτηση της κατάλληλης μουσικής υπόκρουσης, δημιουργία μουσικής υπόκρουσης, ηχογράφηση, διάκριση διαφορετικών ήχων κ.ά.

14 Διαφοροποίηση με βάση το μαθησιακό προφίλ Οπτική/χωρική νοημοσύνη: Ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς τον περιβάλλοντα χώρο. Ενδεικτικές δραστηριότητες: κατασκευές, δημιουργία ή ερμηνεία ενός χάρτη, δημιουργία σχεδίων, γραφημάτων ή εννοιολογικών χαρτών, σύνθεση/επεξεργασία/ερμηνεία εικόνων, δημιουργία κολάζ, φωτογράφιση, συναρμολόγηση κ.ά. Σωματική/κιναισθητική νοημοσύνη: Ικανότητα ελέγχου και συντονισμού των κινήσεων του σώματος. Ενδεικτικές δραστηριότητες: παιχνίδια με κίνηση δραματοποίηση, χορός, εκτέλεση πειραμάτων κ.ά. Διαπροσωπική νοημοσύνη: Ικανότητα «αντίληψης των συναισθημάτων, των διαθέσεων, των κινήτρων και των προθέσεων άλλων ατόμων» (Καζταρίδου, 2012, σ. 3). Ενδεικτικές δραστηριότητες: συνεργασία σε ομάδα, ομαδική συγγραφή κειμένων, ανάληψη ηγετικών ρόλων, δραστηριότητες ενσυναίσθησης (δηλ. να παρουσιάσουν πώς θα ένιωθε κάποιος συνάνθρωπός τους, αν του συνέβαινε κάτι).

15 Διαφοροποίηση με βάση το μαθησιακό προφίλ Ενδοπροσωπική νοημοσύνη: «Ικανότητα για κατανόηση των βαθύτερων αισθημάτων, επιθυμιών και ιδεών του εαυτού» (Καζταρίδου, 2012, σ. 3). Στους μαθητές με ενδοπροσωπική νοημοσύνη αρέσει να εργάζονται συνήθως ατομικά. Ενδεικτικές δραστηριότητες: αναστοχασμός, παρουσίαση προσωπικών απόψεων, κατάθεση προτάσεων για λήψη μέτρων, ερωτήσεις τύπου «Να υποθέσετε ότι είστε ο/η... Πώς αισθάνεστε;...» κ.ά. Φυσιοκρατική (ή νατουραλιστική) νοημοσύνη: Ικανότητα στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί η φύση. Ενδεικτικές δραστηριότητες: αξιολόγηση σημασίας κάποιου φυσικού φαινομένου, παρατήρηση και καταγραφή στοιχείων, ανάληψη δράσης (σε συνεργασία με αρμόδιους φορείς) για τη βελτίωση μιας κατάστασης σχετικά τη φύση.

16 1. Τι είναι διαφοροποίηση 3 Η κυρία Σοφοκλέους έχει διαφορετικές προσδοκίες από τους αδύνατους μαθητές όσον αφορά στο αποτέλεσμα της μάθησής τους. Για αυτό τον λόγο, βάζει πιο λίγες και πιο εύκολες ασκήσεις σε αυτούς τους μαθητές, απλοποιώντας την ύλη. Στη διαφοροποίηση δεν διαφοροποιούνται οι προσδοκίες μας. Υλοποιούμε τους ίδιους δείκτες επάρκειας και εξετάζουμε τους ίδιους δείκτες επιτυχίας για όλους τους μαθητές.

17 1. Τι είναι διαφοροποίηση 4 Ο κύριος Ευαγγέλου κατά τη συνεξέταση δύο κειμένων χωρίζει τους μαθητές του σε ομάδες και αναθέτει σε κάθε ομάδα ξεχωριστή δραστηριότητα: μία ομάδα ασχολείται με τον σκοπό των κειμένων, άλλη ομάδα με τον πομπό και το ύφος, άλλη ομάδα με τη δομή των κειμένων κ.ο.κ. Όλοι οι μαθητές πρέπει να καλύψουν τους ίδιους δείκτες επιτυχίας, επομένως πρέπει να οργανώνουμε για όλους τους μαθητές τις ίδιες ιεραρχημένες δραστηριότητες.

18 1. Τι είναι διαφοροποίηση 5 Ο κύριος Αναστασίου χρησιμοποιεί φύλλα εργασίας με ιεραρχημένες δραστηριότητες (από το απλό στο σύνθετο, από το γνωστό στο άγνωστο). Δίνει το ίδιο φύλλο εργασίας σε όλους και αφήνει χρόνο στους μαθητές να δουλέψουν αρχικά ατομικά και ακολούθως ομαδικά. Βασικές αρχές διαφοροποίησης: κοινό ιεραρχημένο φύλλο εργασίας δίδεται χρόνος πρώτα ατομικά, μετά ομαδικά

19 1. Τι είναι διαφοροποίηση 6 H κυρία Κυριάκου φροντίζει, ώστε να υποστηρίζει τους ταλαντούχους μαθητές της τάξης της. Τους αναθέτει ξεχωριστή, πιο σύνθετη δραστηριότητα, όταν ολοκληρώνουν τις υπόλοιπες δραστηριότητες της τάξης. Μετασχηματιστικές δραστηριότητες που διορθώνονται από τον εκπαιδευτικό στο σπίτι ή κατ ιδίαν με τον μαθητή.

