ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Κατεύθυνση: Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση (e-government) ΑΝΟΙΚΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΑΕΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της Καραμήτσου Αθανασίας Επιβλέπων : ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΚΟΚΟΛΑΚΗΣ, Αναπληρωτής Καθηγητής Σάμος Μάρτιος 2016

2 ii

3 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ - ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Της Καραμήτσου Αθανασίας Επιβλέπων: Κοκολάκης Σπυρίδων Εγκρίθηκε από την τριμελή εξεταστική επιτροπή την. (Υπογραφή) (Υπογραφή) (Υπογραφή) Κοκολάκης Σπυρίδων Χαραλαμπίδης Ιωάννης Λουκής Ευριπίδης Επίκουρος Καθηγητής Επίκουρος Καθηγητής Αναπληρωτής Καθηγητής Σάμος Μάρτιος 2016 iii

4 (Υπογραφή)... iv

5 v

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ανάμεσα στον τεράστιο όγκο δεδομένων που καθημερινά παράγονται, αποθηκεύονται και διακινούνται μέσω του παγκόσμιου ιστού τα ανοικτά δεδομένα αποκτούν μεγάλη δυναμική τα τελευταία χρόνια. Η τάση για διαφάνεια και ψηφιακή διαλειτουργικότητα έχει αναδείξει την αξία των ανοικτών δεδομένων, για τα οποία δεν υφίστανται τεχνολογικοί, νομικοί ή άλλοι περιορισμοί στην πρόσβαση και τη χρήση τους, στην κατεύθυνση της καλύτερης δημοσιονομικής εποπτείας και λογοδοσίας καθώς και στην ανάπτυξη καινοτομιών. Τα ανοικτά δεδομένα ενός Πανεπιστημίου μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στη συμμετοχή, τη βελτίωση της αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας των υπηρεσιών που παρέχει, την παραγωγή νέων γνώσεων, την ανάπτυξη καινοτόμων εφαρμογών με αποτέλεσμα τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας. Στην παρούσα εργασία μελετάται η διάθεση ανοικτών δεδομένων από Πανεπιστήμια, καταγράφονται οι πρακτικές και αναλύονται τα χαρακτηριστικά τους και αναπτύσσεται πρόταση στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου για την προσφορά δημόσιων δεδομένων. Προτείνονται Οργανωτικές Παρεμβάσεις όπως Θεσμικές και Τεχνολογικές και περιγράφεται η Διαδικασία διάθεσης καθώς και οι κρίσιμοι παράγοντες για την επιτυχία και τα αναμενόμενα οφέλη. Λέξεις κλειδιά: ανοικτά δεδομένα, συνδεδεμένα δεδομένα, μεταδεδομένα, άδειες χρήσης, αποθετήρια δεδομένων, Πανεπιστήμιο. ABSTRACT Among the huge amount of the everyday produced data, that are stored and handled via the web, open data acquired great momentum in recent years. The trend towards transparency and digital interoperability has highlighted the value of open data, for which there aren t any technological, legal or other restrictions on access and use, in the direction of better financial oversight and accountability and the development of innovations. The open data of a University can have a positive impact on participation, on acquirement of new knowledge, improve the efficiency and effectiveness of its services, develop innovative applications thus creating added value. In this paper we study the available open data from universities, locate practices and analyze their characteristics and develop a proposal to the University of the Aegean for public data offering. We propose Organizational Interventions such as Institutional and Technological ones and describe the disposal process and the critical factors for the success and the expected benefits. Key words: open data, linked data, metadata, licenses, data hubs, University vi

7 vii

8 Πίνακας περιεχομένων Κατάλογος εικόνων Εικόνα 1. Ανοικτά Δεδομένα και σχέσεις μεταξύ τους, σελ.22 Εικόνα 2. Το ποσοστό ενδιαφέροντος σε συνάρτηση με το είδος της πληροφορίας, σελ.26 Εικόνα 3. Διάγραμμα νέφους LOD(Linked Open Data), σελ.29 Εικόνα 4 : 5 star data, σελ.31 Εικόνα 5: Οι άδειες Creative Commons, σελ.42 Εικόνα 6: Διάγραμμα ροής εργασιών του του έργου LUCERO, σελ.63 Εικόνα7 : Τα συνδεδεμένα δεδομένα του Open University, σελ.63 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1. Μεθοδολογία Αποτίμησης Συνόλου Δεδομένων (σχήμα 5 αστέρων) σελ.32 Πίνακας 2. Συνοπτικός πίνακας κατάταξης ανοικτών δεδομένων σελ.34 Πίνακας 3. Περιορισμοί στη διάθεση ανοικτών δεδομένων σελ.37 Πίνακας 4 : Κατηγορίες Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας σελ.40 Πίνακας 5: Τύποι αρχείων για ανοικτά δεδομένα συνοπτικά σελ. 73 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή 1.1 Αντικείμενο (γενική εισαγωγή στο θέμα).σελ Σκοπός και στόχοι..σελ Πηγές και όρια..σελ Οργάνωση κειμένου.σελ.16 Κεφάλαιο 2. Θεωρητικό υπόβαθρο 2.1 Γενικά..σελ.19 viii

9 2.2 Έννοιες, ορισμοί σελ Δημόσια δεδομένα σελ Κυβερνητικά δεδομένα..σελ Ανοικτά δεδομένα.σελ Αρχές ανοικτών δεδομένων..σελ Οφέλη σελ Μεταδεδομένα σελ Συνδεδεμένα δεδομένα/αρχές σελ Αξιολόγηση ανοικτών δεδομένων (σχήμα 5 αστέρων) σελ Περιορισμοί σελ Ευρωπαϊκές οδηγίες- Ελληνική Νομοθεσία σελ Αδειοδότηση σελ Open data groups.σελ Διεθνείς πρακτικές από ΑΕΙ για προσφορά δεδομένων σελ Συμπεράσματα...σελ.51 Κεφάλαιο 3. Καταγραφή της προσφοράς Ανοικτών Δημόσιων Δεδομένων από ΑΕΙ διεθνώς 3.1 Μεθοδολογία σελ Κατηγορίες δεδομένων...σελ Η κατάσταση στα Ελληνικά ΑΕΙ..σελ Συμπεράσματα.σελ.59 ix

10 Κεφάλαιο 4. Παρουσίαση Ανοικτών Δεδομένων από ΑΕΙ, ανάλυση και αξιολόγηση 4.1 Εισαγωγή σελ Παρουσίαση υποδομών ανοικτών δεδομένων σελ Άδεια χρήσης...σελ Γλώσσες διεπαφής και δεδομένων...σελ Προέλευση..σελ Τρόποι αναζήτησης περιεχομένου.σελ Τρόποι παροχής δεδομένων..σελ Τύποι αρχείων..σελ Μεταδεδομένα.σελ Συμπεράσματα.σελ.77 Κεφάλαιο 5. Πρόταση στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου για προσφορά Ανοικτών Δημόσιων Δεδομένων 5.1 Εισαγωγή σελ Περιορισμοί και γενικοί κανόνες σελ Πολιτική δημοσίευσης ανοικτών δεδομένων σελ Οργανωτικές Παρεμβάσεις που προτείνονται.σελ Θεσμικές Παρεμβάσεις..σελ Τεχνικά ζητήματα.σελ Μορφές αρχείων σελ Γλώσσες διεπαφής.σελ Μεταδεδομένα..σελ.87 x

11 Διασύνδεση σελ Διαδικασία διάθεσης σελ Επιλογή του συνόλου και διασφάλιση της ποιότητας των δεδομένων σελ Εφαρμογή μιας ανοιχτής άδειας σελ Διάθεση των δεδομένων..σελ Εντοπισμός των δεδομένων σελ Παρακίνηση χρηστών..σελ Κρίσιμοι παράγοντες επιτυχίας..σελ Αναμενόμενα οφέλη.σελ.99 Κεφάλαιο 6. Συμπεράσματα σελ.102 Κεφάλαιο 7. Αναφορές... σελ.104 xi

12 12

13 1 Εισαγωγή 13

14 1.1. Ανοικτή διακυβέρνηση - Ανοικτά δεδομένα Με την εφαρμογή τεχνολογιών της πληροφορίας από την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα σε λειτουργίες διακυβέρνησης, προέκυψε η έννοια της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (e Governance) δηλαδή ο μετασχηματισμός των εσωτερικών και εξωτερικών σχέσεων του δημόσιου τομέα μέσω των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, που έχει ως αποτέλεσμα τη βελτιωμένη αποδοτικότητα στη διαχείριση και την παροχή στους πολίτες καλύτερων υπηρεσιών. Η εξάπλωση του Διαδικτύου έχει κάνει ένα μεγάλο όγκο πληροφοριών να διατίθεται στους πολίτες και τις επιχειρήσεις, έτσι ώστε να βελτιωθεί η καθημερινή ζωή των πολιτών (στις μεταφορές, την υγεία, την πρόβλεψη του καιρού κλπ.) και οι επιχειρήσεις να μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη ροή δεδομένων στις δικές τους τεχνικές, εμπορικές και οικονομικές διαδικασίες. Τα τελευταία χρόνια, γίνονται συστηματικές προσπάθειες για το άνοιγμα των δεδομένων του δημοσίου τομέα, που αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση του οφέλους από την χρήση δεδομένων που έχουν χρηματοδοτηθεί με δημόσιο χρήμα και στην επιστροφή της μέγιστης δυνατής αξίας στον φορολογούμενο. Τα οφέλη που προκύπτουν είναι κοινωνικά, όπως διαφάνεια και δυνατότητα άσκησης ελέγχου προς τη δημόσια διοίκηση από τους πολίτες, που λαμβάνουν καλύτερη γνώση των αποφάσεων των νομοθετικών και διοικητικών οργάνων του κράτους και αύξηση της συμμετοχής τους στον δημόσιο βίο. Σημαντικά είναι τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν από την απελευθέρωση της δημόσιας πληροφορίας, καθώς επιτρέπεται ακόμη και σε μικρές και νέες επιχειρήσεις να έχουν πρόσβαση σε δωρεάν πληροφορία για να αναπτύξουν υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας. Με άλλα λόγια, η ανοικτή πληροφορία εξυπηρετεί και τους τρεις βασικούς στόχους της ανοικτής διακυβέρνησης, δηλαδή τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και τη συμμετοχή, ενώ ταυτόχρονα, επιτρέπει την αύξηση της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, μειώνοντας το κόστος της απόκτησης δεδομένων που είναι η πρώτη ύλη για την προσφορά των περισσότερων ψηφιακών υπηρεσιών. Τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι πρωτοπόροι του κινήματος των Ανοικτών Δεδομένων(Open Data), είτε ως ευαγγελιστές, είτε ως χρήστες ή ως τεχνολόγοι. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει πρωτοπορήσει με τη χρήση των τεχνολογιών του διαδικτύου, με τα θεσμικά όργανα να παρέχουν μεγάλες ποσότητες πληροφοριών στους φοιτητές, τους εμπορικούς εταίρους, τους φορείς χρηματοδότησης και το προσωπικό, ειδικά σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και κάποιες άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ερευνητές μοιράζονται τα σύνολα των δεδομένων τους χρησιμοποιώντας ανοικτές άδειες, προκειμένου να καταστούν καθολικά προσβάσιμα στους άλλους, και ανοιχτά αποθετήρια πρόσβασης, (όπως το figshare) υποστηρίζουν την μεταφόρτωση και την κοινή χρήση των συνόλων δεδομένων, ερευνητικών και εκπαιδευτικών εργασιών. Ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα που 14

15 αγκαλιάζει την ανοικτή επιστήμη και την ανοικτή πρόσβαση παραμένει περιορισμένη. Υπάρχουν ακόμη πολλά δεδομένα που μπορούν να προσεγγιστούν μόνο μέσω αιτημάτων, ενώ τα περισσότερα βρίσκονται σε στατικές ιστοσελίδες και όχι σε κοινές μορφές δεδομένων που επιτρέπουν την επαναχρησιμοποίησή τους. Τα εμπόδια στην πρόσβαση στα δημόσια δεδομένα όπως και για τη διάθεση ανοικτών δεδομένων από τα πανεπιστήμια, μπορεί να είναι θεσμικά, οργανωτικά και τεχνολογικά. Συχνά οι οργανισμοί και τα πανεπιστήμια θεωρούν ότι τα δεδομένα είναι «δικά τους» και όχι δεδομένα που μπορούν να διατεθούν εκτός του οργανισμού ή του πανεπιστημίου. Άλλες φορές αυτά διατίθενται με περιοριστικούς όρους χρήσης, που δημιουργούν εμπόδια στην περαιτέρω επεξεργασία και την επαναχρησιμοποίησή τους. Ακόμη όμως κι όταν τα θεσμικά και οργανωτικά προβλήματα έχουν επιλυθεί τα δεδομένα είναι δυνατόν να μην είναι διαθέσιμα εξαιτίας προβλημάτων που σχετίζονται με τεχνολογικά προβλήματα ή επιλογές. Ο μεγάλος όγκος της ψηφιακής πληροφορίας (ψηφιακή υπερφόρτωση) που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, δυσχεραίνει τον εντοπισμό της πληροφορίας, ειδικά όταν αυτή δε βρίσκεται σε γνωστά σημεία. Επιπλέον η διάθεση με πρότυπα που δεν είναι μηχανικά αναγνώσιμα δεν επιτρέπει μετασχηματισμό και επεξεργασία των δεδομένων. (Παπαδόπουλος Θ.) 1.2 Αντικείμενο της διπλωματικής Στην παρούσα εργασία μελετάται η διάθεση ανοικτών δεδομένων από πανεπιστήμια διεθνώς, με τη μέθοδο της μελέτης περιπτώσεων και παρουσιάζεται πρόταση προς το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, για τη διάθεση ανοικτών δεδομένων του Πανεπιστημίου. Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι αρχικά η διερεύνηση των υποδομών παροχής Ανοικτών Δεδομένων από τα πανεπιστημιακά ιδρύματα τόσο της Ελλάδας, όσο και του εξωτερικού, με μελέτη και ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών τους, για την αναζήτηση βέλτιστων πρακτικών. Στόχος της εργασίας, η διαμόρφωση μίας πρότασης για την προσφορά ανοικτών δημόσιων δεδομένων από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, βασιζόμενη σε καλές πρακτικές και παραδείγματα επιτυχημένων εφαρμογών διεθνώς, προκειμένου να βελτιωθεί η αποδοτικότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, να προκύψει νέα γνώση και καινοτομία, με παραγωγή νέων υπηρεσιών. 15

16 1.3 Πηγές και όρια Στην εργασία αυτή έγινε έρευνα για την προσφορά ανοικτών δεδομένων από τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα, στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και σε πανεπιστήμια που εντοπίζονται στις πρώτες θέσεις της παγκόσμιας κατάταξης διεθνώς. Αναζητήθηκαν πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά των ανοικτών δεδομένων, καθώς και βέλτιστων πρακτικών, στη βιβλιογραφία, έγινε αναζήτηση στο διαδίκτυο πανεπιστημίων που διαθέτουν ανοιχτά δεδομένα, καθώς και υποδομών που συγκεντρώνουν και παρουσιάζουν δεδομένα από πολλές διαφορετικές πηγές. Εκτός από πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου, και κάποια της Ευρωπαϊκής Ένωσης που συμμετέχουν σε ευρωπαϊκά προγράμματα παροχής δεδομένων, δύσκολα εντοπίστηκαν πανεπιστήμια σε άλλες χώρες που να προσφέρουν ανοικτά δεδομένα. Στην Ελλάδα μόνο δύο περιπτώσεις εντοπίζονται, ενώ στο ένα από αυτά δεν ήταν δυνατή η πρόσβαση στα ανοικτά δεδομένα κατά τη διάρκεια της παρούσας εργασίας. Έγινε αναζήτηση των ανοικτών δεδομένων που παρέχονται και μελέτη των χαρακτηριστικών τους με βάση τις πληροφορίες που αντλήθηκαν από τις ιστοσελίδες των πανεπιστημίων και συμπληρωματική αναζήτηση στον Ιστό. Δεν υπήρξε επικοινωνία με τους διαχειριστές/υπεύθυνους. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αναφέρονται και μελετώνται ως προς τα χαρακτηριστικά τους στην παρούσα εργασία. Ο τρόπος παροχής των δεδομένων είχε σημασία για τη μελέτη, αφού στις περισσότερο οργανωμένες υποδομές παροχής δεδομένων ήταν σαφώς ευκολότερη η πρόσβαση. 1.4 Οργάνωση κειμένου Η παρούσα διπλωματική εργασία οργανώνεται ως εξής: Στο 1 ο Κεφάλαιο παρουσιάζεται μια γενική εισαγωγή στο θέμα, ο σκοπός της εργασίας και οι περιορισμοί κατά τη διάρκεια της έρευνας. Στο 2 ο Κεφάλαιο παρουσιάζεται το θεωρητικό υπόβαθρο και δίνονται ορισμοί των ανοικτών δεδομένων, τα χαρακτηριστικά τους, παρουσιάζονται τα συνδεδεμένα δεδομένα και το σύστημα αξιολόγησής τους, αναφέρεται η ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία σχετικά με τα ανοικτά δεδομένα, καθώς και τα οφέλη και οι περιορισμοί από τη χρήση τους. Παρουσιάζονται επίσης διεθνείς οργανισμοί και ιδρύματα που υποστηρίζουν τη διάθεση ανοικτών δεδομένων (Open data groups) καθώς και διεθνείς πρακτικές από ΑΕΙ για προσφορά δεδομένων. 16

17 Στο 3 ο Κεφάλαιο γίνεται η καταγραφή της προσφοράς ανοικτών δεδομένων από ΑΕΙ διεθνώς, παρουσιάζεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε και οι κατηγορίες δεδομένων που εντοπίστηκαν. Παρουσιάζεται η διάθεση ανοικτών δεδομένων από τα Ελληνικά Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και καταγράφονται τα συμπεράσματα. Στο 4 ο Κεφάλαιο παρουσιάζονται περιπτώσεις ΑΕΙ του εξωτερικού που παρέχουν ανοικτά δεδομένα, αναλύοντας τα χαρακτηριστικά τους (Άδεια χρήσης, Γλώσσες διεπαφής και δεδομένων, Προέλευση, Τρόπους αναζήτησης, Τρόπους παροχής δεδομένων, Τύπους αρχείων, Μεταδεδομένα), αξιολογούνται και παρουσιάζονται τα συμπεράσματα. Στο 5 ο Κεφάλαιο γίνεται πρόταση στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου για προσφορά Ανοικτών δεδομένων. Καταγράφονται αρχικά οι Περιορισμοί καθώς και οι γενικοί κανόνες που θα πρέπει να εφαρμοστούν και διαμορφώνεται η Πολιτική δημοσίευσης ανοικτών δεδομένων. Προτείνονται Οργανωτικές Παρεμβάσεις όπως Θεσμικές (για την αδειοδότηση) και Τεχνολογικές (για τις Μορφές αρχείων,τις Γλώσσες διεπαφής, τα Μεταδεδομένα και τη Διασύνδεση).Περιγράφεται η Διαδικασία διάθεσης καθώς και οι κρίσιμοι παράγοντες για την επιτυχία και τα αναμενόμενα οφέλη. Στο 6 ο Κεφάλαιο καταγράφονται τα γενικά συμπεράσματα της εργασίας Στο 7 ο Κεφάλαιο αναφέρονται οι πηγές της εργασίας. 17

