Αρχαιολογική Τοπογραφία του Νομού Αχαϊας.

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΧΑΙΑΣ ΤΗΣ ΜΠΟΥΣΜΑΔΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΣ Α.Μ. 431/ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΣΤΕΦΑΝΑΚΗΣ Μ. ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗ Μ. ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ 407/80. ΣΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Σ. ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ. ΡΟΔΟΣ

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ I: ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΝΟΜΟΥ ΑΧΑΪΑΣ. 1.1: ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΧΑΪΑΣ. 1.2: ΑΡΧΑΙΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΧΑΪΑ. 1.3: Ο ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΧΑΪΑ. 1.4: ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ : ΔΥΜΗ α: ΑΡΧΑΙΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΗΘΗΚΑΝ ΜΕ ΤΗΝ ΔΥΜΗ β: Η ΔΥΜΗ ΣΤΟ ΚΟΙΝΟ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ: Ο ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΥΜΗΣ γ: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΥΜΗΣ ( π.χ) δ: ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΗΡΩΕΣ Της ΑΡΧΑΙΑΣ ΔΥΜΗΣ : ΩΛΕΝΟΣ α: ΒΑΣΙΛΕΙΣ ΩΛΕΝΟΥ β: ΜΥΘΟΙ ΩΛΕΝΟΥ : ΦΑΡΡΕΣ : ΤΡΙΤΕΙΑ : ΡΥΠΕΣ : ΑΙΓΙΟ α: ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΘΕΟΙ ΠΟΥ ΛΑΤΡΕΥΟΝΤΑΝ ΣΤΟ ΑΙΓΙΟ : ΕΛΙΚΗ : ΚΕΡΥΝΕΙΑ. 2

3 1.4.9: ΒΟΥΡΑ : ΑΙΓΕΣ : ΑΙΓΕΙΡΑ : ΠΕΛΛΗΝΗ : ΠΑΤΡΑ α: ΘΕΟΙ ΠΟΥ ΛΑΤΡΕΥΟΝΤΑΝ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ : ΑΡΓΥΡΑ : ΒΟΛΙΝΗ : ΦΕΛΛΟΗ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ II: ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΧΑΪΑΣ. 2.1: ΔΗΜΟΣ ΑΙΓΕΙΡΑΣ. 2.2: ΔΗΜΟΣ ΑΙΓΙΟΥ. 2.3: ΔΗΜΟΣ ΑΚΡΑΤΑΣ. 2.4: ΔΗΜΟΣ ΑΡΟΑΝΙΑΣ. 2.5: ΔΗΜΟΣ ΒΡΑΧΝΑΙΙΚΩΝ. 2.6: ΔΗΜΟΣ ΔΙΑΚΟΠΤΟΥ. 2.7: ΔΗΜΟΣ ΔΥΜΗΣ. 2.8: ΔΗΜΟΣ ΕΡΙΝΕΟΥ. 2.9: ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ. 2.10: ΔΗΜΟΣ ΛΑΡΙΣΣΟΥ. 2.11: ΔΗΜΟΣ ΛΕΥΚΑΣΙΟΥ. 2.12: ΔΗΜΟΣ ΜΕΣΣΑΤΙΔΟΣ. 3

4 2.13: ΔΗΜΟΣ ΜΟΒΡΗΣ. 2.14: ΔΗΜΟΣ ΠΑΪΩΝ. 2.15: ΔΗΜΟΣ ΠΑΡΑΛΙΑΣ. 2.16: ΔΗΜΟΣ ΠΑΤΡΕΩΝ. 2.17: ΔΗΜΟΣ ΡΙΟΥ. 2.18: ΔΗΜΟΣ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΑΣ. 2.19: ΔΗΜΟΣ ΤΡΙΤΑΙΑΣ. 2.20: ΔΗΜΟΣ ΦΑΡΡΩΝ. 2.21: ΔΗΜΟΣ ΩΛΕΝΙΑΣ. 2.22: ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΛΕΝΤΖΙΟΥ. 2.23: ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΛΕΟΝΤΙΟΥ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. ΧΑΡΤΕΣ. 3.1: ΧΑΡΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ ΤΗΣ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ. 3.2: ΧΑΡΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ ΤΗΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ. 3.3: ΧΑΡΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ. 3.4: ΧΑΡΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ. 3.5: ΧΑΡΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ. ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ. ΕΙΚΟΝΕΣ, ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΚΑΤΟΨΕΩΝ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΩΝ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο βόρειο τμήμα της Πελοποννήσου υπάρχει ο Νομός Αχαϊας, μια ιδιαίτερη περιοχή η οποία βρέχεται από τα παγωμένα και άγρια νερά του Κορινθιακού Κόλπου, μιας θάλασσας που σύμφωνα με τους μύθους αλλά και την ιστορία, κατάπιε στα σπλάχνα της την Ελίκη και την Βούρα. Ποιος άλλωστε δεν έχει ακούσει για την ξακουστή Ελίκη που χάθηκε ένα χειμωνιάτικο βράδυ από τρομερό σεισμό; Αρκετοί την αποκαλούν Πομπηία της Ελλάδος και προσμένουν στην ανακάλυψη της. Θα ήταν αδόκιμο όμως να περιορίσουμε την αρχαιολογική σημασία της περιοχής της Αχαϊας στα στενά πλαίσια του μύθου της Ελίκης. Η Αχαϊα δεν είναι μόνο η Ελίκη, είναι πόλεις και πολίχνες που αναπτύχθηκαν όπως η Δύμη, η Ώλενος, οι Φαρρές, η Τριταία, οι Ρυπές, το Αίγιο, η Κερύνεια, η Βούρα, οι Αιγές, η Αιγείρα, η Πελλήνη αλλά και μικρότερες πόλεις όπως η Άνθεια, η Άρβα, οι Αργέαθοι, η Αργυρά, η Αρόη, η Βολίνη, η Γονόεσσα, η Ευρυτεία, οι Θαλιάδες, ο Κλείτωρ, η Κυναίθη, το Λεόντιο, οι Λουσοί, η Μεσάτη, οι Νασσοι, η Νώνακρις, ο Πάνορμος, ο Πάος, οι Πειρές, οι Σείραι, η Σκοτάνη, η Χαλανδρίτσα και η Ψωφίδα. Όλες αυτές οι πόλεις είτε μικρές είτε μεγάλες, συνέβαλαν στην δημιουργία της ιστορίας της Αχαϊας, μιας Αχαϊας που για αιώνες κρατά τα μυστικά της και μας περιμένει να τα ανακαλύψουμε. Η αρχαιολογική έρευνα που έχει προηγηθεί στην περιοχή της Αχαϊας δεν μας είχε δώσει τίποτα περισσότερο παρά ψήγματα των σπουδαίων ευρημάτων που έκρυβε στα σπλάχνα της και το ενδιαφέρον για την αρχαιολογική έρευνα στην ευρύτερη περιοχή της Αιγιάλειας και της Αχαϊας ήταν περιορισμένο, ίσως και εξ αιτίας του ότι το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων μονοπωλούσαν οι χρυσοποίκιλτες Μυκήνες και τα μεγαλοπρεπή ανάκτορα των βασιλέων της Εποχής του Χαλκού. Μόλις στον αιώνα μας, αυτή η άποψη για την αρχαιολογία της Αχαϊας έχει αρχίσει να αλλάζει άρδην με τη συμβολή τόσο ελληνικών και ξένων αρχαιολογικών σχολών οι 5