20 1. Τι είναι διαφοροποίηση Η ανταπόκριση του εκπαιδευτικού στις ανάγκες του κάθε μαθητή του. Τι διαφοροποιούμε; Πώς διαφοροποιούμε; Το περιεχόμενο (υλικό) Με βάση την ετοιμότητα Τη διαδικασία (δραστηριότητες) Με βάση τα ενδιαφέροντα Τα αποτελέσματα (εργασίες) Με βάση το μαθησιακό προφίλ (Tomlinson & Allan, Tomlinson & Edison, Tomlinson, Θεοφιλίδης, 2009)

21 1. Τι είναι διαφοροποίηση Η Διαφοροποίηση είναι τόσο οργανωτική στρατηγική, όσο και παιδαγωγική και επιτρέπει στην ίδια τάξη και να εργάζεται, επιτυγχάνοντας που έχουν σχέση με τις ιδιαίτερες του/της.

22 1. Διαφοροποίηση: ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ Οργάνωση: -Χώρου -Τάξης -Μεθόδων -Ρυθμού μαθήματος -Αριθμού ασκήσεων -Έκτασης υλικών-ύλης -Μέσων -Δραστηριοτήτων -Μορφής αξιολόγησης ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ - Σκοπού δεικτών - Περιεχομένου - Ασκήσεων / διδακτικών υλικών - Τελικού Προϊόντος / αποτελέσματος - Επικοινωνίας Αλληλεπίδρασης μαθητών - Επικοινωνίας Αλληλεπίδρασης εκπαιδευτικών μαθητών - Αξιολόγησης - Ανατροφοδότησης

23 1.α. Διάγνωση των πραγματικών αναγκών των μαθητών/τριών Διαγνωστικά δοκίμια Διάφορες δραστηριότητες, οι οποίες θα μπορούν να διαγνώσουν την ικανότητα του/της μαθητή/τριας να ασκεί δεξιότητες, καθώς και τη στάση παρώθηση και προσοχή του/της για την εκτέλεση εργασιών. Διακρίβωση του τρόπου μάθησης που προτιμά ο/η μαθητής/τρια για την επιλογή δραστηριοτήτων, στις οποίες ευκολότερα και αποτελεσματικότερα θα εμπλακούν.

24 1.β. Διαδικασία εφαρμογής διαφοροποιημένης διδασκαλίας ΣΤΑΔΙΟ 1. Προετοιμασία εκπαιδευτικού: Ανάλυση γνωστικού αντικειμένου αναγκών μαθητών Ποιες είναι οι βασικές πυρηνικές γνώσεις ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ/ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ - του θέματος που θα διδάξω σήμερα Ποιες είναι οι προαπαιτούμενες γνώσεις/δεξιότητες/ στάσεις/τρόποι σκέψης που θα έπρεπε οι μαθητές/τριές μου να γνωρίζουν, να κτίζουν σκαλοπάτια ανόδου της επίδοσής τους. Ποιες είναι οι μετασχηματιστικές γνώσεις που θέλω να αποκτήσουν, πέρα από τις απαιτήσεις του αναλυτικού προγράμματος και της ανάπτυξης, στο πλαίσιο μιας γενικής παιδείας.

25 1.β. Διαδικασία εφαρμογής διαφοροποιημένης διδασκαλίας Κλίμακες Δεικτών Επιτυχίας και Προαπαιτούμενα Επάρκειας Τα Α.Π. δομούνται με βάση Κλίμακες Δεικτών Επιτυχίας από τάξη σε τάξη = Προσανατολισμός σε τελική αξιολόγηση Οι Κλίμακες σε κάθε τάξη αναλύονται σε Δείκτες Επάρκειας = Προσανατολισμός σε διδασκαλία Κλίμακες και Δείκτες επανέρχονται και συλλειτουργούν σε όλες τις τάξεις, για να γίνουν Δείκτες διαμορφωτικής αξιολόγησης και Μέσα Διαφοροποίησης της διδασκαλίας.

26 1.β. Διαδικασία εφαρμογής διαφοροποιημένης διδασκαλίας ΣΤΑΔΙΟ 2. Οργάνωση διδασκαλίας μάθησης Επιλογή εναλλακτικών τρόπων οργάνωσης, όπως : 2.1. Ιεράρχηση δραστηριοτήτων και εργασία εξατομικευμένα και σε ομάδες μεικτής ικανότητας. Σε ικανοποιητικό χρόνο, ανάλογα με την περίπτωση, ο εκπαιδευτικός ζητά από την ομάδα να συζητήσει και ελέγξει την πρώτη και δεύτερη δραστηριότητα (προαπαιτούμενες γνώσεις), Στόχος: όλοι οι μαθητές να κατέχουν την προαπαιτούμενη γνώση Ιεράρχηση ασκήσεων και εξατομικευμένη εργασία. Σε ικανοποιητικό χρόνο ο εκπαιδευτικός καλεί την ολομέλεια να συνεργαστεί μαζί του για την επίλυση της πρώτης ή/και δεύτερης δραστηριότητας, με στόχο να επιμείνει στην επαναδιδασκαλία, αν χρειάζεται των προαπαιτούμενων γνώσεων με την ολομέλεια, αν το ποσοστό αποτυχίας είναι μεγάλο ή και σε μικρές ομάδες με τα παιδιά που έχουν ιδιαίτερες δυσκολίες.

