Επιστημονική αξιολόγηση και κατευθυντήριες γραμμές έρευνας

Transcript

1 Επιστημονική αξιολόγηση και κατευθυντήριες γραμμές έρευνας για το πρόγραμμα Διαχείριση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της Άνδρου με σκοπό την επίτευξη ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης 4 ειδών πτηνών προτεραιότητας (), LIFE10 NAT/GR/ Δρ. Σταύρος Ξηρουχάκης Ηράκλειο, Κρήτη Φεβρουάριος 2017

2 Πίνακας περιεχομένων 1 Περίληψη Summary Εισαγωγή Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για την διατήρηση των περιοχών, ειδών και οικοτόπων του δικτύου Natura 2000 της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το σύνολο των περιοχών Natura 2000 της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για την ΖΕΠ GR της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για τον ΕΖΔ GR της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το είδος Falco eleonorae της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το είδος Phalacrocorax aristotelis της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το είδος Larus audouinii της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το είδος Hieraaetus fasciatus της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας PAF για το είδος Monachus monachus της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το είδος Callimorpha quadripunctaria της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για τον οικότοπο 91Ε0* της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για τον οικότοπο 1120* της Άνδρου Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για τον οικότοπο 8330* της Άνδρου Συμπεράσματα Αξιολόγηση επίτευξης στόχων δομικών & διαχειριστικών δράσεων Βιβλιογραφία Παραρτήματα: Παράρτημα Ι: Μέτρα προτεραιότητας του Πλαίσιο δράσεων προτεραιότητας (PAF) Παράρτημα ΙΙ: Εφαρμογή μέτρων προτεραιότητας του Πλαίσιο δράσεων προτεραιότητας (PAF) στις περιοχές Natura 2000 της Άνδρου

3 Παράρτημα ΙΙΙ: Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας του Πλαίσιο δράσεων προτεραιότητας (PAF) ΙΙΙ.1 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: Natura ΙΙΙ.2 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: ΖΕΠ GR ΙΙΙ.3 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: ΤΚΣ GR ΙΙΙ.4 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: Falco eleonorae ΙΙΙ.5 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: Phalacrocorax aristotelis ΙΙΙ.6 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: Larus audouinii ΙΙΙ.7 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: Hieraaetus fasciatus ΙΙΙ.8 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: Monachus monachus ΙΙΙ.9 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: Callimorpha quadripunctaria ΙΙΙ.10 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: 91Ε0* ΙΙΙ.11 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: 1120* ΙΙΙ.12 Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας: 8330*

4 1 Περίληψη Η παρούσα αναφορά αξιολογεί τις βασικές δράσεις του προγράμματος LIFE10 NAT/GR/ (): Διαχείριση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της Άνδρου με σκοπό την επίτευξη ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης 4 ειδών πτηνών προτεραιότητας. Ο στόχος της είναι: (1) να εξετάσει την κατάστασης των πληθυσμών και των ενδιαιτημάτων των τεσσάρων ειδών προτεραιότητας της ΖΕΠ, δηλαδή του Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae), του Αιγαιόγλαρου (Larus audouinii), του Θαλασσοκόρακα (Phalacrocorax aristotelis desmarestii) και του Σπιζαετού (Aquila fasciata), (2) να αποτιμήσει τα οφέλη των διαχειριστικών δράσεων του προγράμματος, (3) να αξιολογήσει την μεθοδολογία συλλογής και ανάλυσης των επιστημονικών δεδομένων με τα οποία αποδεικνύεται η αποτελεσματικότητα των διαχειριστικών δράσεων του προγράμματος και τέλος (4) να γίνει μία αποτίμηση των αποτελεσμάτων του προγράμματος σε σχέση με την κάλυψη των προτάσεων του «Πλαισίου Δράσεων Προτεραιότητας (ΠΔΠ), για το Δίκτυο Natura 2000 για την προγραμματική περίοδο » (ΥΠΕΚΑ 2014) (Prioritized Action Framework - PAF). Συνολικά για τις περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 στην Άνδρο καθώς και για τα είδη προτεραιότητας και χαρακτηρισμού που φιλοξενούνται σε αυτές, η του προγράμματος πρέπει να θεωρείται επιτυχημένη. Ειδικότερα τα προβλεπόμενα μέτρα από το Πλαίσιο Δράσεων Προτεραιότητας (ΠΔΠ), για το Δίκτυο Natura 2000 για την προγραμματική περίοδο εφαρμόστηκαν με επιτυχία και σε ικανοποιητικό ποσοστό. Συνολικά μόνο το 12% των προβλεπόμενων μέτρων από το ΠΔΠ για την Άνδρο παραμένει σε εκκρεμότητα, ενώ το ποσοστό ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητες προτεραιότητας ανέρχεται σε 51% με την λήξη του προγράμματος (από 5% που διαπιστώθηκε κατά την έναρξη του). Επίσης, δεδομένου ότι παρόμοια ανάλυση εφαρμογής των 59 μέτρων του ΠΔΠ που αφορούν τις περιοχές Natura 2000 της Άνδρου δεν έχει ξαναγίνει, η παρούσα τεκμηρίωση αποτελεί μία καλή προσέγγιση για μελλοντικές συγκρίσεις και βελτιώσεις. Ειδικότερα η κατάσταση των πληθυσμών του Μαυροπετρίτη και του Θαλασσοκόρακα αποδείχθηκε καλή και τα πληθυσμιακά μεγέθη τους στα πλαίσια των Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς. Η αναπαραγωγική τους επιτυχία βελτιώθηκε σε σύγκριση με αυτήν που διαπιστώθηκε κατά την έναρξη του προγράμματος. Το μέγεθος του πληθυσμού του Αιγαιόγλαρου βρίσκεται στο κατώτερο όριο των Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς και εντός της περιοχής του προγράμματος έχει μειωθεί κατά την περίοδο Η μείωση αυτή σε συνδυασμό με τον κατακερματισμό της αρχική αποικίας στην Μανδηλού σε τρεις μικρότερες αποικίες, δεν καθιστά τον πληθυσμό του είδους σταθερό και συνεπώς θεωρείται ότι δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Επίσης, ο πληθυσμός του Σπιζαετού δεν έχει φτάσει ακόμα στο πλαίσιο των Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς, ωστόσο οι διαχειριστικές δράσεις του προγράμματος βελτίωσαν την κατάσταση του ενδιαιτήματος τροφοληψίας του είδους. Όσον αφορά το μετριασμό των επιπτώσεων των κύριων απειλών για τα είδη του προγράμματος (1) οι αρουραίοι έχουν εξαλειφθεί στις κυριότερες αποικίες του Μαυροπετρίτη, του Αιγαιόγλαρου και του Θαλασσοκόρακα, (2) ο πληθυσμός του Ασημόγλαρου έχει ελεγχθεί, μειώνοντας έτσι τη θήρευση και τον ανταγωνισμό με τον Αιγαιόγλαρο, (3) σημαντικό ποσοστό των Μαυροπετριτών στις μεγαλύτερες αποικίες του είδους της ΖΕΠ φώλιασε στις τεχνητές φωλιές που τοποθετήθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος γεγονός που καταδεικνύει ότι υπήρχε χαμηλή διαθεσιμότητα κατάλληλων θέσεων φωλιάσματος, (4) υλοποιήθηκαν διαχειριστικά μέτρα για τη βελτίωση της διαθεσιμότητας τροφής του Σπιζαετού, με θετικό αποτέλεσμα στις περιοχές εφαρμογής, (5) τα λιβάδια Ποσειδωνίας, που αποτελούν κύριο ενδιαίτημα διατροφής του Αιγαιόγλαρου και του Θαλασσοκόρακα, δεν έχουν υποστεί περαιτέρω υποβάθμιση σε περιοχές όπου τοποθετηθήκαν αγκυροβόλια, (6) η κατάσταση των κύριων περιοχών τροφοληψίας του Μαυροπετρίτη που συμπεριλαμβάνουν τους παράκτιους υγροτόπους θεωρείται να έχουν 4

5 συμβάλει σε συνδυασμό με τις διαχειριστικές δράσεις σε νησίδες, στην αύξηση της αναπαραγωγικής επιτυχίας του. 5

6 2 Summary The present document constitutes an evaluation report of the priority species in the Special Protection Area (SPA) of Andros: Andros: Kentriko kai notion tmima, gyro nisides (GR ) and was conducted in the framework of the LIFE project Management of the SPA site of Andros Island to achieve Favourable Conservation Status for its Priority Species, LIFE10 NAT/GR/ The general objective of the scientific monitoring was: (1) the monitoring of the status the populations and their habitats of four SPA priority species i.e. Eleonora s Falcon (Falco eleonorae), Audouin s Gull (Larus audouinii), Mediterranean Shag (Phalacrocorax aristotelis desmarestii) and Bonelli s Eagle (Aquila fasciata) in order to establish the population status and their habitats in relation to the status at the beginning of the project, (2) to investigate the four species Favourable Reference Values (FRVs) and the ecological benefits of the project s concrete conservation action for these species, (3) to assess the validity of the raw data collected and the way they were analyzed and (4) to explore the coverage by the project actions of the targets of the Prioritized Action Framework PAF for the sites of the NATURA 2000 in Greece. Overall, the implementation of the project is considered to be successful for the Andros Natura 2000 sites, as well the priority and trigger species that they host. The foreseen measures of the Prioritized Action Framework (PAF) for the period for the Natura 2000 sites have been successfully implemented to a satisfactory degree, In total only 12% of the PAF foreseen measures remain pending, while the proportion of completion of priority measures at the end of the project was 51% (from 5% at the beginning of the project). Additionally, taking into account that similar analysis of the implementation of 59 PAF measures relevant to Andros Natura 2000 site has never been carried out in the past, the present analysis consists an appropriate approach for the future comparison and improvement of the implementation of conservation measures. Overall the initial objectives of the LIFE project have been fully achieved. In summary, the status of populations and/or breeding parameters of the targets species have either been preserved or improved in relation to the status at the beginning of the project. The population status of the Eleonora s Falcon and the Mediterranean Shag is good and their population sizes are within the limits of the respective FRVs. By the end of the project their breeding parameters have significantly improved in relation to the project s beginning. During the period the Audouin s gull population size has decreased in the project area and has reached the lower limits of its FRVs whereas the Bonelli s Eagle population has not yet reached its respective FRV. The project conservation actions have improved to some extent the status of the species critical habitats mitigating major threats for the target species: (1) rats have been eradicated from main and largest colonies of the Eleonora s Falcon, Audouin s Gull and Mediterranean Shag in the project area, (2) the Yellow legged Gull population has been controlled thus decreasing predation pressure and nest usurpation on Audouin s Gulls, (3) significant part of the Eleonora s Falcons in their main colonies are breeding in artificial nests built to cover the need for available and suitable nesting sites, (4) the improvement of food availability for the Bonelli s Eagle had a positive impact, (5) the Posidonia beds, which consist the main habitat securing food availability for the Audouin s Gull and the Mediterranean Shag, have been preserved in areas where Posidonia friendly moorings have been installed, (6) the improvement of the Eleonora s Falcon s main foraging areas have contributed to the improved breeding success of the Eleonora s Falcon. 6

7 3 Εισαγωγή Το πρόγραμμα LIFE Φύση με τίτλο «Διαχείριση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της Άνδρου με σκοπό την επίτευξη ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης 4 ειδών πτηνών προτεραιότητας» στόχευε στη δημιουργία ενός καλά δομημένου, αποτελεσματικού, κοινωνικά αποδεκτού και οικονομικά βιώσιμου Σχήματος Διαχείρισης της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της Άνδρου καθώς και στην άμεση αναγκαίων διαχειριστικών μέτρων για τη διατήρηση τεσσάρων ειδών πουλιών προτεραιότητας στην περιοχή, δηλαδή για τον Μαυροπετρίτη (Falco eleonorae), τον Σπιζαετό (Aquila fasciata), τον Θαλασσοκόρακα (Phalacrocorax aristotelis desmarestii) και τον Αιγαιόγλαρο (Larus audouinii). Απώτερος στόχος ήταν η επίτευξη Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς (FRVs: Favorable reference Values) για τους πληθυσμούς των παραπάνω ειδών και η Ευνοϊκή Κατάσταση Διατήρησης τους (FCS: Favorable Conservation Status). Για τον σκοπό αυτό υλοποιήθηκε μια σειρά συντονισμένων τεχνικών δράσεων, οι κύριες εκ των οποίων είναι: Α) Δομικές δράσεις: Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης της ΖΕΠ της Άνδρου (Action A.1: Elaboration of the Management Plan for the SPA management) που περιλαμβάνει: 1. Σχέδιο διαχείρισης της ΖΕΠ (SPA Management Plan) 2. Τοπικά Σχέδια Δράσης και Επιθυμητές Τιμές Αναφοράς για τα 4 είδη προτεραιότητας της ορνιθοπανίδας της ΖΕΠ (Species Action Plans & Favourable Reference Values), 3. Σχέδιο Παρακολούθησης της ΖΕΠ και δημιουργία γεωβάσης για καταχώρηση ποιοτικών/ ποσοτικών δεδομένων και παράλληλα απεικόνιση χωρικών δεδομένων (SPA monitoring plan & Geodatabase), 4. Σχέδιο Φύλαξης της ΖΕΠ (SPA Surveillance plan), 5. Χαρτογράφηση ευαίσθητων περιοχών (sensitivity mapping) για τα είδη-στόχους (target species) του προγράμματος, 6. Σχέδιο Ενημέρωσης (Communication plan & Strategy) Εκπόνηση Μελέτης Σκοπιμότητας της διαχείρισης της ΖΕΠ (Action A.3: Feasibility study for the SPA Management) Σύσταση και λειτουργία Σχήματος Διαχείρισης της ΖΕΠ (Action C.8: Establishment and operation of the SPA Management Scheme) Β) Δράσεις διατήρησης ειδών προτεραιότητας: Βελτίωση ποιότητας ενδιαιτημάτων αναπαραγωγής του Μαυροπετρίτη, Αιγαιόγλαρου και Θαλασσοκόρακα μέσω: 1. Της εξάλειψης αρουραίων με σκοπό τη μείωση της θήρευσης, όχλησης και βελτίωση ποιότητας θέσεων φωλιάσματος για τον Μαυροπετρίτη, τον Αιγαιόγλαρο και τον Θαλασσοκόρακα (Action C.1: Rat eradication operations) 2. Του ελέγχου πληθυσμών του Ασημόγλαρου με σκοπό τη μείωση της θήρευσης και ανταγωνισμού για τροφή για τον Αιγαιόγλαρο (Action C.2: Yellow-legged Gull population control) 3. Της κατασκευή τεχνητών φωλιών, καθώς και φυτεύσεις Σχίνου (Pistacia lentiscus) και Κάππαρης (Capparis spinosa) με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας και διαθεσιμότητας των θέσεων φωλιάσματος για τον Μαυροπετρίτη και τον Θαλασσοκόρακα (Action C.3: Improvement of nest site availability). Βελτίωση της διαθεσιμότητας των ειδών λείας και νερού για τον Μαυροπετρίτη και τον Σπιζαετό (Action C.4: Management of Falco eleonorae and Hieraaetus fasciatus 7