6 οποίες διέκριναν ένα κάποιο ενδιαφέρον για τα αρχαιολογικά ευρήματα της Αχαϊας όσο και με τη συμβολή του μύθου της Ελίκης, η οποία μπορεί να αποτελέσει το ελληνικό αντίβαρο στην ιταλική Πομπηία, να γίνει το έναυσμα για την αναζήτηση μιας νέας Ατλαντίδας. Στην παρούσα εργασία, σταχυολογόντας τις αρχαίες πηγές και ιδιαίτερα τον Παυσανία ο οποίος περιηγήθηκε στην Αχαϊα και συνέγραψε μια πρώτη τοπογραφία της περιοχής, θα προσπαθήσουμε να εντάξουμε στον χάρτη της περιοχής της Αχαϊας τις πόλεις εκείνες που συνθέτουν την αρχαιολογική τοπογραφία της και στη συνέχεια να αποδώσουμε όσο πιό πιστά μπορούμε το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο οι πόλεις αυτές αναπτύχθηκαν, ήκμασαν και παρήκμασαν μέσα σε ένα χρονικό πλαίσιο το οποίο έχει σαν terminus ante την μυκηναϊκή εποχή και σαν terminus post την ελληνιστική περίοδο. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου Μ. Στεφανάκη για το ενδιαφέρον που επέδειξε για την πραγματοποίηση αυτής της εργασίας, τους καθηγητές μου Μ. Παναγιωτάκη και Σ. Συρόπουλο για την βοήθειά τους σε θέματα αρχαιολογίας και Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας καθώς και για τις πολύτιμες παρατηρήσεις τους στα κεφάλαια της εργασίας. Επίσης ευχαριστώ θερμά τους καθηγητές μου Π. Κουσούλη και Μ. Παναγιωτάκη για την βοήθειά τους σε θέματα πρόσβασης σε βιβλιοθήκες. Ευχαριστώ επίσης τους υπαλλήλους της βιβλιοθήκης του Ινστιτούτου Αιγαιακών Σπουδών Ρόδου, της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, της Εθνικής Βιβλιοθήκης, της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Ρόδο και τους υπαλλήλους του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιγίου για την βοήθειά και την προθυμία τους σε ζητήματα ζωτικά για την περάτωση της εργασίας. 6

7 Αίγιο Ρόδος Αθήνα

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : Αρχαίες Πόλεις Νομού Αχαϊας. 1.1 Σύντομη παρουσίαση της Ιστορίας της Αρχαίας Αχαϊας. Οι πρώτοι οικιστές του Αιγιαλού ήταν οι Πελασγοί οι οποίοι από την Μικρά Ασία πέρασαν στην Θράκη και στη Θεσσαλία και από εκεί έφτασαν στον Αιγιαλό τον 22 ο αιώνα π.χ. Οι Πελασγοί μετασχημάτησαν τους οικισμούς που υπήρχαν και δημιούργησαν νέους οικισμούς, πιθανότατα ίδρυσαν τους οικισμούς: Αιγιαλό, Πάλεια, Λάρισα, Γονόεσσα, Πελλήνη, Αιγείρα, Αιγές, Πειράς, Ευρυτεία, Φελόη, Ρυπές, Βούρα, Αίγιο, Αρόη, Άνθεια, Μεσσάτις, Αργυρά, Βολίνα, Άρβα και άλλους. Η περιοχή όπου κατοίκησαν ονομάστηκε Αιγιαλός ή Αιγιάλεια και οι κάτοικοι Αιγιαλείς Πελασγοί. Εφτά αιώνες μετά (1.406 π.χ) στην περιοχή των Πελασγών φτάνουν Ίωνες της Αττικής. Σύμφωνα με τους Παυσανία, Στράβωνα και Ηρόδοτο οι Ίωνες διαίρεσαν την περιοχή σε δώδεκα μέρη και στο καθένα δημιούργησαν μια πόλη. Έτσι λοιπόν ο Αιγιαλός ή Αιγιάλεια μετονομάστηκε σε Ιωνία. Την Ιωνία αποτελούσαν οι εξής πόλεις: Αίγιο, Πελλήνη, Υπερησία (πριν ονομαζόταν Αιγείρα), Αιγές, Βούρα, Φαρρές, Τριτεία, Ρυπές, Ώλενος, Δύμη (πριν ονομαζόταν Πάλεια), Κερύνεια και Ελίκη. Η Ελίκη ήταν η πρωτεύουσα των Ιώνων. Στην περιοχή υπήρξε ανάπτυξη και ήταν συνδεδεμένη με τον μυκηναϊκό πολιτισμό και ιδιαίτερα με τις Μυκήνες. Τρεις αιώνες μετά (1.100 π.χ) τον ερχομό των Ιώνων στην περιοχή φθάνουν οι Δωριείς 1. Οι Δωριείς κυριάρχησαν σε όλη την Πελοπόννησο εκτός της χώρας των Ιώνων. Βέβαια η αναστάτωση που πραγματοποιήθηκε από την Κάθοδο δεν άφησε ανεπηρέαστους τους Ίωνες διότι οι διωγμένοι Αχαιοί της Λακεδαιμονίας και του Άργους βρήκαν άσυλο στην χώρα των Ιώνων, όμως το π.χ την κατακτούν. Με αυτόν τον τρόπο οι Αχαιοί μετονόμασαν 1 Ιστορία του ελληνικού έθνους, Αρχαϊκός Ελληνισμός, 16. 8

9 την περιοχή σε Αχαϊα 2. Μετασχημάτισαν τους οικισμούς και ίδρυσαν και δύο νέες πόλεις την Πάτρα και το Λεόντιο. Από την συνένωση της Αρόης, της Άνθειας και της Μεσσάτιδος δημιουργήθηκε η Πάτρα (η ιδρυση της χρονολογείται στα π.χ ή στα π.χ) μετά από προτροπή του Πρευγένη και του γιου του Πατρέα. Στην διοικητική της μέριμνα ανήκαν οι πολίχνες Αργυρά, Βολίνα, Άρβα και πιθανότατα η Βόυντενη. Οι Αχαιοί εκτός από την διατήρηση της Ελίκης ως πρωτεύουσα διατήρησαν και τους διοικητικούς και θρησκευτικούς θεσμούς των Ιώνων όπως την ένωση σε δώδεκα πόλεις και τον αμφικτυονικό θεσμό που συσπείρωνε όλους τους κατοίκους στην Ελίκη για κοινή θυσία στο ιερό του Ελικώνιου Ποσειδώνα. Τον 8 ο αιώνα π.χ έχουμε την ανατροπή του βασιλικού οίκου των Ατρειδών και την εγκαθιδρύση της Δημοκρατίας των Γαιοκτημόνων. Αυτή την περίοδο οι Αχαιοί ιδρύουν το Κοινό των Αχαιών ή Α Αχαϊκή Συμπολιτεία. Έδρα του Κοινού των Αχαιών ήταν η Ελίκη και μετά την καταστροφή της από σεισμό το 373 π.χ. το Αίγιο παρουσιάζεται ως έδρα της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Εκεί συγκεντρώνονταν οι αντιπρόσωποι των δώδεκα πόλεων και έκαναν θυσίες στους Θεούς αλλά και ξεπερνούσαν τις μεταξύ τους έριδες. Ο θεσμός των Αχαιών θεωρήθηκε τόσο υποδειγματικός στους υπόλοιπους Έλληνες αλλά και στους ξένους που οι Ρωμαίοι έστηλαν αντιπροσώπους τον 5 ο αιώνα π.χ στην Ελίκη με σκοπό να δούν τον τρόπο με τον οποίο λείτουργεί το Κοινό των Αχαϊών. Κατά την αρχαϊκή περίοδο (7 ος -6 ος αιώνας π.χ) παρατηρείται παρακμή στην Αχαϊα. Φαίνεται ότι αυτοπεριορίστηκε στα όρια της κάτι που την οδήγησε στην απομόνωση από τα δρώμενα. Αποκορύφωμα του απομονωτισμού της ήταν η απουσία από τους Ελληνοπερσικούς πολέμους ( π.Χ). «... κατa δε την Ξέρξου και Μήδων επι την Ελλάδα ουτε Λεωνίδα της εξόδου τις ες Θερμοπύλας εισιν οι Αχαιοι δηλοι μετεσχηκότες ουτε Αθηναίοις ομου και Θεμιστοκλει προς Ευβοία και Σαλαμινι ναυμαχήσαντες, ουδε σφας κατάλογος συμμάχων εχει 2 Παναγόπουλος 2006, 15. Bury & Meiggs 1998, 80. 9