18 2 Θεωρητικό υπόβαθρο 18

19 2.1 Γενικά Η νομοθεσία σχετικά με την «Ελευθερία της Πληροφορίας» (Freedom of Information άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Ηνωμένα Έθνη, 1948), υποχρέωσε τις κυβερνήσεις να δημοσιεύουν τις πληροφορίες που δημιουργούνται, συλλέγονται, διατηρούνται ή εκδίδονται από κυβερνήσεις και επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας αφού μέχρι πρόσφατα, δεν υπήρχε πρόσβαση στα δεδομένα αυτά με αποτέλεσμα να μην είναι διαθέσιμα σε άλλους δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς ή και απλούς πολίτες. Έτσι οι κυβερνήσεις υποχρεώθηκαν να δημοσιεύουν πληροφορίες ύστερα από αίτηση πολιτών ή και να δημοσιεύουν τα δεδομένα ακατέργαστα (raw data). Με τα ακατέργαστα δεδομένα αντί της έτοιμης πληροφορίας, οι πολίτες μπορούν να χρησιμοποιούν και να ερμηνεύουν τα δεδομένα χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου δημόσιου φορέα. Σήμερα, χάρη στις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, αυτά τα δεδομένα μπορούν να διατεθούν διαδικτυακά και να χρησιμοποιηθούν σε εφαρμογές με ποικίλα οφέλη. Επιπλέον, μπορούν να υποβληθούν σε επεξεργασία και να χρησιμοποιηθούν από πανεπιστημιακούς, ερευνητές, προγραμματιστές για νέες καινοτόμες υπηρεσίες και εφαρμογές. Το 2009 η κυβέρνηση των Η.Π.Α ήταν η πρώτη κυβέρνηση που δημιούργησε ένα portal δεδομένων (διαδικτυακή πύλη), το data.gov, όπου μοιράζεται τα δεδομένα με τον υπόλοιπο κόσμο ως «ανοιχτά δεδομένα» (open data) και μερικούς μήνες αργότερα ακολούθησε η βρετανική κυβέρνηση με ένα αντίστοιχο portal (data.gov.uk). Από τότε και άλλες κυβερνήσεις ακολούθησαν το ίδιο παράδειγμα αναπτύσσοντας διαδικτυακές πύλες ανοιχτών δεδομένων (open data portal). Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει, εδώ και χρόνια, τονίσει το άνοιγμα των δεδομένων ως πηγή για καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες και ως μέσο για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων και προώθησης της διαφάνειας διακυβέρνησης. Τον Ιούνιο του 2013, η ΕΕ ενέκρινε τον G8 Χάρτη Open Data και, μαζί με άλλα μέλη της G8, τη δέσμευση να εφαρμόσει μια σειρά δραστηριοτήτων ανοιχτών δεδομένων στο Σχέδιο Δράσης με μέλη του G8 όπως επίσης και το άνοιγμα του Open Education Europa Portal. Αυτές οι δραστηριότητες περιλαμβάνουν τη διάθεση δεδομένων σε μια ανοιχτή μορφή που επιτρέπουν τη σημασιολογική διαλειτουργικότητα, την εξασφάλιση της ποιότητας, την τεκμηρίωση και, ενδεχομένως, τη συμφιλίωση μεταξύ των διαφόρων πηγών δεδομένων, την υλοποίηση λύσεων λογισμικού που επιτρέπουν την εύκολη διαχείριση, δημοσίευση ή απεικόνιση των συνόλων δεδομένων και τη διευθέτηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Ως αποτέλεσμα αυτής της κίνησης για το άνοιγμα, διενεργούνται πολλοί ανοικτοί διαγωνισμοί ανοικτών δεδομένων. Πρόκειται για ένα επιχειρησιακό εργαλείο για την απόδειξη της δύναμης των ανοιχτών δεδομένων και ενθάρρυνση της μεγαλύτερης 19

20 κυκλοφορίας τους. Μερικοί προσφέρουν χρήσεις μέσω συνενώσεων και απεικονίσεων των δεδομένων, ενώ άλλοι επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να καθαρίσουν και να ανεβάσουν τα δεδομένα, πιθανώς μέσω δραστηριοτήτων crowd sourcing. Οι διαγωνισμοί αυτοί συμπληρώνονται από hack days και συνεδρίες των developers όπως και εκδηλώσεις που προσφέρουν χρηματοδότηση για την ανάπτυξη πρωτοτύπων. (d'aquin et al.,2014) 2.2 Έννοιες, ορισμοί Στην ενότητα αυτή αναλύεται η έννοια των Δημοσίων Δεδομένων (Public Data), των Κυβερνητικών Δεδομένων (Government Data), των Ανοιχτών Δεδομένων (Open Data), καθώς και οι αρχές που κάνουν τα δεδομένα αυτά «Ανοιχτά». Πριν από αυτά όμως θα δώσουμε τον ορισμό των δεδομένων και θα τον διαχωρίσουμε από τον όρο «πληροφορία» ο οποίος χρησιμοποιείται εξίσου συχνά. Δεδομένα : Ως δεδομένα (data) ορίζουμε ένα σύνολο διακριτών, αντικειμενικών στοιχείων για γεγονότα όπως αριθμοί, λέξεις, σύμβολα, γεγονότα, που περιγράφουν ή αντιπροσωπεύουν ποσότητες, έννοιες, ιδέες, αντικείμενα, καταστάσεις και λειτουργίες.(wikipedia) Πληροφορίες : Η συλλογή, ο συσχετισμός και η επεξεργασία των δεδομένων μας δίνουν τις πληροφορίες οι οποίες μας βοηθούν στην κατανόηση της πραγματικότητας. Πληροφορία σύμφωνα με τους Davis και Olson, είναι το αποτέλεσμα της επεξεργασίας των δεδομένων σε μια μορφή που είναι σημαντική για τον αποδέκτη. (Davis, G. B. and Olson, M. H. 1985) Σύμφωνα με το της Λεξικό Φιλοσοφίας του Cambridge, πληροφορία είναι μια ανεξάρτητη από το μυαλό οντότητα, που παράγεται ή μεταφέρεται από μηνύματα (λέξεις, φράσεις) ή με άλλα μέσα και μπορεί να κωδικοποιηθεί και να διαβιβαστεί, αλλά υπάρχει ανεξάρτητα της κωδικοποίησης ή της μετάδοσης αυτής Δημόσια δεδομένα Ο όρος δημόσια δεδομένα (public data) χρησιμοποιείται με τη διασταλτική του έννοια και περιλαμβάνει δεδομένα και πληροφορίες που σχετίζονται με το δημόσιο βίο, ανεξάρτητα αν παράγονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς. Περιλαμβάνει δηλαδή δεδομένα που: 20

21 Είναι στην κατοχή ενός οργανισμού του στενού ή ευρύτερου δημόσιου τομέα Έχουν παραχθεί με δημόσιους πόρους Παράγονται από τον ιδιωτικό τομέα αλλά αφορούν γενικότερα το κοινωνικό σύνολο Ακόμα όμως και περιπτώσεις όπου δεν υφίσταται κρατική χρηματοδότηση, τα δεδομένα που παράγει ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να θεωρηθούν δημόσια αρκεί να σχετίζονται με τον δημόσιο βίο. Παράδειγμα δημοσίων δεδομένων είναι τα δεδομένα που αφορούν το εμπόριο, τα δεδομένα σχετικά με τον καιρό, οι δορυφορικές απεικονίσεις, οι αεροφωτογραφίες, τα στοιχεία σχετικά με την ποιότητα των υδάτων και τους ατμοσφαιρικούς ρύπους, προσωπικά δεδομένα, γεωγραφικές πληροφορίες, αρχεία μουσείων και βιβλιοθηκών, συμβόλαια, άδειες κλπ Κυβερνητικά δεδομένα Υποσύνολο των δημοσίων δεδομένων που παράγονται από το κράτος αποτελούν τα Κυβερνητικά Δεδομένα (Government Data). Με τον όρο Κυβερνητικά Δεδομένα εννοούμε το υποσύνολο εκείνο των δημοσίων δεδομένων και πληροφοριών που παράγονται ή συλλέγονται από την κυβέρνηση ή οργανισμούς κυβερνητικά ελεγχόμενους (Δημόσιοι Οργανισμοί και Επιχειρήσεις). (OKF, 2012). Με βάση τους Nilsen (2010) και Shapiro και Varian (1999), τα τυπικά χαρακτηριστικά των Κυβερνητικών δεδομένων ως πόρος είναι τα εξής: 1) Είναι μη ανταγωνιστικά 2) Δεν έχουν αποκλειστικότητα 3) Έχουν υψηλό πάγιο κόστος 4) Έχουν (σχεδόν) μηδενικό οριακό κόστος 5)Προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες και έχουν μεγάλες δυνατότητες για περαιτέρω χρήση. Τέτοια δεδομένα είναι για παράδειγμα : Νόμοι και εγκύκλιοι Δαπάνες του δημοσίου Πηγές δημόσιων εσόδων 21

22 2.2.4 Ανοικτά δεδομένα Ανοικτά είναι "τα δεδομένα που διατίθενται με ορισμένη άδεια, ώστε ο καθένας να μπορεί να τα χρησιμοποιεί, να τα επαναχρησιμοποιεί και να αναδιανέμει αυτούσια ή τροποποιημένα, με μοναδικό περιορισμό την αναφορά στην πηγή τους ή την παρόμοια διανομή" (Opendefinition Org) Κατά το Open Knowledge Foundation (OKFN): Ανοιχτά είναι τα δεδομένα που μπορούν ελεύθερα να χρησιμοποιηθούν, να επαναχρησιμοποιηθούν και να αναδιανεμηθούν από οποιονδήποτε, υπό τον όρο να γίνεται αναφορά στους δημιουργούς και να διατίθενται, με τη σειρά τους, υπό τους ίδιους όρους (Open Knowledge Foundation, 2012). Ανοικτά δεδομένα, λοιπόν, ορίζονται τα δεδομένα που είναι προσβάσιμα μέσω διαδικτύου από όλους, ανανεώνονται μέσω του παγκόσμιου ιστού όσο το δυνατόν συντομότερα και συχνότερα και για τα οποία δεν υφίστανται τεχνολογικοί, νομικοί ή άλλοι περιορισμοί στην πρόσβαση και χρήση τους. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι τα δεδομένα είναι «Ανοικτά» όταν συνδέονται με ανοιχτή άδεια χρήσης (licence). Για παράδειγμα, περιορισμοί για "μη εμπορική χρήση" ή περιορισμοί για χρήση μόνο για συγκεκριμένους σκοπούς (π.χ. μόνο στην εκπαίδευση) δεν είναι επιτρεπτοί και κάνουν τα δεδομένα που έχουν τέτοιους περιορισμούς επαναχρησιμοποιήσιμα, αλλά όχι ανοικτά. Ένας άλλος ορισμός για τα Ανοικτά Δεδομένα δίνεται από τον Tim Berners-Lee, το διευθυντή του World Wide Web Consortium (W3C), που διαχώρισε τα Ανοιχτά Δεδομένα από τα έγγραφα WikiLeaks: Τα Ανοιχτά Δεδομένα είναι τα δεδομένα μιας χώρας, τα οποία δεν αφορούν προσωπικές πληροφορίες, δεν συνδέονται με προσωπικά δεδομένα και δεν περιλαμβάνουν στρατιωτικά ή κυβερνητικά μυστικά (Howard A., 2010). Οι σημαντικότερες ιδιότητες για τα ανοικτά δεδομένα, είναι: Διαθεσιμότητα και Προσβασιμότητα (Availability and Access): Τα δεδομένα πρέπει να είναι διαθέσιμα αυτούσια, για λήψη από το Διαδίκτυο, σε κάποια μορφή πρακτικά αναγνώσιμη και να είναι εύκολο να εντοπιστούν. Για το σκοπό αυτό δημιουργούνται κατάλογοι (indexes), αποθετήρια δεδομένων (Data Hub), ή δημοσιεύονται με βάση το πρότυπο των Συνδεδεμένων Δεδομένων (Linked Data) Επαναχρησιμοποίηση και Αναδιανομή (Re-use and Redistribution): Τα δεδομένα θα πρέπει να είναι διαθέσιμα υπό όρους που επιτρέπουν την 22

23 επαναχρησιμοποίηση και την αναδιανομή τους, συμπεριλαμβανομένης και της ανάμειξης με άλλα σύνολα δεδομένων. Καθολική Συμμετοχή (Universal Participation):Οποιοσδήποτε πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιήσει, να επαναχρησιμοποιήσει και να αναδιανείμει τα δεδομένα, χωρίς αυτά να υπόκεινται σε διακρίσεις με βάση τον τομέα δραστηριότητας ή τα πρόσωπα και τις ομάδες χρηστών. Τυπικά οι ομάδες που αναζητούν και χρησιμοποιούν τα ανοικτά δεδομένα είναι: Οι πολίτες που αναζητούν πληροφορίες για δημόσιες υπηρεσίες, για παράδειγμα, πληροφορίες δρομολογίων και τις θέσεις των λεωφορείων και των τρένων σε πραγματικό χρόνο,( Howard,2011), ή καταλόγους εστιατορίων μιας περιοχής ή στοιχεία σχετικά με τις δραστηριότητες των νομοθετικών οργάνων ή τα οικονομικά στοιχεία που μπορούν να βοηθήσουν τους κατοίκους να αναλύσουν τις επιδόσεις εκλεγμένων αξιωματούχων τους. (Tauberer,2012) Ερευνητές / επιστήμονες που συνδυάζουν επιστημονικά δεδομένα από διάφορους επιστημονικούς τομείς για την παραγωγή νέων επιστημονικών γνώσεων. Οι επιχειρήσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα ανοικτά δεδομένα για να αναλύσουν τις πτυχές που τις επηρεάζουν και να παρέχουν πληροφορίες στο κοινό. Για παράδειγμα, μηχανές αναζήτησης ακινήτων όπως το Trulia και Zillow συγκεντρώνουν δεδομένα από διάφορες πηγές, όπως τοπικά στοιχεία για τις συναλλαγές ακινήτων, την εγκληματικότητα, τα σχολεία, για να δημιουργήσουν τα εργαλεία που βοηθούν τους καταναλωτές να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με τις συναλλαγές των ακινήτων. 1 Οι προγραμματιστές λογισμικού χρησιμοποιούν τα ανοικτά δεδομένα για τη δημιουργία εφαρμογών ή "apps" που επιτρέπουν την πρόσβαση των χρηστών και την αλληλεπίδραση με τα δεδομένα. Ορισμένοι προγραμματιστές, για παράδειγμα, δημιουργούν «mash-ups" - τα οποία συνδυάζουν δεδομένα από δύο ή περισσότερες πηγές σε μια εφαρμογή.( Robinson, et al, 2009) Η Δημόσια Διοίκηση/ Υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων: η ανοιχτή πρόσβαση προάγει τη διαφάνεια και παρέχει ένα αποτελεσματικό μέσο για τη χάραξη πολιτικής. Οι δημοσιογράφοι αξιοποιώντας τα ανοικτά δεδομένα έχουν αξιόπιστες και πλήρεις πληροφορίες για να ενημερώνουν σωστά το κοινό. 1 και 23

24 Εικόνα 1. Ανοικτά Δεδομένα και σχέσεις μεταξύ τους (Πηγή: Ανοικτά Δεδομένα και Τεχνολογικές Δυνατότητες Η σημασία της ανοικτής διάθεσης των δεδομένων αναδείχθηκε σε μεγάλο βαθμό μαζί με τη διάδοση και νεότερων τεχνολογιών όπως: οι προγραμματιστικές διεπαφές (APIs - Application Programming Interface) που επιτρέπουν τη δημιουργία mash-ups πληροφορίας και μάλιστα σε πραγματικό χρόνο, οι τεχνικές εξόρυξης πληροφορίας μέσα από τη μαζική επεξεργασία μεγάλων συνόλων δεδομένων, οι σύγχρονες τεχνικές οπτικοποίησης της πληροφορίας π.χ. μέσω χαρτών, τα Ανοικτά Διασυνδεδεμένα Δεδομένα και η χρήση της γνώσης του κοινού (πληθοπορισμός) για τη δημιουργία ή και τη βελτίωση των δεδομένων. Τα APIs αποτελούν πλέον έναν πολύ διαδεδομένο τρόπο εξαγωγής των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, ώστε να επιτρέπεται η ενσωμάτωσή τους σε τρίτες εφαρμογές. Τα Διασυνδεδεμένα Δεδομένα (Linked Data), αποτελούν μία ακόμη μέθοδο δημοσίευσης των δεδομένων. Αντίθετα με τα APIs, μέσω των οποίων πραγματοποιείται αναζήτηση και ανάκτηση των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, τα Διασυνδεδεμένα Δεδομένα δημοσιεύονται ως σύνολα, με την ταυτόχρονη δημιουργία σημασιολογικών συνδέσεων μεταξύ διαφορετικών συνόλων δεδομένων, και κατά τρόπο ώστε να είναι αντιληπτές εκτός από τους ανθρώπινους χρήστες και από τους υπολογιστές. (Καινοτομία, Έρευνα & Τεχνολογία, τ. 95) 24

25 2.2.5 Αρχές ανοικτών δεδομένων Τα κυβερνητικά δεδομένα θεωρούνται ανοιχτά (Open Data), αν διατίθενται με τρόπο που συνάδει με τις παρακάτω αρχές όπως ορίστηκαν το 2007 (O'Reilly & Malamud, 2007): 1.Τα δεδομένα να είναι ολοκληρωμένα (Complete) Τα σύνολα δεδομένων που δημοσιεύονται (έγγραφα, βάσεις δεδομένων, αντίγραφα, οπτικοακουστικές ηχογραφήσεις κλπ.) θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο πλήρη για το συγκεκριμένο θέμα και θα πρέπει να είναι διαθέσιμα στο κοινό, με εξαίρεση τα προσωπικά δεδομένα. Επίσης, θα πρέπει να περιλαμβάνονται πληροφορίες (μεταδεδομένα) που ορίζουν και εξηγούν τα πρωτογενή δεδομένα, όπως μαθηματικοί τύποι και εξηγήσεις σχετικά με το πώς αυτά έχουν υπολογιστεί. 2. Τα δεδομένα να είναι πρωτογενή (Primary) Τα δεδομένα πρέπει να δημοσιοποιούνται ακριβώς όπως συλλέγονται στην πηγή και όχι σε συγκεντρωτικές ή τροποποιημένες μορφές. 3. Τα δεδομένα να είναι έγκαιρα (Timely) Τα δεδομένα που δημοσιεύονται, θα πρέπει να είναι διαθέσιμα στο κοινό όσο το δυνατόν πιο σύντομα, έτσι ώστε να είναι έγκαιρα και πρέπει να διατίθενται τόσο άμεσα, όσο είναι απαραίτητο για να διατηρείται η αξία τους. 4. Τα δεδομένα να είναι προσβάσιμα (Αccessible) Τα δεδομένα πρέπει να είναι διαθέσιμα σε όσο το δυνατόν ευρύτερη γκάμα χρηστών και για όσο το δυνατόν περισσότερους σκοπούς. Ως προσβασιμότητα ορίζεται η ευκολία με την οποία η πληροφορία μπορεί να ανακτηθεί με ηλεκτρονικά μέσα. Έτσι λοιπόν, τα δεδομένα που δημοσιεύονται, θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο προσβάσιμα και να μην υπάρχουν φραγμοί στην απόκτησή τους, δηλαδή να μην χρειάζονται συστήματα που απαιτούν ειδικές τεχνολογίες (π.χ.flash, cookies, Java applets), προκειμένου να αποκτηθούν. Επιπλέον, η προσφορά μιας διεπαφής (interface) για τη μεταφόρτωση των πληροφοριών καθιστά τα δεδομένα, ακόμη περισσότερο προσβάσιμα. 5. Τα δεδομένα να είναι επεξεργάσιμα από μηχάνημα (Machine- Processable) Τα δεδομένα πρέπει να είναι αποθηκευμένα σε μορφές αρχείων που είναι εύκολο να επεξεργαστούν από μηχανές. Τα αρχεία αυτά πρέπει να συνοδεύονται από τεκμηρίωση σχετικά με το μορφότυπό τους (data format) και πώς μπορεί να 25

26 χρησιμοποιηθεί αυτός σε σχέση με τα δεδομένα. Αυτό γιατί οι μηχανές μπορούν να χειριστούν ορισμένα είδη αρχείων καλύτερα από άλλα. Για παράδειγμα οι χειρόγραφες σημειώσεις είναι δύσκολο να επεξεργαστούν από μια μηχανή όπως και η ψηφιοποίηση κειμένου μέσω λογισμικού οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων (Optical Character Recognition) οδηγεί σε πολλά σφάλματα ταυτοποίησης και μορφοποίησης. Επίσης, δεδομένα που έχουν τη μορφή αρχείου Portable Document Format (PDF), είναι πολύ δύσκολο να αναλυθούν από μηχανές. 6. Η πρόσβαση να παρέχεται χωρίς διακρίσεις (Non-discriminatory) Τα δεδομένα πρέπει να είναι διαθέσιμα στον οποιονδήποτε χωρίς απαίτηση εγγραφής. Αυτό σημαίνει πως κάθε άτομο μπορεί να έχει πρόσβαση στα δεδομένα, σε κάθε χρονική στιγμή, χωρίς να οφείλει να ταυτοποιηθεί ή να αιτιολογήσει το σκοπό πρόσβασης. 7. Οι τύποι (μορφές) αποθήκευσης των δεδομένων δεν πρέπει να είναι ιδιόκτητοι (Non-proprietary) Τα δεδομένα θα πρέπει να είναι διαθέσιμα σε μορφές τέτοιες, πάνω στις οποίες καμία οντότητα δεν θα έχει αποκλειστικό έλεγχο, δηλαδή θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ανοιχτά πρότυπα για τα δεδομένα, χωρίς να υπάρχει απαίτηση για την αγορά άδειας χρήσης ειδικού λογισμικού, ιδιοκτησίας κάποιας εταιρίας. 8. Τα δεδομένα πρέπει να μην απαιτούν άδεια (License-free) Τα δεδομένα δεν πρέπει να υπόκεινται σε περιορισμούς πνευματικών δικαιωμάτων, διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, εμπορικού σήματος ή εμπορικού απορρήτου. Λογικοί περιορισμοί ασφαλείας μπορεί να επιτρέπονται. 9. Διαχρονικότητα Η δυνατότητα εύρεσης πληροφορίας στο πέρασμα του χρόνου αναφέρεται ως διαχρονικότητα. Συχνά, η πληροφορία ενημερώνεται, αλλάζει, διαγράφεται, χωρίς καμία ένδειξη για την τέλεση αυτής της μεταβολής. Με σκοπό την καλύτερη χρήση από το κοινό, η πληροφορία που δημοσιεύεται στο διαδίκτυο πρέπει να παραμένει δημοσιευμένη με κατάλληλες διατάξεις/ ενδείξεις, των διαφορετικών εκδόσεων και της αρχειοθέτησης. 2.3 Οφέλη Η ενίσχυση της διαφάνειας και η λογοδοσία σχετίζονται άμεσα με τα ανοικτά δεδομένα. Σε κλειστά συστήματα, όπου δεν υπάρχει ροή πληροφορίας προς το 26