8 foraging habitats: Traditional farming and enhancement of Chukar and pigeon populations) μέσω: 1. του προσδιορισμού των σημαντικών περιοχών τροφοληψίας του Μαυροπετρίτη 2. της καλλιέργειας εγκαταλελειμμένων αναβαθμίδων 3. της ανακατασκευής και λειτουργίας παραδοσιακών περιστερώνων 4. της κατασκευής μικρών τεχνητών λιμνών για την άγρια ζωή (wildlife ponds) Αποκατάσταση συγκεκριμένων παράκτιων υγροτόπων (Action C.5: Management of Falco eleonorae foraging habitats: Restoration of coastal wetlands) Βελτίωση της ποιότητας των περιοχών τροφοληψίας του Αιγαιόγλαρου και του Θαλασσοκόρακα (Action C.6: Management of seabird foraging habitat: Pilot installation of seagrass friendly moorings in target seabird primary foraging grounds) μέσω 1. του προσδιορισμού σημαντικών περιοχών τροφοληψίας και χαρτογράφησης Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) 2. της κατασκευής και τοποθέτησης φιλικών προς την Ποσειδωνία αγκυροβολίων Δεδομένου του γενικού στόχου του προγράμματος LIFE (ως προς την ολική διαχείριση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της Άνδρου «Άνδρος: Κεντρικό και Νότιο Τμήμα, Γύρω Νησίδες και Παράκτια Θαλάσσια Ζώνη» με κωδικό GR ), η παρούσα έκθεση αποσκοπεί στην επιστημονική αξιολόγηση των επιτευγμάτων του προγράμματος καθώς και στη σύνταξη προτάσεων για τη μελλοντική διαχείριση, παρακολούθηση και έρευνα τόσο της ΖΕΠ που υλοποιήθηκε το πρόγραμμα, όσο και στο σύνολο των περιοχών Natura 2000 της Άνδρου. Για τον σκοπό αυτό αξιολογήθηκαν τα παραδοτέα του προγράμματος αναφορικά με τα 4 είδη προτεραιότητας (είδη-στόχους) του προγράμματος ως προς τα παρακάτω: (1) το Σχέδιο Διαχείρισης της ΖΕΠ του προγράμματος, (2) τα Διεθνή και Ευρωπαϊκά Σχέδια Δράσης των 4 ειδών-στόχων του προγράμματος, (3) το Πλαίσιο Δράσεων Προτεραιότητας για το δίκτυο Natura 2000 για την προγραμματική περίοδο (PAF: Prioritized Action Framework) (4) τις Επιθυμητές Τιμές Αναφοράς των 4 ειδών-στόχων για την ΖΕΠ του προγράμματος (FRVs: Favorable Reference Values) (5) τις ενδεδειγμένες μεθόδους μελέτης των 4 ειδών-στόχων του προγράμματος και τις διαχειριστικές δράσεις που εφαρμόζονται στη διεθνή πρακτική για την διατήρηση τους. (6) τα επιστημονικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν (π.χ. δημογραφικές παράμετροι) και τον τρόπο συλλογής τους (π.χ. διάρκεια εργασίας πεδίου, φαινολογία επισκέψεων, αριθμός δειγματοληψιών κ.λπ.) (7) την ποσοτική και ποιοτική επάρκεια των επιστημονικών δεδομένων που συλλέχθηκαν κατά την του προγράμματος και τον τρόπο στατιστικής ανάλυσης τους, (8) τα τελικά αποτελέσματα των δομικών και διαχειριστικών δράσεων του προγράμματος σε σύγκριση με τα αναμενόμενα αποτελέσματα της υποβληθείσας και τελικής (εγκεκριμένης) πρότασης ( expected vs. achieved ) Για το σκοπό αυτό: (1) λαβαμε υπόψη τις ενδιάμεσες και την τελική αναφορά του προγράμματος, καθώς και τις ειδικότερες, επιμέρους τεχνικές αναφορές των δράσεων του, (2) παργματοποιήσαμε επίσκεψη πεδίου στις περιοχές των δράσεων του προγράμματος όπου έγινε επιτόπια συλλογή δεδομένων και χωρική αποτύπωση τους, (3) εξετάσαμε αν τα πρωτογενή δεδομένα που είχαν συλλεχθεί κατά την διάρκεια του έργου ήταν κατάλληλα και επαρκή, (4) προσδιορίσαμε τυχόν μεθοδολογικές ελλείψεις και τέλος (5) κατηγοριοποιήσαμε και διατυπώσαμε προτάσεις για μελλοντική έρευνα, παρακολούθηση 8

9 και διατήρηση των 4 ειδών-στόχων του έργου αλλά και γενικότερα των ειδών προτεραιότητας των περιοχών του Δικτύου NATURA 2000 της Άνδρου. 4 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για την διατήρηση των περιοχών, ειδών και οικοτόπων του δικτύου Natura 2000 της Άνδρου Το πρόγραμμα LIFE έχει υλοποιήσει μια σειρά από μελέτες έρευνας και σχεδιασμού, διαχειριστικές δράσεις καθώς και δράσεις ενημέρωσης / ευαισθητοποίησης οι οποίες έχουν συμβάλει στην διατήρηση των περιοχών Natura 2000 της Άνδρου και των ειδών προτεραιότητάς του που ενδημούν σε αυτές, και ειδικότερα στην βελτίωση της κατάστασης διατήρησης της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «Άνδρος: Κεντρικό και Νότιο Τμήμα, Γύρω Νησίδες και Παράκτια Θαλάσσια Ζώνη» GR καθώς και των τεσσάρων ειδών προτεραιότητας που αυτή φιλοξενεί (δηλ. Falco eleonorae, Phalacrocorax aristotelis, Larus audouinii και Hieraaetus fasciatus). Το πρόγραμμα αποτελούσε την βάση για την συνέχιση της υφιστάμενης διαχείρισης των περιοχών Natura 2000 της Άνδρου καθώς και την επέκτασή της στο Τόπο Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) «Άνδρος: Όρμος Βιτάλι και κεντρικός ορεινός όγκος» GR στοχεύοντας στα είδη προτεραιότητας του καθώς και στην βιοποικιλότητα των περιοχών εκτός του Δικτύου Natura 2000 μέσω 2 προτάσεων LIFE που υποβλήθηκαν το 2016, δηλαδή LIFE Andros Island Park (LIFE16 NAT/GR/000606) και LIFE TERRACESCAPE (LIFE16 CCA/GR/000050). Επομένως για να εκτιμηθεί το αντίκτυπο του προγράμματος LIFE στην διατήρηση και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος της Άνδρου θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα οφέλη του προγράμματος στο σύνολο των συνιστωσών (περιοχών, ειδών, οικοτόπων) του δικτύου Natura 2000 της Άνδρου. Για το σκοπό αυτό συνέκρινα την κατάσταση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας του «Πλαισίου Δράσεων Προτεραιότητας (ΠΔΠ), για το Δίκτυο Natura 2000 για την προγραμματική περίοδο » (ΥΠΕΚΑ 2014) (Prioritized Action Framework - PAF) πριν και μετά την του προγράμματος LIFE. Από το σύνολο των 105 μέτρων προτεραιότητας του ΠΔΠ μόνο 59 από αυτά εφαρμόζονται στις περιοχές Natura 2000 της Άνδρου. (Ο πίνακας των μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ παρουσιάζεται στο Παράρτημα Ι). Επίσης τα απαραίτητα δεδομένα για την αξιολόγηση των πεπραγμένων του προγράμματος LIFE αντλήθηκαν εκτός από τις τεχνικές αναφορές του προγράμματος και των επιμέρους δράσεων του προγράμματος LIFE, και στις προτάσεις μελλοντικών προγραμμάτων που έχουν υποβληθεί από το 2016 για την Άνδρο και έχουν εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (Η ανασκόπηση των πεπραγμένων του προγράμματος LIFE ως προς τα μέτρα προτεραιότητας, καθώς και των δράσεων που προγραμματίζονται να υλοποιηθούν στο άμεσο μέλλον παρουσιάζεται στο Παράρτημα ΙΙ). Η αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε στα παρακάτω στάδια/ επίπεδα: 1. Σύνολο των περιοχών Natura 2000 της Άνδρου (δηλ. ΖΕΠ & ΤΚΣ), 2. ΖΕΠ της Άνδρου, 3. Είδη προτεραιότητας της ΖΕΠ της Άνδρου, 4. ΤΣΚ της Άνδρου, 5. Είδη προτεραιότητας της ΕΖΔ της Άνδρου, 6. Οικότοποι προτεραιότητας της ΕΖΔ της Άνδρου Πιο συγκεκριμένα η αξιολόγηση αφορά: 9

10 Είδη χαρακτηρισμού και είδη προτεραιότητας της ΖΕΠ της Άνδρου: Falco eleonorae (κωδικός Natura 2000: A100) Phalacrocorax aristotelis (A392) Υπόλοιπα είδη προτεραιότητας της ΖΕΠ της Άνδρου: Larus audouinii (Α181) Hieraaetus fasciatus (A093) Είδη χαρακτηρισμού και προτεραιότητας του ΤΣΚ της Άνδρου: Callimorpha quadripunctaria (1078) Monachus monachus (1366) Υπόλοιπα είδη χαρακτηρισμού του ΤΣΚ της Άνδρου: Elaphe quatuorlineata (1279) Elaphe situla (1293) Mauremys caspica (1222) Οικοτόπους προτεραιότητας του ΤΣΚ της Άνδρου: Αλλουβιακά υπολειμματικά δάση (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) (91Ε0*) Ψεύδο - στέππες με γράστεις και ετήσιες πόες (Thero - Brachypodietea) (6220*) Εκτάσεις θαλάσσιου βυθού με βλάστηση (Ποσειδώνειες) (1120*) Κατακλυζόμενα ή εν μέρει κατακλυζόμενα θαλάσσια σπήλαια (8330*) Για όλες της παραπάνω κατηγορίες αξιολογήθηκε το επίπεδο εφαρμογής των μέτρων προτεραιότητας που αφορούν την κάθε επιμέρους κατηγορία βάση του ΠΔΠ με την έναρξη και τη λήξη του προγράμματος LIFE. Το επίπεδο εφαρμογής του κάθε μέτρου προτεραιότητας κατηγοριοποιήθηκε όπως παρακάτω: Ολοκληρώθηκε - για τα μέτρα που έχουν ολοκληρωθεί. Σε λειτουργία για τα επαναλαμβανόμενα μέτρα, ο σχεδιασμός και η έναρξη ς των οποίων έχει ολοκληρωθεί, και συνεχίζουν να υλοποιούνται. Μερική ολοκλήρωση για τα μέτρα που έχουν ολοκληρωθεί μερικώς. για τα μέτρα που προγραμματίζονται να υλοποιηθούν στο μέλλον, έχουν υποβληθεί σχετικές προτάσεις προγραμμάτων, αλλά η υλοποίησή τους δεν έχει ξεκινήσει ακόμα. για τα μέτρα που δεν έχουν υλοποιηθεί, καθώς και δεν έχουν σχεδιαστεί και υποβληθεί σχετικές προτάσεις προγραμμάτων. Δεν εφαρμόζεται για τα μέτρα του δεν αφορούν το συγκεκριμένο επίπεδο διατήρησης π.χ. περιοχές ή είδη. Για το κάθε επίπεδο αξιολόγησης, δηλαδή επιμέρους περιοχές, είδη και οικότοποι, συγκρίθηκε το σύνολο των μέτρων που απαντώνται σε κάθε επίπεδο εφαρμογής μέτρων κατά την έναρξη και κατά τη λήξη του προγράμματος και τα αποτελέσματα αποτυπώθηκαν σε ιστογράμματα. Επιπρόσθετα και με σκοπό την αποτύπωση της προόδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας συνολικά γα το κάθε επίπεδο αξιολόγησης αντιστοιχήθηκαν τα επίπεδα εφαρμογής με αδρά ποσοστά ολοκλήρωσης των μέτρων όπως παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα 1. Στο τέλος υπολογίστηκε ο μέσος όρος ποσοστού ολοκλήρωσης όλων των μέτρων που εφαρμόστηκαν για το κάθε επίπεδο αξιολόγησης. 10

11 Πίνακας 1: Αριθμητική αντιστοίχηση επιπέδων εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας με το ποσοστό ολοκλήρωσης τους. Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας Τιμή Ολοκληρώθηκε 100% Σε λειτουργία 100% Μερική ολοκλήρωση 50% 25% 0% Δεν εφαρμόζεται 0% Τα αποτελέσματα της αξιολόγηση παρουσιάζονται παρακάτω για το κάθε επίπεδο χωριστά. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μέτρα προτεραιότητας για τα είδη Elaphe quatuorlineata (1279), Elaphe situla (1293), Mauremys caspica (1222) και τον οικότοπο «Ψεύδο - στέππες με γράστεις και ετήσιες πόες (Thero - Brachypodietea)» (6220*) δεν έχουν προσδιοριστεί από το ΠΔΠ, συνεπώς η αξιολόγηση δεν ήταν δυνατή. 4.1 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το σύνολο των περιοχών Natura 2000 της Άνδρου Κανένα από τα μέτρα προτεραιότητας δεν είχε ολοκληρωθεί με την έναρξη του προγράμματος ενώ έξι (6) μέτρα είχαν ολοκληρωθεί μερικώς και 53 είχαν προγραμματιστεί αλλά βρίσκονταν σε εκκρεμότητα. Με τη λήξη του προγράμματος τα μέτρα που δεν είχαν προγραμματιστεί ή υλοποιηθεί ήταν μόνο επτά (7) μέτρα, που σημαίνει πως η συνεισφορά του προγράμματος στην του ΠΔΠ για τις περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 της Άνδρου πρέπει να θεωρείται σημαντική (Πίνακας 2). Πίνακας 2: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για το σύνολο των περιοχών Natura 2000 της Άνδρου πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας Natura 2000 Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 0 8 Σε λειτουργία 0 9 Μερική ολοκλήρωση Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται Με βάση τα παραπάνω δεδομένα συμπεραίνουμε πως μόνο το 12% των προβλεπόμενων μέτρων προτεραιότητας παραμένει σε εκκρεμότητα (Γράφημα 1). Αντίστοιχα, το ποσοστό 11

12 ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας ανέρχεται σε 51% με τη λήξη του προγράμματος σε αντίθεση με το ποσοστό ολοκλήρωσης κατά την έναρξη του δηλ. μόλις 5% (Γράφημα 2). (Τα δεδομένα αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.1). Γράφημα 1: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για το σύνολο των περιοχών Natura 2000 της Άνδρου πριν και μετά την προγράμματος LIFE Γράφημα 2: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για το σύνολο των περιοχών Natura 2000 της Άνδρου πριν και μετά την προγράμματος LIFE 12

13 4.2 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για την ΖΕΠ GR της Άνδρου Στην αρχή του προγράμματος μόνο ένα (1) μέτρο προτεραιότητας είχε ολοκληρωθεί και έξι (6) μέτρα είχαν ολοκληρωθεί μερικώς. Με τη λήξη του προγράμματος η μέτρων που δεν έχει προγραμματιστεί ή υλοποιηθεί αφορά μόνο 6, σημειώνοντας έτσι αντίστοιχα σημαντική πρόοδο στην των μέτρων προτεραιότητας για την διατήρηση όπως και για το σύνολο των περιοχών Natura 2000 της Άνδρου (Πίνακας 3). Επομένως μόνο 12% των προβλεπόμενων μέτρων προτεραιότητας παραμένει σε εκκρεμότητα (Γράφημα 3). Το ποσοστό ολοκλήρωσης μέτρων προτεραιότητες αυξήθηκε από την έναρξη μέχρι τη λήξη του προγράμματος από 8% σε 59% (Γράφημα 4). (Τα δεδομένα αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.2). Πίνακας 3: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για την ΖΕΠ GR της Άνδρου πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΖΕΠ GR Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 1 10 Σε λειτουργία 0 9 Μερική ολοκλήρωση Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται Γράφημα 3: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για την ΖΕΠ GR της Άνδρου πριν και μετά την προγράμματος LIFE 13

14 Γράφημα 4: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας την ΖΕΠ GR της Άνδρου πριν και μετά την προγράμματος LIFE 4.3 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για τον ΕΖΔ GR της Άνδρου Στην αρχή του προγράμματος κανένα από τα μέτρα προτεραιότητας δεν είχαν ολοκληρωθεί, ενώ μόνο πέντε (5) μέτρα είχαν ολοκληρωθεί μερικώς. Με τη λήξη του προγράμματος η των μέτρων που δεν έχει προγραμματιστεί ή υλοποιηθεί αφορά μόνο επτά (7) μέτρα (Πίνακας 4). Παρόλο που το πρόγραμμα LIFE δεν στόχευε απευθείας στην εφαρμογή μέτρων προτεραιότητας για το ΕΖΔ, το επίπεδο εφαρμογής μέτρων για την περιοχή αυτή έχει σημειώσει σημαντική βελτίωση καθώς το ΤΚΣ επικαλύπτεται χωρικά με την ΖΕΠ με το 13% των μέτρων προτεραιότητας να παραμένει σε εκκρεμότητα (Γράφημα 5). Το ποσοστό ολοκλήρωσης μέτρων προτεραιότητας αυξήθηκε κατά την διάρκεια του προγράμματος από 5% σε 38% (Γράφημα 6). (Τα δεδομένα αξιολόγησης εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.3). Πίνακας 4: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για τον ΕΖΔ GR της Άνδρου πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΕΖΔ GR Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 0 3 Σε λειτουργία 0 6 Μερική ολοκλήρωση Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται

15 Γράφημα 5: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για τον ΕΖΔ GR της Άνδρου πριν και μετά την προγράμματος LIFE Γράφημα 6: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για τον ΕΖΔ GR της Άνδρου πριν και μετά την προγράμματος LIFE 15