27 1.β. Διαδικασία εφαρμογής διαφοροποιημένης διδασκαλίας 2.3 Το μάθημα αρχίζει με μικρές διερευνήσεις στις προαπαιτούμενες γνώσεις σε συνδυασμό εξατομικευμένης εργασίας και εργασίας στην ολομέλεια ή με τη μέθοδο της ιδεοθύελλας ή με τη μέθοδο της συνεργατικής αξιολόγησης εννοιογραμμάτων Στη συνέχεια, οι μαθητές εργάζονται με συνεργατικές δραστηριότητες στις πυρηνικές γνώσεις. Μετά από διαγνωστική αξιολόγηση στις βασικές προαπαιτούμενες γνώσεις, οι μαθητές/τριες εργάζονται με ανάθεση εργασιών, ανάλογα με το επίπεδό τους. Μετά από ικανοποιητικό χρονικό διάστημα, εργάζονται σε ομάδες μικτής ικανότητας κ.ο.κ.

28 1.β. Διαδικασία εφαρμογής διαφοροποιημένης διδασκαλίας 2.5. Αφού δοθούν κατάλληλα ιεραρχημένα υλικά με όλα τα επίπεδα γνώσεων και τις μαθησιακές προτιμήσεις των μαθητών/τριών, μπορεί να χρησιμοποιηθεί η συνεργατική μέθοδος.

29 Η στροφή από τη διδασκαλία παράδοση στη μάθηση εργασία είναι θεωρητικά εύκολη. Στην πράξη, όμως, είναι συνεχής πορεία αναζήτησης και δημιουργίας.

30 Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανισότητα από την ίση μεταχείριση άνισων ανθρώπων. Thomas Jefferson ( )

31 2. Εκπόνηση μαθήματος Διαφοροποίηση διδασκαλίας στο Γυμνάσιο Διαφοροποίηση διδασκαλίας στο Λύκειο

32 3. Αξιολόγηση του/της μαθητή/τριας

33 3. Πώς αξιολογούμε τον μαθητή/τη μαθήτρια Τι είναι αξιολόγηση όχι τυχαία «Μια συστηματική διαδικασία καθορισμού επίτευξης των διδακτικών στόχων προϋποθέτει τον καθορισμό των Δεικτών Επιτυχίας (Παπαναστασίου, 1993)

34

35 Η αξιολόγηση είναι στην καρδιά της εμπειρίας των μαθητών Brown and Knight (1994) Αν θέλεις να αλλάξεις τον τρόπο που μαθαίνουν οι μαθητές τότε άλλαξε τη μέθοδο της αξιολόγησης Brown, Bull & Pendlebury (1997) Οι μαθητές μαθαίνουν όχι εκείνα που περιλαμβάνονται στο αναλυτικό πρόγραμμα αλλά εκείνα για τα οποία θεωρούν ότι θα αξιολογηθούν... Το θέμα επομένως είναι, να βεβαιωθούμε ότι οι στόχοι της αξιολόγησης καθρεφτίζουν εκείνα που θέλουμε να μάθουν Biggs, 2002, page 6

36 1.Σύντομες εργασίες για το σπίτι 2.Σύντομα τεστς 3.Συνθετικές/Δημιουργικές εργασίες (projects) 4.Φύλλα Αυτοαξιολόγησης των μαθητών 5.Φύλλα Ετεροαξιολόγησης των μαθητών 6.Κατάλογος ελέγχου (checklists) 7.Κλίμακα Διαβαθμισμένων Κριτηρίων (Rubric) p o r t f o l i o

37 Ο χρόνος επίλυσης των ασκήσεων να μην είναι υπερβολικός για να μην αποτελεί φόρτο εργασίας στο σπίτι αλλά και να μην καθιστά αδύνατη την εξέταση - διόρθωσή τους το επόμενο μάθημα Να υπάρχει διαβάθμιση των ασκήσεων για όλα τα επίπεδα των μαθητών Να μην είναι αντιγραφή-επανάληψη των παραδειγμάτων που λύθηκαν στην τάξη κατά τη διαδικασία της παράδοσης του μαθήματος Να εξετάζουν τους ΔΕ του μαθήματος Να καλλιεργούν την κριτική σκέψη και τη δημιουργικότητα των μαθητών

38 Η χρονική διάρκειά τους να μην υπερβαίνει τα λεπτά Να γίνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα και όχι σε μεγάλες ενότητες, τόσο απρόοπτα όσο και προειδοποιημένα Τα απρόοπτα τεστς να εξετάζουν βασικές δεξιότητες του προηγούμενου μαθήματος ενώ τα προειδοποιημένα να εξετάζουν βασικές δεξιότητες του κεφαλαίου. Και στα δύο μέρη η εξέταση να γίνεται βάσει των ΔΕΕ Να υπάρχει διαβάθμιση του βαθμού δυσκολίας των ερωτημάτων (διαφοροποίηση διδασκαλίας) και αυτά να είναι σαφή και διατυπωμένα σε ορθό γραπτό λόγο Οι ερωτήσεις να είναι πρωτότυπες και ευφάνταστες, για να καλλιεργούν ποικίλες δεξιότητες στους μαθητές

39 Ερωτήσεις τύπου σύντομής απάντησης Οι ερωτήσεις να έχουν μόνο μια ορθή απάντηση και να αποφεύγονται οι λέξεις που κατευθύνουν προς αυτήν Ερωτήσεις τύπου συμπλήρωσης Η ερώτηση να έχει μονοσήμαντη απάντηση. Να μην υπάρχουν πολλά κενά σε μια πρόταση.