10 Λακωνικος η Αττικός. υστέρησαν δε και εργου του Πλαταιασι: δηλα γαρ δη οτι επι το αναθήματι τω εν Ολυμπία των Ελλήνων μετην αν και Αχαιοις γεγράφθαι... 3» Αυτός ο απομονωτισμός όμως είχε θετικά αποτελέσματα στην αρχιτεκτονική της περιόδου και γενικότερα στην τέχνη κάτι που μαρτυρούν και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των ανασκαφών, απτά παραδείγματα είναι ο ναός της Αρτέμιδος στην Ρακίτα, ο ναός στο Κούμαρι Αιγίου, ο ναός στην Ακράτα αλλά και ο ναός στα Άνω Συχαινά. Μετά το τέλος των ελληνοπερσικών πολέμων διαμορφώθηκαν δυο κέντρα η Αθηναϊκη Ηγεμονία και η Πελοποννησιακή Συμμαχία, και σε αυτή την περίπτωση οι Αχαϊοί απουσιάζουν για μια ακόμη φορά. Οι Αχαιοί έδωσαν μεγάλη σημασία στην οργάνωση των οικονομικών θεμάτων έτσι από την αρχή της κλασικής περιόδου, περίπου το 480 π.χ οι Αιγές κόβουν νομίσμα. Τις Αιγές ακολούθησαν στην κοπή νομίσματος η Πελλήνη, η Αιγείρα, η Ελίκη, η Δύμη και οι τότε Αρκαδικές Κλείτορας και Ψωφίς. Νέα νομίσματα κόπηκαν τον 4 ο αιώνα π.χ από τις Πελλήνη, Δύμη και Ελίκη. Η πρώτη φορά που οι Αχαιοί βγαίνουν από τον απομονωτισμό τους είναι μετά τον Τρωικό πόλεμο συμμετέχοντας στον Κορινθιακό πόλεμο ( π.χ), στον Θηβαϊκό ( π.χ) και στον Ιερό πόλεμο ( π.χ) που έδωσε την ευκαιρία στους Μακεδόνες να επέμβουν στα Ελληνικά πράγματα. Μετα την μάχη της Χαιρώνειας (338 π.χ ) οι Μακεδόνες τοποθέτησαν φρουρούς στις Αχαϊκές πόλεις και εξόρισαν τους πολίτες. Για πρώτη φορά κατά τις δυναστικές έριδες των Μακεδόνων οι Αχαιοί ήταν διχασμένοι και η κάθε πόλη φρόντιζε για το δικό της καλό. Την περίοδο αυτή διαλύθηκε και το Κοινό των Αχαϊών ή Α Αχαϊκή Συμπολιτεία. Έτσι λοιπόν μετά και από τις επιδρομές των Γαλατών που κατατρόπωσαν τον μακεδονικό στρατό το 281 π.χ δημιουργήθηκε μια πρωτοβουλία από την Δύμη. Η Δύμη μαζί με τις Φαρρές, την Τριταία και την Πάτρα δημιούργησαν την Β Αχαϊκη Συμπολιτεία 4. Στην Β Αχαϊκη 3 Παυσανίας Αχαϊκά VI, Πετρόπουλος 1994,

11 Συμπολιτεία προσχώρησαν όλες οι πόλεις της Πελοποννήσου σιγά-σιγά και τελευταία η Σπάρτη. 1.2 Αρχαίοι Συγγραφείς που μας πληροφορούν για την Αχαϊα. Την παλαιότερη μαρτυρία για την Αχαϊα την έχουμε από τον Όμηρο. Πέντε πόλεις η Υπερησία, η Πελλήνη, το Αίγιο, η Ελίκη και η Ώλενος παρουσιάζονται στον «Νέων Κατάλογον» 5 ενώ η Ελίκη και οι Αιγές αναφέρονται να έχουν σχέση με το ιερό του Ποσειδώνα 6. Ο Ηρόδοτος στο Α βιβλίο του αναφέρει τις δώδεκα πόλεις των Αχαιών χωρίς να συμπεριελαμβάνει την Κερύνεια 7 κάτι που το συναντούμε στον Παυσανία. Βέβαια στον Παυσανία δεν συμπεριελαμβάνεται η Πάτρα στις αρχικές δώδεκα πόλεις των Αχαιών διότι δημιουργήθηκε αργότερα από την συνένωση μικρότερων πόλεων. Τα στοιχεία που συναντούμε στους συγγραφείς του 5 ου αιώνα είναι ελάχιστα και μόνο η Πελλήνη αναφέρεται από τις αχαϊκές πόλεις διότι ήταν και η μοναδική που έλαβε μέρος στον Πελοποννησιακό πόλεμο 8. Στον Θουκυδίδη συναντούμε την Πάτρα, το Ρίο, τον Πάνορμο, τον Ερινεό και την Ρυπική. Ο Ερινεός και η Ρυπική αποτελούσαν το ορμητήριο του πελοποννησιακού στόλου κατά την Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 413/412 π.χ. Την ίδια εικόνα συναντούμε και στους ιστορικούς του 4 ου αιώνα π.χ. Και εδώ η μόνη πόλη που αναφέρεται είναι η Πελλήνη που την συναντούμε στον Ξενοφώντα 9. Από τον Κικέρωνα γνωρίζουμε ότι για την Πελλήνη ο Δικαίαρχος που ήταν μαθητής του Αριστοτέλη είχε συγγράψει το έργο «Πελληνέων Πολιτεία» που δεν έχει σωθεί 10. Το μεγάλο ενδιαφέρον θα αποκτήσει η Ελίκη και η Βούρα μετά την καταστροφή τους από σεισμό το 373 π.χ. αναφορές σε αυτήν την καταστροφή έχουμε 5 Όμηρος Ιλιάδα Β Όμηρος Ιλιάδα Θ Ηρόδοτος Ι, Μενδώνη 1991,68. 9 Μενδώνη 1991, Ριζάκης 1991,