16 4.4 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το είδος Falco eleonorae της Άνδρου Στην αρχή του προγράμματος μόνο ένα (1) μέτρο ήταν σε μερική εφαρμογή και έξι (6) μέτρα ήταν σε εκκρεμότητα. Με τη λήξη του προγράμματος η των μέτρων δεν έχει προγραμματιστεί ή υλοποιηθεί σε μόνο 1 μέτρο (1a-4 «Προσδιορισμός προτύπων και καλών πρακτικών για κατηγορίες μέτρων αντιστάθμισης σε μεγάλα έργα υποδομής»), το οποίο πιθανώς δεν εφαρμόζεται στην περιοχή καθώς στο άμεσο μέλλον δεν προβλέπονται μεγάλα έργα υποδομής που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το είδος (Πίνακας 5). Συνεπώς μόνο 14% των μέτρων προτεραιότητας για το είδος παραμένει σε εκκρεμότητα (Γράφημα 7). Το ποσοστό ολοκλήρωσης μέτρων προτεραιότητας παρουσιάζει μεγάλη αύξηση από την έναρξη μέχρι τη λήξη του προγράμματος δηλ. από 7% σε 86% (Γράφημα 8). (Τα δεδομένα αξιολόγησης εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.4). Πίνακας 5: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για το είδος Falco eleonorae πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας Falco eleonorae Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 0 4 Σε λειτουργία 0 2 Μερική ολοκλήρωση Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται 7 7 Γράφημα 7: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για το είδος Falco eleonorae πριν και μετά την προγράμματος LIFE 16

17 Γράφημα 8: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για το είδος Falco eleonorae πριν και μετά την προγράμματος LIFE 4.5 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το είδος Phalacrocorax aristotelis της Άνδρου Στην αρχή του προγράμματος τρία (3) μέτρα ήταν σε μερική εφαρμογή και έξι (6) μέτρα ήταν σε εκκρεμότητα. Με τη λήξη του προγράμματος η των μέτρων που δεν έχει προγραμματιστεί ή υλοποιηθεί αφορά μόνο ένα (1) μέτρο (1a-4 «Προσδιορισμός προτύπων και καλών πρακτικών για κατηγορίες μέτρων αντιστάθμισης σε μεγάλα έργα υποδομής»), (Πίνακας 6). Το μέτρο αυτό είναι σημαντικό για την διατήρηση του είδους καθώς υπάρχουν αιτήσεις για την εγκατάσταση θαλάσσιων αιολικών πάρκων στην παράκτια ζώνη της βόρειας Άνδρου. Επομένως μόνο 11% των μέτρων προτεραιότητας για το είδος παραμένει σε εκκρεμότητα (Γράφημα 9). Το ποσοστό ολοκλήρωσης μέτρων προτεραιότητας παρουσιάζει μεγάλη αύξηση από την έναρξη μέχρι τη λήξη του προγράμματος, από 17% σε 83% (Γράφημα 10). (Τα δεδομένα αξιολόγησης εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.5). Πίνακας 6: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για το είδος Phalacrocorax aristotelis πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας Phalacrocorax aristotelis Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 0 5 Σε λειτουργία 0 2 Μερική ολοκλήρωση

18 6 1 Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται 9 9 Γράφημα 9: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για το είδος Phalacrocorax aristotelis πριν και μετά την προγράμματος LIFE Γράφημα 10: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για το είδος Phalacrocorax aristotelis πριν και μετά την προγράμματος LIFE 18

19 4.6 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το είδος Larus audouinii της Άνδρου Στην αρχή του προγράμματος τρία (3) μέτρα ήταν σε μερική εφαρμογή και τέσσερα (4) μέτρα ήταν σε εκκρεμότητα. Με τη λήξη του προγράμματος κανένα μέτρο προτεραιότητας δεν παραμένει σε εκκρεμότητα (Πίνακας 7, Γράφημα 11). Το ποσοστό ολοκλήρωσης μέτρων προτεραιότητας παρουσιάζει μεγάλη αύξηση από την έναρξη μέχρι τη λήξη του προγράμματος, από 21% σε 93% (Γράφημα 12). (Τα δεδομένα αξιολόγησης εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.6). Πίνακας 7: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για το είδος Larus audouinii πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας Larus audouinii Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 0 4 Σε λειτουργία 0 2 Μερική ολοκλήρωση Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται 7 7 Γράφημα 11: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για το είδος Larus audouinii πριν και μετά την προγράμματος LIFE 19

20 Γράφημα 12: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για το είδος Larus audouinii πριν και μετά την προγράμματος LIFE 4.7 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το είδος Hieraaetus fasciatus της Άνδρου Στην αρχή του προγράμματος ένα (1) μέτρο ήταν σε μερική εφαρμογή και τέσσερα (4) μέτρα ήταν σε εκκρεμότητα. Με τη λήξη του προγράμματος κανένα μέτρο προτεραιότητας δεν παραμένει σε εκκρεμότητα (Πίνακας 8, Γράφημα 13). Το ποσοστό ολοκλήρωσης μέτρων προτεραιότητας παρουσιάζει μεγάλη αύξηση από την έναρξη μέχρι τη λήξη του προγράμματος, από 10% σε 90% (Γράφημα 14). Τα δεδομένα αξιολόγησης εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.7. Πίνακας 8: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για το είδος Hieraaetus fasciatus πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας Hieraaetus fasciatus Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 0 2 Σε λειτουργία 0 2 Μερική ολοκλήρωση Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται

21 Γράφημα 13: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για το είδος Hieraaetus fasciatus πριν και μετά την προγράμματος LIFE Γράφημα 14: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για το είδος Hieraaetus fasciatus πριν και μετά την προγράμματος LIFE 21

22 4.8 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας PAF για το είδος Monachus monachus της Άνδρου Στην αρχή του προγράμματος για κανένα από τα πέντε (5) μέτρα προτεραιότητας δεν είχε ξεκινήσει η εφαρμογή του. Με τη λήξη του προγράμματος ολοκληρώθηκε ένα (1) μέτρο (συγκεκριμένα το μέτρο 1c-6: «Οργάνωση και αρχική λειτουργία μεγάλων θαλάσσιων περιοχών ειδικής διαχείρισης και προστασίας (Θαλάσσια Πάρκα)») (Πίνακας 9). Η εφαρμογή των υπολοίπων τεσσάρων (4) μέτρων προτεραιότητας προγραμματίζεται να ξεκινήσει στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE16 NAT/GR/ Επομένως το ποσοστό ολοκλήρωσης μέτρων προτεραιότητας παρουσιάζει σημαντική αύξηση από την έναρξη μέχρι τη λήξη του προγράμματος, από 0% σε 40% (Γράφημα 16). (Τα δεδομένα αξιολόγησης εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.8). Πίνακας 9: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για το είδος Monachus monachus πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας Monachus monachus Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 0 1 Σε λειτουργία 0 0 Μερική ολοκλήρωση Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται 5 5 Γράφημα 15: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για το είδος Monachus monachus πριν και μετά την προγράμματος LIFE 22

23 Γράφημα 16: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για το είδος Monachus monachus πριν και μετά την προγράμματος LIFE 4.9 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για το είδος Callimorpha quadripunctaria της Άνδρου Κατά τη διάρκεια του προγράμματος δεν επιχειρήθηκε, ούτε σχεδιάστηκε η εφαρμογή κάποιου από τα δύο (2) μέτρα προτεραιότητας για το είδος Callimorpha quadripunctaria (Πίνακας 10, Γράφημα 17). Συνεπώς το ποσοστό ολοκλήρωσης μέτρων προτεραιότητες παραμένει στο 0%. (Γράφημα 18). (Τα δεδομένα αξιολόγησης εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.9). Πίνακας 10: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για το είδος Callimorpha quadripunctaria πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας Callimorpha quadripunctaria Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 0 0 Σε λειτουργία 0 0 Μερική ολοκλήρωση Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται

24 Γράφημα 17: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για το είδος Callimorpha quadripunctaria πριν και μετά την προγράμματος LIFE Γράφημα 18: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για το είδος Callimorpha quadripunctaria πριν και μετά την προγράμματος LIFE 24

25 4.10 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για τον οικότοπο 91Ε0* της Άνδρου Στην αρχή του προγράμματος ολοκληρώθηκε μερικώς ένα (1) μέτρο προτεραιότητας για τον οικοτόπο 91Ε0*. Μέσω του προγράμματος LIFE16 NAT/GR/ προγραμματίζονται να εφαρμοστούν άλλα επτά (7) μέτρα προτεραιότητας. Λόγω προγραμματισμένης εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας, το ποσοστό ολοκλήρωσης μέτρων προτεραιότητες παρουσιάζει αύξηση από την έναρξη μέχρι τη λήξη του προγράμματος, από 0% σε 20% (Γράφημα 20). (Τα δεδομένα αξιολόγησης εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.10). Πίνακας 11: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για τον οικότοπο 91Ε0* πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας 91Ε0* Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 0 0 Σε λειτουργία 0 0 Μερική ολοκλήρωση Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται Γράφημα 19: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για τον οικότοπο 91Ε0* πριν και μετά την προγράμματος LIFE 25

26 Γράφημα 20: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για τον οικότοπο 91Ε0* πριν και μετά την προγράμματος LIFE 4.11 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για τον οικότοπο 1120* της Άνδρου Στην αρχή του προγράμματος όλα τα εννιά (9) μέτρα προτεραιότητας για το οικότοπο 1120* ήταν σε εκκρεμότητα ενώ με τη λήξη του παραμένουν σε εκκρεμότητα μόνο δύο (2) από τα μέτρα αυτά (Πίνακας 12). Επομένως μόνο 22% των μέτρων προτεραιότητας για τον οικότοπο παραμένει σε εκκρεμότητα (Γράφημα 21). Το ποσοστό ολοκλήρωσης μέτρων προτεραιότητες παρουσιάζει σημαντική αύξηση από την έναρξη μέχρι τη λήξη του προγράμματος, από 0% σε 39% (Γράφημα 22). (Τα δεδομένα αξιολόγησης εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.11). Πίνακας 12: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για τον οικότοπο 1120* πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας 1120* Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 0 1 Σε λειτουργία 0 0 Μερική ολοκλήρωση Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται

27 Γράφημα 21: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για τον οικότοπο 1120* πριν και μετά την προγράμματος LIFE Γράφημα 22: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για τον οικότοπο 1120* πριν και μετά την προγράμματος LIFE 27

28 4.12 Αξιολόγηση εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας ΠΔΠ για τον οικότοπο 8330* της Άνδρου Στην αρχή του προγράμματος όλα τα τέσσερα (4) μέτρα προτεραιότητας για τον οικότοπο 8330* ήταν σε εκκρεμότητα ενώ με την λήξη του προγράμματος ένα (1) μέτρο έχει ολοκληρωθεί ενώ η εφαρμογή των υπολοίπων τριών (3) προγραμματίζεται στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE16 NAT/GR/ (Πίνακας 13). Συνεπώς κανένα από τα μέτρα προτεραιότητας δεν παραμένει σε εκκρεμότητα (Γράφημα 23). Το ποσοστό ολοκλήρωσης μέτρων προτεραιότητες παρουσιάζει σημαντική αύξηση από την έναρξη μέχρι τη λήξη του προγράμματος, από 0% σε 44% (Γράφημα 24). (Τα δεδομένα αξιολόγησης εφαρμογής μέτρων παρουσιάζονται στο παράρτημα ΙΙΙ.12). Πίνακας 13: Συγκεντρωτικός πίνακας επιπέδου εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας για τον οικότοπο 8330* πριν και μετά την προγράμματος LIFE Επίπεδο εφαρμογής μέτρων προτεραιότητας 8330* Κατά τη έναρξη LIFE Κατά τη λήξη LIFE Ολοκληρώθηκε 0 1 Σε λειτουργία 0 0 Μερική ολοκλήρωση Δεν εφαρμόζεται Σύνολο μέτρων που εφαρμόζονται 4 4 Γράφημα 23: Ιστόγραμμα κατανομής επιπέδου εφαρμογής προτεραιότητας για τον οικότοπο 8330* πριν και μετά την προγράμματος LIFE 28

29 Γράφημα 24: Ιστόγραμμα ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για τον οικότοπο 8330* πριν και μετά την προγράμματος LIFE 4.13 Συμπεράσματα Συνολικά για τις περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 στην Άνδρο καθώς και για τα είδη προτεραιότητας και χαρακτηρισμού που φιλοξενούνται σε αυτές, η του προγράμματος πρέπει να θεωρείται επιτυχημένη. Ειδικότερα τα προβλεπόμενα μέτρα από το Πλαίσιο Δράσεων Προτεραιότητας (ΠΔΠ), για το Δίκτυο Natura 2000 για την προγραμματική περίοδο εφαρμόστηκαν με επιτυχία και σε ικανοποιητικό ποσοστό. Συνολικά μόνο το 12% των προβλεπόμενων μέτρων από το ΠΔΠ για την Άνδρο παραμένει σε εκκρεμότητα, ενώ το ποσοστό ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας ανέρχεται σε 51% με τη λήξη του προγράμματος (από 5% που διαπιστώθηκε κατά την έναρξη του). Επίσης, δεδομένου ότι παρόμοια ανάλυση εφαρμογής των 59 μέτρων του ΠΔΠ που αφορούν τις περιοχές Natura 2000 της Άνδρου δεν έχει ξαναγίνει, η παρούσα τεκμηρίωση αποτελεί μία καλή προσέγγιση για μελλοντικές συγκρίσεις και βελτιώσεις. Γράφημα 25: Ιστόγραμμα σύγκρισης ποσοστού ολοκλήρωσης των μέτρων προτεραιότητας για τις περιοχές Natura 2000 καθώς και τα είδη και οικοτόπους προτεραιότητάς τους πριν και μετά την προγράμματος LIFE 29