40 Ερωτήσεις τύπου ορθό/λάθος Να αποφεύγονται οι λέξεις που δίνουν υπαινιγμούς για την σωστή απάντηση. Εκφράσεις που μπορούν να παρερμηνεύτουν να αποφεύγονται. Αρνητικές δηλώσεις να μην χρησιμοποιούνται. Να αποφεύγονται ερωτήσεις που περιέχουν πέραν του ενός νοήματος όπως επίσης και οι μακροσκελείς προτάσεις

41 Ερωτήσεις τύπου συσχέτισης Οι ερωτήσεις στις ομάδες να είναι ομοιογενείς. Ο αριθμός των ερωτημάτων της ομάδας Α να είναι μικρότερος από τον αριθμό των απαντήσεων της ομάδας Β. Ο αριθμός των προτάσεων στις δύο ομάδες να είναι σχετικά μικρός. Η διάταξη των προβλημάτων αλφαβητικά ή λογικά είναι προτιμητέα

42 Ερωτήσεις τύπου πολλαπλής επιλογής Το στέλεχος της ερώτησης πρέπει να έχει σημασία από μόνο του και να παρουσιάζει το πρόβλημα ξεκάθαρα. Το στέλεχος πρέπει να περιέχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της ερώτησης και να είναι απαλλαγμένο από οποιοδήποτε άσχετο υλικό Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις πρέπει η ερώτηση να έχει αρνητική διατύπωση.

43 Ερωτήσεις τύπου πολλαπλής επιλογής (συνέχεια) Όλες οι παρεμβολές πρέπει να είναι συνεπείς από γραμματικής απόψεωςς με το στέλεχος της ερώτησης. Κάθε ερώτηση πρέπει να περιέχει μια ορθή απάντηση ή την καλύτερη απάντηση. Πρέπει να αποφεύγεται οποιαδήποτε λεκτική συσχέτιση του στελέχους με την ορθή απάντηση. Το μήκος των παρεμβολών δεν πρέπει να παρέχει κλειδιά στους εξεταζόμενους για αναγνώριση της ορθής απάντησης..

44 Τι είναι το project Μικρή ερευνητική εργασία ή συνθετική δημιουργική εργασία. Αναλαμβάνεται από μεμονωμένα άτομα ή ομάδα ατόμων. Απαιτεί την επιλογή και εξειδίκευση ενός θέματος, τη διερεύνηση και το σχέδιο / προγραμματισμό εργασίας. Ανατίθεται ως πρόσθετη εργασία με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών / τριών

45 Το project στα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα Προτείνεται ως σημαντική και αναγκαία δραστηριότητα σε όλα ανεξαιρέτως τα διδακτικά αντικείμενα. Καλλιεργεί την αναλυτική συνθετική σκέψη, καθώς και την επινοητική ικανότητα των παιδιών στην εξεύρεση λύσεων σε προβλήματα.

46 Το project στα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα (συνέχεια) Καλλιεργεί την κριτική στάση απέναντι στη γνώση και την επιστημονική μεθοδολογία, αφού προβλέπει: α. τη συλλογή και καταγραφή πληροφοριών από πολλαπλές πηγές β. την κριτική διερεύνησή τους γ. την αντικειμενική αξιολόγηση και παρουσίαση των πιο αξιόλογων

47 Βηματολόγιο Α. Επιλογή και εξειδίκευση του θέματος Β. Προσδιορισμός των σκοπών και των στόχων Γ. Καταρτισμός σχεδίου δράσης Δ. Συλλογή και επεξεργασία δεδομένων πληροφοριών Ε. Παρουσίαση του project ΣΤ. Αξιολόγηση του project

48 Η αξιολόγηση του project: Η αξιολόγηση είναι μία διαγνωστική δράση όπου προσδιορίζονται τα επιτεύγματα, οι δυνατότητες και οι αδυναμίες των παιδιών κατά την εφαρμογή του project. Η αξιολόγηση σχετίζεται με τους αρχικούς στόχους του σχεδίου εργασίας, που αφορούν γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις και σχετίζεται με το τι τα παιδιά παράγουν. Προκύπτει μέσα από την παρατήρηση του εκπαιδευτικού καθώς τα παιδιά εργάζονται ή με ερωτήσεις σχετικές με το γιατί, το τι και το πως δημιουργούν σε ένα project. Η δημιουργία ενός πίνακα όπου ο εκπαιδευτικός σημειώνει τις επιδόσεις του παιδιού συμβάλλει στην αξιολόγηση του. Αξιολόγηση Σημεία αξιολόγησης Επίδοση Δημιουργία στόχων Εντοπισμός πληροφοριών Χρησιμοποίηση βιβλίων και διαφόρων πηγών Χρήση πληροφοριών Αξιολόγηση εργασίας Μπορεί να ορίσει σκοπούς και υποστόχους; Μπορεί να οργανώσει την εργασία του; Μπορεί να βρει πληροφορίες; Μπορεί να χρησιμοποιήσει τις πληροφορίες που βρίσκει; Μπορεί να ορίσει τα απαραίτητα βιβλία στην εργασία του; Μπορεί να βρει τις πληροφορίες που χρειάζεται στα βιβλία; Κρατά σημειώσεις για την εργασία του; Μπορεί να παρουσιάσει τις πληροφορίες που συνέλλεξε στο ακροατήριο; Αξιολογεί το παιδί την εργασία του; Προτείνει αλλαγές και βελτιώσεις;