12 από τον Παυσανία, τον Πλίνιο, τον Οβίδιο και τον Αιλιανό 11. Όσον αφορά τις πηγές του 3 ου αιώνα π.χ είναι λιγότερες. Πληροφορίες έχουμε από τα Αργοναυτικά του Απολλωνίου Ροδίου όπου συναντούμε τους κατοίκους της Πελλήνης και της Ωλένου να είναι σύντροφοι του Ιάσωνα 12. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον το αποκτά η Αχαϊα το 280 π.χ έτος όπου δημιουργείται η Β Αχαϊκή Συμπολιτεία. Τις περισσότερες πληροφορίες για την Β Αχαϊκή Συμπολιτεία τις έχουμε από τον Πολύβιο. Μια ακόμη πηγή μας για την Αχαϊα είναι και ο Στράβωνας. Όσον αφορά τα ιστορικά και τα μυθολογικά περιστατικά πολύτιμες πηγές μας είναι ο Πλούταρχος στα Ηθικά 13 καθώς και από τους Βίους του Αλκιβιάδη 14, του Κλεομένη 15, του Δημητρίου 16, του Πομπηίου 17, του Αντωνίου 18, του Κάτωνος Πρεσβυτέρου 19 και του Αράτου Ο Παυσανίας στην Αχαϊα. Ο Παυσανίας ήταν Έλληνας περιηγητής και γεωγράφος του 2 ου αιώνα μ.χ. Το έργο του είναι γνωστό με τον τίτλο Ελλάδος περιήγησις και διαχωρίζεται σε δέκα βιβλία (Αττικά, Κορινθιακά, Λακωνικά, Μεσσηνιακά, Ηλιακών Α, Ηλιακών Β, Αχαϊκά, Αρκαδικά, Βοιωτικά και Φωκικά). Ο Παυσανίας είναι μια ανεκτίμητη πηγή σε σχέση με τους άλλους αρχαίους συγγραγείς ενώ ακόμη και σήμερα το έργο του αποτελεί ένα απο τα σπουδαιότερα εγχειρίδια στην αρχαιολογία και την τοπογραφία. Τα Αχαϊκά ο Παυσανίας τα έγραψε πιθανότατα κατά το μ.χ. Ο Περιηγητής επισκέπτεται την Αχαϊα καθώς έρχεται απο την Ηλεία. Από τα ανασκαφικά δεδομένα φτάνουμε στο 11 Μενδώνη 1991, Μενδώνη 1991, Πλούταρχος Ηθικά 339b-d, 629f, 682f, 831a, 972f, 1107f, 1142f. 14 Πλούταρχος Αλκιβιάδης Πλούταρχος Κλεομένης Πλούταρχος Δημήτριος Πλούταρχος Πομπήιος Πλούταρχος Αντώνιος Πλούταρχος Κάτων ο Πρεσβύτερος Πλούταρχος Άρατος. 12

13 συμπέρασμα ότι ο Παυσανίας είδε όλα αυτά που περιγράφει, φυσικά χρησιμοποιεί και υλικό από παλαίοτερους συγγραφείς. Στα Αχαϊκά βλέπουμε ότι μέχρι το κεφάλαιο 17,5 κάνει αναφορά σε μυθικές παραδόσεις και γεγονότα που είχαν συμβεί μέχρι την εποχή του. Στην συνέχεια αναφέρεται στην ίδρυση των δώδεκα Ιωνικών πόλεων στην Μικρά Ασία απο τους Ίωνες που έφυγαν απο την Αιγιάλεια. Απο το 17,5 κεφάλαιο και μετά ο Παυσανίας παρουσιάζει με ακρίβεια την τοπογραφία των πόλεων της αρχαίας Αχαϊας. Παρουσιάζει όλα αυτά που είδε αλλά και πολλές φορές εντάσει στο έργο του παραδόσεις και μύθους. Εκτός απο αυτά δίνει και κάποια ιστορικά στοιχεία που μας είναι πολίτυμα για την χρονολόγηση. Οι δώδεκα πόλεις που αναφέρονται απο τον Παυσανία παρουσιάζονται και απο τους Ηρόδοτο και Στράβωνα. Η πρώτη πόλη που επισκέφθηκε ήταν η Δύμη. Στην συνέχεια επισκέφθηκε τις: Ώλενο, Φαρρές, Τριταία, Ρυπές, Αίγιο, Κερύνεια, Βούρα, Ελίκη, Αιγές, Αιγείρα και Πελλήνη. Τον δρόμο του Παυσανία θα ακολουθήσουμε και εμείς με σκοπό την ανακάλυψη των μυστικών της αρχαίας Αχαϊας. 1.4 Οι Αρχαίες Πόλεις Δύμη. Η Δύμη αποτελούσε μικρή πολίχνη η οποία βρισκόταν κοντά στην Ώλενο και ήταν κατά κάποιο τρόπο ένα είδος φρουρίου της Αχαϊας έναντι των διαθέσεων των Ηλείων. Κατά τον πρώτο ελληνικό αποικισμό (1.300 π.χ) η Δύμη ακολουθεί την Ώλενο όπως και οι άλλες πολίχνες της Δυτικής Αχαϊας. Η Ώλενος στέλνει Ίωνες, Πελασγούς και Αχαιούς σε Λέσβο, Χίο, Σάμο, Ρόδο και σε Κύπρο. Η Δύμη κάνει αποικίες στην Κύπρο και συγκεκριμένα στα βόρεια παράλια της όπου συναντούμε περιοχές με τα ονόματα Τύμη και Πολύμη που θυμίζουν το όνομα Δύμη 21. Εκτός από την Κύπρο αποικίες της Δύμης συναντούμε και στην Κεφαλληνία όπου έχουμε τις Πάλη και Σάμη όπως και στην Ιταλία 21 Καράμπελας 1982, 7-8. Ιστορία του ελληνικού έθνους, Αρχαϊκός Ελληνισμός,

14 και στη Σύβαρη 22. Κατά τον 8 ο αιώνα π.χ η Ώλενος χάνει την δύναμη της και τότε μια άλλη πόλη η Δύμη είναι πανέτοιμη να την αντικαταστήσει. Μ αυτόν τον τρόπο ερμηνεύεται η συνένωση των Αχαιών το 757 π.χ. Η Δύμη αναλαμβάνει την εκπροσώπηση της Δυτικής Αχαϊας έτσι λοιπον η περίοδος μεταξυ του 757 π.χ και του 27 π.χ ονομάζεται Περίοδος Δύμης (Δεύτερη Περίοδος Αχαϊας) 23. Οι συγγραφείς την αποκαλούν «η Δύμη της Αχαϊας». Όσον αφορά την ίδρυση της το πότε ακριβώς ιδρύθηκε δεν είναι γνωστό διότι οι αναφορές που γίνονται στην μυθολογία είναι ελάχιστες και στον Όμηρο μόνο μία. Την πρώτη αναφορά την συναντούμε στους Ομηρικούς (στιχ.425κ.ε) ύμνους στον Απόλλωνα «Βή δε παρά Κρουνούς και Χαλκίδα και παρά Δύμην ήδε παρ Ηλιδα διαν, όθι κρατέουσιν Επειοι» Το γεγονός ότι δεν υπάρχει αναφορά στην Ιλιάδα αλλά και το ότι στη μυθολογία δεν αναφέρεται υποδηλώνει ότι πιθανότατα ιδρύθηκε μετά τον Τρωικό Πόλεμο. Το 757 π.χ η Δύμη μεγαλώνει αφου συγκεντρώθηκαν σε αυτήν οι κάτοικοι οκτώ κωμων. Ο Στράβωνας αναφέρει την Τευθέα Καράμπελας 1982, Ιστορία του ελληνικού έθνους, Αρχαϊκός Ελληνισμός, Περίοδος Ωλένου 2.000π.Χ-757π.Χ (Ά Περιόδος). Η Ώλενος ήταν από τις ισχυρότερες και μεγαλύτερες πόλεις των Πελασγων αλλά και των Ιώνων. Περίοδος Δύμης 757π.Χ-27π.Χ ( Β Περίοδος). Η Δύμη αναπτύσσεται στην θέση της Ωλένου. 24 Η Τευθέα αναφέρεται μόνο από τον Στράβωνα. Στην πόλη λατρευόταν η Άρτεμις και υπήρχε και ναός της Νεμυδιάς Αρτέμιδος. Η θέση της πόλης τοποθετείται στην Άνω Αχαϊα και δίπλα στον ποταμό Παραπείρο ο οποίος λεγόταν και Τυθεύς. «ος Τευθέας αρσενικως καλειται, ομώνυμος πολίχνη τινι των εις την Δύμην συνωκισμένων, πλην οτι χωρις του σίγμα Τευθέα λέγεται θηλυκως αυτη, εκτεινόντων την εσχάτην συλλαβήν, οπου το της Νεμυδίας Αρτέμιδος Ιερόν. ο δε Τευθέας εις τον Αχελωον εμβάλλει των κατα Λύμην Ροντα, ομώνυμον τω κατα Ακαρνανίαν, καλούμενον και Πειρον. του δ' Ισιόδου ειπόντος»στράβωνας Γεωγραφία. 14