27 περιβάλλον, υπάρχει διαφθορά και αδιαφάνεια. Τα ανοιχτά δεδομένα επιτρέπουν τον συλλογικό έλεγχο της λειτουργίας της διοίκησης, αλλά και την εσωτερική διάδοση και επαναχρησιμοποίηση της πληροφορίας και της γνώσης μεταξύ φορέων και υπηρεσιών. Επιτρέπουν την ανάπτυξη «συλλογικής ευφυΐας» αφού κινητοποιούν μια κοινότητα προγραμματιστών για να προτείνουν και να δημιουργήσουν υπηρεσίες πάνω σε αυτά τα δεδομένα. Με τα ανοιχτά δεδομένα και την ψηφιοποίηση των υπηρεσιών καθίσταται πλέον δυνατή, αν όχι και απαραίτητη, η απομάκρυνση από το μοντέλο της μονοπωλιακής παροχής υπηρεσιών από το κράτος κατά το οποίο όλοι οι πολίτες λαμβάνουν το ίδιο σύνολο υπηρεσιών, και η μετάβαση σε ένα μοντέλο όπου το κράτος λειτουργεί σαν πάροχος δεδομένων και υπηρεσιών που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν και να προσαρμοστούν στις πραγματικές ανάγκες κάθε πολίτη. Η διάδοση της γνώσης ιδιαίτερα στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας φέρει την αφύπνιση και την ενδυνάμωση των κοινωνιών και προκαλεί την εξάλειψη του χάσματος μεταξύ πληροφοριακά πλούσιων και φτωχών. Το χάσμα αυτό είναι υπεύθυνο κατά μεγάλο βαθμό και για την συντήρηση και ενίσχυση των κοινωνικών ανισοτήτων, τόσο μεταξύ διαφορετικών λαών, όσο και εντός κοινωνιών. Η πρόσβαση σε δεδομένα και πληροφορίες της έρευνας και της επιστήμης είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η πείνα, οι ασθένειες, η έλλειψη πόσιμου νερού, καθώς η επιστήμη και η τεχνολογία παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επίλυσή τους. Τα ινστιτούτα και οι ερευνητές στις αναπτυσσόμενες χώρες έχουν περιορισμένη πρόσβαση στην έρευνα κυρίως λόγω του υψηλού κόστους των συνδρομών των έντυπων περιοδικών και των εμποδίων στην πρόσβαση σε ηλεκτρονικά τεκμήρια. Αλλά και μέσα στην ίδια κοινωνία η πρόσβαση στη γνώση εξαρτάται άμεσα από την οικονομική και κοινωνική τάξη των ατόμων, όμως είναι βασικός παράγοντας για την οικονομική και την κοινωνική επιτυχία. Το «άνοιγμα» των δεδομένων επιτρέπει να λειτουργήσει αυτό που αποκαλούμε συνεργατική δημοκρατία, που εστιάζει στον συλλογικό τρόπο λήψης αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων και όχι μόνο στην συζήτηση αυτών. Ένας τομέας στον οποίο το άνοιγμα των δημοσίων δεδομένων μπορεί να συμβάλλει θετικά είναι ο τομέας της αγοράς. Ακατέργαστα δεδομένα που αφορούν τις συνθήκες της αγοράς μπορούν να παίξουν κρίσιμο ρόλο τόσο στην καλύτερη λειτουργία του μηχανισμού των τιμών όσο και στις αποφάσεις σχετικά με το τι να παραχθεί. Τέτοια δεδομένα είναι τα στοιχεία σχετικά με το Εμπορικό Ισοζύγιο, τη Βιομηχανική Παραγωγή, τον Πληθωρισμό, τα Ποσοστά απασχόλησης κλπ. Διαφορετικά σύνολα δεδομένων ενεργοποιούν διαφορετικούς τομείς της οικονομίας. Για παράδειγμα, δεδομένα προσβασιμότητας μειώνουν τα εμπόδια για εργασία, ταξίδια και τουρισμό για ανθρώπους με κινητικά προβλήματα. Η διάθεση δεδομένων πραγματικού χρόνου σχετικά με τις μεταφορές αυξάνει τόσο τον αριθμό 27

28 των επιβατών όσο και τον διαθέσιμο χρόνο τους. Ομοίως, η ψηφιακή διάθεση των δημόσιων πληροφοριών σε ανοιχτά πρότυπα επιτρέπει την ευχερή μετατροπή σε κώδικα Braille. Η ανάπτυξη εφαρμογών που ενισχύσουν την έρευνα αγοράς, οδηγεί μέσα από τον υγιή ανταγωνισμό σε μείωση τιμών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι τιμές των «σούπερ μάρκετ», οι τιμές βενζίνης, καθώς και τα δίδακτρα ιδιωτικών σχολείων και φροντιστηρίων. Το γεγονός αυτό δημιουργεί έμμεσες οικονομικές αξίες που δεν είναι εύκολο να υπολογιστούν, είναι όμως αρκετά σημαντικές. Στο παρακάτω διάγραμμα σύμφωνα με μια μελέτη του 2012, φαίνεται ότι οι άνθρωποι αναζητούν περισσότερο πληροφορίες και εφαρμογές που δημιουργούν προστιθέμενη αξία στην βελτίωση της καθημερινής ζωής ή πληροφορίες, που μπορούν να διευκολύνουν την αλληλεπίδραση και επικοινωνία με την κυβέρνηση. Εικόνα 2. Το ποσοστό ενδιαφέροντος σε συνάρτηση με το είδος της πληροφορίας(πηγή: ediario/121001%20red%20007%20final%20report_2012%20edition_vf_en.pdf] 2.4 Μεταδεδομένα Ο όρος μεταδεδομένα εξηγείται ως «δεδομένα για τα δεδομένα» ή δεδομένα που περιγράφουν άλλα δεδομένα. Βασικός ρόλος τους είναι να διευκολύνουν την αναζήτηση, τη χρήση, την ανάκτηση και τη διαχείριση των αρχείων ή των πόρων που περιγράφουν. Ο όρος χρησιμοποιείται με τρείς τουλάχιστον διαφορετικές προσεγγίσεις : 28

29 Δομικά μεταδεδομένα (Structural metadata): μεταδεδομένα που δίνουν πληροφορίες για το σχήμα και την δομή που ακολουθεί ένα αρχείο ή μια υπηρεσία που περιέχει πληροφορίες για αντικείμενα του πραγματικού κόσμου. Αντιστοιχούν στο σχήμα ενός αρχείου ή μιας βάσης δεδομένων και συνήθως εκφράζονται με κάποια υλοποίηση γλώσσας σε XML ή RDF. Περιγραφικά μεταδεδομένα (Descriptive metadata): που περιγράφουν το περιεχόμενο του αρχείου ή της βάσης δεδομένων. Για παράδειγμα, ποιος είναι ο εκδότης, μια σύντομη περιγραφή για το τι πληροφορίες περιέχει (πχ λογιστικές καταστάσεις μηνός τάδε) πότε τροποποιήθηκε και με ποια άδεια διατίθεται. Επιχειρησιακά μεταδεδομένα (Administrative metadata): που περιλαμβάνουν άλλες βοηθητικές πληροφορίες όπως τα Μεταδεδομένα διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων (Rights management metadata) και τα Μεταδεδομένα αρχειοθέτησης (Preservation metadata), τα οποία περιέχουν πληροφορία για την αρχειοθέτηση αντικειμένων. Τα δύο τελευταία είδη είναι ιδιαίτερα σημαντικά κατά την διάθεση συνόλων δεδομένων γιατί αυξάνουν την αναζητησημότητα των δεδομένων. Τα μεταδεδομένα συνήθως ενσωματώνονται σε HTML κείμενα ή τις επικεφαλίδες (headers) αρχείων εικόνων, πολλές φορές όμως δεν είναι δυνατή η αποθήκευση των μεταδεδομένων στο ίδιο αρχείο, έτσι αποθηκεύονται σε βάσεις δεδομένων και συνδέονται με τα αντικείμενα που περιγράφουν. Τα πρότυπα μεταδεδομένων ορίζουν τις απαιτούμενες προδιαγραφές για την κατανόηση του σημασιολογικού περιεχομένου των δεδομένων και την ορθή χρήση και διαλειτουργικότητά τους από τους ιδιοκτήτες και τους τελικούς χρήστες αυτών των δεδομένων. Αναπτύχθηκαν και συντηρούνται από διεθνείς οργανισμούς προτυποποίησης (όπως ο οργανισμός ISO) ή οργανισμούς που έχουν αναλάβει παρόμοιες πρωτοβουλίες (όπως η πρωτοβουλία του Dublin Core για τα μεταδεδομένα). Έχουν αναπτυχθεί πολλά και ποικίλα τέτοια πρότυπα και η διαφορετικότητά τους οφείλεται στον τομέα δεδομένων στον οποίο αναφέρονται όπως ηλεκτρονική διακυβέρνηση, βιβλιοθηκονομία, εκπαίδευση, τέχνες και πολιτισμός. (Understanding Metadata, NISO Press, 2004) 2.5 Συνδεδεμένα δεδομένα, αρχές και τεχνολογικά ζητήματα Η μεγάλη ανάπτυξη του παγκόσμιου ιστού τα τελευταία χρόνια δημιούργησε προβλήματα «πληροφοριακής υπερφόρτωσης» και την ανάγκη της καλύτερης 29

30 οργάνωσης των πληροφοριών. Έτσι εξελίχθηκε ο Σημασιολογικός Ιστός (Semantic Web, Web 3.0). Ο όρος αναφέρεται στην προσπάθεια εμπλουτισμού του υπάρχοντος ιστού με σημασιολογική πληροφορία, δηλαδή με πληροφορία που περιγράφει τα ίδια τα δεδομένα και τις σχέσεις μεταξύ τους. Σκοπός είναι η σημασία και οι έννοιες στις οποίες αντιστοιχούν τα δεδομένα να είναι κατανοητά από τις μηχανές, επιτρέποντας στις εφαρμογές του διαδικτύου να προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίες στο χρήστη. Σε αντίθεση με την σημερινή μορφή του παγκόσμιου ιστού όπου η γλώσσα HTML χρησιμοποιείται για να περιγράψει έγγραφα, οι γλώσσες του σημασιολογικού ιστού περιγράφουν αφηρημένα αντικείμενα όπως ανθρώπους, έργα και βιβλία. Δηλαδή, ενώ η παρούσα μορφή του παγκόσμιου ιστού μοιάζει με εξυπηρετητή αρχείων, ο επερχόμενος σημασιολογικός ιστός είναι μια παγκόσμια βάση δεδομένων. Για το λόγο αυτό ο σημασιολογικός ιστός αποκαλείται και Ιστός Δεδομένων σε αντίθεση με τον Ιστό Εγγράφων που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Στη βάση της αρχιτεκτονικής του Σημασιολογικού Ιστού βρίσκονται τα URIs (Uniform Resource Identifiers) που προέρχονται από τα γνωστά URLs (Uniform Resource Locators) τα οποία χρησιμοποιούνται για τη διευθυνσιοδότηση πόρων προσπελάσιμων από το Διαδίκτυο. Τα URI επεκτείνουν τη λογική των URL και προσφέρουν αναγνωριστικά τόσο για δικτυακούς πόρους προσπελάσιμους από το Διαδίκτυο (ιστοσελίδες, αρχεία, routers, εκτυπωτές) όσο και για αφηρημένες έννοιες ή αντικείμενα μη προσπελάσιμα από αυτό, όπως ανθρώπους, αυτοκίνητα ή εταιρείες. Στο επόμενο επίπεδο της αρχιτεκτονικής συναντάμε τις γλώσσες για την ανταλλαγή δεδομένων. Το βασικό μοντέλο αυτών των γλωσσών βασίζεται στο RDF (Resource Description Framework), για την αναπαράσταση των διαδικτυακών πόρων. Στο ανώτερο επίπεδο της αρχιτεκτονικής του Σημασιολογικού Ιστού, βρίσκονται οι γλώσσες περιγραφής οντολογιών (OWL, RDFa, RDFS). Αυτές οι γλώσσες βασίζονται στο μοντέλο δεδομένων RDF, ενώ το συντακτικό τους στην γλώσσα XML. Υπάρχουν επίσης γλώσσες διατύπωσης ερωτημάτων (queries), όπως η SPARQL, μέσω των οποίων μπορούν να συνδυαστούν σύνολα δεδομένων που βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη του Παγκόσμιου Ιστού και να διατυπωθούν πολύπλοκα ερωτήματα σε πραγματικό χρόνο. Τα Συνδεδεμένα Δεδομένα (Linked Data) είναι μια σειρά πρακτικών για τη δημοσίευση και τη σύνδεση κατάλληλα δομημένων δεδομένων στο Διαδίκτυο. Τα Συνδεδεμένα Ανοιχτά Δεδομένα (Linked Open Data) είναι ένα υποσύνολο του ευρύτερου όρου «Συνδεδεμένα Δεδομένα» (Linked Data), ο οποίος αναφέρεται στη δημοσίευση και την αμοιβαία σύνδεση κατάλληλα δομημένων δεδομένων στο Διαδίκτυο (Peter de Klerk, 2011). 30

31 Η δημοσίευση δεδομένων στον Ιστό με τη μορφή Διασυνδεδεμένων δεδομένων (Linked Data) αποτελεί την βασική τεχνολογία η οποία μετασχηματίζει σήμερα το Web από ένα δίκτυο διασυνδεδεμένων εγγράφων (Web of documents) σε ένα δίκτυο διασυνδεδεμένων δεδομένων (Web of Data), όπως φαίνεται και στην Εικόνα 3, η οποία απεικονίζει τα Linked Datasets που είναι δημοσιευμένα στο web και το δίκτυο συνδέσεων που σχηματίζουν. Η τεχνολογία αυτή προωθεί την ιδέα μιας «ενοποιημένης» βάσης δεδομένων (global database), ενός ενιαίου δικτύου δεδομένων, που θα παρέχει ομοιόμορφη αναπαράσταση, αναζήτηση και πρόσβαση σε δομημένη πληροφορία. Εικόνα 3. Διάγραμμα νέφους LOD(Linked Open Data). Σύνολα δεδομένων που έχουν δημοσιευθεί στην Linked Data μορφή τον Απρίλιο του Κάνοντας κλικ στην εικόνα μεταφερόμαστε σε μια εικόνα χάρτη, όπου κάθε σύνολο δεδομένων είναι ένας υπερσύνδεσμος. (Πηγή: Τα Συνδεδεμένα Δεδομένα βασίζονται στις ακόλουθες αρχές και κανόνες σύμφωνα με το World Wide Web Consortium (W3C ) 2 : Χρήση URIs ως ονόματα για τα στοιχεία. Χρήση HTTP URIs έτσι ώστε οι χρήστες να μπορούν να ψάξουν αυτά τα ονόματα. Κατά την αναζήτηση ενός URI, παρέχονται χρήσιμες πληροφορίες με χρήση των γνωστών προτύπων (RDF, SPARQL)

32 Συμπεριλαμβάνονται σύνδεσμοι σε άλλα URIs, ώστε να μπορούν να ανακαλυφθούν περισσότερα στοιχεία. Για τη δημοσίευση των δεδομένων κάθε οργανισμός χρησιμοποιεί ένα πρότυπο διάθεσης που μπορεί να είναι κάποιος τύπος αρχείου (filetype) ή μια υπηρεσία διαδικτύου (web service). Το πρότυπο αυτό διάθεσης θα πρέπει να επιτρέπει την τεχνική επαναχρησιμοποίηση της πληροφορίας που περιέχει. Ο όρος τεχνική επαναχρησιμοποίηση αναφέρεται στις τεχνολογίες και τις μεθόδους που καθιστούν δυνατή (και όσο το δυνατόν ευκολότερη) την περαιτέρω χρήση πληροφοριών και δεδομένων που διατίθενται μέσω του Διαδικτύου. Δύο είναι τα βασικά στοιχεία που εξασφαλίζουν σε ένα πρότυπο διάθεσης (αναφερόμαστε σε τύπους αρχείων γιατί οι διαδικτυακές υπηρεσίες ικανοποιούν και τα δύο αυτά κριτήρια) την δυνατότητα τεχνικής επαναχρησιμοποίησης: α) η δυνατότητα ανάγνωσης από μηχανές, η απαίτηση η σύνθετη πληροφορία που υπάρχει σε έναν τύπο αρχείου να μπορεί να διασπαστεί στα βασικά συστατικά της, ή αλλιώς ένας τύπος αρχείου είναι μηχανικά αναγνώσιμος όταν μπορούμε να αντιγράψουμε συγκεκριμένα κομμάτια πληροφορίας από αυτό, με σκοπό να τα μετατρέψουμε σε διαφορετική μορφή ή να τα χρησιμοποιήσουμε από διαφορετικό εξοπλισμό (Allsopp, 2007). Παράδειγμα ο τύπος αρχείων κειμένου είναι ένας μηχανικά αναγνώσιμος τύπος, ενώ ένα αρχείο εικόνας που περιέχει κείμενο δεν θεωρείται μηχανικά αναγνώσιμο, γιατί τα ανεξάρτητα κομμάτια που συνθέτουν την πληροφορία (λέξεις, παράγραφοι) δεν μπορούν να αναγνωριστούν μεμονωμένα από έναν υπολογιστή. β) η δυνατότητα κατανόησης από μηχανές, η απαίτηση η σύνθετη πληροφορία να είναι καταγεγραμμένη με δομημένο τρόπο, έτσι ώστε να είναι δυνατή η εξόρυξη συγκεκριμένων στοιχείων της με βάση τη δομή της. Ένας τύπος αρχείου λέμε ότι είναι μηχανικά κατανοητός όταν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει δομημένη πληροφορία (Allsopp, 2007). Η έννοια του μηχανικά κατανοητού προτύπου έχει επομένως στενή σχέση με την έννοια της δομημένης πληροφορίας. Η δομημένη πληροφορία απαιτεί την ύπαρξη μιας σύμβασης μέσω της οποίας περιγράφουμε πώς σύνολα δεδομένων οργανώνονται για να αναπαραστήσουν μια σύνθετη πληροφορία, πράγμα που επιτυγχάνεται με τη χρήση XML γλωσσών. 2.6 Αξιολόγηση ανοικτών δεδομένων (σχήμα 5 αστέρων) 32

33 Μια αρκετά απλή και λογική μέθοδο αποτίμησης της ποιότητας των δεδομένων που δημοσιεύουν οι κυβερνητικές υπηρεσίες είναι το σύστημα βαθμολόγησης που πρότεινε ο Tim Berners-Lee, για τα ανοιχτά συνδεδεμένα δεδομένα (5-star rating for open data). 3 Το σύστημα αυτό στηρίζεται σε μια βαθμολογία με διαβάθμιση 5 αστέρων, στο τελευταίο επίπεδο της οποίας υλοποιείται το όραμα για των Ιστό των Δεδομένων. Στον πίνακα 1 φαίνονται τα χαρακτηριστικά των δεδομένων για κάθε επίπεδο. Πίνακας 1. : Μεθοδολογία Αποτίμησης Συνόλου Δεδομένων (σχήμα 5 αστέρων) Διαθέσιμα στο διαδίκτυο (σε οποιοδήποτε πρότυπο), αλλά με ανοιχτή άδεια χρήσης. Διαθέσιμα στο διαδίκτυο σε δομημένη μορφή αναγνώσιμη από μηχανές (πχ. excel αντί για σκαναρισμένη απεικόνιση ενός πίνακα ή pdf). Όπως στο προηγούμενο επίπεδο (2) αλλά επιπλέον σε μη κλειστό πρότυπο (π.χ. CSV ή ODS αντί για excel) Όλα τα παραπάνω και επιπλέον, χρήση ανοιχτών προτύπων του W3C για συνδεδεμένα δεδομένα (RDF, SPARQL) έτσι ώστε να ορίζονται οντότητες στις οποίες μπορούν να αναφερθούν οι χρήστες των δεδομένων. (Ουσιαστικά URIs για όλες τις οντότητες και τα χαρακτηριστικά των οντοτήτων) Όλα τα παραπάνω και επιπλέον, σύνδεση των δεδομένων με δεδομένα από άλλες (πρωταρχικές) πηγές, με σκοπό την δημιουργία πλαισίων αναφοράς και συσχετίσεων μεταξύ διαφορετικών ομάδων δεδομένων

34 Εικόνα 4 : 5 star data (Πηγή: Στη συνέχεια παρουσιάζεται μια ανάλυση για κάθε επίπεδο που βασίζεται σε παράδειγμα που παρατίθεται από το Linked Data Research Centre Laboratory (LiDRC) του Digital Enterprise Research Institute. 4 1ο Επίπεδο ( ) Διαθέσιμα στο διαδίκτυο με ανοιχτή άδεια. Τα δεδομένα βρίσκονται στο διαδίκτυο με ανοιχτή άδεια (όπως PDDL, ODC-by ή CC0), ωστόσο παραμένουν κλειδωμένα σε ένα αρχείο. Χωρίς την ανάπτυξη ειδικών προγραμμάτων (data scrapers) τα δεδομένα μπορούν να εξαχθούν μόνο χειροκίνητα από το αρχείο. Για τον χρήστη Δυνατότητα ανάγνωσης. Δυνατότητα εκτύπωσης Τοπική αποθήκευση. Χειροκίνητη εισαγωγή των δεδομένων σε τρίτο σύστημα Για τον εκδότη Ευκολία στην διάθεση