49

50

51 Περιοδικά οι μαθητές και μαθήτριες καλούνται να προβούν σε αυτοαξιολόγηση της μαθησιακής τους πορείας σε όλες τις πτυχές αξιολόγησης, χρησιμοποιώντας δομημένα φύλλα αυτοαξιολόγησης. Ο/η εκπαιδευτικός υποβοηθά τους μαθητές/μαθήτριες στην ανάλυση των αποτελεσμάτων της αυτοαξιολόγησης και στον καταρτισμό σχεδίου προσωπικής βελτίωσης και ανάπτυξης. Παράλληλα γίνεται περιοδική ετεροαξιολόγηση του κάθε μαθητή/μαθήτριας από συμμαθητές του χρησιμοποιώντας δομημένα φύλλα ετεροαξιολόγησης.

52 Φύλλα αυτοαξιολόγησης Αυτοαξιολόγηση μαθητών/τριών με βάση κριτήρια που σχετίζονται: Στόχους της Θεματικής Ενότητας Συνεργασία μέσα στην ομάδα Προσωπικής βελτίωσης Αυτοαξιολόγηση μαθήματος: Σημεία του μαθήματος που τους άρεσαν. Σημεία του μαθήματος που δεν τους άρεσαν.

53 Φύλλα ετεροαξιολόγησης Ετεροαξιολόγηση μαθητών/τριών από τους συμμαθητές τους με βάση κριτήρια που σχετίζονται: Πόσο σκληρά δούλεψε; Πόσο συγκεντρωμένος ήταν; Πόσο εύκολο ήταν να συνεργαστώ μαζί του; Πόση ομαδικότητα επέδειξε; Πόσο η εργασία στην ομάδα τον βοήθησε να βελτιώσει τις γνώσεις και τις δεξιότητές του;

54

55

56

57

58

59 Ο μαθητής αναπτύσσει κριτικές ικανότητες Ο μαθητής αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες Είναι Καλύπτει ολοκληρωμένη τους στόχους της εργασίας Δίνει την ευκαιρία για ανάκληση γνώσεων, ευελιξία σκέψης, φαντασία, δημιουργικότητα

60 Πρέπει να περιλαμβάνει διάφορους τομείς στους οποίους θα αξιολογηθεί ο μαθητής (πχ. συμπεριφορές, δεξιότητες, στάσεις, διαθέσεις, γνώσεις ) ανταποκρίνεται στους ΔΕΕ και χρησιμοποιείται για όλους τους μαθητές στο ίδιο σχεδόν στάδιο της διδασκαλίας. αξιολογεί αν ένας μαθητής έχει ή δεν έχει μια συγκεκριμένη ικανότητα, ή αν έχει ή δεν έχει πετύχει ένα συγκεκριμένο στόχο (δεν περιέχονται διαβαθμίσεις) χρησιμοποιείται μεθοδικά και συστηματικά από τους διδάσκοντες σε τακτά χρονικά διαστήματα

61 Πρέπει να περιλαμβάνει σαφή κριτήρια και διαβαθμίσεις ποιότητας με προσυμφωνημένες δραστηριότητες πάνω στους ΔΕΕ τα οποία δρουν επικουρικά στην περιγραφική αξιολόγηση καθώς και στη δημιουργία ενός portfolio. Με τον προκαθορισμό των κριτηρίων αξιολόγησης αποφεύγονται οι ασάφειες και οι παρεξηγήσεις. λαμβάνεται υπόψη τα κριτήρια να είναι διαβαθμισμένα με βάση τη διαφοροποίηση, σεβόμενοι και αναγνωρίζοντας το ιδιαίτερο μαθησιακό στυλ των μαθητών, το επίπεδο ετοιμότητάς τους, τα ενδιαφέροντά τους.

62 Πρέπει να παρέχει κατατοπιστική και απλοποιημένη ανατροφοδότηση, με κριτήρια τα οποία χαρακτηρίζονται από σαφήνεια και ορθό λόγο, κάνοντας σαφέστερη τη διαδικασία της βαθμολόγησης, αφήνοντας έτσι, ελάχιστο χώρο για μεροληπτική στάση του καθηγητή

63

64

65 Ο φάκελος εργασιών των μαθητών/τριών είναι «μια συστηματική και οργανωμένη συλλογή στοιχείων που χρησιμοποιούνται από τον δάσκαλο και τον/τη μαθητή/τρια, για να παρακολουθήσουν οι ενδιαφερόμενοι την ανάπτυξη των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των στάσεων του μαθητή».

