Ηθική & Τεχνολογία Μάθημα 4 ο Η «Ουσία» της Τεχνολογίας. Martin Heidegger ( ) Timeline 11/11/2014

Transcript

1 Ηθική & Τεχνολογία Μάθημα 4 ο Η «Ουσία» της Τεχνολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ηθική Φιλοσοφία Διδάσκων: Άλκης Γούναρης Οκτώβριος 2014 Martin Heidegger ( ) Timeline Γεννιέται στο Μέσκριχ 17 Γάμος με Petri και παιδί 34 Παραίτηση 46 Απαγόρευση 62 64Ελλάδα 1

2 Α μέρος: Είναι και Χρόνος: Dasein -Εργαλεία Β μέρος: Το Πρόβλημα και η Ουσία της Τεχνολογίας τί ποτε βούλεσθαι σημαίνειν όποταν όν φθέγγησθε; [1] το Είναι κάνει τα όντα νοητά στον άνθρωπο (ή σε άλλα νοήμονα όντα αν υπάρχουν) [2] η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης είναι να δίνει νόημα στο Είναι των όντων 2

3 το νόημα δεν συγκροτείται από ένα υποκείμενο που νοεί. Το νόημα δεν συνιστά ιδιότητα κάποιου υποκειμένου, αλλά το νοήμον ον, καθώς βρίσκεται Μέσα_στον_Κόσμο, συνιστά τον τόπο όπου το νόημα συγκροτείται [Τι είναι το νόημα;] Το νόημα ως κρίκος μεταξύ οντολογίας και γνώσης. Αντιστοιχία νοούμενου νοητού. Το νόημα είναι ιδιότητα του πράγματος ή του γεγονότος. Κάθε τι είναι φορέας νοήματος (εξωτερικό ρεαλισμός) Δεν υπάρχουν νοήματα στη φύση. Το μυαλό μας τα φτιάχνει (εσωτερικό ιδεαλισμός) Το νόημα ως σημασία και προτασιακό περιεχόμενο. Σύμπτωση της γλωσσολογικής σημασίας με την αντιληπτική σημασία. Το νόημα ως ιδιότητα του Dasein Το νοήμον ον βρίσκεται ερριμμένο στον κόσμο. Όντας μέσα στον κόσμο έχει την δυνατότητα να εκτείνεται. Η έκταση αυτή έχει διπλή κατεύθυνση: [α] είναι έκταση προς τον κόσμο & [β] έκταση προς τον χρόνο 3

4 Ο άνθρωπος λοιπόν που νοεί το Είναι, είναι για τον Heidegger ένα Ον, που είναι αυτό που είναι, συν (+) η δυνατότητα του να γίνει κάτι που ακόμα δεν είναι. Είναι δηλαδή ένα ον μπροστά από τον «εαυτό» του, ένα ον καθ υπέρβαση, που στοχεύοντας πέρα από αυτό που είναι, επιδιώκει να γίνει αυτό που δεν είναι ακόμα. Η ιδιότητα αυτή του ανθρώπου, να επιδιώκει δηλαδή να γίνει κάτι που δεν είναι ακόμα, να εξ- ίσταται, τα ξεπερνά δηλαδή το Είναι του, είναι θεμελιώδες χαρακτηριστικό της ύπαρξής του. Η έκ(σ)ταση στον κόσμο και τον χρόνο τον καθιστά DASEIN Εξ- ίσταται (exist) Υπάρχει είναι ύπαρξη (existence). Dasein Ως Dasein ο άνθρωπος δεν μπορεί να εννοηθεί χωρίς τον κόσμο του Ως Dasein δεν υπάρχει υποκείμενο και αντικείμενο. Δεν υπάρχει δυϊσμός Ανθρώπου και κόσμου ή Χειριστή και εργαλείου. 4

5 Το υποκείμενο που νοεί, βρισκόμενο σε μια διαρκή σύμπλεξη με τα πράγματα πραγματεύεται διαρκώς κάτι. Βρισκόμενος σε σύμπλεξη με το εργαλείο, η βασική εμπειρία παύει να περιλαμβάνει το εργαλείο ως_κάτι_για_να ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Ο Heidegger και η Οδήγηση της Μοτοσυκλέτας 11/11/ ενσώματη νόηση (embodied cognition) το χαρακτηριστικό της νόησης να καθορίζεται από τη σωματική κατάσταση και τη μορφή των νοήμονων όντων η σωματική μορφή και ο τρόπος που το σώμα αλληλεπιδρά με το περιβάλλον καθορίζει τον τρόπο που τα όντα νοούν. 11/11/