35 2ο Επίπεδο ( ) Διαθέσιμα στο διαδίκτυο σε δομημένη μορφή αναγνώσιμη από μηχανές. Τα δεδομένα βρίσκονται στο διαδίκτυο σε δομημένη μορφή (μηχανικά αναγνώσιμη), ωστόσο για την εξαγωγή των δεδομένων από το αρχείο απαιτείται η απόκτηση ιδιόκτητου λογισμικού. Για τον χρήστη Όλα όσα μπορούσε και στο προηγούμενο επίπεδο Δυνατότητα άμεσης επεξεργασίας με χρήση ιδιόκτητου λογισμικού, με σκοπό την ανάλυση, ομαδοποίηση ή οπτικοποίησή τους Δυνατότητα εξαγωγής/μετατροπής σε κάποιο άλλο δομημένο μορφότυπο Για τον εκδότη Ευκολία στην διάθεση 3ο Επίπεδο ( ) Όπως στο προηγούμενο επίπεδο (2) αλλά επιπλέον με μη κλειστό (non-proprietary) format. Τα δεδομένα όχι μόνο είναι διαθέσιμα μέσω του παγκόσμιου ιστού αλλά επιπλέον ο καθένας μπορεί να τα χρησιμοποιήσει εύκολα και χωρίς κόστος. Για τον χρήστη Όλα όσα μπορούσε και στο προηγούμενο επίπεδο Μπορεί να επεξεργαστεί και να επέμβει στα δεδομένα, χωρίς να περιορίζεται από τις δυνατότητες κάποιου συγκεκριμένου λογισμικού Για τον εκδότη Ευκολία στην διάθεση Ίσως να απαιτείται ειδικό λογισμικό μετατροπής για να γίνει εξαγωγή των δεδομένων στο επιθυμητό μορφότυπο 4ο Επίπεδο ( ) Χρήση ανοικτών προτύπων του W3C για συνδεδεμένα δεδομένα (URIs για κάθε οντότητα). Τα δεδομένα είναι πλέον δικτυακά δεδομένα (μέρος του παγκόσμιου ιστού) και όχι απλά δεδομένα αναρτημένα κάπου στον ιστό. Ο καθένας μπορεί πλέον 35

36 να κάνει αναφορά σε αυτά και να τα χρησιμοποιήσει αφού οι οντότητες έχουν πλέον δικά τους URIs. Ο καλύτερος τρόπος αναπαράστασης δεδομένων σε αυτό το επίπεδο είναι με χρήση RDF όμως και απλούστερα σχήματα αναπαράστασης όπως Atom / xsd+xml / json μπορούν να χρησιμοποιηθούν. 5ο Επίπεδο ( ) Όπως στο επίπεδο (4) και επιπλέον, σύνδεση των δεδομένων με δεδομένα από άλλες (πρωταρχικές) πηγές. Πλέον τα δεδομένα είναι μέσα στον Ιστό και διασυνδέονται με άλλα δεδομένα. Τα δεδομένα γίνονται αναζητήσιμα και μπορεί να γίνει αναφορά σ αυτά από τρίτες πηγές, με αποτέλεσμα να αυξάνεται σημαντικά η αξία των δεδομένων. Για τον χρήστη : Όλα όσα μπορούσε και στο προηγούμενο επίπεδο Μπορεί να ανακαλύψει περισσότερα (σχετικά) δεδομένα Μπορεί να μάθει άμεσα για το σχήμα των δεδομένων που χρησιμοποιείται Είναι πιθανές πλέον οι περιπτώσεις των χαλασμένων συνδέσμων (broken links), όπως και με τα σφάλματα τύπου 404 στις ιστοσελίδες Για τον εκδότη: Απαιτείται ανάθεση ξεχωριστών URIs στα δεδομένα και μεθοδολογία για την αναπαράσταση των δεδομένων Αυξάνεται η αξία των δεδομένων Απαιτείται η επένδυση σημαντικών πόρων για τη διασύνδεση των δεδομένων Ενδεχόμενη ανάγκη για επισκευή και διόρθωση των χαλασμένων ή λανθασμένων συνδέσμων Πίνακας 2. Συνοπτικός πίνακας κατάταξης ανοικτών δεδομένων Η κατάταξη των ανοιχτών δεδομένων Ανοικτή Άδεια Αναγνώσιμα από μηχανή Μη Ιδιόκτητο format Ανοικτά πρότυπα Συνδεδεμένα Δεδομένα 36

37 2.7 Περιορισμοί Σύμφωνα με τους (Bertot κ.ά , Davies 2010, Dawes 2012, Halonen, 2012 Janssen et al. 2012, Lee και Kwak 2011, Mayer-Schönberger και Zappia 2011, Zuiderwijk κ.ά. 2012) εντοπίζονται μια σειρά εμποδίων για την δημιουργία αξίας από τα ανοικτά δεδομένα. Αυτά είναι: Πίνακας 3. Περιορισμοί στη διάθεση ανοικτών δεδομένων ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ κλειστά ή απρόσιτα σύνολα δεδομένων έλλειψη ολοκληρωμένων πολιτικών για τα δεδομένα έλλειψη ισχύος και η πληρότητα των συνόλων δεδομένων, ανεπαρκή μεταδεδομένα, καθώς και έλλειψη τεχνικής και σημασιολογικής διαλειτουργικότητας έλλειψη συνέπειας στο καθεστώς διασυνοριακής πρόσβασης έλλειψη κινήτρων στο πλαίσιο του δημόσιου τομέα έλλειψη τεχνικών δεξιοτήτων στο πλαίσιο του δημόσιου τομέα έλλειψη παιδείας και τεχνικής ικανότητας και υπερβολικά κατακερματισμένα και ανόμοια ανοικτά δεδομένα Εκτός των ανωτέρω, ένας από τους μεγαλύτερους φραγμούς στη δημοσίευση δημόσιων δεδομένων είναι το κόστος που επιβάλλεται στο κοινό για την πρόσβαση, ακόμη και αν είναι το ελάχιστο δυνατό. Χρησιμοποιείται ένα σύνολο επιχειρημάτων για τη χρέωση του κοινού με σκοπό την πρόσβαση στα δεδομένα, όπως το κόστος δημιουργίας τους, η απόσβεση της επένδυσης, το κόστος ανάκτησης της πληροφορίας, το κόστος επεξεργασίας κ.τ.λ. Το Cloud Computing (Υπολογιστικό Νέφος) και οι τεχνολογίες του Web 2.0 και του Σημασιολογικού Ιστού ακόμα και με τα ερωτηματικά για την ασφάλεια και την ιδιωτικότητα των δεδομένων, έχουν καταφέρει να γίνουν πολύ αποτελεσματικές και να ελαχιστοποιήσουν τα κόστη. (Pollock, 2008) Το άνοιγμα των δεδομένων αλλά και οι τεράστιες δυνατότητες που προκύπτουν από την επεξεργασία και τη διασύνδεσή τους δεν εγείρουν μόνο ευκαιρίες αλλά και σημαντικά ζητήματα, ιδίως γύρω από την προστασία των προσωπικών δεδομένων και την ιδιωτικότητα των πολιτών, καθώς μεγάλο μέρος από τις προσωπικές μας πληροφορίες βρίσκεται πλέον στα χέρια μεγάλων ιδιωτικών εταιριών όπως η Facebook και η Google, που επεξεργάζονται τις πληροφορίες που προκύπτουν από τις επαφές μας, από τις προτιμήσεις μας και τις αγορές μας, για να πραγματοποιήσουν καμπάνιες προώθησης προϊόντων, ενώ όπως προέκυψε από την πρόσφατη υπόθεση παρακολούθησης από την Εθνική Υπηρεσία Ασφάλειας των ΗΠΑ, δεν υπάρχει απόλυτη διαφάνεια αναφορικά με το πώς μπορεί να χρησιμοποιούνται τα προσωπικά δεδομένα σε πολλές περιπτώσεις στο διαδίκτυο. 37

38 Μία σημαντική εξέλιξη είναι το λεγόμενο Internet of Things (διαδίκτυο των πραγμάτων), με την ενσωμάτωση μικροεπεξεργαστών, αισθητήρων και μικροϋπολογιστών, σε κάθε είδους μηχάνημα, και όχι μόνο, που καταγράφουν και αναμεταδίδουν δεδομένα σε πραγματικό χρόνο. Έτσι σε ένα έξυπνο ψυγείο θα ενημερώνει αυτόματα όταν τελειώσει ένα προϊόν και θα πραγματοποιεί νέα ηλεκτρονική παραγγελία, σε ένα φορτίο λαχανικών που φέρουν μικροτσίπ θα ενημερώνουν για την κατάσταση και την ποιότητα του φορτίου και θα επηρεάζουν αντίστοιχα την προσαρμογή της τιμής, ακόμη και σε εγχειρισμένους ασθενείς θα μεταδίδουν πληροφορίες π.χ. για την πίεση και τη θερμοκρασία τους, ειδοποιώντας εγκαίρως για την κρισιμότητα μίας κατάστασης. Το διαδίκτυο των πραγμάτων ανοίγει μία νέα εποχή γύρω από τη σημασία και την αξιοποίηση των δεδομένων, με τεράστιες ηθικές, νομικές και τεχνολογικές προεκτάσεις. Η ύπαρξη νομικών πλαισίων που προβλέπουν την πρόσβαση στη δημόσια πληροφορία είναι μια αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την πρόσβαση των πολιτών σε δημόσια δεδομένα. Υπάρχουν περιπτώσεις που η πρόσβαση περιορίζεται, παρά την ύπαρξη του κατάλληλου νομικού πλαισίου. Η πρώτη περίπτωση, αφορά πληροφορίες που εμπίπτουν στις προβλέψεις του νομοθετικού πλαισίου προστασίας της ιδιωτικής ζωής και ιδιαίτερα περί προστασίας προσωπικών δεδομένων που συνήθως δεν μπορούν να διατίθενται δημόσια ακόμα και όταν υπάρχουν αιτήσεις για πρόσβαση σε αυτά. Όταν σύνολα δεδομένων εμπίπτουν στις προβλέψεις της προστασίας προσωπικών δεδομένων οι δημόσιοι οργανισμοί πρέπει να εξετάζουν την δυνατότητα ανωνυμοποίησης του αρχικού συνόλου έτσι ώστε να απαλείφουν τις πληροφορίες που μπορούν να προσδιορίσουν μονοσήμαντα ένα φυσικό πρόσωπο, ή την δημοσίευση αναφορών και αναλύσεων που συμπυκνώνουν την σημαντική πληροφορία του αρχικού συνόλου δεδομένων, χωρίς όμως να περιορίζουν τα αρχικά δεδομένα. Η ανωνυμοποίηση έχει το πλεονέκτημα ότι το τελικό σύνολο που δημοσιεύεται εξακολουθεί να περιλαμβάνει ακατέργαστα δεδομένα και επομένως μπορεί να χρησιμοποιηθεί με διαφορετικούς τρόπους από τους τελικούς χρήστες. Η δεύτερη αφορά αξιώσεις επιβολής τελών για την διάθεση των δεδομένων εκ μέρους των δημοσίων φορέων. Συνήθως αφορά γεωχωρικά δεδομένα ή δεδομένα με υψηλό κόστος παραγωγής (πχ. δορυφορικές εικόνες) τα οποία παραχωρούνται για εμπορική χρήση σε εταιρίες του ιδιωτικού τομέα. Η επιβολή τελών για την πρόσβαση αλλοιώνει τη σύνθεση του κοινού που μπορεί να έχει πρόσβαση στην πληροφορία. Η τρίτη περίπτωση σχετίζεται με ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας όπως τα πνευματικά δικαιώματα και τα δικαιώματα σε βάσεις δεδομένων. Οι δημόσιοι οργανισμοί θα πρέπει να κατέχουν τα πλήρη δικαιώματα επί του περιεχομένου που δημοσιεύουν, προκειμένου να μπορούν να ενθαρρύνουν την επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων χρησιμοποιώντας ανοιχτές άδειες. 38

39 Στις περιπτώσεις όπου το δημόσιο αναγνωρίζεται ως φορέας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, η αδειοδότηση των δεδομένων που παράγει ή συλλέγει, αποτελεί βασική παράμετρο για την εξασφάλιση της ανοιχτότατάς τους. Εμπόδιο για τη χρήση των ανοικτών δεδομένων είναι και η ποιότητά τους, η έλλειψη ακρίβειας, η μη εγκυρότητα, η απουσία προτύπων, η δυσκολία εντοπισμού τους και η πολυπλοκότητα των μορφών τους.(janssen,2012) Ο Richard Sterling (πρώην επικεφαλής της data.gov.uk), τον Ιούλιο του 2010, παραδέχθηκε δημοσίως ότι παλεύουν να βγάλουν νόημα από τον τεράστιο όγκο των συνόλων δεδομένων που δημοσιεύθηκε online, εκφράζοντας ανησυχίες ότι οι ιδιώτες μπορούν να καταλήγουν σε συμπεράσματα «όχι αρκετά έγκυρα" μετά την περιήγηση τους στα σύνολα δεδομένων διαθέσιμα από το gov.uk. Ο Sterling αποδίδει στην μορφή των πληροφοριών (π.χ. τη δομή, τη διαμόρφωση και την προεπεξεργασία) την δυνατότητα να επηρεάζουν δυσμενώς την ικανότητα των τελικών χρηστών να κάνουν χρήση των δεδομένων. Κατά τον Davis (Davis, T., 2010), πολλές πληροφορίες του δημόσιου τομέα «απλά δεν συλλέγονται σε μια χρησιμοποιήσιμη μορφή προς το παρόν» και η συστηματική οργάνωση της πληροφορίας δεν είναι μια ουδέτερη πράξη, αλλά αφορά αποφάσεις που έχουν επιπτώσεις τόσο στην ερμηνεία της και τη χρήση της στο μέλλον. Για παράδειγμα, σε σχέση με τις στατιστικές για την εγκληματικότητα, τα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν είναι συνάρτηση τόσο του τρόπου συλλογής των δεδομένων όσο και του βαθμού συσσωμάτωσης διακριτικότητας που χρησιμοποιείται για να διαφυλαχθεί η ιδιωτική ζωή του κάθε νοικοκυριού. Επιπλέον, παρέχοντας σε απευθείας σύνδεση φόρμες υποβολής ερωτημάτων και οπτικοποίησης για να "διευκολύνουν να αναλύσουν και να απεικονίσουν τα δεδομένα", όπως προτείνεται, υποθέτουμε ότι το κοινό έχει επαρκείς γνώσεις και δεξιότητες για να ερμηνεύει και να χρησιμοποιεί τα δεδομένα, και να αναγνωρίζει τις πηγές αβεβαιότητας που παράγονται στο συγκερασμό των διαφορετικών ανοιχτών datasets. 2.8 Ευρωπαϊκές οδηγίες- Ελληνική Νομοθεσία Η Οδηγία για τη Δημόσια Πληροφορία (Public Sector Information), είναι η Οδηγία της ΕΕ που αφορά τα ανοικτά δημόσια δεδομένα και είναι ένα σημαντικό βήμα για την υλοποίηση των ανοικτών δεδομένων. Αφορά όλα τα δεδομένα τα οποία παράγονται από δημόσιους φορείς στην Ευρώπη. Στην πρώτη της έκδοση το 2003 καθόριζε ότι από τη στιγμή που δημόσια δεδομένα καθίσταντο διαθέσιμα στο κοινό, 39

40 έπρεπε να είναι διαθέσιμα σε οποιονδήποτε για περαιτέρω χρήση. Στην πρώτη, όμως, έκδοση της Οδηγίας, οι δημόσιοι φορείς μπορούσαν να επιλέξουν ποια δημόσια δεδομένα μπορούσαν να ανοίξουν. Η νέα εκδοχή της Οδηγίας 2013/37 / ΕΕ ορίζει ότι όλα τα δεδομένα τα οποία έχουν καταστεί διαθέσιμα, θα πρέπει να καθίστανται αυτόματα και διαθέσιμα για περαιτέρω χρήση από οποιονδήποτε. Η έμφαση, δηλαδή, δίνεται, όχι μόνο στην ανοικτή διάθεση αλλά και στην περαιτέρω χρήση της δημόσιας πληροφορίας. Όσον αφορά το κόστος που χρειάζεται κανείς να πληρώσει για να χρησιμοποιήσει την πληροφορία, στην έκδοση της Οδηγίας του 2003, ένας φορέας που επιθυμούσε να επαναχρησιμοποιήσει δημόσια πληροφορία, έπρεπε να καλύψει όλο το κόστος της συλλογής, της επεξεργασίας, της διανομής της πληροφορίας, το οποίο συχνά ήταν υπέρογκο. Με την αναθεωρημένη Οδηγία, τα δεδομένα τα οποία συλλέγονται από τις δημόσιες αρχές όπως μετεωρολογικά δεδομένα, χάρτες, κ.λπ., τα οποία είναι απαραίτητα για διάφορες άλλες δημόσιες υπηρεσίες όπως για το στρατό, για τα αεροδρόμια, κ.λπ., και τα οποία έχουν χρηματοδοτηθεί από τους φορολογούμενους δε χρειάζεται να πληρωθούν ξανά από όποιον θέλει να τα χρησιμοποιήσει για περαιτέρω χρήση. Δίνεται το περιθώριο για χρέωση από το δημόσιο φορέα μόνο των εξόδων διάθεσης των δεδομένων και της πληροφορίας. Τέλος ψηφιοποιούνται οι συλλογές (βιβλία, πίνακες, παρτιτούρες) πολιτιστικών οργανισμών όπως βιβλιοθήκες, μουσεία, πανεπιστημιακά ιδρύματα, με σκοπό την περαιτέρω χρήση του πολιτιστικού αποθέματος από τους πολίτες και εμπορικές εταιρίες. Η ΕΕ έχει, ακόμη, υλοποιήσει μία διαδικτυακή πύλη μέσω της οποίας διαθέτει δημόσια τα δεδομένα και τις δομημένες πληροφορίες που παράγονται από δικές της υπηρεσίες όπως τη Eurostat, την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία. Παράλληλα, χρηματοδοτεί έργα όπως το ENGAGE 5 για την ανάπτυξη και υιοθέτηση των Ανοικτών Δεδομένων σε πολλαπλά επίπεδα, για τη δημιουργία υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (Inspire), το έργο «Γνώσεις για τη θάλασσα 2020» για τη χρήση των θαλάσσιων δεδομένων, το έργο Linked Open Data (LOD2) κλπ. Η Ελλάδα υιοθέτησε την οδηγία των Δεδομένων του Δημόσιου Τομέα (PSI Directive) με τη θέσπιση του νόμου 3448 /2006 για την επαναχρησιμοποίηση της δημόσιας πληροφορίας και τη ρύθμιση θεμάτων του Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Τον Απρίλιο του 2011, θεσπίστηκε νομικό πλαίσιο για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Δημιουργήθηκαν ιστότοποι για να τοποθετούνται οι πολίτες στα προσχέδια των νομοσχεδίων και τα Υπουργεία και οι περιφέρειες της χώρας και οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης αναρτούν αποφάσεις και πράξεις

41 τους στο διαδίκτυο, μέσω της ηλεκτρονικής πύλης «Διαύγεια» 6. Τόσο τα δεδομένα όσο και τα μεταδεδομένα είναι διαθέσιμα ανοικτά (με άδειες Creative Commons Αναφορά) προς τρίτους και μέσω προγραμματιστικής διεπαφής (API), ώστε να είναι νομικά και τεχνικά δυνατή η ανάπτυξη εφαρμογών προστιθέμενης αξίας. Χάρη σε αυτό έχουν δημιουργηθεί διάφορες εφαρμογές, όπως η Υπερδιαύγεια, μία πύλη που προσφέρει επαυξημένες λειτουργίες αναζήτησης στη Διαύγεια και σε άλλες δημόσιες πηγές ή το publicsepending.net, επιτρέποντας τη συλλογή και παρουσίαση οικονομικών στοιχείων σε μορφή που είναι χρηστική για όλους. Κεντρική πλατφόρμα για τη δημοσίευση των δεδομένων της δημόσιας διοίκησης είναι το data.gov.gr, που ακολουθεί το παράδειγμα και άλλων χωρών όπως data.gov.uk, dati.gov.it, κ.λπ., ο επίσημος διαδικτυακός τόπος για τα γεωχωρικά δεδομένα και την εφαρμογή της οδηγίας INSPIRE 7, το geodata.gov.gr, ενώ σταδιακά κάνουν την εμφάνισή τους και κάποιες πύλες για τα δεδομένα της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης (π.χ. opencrete.gov.gr). Τα σύνολα δεδομένων που μπορεί κανείς να βρει αφορούν π.χ. τις τιμές των καυσίμων, στοιχεία διαγωνισμών του Δημοσίου, τις τιμές των καταναλωτικών προϊόντων και τα μεταδεδομένα των αρχείων της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης. Επίσης στη διεύθυνση open-data.okfn.gr διατίθεται η Πύλη Ανοικτών Δεδομένων που υποστηρίζει το Ίδρυμα Ανοικτής Γνώσης Ελλάδας Open Knowledge Foundation Greece. Στο πλαίσιο της ΕΕΛ/ΛΑΚ λειτουργεί Ομάδα Εργασίας για τα Ανοιχτά Δεδομένα(opendata.ellak.gr). Με τον νόμο 4305/2015 «Ανοικτή διάθεση και περαιτέρω χρήση εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων του δημόσιου τομέα, τροποποίηση του ν. 3448/2006 (Α 57), προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας 2013/37/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, περαιτέρω ενίσχυση της διαφάνειας, ρυθμίσεις θεμάτων Εισαγωγικού Διαγωνισμού Ε.Σ.Δ.Δ.Α. και άλλες διατάξεις» ΦΕΚ 237 Α/2015 καθιερώνεται η αρχή της εξ ορισμού ανοικτής διάθεσης και περαιτέρω χρήσης της δημόσιας πληροφορίας και τίθενται οι νέες προϋποθέσεις για την διάθεση των δεδομένων των δημοσίων φορέων σε τρίτους. Βασική αρχή του νέου νόμου είναι ο χαρακτηρισμός πλην σαφώς οριζόμενων εξαιρέσεων- όλων των δημόσιων δεδομένων ως ανοικτών προς διάθεση. Στόχος είναι η περαιτέρω εδραίωση της διαφάνειας και η διευκόλυνση των πολιτών και των επιχειρήσεων σε όλο το πλαίσιο των συναλλαγών τους με το δημόσιο Αδειοδότηση Στη συνέχεια εξετάζουμε τα δικαιώματα του δημοσίου όταν διαθέτει δεδομένα επί των οποίων του αναγνωρίζονται πνευματικά δικαιώματα και κάνουμε αναφορά σε 6 diavgeia.gov.gr