66 Έχει διαμορφωτικό χαρακτήρα Εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια της διδακτικής πράξης Εξυπηρετεί τη συλλογή δεδομένων σχετικά με τους μαθητές εντός και εκτός της τάξης Βασίζεται σε συγκεκριμένα κριτήρια Εφαρμόζεται παράλληλα και συμπληρωματικά με τις άλλες μορφές αξιολόγησης.

67 Προσαρμόζεται εύκολα για σκοπούς αξιολόγησης στην τάξη. Μας δίνει ανατροφοδότηση με ποιοτικά στοιχεία. Εξασφαλίζει τη διαφορετικότητα στο γνωστικό επίπεδο και στους τύπους μάθησης, ανάμεσα στους μαθητές. Παρέχει σφαιρική εικόνα των ικανοτήτων των μαθητών. Αποδεικνύει την πρόοδο των μαθητών στη γλώσσα.

68 Βοηθά τον εκπαιδευτικό: να διαπιστώνει τον βαθμό επίτευξης των μαθησιακών στόχων να σχεδιάζει και να προγραμματίζει τα επόμενα στάδια της μάθησης να διερευνά και να καταγράφει την ατομική πορεία των μαθητών Βοηθά τους μαθητές: να αναπτύσσουν μεταγνωστικές δεξιότητες. να παρακολουθούν την πρόοδό τους Βοηθά τους γονείς να αποκτήσουν τεκμηριωμένη ενημέρωση/αξιολόγηση της προόδου των παιδιών τους. Βελτιώνει το επίπεδο συνεργασίας με το σχολείο

69 Τι είδους φάκελος/οι θα εφαρμοσθεί/ούν στο σχολείο; Τι θα αξιολογηθεί με τη βοήθεια του φακέλου; Ποιο θα είναι το ακριβές περιεχόμενό του και ποιος το καθορίζει; Κάθε πότε προστίθεται νέο υλικό στο φάκελο; Πού παραμένει ο φάκελος;.

70 Ποιος ή ποιοι μπορούν να έχουν δυνατότητα πρόσβασης σ αυτόν; Με ποια κριτήρια αξιολογείται ο φάκελος; Πώς αυτός αξιοποιείται στο πλαίσιο της αξιολόγησης των μαθητών και στην εκπαιδευτική διαδικασία, γενικότερα; Η εφαρμογή του «πορτφόλιο» δεν διέπεται από ομοιόμορφους σε όλες τις περιπτώσεις, αυστηρούς και απαρέγκλιτους κανόνες.

71 Είναι αναγκαίος και ο ποιοτικός έλεγχος. Ο ποιοτικός έλεγχος του περιεχομένου του φακέλου μπορεί να γίνεται σταδιακά κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς ή μπορεί να έχει δειγματοληπτικό χαρακτήρα κατά τη φάση της αποτίμησης της επίδοσης των μαθητών.

72 Με βάση τον ρόλο που διαδραματίζει η χρήση τους στη διδακτική-μαθησιακή διαδικασία, αυτοί διακρίνονται: α) σε φακέλους διαδικασίας και β) σε φακέλους προϊόντων ή αποτελεσμάτων.

73 Οι φάκελοι διαδικασίας αποτελούν την πιο σημαντική κατηγορία των υπό εξέταση μέσων αξιολόγησης των μαθητών, από την άποψη της υποβοήθησης της μάθησης και της σύνδεσης της διδασκαλίας με την αξιολόγηση, ιδιαίτερα δε με τη διαμορφωτική ή συντρέχουσα αξιολόγηση.

74 Περιλαμβάνει: ενδεικτικά αντίγραφα γραπτών εξετάσεων που αφορούν διαφορετικές χρονικές περιόδους, αντιπροσωπευτικές σχολικές εργασίες, εργασίες, τις οποίες πραγματοποιεί ο μαθητής με δική του πρωτοβουλία, ομαδικές εργασίες (projects), περιλήψεις εργασιών, γραπτοί διάλογοι, συνεντεύξεις, αντίγραφα του ελέγχου βαθμολογίας, εξατομικευμένες παρατηρήσεις και κρίσεις των διδασκόντων ή άλλων παραγόντων του σχολείου, φύλλα ποιοτικής αξιολόγησης, μνημόνια παρατήρησης, γνώμες γονέων και συμμαθητών, όπου αυτό είναι εφικτό και επιτρεπτό (Kuhs, 1994' Hart, 1994' Γεωργούσης, 1998).

75 Δείγματα των εργασιών του μαθητή/τριας, των διαγωνισμάτων ή άλλων επιτευγμάτων του/της, τα οποία ο ίδιος/ η ίδια θεωρεί ως αντιπροσωπευτικά του ανώτερου επιπέδου των γνώσεων και δεξιοτήτων του/της. Τα πιο επιτυχή διαγωνίσματα των μαθητών/τριών οι πιο καλές και πιο αντιπροσωπευτικές ατομικές ή/και ομαδικές εργασίες τους, οι επιδόσεις τους στα διάφορα τεστ, τα σημαντικότερα σχόλια και οι σπουδαιότερες αξιολογήσεις των διδασκόντων, συνοπτικές αυτοαξιολογήσεις και στοχαστικές εκτιμήσεις των κατόχων του φακέλου για τη συνολική τους πρόοδο κατά το αντίστοιχο διάστημα, παρατηρήσεις συμμαθητών/τριών κ.λπ.