15 1.4.1 α : Αρχαίοι Συγγραφείς που ασχολήθηκαν με την Δύμη. Από τους αρχαίους συγγραφείς γνωρίζουμε ότι ο Στράβωνας (64 π.χ-19 μ.χ) και ο Παυσανίας επισκέφθηκαν την Δύμη. Ο Στράβωνας επισκέφθηκε την Δύμη το 40 π.χ. Σύμφωνα με τον Σράβωνα: «Μετά δέ τούτους Πάτραι πόλις αξιόλογος...εφεξής δ εστίν η Δύμη πόλις αλίμενος πασων δυσμικωτάτη αφ ου και τουνομα πρότερον δ εκαλειτο Στρατός» Οι πληροφορίες που έχουμε από τον Στράβωνα είναι ότι η Δύμη ήταν πολίχνη που δεν είχε λιμάνι. Το όνομα Δύμη οφείλεται στο γεγονός ότι ήταν η δυτικότερη από τις δώδεκα αχαϊκές πόλεις. Μια παλαιότερη ονομασία της Δύμης ήταν Στρατός επίσης ονομαζόταν και Καυκωνίς Δύμη εξ αιτίας του αρχαίου ποταμού Καύκωνα ή των αρχαίων κατοίκων τους Καυκωνοίς. Όσον αφορά την τοποθεσία όπου υπήρχε η πόλη ο Στράβωνας λέει ότι ήταν κοντά στο Βουπράσιο όπου χωρίζει ο Λαρισός ποταμός που σήμερα είναι το φυσικό όριο των Νομών Αχαϊας και Ηλείας. Σύμφωνα με τον Παυσανία: «... αχαιοις δε οροι και Ηλείοις της χώρας ποταμός τε Λάρισος και Αθηνας επι τω ποταμω ναός εστι Λαρισαίας, και Αχαιων πόλις Δύμη σταδίους οσον τε τριάκοντα απέχει του Λαρίσου. ταύτην Φίλιππος ο Δημητρίου πολεμων μόνην των αχαϊκων εσχεν υπήκοον, και επι τη αιτία ταύτη Σουλπίκιος, ηγεμων και ουτος Ρωμαίων, επέτρεψε τη στρατια διαρπάσαι την Δύμην: Αυγουστος δε υστερον και προσένειμεν αυτην Πατρευσιν. εκαλειτο δε τα μεν αρχαιότερα Πάλεια: εχόντων δε ετι Ιώνων ονομα οι μετέθεντο εφ' ημων, σαφως δε ουκ οιδα ειτε απο γυναικος επιχωρίας Δύμης ειτε απο Δύμαντος του Αιγιμίου» Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι ο ποταμός Λαρισός αποτελούσε το όριο μεταξύ της Αχαϊας και της Ηλείας όπου υπήρχε ναός της Λαρισαίας Αθηνάς. Η Δύμη τοποθετείται από τον Παυσανία 30 στάδια από τον ποταμο Λαρισό. Ο Παυσανίας 15

16 μας γνωστοποιεί και μια παλαιότερη ονομασία της Δύμης που ήταν το όνομα Πάλεια. Το όνομα Δύμη δώθηκε στην περιοχή από τους Ίωνες και οφείλεται είτε σε αυτόχθονη γυναίκα που ονομαζόταν Δύμη είτε πήρε το όνομα της από τον γιό του Αιγιμίου που ονομαζόταν Δήμαντος 25. Από τους Επείεις η Δύμη ονομάσθηκε και Επειις. Συναντούμε λοιπόν τρία Πελασγικά ονόματα τα οποία είναι: Πάλεια, Καυκωνις και Επειις. Στην περιοχή της Δύμης παλαιότερα ήκμασε η Λάρισα 26. Η Λάρισα βρισκόταν εκεί που σήμερα υπάρχει το Τείχος των Δυμαίων (σημερινός Άραξος) βέβαια υπάρχει και η άποψη ότι βρισκόταν στο σημερινό χωριό Λάππα β: Η Δύμη στο Κοινό των Αχαιών. Ο Συνοικισμός της Δύμης (757π.Χ). Κατά την προϊστορική εποχή η μεγαλύτερη πόλη στην Δυτική Αχαϊα ήταν η Ώλενος. Η Δύμη μετά τον Τρωικό πόλεμο αναπτύσσεται και σιγά-σιγά καταφέρνει να υποτάξει και να αφομοιώσει την Ώλενο. Η πρώτη ανάπτυξη της παρατηρείται με τον συνοικισμό της το 757 π.χ. Με τον όρο συνοικισμό εννοούμε την συγκέντρωση των κατοίκων στην Δύμη εξαιτίας του φόβου από τις επιδρομές των Ηλείων. Με αυτόν τον τρόπο η Δύμη γίνεται μια αξιόλογη πρωτεύουσα της Δυτικής Αχαϊας. Άλλωστε από την εποχή του Ηρακλή οι Ίωνες και οι Επείεις είχαν την Δύμη ως ορμητίριο τους για τον πόλεμο κατά των Ηλείων. Ταυτόχρονα λειτουργούσε και σαν καταφύγιο σε περίπτωση ήττας ή εφνιδιασμού 27. Σύμφωνα με τον Στράβωνα οχτώ κώμες συνενώθηκαν στην Δύμη, αυτές ήταν η Ώλενος( Κάτω Αχαϊα), Τευθεα (Άνω Αχαϊα), Λάρισα (Άραξος), Θέλπουσα (Σανταμέρι), Φαιστός (Φώσταινα). Η Λάρισα δεν αναφέρεται στον εποικισμό της Δύμης αν και ήταν πανάρχαια πελασγική πόλη η οποία παρήκμασε με την κυριαρχία των 25 Παυσανίας Αχαϊκα XVII, Η Λάρισα ήταν αρχαία πόλη και ιδρύθηκε από τους Πελασγούς. Το όνομα Λάρισα σήμαινει Ακρόπολη στην Πελασγική διάλεκτο. Στην Λάρισα λατρευόταν η θεά Αθηνά όπου υπήρχε και ναός της Λαρισαίας Αθηνάς. «Αχαοις δε οροι και Ηλείοις της χώρας ποταμός τε Λάρισος και Αθηνας επι τω ποταμω ναός εστι Λαρισαίας»Παυσανίας Αχαϊκά XVII, Καράμπελας 1982,