42 δύο ομάδες αδειών οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αδειοδότηση δημοσίων δεδομένων. Οι άδειες αυτές είναι οι Creative Commons και οι Open Data Commons. Τέλος παρουσιάζουμε τα κριτήρια για αδειοδότηση δεδομένων του δημοσίου. Το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας χωρίζεται στο ευρωπαϊκό και στο ελληνικό δίκαιο σε δύο δικαιώματα: το περιουσιακό και το ηθικό. Το περιουσιακό δικαίωμα αναφέρεται στην οικονομική εκμετάλλευση του έργου και, όπως θεσμοθετείται και προστατεύεται από τις διεθνείς συνθήκες, μεταφράζεται σε πλήρη παρακράτηση όλων των επιμέρους δικαιωμάτων πάνω σε ένα έργο, ψηφιακό ή μη, αποτρέποντας την ουσιαστική επαναχρησιμοποίηση του από τρίτους χωρίς την συναίνεση του δημιουργού. Το δικαίωμα αποκτάται αυτοδικαίως και έχει περιορισμένη χρονική διάρκεια. Το περιουσιακό δικαίωμα χωρίζεται σε επιμέρους εξουσίες που ο νόμος επιτρέπει ρητά τη χωριστή εκμετάλλευση της κάθε μιας, έτσι ο δημιουργός μπορεί να μεταβιβάσει ή να παραχωρήσει άδεια εκμετάλλευσης μόνο για μία ή για κάποιες από αυτές τις εξουσίες. Το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού, έχει ως βασική παραδοχή ότι ο δημιουργός έχει έναν ιδιαίτερο δεσμό με το δημιούργημά του πέρα από το δικαίωμα οικονομικής εκμετάλλευσης. Το ηθικό δικαίωμα, σε αντίθεση με το περιουσιακό, δε μεταφράζεται σε επιπλέον αμοιβή, είναι αμεταβίβαστο και ο δημιουργός δεν μπορεί να παραιτηθεί από αυτό. Έχει και αυτό, όπως και το περιουσιακό δικαίωμα, επιμέρους εκφάνσεις. Πίνακας 4 : Κατηγορίες Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας Copyright Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος Some Right Reserved Με επιφύλαξη κάποιων δικαιωμάτων άδειες CC Public Domain Χωρίς επιφύλαξη κάποιου δικαιώματος άδειες PDL, CCZero Στον αντίποδα της κατακράτησης όλων των δικαιωμάτων βρίσκεται αυτό που αποκαλούμε κοινό κτήμα (public domain). Η έννοια του public domain συνδέεται στενά με την έννοια των «Κοινών» και διασφαλίζει ότι οποιοδήποτε έργο βασισμένο σε άλλα έργα που ανήκουν στα «Κοινά», θα ανήκει επίσης στα «Κοινά» με συνέπεια να αυξάνεται ο συλλογικός πλούτος. Η απόδοση ενός ψηφιακού αγαθού στο public domain διασφαλίζει ότι κάθε παραγωγός/χρήστης μπορεί ελεύθερα να χρησιμοποιήσει, να αντιγράψει, να τροποποιήσει, ακόμα και να εμπορευθεί το αρχικό αγαθό, με την προϋπόθεση ότι το παράγωγο προϊόν κα διέπεται από τους ίδιους ακριβώς όρους διάθεσης και ιδιοκτησίας. Μεταξύ της κατακράτησης όλων των δικαιωμάτων (All rights Reserved) και της απόδοσης ενός έργου στα «Κοινά» (No rights Reserved) υπάρχουν ενδιάμεσες 42

43 καταστάσεις, που αφορούν την παρακράτηση ορισμένων μόνων δικαιωμάτων. Στο ενδιάμεσο αυτό status βρίσκονται διάφορες άδειες όπως όλες οι άδειες Creative Commons εκτός της CCZero και ορισμένες άδειες Open Data Commons. Η ιδέα της καθολικής πρόσβασης στην έρευνα, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό έχει καταστεί δυνατή από το Διαδίκτυο, αλλά τα νομικά και κοινωνικά μας συστήματα δεν επιτρέπουν πάντοτε αυτή την ιδέα να πραγματοποιηθεί. Το Copyright δημιουργήθηκε πολύ πριν από την εμφάνιση του Διαδικτύου και είναι δύσκολο να εκτελέσει νομικά ενέργειες που θεωρούμε δεδομένα στο δίκτυο: αντιγραφή, επικόλληση, επεξεργασία και ανάρτηση στο Web. Για να επιτευχθεί το όραμα της καθολικής πρόσβασης, είναι αναγκαία η παροχή δωρεάν, δημόσιας και τυποποιημένης υποδομής που δημιουργεί μια ισορροπία ανάμεσα στην πραγματικότητα του Διαδικτύου και την πραγματικότητα των νόμων περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Αυτό έκανε ο οργανισμός Creative Commons. Ο Creative Commons είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, που επιτρέπει την ανταλλαγή και τη χρήση της δημιουργικότητας και γνώσης μέσω της δωρεάν νομικών εργαλείων. Οι άδειες Creative Commons (CC) προσφέρουν στους δημιουργούς ή στους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων τη δυνατότητα να επιλέγουν με απλό τρόπο ποιες ελευθερίες θέλουν να παρέχουν τα δημιουργήματα τους. Αυτό κατά συνέπεια καθιστά εύκολο το να μοιράζεται κανείς το προϊόν της δημιουργικής εργασίας του, ή να χτίζει πάνω στα δημιουργήματα άλλων. Τα χαρακτηριστικά των αδειών Creative Commons είναι ότι είναι προσαρμόσιμες στις ανάγκες του δημιουργού, δεν είναι αποκλειστικές και δεν ανακαλούνται. Εικόνα 5: Οι άδειες Creative Commons 43

44 Υπάρχουν έξι τύποι αδειών που προκύπτουν από την υιοθέτηση ή όχι, τεσσάρων βασικών όρων στην επιλεγμένη άδεια: ΑΝΑΦΟΡΑ (BY): Το έργο είναι διαθέσιμο στο κοινό με τα βασικά δικαιώματα (αντιγραφή, διανομή, προβολή και απόδοση) υπό την προϋπόθεση ότι διανέμεται μαζί με τις πληροφορίες αδειοδότησης και γίνεται αναφορά του δημιουργού ή του χορηγού της άδειας. ΜΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ (NC): Το έργο μπορεί να αντιγραφεί και να διανεμηθεί, αλλά δε μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εμπορικούς σκοπούς. ΟΧΙ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΕΡΓΑ (ND): Εκχωρεί τα βασικά δικαιώματα αλλά δεν επιτρέπει την δημιουργία παράγωγων έργων (πχ μετάφραση), δηλαδή δεν επιτρέπει το έργο να αλλοιωθεί, να τροποποιηθεί ή να δημιουργηθεί κάτι νέο βασισμένο σε αυτό. ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗ (SA): Εάν το έργο αλλοιωθεί, τροποποιηθεί ή δημιουργηθεί κάτι νέο βασισμένο σε αυτό, το έργο που θα προκύψει θα μπορεί να διανεμηθεί μόνο με την ίδια ή παρόμοια άδεια. H «άδεια» Creative Commons Zero (CCZero) είναι ένα εργαλείο που στις χώρες που επιτρέπεται η παραίτηση από το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, λειτουργεί ως παραίτηση και άρα όχι ως άδεια. Με την παραίτηση το έργο ουσιαστικά καθίσταται δημόσιο κτήμα και δεν υπάρχει κανένας περιορισμός στη χρήση του. Στις χώρες που δεν επιτρέπεται η παραίτηση (π.χ. όλες οι Ευρωπαϊκές), ισοδυναμεί με μη αποκλειστική άδεια χρήσης του συνόλου των δικαιωμάτων που έχει ένας δικαιούχος. Επειδή πολλοί υποστήριξαν ότι οι άδειες CC δεν ήταν κατάλληλες για την αδειοδότηση βάσεων δεδομένων, ξεκίνησε μια προσπάθεια για την δημιουργία νέων αδειών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αδειοδότηση βάσεων. Οι πιο γνωστές άδειες αυτής της κατηγορίας είναι οι άδειες Open Data Commons (ODC) που δημιουργήθηκαν από το Open Knowledge Foundation (OKNF). Οι τρείς άδειες ODC είναι: Public Domain Dedication and License (PDDL), καμία προϋπόθεση χρήσης, αποποίηση όλων των δικαιωμάτων και απόδοση στο public domain. Attribution License (ODC-By) αναφορά στο δημιουργό, διαφοροποίηση από το πρωτότυπο και την πηγή. Open Database License (ODC-ODbL), αναφορά στο δημιουργό, διαφοροποίηση από το πρωτότυπο και την πηγή, παρόμοια διανομή. Για να επιλεγεί μια άδεια για την διάθεση δημοσίων δεδομένων πρέπει να εξετάζονται δύο βασικές παράμετροι : (α) εάν είναι κατάλληλη για αδειοδότηση βάσεων δεδομένων και 44

45 (β) εάν εξασφαλίζει την ανοιχτότητα των δεδομένων. Αν βασιστούμε στον ορισμό της ανοιχτότητας που δίνει το Open Knowledge Foundation, οι μόνοι περιορισμοί που πρέπει να τίθενται αφορούν την Αναφορά του Δημιουργού και την Παρόμοια Χρήση. Έτσι οι άδειες που πληρούν τα παραπάνω κριτήρια είναι οι τρείς άδειες Open Data Commons και η άδεια Creative Commons Zero. (Παπαδόπουλος Θ.) 2.9 Open data groups Υπάρχουν διάφορες οργανώσεις και ομάδες που οδηγούν την έρευνα των Open Data, τις βέλτιστες πρακτικές και τις τεχνολογίες διεθνώς, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Open Government Partnership, το Open Data Institute, το Ίδρυμα Open Knowledge Foundation, ο W3C, το Insight Centre for Data Analytics, το Open Data Research Network, το Govlab και το Ίδρυμα Sunlight Foundation. Παρακάτω περιγράφονται με συντομία μερικά από αυτά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι πολύ δραστήρια στην προώθηση της ατζέντας Open Data 1 σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Η αποστολή της είναι η ενίσχυση της εμπορικής και κοινωνικής προστιθέμενης αξίας με βάση την ευφυή χρήση, τη διαχείριση και την επαναχρησιμοποίηση των πηγών δεδομένων στην Ευρώπη, μέσω ενός συνδυασμού της Έρευνας και της Καινοτομίας, νομοθετικών ρυθμίσεων και δράσεων. Το έργο της Επιτροπής στον τομέα των ανοιχτών δεδομένων επικεντρώνεται στην δημιουργία αξίας μέσω της επαναχρησιμοποίησης ενός συγκεκριμένου τύπου των δεδομένων - πληροφοριών του δημόσιου τομέα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμμετέχει επίσης στην υποστήριξη της καινοτομίας Open Data και βέλτιστων πρακτικών, μέσω έργων που χρηματοδοτούνται, όπως το LOD2 και OpenCube, δράσεων όπως η Διάσκεψη European Data Forum και SEMIC, δραστηριότητες τυποποίησης, όπως εκείνες που έχουν αναληφθεί από τις λύσεις διαλειτουργικότητας για τις ευρωπαϊκές δημόσιες διοικήσεις (ISA) και INSPIRE και κατάρτισης και δραστηριότητες δικτύωσης, όπως το Open Data Support project και Joinup. 45

46 Το Ινστιτούτο Open Data (ODI) ιδρύθηκε από τον Sir Tim Berners-Lee και τον καθηγητή Nigel Shadbolt το Είναι μια μη κερδοσκοπική εταιρεία, με έδρα το Λονδίνο, που έχει ως στόχο την εξέλιξη της φιλοσοφίας των Open Data για να δημιουργήσουν οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές αξίες. Αναλαμβάνει την έρευνα σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων Open Data, παρέχει μια θερμοκοιτίδα για τις νεοσύστατες επιχειρήσεις, οργανώνει ένα διεθνές δίκτυο των επιχειρήσεων, παρέχει εκπαίδευση και διαλέξεις και διοργανώνει διαγωνισμούς και εκδηλώσεις. Το Ίδρυμα Open Knowledge Foundation (OKFN) είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 2004 με στόχο στην προώθηση των ανοιχτών δεδομένων και του ανοιχτού περιεχομένου σε όλες τις μορφές τους - συμπεριλαμβανομένων των δημοσιονομικών στοιχείων, τη δημόσια χρηματοδότηση της έρευνας και το πολιτιστικό περιεχόμενο στο δημόσιο τομέα. Έχει έδρα στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά έχει ένα παγκόσμιο δίκτυο τοπικών ομάδων σε περισσότερες από 40 χώρες. Δραστηριοποιείται σε πολλά διαφορετικά σχέδια Open Data, όπως το Open Data Index, το OpenSpending και το CKAN, έναν από τους πιο ευρέως χρησιμοποιούμενους καταλόγους Open Data στον κόσμο. Η Κοινοπραξία του Παγκοσμίου Ιστού World Wide Web Consortium (W3C) είναι μια διεθνής κοινότητα όπου οι Οργανισμοί Μέλη, το προσωπικό πλήρους απασχόλησης και το κοινό συνεργάζονται για να αναπτύξουν πρότυπα του Παγκοσμίου Ιστού. Με επικεφαλής τον εφευρέτη του Παγκοσμίου Ιστού Tim Berners- Lee και το διευθύνοντα σύμβουλο Jeffrey Jaffe, η αποστολή του W3C είναι να οδηγήσει τον Παγκόσμιο Ιστό στο μέγιστο των δυνατοτήτων του. Το όραμα του W3C για τον Ιστό περιλαμβάνει τη συμμετοχή, την ανταλλαγή γνώσεων, και με αυτόν τον τρόπο την οικοδόμηση εμπιστοσύνης σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτό περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός Web Δεδομένων και Υπηρεσιών. Το W3C συνεισφέρει στην κοινότητα Open Data, με την ανάπτυξη διεθνών προτύπων και βέλτιστων πρακτικών για τα, τα δεδομένα υψηλής ποιότητας αναγνώσιμα από μηχάνημα. Ορισμένες ομάδες εργασίας του W3C παράδειγμα που εργάζονται σε αυτόν τον τομέα είναι 46

47 W3C Government Linked Data Working Group, και το W3C Data on the Web Best Practices Working Group. Το Insight Centre for Data Analytics είναι μια κοινή πρωτοβουλία μεταξύ του University College του Δουβλίνου, του Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ιρλανδίας στο Galway (NUIG), του University College στο Cork, και του Dublin City University. Ιδρύθηκε το 2013 και συγκεντρώνει κορυφαίους ακαδημαϊκούς της Ιρλανδίας από τα κορυφαία ερευνητικά κέντρα σε βασικούς τομείς της έρευνας όπως το Σημασιολογικό Ιστό, τους Αισθητήρες και το Sensor Web, την Ανάλυση των κοινωνικών δικτύων, την Υποστήριξη Αποφάσεων και Βελτιστοποίηση, και το Connected Health. Το Insight Centre for Data Analytics 6 είναι ένα από τους κορυφαίους παραγωγούς των προτύπων Open Data στον κόσμο σήμερα. Πρότυπα που έχουν προέλθει και έχουν αναπτυχθεί στο NUIG, όπως το DCAT, ADMS και το Data Cube, υιοθετούνται σε πρωτοβουλίες ανοιχτών δεδομένων σε παγκόσμιο επίπεδο, από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Έχει επίσης ηγετική θέση στην ανάπτυξη της τεχνολογίας Open Data, διευκολύνοντας τη δημοσίευση των 5 αστέρων Linked Data από δημόσιους φορείς μέσω εργαλείων όπως το Open Data Publishing Pipeline,, την επέκταση του RDF για την Ανοικτή Βελτίωση και το D2RQ. Συνεργάζεται με εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς, από τον δημόσιο τομέα, την ακαδημαϊκή κοινότητα και τη βιομηχανία. Το Governance Lab (The GovLab) στο πλαίσιο των εργασιών της παρουσιάζει τον GovLab δείκτη, τα τελευταία στατιστικά στοιχεία που σχετίζονται με το άνοιγμα της διακυβέρνησης, η οποία περιλαμβάνει ανοιχτά δεδομένα, τονίζοντας τις παγκόσμιες τάσεις στα Open Data και την απελευθέρωση των πληροφοριών του δημόσιου τομέα. Συντονίζει επίσης το Open Data 500, μια ολοκληρωμένη μελέτη των αμερικανικών εταιρειών που χρησιμοποιούν ανοιχτά κυβερνητικά δεδομένα για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και την ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών. 47

48 2.10 Διεθνείς πρακτικές από ΑΕΙ για προσφορά δεδομένων Τα σύγχρονα πανεπιστήμια λειτουργούν ως εκπαιδευτικά ιδρύματα, πανεπιστημιακά ερευνητικά ιδρύματα, καθώς και ζωντανές κοινότητες των φοιτητών τους και του προσωπικού. Ως εκ τούτου, υπάρχουν τόσες πολλές πτυχές των δεδομένων του πανεπιστημίου. Μια αρκετά νέα περιοχή που έχει αρχίσει να εμφανίζει πραγματικές δυνατότητες είναι τα ανοικτά δεδομένα της εκπαίδευσης. Αυτά αναφέρονται στα ανοικτά δεδομένα που βγαίνουν από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως η θέση των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, τα εσωτερικά δεδομένα, όπως τα ονόματα του προσωπικού, των διαθέσιμων πόρων, προϋπολογισμών, τα δεδομένα του προγράμματος σπουδών και οι στόχοι μάθησης, καθώς και τα δεδομένα που δημιουργούνται από το χρήστη, όπως analytics για τη μάθηση, την αξιολόγηση, τα δεδομένα απόδοσης, κ.λπ. Η σημασία της χρήσης ανοικτών δεδομένων αναγνωρίζεται από τα πανεπιστήμια καθώς προσαρμόζονται και λειτουργούν σε μια όλο και πιο σύνθετη αγορά, αλλά γνωρίζουν τη δύναμη των δεδομένων μέσω των ερευνητικών δραστηριοτήτων τους και τα πλεονεκτήματα από την έκθεση δεδομένων σε έλεγχο και επαναχρησιμοποίηση που οδηγούν στην ανακάλυψη, την καινοτομία και την γνώση. Η χρήση των ανοιχτών δεδομένων μπορεί να αποφέρει τεράστια οφέλη για τους φοιτητές, ακαδημαϊκούς και ερευνητές, καθώς μπορούν να μάθουν από τη χρήση των δεδομένων που προέρχονται από την πραγματική έρευνα, από μελέτες περιπτώσεων και ανοιχτά κυβερνητικά δεδομένα και ενδεχομένως αυτό να διευκολύνει τη συνεργασία μεταξύ των ακαδημαϊκών. Επιπλέον, σε αντίθεση με τα εκπαιδευτικά και ερευνητικά αποτελέσματα που περιορίζονται από αυστηρότερους όρους αδειοδότησης και πνευματικής ιδιοκτησίας, τα ανοικτά δεδομένα θα επιτρέψουν σε όλους τους ερευνητές να εργαστούν με τις ίδιες «πρώτες ύλες», για τις ίδιες ή τουλάχιστον πολύ παρόμοιες περιστάσεις. Τα δεδομένα των φοιτητών σε συνδυασμό με τα ανοικτά δεδομένα από εξωτερικές πηγές μπορούν να βοηθήσουν τη βελτίωση της στόχευσης του μάρκετινγκ και των προσλήψεων. Τα ερευνητικά δεδομένα μπορούν να θεωρηθούν ως περιουσιακά στοιχεία του πανεπιστημίου, που απορρέουν από την αποστολή του να υποστηρίξει την ποιότητα της έρευνας. Εφαρμόζοντας τις βέλτιστες πρακτικές για την προστασία αυτών των περιουσιακών στοιχείων προστατεύονται οι πνευματικές, οικονομικές, ανθρώπινες και υλικές επενδύσεις στην έρευνα του πανεπιστημίου. Η φιλοδοξία για εμπορευματοποίηση της έρευνας και για διπλώματα ευρεσιτεχνίας πρέπει να εξισορροπείται με την επιθυμία (εκτός από απαίτηση) να μοιράζονται δεδομένα. Η 48