30 5 Αξιολόγηση επίτευξης στόχων δομικών & διαχειριστικών δράσεων Η αξιολόγηση επίτευξης στόχων δομικών και διαχειριστικών δράσεων πραγματοποιήθηκε κυρίως με βάση τη σύγκριση των αναμενόμενων αποτελεσμάτων όπως περιγράφονται στην εγκεκριμένη πρόταση του προγράμματος και των τελικών πεπραγμένων του (όπως περιγράφονται στις τεχνικές αναφορές του προγράμματος και όπως διαπιστώθηκε και από επιτόπια αυτοψία). Δράση A.1 Εκπόνηση Διαχειριστικού Σχεδίου για την ΖΕΠ Αναμενόμενα αποτελέσματα: Η δράση προέβλεπε την εκπόνηση ενός Σχεδίου Διαχείρισης για την ΖΕΠ του προγράμματος, την εκτίμηση Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς (ΕΤΑ) για τα 4 είδη προτεραιότητας της ορνιθοπανίδας της ΖΕΠ, 4 Σχέδια Δράσης για τα εν λόγω είδη, την χαρτογράφηση ευαίσθητων περιοχών για τα είδη-στόχους του προγράμματος με θεματικούς χάρτες όπου θα απεικονίζονται οι θέσεις αναπαραγωγής και τροφοληψίας σε σχέση με τις κύριες απειλές των ειδών αυτών, ένα Σχέδιο Παρακολούθησης της ΖΕΠ και την δημιουργία μίας γεωβάσης για καταχώρηση επιστημονικών δεδομένων (ποιοτικών και ποσοτικών), ένα Σχέδιο Φύλαξης της ΖΕΠ, και ένα Σχέδιο Ενημέρωσης με την επικοινωνιακή στρατηγική του προγράμματος και ένα προτεινόμενο Διαχειριστικό Σχήμα/ Φορέα για την διατήρηση της ΖΕΠ με προτάσεις για την διοικητική του δομή και οργάνωση καθώς και μία εκτίμηση κόστους για την λειτουργία του. Όλες οι παραπάνω υπο-δράσεις ήταν προκαταρκτικές (preparatory actions) και έπρεπε να υλοποιηθούν σε διάρκεια 19 μηνών δηλ. από την έναρξη του προγράμματος τον Σεπτέμβριο του 2011 μέχρι τον Μάρτιο του Αναμενόμενα αποτελέσματα & πεπραγμένα του προγράμματος: Το γενικό περίγραμμα και η τελική σύνταξη του Διαχειριστικού Σχεδίου της ΖΕΠ (δηλ. τελική δομή επιμέρους κεφαλαίων, συλλογή και παρουσίαση πρωτογενών δεδομένων, συμπεράσματα, αξιολόγηση και προτάσεις, σχέδιο προεδρικού διατάγματος κ.λ.π.) ολοκληρώθηκαν εντός του προβλεπόμενου χρονοδιαγράμματος. Ομοίως, η εργασία πεδίου για τη συλλογή βιολογικών παραμέτρων των 4 ειδών-στόχων, καθώς και η εκπόνηση τεχνικών αναφορών και σχεδίων (π.χ. σχέδιο παρακολούθησης, σχέδιο φύλαξης, γεωβάση, στρατηγική επικοινωνίας κ.λ.π.) είχαν ολοκληρωθεί μέσα στα προβλεπόμενα χρονικά όρια της εγκεκριμένης πρότασης με μόνη εξαίρεση τους χάρτες ευαισθησίας που παραδόθηκαν τον Ιούνιο του Σημαντική καθυστέρηση παρατηρήθηκε στην ολοκλήρωση της έγκρισης του Διαχειριστικού σχεδίου της ΖΕΠ, προσχέδιο του οποίου παρουσιάστηκε έγκαιρα για δημόσια διαβούλευση και η αναθεωρημένη του έκδοση ήταν έτοιμη τον Ιούλιο του Το Διαχειριστικό Σχέδιο της ΖΕΠ υποβλήθηκε προς έγκριση στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) τον Απρίλιο του 2014 συνοδευόμενο από όλες τις τεχνικές αναφορές και σχέδια του προγράμματος καθώς και την τελική έκθεση με τις Επιθυμητές Τιμές Αναφοράς (ΕΤΑ) των 4 ειδών προτεραιότητας της ΖΕΠ της Άνδρου. Η όλη διαδικασία ολοκληρώθηκε με το πέρας του προγράμματος το 2017, με την παραγωγή σχεδίου Υπουργικής Απόφασης, ενώ σημαντική εκκρεμότητα παραμένει η έκδοση της Υπουργικής Απόφασης νομιμοποίησης του Διαχειριστικού Σχεδίου. Επάρκεια πρωτογενών δεδομένων: Η συλλογή των δεδομένων για την της συγκεκριμένης δράσης έγινε με εργασία πεδίου (field surveys) με την συμμετοχή όλων των συνεργατών του προγράμματος και αφορούσε: α) την κατανομή και πληθυσμιακή κατάσταση των 4 ειδών προτεραιότητας της ΖΕΠ, β) τη χαρτογράφηση και οριοθέτηση των περιοχών αναπαραγωγής και τροφοληψίας των παραπάνω ειδών, γ) την καταγραφή και χωρική αποτύπωση των κυριότερων απειλών 30

31 τους στην περιοχή της ΖΕΠ με ειδική έμφαση στην θήρευση από αρουραίους και Ασημόγλαρους, δ) την εκτίμηση της διαθεσιμότητας τροφής δηλαδή την πυκνότητα των ειδών διατροφής και ε) τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά και τις χρήσεις γης στην περιοχή του προγράμματος. Συνολικά η επάρκεια των δεδομένων που συλλέχθηκαν ώστε να υποστηρίξουν τις σχετικές τεχνικές αναφορές αλλά και να τεκμηριώσουν τα συμπεράσματα και τις προτάσεις του Σχεδίου Διαχείρισης της ΖΕΠ, κρίνεται ικανοποιητική. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί ο καθορισμός των περιοχών αναζήτησης τροφής του Μαυροπετρίτη κατά την παραμονή του είδους στην περιοχή της ΖΕΠ αφού δεν κατέστη δυνατό να συλληφθεί επαρκής αριθμός ενήλικων πουλιών (sample size) και να εφαρμοστεί ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα τηλεμετρίας. Συγκεκριμένα από ένα αρχικό προβλεπόμενο αριθμό 30 ενηλίκων που θα έπρεπε να συλληφθούν και να σημανθούν με ραδιοπομπούς (GPS transmitters/ loggers), τελικά παγιδεύτηκαν και ραδιοσημάνθηκαν μόνο πέντε (5) ενήλικα άτομα. Συνεπώς τα δεδομένα που αφορούν τη χρήση του αέριου χώρου από το είδος γύρω από τις αποικίες του στην περιοχή της ΖΕΠ είναι ενδεικτικά και όχι ικανά για να αποτυπώσουν με ακρίβεια το πλήρες μέγεθος των περιοχών τροφοληψίας του είδους. Ομοίως, το πρόγραμμα τηλεμετρίας δεν ήταν δυνατό να εφαρμοστεί με επιτυχία ούτε για τα δύο είδη των θαλασσοπουλιών (Αιγαιόγλαρο και Θαλασσοκόρακα) λόγω του πολύ μικρού αριθμού προσβάσιμων φωλιών όπου θα μπορούσε να γίνει παγίδευση ενηλίκων ατόμων. Αξιολόγηση μεθόδων συλλογής & ανάλυσης δεδομένων: Η μεθοδολογία συλλογής και ανάλυσης των δεδομένων για τη σύνταξη των τεχνικών αναφορών ήταν η ενδεδειγμένη τόσο όσον αφορά τις καταμετρήσεις των πληθυσμών των ειδών στόχων όσο και την παρακολούθηση της αναπαραγωγικής επιτυχίας τους. Τα κενά στην γνώση λόγω της ελλιπούς εφαρμογής του προγράμματος ραδιοπαρακολούθησης (radiotracking) καλύφθηκαν με εναλλακτικές μεθόδους οι οποίες εφαρμόζονταν πριν την ανάπτυξη των τεχνικών τηλεμετρίας σε παρόμοιες μελέτες αλλά και στη σύγχρονη έρευνα πεδίου. Ειδικότερα, η συλλογή δεδομένων για τον Αιγαιόγλαρο και τον Θαλασσοκόρακα, η χαρτογράφηση των περιοχών εξάπλωσης σε παράκτια βράχια και βραχονησίδες και η εκτίμηση του πληθυσμού τους, καθώς και οι ζώνες τροφοληψίας στο θαλάσσιο χώρο της ΖΕΠ έγινε με απευθείας παρατηρήσεις από θαλάσσης (boat-based visual surveys) που αποτελεί κλασσική τεχνική για καταγραφές θαλασσοπουλιών (Tasker et al. 1984, Mitchell et al. 2004). Ομοίως, η μελέτη της τροφοληπτικής συμπεριφοράς του Μαυροπετρίτη γύρω από τις αποικίες του, πραγματοποιήθηκε με τη χρήση ορνιθολογικού ραντάρ (δηλ. ιστιοπλοϊκού ραντάρ επιφανείας με σχετικό λογισμικό) όπου καταγράφτηκαν 3000 ίχνη/ διαδρομές (aerial tracks) του είδους στη σημαντικότερη αποικία του στην Άνδρο δηλ. στην βραχονησίδα Θεοτόκο. Ειδικότερα σε αυτήν την περίπτωση, το δείγμα ήταν πολλαπλάσιο του προβλεπόμενου δηλ. της ραδιοπαρακολούθησης 30 ατόμων, αλλά η τεχνική θα πρέπει να τυποποιηθεί (standardization) στο μέλλον και να συνοδεύεται από δεδομένα τηλεμετρίας την κατάλληλη περίοδο, δηλαδή κατά τη διάρκεια ανατροφής των νεοσσών). Παρόλα αυτά, η συγκεκριμένη μεθοδολογική προσέγγιση ήταν πρωτοποριακή για το είδος και τη μελέτη του στην Μεσόγειο και αποδείχθηκε εκ του αποτελέσματος λειτουργική και εφαρμόσιμη. (Οι Μαυροπετρίτες αναζητούν τροφή σε ακτίνα 1 km γύρω από την αποικία, πετώντας σε ύψος m από το έδαφος και δραστηριοποιούνται κυρίως τις πρώτες πρωινές ώρες και αργά το απόγευμα πριν τη δύση του ηλίου. Τροφοληψία λαμβάνει χώρα και τις βραδινές ώρες 700m άνωθεν της βραχονησίδας της αποικίας). Για το στόχο που τέθηκε στα πλαίσια του προγράμματος σχετικά με τον προσδιορισμό των Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς (ΕΤΑ/ FRVs: Favorable Reference Values) για δύο είδη προτεραιότητας/ στόχους (Σπιζαετός Aquila fasciata και Θαλασσοκόρακας Phalacrocorax aristotelis), το επιστημονικό δυναμικό του προγράμματος εφάρμοσε την μέθοδο του κατάλληλου ενδιαιτήματος ( Habitat approach, Brambilla et al. 2011). Η μέθοδος βασίζεται στη χαρτογράφηση των κατάλληλων ενδιαιτημάτων για τα συγκεκριμένα είδη 31

32 και τη συσχέτιση της διαθεσιμότητάς της με το μέγεθος των επικρατειών ή της πυκνότητας των ειδών ώστε να υπολογιστεί η φέρουσα ικανότητα (carrying capacity) της ZEΠ για κάθε είδος (δηλ. το μέγιστο πληθυσμιακό μέγεθος που μπορεί να υποστηριχθεί θεωρητικά από την έκταση του κατάλληλου ενδιαιτήματος αποτελεί την ΕΤΑ για το κάθε είδος). Στον προσδιορισμό των ΕΤΑ των τεσσάρων παραπάνω ειδών, εξετάσθηκε η έκταση και ποιότητα του ενδιαιτήματος σε όλη την επιφάνεια του νησιού και τις νησίδες της Άνδρου (Χάρτης 1). Χάρτης 1: Ακατοίκητες νησίδες γύρω από την Άνδρο Ο προσδιορισμός και υπολογισμός του κατάλληλου ενδιαιτήματος έγινε με τη χρήση του λογισμικού πρόβλεψης MaxEnt (Philips et al. 2006) που είναι ευρέως διαδεδομένο στην κατασκευή προτύπων κατανομής ειδών (SDM: Species Distribution Modelling) και είναι στατιστικά πιο δυνατό σε σχέση με άλλα λογισμικά κατασκευής κατανομών πιθανοτήτων παρουσίας ειδών (Segurado & Araujo 2004, Elith & Leathwick 2009). Επίσης στην ανάλυση συμπεριλήφθηκαν περιβαλλοντικές παράμετροι (environmental variables) που είναι οι πιο ενδεδειγμένες σε παρόμοιες έρευνες και θεωρούνται κλασσικές στην κατασκευή μοντέλων πρόβλεψης καταλληλότητας ενδιαιτήματος (habitat suitability models) π.χ. μορφολογία (ανάγλυφο, κλίση, υψόμετρο), χρήσεις γης, βλάστηση, όχληση (εγγύτητα σε οικισμούς και οδικό δίκτυο). Για τα υπόλοιπα είδη προτεραιότητας/ στόχους (Μαυροπετρίτης Falco eleonorae, και Αιγαιόγλαρος Larus audouinii) ο προσδιορισμός των Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς (ΕΤΑ/ FRVs: Favorable Reference Values) έγινε με τη μέθοδο της Ανάλυσης Βιωσιμότητας του Πληθυσμού (PVA: Population Viability Analysis) και τη χρήση του πιο διαδεδομένου λογισμικού δηλ. Vortex 10.0 (Lacy 1993, 2004, Reed et al. 2003). Η μέθοδος λαμβάνει υπόψη δημογραφικές παραμέτρους και εκτιμά τον ελάχιστο βιώσιμο πληθυσμό υπολογίζοντας την πιθανότητα να εξαφανιστεί ένα είδος σε βάθος χρόνου. Οι ΕΤΑ υπολογίζονται/ τίθενται ως λίγο μεγαλύτερες τιμές από τον Ελάχιστο Βιώσιμο Πληθυσμό (MVP: Minimum Viable Population) κάτω από τον οποίο το είδος θα εξαφανιστεί. 32

33 Από την παραπάνω μεθοδολογία η οποία κρίνεται σωστή και αξιόπιστη οι εκτιμώμενες Επιθυμητές Τιμές Αναφοράς (ΕΤΑ) των ειδών προτεραιότητας του προγράμματος υπολογίστηκαν σε 3-4 ζευγάρια για τον Σπιζαετό, σε ζευγάρια για τον Θαλασσοκόρακα, σε ζευγάρια για τον Μαυροπετρίτη και σε ζευγάρια για τον Αιγαιόγαλρο (που αποτελεί ωστόσο το 10 % του εθνικού πληθυσμού). Ειδικά στην ανάλυση τάσεων και πληθυσμιακών μεταβολών των ειδών-στόχων του προγράμματος έγιναν: (1) συγκρίσεις των συνόλων των καταμετρημένων ατόμων και ζευγαριών ανά έτος, με μη παραμετρικούς ελέγχους που δεν απαιτούν κανονική κατανομή των δεδομένων (π.χ. συντελεστής συσχέτισης Spearman), με τη χρήση της γραμμικής παλινδρόμησης και τη μέθοδο bootstrap. Δεδομένου της διάρκειας του έργου, οι παραπάνω αναλύσεις θεωρούνται επαρκείς. Τέλος, η γεωβάση που παράχθηκε για τη ΖΕΠ της Άνδρου στο πλαίσιο του προγράμματος περιείχε όλη τη διαθέσιμη πληροφορία για τη διαχείριση της περιοχής όπως χάρτες κατανομής ειδών και δημογραφικά δεδομένα (πληθυσμιακό μέγεθος, αναπαραγωγική επιτυχία κ.λπ.), χωρικά δεδομένα γεωμορφολογίας, χρήσεων γης, ορίων προστατευόμενων περιοχών, αστικών ζωνών κ.λπ. και επιπλέον παραδόθηκε μαζί με εγχειρίδιο χρήσης (user manual) και 19 θεματικούς χάρτες (Google Earth-based view files) φιλικούς στην απεικόνιση για τον χρήστη. Συμπεράσματα Προτάσεις: Η δράση κρίνεται ότι ολοκληρώθηκε με επιτυχία ενώ ορισμένες από τις χρονικές καθυστερήσεις δεν οφείλονταν σε αδυναμία των συνεργατών του προγράμματος αλλά σε γραφειοκρατικές διαδικασίες του ελληνικού δημοσίου π.χ. ΥΠΕΝ. Η θεματολογία, δομή και διαδικασία εκπόνησης του Διαχειριστικού Σχεδίου της ΖΕΠ της Άνδρου θεωρείται ενδεδειγμένη και ακολούθησε σε όλα της τα στάδια την ορθή μεθοδολογία (π.χ. περίγραμμα, συλλογή πρωτογενών δεδομένων, διαβούλευση, αναθεώρηση, επικαιροποίηση, υποβολή προς έγκριση) Η συλλογή των πρωτογενών δεδομένων έγινε με τις κατάλληλες τεχνικές και κυρίως με εργασία πεδίου στις υπο-περιοχές του προγράμματος (Άνδρος και γύρω νησίδες) ενώ καλύφθηκαν ουσιαστικά όλες οι περιοχές του Δικτύου NATURA Σε περιπτώσεις όπου η μεθοδολογία δεν ήταν εφικτό να εφαρμοστεί όπως είχε σχεδιαστεί από την αρχική πρόταση και εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ομάδα του έργου χρησιμοποίησε εναλλακτικές τεχνικές που αποδείχθηκαν εξίσου αποτελεσματικές. Οι τεχνικές αναφορές και τα σχέδια που συντάχθηκαν καθώς και η γεωβάση που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της δράσης αποτελούν σημαντικά διαχειριστικά εργαλεία για τη διατήρηση της περιοχής της ΖΕΠ και μπορούν άμεσα να χρησιμοποιηθούν για τη θεσμική προστασία, διαχείριση, περιβαλλοντική παρακολούθηση, φύλαξη και προώθηση/ ανάδειξη της ΖΕΠ. Οι Ευνοϊκές Τιμές Αναφοράς των ειδών-στόχων του προγράμματος και προτεραιότητας για την ΖΕΠ της Άνδρου εκτιμήθηκαν με κατάλληλες μεθόδους και επαρκή λογισμικά από άποψη στατιστικής ανάλυσης. Πιο συγκεκριμένα, χρειάζονται καλής ποιότητας δημογραφικά δεδομένα που σημαίνει μελλοντική παρακολούθηση των ειδών αυτών και αποτύπωση/ ανίχνευση πληθυσμιακών τάσεων αλλά και εφαρμογή των εξειδικευμένων για το κάθε είδος Σχεδίων Δράσεων (Species Action Plans). O πληθυσμός του Σπιζαετού στη ΖΕΠ της Άνδρου μπορεί να προσεγγίσει τα 4 ζευγάρια. Η φέρουσα ικανότητα της Άνδρου είναι οριακή στην παραπάνω εκτίμηση δεδομένης της βελτίωσης του βιοτόπου τροφοληψίας του είδους (δηλ. αφθονία βασικών ειδών λείας). Ο αριθμός των ζευγαριών του είδους το 2016 (2 ζευγάρια) βρίσκεται κάτω των τιμών ΕΤΑ, συνεπώς απαιτούνται άμεσα μέτρα διαχείρισης ώστε να ανακάμψει. Στόχος θα πρέπει να είναι η μείωση της θνησιμότητας των ενηλίκων, η σταθερή αναπαραγωγική 33