17 Ιώνων στη Βόρεια Πελοπόννησο στην περιοχή που τότε λεγόταν Αιγιάλεια. Το Τείχος των Δυμαίων που χτίστηκε το 1250 π.χ περίπου δημιουργήθηκε πάνω στα ερείπια της Λάρισας κάτι που σημαίνει ότι ήδη είχε παρακμάσει ή καταστραφεί γ :Ανάπτυξη Δύμης ( π.Χ). Μετά τον συνοικισμό της η Δύμη γίνεται μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Αχαϊας τρίτη μετά το Αίγιο και την Ελίκη. Όλοι οι αθλητές των Αχαϊκών πόλεων έπρεπε να περάσουν από την Δύμη και να θυσιάσουν στο τάφο του Δυμαίου Ολυμπιονίκη Οίβωτα πριν πάνε στην Ολυμπία 28. Αυτό μας δείχνει ότι η Δύμη ήταν η σπουδαιότερη πόλη της Δυτικής Αχαϊας. Βέβαια ή Δυτική Αχαϊα ήταν συνδεδεμένη με την Ανατολική Αχαϊα και μαζί αποτελούσαν μια δημοκρατική ομοσπονδία δώδεκα αχαϊκών πόλεων δηλαδή το Κοινό των Αχαϊών ή Α Αχαϊκή Συμπολιτεία. Πρωτεύουσα του Κοινού των Αχαιών ήταν η Ελίκη από το π.χ, μετά την καταστροφή της Ελίκης πρωτεύουσα γίνεται το Αίγιο. Στο ναό του Ομαγυρίου Διός συνερχόταν το Αχαϊκό Συνέδριο. Η δημιουργία του Κοινού των Αχαιών πραγματοποιήθηκε από την συνένωση των δώδεκα αχαϊκών πόλεων το 800 π.χ μετά τον θάνατο του τελευταίου βασιλέα των Αχαϊών Ωγύγη. Βέβαια υπάρχει και η άποψη ότι το Κοινό των Αχαιών έχει παλαιότερες ρίζες διότι στο Αίγιο στο ναό του Ομαγυρίου Διός ο Αγαμέμνωνας κατά την διάρκεια του πρώτου πανελλήνιου συνεδρίου πήρε την απόφαση του Τρωικού Πολέμου. Το Κοινό των Αχαιών καταλήθηκε από τους Μακεδόνες το 303 π.χ 29. Σε όλη την διάρκεια της Α Αχαϊκης Συμπολιτείας η Δύμη ήταν πρωτεύουσα της Δυτικής Αχαϊας και δεύτερη πόλη μετά το Αίγιο. Όσον αφορά τις στρατιωτικές της ικανότητες γνωρίζουμε ότι οργάνωσε στρατό πριν από τις άλλες πόλεις και ότι σε όλους τους πολέμους η παρουσία της γινόταν με αξιόλογο στρατό και στην Α αλλά και στην Β Αχαϊκή Συμπολιτεία. Κατά την κλασική περίοδο όπως στην Αχαϊα έτσι και στη Δύμη η ανάπτυξη γίνεται με αργούς ρυθμούς. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, την 28 Καράμπελας 1982, Καράμπελας 1982,26. Ιστορία του ελληνικού έθνους, ελληνιστικοί χρόνοι,

18 υλοτομία, την αλιεία και το κυνήγι. Η ανήσυχη φύση τους τους οδήγησε σε υπερπόντιες επιχειρήσεις σε περιοχές όπου υπήρχαν βλέψεις όπως η Καλυδώνα και η Ιταλία. Πατατηρούμε λοιπόν ότι η Δύμη μετατράπηκε σε μια πανύσχυρη αντίπαλος της Ηλιδος. Η Δύμη ήταν αμμέτοχη στους ελληνοπερσικούς πολέμους από τον πελοποννησιακό πόλεμο και μετά βγαίνει από τον απομόνωση στην οποία είχε περιέλθει. Οι Αθηναίοι προσεταιρίζονται τους Αχαϊούς και συμμετέχουν στην Αθηναϊκή συμμαχία του Κίμωνα 30. Το 445 π.χ με τις τριακονταετείς σπονδές η Αθήνα παραχωρεί την Δύμη στη Σπάρτη. Η Δύμη κατά τον 4 ο αιώνα π.χ έχει σπουδαία θέση στον αγώνα των Σπαρτιατών κατά των Ηλείων. Το ότι η Δύμη ήταν ορμιτήριο στον πόλεμο αυτό φαίνεται και από τον Διόδωρο τον Σικελιώτη. Κατά τον 3 ο αιώνα π.χ η Μακεδονία έχει χάσει την δύναμη και την δόξα της και οι μεγάλες πόλεις Αθήνα, Σπάρτη, Κόρινθος, Θήβα βρίσκονται σε απραξία. Την περίοδο αυτή εμφανίζονται οι Αχαιοί και οι Αιτωλοί οι οποίοι ιδρύουν την Αχαϊκή και την Αιτωλική Συμπολιτεία αντίστοιχα με σκοπό την ανεξαρτησία από τους Μακεδόνες. Την πρωτοβουλία για την ίδρυση της Β Αχαϊκής Συμπολιτείας είχε η Δύμη και η Πάτρα το 281 π.χ. τις δυο αυτές πόλεις ακολούθησαν η Τριταία και οι Φαρρές δ :Θεοί και Ήρωες Αρχαίας Δύμης. Τα στοιχεία που παίρνουμε για τους Θέους αλλά και για τους Ήρωες της Δύμης από τον Παυσανία είναι ελάχιστα το κενό αυτό έχει συμπληρωθεί από έρευνες που έγιναν. Για την λατρεία της Αθηνάς μας πληροφορεί ο Παυσανίας 31. Η Αθηνά είχε δύο ιερά ένα δίπλα στον Λαρισό με το επίθετο Λαρισαία Αθηνα και ένα στο άστυ με το επίθετο Κληδούχος Αθηνά. Η Λαρισαία Αθηνά ήταν φρουρός των συνόρων της πόλεως και εγγυητής της ακεραιότητας της χώρας 32. Στην Δύμη συναντούμε και την λατρεία του 30 Καράμπελας 1982, Παυσανίας Αχαϊκά XVII 5, Ριζάκης 2000,

19 Αφήτου(δηλαδή του Απόλλωνα), της Άρτεμις 33, του Ενυαλού, της Δήμητρας 34 και της Αφροδίτης 35. Η λατρεία αυτών των θεοτήτων επαληθεύεται από την ανεύρεση των ονομάτων αυτών στο Τείχος των Δυμαίων. Ο Εκατόμβαιος Απόλλωνας και η Θεσμοφόρος ή Θέσμια Δήμητρα είναι επίθετα που χρησιμοποιήθηκαν μόνο στην Δυμαία Χώρα. Η Δήμητρα ήταν θεά της γεωργίας και της βλάστησης ωστόσο στην Δύμη έφερε και μια ακόμη ιδιότητα που είχε σχέση με τους θεσμούς. Όσον αφορά του Ήρωες της Δύμης αυτοί ήταν ο Δυμαίος Ολυμπιονίκης Οίβωτας και ο Σώστρατος- Πολύστρατου που ήταν σύντροφος του Ηρακλή Ώλενος. Η δεύτερη πόλη που επισκέφθηκε ο Παυσανίας ήταν η Ωλενος η οποία βρίσκεται σαράντα στάδια από την Δύμη και ογδόντα στάδια από την Πάτρα 37. Η ίδρυση της οφείλεται στους Ηλείους Επείους. Το όνομα Ώλενος οφείλεται στον Ώλενο γιο του Ποσειδώνα. Στην Ώλενο γνωρίζουμε ότι λατρευόταν η Λαφαία Αφροδίτη όπως και ο Ποσειδώνας, η Αθηνά, ο Δίας, η Αρτέμιδα, ο Ασκληπιός και η Δήμητρα 38. Ο Πέλοπας εγκαταστάθηκε στην Ώλενο πριν γίνει βασιλιάς της Ήλιδας. Ο Ηρακλής φιλοξενήθηκε από τον βασιλιά της Ώλενου Δεξάμενο και σκότωσε τον κένταυρο Ευρυτίωνα ο οποίος είχε απαγάγει την κόρη του Δεξάμενου την Μνησιμάχη. Από την Ώλενο καταγόταν και ο Τυδέας που ήταν γιος της Περίβοιας, κόρης του βασιλιά Ιππόνου γιος του Ιππόνου ήταν ο Καπανεύς ένας από τους «Επτά επί Θήβας». Όπως είδαμε και παραπάνω η Ώλενος το π.χ έκανε αποικίες σε Λέσβο, Χίο, Σάμο, Ρόδο και Κύπρο. Όσον αφορά το όνομα Ώλενος οφείλεται στον γιο του Ηφαίστου που λεγόταν Ώλενος. Ο Ώλενος ήταν πατέρας των νυμφών Αιγης και Ελίκης. Κατά την μυθολογία αυτος ήταν και ο ιδρυτής της 33 Ριζάκης 2000, Ριζάκης 2000, Ριζάκης 2000, Ριζάκης 2000, Παυσανίας Αχαϊκά XVIII, Καράμπελας 1972,