49 πρόσβαση σε ερευνητικά δεδομένα, μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση της πανεπιστημιακής έρευνας και, επομένως, στο κοινό καλό και μπορεί να βοηθήσει να εξασφαλιστεί η μελλοντική χρηματοδότηση της έρευνας. (Erway R., 2013) Πολλά πανεπιστήμια δημιουργούν καταλόγους δεδομένων για να περιέχουν αναφορές σε όλα τα αποτελέσματα της έρευνας. Η Αυστραλιανή Εθνική Υπηρεσία Δεδομένων (ANDS) έχει δημιουργήσει μια πλατφόρμα ερευνητικών πόρων και αναπτύσσει ένα μητρώο δεδομένων της έρευνας που θα είναι διαθέσιμο σε εθνικό επίπεδο.( Research Data Australia) 8. Στην Ευρώπη η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει κάνει σημαντικές επενδύσεις για την ανάπτυξη της έρευνας ως μέρος του Ευρωπαϊκού Στρατηγικού Φόρουμ του για τις Ερευνητικές Υποδομές (ESFRI). Το Databib 9 είναι ένα διεθνές εργαλείο για την εύρεση σε αποθετήρια των ερευνητικών δεδομένων. Στις ΗΠΑ, ο Σύνδεσμος των Ερευνητικών Βιβλιοθηκών, ο Σύλλογος των αμερικανικών Πανεπιστημίων και η Ένωση Δημόσιων Πανεπιστημίων έχουν εκδώσει μια πρόταση που ονομάζεται SHared Access Research Ecosystem (SHARE) 10 που θα εφαρμοστεί σε όλο το δίκτυο των πανεπιστημίων που λειτουργούν αποθετήρια για το διαμοιρασμό των ερευνητικών δεδομένων που πληρούν τις απαιτήσεις του. Η απελευθέρωση των δεδομένων, όπως για παράδειγμα το κόστος των προμηθειών, το κόστος της ενέργειας και η χρήση, ή η εκμετάλλευση του χώρου θα επιτρέπουν στα ιδρύματα να μειώνουν το κόστος με συνέπεια την αύξηση της αποτελεσματικότητας. Μπορεί επίσης να υπάρχουν ευκαιρίες μέσα από τη μεταφορά καλών πρακτικών από τον ένα τομέα στον άλλο. Ενώ υπάρχουν πολλές ευκαιρίες που προκύπτουν από τα ανοικτά δεδομένα, υπάρχουν επίσης προκλήσεις και κίνδυνοι. Χρειάζεται χωρητικότητα και υποδομή για να αναπτυχθούν, η οποία θα απαιτήσει επενδύσεις. Τα ιδρύματα θα πρέπει να καθησυχάσουν τις ανησυχίες σχετικά με τον ανταγωνισμό και την ανταλλαγή πληροφοριών. Υπάρχουν επίσης και άλλα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης για την προστασία των περιουσιακών στοιχείων των πληροφοριών του κλάδου από την κυβερνο-επίθεση, σε συνδυασμό με τα ζητήματα της ιδιωτικής ζωής, ειδικά για τα δεδομένα των φοιτητών και της απόδοσης των εκπαιδευτικών, η ανησυχία γύρω από την απώλεια της αυτονομίας των εκπαιδευτικών στην τάξη και της προστασίας των δεδομένων. Με το έργο DBpedia, την μετατροπή της Wikipedia ως διασυνδεδεμένα δεδομένα εκπαιδεύονται οι φοιτητές να κάνουν διάκριση μεταξύ καλών και κακών πόρων κάτι που είναι υψίστης σημασίας

50 Υπάρχουν μόνο λίγα πανεπιστήμια διεθνώς, σήμερα, που διαθέτουν τα δημόσια δεδομένα τους, διασυνδεδεμένα, χρησιμοποιώντας τεχνολογίες όπως RDF και SPARQL για να δώσουν άμεση πρόσβαση σε πληροφορίες όπως δημοσιεύσεις, μαθήματα, εκπαιδευτικό υλικό, κ.τ.λ. Οι πρωτοβουλίες αυτές συχνά είναι ανεξάρτητες από κάθε άλλη. Για κάθε καινούρια πλατφόρμα ενός πανεπιστημίου που αναπτύσσεται, απαιτούνται πολλές προσπάθειες για την κατασκευή και τη σύνδεση των δεδομένων και την αναθεώρηση παλιών πρακτικών. Το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί την ηγέτιδα χώρα στα ανοιχτά κυβερνητικά δεδομένα σε όλη την Ευρώπη. Το 2010 ήταν η πρώτη χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο, που υιοθέτησε από την πρώτη στιγμή τα Συνδεδεμένα Ανοιχτά Δεδομένα, όταν ακόμα και το αμερικάνικο portal data.gov ήταν βασισμένο σε παλιότερες τεχνολογίες για τα δεδομένα του (πχ pdf.) (Βασιλείου Ο., Γεωργής Χ., 2013). Το data.ac.uk είναι μια ανοικτή πηγή δεδομένων η οποία έχει ως στόχο να παρέχει ένα ενιαίο χώρο αναφοράς για διάφορα σύνολα δεδομένων που δημιουργούνται και συντηρούνται από κοινού από την κοινότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τα δεδομένα παρέχονται δωρεάν για χρήση από όλους. Το Data.ac.uk αναλύεται σε έναν αριθμό μικρότερων χώρων (πύλες) που έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν τα διάφορα σύνολα δεδομένων σε αναγνώσιμη φόρμα από τον άνθρωπο. Η απαίτηση της κυβέρνησης για διαφάνεια και λογοδοσία σε δημόσια ιδρύματα, οδήγησε διάφορα πανεπιστήμια να ασχοληθούν με την ανάπτυξη προσεγγίσεων που συνδέονται με τα Συνδεδεμένα Ανοιχτά Δεδομένα. Ωστόσο, υπάρχει και μια σχετικά πρόσφατη αναγνώριση ότι η ανταλλαγή δεδομένων όχι μόνο επιτρέπει τη σύγκριση μεταξύ των επιμέρους ιδρυμάτων, αλλά μπορεί επίσης να ενημερώσει για τη λήψη αποφάσεων. Αρκετές πύλες ανοικτών δεδομένων των πανεπιστημίων είναι καθ οδόν. Η πύλη OU Linked Data 11 του Ανοικτού Πανεπιστημίου έχει σήμερα 6 σύνολα δεδομένων, χωρίς όμως διοικητικά και ονόματα προσωπικού, ενώ αυτή του University of Oxford 12 είναι υπό κατασκευή. Ένας ατελής κατάλογος των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων που έχουν δημοσιεύσει τα ανοικτά δεδομένα τους ως συνδεδεμένα δεδομένα μπορούν να βρεθούν στο Το Πανεπιστήμιο του Aberdeen, το Πανεπιστήμιο του Cambridge, το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, το Πανεπιστήμιο του Greenwich, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, το Ανοικτό Πανεπιστήμιο και το Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον συνεργάζονται στο κοινό έργο Creating Value from Open Data μαζί με το ODI για να ξεκλειδώσουν και να αναδείξουν το δυναμικό των ανοικτών δεδομένων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Δημιουργήθηκε η υπηρεσία για την ανταλλαγή δεδομένων εξοπλισμού, όπως επίσης και ανοικτή υπηρεσία που συγκέντρωσε σύνολα δεδομένων σε πολλές πτυχές της

51 πανεπιστημιακής ζωής, όπως τοποθεσίες, μαθήματα, προγράμματα, προσωπικό, ταξιδιωτικές πληροφορίες και διαθέσιμες ανοικτές διδασκαλίες. Μερικά πανεπιστήμια έχουν ήδη εισάγει πολιτικές για τη διατήρηση και την ανταλλαγή των δεδομένων των ερευνητών τους (Πανεπιστήμια του Εδιμβούργου και της Οξφόρδης) και μερικά έχουν αναπτύξει ιδρυματικά αποθετήρια δεδομένων στην οποία οι ακαδημαϊκοί και οι διδακτορικοί φοιτητές ενθαρρύνονται να καταθέσουν τις εργασίες τους (π.χ. Edinburgh DataShare ). (Mauthner Ν.,2013) Στις Ηνωμένες Πολιτείες το Πρόγραμμα Open Project είναι μια προσπάθεια για τη δημιουργία της πρώτης μεγάλης κλίμακας, σε απευθείας σύνδεση, βάσης δεδομένων των πανεπιστημιακών προγραμμάτων σπουδών, ως πλατφόρμα για την ανάπτυξη της νέας έρευνας, διδασκαλίας και διοικητικών εργαλείων. Έχοντας συγκεντρώσει πάνω από ένα εκατομμύριο αρχεία διδακτέας ύλης μέχρι σήμερα το πρόγραμμα επιτρέπει τις συγκρίσεις του προγράμματος σπουδών σε όλα τα πανεπιστήμια για την εξέταση του περιεχομένου και της εξέλιξης των πεδίων. Το Linked Universities 13 είναι μια σύμπραξη των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων που εκθέτουν τα δημόσια δεδομένα τους ως συνδεδεμένα δεδομένα. Η ιδέα είναι ότι τα δεδομένα από διάφορους οργανισμούς και οργανώσεις μπορούν να δημιουργήσουν έναν κοινό χώρο δεδομένων στο Web, το Διαδίκτυο Δεδομένων, δηλαδή μια πλατφόρμα (πύλη) όπου τα θεσμικά όργανα και τα άτομα που συμμετέχουν στην έκθεση των δεδομένων του πανεπιστημίου, να μπορούν να περιγράψουν, να μοιραστούν και να επαναχρησιμοποιήσουν κοινά λεξιλόγια απέναντι σε κοινές έννοιες (όπως μαθήματα, προσόντα, εκπαιδευτικό υλικό, κ.λπ.), κοινά εργαλεία και πρακτικές. Συμμετέχουν τα πανεπιστήμια The Open University (UK), το University of Münster ( Γερμανία), το Aalto University (Φινλανδία), το University of Southampton (UK), το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο (Ελλάδα), το Ege University, (Τουρκία), το Charles University in Prague (Τσεχία) και το Universitat Pompeu Fabra (Ισπανία) 2.11 Συμπεράσματα Τα τελευταία χρόνια διεθνείς και εθνικές πολιτικές υποστηρίζουν το άνοιγμα των δεδομένων του δημοσίου τομέα, δηλαδή των πληροφοριών που παράγονται από δημόσιους φορείς με σκοπό την επίτευξη της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της συμμετοχής, ενώ, ταυτόχρονα, επιτρέπεται την αύξηση της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, με την ανάπτυξη υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας. 13 ( 51

52 Η προώθηση των Ανοικτών Δεδομένων αποτελεί βασικό πυλώνα του Ψηφιακού Θεματολογίου της Ευρώπης και δεσμεύει τα κράτη μέλη για την υιοθέτηση πρακτικών για το άνοιγμα και τη διάθεση όλων των δημοσίων δεδομένων, χωρίς περιορισμούς, σε μηχαναγνώσιμη και επεξεργάσιμη μορφή. Οι ανοικτές άδειες, όπως η άδεια Creative Commons Public Domain Dedication (γνωστή και ως CC0) και η άδεια Creative Commons Αναφορά στο Δημιουργό, επιτρέπουν την επανάχρηση ή την περαιτέρω χρήση των δεδομένων με το ελάχιστο δυνατό διαχειριστικό κόστος τόσο για τον πάροχο όσο και για τον χρήστη των δεδομένων. Τα Διασυνδεδεμένα Δεδομένα (Linked Data), αποτελούν μία ακόμη μέθοδο δημοσίευσης των δεδομένων ως σύνολα, δημιουργώντας ταυτόχρονα σημασιολογικές συνδέσεις μεταξύ διαφορετικών συνόλων δεδομένων, προσθέτοντας ένα επίπεδο "αντίληψης" και "κατανόησης" πάνω σε αυτά. Το μοντέλο 5 αστέρων είναι ένας οδηγός για τη βελτίωση του τρόπου διάθεσης των δεδομένων στο διαδίκτυο ώστε αυτά να ικανοποιούν τις αρχές του λεγόμενου σημασιολογικού ιστού. Τα Ανοικτά δεδομένα και οι αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως τα Linked Data προσφέρουν συναρπαστικές ευκαιρίες και για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, αφού επιτρέπουν την δημιουργία προστιθέμενης αξίας και έχουν θετικό αντίκτυπο σε πολλές διαφορετικές περιοχές, όπως στην διαφάνεια και το δημόσιο έλεγχο, τη συμμετοχή, την καινοτομία, τη βελτίωση της αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας των πανεπιστημιακών υπηρεσιών και μπορούν να εκπληρώσουν ουσιαστικές προκλήσεις της μάθησης με τη διασύνδεση των πόρων από διάφορους κλάδους και ιδρύματα. Η πολιτική πρέπει να είναι στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της προόδου που έχει ήδη σημειωθεί, ενθαρρύνοντας τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να απελευθερώσουν τα ανοιχτά δεδομένα τους σε κατάλληλη μορφή, για την ανάπτυξη εφαρμογών που χρησιμοποιούν αυτούς τους πόρους αλλά και στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων τους (ενίσχυση των λεξιλογίων δεδομένων (data vocabularies ) αντί της εμπλοκής σε top-down διδακτική). Ωστόσο, παραμένουν ακόμη πολλές προκλήσεις. Ωστόσο, το άνοιγμα των δεδομένων αλλά και οι δυνατότητες που προκύπτουν από την επεξεργασία και τη διασύνδεσή τους δεν δημιουργούν μόνο ευκαιρίες αλλά και εγείρουν σημαντικά ζητήματα, όπως νομικά, τεχνικά και διαδικαστικά. 52

53 3 Καταγραφή της προσφοράς Ανοικτών Δημόσιων Δεδομένων από ΑΕΙ διεθνώς 53

54 3.1 Μεθοδολογία Για την εκπόνηση αυτής της εργασίας, σε πρώτη φάση, μελετήθηκαν τα βασικά χαρακτηριστικά και οι υπηρεσίες που απαντώνται στις υποδομές παροχής δεδομένων από τα ΑΕΙ διεθνώς. Πληροφορίες για τις κατηγορίες, τα χαρακτηριστικά καθώς και για τα τεχνικά ζητήματα, αναζητήθηκαν σε βιβλία σχετικά με τη διαχείριση δεδομένων, σε προηγούμενες διπλωματικές, σε διεθνή περιοδικά αλλά και σε ειδικές ιστοσελίδες. Η έρευνα για την αναζήτηση πανεπιστημίων που παρέχουν Ανοικτά δεδομένα έγινε κυρίως στον Ιστό, μέσω της μηχανής αναζήτησης, σε πλατφόρμες διαχείρισης δεδομένων (πχ. Datahub), καθώς και σε έντυπα και δημοσιεύσεις. Χρησιμοποιήθηκε η ελληνική και η αγγλική γλώσσα για την αναζήτηση. Στη συνέχεια μελετήθηκαν οι ιστοσελίδες των πανεπιστημίων καθώς και των Ιδρυμάτων, φορέων και οργανώσεων που υποστηρίζουν τη διάθεση των Ανοικτών δεδομένων. 3.2 Κατηγοριοποίηση δεδομένων Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι δεδομένων που σχετίζονται με την εκπαίδευση και προέρχονται από την εκπαίδευση. Υπάρχουν επίσης πολλοί διαφορετικοί τρόποι για την κατηγοριοποίηση των δεδομένων αυτών. Οι διάφορες δραστηριότητες των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων παρέχουν διαφορετικά σύνολα δεδομένων που έχουν μεγάλη σημασία για τη δημιουργία ανοικτών συνδεδεμένων δεδομένων. Έχουμε κατηγοριοποιήσει τις πιο σημαντικές πληροφορίες που αφορούν το πανεπιστήμιο στις ακόλουθες κατηγορίες: Βασικές πληροφορίες για το πανεπιστήμιο. Αφορά τις γενικές ιδιότητες για τον οργανισμό, κυρίως το έτος ίδρυσης, σύνθημα, θέση, κ.λπ., την οργανωτική διάρθρωση του ιδρύματος, Οργανισμούς, Σχολές και Τμήματα, το μέγεθος, οργανωτικές πληροφορίες, επιτυχία / ποσοστά αποτυχίας, τα αποτελέσματα, τις υποδομές, την κατανάλωση ενέργειας, την τοποθεσία, εγγραφή σπουδαστών, τον προϋπολογισμό, τις χορηγίες, το κόστος ανά μαθητή, τα ποσοστά αποφοίτησης, κλπ. Πληροφορίες Εγκαταστάσεων (Campus). Οι πληροφορίες αυτές περιέχουν τη γεωγραφική περιγραφή της πανεπιστημιούπολης, χάρτες, τα κτίρια και τα αξιοθέατα μέσα και γύρω από την πανεπιστημιούπολη. Διοικητικές Πληροφορίες Εκπαίδευσης. Όπως μαθήματα, πρόγραμμα σπουδών/εξετάσεων, διδακτέα ύλη, διευκολύνσεις για την εκπαιδευτική διαδικασία, Ωρολόγιο Πρόγραμμα, που είναι σημαντικό όχι μόνο για τους φοιτητές μέσα στο πανεπιστήμιο, αλλά και σε ερευνητές και φοιτητές έξω από αυτό. 54

55 Προσωπικό / Σχολές. Πληροφορίες για τα μέλη του προσωπικού του πανεπιστημίου, καθηγητές και ερευνητές, βασικές πληροφορίες τους, στοιχεία επικοινωνίας, πληροφορίες που σχετίζονται με την έρευνα, αναλογία φοιτητών προς διδάσκοντες κ.λπ. Φοιτητές. Αφορά τη συμμετοχή, τους βαθμούς, τις δεξιότητες, τις εξετάσεις, τις εργασίες, τοποθετήσεις σε εργασία κλπ. Μια άλλη κατηγοριοποίηση σύμφωνα με τον okfn.org μπορεί να αφορά: Προέλευση δεδομένων : Σε τι αναφέρονται: όπως κυβερνητικές πηγές, γεωχωρικά δεδομένα, εθνικό πρόγραμμα σπουδών,τοποθεσία των σχολείων, κ.λπ. Εσωτερικά (κατάλογος μαθημάτων, φυσικοί πόροι, δεδομένα προσωπικού, κτίρια, κ.λπ.). Δημιουργούμενα από τον χρήστη (δραστηριότητες των χρηστών, αξιολογήσεις, κλπ.) Διακριτότητα : ατομικά / προσωπικά, συγκεντρωτικά / analytics, έκθεση Άδεια : ανοικτά (π.χ. CC0), ανοικτή άδεια με περιορισμούς κλπ. Περιγραφή : οι ροές δεδομένων (πολυμέσα), το περιεχόμενο των δεδομένων (περιεχόμενο κειμένου, βάσεις δεδομένων),τα μεταδεδομένα των πόρων, το περιεχόμενο των μεταδεδομένων κλπ. Περιεχόμενο : προσωπικές πληροφορίες φοιτητών, αξιολόγηση / βαθμοί, εκπαιδευτικοί πόροι, μαθησιακά αποτελέσματα, το κόστος, η χρηματοδότηση των σπουδαστών, οι προϋπολογισμοί και τα οικονομικά Σύμφωνα με (Mouzakitis, 2011) και (Βασιλείου, Γεωργής,2013) και μετά από μελέτη των παραπάνω, κρίθηκε σκόπιμο κάθε υποδομή παροχής ανοιχτών δεδομένων των πανεπιστημίων να προσδιορίζεται σύμφωνα με τα παρακάτω χαρακτηριστικά: 1. Χώρα (Country) 2. Πηγή Προέλευσης (Data Source Type) 3. Τίτλος (Title): Ο γενικός τίτλος που χαρακτηρίζει τα δεδομένα 4. Ενιαίος Εντοπιστής Πόρων (URL,Uniform Resource Locator): Η ηλεκτρονική διεύθυνση που αντιστοιχεί στο σύνολο δεδομένων 5. Συντάκτης (Author): Ο αρχικός πάροχος των δεδομένων 6. Πάροχος (Publisher): Δημοσιεύει και διατηρεί τα δεδομένα, συνήθως συμπίπτει με το συντάκτη των δεδομένων 7. Άδεια χρήσης (Licence): Οι όροι χρήσης των δεδομένων 8. Κατηγορία (Category): Οι κατηγορίες είναι Οργάνωση του ιδρύματος, Εγκαταστάσεις και περιβάλλον, Διοικητικές πληροφορίες, Προσωπικό, Φοιτητές, Αναψυχή, Συγκοινωνίες, Διάφορα 9. Τύποι αρχείων δεδομένων (Data Format): Η μορφή με την οποία είναι διαθέσιμο το αρχείο δεδομένων. 10. Μεταδεδομένα (Metadata):Τα δεδομένα που συνοδεύουν, επεξηγούν και εμπλουτίζουν τα δεδομένα 55