34 δραστηριότητα των υπαρχόντων δύο ζευγαριών και αναπαραγωγική επιτυχία της τάξης του 1.5 νεοσσούς/ ζευγάρι/ έτος. Η κατάσταση του Θαλασσοκόρακα στη ΖΕΠ της Άνδρου δείχνει να είναι ευνοϊκή (Favorable Conservation Status) και πολύ πιθανόν να παραμείνει ως έχει, ανάλογα των διακυμάνσεων του θαλάσσιου-παράκτιου οικοσυστήματος. Κατά τη διάρκεια του Προγράμματος ο πληθυσμός του είδους παρουσίασε αυξητική τάση (ειδικά μετά το 2014), προσεγγίζοντας την εκτιμώμενη Επιθυμητή Τιμή Αναφοράς. Η φέρουσα ικανότητα του ενδιαιτήματος της ΖΕΠ (π.χ. θέσεις φωλεοποίησης) θα μπορούσε να επιτρέψει περαιτέρω αύξηση του πληθυσμού του είδους. Η αναστροφή της τάσης αυτής σε σύγκριση με (σχεδόν) μία δεκαετία πριν, πρέπει να συσχετίζεται και με τις δράσεις εξάλειψης αρουραίων κατά τη διάρκεια του προγράμματος. Ο Μαυροπετρίτης (μελετώντας τις χρονοσειρές των καταγεγραμμένων ατόμων και των αναπαραγωγικών ζευγαριών την περίοδο ) φαίνεται να παρουσιάζει σχετική σταθερότητα στην περιοχή της ΖΕΠ. Ειδικότερα στη βραχονησίδα Θεοτόκο, το είδος παρουσίασε απότομη αύξηση (ενδεικτικά το 2015 καταμετρήθηκαν 145 πτερωμένοι νεοσσοί σε σύγκριση με το 2011 όπου 32 νεοσσοί είχαν πτερωθεί με επιτυχία). Το γεγονός αυτό αποτελεί την καλύτερη απόδειξη της αποτελεσματικότητας των διαχειριστικών μέτρων του προγράμματος όπως η εξάλειψη των αρουραίων και η τοποθέτηση τεχνητών φωλιών (δηλ. μείωση της θήρευσης αυγών και νεοσσών και αύξηση της φέρουσας ικανότητας του ενδιαιτήματος φωλιάσματος). Στο σύνολο τους οι νησίδες της Άνδρου είναι κατάλληλες για την αναπαραγωγή του είδους και υποστήριξη του είδους στις νησίδες Δύσβατο και Καλόγερος θα επιφέρει περαιτέρω αύξηση του πληθυσμού του στη ΖΕΠ της Άνδρου. Αντίθετα, στην νησίδα Θεοτόκο τα περιθώρια αύξησης κρίνονται σαφώς μικρότερα. Ο Αιγαιόγλαρος παρουσίασε έντονες ετήσιες μεταβολές κατά τη διάρκεια του προγράμματος τόσο αναφορικά με το μέγεθος του πληθυσμού, όσο και με τις αποικίες αναπαραγωγής. Κατά τη διάρκεια των ετών του Προγράμματος έχει πραγματοποιηθεί συστηματική παρακολούθηση του είδους, συλλέγοντας σημαντικά πληθυσμιακά και αναπαραγωγικά δεδομένα. Το είδος παρουσίασε μείωση από 40 ενεργές φωλιές το 2012 σε 26 αντίστοιχα το 2016, και διαίρεση των αποικιών του από μία μεγάλη αποικία στην βραχονησίδα Μανδηλού σε δύο επιπλέον αποικίες στις βραχονησίδες Πεταλιοί και Δύσβατο. Αν και το μέγεθος της ωοαπόθεσης (clutch size) παραμένει σταθερό, η αναπαραγωγική επιτυχία του είδους ήταν ιδιαίτερα χαμηλή. Οι νησίδες όπου αναπαράγονται οι Αιγαιόγλαροι είναι ταυτόχρονα κατάλληλες περιοχές για την αναπαραγωγή άλλων ειδών όπως οι Ασημόγλαροι. Η αναπαραγωγική περίοδος των Ασημόγλαρων ξεκινά περίπου ένα μήνα νωρίτερα και πολύ πιθανόν οι κατάλληλες θέσεις για την φωλεοποίηση του Αιγαιόγλαρου να είναι κατειλημμένες. Επιπλέον το φαινόμενο της διάσπασης των αποικιών σε μικρότερες, πιθανόν να σχετίζεται με τις τροφικές πηγές και τη χωρική διαθεσιμότητά τους στην περιοχή της ΖΕΠ, ένα γεγονός που χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση. (Σημειωτέον η ομάδα του έργου προτείνει, λόγω της τάσης μείωσης του πληθυσμού του είδους τα τελευταία έτη στην Ελλάδα σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη οικολογία του, τη διατήρηση του ποσοστιαίου περιορισμού σε εθνικό επίπεδο). Δράσεις Α.3 & C8: Μελέτη Σκοπιμότητας του Διαχειριστικού Σχήματος για τη ΖΕΠ & Δημιουργία Επιτροπής Διαχείρισης της ΖΕΠ Αναμενόμενα αποτελέσματα: Η δράση περιελάβανε την εκπόνηση ενός οικονομικού/ δημοσιονομικού πλάνου για την δημιουργία και λειτουργία ενός Διαχειριστικού Σχήματος (ΔΣ) για τη ΖΕΠ και ενός Σχεδίου Δράσης για τη διερεύνηση πηγών χρηματοδότησης, με σκοπό τη διατήρηση της περιοχής. 34

35 Ειδικότερα, το σχέδιο χρηματοδότησης θα προέβλεπε βασικές διαχειριστικές δραστηριότητες του Διαχειριστικού Σχήματος, όπως τα λειτουργικά του έξοδα, το κόστος της επιστημονικής παρακολούθησης των ειδών προτεραιότητας καθώς και του Σχεδίου Φύλαξης της ΖΕΠ. Βασικός στόχος της δράσης ήταν η αναζήτηση οικονομικών ευκαιριών και συνεργειών μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ειδικά στον τομέα της «Πράσινης Ανάπτυξης» (π.χ. ανανεώσιμες ενεργειακές υποδομές, οικοτουρισμός, αγροπεριβαλλοντικά μέτρα και χρηματοδοτικά εργαλεία) για την διοικητική υποστήριξη και κάλυψη των οικονομική αναγκών του Διαχειριστικού Σχήματος της ΖΕΠ. Η έναρξη της ς της δράσης (βάσει της εγκεκριμένης πρότασης) θα λάμβανε χώρα τον Απρίλιο του 2012 και θα ολοκληρώνονταν τον Ιούλιο του επόμενου έτους, το Παράλληλα, έπρεπε να δημιουργηθεί και να είναι λειτουργικά ενεργή μία Επιτροπή Διαχείρισης της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της Άνδρου με βάση το Διαχειριστικό Σχέδιο ΖΕΠ. Το Σχήμα αυτό θα οργανωνόταν από τις 1/8/2014 και θα ήταν υπηρεσιακά έτοιμο μέχρι τις 28/2/2017, και θα το αποτελούσαν μία Συμβουλευτική και μία Διοικούσα Επιτροπή (Steering Committee, SPA management Committee) όπου στην τελευταία θα συμμετείχαν οι αρμόδιες υπηρεσίες (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέγειας, Δασική Υπηρεσία, Λιμενικό Σώμα) καθώς και κοινωνικοί εταίροι (αγροτικοί συνεταιρισμοί, εκπρόσωποι του τουριστικού κλάδου) καθώς και ΜΚΟ που εμπλέκονται στην διατήρηση του περιβάλλοντος ή της πολιτιστικής κληρονομίας. Αναμενόμενα αποτελέσματα & πεπραγμένα του προγράμματος: Τα πεπραγμένα της δράσης είναι σε πλήρη τεχνική και χρονική αντιστοιχία με τα αναμενόμενα αποτελέσματά της βάσει της εγκεκριμένης πρότασης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η δράση ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2013, αναθεωρήθηκε εν μέρει τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους διότι αποφασίστηκε το οικονομικό αυτό πλάνο/ σχέδιο να παρουσιαστεί στους εμπλεκόμενους φορείς και τους βασικούς κοινωνικούς εταίρους του προγράμματος μαζί με Διαχειριστικό Σχέδιο της ΖΕΠ για κοινή διαβούλευση. Παράλληλα συστάθηκε η Επιτροπή Διαχείρισης της ΖΕΠ και πραγματοποίησε συνολικά 6 συνεδριάσεις σε μία εκ των οποίων εγκρίθηκε ο κανονισμός λειτουργίας της. Και οι δύο δράσεις περαιώθηκαν εντός τους προβλεπόμενου χρονοδιαγράμματος. Επάρκεια πρωτογενών δεδομένων: Τα δεδομένα στα οποία βασίστηκε η της δράσης και η ανάπτυξη του σχετικού σχεδίου διοικητικής και οικονομικής βιωσιμότητας του Διαχειριστικού Σχήματος της ΖΕΠ αφορούσαν κυρίως: (1) οικονομικά στοιχεία για το κόστος λειτουργίας παρόμοιων σχημάτων, (2) ετήσιους προϋπολογισμούς Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών στην Ελλάδα, (3) πιθανές πηγές και δυνητικά χρηματοδοτικά εργαλεία με το ανάλογο νομικό πλαίσιο, (4) κανονισμούς λειτουργίας με σχετικό οργανόγραμμα (διοικητικού συμβουλίου, επιστημονικού προσωπικού, διαχειριστικών και οικονομικών υπηρεσιών, γραμματείας, προσωπικού προβολής και ανάδειξης) και (5) την καταγραφή των αναγκών του Διαχειριστικού Σχήματος της ΖΕΠ για την Σχεδίου Φύλαξης, Επιστημονικής Παρακολούθησης και Λειτουργίας και Διαχείρισης της ΖΕΠ. Αξιολόγηση μεθόδων συλλογής & ανάλυσης δεδομένων: Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν για την της δράσης αλλά κυρίως η δομή της συγκεκριμένης μελέτης (Σκοπιμότητας του Διαχειριστικού Σχεδίου για τη ΖΕΠ) δηλ. τα περιεχόμενα, η διάρθρωση και ανάλυση των επιμέρους διοικητικών και οικονομικών θεμάτων ακολούθησε την πιο ενδεδειγμένη μεθοδολογία δηλ. αυτήν που καθορίζει το νομικό πλαίσιο δημιουργίας και λειτουργίας των Φορέων Διαχείρισης (ΦΔ) Προστατευόμενων Περιοχών όπως προβλέπεται από την εθνική νομοθεσία (Ν. 3044/2002 (ΦΕΚ 197/ ) και τις εγκυκλίους του αρμόδιου υπουργείου (ΥΠΕΝ) δηλ. οι Κανονισμοί Λειτουργίας των ΦΔ (ειδικότερα: Λειτουργίας ΔΣ, Λειτουργίας Υπηρεσιών και 35

36 Προσωπικού, Εκτέλεσης Έργων, Οικονομικής Διαχείρισης και Κανονισμός Λειτουργίας και Διαχείρισης της περιοχής προστασίας). Συμπεράσματα Προτάσεις: Συμπερασματικά η Μελέτη Σκοπιμότητας του Διαχειριστικού Σχήματος για τη ΖΕΠ κατέληξε πως η σύσταση και λειτουργία ενός Διαχειριστικού Σχήματος για την ΖΕΠ της Άνδρου είναι εφικτή. Με τη λειτουργία ενός ευέλικτου και απλής δομής διοικητικού τμήματος και σύμφωνα με ένα σχετικά μικρό οργανόγραμμα, η διαχείριση της περιοχής δύναται εφικτή και οικονομικά βιώσιμη. Με αυτόν τον τρόπο παρακάμπτεται η ανάγκη δημιουργία Φορέα Διαχείρισης με τα γνωστά οικονομικά και λειτουργικά προβλήματα αλλά διατηρώντας μία παρόμοια δομή και λαμβάνοντας υπόψη την ελληνική εμπειρία, θα μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά για την προστασία και διατήρηση της ΖΕΠ της Άνδρου. Το Διαχειριστικό Σχήμα της ΖΕΠ της Άνδρου θα μπορούσε να ενταχθεί στις οικονομικές ενισχύσεις από το Εθνικό Πράσινο ταμείο και τις αποφάσεις για συγχρηματοδοτήσεις διαχειριστικών προγραμμάτων (για τα έτη ). Επίσης, με την ύπαρξη ενός Διαχειριστικού Σχήματος υπάρχει η δυνατότητα διασφάλισης μικρών χρηματοδοτήσεων από το Πράσινο Ταμείο με το πέρας του προγράμματος (ειδικά μέσω της δυνατότητας υποβολή προτάσεων στο Πράσινο Ταμείο στο πλαίσιο του Χρηματοδοτικού Προγράμματος «Στήριξη Φορέων Προστατευόμενων Περιοχών»). Τα αποτελέσματα της δράσης έχουν ενσωματωθεί στο «After-LIFE Conservation Plan» του προγράμματος αν και ο ανάδοχος, οι συνεργάτες, οι κοινωνικοί εταίροι και το Διαχειριστικό Σχήμα της ΖΕΠ έχουν αναζητήσει τρόπους χρηματοδότησης διαχειριστικών δράσεων κυρίως μέσω των χρηματοδοτικών εργαλείων Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων (π.χ. LIFE, Interreg). Η εμπειρία που αποκτήθηκε από το πρόγραμμα και η διοικητική δομή που δημιουργήθηκε είναι ικανή να συνεχίσει τις διαχειριστικές δράσεις στην ΖΕΠ της Άνδρου αλλά και να συνεισφέρει σημαντικά στην διατήρηση των περιοχών του Δικτύου NATURA 2000 στο νησί. Για παράδειγμα δύο (2) νέες προτάσεις LIFE δηλ. LIFE16 NAT/GR/000606, LIFE16 CCA/GR/ που αφορούν την περιοχή της Άνδρου υποβλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και εγκρίθηκαν το Δράση C.1: Εξάλειψη αρουραίων Αναμενόμενα αποτελέσματα: Η εγκεκριμένη πρόταση προέβλεπε την καταπολέμηση των αρουραίων σε όλες τις βραχονησίδες της ΖΕΠ επικεντρώνοντας σε τουλάχιστον πέντε (5) αποικίες του Μαυροπετρίτη, Θαλασσοκόρακα και Αιγαιόγλαρου με στόχο τη βελτίωση της αναπαραγωγικής τους επιτυχίας. Η θήρευση των πουλιών από αρουραίους, κατά την περίοδο της αναπαραγωγής, είναι ο δεύτερος πιο σημαντικός λόγος της μείωσης της αναπαραγωγικής επιτυχίας τουλάχιστον των θαλασσοπουλιών. Η θήρευση των αρουραίων σε αυγά και νεοσσούς που έχει εκτιμηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE "Concrete Conservation Actions for the Mediterranean Shag and Audouin s Gull in Greece, including the Inventory of Relevant Marine IBAs" ανέρχεται σε 14% και 9% για τον Αιγαιόγλαρο και τον Θαλασσοκόρακα, αντίστοιχα. Τα στοιχεία για τις επιπτώσεις των αρουραίων στους πληθυσμούς του Μαυροπετρίτη έχουν εκτιμηθεί για μία αποικία του είδους στην Κρήτη σε απώλειες των αυγών λόγω θήρευσης από αρουραίους σε 20-29% (Ristow & Wink 1985). Τα αναμενόμενα αποτελέσματα της δράσης προέβλεπαν την επιτυχή εξάλειψη αρουραίων σε τουλάχιστον δύο (2) συμπλέγματα νησίδων με συνολική έκταση έως 100 ha που φιλοξενούν αποικίες του Μαυροπετρίτη, του Αιγαιόγλαρου και του Θαλασσοκόρακα. Η δράση αναμενόταν να επηρεάσει το 20%, 100% και 10% των τοπικών πληθυσμών του 36