20 Ωλενου της Αιτωλίας. Ώλενος λεγόταν και ο γιος του Διός και της Δαναϊδος Αναξιθεας ο οποίος ίδρυσε την Ώλενο της Αχαϊας. Στην μυθολογια λοιπόν παρατηρούμε ότι υπάρχει μια συγχηση διότι στην πρώτη περίπτωση αναφέρεται ότι ο Ώλενος ο γιος του Ηφαίστου που ήταν και ο αρχαιότερος ανέθρεψε τον Δία στην Ώλενο της Αιτωλίας και η δεύτερη περίπτωση αναφέρει ότι ο Δίας ανατράφηκε στο Αίγιο όπου και του προσφέρθηκε το γάλα της Ωλένιας αίξ άρα της αχαϊκής Ωλένου α:βασιλείς της Ωλένου. Από την ιστορία της Ωλένου γνωρίζουμε τους βασιλείς της οι οποίοι ήταν: i) ο Ωλένιος, ο οποίος ήταν γιος του Δία και της Δαναϊδος Αναξιθέας που ήταν και ο πρώτος βασιλιάς της Ωλένου το π.χ. ii) ο Κρινακος που ήταν γιος του Δία και πατέρας του Μακαρεως. Ο Κρινακος ήταν αυτός που οδήγησε την Ώλενο σε αποικία στην Λέσβο το 1433 π.χ ή το 1377 π.χ. iii) ο Πέλοψ που ήρθε από την Μικρά Ασία και το π.χ έγινε βασιλιάς της Ήλιδας. iv) ο Δεξάμενος που ήταν από τους σπουδαιότερους βασιλείς της Ωλένου. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπάρχουν ο Δεξάμενος ήταν αυτός που οργάνωσε την Ώλενο. v) ο Ευρύλοχος που ήταν γιος του Δεξάμενου. Η βασιλεία του τοποθετείται στα π.χ. vi) ο Κτέατος και ο Εύρυτος οι οποίοι ήταν γαμπροί του Δεξάμενου και κατάγονταν από την Ήλιδα. vii) ο Ιππόνους που ήταν γιος του Μεγαπένθους της Τίρυνθας. viii) Ο Καπανεύς που ήταν γίος του Ιππόνου. ix) ο Αμφίμαχος και ο Θάλπιος x) ο Κηφεύς και xi) ο Επείος β: Μύθοι σχετικά με την Ώλενο 41. i) Η Ωλένια αίξ ήταν τροφός του Δία. ii) Ο κατακλυσμός και ο σεισμός της Ωλένου. 39 Καράμπελας 1972, Καράμπελας 1972, Καράμπελας 1972, Παυσανίας Αχαϊκά 19,9. 20

21 iii) Ο τόπος καταγωγής του Πέλοπα ήταν η Ώλενος. iv) Ο Ηρακλής φιλοξενείται στην Ώλενο από τον Δεξάμενο. v) Ο Ηρακλής σκοτώνει τον Κένταυρο Ευρυτίωνα. vi) Η πρώτη εκστρατεία του Ηρακλή κατά της Ήλιδος π.χ. vii) Η δεύτερη εκστρατεία του Ηρακλή κατά της Ήλιδος π.χ. viii) Ο Ηρακλής Πολύστρατος. ix) Ο Ευρυτύλος στην Τροία με τον Ηρακλή. x ) Ο Βασιλειάς Ιππόνους και η Περίβοια Φαρρές. Οι αρχαίες Φαρρές τοποθετούνται ανάμεσα στα χωριά Φαρρές, Πρεβεδός και Ίσωμα. Οι Φαρρές κατά την μυθολογία ιδρύθηκαν από τον Φάρητο που ήταν γιος της Φιλοδάμειας και εγγονός του Δαναού. Ο χώρος όπου βρίσκονται τα αρχαία κατάλοιπα της αρχαίας πόλης τοποθεντούνται πενήντα στάδια από την Πάτρα και εκατό από την θάλασσα. Οι Φαρρές όπως και άλλες πόλεις αποτελούσε μέρος του Κοινού των Αχαιών και της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Σύμφωνα με τον Παυσανία όταν επισκέφθηκε την περιοχή υπήρχε το άγαλμα του Αγοραίου Ερμή. Η επιγραφή που έφερε μας γνωστοποιεί ότι ήταν ανάθημα του Μεσσήνιου Σίμυλου. Ο Παυσανίας κάνει αναφορά επίσης και για το «Χρηστήριο» το οποίο ήταν βωμός όπου ο καθένας μπορούσε να πάρει χρησμό έπειτα από την ακολουθία συγκεκριμένου τελετουργικού. Σε αυτή την περιοχή τοποθετείται και η πηγή με το ιερό ύδωρ του Ερμή. Τέλος ο Παυσανίας αναφέρεται και στον περίβολο της Αγοράς της πόλεως Παυσανίας Αχαϊκα XXII, 2. 21