56 11. Γλώσσα διεπαφής (Interface Language): Η γλώσσα στην οποία είναι διαθέσιμη η διεπαφή παροχής των δεδομένων (User Interface). 12. Γλώσσα δεδομένων (Data Language): Η γλώσσα στην οποία είναι διαθέσιμα τα ίδια τα δεδομένα. 13. Διεπαφή Προγραμματισμού Εφαρμογών (API, Application Programming Interface): που επιτρέπει την ανταλλαγή δεδομένων (σε πραγματικό χρόνο) με άλλα προγράμματα. 3.3 Η κατάσταση στα Ελληνικά ΑΕΙ Ερευνήθηκαν μέσω διαδικτύου τα 23 Πανεπιστήμια της χώρας που εμφανίζονται στο διαδικτυακό τόπο του Υπουργείου Παιδείας και Έρευνας, όσον αφορά την προσφορά από αυτά ανοικτών δεδομένων. Μελετήθηκε η αρχική ιστοσελίδα κάθε ιδρύματος ξεχωριστά, όπου και φαίνονται οι υπηρεσίες που παρέχουν, την περίοδο Νοεμβρίου- Δεκεμβρίου Κάθε πανεπιστήμιο έχει το δικό του ιστοχώρο όπου προσφέρει διάφορες ηλεκτρονικές υπηρεσίες, συνήθως μέσω δωρεάν λογαριασμού, όπως ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, φιλοξενία ιστοσελίδων, προσωπικό χώρο, λίστες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, υπηρεσίες τηλεεκπαίδευσης, ιστοσελίδες μαθημάτων, ηλεκτρονική γραμματεία, ηλεκτρονικό χάρτη πανεπιστημιούπολης κλπ. Δικαίωμα πρόσβασης έχουν το διδακτικό προσωπικό, οι φοιτητές και οι εργαζόμενοι. Πέραν των εγγράφων που αναρτώνται στη ανοικτά δεδομένα δεν διατίθενται από τα ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις που παρουσιάζονται παρακάτω. Τα διαθέσιμα δεδομένα από τα Πανεπιστήμια στην Ελλάδα παραμένουν σκόρπια, δίχως κατάταξη, χωρίς πρόβλεψη να αναγνωρίζονται από μηχανές και με περιορισμένες δυνατότητες να αξιοποιηθούν σε εφαρμογές. Επιπλέον, όπου αυτά είναι διαθέσιμα, δεν έχουν άδεια ή όρους χρήσης με αποτέλεσμα να μη είναι επί της ουσίας ανοικτά. Σε αρκετές περιπτώσεις ισοτόπων, παρατηρήθηκε το φαινόμενο δεδομένα να δίνονται χωρίς άδεια χρήσης, ενώ έγγραφα που αφορούν τα δεδομένα αυτά να βρίσκονται στο διαδικτυακό τόπο με ανοικτή άδεια. (Open Knowledge Greece, 2015) 14 Τα δεδομένα που εντοπίστηκαν βρίσκονται στην πλατφόρμα Datahub και όχι σε έναν κεντρικό χώρο που έχει σχέση με τα ιδρύματα ή την Ελληνική Κυβέρνηση

57 Τα ελληνικά πανεπιστήμια που διαθέτουν ανοικτά δεδομένα είναι το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών δημοσιεύει στον κόμβο Datahub δύο σετ ανοικτών δεδομένων: AUEB publications: ( URL με ημερομηνία δημιουργίας και ενημέρωσης 20/1/2015 σε μορφή αρχείου text/turtle και με άδεια Open Data Commons Public Domain Dedication and License (PDDL), που αφορούν πρόσφατες δημοσιεύσεις μελών του πανεπιστημίου και AUEB Linked Open Data: (URL: ανοικτά συνδεδεμένα δεδομένα που αφορούν την οργανωτική δομή και τη δημοσιευμένη έρευνα από τα μέλη του πανεπιστημίου με ημερομηνία δημιουργίας και ενημέρωσης 28/1/2015, με άδεια Open Data Commons Public Domain Dedication and License (PDDL). Ο τύπος αρχείου είναι api/sparql. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 16 Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) ακολουθώντας τις σύγχρονες απαιτήσεις της Κοινωνίας της Γνώσης, ίδρυσε τη Μονάδα Σημασιολογικού Ιστού 17 σκοπός της οποίας είναι η προαγωγή της αξίας των δεδομένων του πανεπιστημίου

58 καθιστώντας τα ανοιχτά και δημόσια δεδομένα, όπως επίσης και η διαλειτουργική ολοκλήρωση και η ενσωμάτωση των ψηφιακών πόρων του πανεπιστημίου στο Σημασιολογικό Ιστό (Web 3.0) και στο νέφος των Διασυνδεδεμένων Δεδομένων ( χρησιμοποιώντας Ανοιχτές τεχνολογίες. Έτσι έγινε το πρώτο Ελληνικό πανεπιστήμιο που διέθεσε συνδεδεμένα δεδομένα 18. Τα συνδεδεμένα δεδομένα προέρχονται από την κεντρική ιστοσελίδα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και αφορούν Σχολές, Τμήματα και Τομείς Τμημάτων, πληροφορίες χρηστών, εκδηλώσεις, προσβασιμότητα της πανεπιστημιούπολης και δρομολόγια λεωφορείων, επιστημονικές δημοσιεύσεις, δεδομένα έρευνας και υποτροφίες. Τα δεδομένα είναι σε μορφή RDF/XML, Turtle, Json. Οι οντολογίες που χρησιμοποιήθηκαν είναι οι: Foaf, Dublin Core, Aiiso και Open Graph Protocol. Αυτά τα δεδομένα από την κεντρική ιστοσελίδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης περιγράφονται σημασιολογικά με χρήση οντολογιών. Έτσι, τα δεδομένα γίνονται πιο «έξυπνα» και πιο χρήσιμη μέσα από τη δομή που αποκτούν, διευκολύνεται ταυτόχρονα η ανταλλαγή και πολλαπλασιάζεται ως εκ τούτου η δύναμη της ανάλυσης πληροφοριών. Επιπλέον, τα δεδομένα μπορούν να ανακτηθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν (μέσω SPARQL Endpoint) και να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία εφαρμογών και απεικονίσεων. Η ημερομηνία δημιουργίας και ενημέρωσης είναι 26/6/2013 και η άδεια δεν προσδιορίζεται. Ο τύπος του αρχείου είναι text/html χωρίς περιγραφή του είδους των πληροφοριών. 19 Η ιστοσελίδα του SPARQL endpoint όμως δεν είναι διαθέσιμη σε όλη τη διάρκεια της παρούσας έρευνας. Παράλληλα, το ΑΠΘ επανασχέδιασε την κεντρική ιστοσελίδα του βασιζόμενο σε Σημασιολογικές Τεχνολογίες (πιλοτική φάση μέχρι τον Οκτώβριο 2012) 20. Επιπλέον, το ΑΠΘ συντονίζει τα τελευταία 3 χρόνια το πρόγραμμα meducator ( που είναι από τα πρώτα παγκοσμίως που κάνουν χρήση σημασιολογικών διαδικτυακών υπηρεσιών και Ανοικτών και διασυνδεδεμένων δεδομένων προκειμένου να διασυνδέσουν μεταξύ τους διάφορα συστήματα ηλεκτρονικής μάθησης δημοσιεύοντας παράλληλα και τις περιγραφές των εκπαιδευτικών τους πόρων στο νέφος των διασυνδεδεμένων δεδομένων. Επίσης αποφασίστηκε στο ΑΠΘ η χρήση της Ελληνικής έκδοσης του CKAN για την καταγραφή των ανοιχτών δεδομένων του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου που ξεκίνησε από τον Σεπτέμβριο του 2012 (ckan.swu.auth.gr ή ckan.auth.gr)

59 3.4 Συμπεράσματα Η διάθεση από τα πανεπιστήμια ανοικτών δεδομένων αντιμετωπίζει διάφορες σημαντικές προκλήσεις. Πρώτα απ όλα, δεν υπάρχει αποδεκτό, ενιαίο λεξιλόγιο για την περιγραφή πληροφοριών που σχετίζονται με το πανεπιστήμιο. Επιπλέον, η διάθεση καλά δομημένων δεδομένων που είναι προσβάσιμα από το κοινό είναι πολύ περιορισμένη, ενώ η συλλογή και οργάνωση των πρωτογενών δεδομένων χρειάζεται επιπλέον εργασία. Η καθιέρωση αλληλοσύνδεσης ανάμεσα σε διαφορετικά σύνολα δεδομένων είναι επίσης μεγάλη πρόκληση, λαμβάνοντας υπόψη την πολύπλοκη σχέση μεταξύ διαφορετικών ειδών των δεδομένων του πανεπιστημίου, όπως επίσης και η συσχέτιση εσωτερικών και εξωτερικών πληροφοριών μέσω ερωτήσεων και συγκρίσεων. Ένα σύνολο δεδομένων για να είναι χρήσιμο, στον τομέα της εκπαίδευσης, της έρευνας, ή να έχει πρακτική εφαρμογή, πρέπει να είναι πολύ καλά γραμμένο. Αυτό είναι συχνά ένα πρόβλημα με τα ανοικτά δεδομένα κυρίως αυτά που δημοσιεύονται, είτε επειδή έχουν κυκλοφορήσει για το θεαθήναι, αλλά χωρίς πραγματική αξία (buyin) από τον πάροχο, είτε επειδή η χρήση των δεδομένων απαιτεί πολύ εξειδικευμένη γνώση και κατανόηση από τον χρήστη. ( Alan Dix & Geoffrey Ellis, 2015) 59

60 4 Παρουσίαση Ανοικτών Δεδομένων από ΑΕΙ, ανάλυση και αξιολόγηση 60

61 4.1 Εισαγωγή Έγινε διερεύνηση μέσω διαδικτύου των υποδομών ανοικτών δεδομένων πανεπιστημίων πρώτα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατόπιν των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, του Καναδά και άλλων περιοχών (Ν. Αφρική, Αυστραλία, Κίνα), μελετήθηκαν και αναλύθηκαν τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Ικανοποιητικός αριθμός υποδομών ανοικτών δεδομένων βρέθηκε μόνο στις ευρωπαϊκές χώρες και ιδίως στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στις Ηνωμένες πολιτείες αν και υπάρχουν μεγάλα πανεπιστήμια, στις πρώτες θέσης κατάταξης παγκοσμίως, με μεγάλο αριθμό φοιτητών και μεγάλο προϋπολογισμό, η διάθεση ανοικτών δεδομένων είναι ακόμα σε στάδιο σχεδιασμού που επιβάλλεται από την κυβερνητική πολιτική. Η νομοθεσία που υιοθετούν σιγά σιγά οι πολιτείες απαιτεί από τα πανεπιστήμια να κάνουν διαθέσιμες στο διαδίκτυο πληροφορίες όπως βιογραφικά σημειώματα των εκπαιδευτών, διδακτέα ύλη και προϋπολογισμούς. Η μόνη ίσως εξαίρεση, το Yale University με το έργο Yale University Open Data Access (YODA), που διαθέτει ανοικτά δεδομένα κλινικών ερευνών, για περεταίρω έρευνα με επίκεντρο τη βελτίωση της υγείας των ασθενών και της δημόσιας υγείας. 4.2 Παρουσίαση υποδομών ανοικτών δεδομένων Παρακάτω παρουσιάζονται χαρακτηριστικές περιπτώσεις πανεπιστημίων που διαθέτουν ανοικτά δεδομένα και αναλύονται τα χαρακτηριστικά τους, όπου αυτό είναι δυνατόν, δεδομένου ότι σημαντικό ρόλο είχε ο τρόπος παροχής των δεδομένων, με αποτέλεσμα σε άλλες περιπτώσεις να είναι εύκολη η πρόσβαση σε αυτά και σε άλλες δυσκολότερη. Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον (UK) To Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον παρέχει ανοικτή πρόσβαση σε μερικά από τα διοικητικά δεδομένα του 21. Αυτός ο δικτυακός τόπος διοικείται από μια μικρή ομάδα ανθρώπων της isolutions' Technical Innovation and Development team (TIDT),

62 χρησιμοποιώντας την τεχνολογία που αναπτύχθηκε από το Τμήμα Ηλεκτρονικής και Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου. Το βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι δεν υπάρχει λογισμικό τρίτων, αλλά έχει δημιουργηθεί από το TIDT και είναι διαθέσιμο ως open source, με την ελπίδα ότι θα ωφελήσει την ευρύτερη κοινότητα Open Data και θα βοηθήσει άλλους να δημιουργήσουν τις δικές τους υπηρεσίες καταλόγου δεδομένων χωρίς να χρειάζεται να επιλύσουν τα προβλήματα που έχουν ήδη λυθεί. Τα δεδομένα δημοσιεύονται σε τακτά χρονικά διαστήματα καθ όλη τη διάρκεια της εβδομάδας με τη χρήση αυτόματων σεναρίων. Το λογισμικό που τρέχει και διαχειρίζεται αυτά τα σενάρια είναι γνωστό ως Hedgehog (σκαντζόχοιρος). Χρησιμοποιούνται διάφορα συμπληρωματικά εργαλεία, το πιο σημαντικό από αυτά είναι το Grinder (Μύλος), ένα εργαλείο για τη δημιουργία XML από άλλες μορφές δεδομένων και την εφαρμογή stylesheets σε αυτό (για τη μετατροπή σε RDF / XML, για παράδειγμα). Μια άλλη βασική απαίτηση για τη διαχείριση αυτής της ιστοσελίδας είναι η δυνατότητα για τη μετατροπή μεταξύ διαφορετικών μορφών RDF, για συνδεδεμένα δεδομένα. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιεί το Graphite, μια βιβλιοθήκη της PHP που απλοποιεί τη διαχείριση των δεδομένων που συνδέονται και, ενδεχομένως, επιτρέπει στον προγραμματιστή να καλέσει RDF από ένα triplestore χωρίς να χρειάζεται να γράψει στο SPARQL endpoint. Διατίθενται όπως: 64 σύνολα δεδομένων (datasets), που καλύπτουν διάφορα θέματα πληροφορίες της πανεπιστημιούπολης τηλεφωνικό κατάλογο των εκπαιδευτικών και των φοιτητών στατιστικά θέματα διαβίωσης συγκοινωνιών πρόβλεψη καιρού φωτογραφίες εκδηλώσεις κλπ. Η βάση είναι triplestore και παρέχει τα δεδομένα σε RDF μορφή από προεπιλογή, αλλά ανάλογα με τα δεδομένα μπορεί να παρέχει μια αναπαράσταση JSON, ένα αρχείο CSV (το οποίο φορτώνει στο Excel), ή, ανάλογα με την περίπτωση, με ical, RSS για ειδήσεις, Google Earth KML αρχεία για γεωχωρικά δεδομένα, ή ICS για τα χρονικά δεδομένα. ( triplestore ή RDF store είναι μια βάση δεδομένων ειδικά κατασκευασμένη για την αποθήκευση και ανάκτηση τριπλετών μέσω σημασιολογικών ερωτημάτων. Μια τριπλέτα είναι μια οντότητα που αποτελείται από στοιχεία που αντιπροσωπεύουν μια σχέση υποκείμενο-κατηγόρημα-αντικείμενο, ( όπως το «ο Tom είναι 30" ή " ο Tom ξέρει τον Fred"). Μοιάζει πολύ με μια σχεσιακή βάση δεδομένων, αλλά αποθηκεύει 62

63 τις πληροφορίες σε ένα triplestore και τις ανακτά μέσω μιας γλώσσας επερώτησης. Σε αντίθεση με μια σχεσιακή βάση δεδομένων, ένα triplestore έχει βελτιστοποιηθεί για την αποθήκευση και ανάκτηση τριπλετών. Εκτός από ερωτήματα, τριπλέτες συνήθως μπορούν να εισάγονται / εξάγονται χρησιμοποιώντας Resource Description Framework (RDF) και άλλα format.) Προέλευση Μερικά από τα σύνολα δεδομένων παρέχονται από εξωτερικές πηγές ενώ κάποια βασικά σύνολα δεδομένων λείπουν, π.χ. πληροφορίες μαθημάτων, στατιστικές επίδοσης φοίτησης κλπ. Τρόποι παροχής δεδομένων Έχουν δημιουργηθεί πολλές εφαρμογές, κυρίως σχολικών χαρτών, τηλεφωνικών καταλόγων, και διατίθεται SPARQL φόρμα υποβολής ερωτημάτων (είναι η γλώσσα επερωτήσεων για αλληλεπίδραση με βάσεις δεδομένων RDF), για να καταστεί ευκολότερη η χρήση. Άδειες Τα σύνολα δεδομένων δημοσιεύονται ως επί το πλείστον με Κυβερνητική Ανοικτή Άδεια (Open Government License), ή άλλες άδειες σύμφωνα με τον Ορισμό Ανοικτών Δεδομένων. Η γλώσσα διεπαφής και διάθεσης των δεδομένων είναι η Αγγλική. Ανοικτό Πανεπιστήμιο (UK) Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο ήταν το πρώτο Πανεπιστήμιο του Ηνωμένου Βασιλείου που δημοσίευσε πληροφορίες για την οργανωτική του δομή στα πλαίσια του έργου 63

64 LUCERO (Linking University Content for Education and Research Online) 22 όπου έγινε η εξόρυξη δεδομένων, η μεταποίηση και η συντήρησή τους. Το είναι o ιστότοπος όπου πολλαπλά υβριδικά σύνολα δεδομένων από διάφορα ακαδημαϊκά αποθετήρια του Πανεπιστημίου, παρέχονται και διατίθεται ανοιχτά για επαναχρησιμοποίηση. Είναι διαθέσιμα μέσω τυπικών μορφών (RDF) και μπορούν να εξαχθούν μέσω SPARQL. Βελτιώσεις και προσθήκες παρέχονται μέσω εγγραφής στο RSS που ενημερώνεται συνεχώς. Μερικά από αυτά, όπως ο χάρτης των εγκαταστάσεων είναι σε δοκιμαστική έκδοση και δεν έχουν ακόμη οριστικοποιηθεί από το έργο Lucero. (Zablith et al. 2012) Τα σύνολα δεδομένων αφορούν: Μέσα Ανοιχτής Εκπαίδευσης (Linked OpenLearn): Μεταδεδομένα για εκπαιδευτικούς πόρους που παράγονται ή συμπαράγονται από το Ανοικτό Πανεπιστήμιο (πχ το υλικό ήχου / βίντεο που παράγεται στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο, καθώς και τα άτομα που εμπλέκονται στην παραγωγή του). Επιστημονική παραγωγή: Μεταδεδομένα για την επιστημονική παραγωγή του Ανοικτού Πανεπιστημίου (εκδόσεις κλπ.). Social Media (Buddy Study): Περιεχόμενο που φιλοξενείται σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και τα μεταδεδομένα, εξάγονται από το δημόσιο ΑΡΙ και συγκεντρώνονται σε RDF, μεταφράζονται και εμπλουτίζονται να διασυνδεθούν με τις άλλες οντότητες. Οργανωτικά: Τα δεδομένα που αφορούν την οργάνωση και τη λειτουργία του πανεπιστημίου (τα προσόντα, τα μαθήματα κλπ.) Στοιχεία από ερευνητικά σχέδια: Συνδεδεμένα δεδομένα από ερευνητικά σχέδια Μεταδεδομένα και Τεκμηρίωση: Χώροι Δεδομένων αφιερωμένοι στην περιγραφή του σχήματος και της τεκμηρίωσης. Παρακάτω φαίνεται το διάγραμμα ροής εργασιών:

65 Εικόνα 6: Διάγραμμα ροής εργασιών του του έργου LUCERO (Πηγή: Zablith et al. 2012) Εικόνα 7: Τα συνδεδεμένα δεδομένα του Open University (Πηγή: Στις περισσότερες περιπτώσεις διατίθεται υπό μια ανοικτή άδεια Creative Commons Attribution 3.0 Unported License. Έχουν αναπτυχθεί διάφορες εφαρμογές, σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης, που βασίζονται στη χρήση των εν λόγω δεδομένων όπως χάρτες των εγκαταστάσεων, 65