6 επιδέξιος χειρισμός (skilful coping) Η ικανότητα ενός νοήμονος όντος να αντιμετωπίζει και να χειρίζεται καταστάσεις ή πράγματα μέσα στον κόσμο του, με δεξιότητα -χωρίς να προβληματίζεται ή να σκέφτεται για το πώς θα τα χειριστεί 11/11/ η υπόθεση κατά τον επιδέξιο χειρισμό το εργαλείο ή το αντικείμενο του χειρισμού παύει να γίνεται αντιληπτό ως αντικείμενο αλλά συνιστά επέκταση της σωματικότητας του νοήμονος όντος καθορίζοντας εν τέλει τον τρόπο που αυτό νοεί 11/11/ οι απαρχές αυτής της ιδέας ο Heidegger υποστήριξε ότι ο βασικός τρόπος του «Είναι» - του νοήμονος όντος - η θεμελιώδης ιδιότητά του, δεν είναι η υπολογιστική του ικανότητα, δηλαδή το σκέπτεσθαι (με την στενή έννοια του όρου), αλλά ο ουσιώδης τρόπος του νοείν η ικανότητά του δηλαδή να βρίσκεται σε σύμπλεξη με τον κόσμο, νοηματοδοτώντας τον διαρκώς. 11/11/

7 το χαϊντεγκεριανό υποκείμενο το χαϊντεγκεριανό υποκείμενο που νοεί, ως Μέσα_στον_Κόσμο_Είναι ως Dasein- βρίσκεται στο ίδιο σύστημα με τον κόσμο του και χαρακτηρίζεται από μια εσωτερική σχέση τέτοια, που δεν είναι δυνατόν να θεωρήσουμε από την μια πλευρά το υποκείμενο που νοεί και από την άλλη τον νοούμενο κόσμο του. Για να θεωρηθεί λοιπόν κάτι ως Μέσα_στον_Κόσμο_Είναι, οι δράσεις του μέσα στον κόσμο, είναι περισσότερο καθοριστικές από αυτό που ονομάζουμε σκέψη. 11/11/ τα πρόχειρα όντα Το υποκείμενο που νοεί, βρισκόμενο σε μια διαρκή σύμπλεξη με τα πράγματα πραγματεύεται διαρκώς κάτι Η «προχειρότητα» (Zuhandenheit) των εργαλείων είναι η κατάσταση να βρίσκονται προ των χειρών μαςόταν εμπλεκόμαστε στη χρήση τους και καλούμαστε να τα χειριστούμε η προχειρότητα δεν συνιστά ένα σύνολο ιδιοτήτων και λειτουργικών χαρακτηριστικών για το «τι_είναι» το κάθε εργαλείο, αλλά αντιθέτως το κάθε εργαλείο αποτελεί για τον χειριστή μια παρακίνηση για δράση, δηλαδή ένα για_να 11/11/ η απόσυρση της προχειρότητας από τον αρχάριο μέχρι τον «αυθεντικό» επιδέξιο χειριστή, σε κάθε στάδιο, επιτελούνται διαφορετικές γνωσιακές λειτουργίες, οικοδομώντας σταδιακά μια «γέφυρα» ανάμεσα στο υποκείμενο και τον κόσμο. για να υπάρξει εν τέλει αυθεντικός χειρισμός θα πρέπει σύμφωνα με τη θέση του Heidegger- να γίνει τελικά «απόσυρση» του πρόχειρου όντος, με την έννοια ότι πρέπει να πάψουμε να αντιλαμβανόμαστε το «πρόχειρο» ον ως κάτι, που πρέπει να το χειριστούμε με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο για_να πετύχουμε κάτι άλλο 11/11/

8 οι παρεχόμενες δυνατότητες ο επιδέξιος χειρισμός πρόχειρου όντος, βιώνεται ως «επίκληση» ή ως «παρεχόμενη δυνατότητα» που προκαλεί μια ελαστική απόκριση ανάλογα με το νόημα που προσδίδεται κάθε φορά στην τρέχουσα κατάσταση. Αυτό σημαίνει ότι ο χειριστής νοηματοδοτεί συνεχώς την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ακόμα και αν δεν σκέφτεται (με την στενή έννοια του όρου) 11/11/ η σωματική σύνθεση το αποσυρόμενο πρόχειρο ον, κατά τον επιδέξιο χειρισμό, γίνεται επέκταση του σώματος και αναπόσπαστο μέρος του τρόπου με τον οποίο ο χειριστής αντιλαμβάνεται και νοηματοδοτεί τον κόσμο του 11/11/ συνοψίζοντας κατά την οδήγηση της μοτοσυκλέτας δεν κυριαρχεί κάποιο υπάρχον νοητικό πρότυπο που θέτει τον οδηγό κυριολεκτικά σε λειτουργία αυτοματισμού. Αυτό που συμβαίνει κατά την οδήγηση, είναι ότι η μοτοσυκλέτα παύει να βιώνεται ως εργαλείο και η προχειρότητά της αποσύρεται. Η σωματική σύνθεση περιλαμβάνει τώρα την μοτοσυκλέτα και αυτό το σύστημα επανανοηματοδοτείται διαρκώς σύμφωνα με τις παρεχόμενες δυνατότητες και την πρότερη εμπειρία του οδηγού. 11/11/

9 Timeline Γεννιέται στο Μέσκριχ 17 Γάμος με Petri και παιδί 34 Παραίτηση 35 Υποστήριξη 46 Απαγόρευση 62 64Ελλάδα Το Ερώτημα για την Τεχνολογία Ερώτημα για την ουσία της Τεχνολογίας Η Τεχνολογία δεν είναι το ίδιο με την ουσία της Τεχνολογίας 9