37 Μαυροπετρίτη, του Αιγαιόγλαρου και του Θαλασσοκόρακα, αντίστοιχα. Η έναρξη της δράσης προβλεπόταν να λάβει χώρα τον Ιανουάριο του 2012 και να αναπτυχθεί καθ όλη τη διάρκεια του προγράμματος (συμπεριλαμβανομένων των επισκέψεων παρακολούθησης και συντήρησης των δολωματικών καταπολεμήσεων). Η δράση ολοκληρώθηκε μέσα στα προβλεπόμενα χρονικά πλαίσια και σε αντιστοιχία με την προπαρασκευαστική της (A.2) δηλαδή ακολουθώντας το εκπονημένο σχέδιο καταπολέμησης αρουραίων στις νησίδες της Άνδρου. Αναμενόμενα αποτελέσματα & πεπραγμένα του προγράμματος: Η εξάλειψη αρουραίων έχει πετύχει πλήρως τους αναμενόμενου στόχους καθώς μέχρι το τέλος του προγράμματος οι αρουραίοι εξαλείφθηκαν επιτυχώς σε τέσσερα (4) συμπλέγματα νησίδων (ή 19 συνολικά βραχονησίδες) με συνολική έκταση ha ωστόσο αναλογιζόμενοι το ανώμαλο ανάγλυφο των νησίδων η πραγματική έκτασή που κάλυψε η δράση είναι κατά 10-20% μεγαλύτερη. Οι νησίδες ς της δράσης φιλοξενούν το 65%, 100% και 18% των τοπικών πληθυσμών του Μαυροπετρίτη, του Αιγαιόγλαρου και του Θαλασσοκόρακα, αντίστοιχα. Επάρκεια πρωτογενών δεδομένων: Οι βασικοί τύποι των πρωτογενών δεδομένων που συλλέχθηκαν συμπεριελάμβαναν: (1) παραμέτρους αναπαραγωγής Μαυροπετρίτη, Αιγαιόγλαρου και Θαλασσοκόρακα (δηλ. τον αριθμό των ενεργών φωλιών, το μέγεθος της ωοτοκίας και τον τελικό αριθμό πτερωμένων νεοσσών ανά φωλιά, (2) στοιχεία θήρευσης αρουραίων σε Μαυροπετρίτη, Αιγαιόγλαρο και Θαλασσοκόρακα, δηλαδή καταγραφές ιχνών θήρευσης σε ενεργές φωλιές των τριών ειδών, (3) στοιχεία προόδου εξάλειψης αρουραίων, δηλαδή τις συντεταγμένες των θέσεων των δολωματικών σταθμών, το ρυθμό και το ποσοστό κατανάλωσης των δολωμάτων ανά δολωματικό σταθμό και επίσκεψη καθώς και παρατηρήσεις νεκρών αρουραίων ή άλλων ειδών πανίδας, (4) στοιχεία παρουσίας αρουραίων μετά την ολοκλήρωση εξάλειψης δηλαδή την κατανάλωση των δολωμάτων ανά δολωματικό σταθμό και επίσκεψη, ίχνη παρουσίας αρουραίων π.χ. σημάδια σε πασσάλους ροκανίσματος, υπολείμματα τροφοληψίας (βλάστηση, καρπούς, κελύφη μαλακίων, περιττώματα κ.λπ.), (5) στοιχεία επιπτώσεων των αρουραίων σε άλλα είδη πανίδας και βλάστησης (αφθονία βλάστησης, ασπόνδυλων και ερπετών σε επιλεγμένες νησίδες). Ο τύπος των πρωτογενών δεδομένων που επιλέχθηκαν να καταγράψει η ομάδα του έργου θεωρείται επαρκής ενώ σημαντικό ήταν ότι δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην συλλογή δεδομένων πριν και μετά την της δράσης (Πίνακας 14). Πίνακας 14: Χωρική κάλυψη & τύποι δεδομένων ανά νησιωτικό σύμπλεγμα Σύμπλεγμα/ Θεοτόκος Καλόγερος / Γαυριονήσια Μανδηλού Τύπος δεδομένων Δύσβατο 1. Παράμετροι αναπαραγωγής 1α. Μαυροπετρίτη 1β. Αιγαιόγλαρου 1γ. Θαλασσοκόρακα 2. Θήρευση αρουραίων 3. Εξάλειψη αρουραίων 4. Παρουσία αρουραίων 5. Επιπτώσεις σε άλλα είδη & βλάστηση 37

38 Αξιολόγηση μεθόδων συλλογής & ανάλυσης δεδομένων: Γενικά τα βασικά στάδια μιας διαχειριστικής δράσης αντιμετώπισης και διαχείρισης εισβλητικών ξενικών ειδών περιλαμβάνει: (1) πρόληψη της εισαγωγής των ξενικών ειδών, (2) γρήγορη ανίχνευση των ξενικών ειδών και γρήγορη παρέμβαση, (3) διαχείριση των ήδη υπαρχόντων και (4) αποκατάσταση της ενδημικής βιοποικιλότητας. Στη συγκεκριμένη δράση, η ομάδα έργου ουσιαστικά ασχολήθηκε με τη διαχείριση των υπαρχόντων πληθυσμών αρουραίων. Οι μέθοδοι εξάλειψης που εφαρμόστηκαν αποτελούν από τις πλέον ενδεδειγμένες, αποτελεσματικές και ασφαλείς για τον έλεγχο των πληθυσμών αρουραίων ή άλλων μικρών θηρευτών (Meehan 1984, Hoddenbach et al. 1997, Oppel et al. 2010). Η μέθοδος των δολωματικών σταθμών (bait-stations) αποδείχθηκε επιλεκτική και αποτελεσματική ως προς την εξάλειψη όλων των ατόμων στις βραχονησίδες και ασφαλής για την υπόλοιπη πανίδα αφού τα τρωκτικοκτόνα δεν διασκορπίζονταν ακάλυπτα στο έδαφος αλλά τοποθετούνταν σε σταθμούς στους οποίους είχαν πρόσβαση μόνο οι αρουραίοι. Η μέθοδος επέτρεψε επίσης τον μέγιστο δυνατό έλεγχο της προόδου της δράσης δηλαδή της σταδιακής εξάλειψης των αρουραίων μέσω του υπολογισμού του ρυθμού κατανάλωσης των δολωμάτων. Επίσης η τοποθέτηση μόνιμων δολωματικών σταθμών αποδείχθηκε αποτελεσματικό μέτρο έγκαιρης προειδοποίησης για την παρουσία/ επανεισαγωγή αρουραίων στις βραχονησίδες από τις οποίες είχαν εξαλειφθεί και άρα επιτεύχθηκε η πρόληψη της επανεποίκησης του είδους. Όσον αφορά τα δεδομένα που συλλέχθηκαν, ενώ οι πρώτοι 4 τύποι δεδομένων ήταν απαραίτητοι για την ορθή της εξάλειψης αρουραίων και την εκτίμηση των επιπτώσεων της σε είδη στόχους, ο τελευταίος τύπος δεδομένων διασφάλισε την επιτυχή της δράσης και κυρίως την αποτίμηση της. Αναφορικά με τη μεθοδολογία παρακολούθησης της αναπαραγωγικής επιτυχίας του Μαυροπετρίτη και του Αιγαιόγλαρου ακολουθήθηκαν οι ενδεδειγμένες συμβατικές τεχνικές τόσο ως προς τη μεθοδολογία και τα πρωτόκολλα συλλογής δεδομένων, όσο και ως προς τη συχνότητα και τον αριθμό των επισκέψεων αλλά και τη χωρική δειγματοληπτική κάλυψη που κρίνεται επαρκής και αξιόπιστη. Επιπλέον, η ομάδα έργου έκανε χρήση σχετικών οδηγιών εργασίας πεδίου (fieldwork guidelines) που αναπτύχθηκαν και τυποποιήθηκαν σε προηγούμενα προγράμματα LIFE με επιτυχία (π.χ. σχέδιο παρακολούθησης Μαυροπετρίτη από το πρόγραμμα LIFE03NAT/GR/000091: Conservation actions for Falco eleonorae in Greece και των Θαλασσοπουλιών από το πρόγραμμα LIFE- NATURE (LIFE07NAT/GR/00285): Concrete Conservation Actions for the Mediterranean Shag and Audouin s Gull in Greece, including the Inventory of Relevant Marine IBAs ). Η στατιστική σημαντικότητα των μεταβολών στο μέσο όρο αναπαραγωγικής επιτυχίας ανά έτος εκτιμήθηκε σωστά με μη παραμετρικές μεθόδους (έλεγχο Mann Whitney). Μοναδική εξαίρεση στην εκτίμηση της βελτίωσης της αναπαραγωγικής επιτυχίας των ειδών-στόχων αποτέλεσε ο Θαλασσοκόρακας, αφού δεν πραγματοποιήθηκε συστηματική παρακολούθηση λόγω έλλειψης επαρκούς δείγματος προσβάσιμων φωλιών. Συνολικά εντοπίστηκαν οκτώ (8) προσβάσιμες φωλιές στο σύμπλεγμα Γαυριονήσια (6 στην νησίδα Λαγονήσι, 1 στη νησίδα Καπισίτας και 1 στη νησίδα Μεγάλο). Καθώς το δείγμα αυτό δεν ήταν ούτε αντιπροσωπευτικό (αφορά πολύ μικρό μέρος του αναπαραγόμενου πληθυσμού) αλλά ούτε «εξαντλητικό» ώστε να συμπεριλαμβάνει όλες τις φωλιές των συγκεκριμένων νησίδων και κυρίως δεν ήταν στατιστικά επαρκές (πολύ μικρότερο από ένα επιθυμητό δείγμα φωλιών), θεωρείται ότι τα στοιχεία αναπαραγωγής από αυτές τις φωλιές δεν μπορούν να προσφέρουν ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με την αναπαραγωγική επιτυχία του Θαλασσοκόρακα και τις επιπτώσεις των αρουραίων σε αυτήν. Επίσης, για την παρακολούθηση των οικολογικών οφελών της εξάλειψης αρουραίων σε άλλα είδη και στην βλάστηση των ακατοίκητων νησίδων έγιναν εξειδικευμένες δειγματοληψίες: (1) γραμμικές διαδρομές για την εκτίμηση της αφθονίας των ερπετών 38

39 (ανά 100μ γραμμικής διαδρομή), (2) παγίδευση ασπόνδυλων για την εκτίμηση της αφθονίας τους (ανά ημέρα παγίδευση), (3) συλλογή της βιομάζας βλάστησης για την εκτίμηση της αφθονίας της βλάστησης (ανά δειγματοληπτική επιφάνεια 80x80εκ) και (4) καταμέτρηση του συνόλου των γαστερόποδων στις δειγματοληπτικές επιφάνειες αυτές. Η στατιστική ανάλυση για την ανίχνευση μεταβολών στην αφθονία των ερπετών, ασπόνδυλων και βιομάζας της βλάστησης μελετήθηκαν με το μέθοδο bootstrap, έλεγχο Spearman, έλεγχο Wilcoxon και έλεγχο συσχέτιση Spearman. (Όλες οι παραπάνω ενέργειες κρίνονται επαρκείς και αξιόπιστες). Συμπεράσματα Προτάσεις: Η εξάλειψη των αρουραίων έχει αποκαταστήσει και βελτιώσει το σύνολο των ενεργών φωλιών και έχει επιφέρει αύξηση του αριθμού των πτερωμένων νεοσσών ανά αναπαραγωγική περίοδο σε όλες τις κύριες αποικίες του Μαυροπετρίτη δηλ. στις νησίδες Θεοτόκος, Δύσβατο και Καλόγερος (Γράφημα 25). Ειδικότερα για το είδος του Μαυροπετρίτη, παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση στον αριθμό των αναπαραγωγικών ζευγαριών, στο μέσο όρο πτερωμένων νεοσσών ανά φωλιά (flight rate: number of fledglings per successful nest) αλλά και στην παραγωγικότητα δηλαδή στον συνολικό αριθμό πτερωμένων νεοσσών ανά αποικία. Η τελευταία αύξηση ήταν εντονότερη στην βραχονησίδα Θεοτόκο η οποία είχε κατακλυστεί από αρουραίους. Επίσης, αναφορικά με τον Μαυροπετρίτη, η βραχονησίδα Θεοτόκος προέκυψε η μοναδική ευκαιρία να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις των αρουραίων σε οικοσύστημα στο οποίο μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχαν. Πιο συγκεκριμένα, η εισβολή των αρουραίων στη νησίδα Θεοτόκος το προσέφερε την ευκαιρία της παρακολούθησης των επιπτώσεων τους στην ορνιθοπανίδα που συμπεριλάμβανε τη σημαντική μείωση της φυτοκάλυψης και διάβρωση του εδάφους. Η άμεση αντιμετώπιση της απειλής κατέστη επιβεβλημένη κάτι που έγινε με την εξάλειψη αρουραίων το Οι επιπτώσεις των αρουραίων τόσο στην αναπαραγωγή του Μαυροπετρίτη, όσο και στο υπόλοιπο οικοσύστημα σε λίγο περισσότερο από ένα χρόνο παραμονής τους στη συγκεκριμένη βραχονησίδα ήταν δραματικές, πέραν των αναμενόμενων. Εκτιμάται ότι λόγω της παρουσίας των αρουραίων ο αριθμός των ενεργών φωλιών είχε μειωθεί κατά 52%. Επίσης το 2011 με διαπιστωμένη παρουσία αρουραίων στην νησίδα πτερώθηκαν 32 νεοσσοί ενώ το 2012 μετά από το πρόγραμμα εξάλειψης, πτερώθηκαν 95 νεοσσοί (Γράφημα 26). Τα άμεσα οφέλη για τον Θαλασσοκόρακα από την της δράσης ήταν δύσκολο να εκτιμηθούν, καθώς το είδος παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις στην αναπαραγωγή από χρονιά σε χρονιά. Ωστόσο η εξάλειψη των αρουραίων από την σημαντικότερη αναπαραγωγική αποικία του είδους στα Γαυριονήσια, ενδέχεται να σχετίζεται με την σημαντική αύξηση του πληθυσμού του είδους σε όλη την περιοχή της Άνδρου κατά τη διάρκεια ς του προγράμματος (Γράφημα 27). Εντούτοις, ο βαθμός συμβολής της εξάλειψης αρουραίων στην αύξηση αυτή δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί. Το μεγαλύτερο άμεσο αποτέλεσμα της εξάλειψης αρουραίων για τον Αιγαιόγλαρο ήταν η δημιουργία καινούριας αποικίας στο Δύσβατο, όπου αμέσως μετά την εξάλειψη αρουραίων (άνοιξη 2014) δημιουργήθηκε καινούργια αποικία τους είδους με 4 ζευγάρια. Πλέον και οι δυο αποικίες του είδους, Μανδηλού και Δύσβατο είναι χωρίς αρουραίους. Η εξάλειψη αρουραίων έχει επίσης βελτιώσει τις συνθήκες αναπαραγωγής του είδους ώστε να αυξηθεί το μέγεθος ωοτοκίας καθώς όταν στη νησίδα υπήρχαν αρουραίοι το είδος δεν φώλιαζε. Η εξάλειψη των αρουραίων από τις εν λόγω βραχονησίδες έχει δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες για την αποκατάσταση γενικά της βιοποικιλότητας της ΖΕΠ της Άνδρου (όπως για παράδειγμα για τη βλάστηση αλλά κυρίως για τους πληθυσμούς των ερπετών και των ασπόνδυλων). 39