66 υλικό εκπαιδευτικού περιεχομένου που διατίθεται στο διαδίκτυο, εργαλείο ιεράρχησης ερωτήσεων σε RDF σύνολο δεδομένων, εργαλείο δημιουργίας γραφημάτων από το SPARQL με το Google Charts, κλπ. Για την εφαρμογή Linked OpenLearn όπως και για την Buddy Study χρησιμοποιήθηκε η PHP. Το αποθετήριο περιέχει περισσότερες από RDF τριπλέτες. Η γλώσσα διεπαφής και διάθεσης των δεδομένων είναι η Αγγλική. Για να εξασφαλιστεί η μέγιστη διαλειτουργικότητα, επιλέχθηκε η χρήση πολλών λεξιλογίων (όπου ήταν πρόσφορο) για να αντιπροσωπεύουν τις ίδιες οντότητες. Για παράδειγμα, τα μαθήματα εκπροσωπήθηκαν ως μονάδα από την οντολογία AIISO, και ταυτόχρονα ως μαθήματα από την οντολογία Courseware. Το Open Research online (ORO) system, περιέχει πληροφορίες σχετικά με ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις της έρευνας του Open University. Γι 'αυτό, χρησιμοποιείται κυρίως η Βιβλιογραφική Οντολογία (Bibo) για να μοντελοποιήσει τα δεδομένα. Τα OU Podcasts, τα οποία περιέχουν Podcast υλικό σχετικό με τα μαθήματα και τα ερευνητικά ενδιαφέροντα, χρησιμοποιούν μια ποικιλία από οντολογίες για την μοντελοποίηση αυτών των δεδομένων, συμπεριλαμβανομένου του W3C Media Ontology, εκτός από το εξειδικευμένο SKOS. Οι πληροφορίες για τα μαθήματα και οι λεπτομέρειες εγγραφής για τους μαθητές βασίστηκαν στο Courseware, το AIISO και το GoodRelations ontologies. ( Zablith et al,2012) Γενικά τα λεξιλόγια που χρησιμοποιούνται ευρέως είναι τα FOAF, SKOS, SiOC, OWL, Dublin Core, BIBO, AIISO. (E. Daga et al. 2014). (To podcasting είναι μια υπηρεσία διαθέσιμη σε χρήστες η οποία τους επιτρέπει να ακούσουν ηχογραφημένα ψηφιακά αρχεία όποτε το ζητήσουν. Η λειτουργία του έχει ως εξής: Ο παραγωγός ηχογραφεί τις εκπομπές του και τις ανεβάζει στο Ίντερνετ, συνήθως σε μορφή MP3 ή M4A, στον διαδικτυακό εξυπηρετητή του ή σε ένα διαδικτυακό αρχείο όπως το Internet Archive, απ' όπου οι χρήστες μπορούν να το κατεβάσουν και να το ακούσουν όποτε θέλουν.) Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (UK) Η ιστοσελίδα data.ox.ac.uk, αποσκοπεί στη συλλογή στοιχείων γύρω από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης με στόχο να τα καταστήσει διαθέσιμα για επαναχρησιμοποίηση ως συνδεδεμένα δεδομένα στο πλαίσιο ανοικτών αδειών. Όλα 66

67 τα στοιχεία είναι διαθέσιμα μέσω τυπικών μορφών (RDF) και μπορούν να εξαχθούν μέσω SPARQL. Τα σύνολα δεδομένων που διατίθενται περιλαμβάνουν: πληροφορίες από την κεντρική ιστοσελίδα προσλήψεων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης 23, γεωχωρικές πληροφορίες του Πανεπιστημίου,(OxPoints) μεταδεδομένα για συστήματα και υπηρεσίες πληροφορικής, (IT Services Catalogue) κατάλογο μαθημάτων,( Course catalogue for the University of Oxford) οργανωτικό προφίλ του ιδρύματος, (Organizational Profile) πληροφορίες για τον εξοπλισμό και τις εγκαταστάσεις για την έρευνα του Πανεπιστημίου (Research equipment and facilities at the University of Oxford). Άδειες Οι άδειες είναι Creative Commons Zero και Open Government License. Προέλευση Τα δεδομένα προέρχονται από το Πανεπιστήμιο, την Υπηρεσία Πληροφορικής και την Υπηρεσία Έρευνας. Η γλώσσα διεπαφής και διάθεσης των δεδομένων είναι η Αγγλική. Μεταδεδομένα Λεξιλόγια σε χρήση είναι τα CERIF Ontology, Friend of a Friend (FOAF) vocabulary, The RDF Concepts Vocabulary (RDF), The RDF Schema vocabulary (RDFS), DCMI Metadata Terms - other, Dublin Core Metadata Element Set Version 1.1, GoodRelations Ontology, Ontology for vcard, SKOS Vocabulary

68 Πανεπιστήμιο Tsinghua, Beijing (China) Υποδομή του συστήματος και περιβάλλον χρήστη Έχει δημιουργηθεί μια δικτυακή πύλη 24 για την έκδοση των συνόλων δεδομένων χρησιμοποιώντας JSP και JavaScript. Υπάρχει μια σελίδα καταλόγου των δεδομένων που διατίθενται για την περιήγηση και τη λήψη datasets όπως επίσης και ένα SPARQL καταληκτικό σημείο. Η άδεια χρήσης δεν προσδιορίζεται. Διαθέτει 5 σύνολα δεδομένων ως επί το πλείστον βασισμένα πάνω σε δεδομένα που πηγάζουν από τη δημόσια ιστοσελίδα του πανεπιστημίου, με δυνατότητα λήψης RDF/ XML περιγραφής. Υπάρχει επίσης, ένα web interface HTML διαθέσιμο για SPARQL ερωτήματα και περιήγηση δεδομένων. Έχουν δημιουργηθεί κάποιες εφαρμογές, όπως για θέματα εγκαταστάσεων (Campus Assistant) και πληροφορίες μαθημάτων (CourseFinder), κ.λπ. Τα σύνολα δεδομένων αφορούν: Κτιριακή υποδομή και χώροι: περιλαμβάνουν το όνομα, την περιγραφή, τη γεωγραφική θέση, το είδος, την εικόνα (περιγράφονται 784 τριπλέτες, με 114 περιπτώσεις) Οργάνωση: περιγραφή των 87 τμημάτων με το όνομα, τον τύπο και την δομή. Προσωπικό: όνομα, το φύλο, τον τίτλο, τα στοιχεία επικοινωνίας και πληροφορίες από τα μέλη του προσωπικού περιγράφονται με τριπλέτες. Φωτογραφίες : αυτή η βάση δεδομένων περιέχει φωτογραφίες σχετικά με την πανεπιστημιούπολη. Κάθε φωτογραφία εμφανίζεται με το URL της και τη θέση που απεικονίζει. Ωρολόγιο Πρόγραμμα: για κάθε εξάμηνο, με το λιγότερο 2000 μαθήματα και περίπου τριπλέτες.( Y. Ma et al.)

69 University of Waterloo (Καναδάς) Το πανεπιστήμιο του Καναδά, Waterloo κατατάσσεται στα πλέον καινοτόμα στον τομέα της επιστήμης και της μηχανικής, των μαθηματικών και της επιστήμης των υπολογιστών, την υγεία, το περιβάλλον, τις τέχνες και τις κοινωνικές επιστήμες. Με την Πρωτοβουλία Waterloo Open Data, μέσω του portal GitHub προσφέρει 21 datasets ανοικτών δεδομένων. 25 Η κύρια υπηρεσία είναι η API Waterloo Open Data, η οποία επιτρέπει σε οποιονδήποτε να δημιουργήσει προγράμματα και εφαρμογές που χρησιμοποιούν τα δεδομένα που παρέχονται από τις ιστοσελίδες του Πανεπιστημίου. Το API διαθέτει περισσότερες από 80 μεθόδους πρόσβασης σε διάφορα σύνολα δεδομένων μέσω του δικτύου του Πανεπιστημίου του Waterloo. Η υπηρεσία παρέχεται από το τμήμα Information Systems & Technology (IST) του πανεπιστημίου Waterloo. Τα σύνολα δεδομένων αφορούν: μαθήματα, υποδομές της πανεπιστημιούπολης, κτίρια, πάρκινγκ, ενοικίαση ποδηλάτων, διακοπές, σημεία ασύρματης πρόσβασης. Τα αρχεία είναι με μορφότυπο csv και json. Η άδεια, University of Waterloo Open Data Licence Version 1.0, παρέχεται από το πανεπιστήμιο. Η γλώσσα διεπαφής και διάθεσης των δεδομένων είναι η Αγγλική

70 University of Alicante (Ισπανία) Το Πανεπιστήμιο του Αλικάντε είναι ανάμεσα στα πέντε δημόσια πανεπιστήμια της Βαλένθια που έχουν δημιουργήσει ανοικτές πύλες για τα δεδομένα τους οι οποίες έχουν προσαρμοστεί στις δικές τους ιδιαιτερότητες. Οι ενότητες ανοικτών δεδομένων που διαθέτουν, περιλαμβάνουν: Οικονομική Πληροφόρηση, πληροφορίες Προϋπολογισμού και στατιστικά στοιχεία, Νομικές πληροφορίες Θεσμικές, οργανωτικές Πληροφορίες, Ακαδημαϊκές πληροφορίες, μέσω των οποίων οι πολίτες έχουν πρόσβαση στις ακαδημαϊκές και διοικητικές τους δομές, μισθούς του προσωπικού, τις επιδοτήσεις και τις κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται από κάθε πανεπιστήμιο, τους ετήσιους προϋπολογισμούς ή σταθερές δαπάνες και συμβάσεις μικρής αξίας. Η δράση αυτή περιλαμβάνει ένα καλό μοντέλο διακυβέρνησης με βάση τα ανοιχτά δεδομένα μέσω της υποστήριξης των νέων τεχνολογιών. Η πρώτη πρωτοβουλία στο θέμα αυτό ξεκίνησε με την έναρξη της datos.ua.es, πριν από ένα χρόνο, με 80 ανοικτούς καταλόγους δεδομένων για το Πανεπιστήμιο, την ακαδημαϊκή και ερευνητική δραστηριότητα. Η Ανοικτή Πύλη Δεδομένων UA (University of Alicante Open Data Portal) περιέχει 90 καταλόγους, εκτός από τις 80 προηγούμενους, που περιλαμβάνονται στην ενότητα «Ακαδημαϊκές Πληροφορίες". Τα άλλα τμήματα που προστίθενται με αυτή τη νέα πύλη είναι οικονομική, νομική και θεσμική και διοικητική πληροφόρηση. Τα αρχεία διατίθενται με μορφότυπους csv, json, xml, pdf. Η γλώσσα διεπαφής (User Interface) παροχής των δεδομένων είναι τα Ισπανικά, τα Αγγλικά και η διάλεκτος της Βαλένθια και η γλώσσα διάθεσης των δεδομένων τα Ισπανικά. Οι άδειες είναι CC. 70

71 Πανεπιστήμιο του Münster (Γερμανία) Το Πανεπιστήμιο του Münster είναι το πρώτο γερμανικό πανεπιστήμιο που εφαρμόζει ένα εκτεταμένο πρόγραμμα διάθεσης ανοικτών δεδομένων. Το LODUM είναι η πρωτοβουλία Open Data στο Πανεπιστήμιο του Münster, όπου με το άνοιγμα και τη διασταύρωση δεδομένων από διαφορετικά πληροφοριακά συστήματα, παρέχει ένα one-stop shop για όλα τα δεδομένα σχετικά με το Πανεπιστήμιο σε αναγνώσιμη από μηχάνημα μορφή. Παρέχονται δεδομένα όπως: ερευνητικές εργασίες με τα μοντέλα και το λογισμικό δημοσιεύσεις έργα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και βραβεία προγράμματα και διοικητικά δεδομένα οντολογικά λεξικά εφαρμογές με τον κώδικα κλπ. καθώς και δυνατότητα υποβολής ερωτημάτων με SPARQL. (Kauppinen Τ., Keßler C., 2012) Η γλώσσα διεπαφής και διάθεσης δεδομένων είναι η Αγγλική και η Γερμανική. Μεταδεδομένα Η Bibliographic Ontology (ΒΙΒΟ) χρησιμοποιείται για όλες τις βιβλιογραφικές πηγές όπως βιβλία και άρθρα. Το Dublin Core Metadata Element Set χρησιμοποιείται για όλες τις περιπτώσεις όπου απαιτούνται βασικά μεταδεδομένα. Το FOAF λεξιλόγιο χρησιμοποιείται για όλες τις πληροφορίες σχετικά με άτομα και οργανισμούς. Το W3C Basic Geo Vocabulary χρησιμοποιείται για όλα τα στοιχεία γεωαναφοράς μέσω WGS84 συντεταγμένων. Το Teaching Core Vocabulary (TEACH) χρησιμοποιείται για περιγραφή των μαθημάτων. Το Publishing Requirements for 71

72 Industry Standard Metadata (PRISM) εκδόσεων. 26 χρησιμοποιείται για το σχολιασμό των Πανεπιστήμιο Aalto (Φιλανδία) Το Πανεπιστήμιο Aalto παρέχει επίσης ανοικτά δεδομένα. Η υπηρεσία Linked Open Aalto 27 από το 2012 παρέχει μια πλατφόρμα υπηρεσιών δεδομένων για ελεύθερη χρήση και διεπιστημονικές συνεργασίες στον τομέα της έρευνας, της εκπαίδευσης, τις υπηρεσίες πληροφορικής, και των επικοινωνιών. Τα δεδομένα εκφράζονται ως Linked Data και παρέχονται με SPARQL για την πρόσβαση σε μεμονωμένα στοιχεία, καθώς και για downloads ολόκληρων συνόλων δεδομένων. Δημοσιευμένα σύνολα δεδομένων περιλαμβάνουν δεδομένα σχετικά με: μαθήματα δημοσιεύσεις ερευνητικά έργα χώρους, κτίρια ερευνητές και προσωπικό οργανωτική δομή ειδήσεις και εκδηλώσεις. Τα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δημιουργήσουν προοπτικές απεικονίσεις και εφαρμογές. Τα αρχεία είναι σε μηχανικά αναγνώσιμη μορφή RDF / XML, Turtle (και συλλέγονται μέσω του πειραματικού δημόσιου REST API από τα συστήματα Noppa και Oodi). Η γλώσσα διεπαφής και δεδομένων είναι η Αγγλική. Άδειες

73 Οι άδειες είναι CC-By Μεταδεδομένα Τα δεδομένα εκφράζονται μέσω των οντολογιών TEACH και AIISO χρησιμοποιώντας επίσης Dublin Core Όρους, BIBO και FOAF. 4.3 Άδεια χρήσης (Licence) Οι άδειες που βρέθηκαν να απαντώνται πιο συχνά είναι οι παρακάτω: Open Government Licence UK, που επιτρέπει την αντιγραφή, τη δημοσίευση, τη διανομή των πληροφοριών, την προσαρμογή και την εμπορική εκμετάλλευση, συνδυάζοντάς τες με άλλες πληροφορίες, είτε με τη συμπερίληψή τους σε άλλο προϊόν ή εφαρμογή. Creative Commons, που επιτρέπουν στους δημιουργούς να επιλέγουν τους όρους διάθεσης ανάλογα με τις ανάγκες τους. Open Data Commons (ODC) που δημιουργήθηκαν από το Open Knowledge Foundation (OKNF), σχεδιασμένες ειδικά για βάσεις δεδομένων, με δυνατότητες επαναχρησιμοποίησης, δημιουργίας και επαναδιάθεσης. 4.4 Γλώσσες διεπαφής και δεδομένων Η γλώσσα της διεπαφής του χρήστη(user Interface), παροχής των δεδομένων όσο και η γλώσσα στην οποία είναι διαθέσιμα τα ίδια τα δεδομένα κυρίως είναι η Αγγλική, δεδομένου ότι κυρίως τα αγγλικά πανεπιστήμια βρέθηκαν να διαθέτουν ανοικτά δεδομένα. Επίσης, τα περισσότερα portals ανοιχτών δεδομένων δεν υποστηρίζουν περισσότερες γλώσσες πλην της εθνικής (αγγλικής). 4.5 Προέλευση (Data Αcquisition) Οι πηγές προέλευσης των δεδομένων βρέθηκαν να είναι: το Πανεπιστήμιο και οι εσωτερικές υπηρεσίες/δομές τα Υπουργεία 73

74 η Στατιστική υπηρεσία τα κοινωνικά δίκτυα ο Δήμος οι Δημόσιες Υπηρεσίες η έρευνα οι χρήστες του δικτυακού τόπου. 4.6 Τρόποι αναζήτησης περιεχομένου (Data search) Οι τρόποι αναζήτησης περιεχομένου που εντοπίστηκαν είναι: Κατάλογος: παρουσιάζει το περιεχόμενο ομαδοποιημένο, ταξινομημένο αλφαβητικά ή βάσει θέματος. Αναζήτηση (free text search): με κριτήρια που τίθενται με ελεύθερο κείμενο. Σύνθετη Αναζήτηση: με κριτήρια που εισάγονται συνδυαστικά, για στοχευμένο εντοπισμό. Φίλτρα: αναζήτηση με βάση ιδιότητες ή χαρακτηριστικά που διαθέτουν τα δεδομένα. 4.7 Τρόποι παροχής δεδομένων (Data provision) Η παροχή των δεδομένων γίνεται με τη διαδικτυακή δημοσιοποίησή τους. Ο συνηθέστερος τρόπος είναι να διατίθενται τα δεδομένα μέσω της ιστοσελίδας του πανεπιστημίου και μέσω κεντρικού καταλόγου να κατευθύνεται ο χρήστης στις αντίστοιχες πηγές. Άλλος τρόπος είναι μέσω τρίτων, συμβαλλόμενων ιστοσελίδων ή κόμβων (portals). Ο τρόπος αυτός ικανοποιεί περισσότερο τις ανάγκες εξειδικευμένων ομάδων χρηστών ή επιστημονικών ομάδων. Το Datahub είναι μια ισχυρή πλατφόρμα διαχείρισης ανοικτών δεδομένων πανεπιστημίων, από το Ίδρυμα ανοιχτής γνώσης, με βάση το σύστημα διαχείρισης δεδομένων CKAN. Παρέχει δωρεάν πρόσβαση με εγγραφή. Προσφέρει στατιστικά, αναλύσεις, δημιουργία και διαχείριση ομάδων και διασύνδεση με άλλες εφαρμογές (το CKAN API). 74

75 Το Data.ac.uk (Open Data Services Hub Data) 28 είναι ιστοσελίδα του αναφέρει ανοικτές υπηρεσίες δεδομένων στα βρετανικά ακαδημαϊκά ιδρύματα. Τα δεδομένα σε αυτό το site είναι διαθέσιμα ως έγγραφα JSON με άδεια CC0. Ένας άλλος τρόπος για την παροχή πρόσβασης στα αρχεία, που απευθύνεται κυρίως σε προγραμματιστές είναι μέσω του FTP πρωτοκόλλου. Τέλος η παροχή των δεδομένων μπορεί να γίνει μέσω μιας διεπαφής API (Application Programming Interface) που δίνει τη δυνατότητα στους προγραμματιστές να παρέχουν συγκεκριμένες ποσότητες δεδομένων και όχι ολόκληρα τα αρχεία, που όμως ενημερώνονται σε πραγματικό χρόνο. Τρόποι διάθεσης δεδομένων μπορούν να είναι επίσης: Online προβολή Αρχεία για αποθήκευση (Download File) Χάρτης (Map) Διάγραμμα Γράφημα (Chart) (Το CKAN είναι ένα εργαλείο (δωρεάν, open-source λογισμικό) για τη διαχείριση και τη δημοσίευση συλλογών δεδομένων. Χρησιμοποιείται από τις εθνικές και τοπικές κυβερνήσεις, τα ερευνητικά ιδρύματα και οργανισμούς οι οποίοι συλλέγουν πολλά δεδομένα. Παρέχει ισχυρή αναζήτηση και προεπισκόπηση και οι χρήστες μπορούν να περιηγηθούν και να εντοπίσουν τα στοιχεία που χρειάζονται, χρησιμοποιώντας χάρτες, διαγράμματα και πίνακες.) 4.8 Τύποι αρχείων (Data Format) Οι τύποι των αρχείων των δεδομένων μπορούν να είναι: Doc: αρχείο κειμένου ή κείμενο σε δυαδική μορφή Html (HyperText Markup Language, αρχείο γλώσσας μορφοποίησης υπερκειμένου): γλώσσα για την κατασκευή σελίδων του Παγκόσμιου Ιστού που επιτρέπει την ενσωμάτωση ήχου και εικόνων στις web σελίδες. Pdf (Portable Document Format): τρόπος (αρχείο) παρουσίασης εγγράφων που περιλαμβάνει κείμενο, γραφικά χωρίς να απαιτείται η χρήση συγκεκριμένου λειτουργικού ή λογισμικού

76 Xls: αρχείο υπολογιστικού φύλλου που δημιουργήθηκε με το Microsoft Excel. Csv (Comma-separated values): αρχείο για αποθήκευση δεδομένων (αριθμοί και κείμενο) σε μορφή πίνακα σε δυαδική μορφή. Kml (Keyhole Markup Language): γλώσσα για τη διαμόρφωση, την επεξεργασία και την αποθήκευση γεωγραφικών χαρακτηριστικών, που χρησιμοποιείται σε χάρτες και προγράμματα περιήγησης όπως το Google Earth, το Google Maps και άλλες εφαρμογές. Rss (Really Simple Syndication, Πολύ Απλή Διανομή): πρότυπη μέθοδος ανταλλαγής ψηφιακής πληροφορίας μέσω διαδικτύου, βασισμένη στη γλώσσα XML. Με την εγγραφή σε ιστοσελίδες που υποστηρίζουν RSS, ο χρήστης ενημερώνεται αυτόματα (RSS feeds) για γεγονότα και νέα από όσες ιστοσελίδες υποστηρίζουν RSS. Ελεύθερα πρότυπα είναι κάποια στάνταρτ βιομηχανικά πρότυπα (όπως το csv) και πρότυπα που έχουν δημιουργηθεί από διεθνείς οργανισμούς προτυποποίησης (όπως το xml) Πίνακας 5: Τύποι αρχείων για ανοικτά δεδομένα, συνοπτικά Οι τύποι αρχείων που βρέθηκαν να είναι πιο διαδεδομένοι είναι το html, το xls και το csv και το pdf, ενώ λιγότερο συναντάμε το doc και τα rss & kml. 76