10 Τι Είναι η Τεχνολογία; Α] Μέσο για την επίτευξη των σκοπών του ανθρώπου Β] Μια ανθρώπινη δραστηριότητα [Γ] Μια αυτόνομη δραστηριότητα; ---- Οι δυο πρώτοι προσδιορισμοί προσδιορίζουν τον Εργαλειακό Χαρακτήρα της Τεχνολογίας Ο Εργαλειακός Χαρακτήρας ΔΕΝ είναι η Ουσία της Τεχνολογίας Η Ουσία μπορεί να εννοηθεί ως: Α] Τι είναι Κάτι (είδος, γένος ταξινόμηση οργανική ή εργαλειακή προσέγγιση) π.χ. Δημαρχείο= Δημόσιο Κτήριο Β] Ο Τρόπος με τον οποίο κάτι Είναι (τροπικότητα > διάρκεια) π.χ. Δημαρχείο= ο τόπος που η ζωή του δήμου, παραμένει σε κίνηση. Το Δημαρχείο υπάρχει χάριν του τρόπου που επηρεάζει κ αλληλεπιδρά με την ζωή των δημοτών. τι είναι ή τι ήταν να είναι; (οργανική εργαλειακή προσέγγιση) Ο Εργαλειακός Χαρακτήρας Καθορίζεται από την Αιτιότητα (Αριστοτέλης): 1. Υλικό Αίτιο 2. Μορφικό Αίτιο 3. Ποιητικό Αίτιο 4. Τελικό Αίτιο 10

11 Ο Αργυροχόος από το τι ήταν να είναι αλλά ο Αργυροχόος είναι Υπεύθυνος_Για Με το να Είμαι Υπεύθυνος_Για, αφήνω κάτι να έρχεται το παράγω= το άγω στην παρουσία από το μη_παρόν --> παρουσία = ποίηση Κάθε παρ-άγειν θεμελειώνεται στο αποκαλύπτειν Τέχνη Τεχνολογίας Η παρ-αγωγή του τεχνίτη (του αργυροχόου π.χ) είναι διαφορετική από την βιομηχανική παραγωγή του τεχνολογικού προϊόντος 11

12 Η σύγχρονη τεχνολογική πράξη της αποκάλυψης εγείρει μια παράλογη απαίτηση. Απαιτεί εξόρυξη- συσσώρευση αποθήκευση μεταποίηση- διανομή αποθήκευση κ.ο.κ. Η διαδικασία απαιτεί διαθέσιμο απόθεμα Ο ίδιος ο άνθρωπος είναι μέρος αυτής της διαδικασίας. Αυτή η διαδικασία θέτει στον άνθρωπο το καθήκον να δημιουργεί ΑΠΟΘΕΜΑ. Η Αποκάλυψη στην Ιστορία Υπό το πρίσμα: της φύσης, του θεού, της ανθρώπινης δύναμης, της γνώσης, της τεχνολογίας της οικονομίας του χρήματος 12

13 Gestell Πλαισιοθέτηση - Ένθεση Η διαδικασία δημιουργίας ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ βάζει τον άνθρωπο σε πλαίσιο, τον εν_θέτει, τον πλαισιο_θετεί και ουσιαστικά τον εγκλωβίζει σε ένα σημείο θέασης. Η πλαισιοθέτηση, ορίζει τον τρόπο της αποκάλυψης. Η πλαισιοθέτηση οδηγεί τον άνθρωπο να αποκαλύπτει το πραγματικό, ως διαθέσιμο απόθεμα Αυτός ο εγκλωβισμός είναι η Ουσία της Τεχνολογίας, που περιορίζει την ελευθερία του ανθρώπου. Όχι με την έννοια της ελευθεριότητας ή της ελευθερίας από τους νόμους, αλλά με την έννοια του περιορισμού της ελευθερίας θέασης του κόσμου με πραγματικά αποκαλυπτικό τρόπο. Κίνδυνος Η απειλή δεν προέρχεται από τις μηχανές και τις ενδεχόμενες καταστροφές τους, αλλά από το γεγονός ότι η τεχνολογία στερεί από τον άνθρωπο το αυθεντικό αποκαλύπτειν, εγκλωβίζοντάς τον σε μια τεχνική αντίληψη των πραγμάτων. 13

14 Λύσεις: Μπορεί ο άνθρωπος να αποτρέψει αυτήν την συνέπεια της Τεχνολογίας; Άμεσα όχι. Μπορεί όμως συνειδητοποιώντας τον κίνδυνο: μέσω της τέχνης (όχι ως αισθητικής και πολιτιστικής δραστηριότητας) ως τρόπου του ζην, να αποκτήσει νέα θέαση του κόσμου. Ηθική & Τεχνολογία Μάθημα 5 ο Το Πρόβλημα της Ευθύνης Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ηθική Φιλοσοφία Διδάσκων: Άλκης Γούναρης Νοέμβριος