40 Η δράση παρήγαγε απτά αποτελέσματα αλλά και βασικές οδηγίες (baseline information & guidelines) για την καταπολέμηση εισβλητικών ειδών σε βραχονησίδες στην Μεσόγειο. Ορισμένες πρακτικές πληροφορίες ή τεχνικές οδηγίες εφαρμογής και αποτίμησης της δολωματικής καταπολέμησης είναι διαθέσιμες για άλλα παρόμοια προγράμματα γεγονός που εκπληρώνει βασικές αρχές διαχειριστικών προγραμμάτων βιοποικιλότητας όπως η μεταφορά τεχνογνωσίας και η επαναληψιμότητα (transferability & replicability). Για παράδειγμα, κατασκευάστηκαν δείκτες υπολογισμού του οικολογικού οφέλους εξάλειψης αρουραίων (παρουσία προστατευόμενου είδους σε νησίδα παρουσία αρουραίων σε νησίδα όφελος εξάλειψης αρουραίων για το είδος), υπολογίστηκαν οι απαιτούμενες ποσότητες δολωμάτων για την επαρκή εξάλειψη τους από νησίδες του Αιγαίου (1-3kg/ha για δολωματικούς σταθμούς, 8 kg/ha για χειρωνακτική διασπορά), ταυτοποιήθηκαν οι κατάλληλες περίοδοι ς δράσεων εξάλειψης αρουραίων, προσδιορίστηκε ο απαιτούμενος χρόνος επιτήρησης της δράσης (καραντίνα 1-2 χρόνια) πριν να είναι επιβεβαιωμένη η επιτυχία της εξάλειψης. Για την επιτυχία της δράσης κρίνεται πως θα απαιτηθεί η συνέχιση της τακτικής παρακολούθησης και συντήρησης δολωματικών σταθμών και αντικατάστασης των δολωμάτων για 1 χρόνο ακόμη, ενώ συνετό θα ήταν να εκπονηθεί ένα πλάνο εργασίας για επέκταση και στον ΕΖΔ της Άνδρου. Επίσης θα πρέπει να προβλέπονται μέτρα καραντίνας (τακτικός 6μηνος ή ετήσιος έλεγχος μόνιμων δολωματικών σταθμών και αντικατάσταση δολωμάτων). Θα πρέπει το μέτρο αυτό να επεκταθεί και σε άλλες γειτονικές νησίδες όπου υπάρχει πρόβλημα με περαιτέρω μελέτη των επιπτώσεων των αρουραίων στην πανίδα και βλάστηση και συνολικά των οικοσυστημάτων των ακατοίκητων νησίδων. Σε ορισμένες περιπτώσεις θα χρειαστεί συστηματική παρακολούθηση της επίδρασης των αρουραίων στα φωλιάζοντα είδη πουλιών (π.χ. με κάμερες). Παράλληλα θα πρέπει να μελετηθούν και να αποτιμηθούν και οι επιπτώσεις άλλων εισαχθέντων ειδών στο οικοσύστημα των βραχονησίδων της ΖΕΠ (π.χ. τα αγριοκούνελα στα Γαυριονήσια). Τέλος, τα αποτελέσματα της δράσης θα πρέπει να δημοσιοποιηθούν στην επιστημονική κοινότητα αλλά και στο κοινό με τον πιο κατάλληλο τρόπο (έντυπα ή ψηφιακά μέσα). Γράφημα 25. Αριθμός φωλιών Μαυροπετρίτη στης βραχονησίδες-αποικίες του είδους στην ΖΕΠ της Άνδρου κατά τη διάρκεια ς του προγράμματος. 40

41 Γράφημα 26. Παραγωγικότητα Μαυροπετρίτη στην βραχονησίδα Θεοτόκος Γράφημα 27. Πληθυσμιακή τάση Θαλασσοκόρακα στο νησί της Άνδρου την περίοδο

42 Δράση C.2: Έλεγχος πληθυσμού Ασημόγλαρου Αναμενόμενα αποτελέσματα: Ο Ασημόγλαρος παρουσιάζει σημαντική πληθυσμιακή αύξηση τα τελευταία χρόνια σε ορισμένες περιοχές της Μεσογείου. Η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως στην αυξημένη διαθεσιμότητα της τροφής από ανθρωπογενείς πηγές ενώ ο υπερπληθυσμός του επηρεάζει αρνητικά άλλα είδη που φωλιάζουν σε νησίδες, όπως είναι ο Αιγαιόγλαρος καθώς τον ανταγωνίζεται για τροφή και θέσεις φωλιάσματος ενώ παράλληλα ασκεί θήρευση αυγών και νεοσσών τόσο στον Αιγαιόγλαρο όσο και στο έταιρο θαλασσοπούλι προτεραιότητας της περιοχής, δηλαδή τον Θαλασσοκόρακα. Σύμφωνα με την εγκεκριμένη πρόταση αλλά και μετά την της προπαρασκευαστικής δράσης Α.2 που αφορούσε την εκπόνηση σχεδίου ελέγχου του Ασημόγλαρου, ο στόχος της δράσης ήταν να μειωθεί ο πληθυσμός του συγκεκριμένου είδους σε τρία (3) νησιωτικά συμπλέγματα της ΖΕΠ της Άνδρου δηλαδή: (1) στις βραχονησίδες Δύσβατο/ Καλόγερος, (2) στη νησίδα Μανδηλού και (3) στα Γαυριονήσια. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα ήταν η εφαρμογή τεχνικών πληθυσμιακής μείωσης του Ασημόγλαρου με τουλάχιστον 3 εξορμήσεις και δείκτη επιτυχίας την εκκολαψιμότητα των αυγών (hatching success) που θα έπρεπε να είναι μικρότερη της τάξης του 10% και συνεπώς την μετέπειτα πτέρωση όσο τον δυνατόν λιγότερων νεοσσών. Παράλληλα τα θετικά αποτελέσματα της δράσης θα έπρεπε να αφορούν το % του πληθυσμού του Αιγαιόγλαρου στην ΖΕΠ Άνδρου. Η δράση αναμένονταν να διαρκέσει μήνες από την 01/01/2013 μέχρι τις 30/05/2016. Αναμενόμενα αποτελέσματα & πεπραγμένα του προγράμματος: Η δράση ολοκληρώθηκε μέσα στα προβλεπόμενα χρονικά όρια και αναπτύχθηκε σε έξι (6) συνολικά βραχονησίδες (Πίνακας 15) δηλαδή στις Δύσβατο, Καλόγερος και Μανδηλού (όπου φωλιάζει ο Θαλασσοκόρακας και ο Αιγαιόγλαρος) και στα Γαυριονήσια (Μεγάλο, Καπισίτας και Λαγονήσι), όπου αναπαράγεται μόνο ο Θαλασσοκόρακας). Σε αυτά τα νησιωτικά συμπλέγματα καταγράφτηκε παράλληλα και το 60-70% του πληθυσμού του ανταγωνιστικού είδους του Ασημόγλαρου στο οποίο η ομάδα εργασίας στόχευε να ελέγξει ενώ τα θετικά αποτελέσματα αναμένονταν να έχουν θετικό αντίκτυπο στο % και 18% του τοπικού πληθυσμού του Αιγαιόγλαρου και το θαλασσοκόρακα αντίστοιχα. Πίνακας 15: Κατάλογος νησίδων της Άνδρου όπου πραγματοποιήθηκε ο έλεγχος πληθυσμού Ασημόγλαρου Σύμπλεγμα Νησίδα Περίοδος εξάλειψης Aριθμός φωλιών (αυγών) Δύσβατο, Καλόγερος Δύσβατο (140) Καλόγερος (145) Γαυριονήσια Μεγάλο (417) Καπισίτας (36) Λαγονήσι (43) Μανδηλού Μανδηλού (66) Σύνολο 6 νησίδες (847) Αποτέλεσμα της δράσης ήταν η μείωση του πληθυσμού του Ασημόγλαρου κατά 30% στην νησίδα Μανδηλού η οποία φιλοξενεί τη μεγαλύτερη αποικία Αιγαιόγλαρου στην περιοχή και η δημιουργία μίας νέας αποικίας Αιγαιόγλαρου στην βραχονησίδα Δύσβατο. Παράλληλα, φαίνεται να μειώνεται ο αριθμός των Ασημόγλαρων (αριθμός φωλεαζόντων 42

43 ζευγαριών) στα Γαυριονήσια όπου καταγράφηκαν οι μεγαλύτερες αποικίες του είδους στην περιοχή της Άνδρου. Συνολικά, οι δράσεις ελέγχου του πληθυσμού Ασημόγλαρου υλοποιήθηκαν σε περιοχές που φιλοξενούν πράγματι το 100% και 18% του τοπικού πληθυσμού του Αιγαιόγλαρου και Θαλασσοκόρακα αντίστοιχα, όπως προέβλεπε η πρόταση. Συνεπώς, σύμφωνα με όλα τα παραπάνω η δράση ελέγχου του πληθυσμού του Ασημόγλαρου πρέπει να θεωρείται επιτυχημένη αφού κάλυψε χρονικά, χωρικά αλλά και αντικειμενικά τους προβλεπόμενους στόχους της. Συνολικά, η δράση ελέγχου πληθυσμών Ασημόγλαρου επηρέασε το 60-70% του τοπικού πληθυσμού του είδους αλλά το σύνολο του (100%) στις περιοχές τουλάχιστον που φωλιάζει και ο Αιγαιόγλαρος στον οποίο οι επιπτώσεις της θήρευσης των αυγών του από Ασημόγλαρους είναι έντονες. Επάρκεια πρωτογενών δεδομένων: Για την ανάπτυξη της δράσης χρησιμοποιήθηκε εμπειρία η οποία αποκτήθηκε από την πιλοτικών δράσεων στο βόρειο Αιγαίο σε προηγούμενα διαχειριστικά προγράμματα όπως στα πλαίσια του LIFE 07 NAT/ GR / : "Concrete Conservation Actions for the Mediterranean Shag and Audouin's gull in Greece including the inventory of relevant marine IBAs". Η ομάδα έργου εφάρμοσε την τεχνική του λαδώματος των αυγών και καταμέτρησε τον πληθυσμό του Ασημόγλαρου πριν και μετά την εφαρμογή της τεχνικής. Παράλληλα συνέλλεξε δεδομένα για την κατάσταση των ειδών-στόχων του προγράμματος (Αιγαιόγλαρο και θαλασσοκόρακα) και κατέγραψε αλλαγές στην κατανομή και το μέγεθος του πληθυσμού τους με συστηματική εργασία πεδίου (αριθμός αποικιών, φωλιών, ατόμων κ.λπ.). Από την ποιότητα των αποτελεσμάτων συμπεραίνουμε πως η συλλογή πρωτογενών δεδομένων ήταν επαρκής και η αποτίμηση της δράσης μπορεί να γίνει με αξιόπιστο τρόπο. Συγκεκριμένα στα τέσσερα χρόνια ( ) ς της δράσης, εφαρμόστηκε λάδωμα σε 502 φωλιές Ασημόγλαρου με 847 αυγά. Το ποσοστό των αυγών που δεν εκκολάφθηκαν εκτιμήθηκε σε 95%, δηλαδή τουλάχιστον 800 νεαρά άτομα λιγότερα εισήλθαν στον τοπικό πληθυσμό του Ασημόγλαρου κατά τη διάρκεια του προγράμματος (Γράφημα 28). Αξιολόγηση μεθόδων συλλογής & ανάλυσης δεδομένων: Για τον έλεγχο του πληθυσμού του Ασημόγλαρου εφαρμόζονται συνήθως οι παρακάτω τεχνικές που περιλαμβάνουν: (1) όχληση, (2) θανάτωση, (3) διαχείριση των περιοχών φωλιάσματος, (4) μείωση διαθεσιμότητας τροφής και (4) τον έλεγχο της αναπαραγωγικής επιτυχίας. Η πρώτη μέθοδος είναι καθαρά αποτρεπτική και δεν επιφέρει μείωση του πληθυσμού. Η δεύτερη και η τρίτη μέθοδος αφορά την θανάτωση πουλιών με χρήση αεροβόλου ή πυροβόλου όπλου ή την καταστροφή των φωλιών τους αντίστοιχα. Ωστόσο, η άμεση καταδίωξη δεν είναι κοινωνικά αποδεκτή ούτε ανταποδοτική σε σχέση με το χρόνο και το ανθρώπινο δυναμικό που πρέπει να επενδυθεί ενώ στην περίπτωση καταστροφής των φωλιών, οι Ασημόγλαροι επιχειρούν επαναληπτικές ωοτοκίες (reclutch) σε άλλες νησίδες. Συνεπώς πολύ σωστά η ομάδα έργου επέλεξε τη μείωση της αναπαραγωγικής επιτυχίας των Ασημόγλαρων με τη μέθοδο του λαδώματος των αυγών. Η κάλυψη των αυγών με λάδι (καλαμποκέλαιο) κατά τη διάρκεια αναπαραγωγής προκαλεί κλείσιμο πόρων στο κέλυφος των αυγών που δεν επιτρέπει στο έμβρυο να αναπτυχθεί. Το πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου (σε σχέση με την καταστροφή φωλιών) είναι ότι μετά το λάδωμα τα ενήλικα άτομα συνεχίζουν την επώαση και δεν αντικαθιστούν τα αυγά με δεύτερη γέννα. Η δράση αναπτύχθηκε όπως ενδείκνυται, δηλαδή με ψεκασμό των αυγών 2 φορές, μία κατά τη διάρκεια της επώασης και μία δεύτερη πριν την αναμενόμενη ημερομηνία εκκόλαψης. Επίσης η στατιστική μέθοδος που εφαρμόστηκε στην ανάλυση πληθυσμιακών μεταβολών/ τάσεων ή στην κατανομή των ειδών-στόχων της δράσης ήταν η ενδεδειγμένη, δηλαδή σύγκριση των συνόλων των καταμετρημένων ατόμων και ζευγαριών ανά έτος ενώ τα διαστήματα εμπιστοσύνης εκτιμήθηκαν με τη μέθοδο bootstrap ( επαναλήψεις) 43

44 λόγω μικρού δείγματος (μόνο 5 χρονιές). Επίσης σωστά χρησιμοποιήθηκε ο μη παραμετρικός έλεγχος Spearman για να ελεγχθεί αν υπάρχει στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ ετών και μεγέθους αναπαραγόμενου πληθυσμού ώστε να προσδιοριστεί η τάση του πληθυσμού. Γράφημα 28: Αναλυτικά στοιχεία για το λάδωμα αυγών ανά νησίδα ανά έτος, στο πλαίσιο ελέγχου πληθυσμών Ασημόγλαρου. Συμπεράσματα Προτάσεις: Τα αποτελέσματα της δράσης ελέγχου του πληθυσμού του Ασημόγλαρου στην Άνδρο είχε ως απτό αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση της παραγωγικότητα των μεγαλύτερων αποικιών του είδους. Εκτιμήθηκε πως 800 λιγότερα άτομα αναπτύχθηκαν στις αποικίες αυτές, με την εκκολαψιμότητα των αυγών να μειώνεται στο 5%. Ωστόσο δεν μπορεί να γίνει αποτίμηση σε πληθυσμιακό επίπεδο, διότι δεν υπάρχουν σχετικά δεδομένα. Ωστόσο σύμφωνα με τα αποτελέσματα της τακτικής απογραφής των θαλασσοπουλιών κατά την περίοδο αναπαραγωγής το 2009, , 2016 το μέγεθος του πληθυσμού 44