76 Στάδιο προβληματισμού (διάρκεια, είδος, μορφή, περιεχόμενο) Στάδιο οργάνωσης του φακέλου (κριτήρια επιλογής δειγμάτων εργασιών) Φύλλο με σχόλια εκπ/κού, μαθητή και στόχους Στάδιο προετοιμασίας της αξιολογικής λειτουργίας του φακέλου (κριτήρια με τους μαθητές) Χρήση και αξιολόγηση (με συζήτηση με ερωτήσεις που έχουν ήδη δοθεί)

77 Σχόλια για τα δοκίμια Πρέπει να περιλαμβάνουν ερωτήσεις που ενεργοποιούν χαμηλού μέχρι υψηλού επιπέδου δεξιότητες σκέψης

78

79

80 Ιεράρχησε Χαμηλού επιπέδου σκέψης Ψηλού επιπέδου σκέψης

81

82 (παράδειγμα)

83

84 Αξιολόγηση στη Βιολογία/Γεωγραφία Σχήμα Αξιολόγησης ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - ΛΥΚΕΙΟΥ: ΔΡΑΣΕΙΣ / ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Διαγνωστικά Δοκίμια 40 Βιβλίο Δραστηριοτήτων Τετράδιο - Φύλλα Εργασίας Συμμετοχή στις δραστηριότητες της τάξης (ολομέλεια ομάδα ατομικά) Δημιουργικές εργασίες (portfolio projects) 10 Πρακτικές Πειραματικές δεξιότητες Αντικειμενική, Αξιόπιστη και Έγκυρη Αξιολόγηση προς όφελος των μαθητών

85

86 Αξιολόγηση στη Βιολογία/Γεωγραφία Προτείνονται: Για το Α και Β Τετράμηνο στο ΓΥΜΝΑΣΙΟ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Το πρώτο διαγνωστικό δοκίμιο να είναι εύκολο 10 (προειδοποιημένο σε μάθημα ημέρας ή λίγων ημερών) Βαρύτητα 25% Το δεύτερο διαγνωστικό δοκίμιο να είναι εύκολο 20 (προειδοποιημένο σε ενότητα) Βαρύτητα 25% Το τρίτο διαγνωστικό δοκίμιο να είναι 40 (προειδοποιημένο σε ενότητα) Βαρύτητα 50%

87 Αξιολόγηση στη Βιολογία/Γεωγραφία Προτείνονται: oτο τρίτο διαγνωστικό δοκίμιο να είναι σε μία ολόκληρη ενότητα ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Γνώση 45-25% Κατανόηση 30-35% Εφαρμογή 10-15% Ανάλυση 15-25% Σύνθεση Αξιολόγηση oδεν ξεχνούμε ότι τα διαγνωστικά δοκίμια: εξετάζουν αυτά που έχουμε διδάξει, είναι προσαρμοσμένα στο επίπεδο της τάξης μας αποτελούν μέσο ενθάρρυνσης των μαθητών, και οικοδομούν την αγάπη για το μάθημα ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ - ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ Γνώση 40% Κατανόηση 25% Εφαρμογή 20% Ανάλυση 15% Σύνθεση Αξιολόγηση o Όχι περισσότερες από μία ενότητες σε ένα διαγνωστικό δοκίμιο. o Να δώσουμε ευκαιρίες ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ

88

89 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ, ΣΗΜΕΡΑ! ΠΑΙΔΙΑ, ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΜΟΥ ΠΕΙΤΕ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΧΩ ΔΙΑΤΗΡΗΜΕΝΟ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΒΑΖΟ; ΟΧΙ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΥΤΕ ΓΟΥΡΟΥΝΑΚΙ ΟΥΤΕ ΜΟΣΧΑΡΑΚΙ, ΕΙΝΑΙ Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΜΑΘΗΤΗΣ ΠΟΥ ΠΙΑΣΤΗΚΕ ΝΑ ΑΝΤΙΓΡΑΦΕΙ ΣΕ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΜΟΥ!

90

91 Ανατροφοδότηση προς τους μαθητές Θετική Μη ειδική Ανατροφοδότηση Ειδική Αρνητική

92 1. Είναι μέρος του ενεργού σχεδιασμού του εκπαιδευτικού. 2. Εστιάζει στον τρόπο που μαθαίνουν οι μαθητευόμενοι. 3. Είναι κεντρικό στοιχείο της καθημερινής δραστηριότητας στην σχολική τάξη. 4. Είναι σημαντικό επαγγελματικό χαρακτηριστικό του εκπαιδευτικού. 5. Είναι ευαίσθητη και εποικοδομητική για τους αξιολογούμενους.