45 του Ασημόγλαρου στην περιοχή της Άνδρου παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις μεταξύ ετών, αλλά από το 2009 έως 2016 δεν έδειξε τάση σημαντικής μείωσης. Αναλογιζόμενοι τη μεγάλη διασπορά των αποικών και της παρουσίας του είδους στο θαλάσσιο χώρο και κυρίως του καιροσκοπικού του χαρακτήρα (opportunistic species) εκμεταλλευόμενο πληθώρα τροφικών πηγών (χωματερές, καλλιέργειες, απορριπτόμενα αλιεύματα από μηχανότρατες, θήρευση άλλων ειδών ορνιθοπανίδας), η δραματική πληθυσμιακή μείωση μάλλον δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί. (Πολύ πιθανόν μείωση του πληθυσμού του είδους να επέφερε την εισροή ατόμων από άλλες περιοχές με αποτέλεσμα ο τοπικός πληθυσμός στην Άνδρο να δείχνει σταθερός ή χωρίς σημαντική πτωτική τάση). Ο υπερπληθυσμός του Ασημόγλαρου στην Άνδρο θα πρέπει να ευνοήθηκε από την αφθονία ανθρωπογενών πηγών τροφής. Η σταδιακή βελτίωση της διαχείρισης σκουπιδιών στην Άνδρο, καθώς και η καλύτερη διαχείριση των αλιευμάτων που πετιούνται στη θάλασσα, αναμένεται να μειώσει μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τους πληθυσμούς του Ασημόγλαρου στην περιοχή. Σε περίπτωση που η μείωση της διαθεσιμότητας τροφής δεν θα συνοδευόταν από τη δράση ελέγχου πληθυσμών του Ασημόγλαρου, εκτιμάται ότι ο υπερπληθυσμός του στην αναζήτηση για τροφή θα δημιουργούσε ακόμα μεγαλύτερη θηρευτική πίεση και πιο σοβαρές επιπτώσεις κυρίως στον Αιγαιόγλαρο, αλλά και στον Θαλασσοκόρακα. Για τα είδη-στόχους του προγράμματος τα σημαντικότερα αποτελέσματα είναι η δημιουργία καινούργιας αποικίας Αιγαιόγλαρου στο Δύσβατο, η αύξηση του μεγέθους της ωοτοκίας του Αιγαιόγλαρου στη Μανδηλού και η αύξηση του πληθυσμού του Θαλασσοκόρακα συνολικά στην ΖΕΠ της Άνδρου. Συμπερασματικά, η δράση παρήγαγε απτά αποτελέσματα και βασικές οδηγίες (baseline information & guidelines) για τον έλεγχο του πληθυσμού του Ασημόγλαρου στο Αιγαίο με μία «ανώδυνη» για το είδος τεχνική αλλά με ικανοποιητικά αποτελέσματα. Ωστόσο για να αποδώσει μακροπρόθεσμα θα πρέπει να εφαρμόζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα (από το Διαχειριστικό Σχήμα της ΖΕΠ της Άνδρου), ενώ σημειωτέον αποτελεί και βασική διαχειριστική δράση για την διατήρηση των θαλασσοπουλιών σύμφωνα με το ΠΔΠ για τις περιοχές NATURA Συνέχιση τακτικού ελέγχου πληθυσμών Ασημόγλαρου στις κύριες αποικίες του είδους ανά 1 2 έτη. Δράση C.3: Βελτίωση διαθεσιμότητας θέσεων φωλιάσματος Μαυροπετρίτη & Θαλασσοκόρακα Αναμενόμενα αποτελέσματα: H δράση αυτή στόχευε στην αύξηση των κατάλληλων θέσεων φωλιάσματος για τον Μαυροπετρίτη και τον Θαλασσοκόρακα. Προέβλεπε την κατασκευή τεχνητών φωλιών για το πρώτο είδος και φυτεύσεις αυτοφυών θάμνων στοχεύοντας και στα δύο είδη ώστε να παρέχουν σκίαση για προστασία από τον ήλιο και τον άνεμο καθώς και τις κατάλληλες μικροπεριβαλλοντικές συνθήκες για φωλεοποίηση που οδηγούν σε μεγαλύτερη αναπαραγωγική επιτυχία. Ειδικά για τον Μαυροπετρίτη, η αύξηση των θέσεων φωλιάσματος μπορεί να επιτευχθεί από την τοποθέτηση τεχνητών φωλιών, όπως αυτό προκύπτει από σχετικές μελέτες (Ristow et al. 1988, Kassara et al. 2012), όπου πραγματοποιήθηκαν πειράματα τοποθέτησης τεχνητών φωλιών και μελέτη των προτιμήσεων του είδους ως προς τα φυσικά χαρακτηριστικά των θέσεων φωλιάσματος. Οι προδιαγραφές της δράσης (δηλ. επιλογή νησίδων, τύπων τεχνητών φωλιών, φυτικών ειδών κ.λπ.), καθορίστηκαν σε προπαρασκευαστικό επίπεδο (Δράση Α.2) όπου η ομάδα έργου θα κατέληγε στα τεχνικά χαρακτηριστικά των τεχνητών φωλιών, σε δύο είδη 45

46 αυτόχθονων θάμνων (δηλ. Σχίνος Pistacia lentiscus και Κάππαρη Capparis spinosa) για τις τεχνητές φυτεύσεις καθώς και τη διαδικασία/ στάδια των φυτεύσεων. Συνολικά στο διάστημα περίπου 4 ετών, από 01/09/2012 έως 28/02/2017 θα έπρεπε να κατασκευαστούν και να τοποθετηθούν 200 τεχνητές φωλιές για την αύξηση της διαθεσιμότητας των θέσεων φωλεοποίησης 50 ζευγαριών Μαυροπετρίτη, καθώς και 100 φυτάρια σε δύο αποικίες Μαυροπετρίτη ( 5 φυτάρια/ επικράτεια) και Θαλασσοκόρακα, στοχεύοντας στην υψηλή αναπαραγωγική απόδοση 100 ζευγαριών από το κάθε είδος. Αναμενόμενα αποτελέσματα & πεπραγμένα του προγράμματος: Η δράση υλοποιήθηκε εντός του προβλεπόμενου χρονοδιαγράμματος. Ο στόχος της κατασκευής και τοποθέτησης 200 τεχνητών φωλιών για τον Μαυροπετρίτη επιτεύχθηκε και ξεπεράστηκε, αφού συνολικά φτιάχτηκαν και παραδόθηκαν 222 τεχνητές φωλιές: 173 (λίθινες και ξύλινες) κατάλληλες μόνο για Μαυροπετρίτη, 34 (λίθινες) κατάλληλες για Μαυροπετρίτη και για Θαλασσοκόρακα, και 15 (ξύλινες) κατάλληλες μόνο για Θαλασσοκόρακα. Ο αρχικός στόχος να τοποθετηθούν τεχνητές φωλιές για 50 ζευγάρια Μαυροπετρίτη επίσης ξεπεράστηκε καθώς συνολικά ήταν διαθέσιμες 207 τεχνητές φωλιές για το είδος σε τρείς νησίδες-αποικίες (Θεοτόκο, Καλόγερος και Δύσβατο) οι οποίες φιλοξενούν συνολικά 150 ζευγάρια. Ομοίως, φυτεύτηκαν 173 αυτόχθονοι θάμνοι (150 φυτάρια Σχίνων και 23 φυτά Κάππαρης) ξεπερνώντας τον στόχο των φυτεύσεων 100 θάμνων. Η εκτιμώμενη φυτευτική έκταση ήταν 800 m 2 και 12 m 2 στις βραχονησίδες Καλόγερος και Δύσβατο αντίστοιχα. Επίσης, εγκαταστάθηκε αυτόματο ποτιστικό σύστημα με χρήση δεξαμενών (1.000 lt) και δικτύου σωληνώσεων και αντλίας, το νερό του οποίου μεταφέρονταν με σκάφος. Ωστόσο, αν και αρχικά οι φυτεύσεις θάμνων στόχευαν σε 100 ζευγάρια Μαυροπετρίτη και Θαλασσοκόρακα, αυτό δεν κατέστη εφικτό λόγω της χαμηλής φυτρωτικότητας και του βαθμού επιβίωσης των φυταρίων κατά το πρώτο έτος ς της δράσης. Για το λόγο αυτό, η ομάδα έργου προχώρησε στην επιπλέον κατασκευή και τοποθέτηση 49 τεχνητών φωλιών για Θαλασσοκόρακες. Συνολικά η δράση είχε αντίκτυπο σε 150 ζευγάρια Μαυροπετρίτη (αποικίες Θεοτόκος, Καλόγερος και Δύσβατο) και 25 ζευγάρια Θαλασσοκόρακα (Γαυριονήσια, Θεοτόκος, Καλόγερος και Δύσβατο). Επάρκεια πρωτογενών δεδομένων: Η δράση εφαρμόστηκε στις σημαντικότερες αποικίες των δύο ειδών-στόχων και ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού τους ενώ ειδικά για τον Μαυροπετρίτη κάλυψε σχεδόν το σύνολο του στην ΖΕΠ της Άνδρου. Επιπλέον, δοκιμάστηκαν όλοι οι δυνατοί τύποι τεχνητών φωλιών (Γράφημα 29) και συλλέχθηκαν σημαντικά πρωτογενή δεδομένα για την αποτελεσματικότητα και την ανταποδοτικότητα της μεθόδου (cost-effectiveness). Επίσης οι τύποι τεχνητών φωλιών που κατασκευάστηκαν στις νησίδες της Άνδρου, μπορούν να χωριστούν σε 4 κατηγορίες: (1) λίθινες φωλιές από στερεωμένους επίπεδους λίθους, (2) λίθινες φωλιές από στερεωμένους επίπεδους λίθους και μεταλλικό σκελετό, (3) λίθινες φωλιές με χτισμένα τοιχώματα και σκεπή και (4) ξύλινες φωλιές από κοντραπλακέ θαλάσσης και λίθινη ή φυτική επένδυση. Η παρακολούθηση της χρήσης και των τεσσάρων τύπων ήταν συνεχής και η καταγραφή της αποδοχής των τεχνητών φωλιών από τα είδηστόχους καθώς και οι έλεγχοι επιτυχίας των φυτεύσεων, κρίνονται επαρκείς. 46

47 Γράφημα 29: Χαρακτηριστικά και κατανομή τεχνητών φωλιών στις νησίδες της Άνδρου Αξιολόγηση μεθόδων συλλογής & ανάλυσης δεδομένων: Η διαδικασία ανάπτυξης της δράσης έλαβε υπόψη όλα απαιτούμενα στάδια όσον αφορά το σχεδιασμό και την εφαρμογή της. Για παράδειγμα, οι τεχνικές προδιαγραφές για την κατασκευή των τεχνητών φωλιών είναι οι ενδεδειγμένες από τη διεθνή βιβλιογραφία και πρακτική (Ristow et al. 1988, Bird & Bilstein 2007: Raptor research & Management Techniques) και κάλυψαν ικανοποιητικά τις ανάγκες της δράσης αλλά και τις οικολογικές απαιτήσεις των ειδών-στόχων αναφορικά με την επιλογή τύπου/ θέσεων φωλιάσματος (π.χ., προσανατολισμός για προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία και προστασία από τους επικρατέστερους ανέμους (μελτέμια), ελαχιστοποίηση της υγρασίας στη φωλιά κατά τις πρώτες πρωινές ώρες μέσω της έκθεσης του εσωτερικού της φωλιάς στον ήλιο). Επίσης, τα υλικά κατασκευής και οι διαστάσεις των τεχνητών φωλιών προσομοίαζαν αυτές των φυσικών θέσεων με επαρκή χώρο για την είσοδο και χρήση τους από τα ενήλικα πουλιά τόσο για τους Μαυροπετρίτες (πλάτος 50cm, βάθος 40cm, ύψος 35cm), όσο και οι αντίστοιχες τεχνητές φωλιές για τους Θαλασσοκόρακες (φωλιές διαστάσεων περίπου 40-50cm). Ακόμη, αξιοσημείωτο ήταν πως στην περίπτωση του είδους του Μαυροπετρίτη οι τεχνητές φωλιές τοποθετούνταν ή κατασκευάζονταν έτσι ώστε σε κάθε επικράτεια να υπάρχουν περίπου 3 κατάλληλες (φυσικές ή τεχνητές) θέσεις φωλιάσματος, ανάμεσα στις οποίες τα ενήλικα πουλιά θα μπορούσαν να επιλέγουν. Όσον αφορά στις φυτεύσεις, αυτές πραγματοποιήθηκαν με τη συμβολή και επίβλεψη ειδικού εμπειρογνώμονα και οι σχετικές ενέργειες και στάδια κρίνονται ως κατάλληλα και ενδεδειγμένα (προμήθεια και μεταφορά φυτευτικού υλικού, προετοιμασία εδάφους, διαστάσεις των λάκκων, αριθμός συστάδων, φυτευτικοί σύνδεσμοι, αποστάσεις φυταρίων, περίοδοι φύτευσης, κλάδεμα και τέλος πρόσθεση εδαφοβελτιωτικών όπως τύρφη, κομπόστ και ειδικό λίπασμα με υψηλή περιεκτικότητα σε Fe, στοιχείο απαραίτητο για τα πρώτα στάδια ανάπτυξης της κάππαρης., κ.λ.π.). Συνολικά θεωρούμε πως έγινε όλη η απαραίτητη προετοιμασία για την θετική έκβαση των φυτεύσεων αφού πραγματοποιήθηκε και ποιοτική ανάλυση αντιπροσωπευτικού δείγματος εδάφους από νησίδες τόσο πριν τη φύτευση με σκοπό την εκτίμηση της προσθήκης των κατάλληλων βελτιωτικών εδάφους όσο και με το πέρας των φυτεύσεων για τον έλεγχο των επιθυμητών ορίων συγκεντρώσεων. (Οι αναλύσεις αφορούσαν σε συγκεκριμένους δείκτες όπως το ph, η αγωγιμότητα και το σύνολο διαλυμένων στερεών. Για τον έλεγχο της αλατότητας μετρήθηκε η ηλεκτρική αγωγιμότητα (EC) του εδάφους και τα ολικά διαλυτά στερεά (TDS). Επίσης η χρήση ειδικών εξειδικευμένων δοχείων ποτίσματος (Groasis Waterboxx, με δυνατότητα συνεχούς, ελεγχόμενης άρδευσης για μεγάλες χρονικές περιόδους), ήταν 47

48 πιλοτική αλλά καινοτόμα και η επιτυχία του εξοπλισμού αυτού ελέγχθηκε στις τοπικές συνθήκες. Επιπροσθέτως, δημιουργήθηκε ένα σύστημα καταγραφής των στοιχείων των τεχνητών φωλιών (θέση με GPS στίγμα, τύπος, υλικά κατασκευής, προσανατολισμός εισόδου) που επιβεβαιώνονταν με λήψη τυποποιημένων φωτογραφιών ενώ η παρακολούθηση των φωλιών πραγματοποιήθηκε τηρώντας τυποποιημένο πρωτόκολλο παρακολούθησης όπως αυτό χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση των φυσικών φωλιών, π.χ. περιεχόμενο των ενεργών φωλιών (αριθμός αυγών και νεοσσών), άλλες παρατηρήσεις σχετικά με την αναπαραγωγή σε κάθε φωλιά (π.χ. καταγραφή περιστατικών θήρευσης, απώλειας αυγών ή νεοσσών, κ.α.). Οι ενέργειες αυτές καθώς και η παρακολούθηση του βαθμού χρήσης (και της αναπαραγωγικής επιτυχίας) των τεχνητών φωλιών ήταν προφανώς ο πιο κατάλληλος δείκτης επιτυχίας της δράσης. Ειδικά η συλλογή δεδομένων για την αναπαραγωγική επιτυχία των ειδών-στόχων κρίνεται επαρκής για την αξιολόγησή της. Συγκεκριμένα την περίοδο , το 21%-25% και 14%-21% των αναπαραγόμενων ζευγαριών του Μαυροπετρίτη στην Θεοτόκο (Γράφημα 30) και στο σύμπλεγμα Καλόγερος/Δύσβατο αντίστοιχα, φώλιασαν σε τεχνητές φωλιές. Αντίθετα ο Θαλασσοκόρακας δεν παρατηρήθηκε να φωλιάζει σε τεχνητές φωλιές, προφανώς λόγω πληθώρας κατάλληλων φυσικών θέσεων σε απρόσιτα παράκτια βράχια. Ομοίως τα οφέλη από την δράση των φυτεύσεων αυτοφυών θάμνων στις νησίδες δεν ήταν άμεσα διακριτά και δεν είναι δυνατόν να αξιολογηθούν στην παρούσα φάση. Γράφημα 30: Ποσοστό της χρήσης των τεχνητών φωλιών και η αναπαραγωγική επιτυχία Μαυροπετρίτη ανά τύπο φωλιάς στη βραχονησίδα Θεοτόκος. Συμπεράσματα Προτάσεις: Με τη συγκεκριμένη δράση αποκτήθηκε σημαντική τεχνογνωσία σχετικά με την κατασκευή και διάθεση τεχνητών φωλιών στα είδη του Μαυροπετρίτη και του Θαλασσοκόρακα. Επίσης βγήκαν σημαντικά συμπεράσματα και τεχνικές οδηγίες για την χρήση τεχνητών φωλιών για τα δύο είδη (τεχνικές προδιαγραφές, διαδικασία τοποθέτησης κ.λ.π.) και επιπλέον έγιναν συγκρίσεις των πλεονεκτημάτων του κάθε τύπου φωλιάς που θα είναι πολύ χρήσιμες σε άλλα παρόμοια προγράμματα και διαχειριστικές δράσεις στο χώρο του Αιγαίου. Ομοίως, για τη δημιουργία φυτικών συστάδων ιθαγενών ειδών που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα φυσικό ενδιαίτημα φωλιάσματος για τα παραπάνω είδη, αντλήθηκαν σημαντικά συμπεράσματα ως προς τη διαδικασία εγκατάστασης και ανάπτυξης των φυτών, ενώ παράλληλα ελέγχθηκαν και τα απαραίτητα υλικά και εξοπλισμός. 48