93 6. Καλλιεργεί και αναπτύσσει κίνητρα. 7. Προάγει την κατανόηση των στόχων και των κριτηρίων με τα οποία θα αξιολογηθεί η επίτευξή τους. 8. Βοηθάει τους μαθητευόμενους να μάθουν το πώς θα βελτιωθούν. 9. Αναπτύσσει την δυνατότητα των μαθητευόμενων για αυτοαξιολόγηση. 10. Αναγνωρίζει όλα τα επιτεύγματα των εκπαιδευόμενων.

94 ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Υποστηρικτικό υλικό

95 ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Έννοια της αξιολόγησης: Συλλογή πληροφοριών σε σχέση με τα μαθησιακά αποτελέσματα με στόχο την αξιολόγηση: της προσπάθειας (process) που καταβάλλει ο μαθητής του αποτελέσματος (product) της προσπάθειας στους τομείς της γνώσης, των δεξιοτήτων και της κοινωνικοποίησης-συμπεριφοράς αλλά και της βελτίωσης του μαθησιακού αποτελέσματος (progress). (Stiggins & Chappuis, 2012).

96 ΠΟΡΤΦΟΛΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ Α και Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Σκοποί: 1 ο Το πρώτο από τα πέντε βασικά θέματα της Γεωγραφίας - Θέση: Απόλυτη και σχετική αρχή κάθε Γεωγραφικής μελέτης είναι η αναγνώριση της τοποθεσίας του φαινομένου που βρίσκεται υπό μελέτη. επιτρέπει τη χωρική συσχέτιση των φαινομένων που βρίσκονται γύρω από το φαινόμενο που μελετούμε. 2 ο - Δεξιότητες κατανόησης προσανατολισμού και κατεύθυνσης και σύγκριση πληροφοριών χάρτη με γραφικές πληροφορίες 3 ο -Να «ελευθερώσει» τον/τη διδάσκοντα από τα πρώτα κεφάλαια που ασχολούνται με Σχετική Θέση ευρωπαϊκών χωρών, γεωμορφομάτων και υδάτινων σωμάτων της ευρωπαϊκής ηπείρου για εξοικονόμηση διδακτικού χρόνου.

97 ΠΟΡΤΦΟΛΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ Α και Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Τόπος Η έννοια του τόπου περιλαμβάνει το σύνολο των φυσικών και ανθρώπινων στοιχείων που συνυπάρχουν και αλληλοεπιδρούν σε μια τοποθεσία. Είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων που προσδίδουν μοναδικότητα. Πχ δύο κοινότητες ή δύο παράκτιες πόλεις δεν μπορούν να είναι οι ίδιες. 2 ο Δεξιότητες: περιγραφή των συνθηκών (η γεωγραφική έννοια του site) και εντοπισμός χωρικών συνδέσεων

98 ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Δημιουργήστε δικά σας φύλλα εργασίας/αξιολόγησης για τα υπόλοιπα 3 θέματα της γεωγραφίας: Αλληλεπίδραση ανθρώπου με το περιβάλλον: Η αλληλεπίδραση ανθρώπων και περιβάλλοντος βοηθά στην κατανόηση του πώς (i) οι άνθρωποι προσαρμόζονται στο περιβάλλον, (ii) οι άνθρωποι τροποποιούν το περιβάλλον και, (iii) οι άνθρωποι εξαρτώνται από το περιβάλλον. Κίνηση: Διακίνηση προϊόντων, ανθρώπων, δεδομένων, πληροφοριών, τεχνολογίας και Ιδεών. οι συνδέσεις του με άλλους τόπους. Οι συνδέσεις μεταξύ δύο τόπων μπορεί να είναι φυσικές (πχ. Κινήσεις αερίων μαζών, ροή ποταμών κλπ.) ή ανθρωπογενείς (πχ. αεροπορικές γραμμές, μεταναστεύσεις, ηλεκτρονικές, οικονομικές σχέσεις, πολιτισμικές σχέσεις κλπ.).

99 ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Δημιουργήστε δικά σας φύλλα εργασίας/αξιολόγησης για τα υπόλοιπα 3 θέματα της γεωγραφίας: Περιφέρεια: Η οριοθέτηση περιφερειών τα οποία περικλείουν Γεωγραφικούς χώρους με κοινά χαρακτηριστικά αποτελεί το Γεωγραφικό ανάλογο της κατηγοριοποίησης. Η οριοθέτηση περιφερειών βοηθά στην οργάνωση και εδραίωση της Γεωγραφικής γνώσης. Βοηθά επίσης στην αναγνώριση πιθανών αιτίων για πράγματα όπως π.χ. οι γενετικές ασθένειες του πληθυσμού (αφού όλες οι άλλες συνθήκες είναι παρόμοιες).

100 ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Σας δίνονται δειγματικά δοκίμια και εισηγήσεις για ερωτήσεις αξιολόγησης. Και μην ξεχνάτε τη γεωγραφική διερεύνηση 5. Ενέργειες και Δράσεις στη βάση γεωγραφικών γνώσεων 4. Ανάλυση πληροφοριών 1. Θέση Γεωγραφικών Ερωτημάτων 2. Συλλογή Πληροφοριών από γεωγραφικές πηγές 3. Μελέτη και διερεύνηση πληροφοριών

101 ΧΩΡΙΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΠΟΥ ΞΕΡΕΙΣ ΠΟΥ ΕΙΣΑΙ Ή ΠΟΥ ΠΑΣ;

102