22 1.4.4 Τρίτεια. Η Τρίτεια είναι αρχαία πόλη και βρισκόταν εκατόν είκοσι στάδια από τις Φαρρές. Ο Στράβωνας στα Γεωγραφικά του αποκαλεί την πόλη Τριταία. Κατά τον Παυσανία οι απόψεις που έχουν διατηπωθεί για την δημιουργία της πόλης είναι οι εξής: Αρχικά υπάρχει η θεωρία ότι οικιστής της πόλεως ήταν ο Κελβίδας που ήρθε από την Κύμη. Ακολουθεί η άποψη ότι ιδρύθηκε από τον Μελάνιππο γιο του Άρη και της Τρίτειας η οποία ήταν ιέρεια της Αθηνάς εξου και το όνομα της πόλης 43. Στην Τρίτεια υπήρχε και ναός των Μέγιστων Θεών. Στην περιοχή υπήρχε και ναός της Αθηνάς με λιθινο άγαλμα. Στον ναό αυτό πραγματοποιούνταν θυσίες στον Ερμή και στην Τρίτεια 44. Κατά τον Παυσανία κοντά στην είσοδο της πόλης υπήρχε επιτάφιο μαρμάρινο μνημείο που έφερε έγχρωμες παραστάσεις. Ως δημιουργός του θεωρείται ο Νικίας που ήταν Αθηναίος ζωγράφος. Η Τριταία ήταν μια από της πόλης που συνέβαλαν στην δημιουργία της Β Αχαϊκής Συμπολιτείας. Η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε κατοίκηση στην περιοχή από την Εποχή του Χαλκού. Κατά την μυκηναϊκή περίοδο οι μυκηναϊκές εγκαταστάσεις πολλαπλασιάζονται ενώ ευρήματα της γεωμετρικής περιόδου ακόμη δεν έχουν βρεθεί. Κάποια ευρήματα που χρονολογούνται στην αρχαϊκή και στην κλασική περίοδο είναι αμφίβολα Ρυπές. Οι Ρυπές αποτελούσε αρχαία πόλη που ιδρύθηκε από τους Πελασγούς και στην συνέχεια κατοικήθηκε από τους Ίωνες. Οι Ρυπές βρίσκονται τριάντα στάδια από το Αίγιο. Από το όνομα της πόλης χαρακτηρίστηκε η περιοχή και πήρε το όνομα Ρυπική 46. Οι Ρυπές απέχουν τριάντα στάδια από το Αίγιο 47. Τα λείψανα της αρχαίας πόλης δεν 43 Παυσανίας Αχαϊκα XXII, Παυσανίας Αχαϊκά XXII, Αποστολοπούλου-Κακαβογιάννη 1991, Τρακαδάς 2002, Παυσανίας Αχαϊκά XXIII, 4. 22

23 εχουν εντοπισθεί ακόμη με ακρίβεια. Σύμφωνα με τελευταίες έρευνες τοποθεντούνται στην περιοχή Τραπεζά. Η Τραπεζά βρίσκεται κοντά στο Κούμαρι Αιγίου όπου βρέθηκε και ανασκάπτεται δωρικός ναός Αίγιο. Τα όρια της αρχαίας πόλης εκτείνονταν στα δυτικά μέχρι τον ποταμό Μεγανίτη (Γαϊδουροπνίχτη) στο χωριό Ροδοδάφνη ενώ στα ανατολικά έως τον ποταμό Κερυνίτη (Μπουφουσιά) 48.Το Αίγιο σύμφωνα με την μυθολογία πήρε το όνομα του από την ιερή αίγα που έθρεψε τον Δία στην βρεφική του ηλικία 49. Ο Δίας προσπαθούσε να προστατευθεί από τον παιδοφάγο πατέρα του Κρόνο. Μια άλλη άποψη για την ονομασία του Αιγίου είναι ότι οφείλεται στο ομηρικό ρήμα αϊσσω που σημαίνει κίνηση ορμητική. Στην περίπτωση του Αιγίου αυτό εξηγείται από την σεισμογενής φύση της περιοχής ή το ότι η περιοχή βρίσκεται δίπλα στην θάλασσα. Οι Αιγιώτες ήταν ονομαστοί σφενδονήτες. Μεγάλη ακμή στο Αίγιο παρατηρείται στο ιερό του Δία που είναι γνωστό ως ιερό του Ομαγυρίου Διός. Η φήμη του ιερού ήταν τόσο μεγάλη που συνδέεται με την συγκέντρωση Ελλήνων για την επίλυση των διαφορών τους. Σύμφωνα με την μυθολογία στο ιερό του Ομαγυρίου Διός ο Αγαμέμνονας πήρε την απόφαση για τον Τρωϊκό πόλεμο α:Ναοί και οι Θεοί που λατρεύονταν στο Αίγιο. Σύμφωνα με τον Παυσανία στο Αίγιο υπήρχε ναός της Ειλειθυίας με ξύλινο άγαλμα το οποίο ήταν σκεπασμένο από το κεφάλι μέχρι τα πόδια με ύφασμα. Από μάρμαρο ήταν κατασκευασμένα τα χέρια, τα πόδια και το πρόσωπο. Η Ειλειθυία έφερε δάδες που σχετίζονται με τις ωδίνες του τοκετού 50. Το άγαλμα ήταν δημιούργημα του Μεσσήνιου Δημοφώντος. Κοντά στον ναό της Ειλειθυίας υπήρχε τέμενος του Ασκληπιού με 48 Παπακώστα 1991, Τρακαδάς 2002, Ξινόπουλος 1912, 37. Παυσανίας Αχαϊκά XXIII, 5. 23

24 αγάλματα του Ασκληπιού και της Υγείας 51. Από την επιγραφή που υπήρχε ο Παυσανίας μας παρουσιάζει ότι ο δημιουργός ήταν ο Μεσσήνιος Δαμοφών. Στο Αίγιο συναντούμε ναό της Αθηνάς αλλά και της Ήρας. Στο ναό της Αθηνάς υπήρχαν δυο αγάλματα ενώ σε αυτόν της Ήρας δεν υπήρχε πρόσβαση. Οι μόνοι που μπορούσαν να δουν το άγαλμα ήταν οι ιέρειες. Κοντά στο θέατρο υπήρχε και ναός του Διονύσου στον οποίο βρισκόταν και το άγαλμα του θεού το οποίο ήταν αγένειο 52. Στην αγορά του Αιγίου υπήρχε ναός του Δία με δυο αγάλματα. Κοντά στην αγορά υπήρχε ναός του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος 53. Στο Αίγιο βρισκόταν και το ιερό του Ομαγυρίου Διός που ήταν προστάτης των συνόδων της Αχαϊκής Συμπολιτείας αλλά και της φύλαξης των πολιτειακών διατάξεων 54. Δίπλα του συναντούσε τον ναό της Παναχαϊκής Δήμητρος που ήταν προστάτιδα της γεωργίας αλλά και προστάτης των πολιτικών διατάξεων και θεσμών του Αχαϊκού Συνδέσμου 55. Άλλος ναός που υπήρχε ήταν της Σωτηρίας όπου και σε αυτή την περίπτωση όπως και στον Ναό της Ήρας το άγαλμα μπορούσαν να το δούν μόνο οι ιέρειες 56. Στο Αίγιο λατρευόταν και η Αφροδίτη που ήταν θεά της γαλήνιας θάλασσας και ο ναός της βρισκόταν κοντά στο λιμάνι 57. Τέλος στο Αίγιο συναντούσε κανείς και τέσσερα αγάλματα Θεών από το Άργος αυτά ήταν του Ποσειδώνα, της Αθηνάς, του Ηρακλή και του Δία σε παιδική ηλικια Ελίκη. Το π.χ. ιδρύθηκε η Ελίκη από τον Ίωνα γιο του Ξούθου και της Κρέουσας, όταν ο Ίωνας εισέβαλε στην Αιγιάλεια με αποικία των Ιώνων της Αττικής. Την πόλη έχτισε ο 51 Ξινόπουλος 1912, 38. Παυσανίας Αχαϊκά XXIII, Ξινόπουλος 1912, 38. Παυσανίας Αχαϊκά XXIII, Ξινόπουλος 1912, 39. Παυσανίας Αχαϊκά XXIV, Ξινόπουλος 1912, 35. Παυσανίας Αχαϊκά XXIV, Ξινόπουλος 1912, 36. Παυσανίας Αχαϊκά XXIV, Ξινόπουλος 1912, 37. Παυσανίας Αχαϊκά XXIV, Ξινόπουλος 1912, 37. Παυσανίας Αχαϊκά XXIV, Ξινόπουλος 1912, 39. Παυσανίας Αχαϊκά XXIII,

25 Ίωνας προς τιμήν της γυναίκας του Ελίκης η οποία ήταν η μοναδική κόρη του Σελινούντα τελευταίου βασιλιά των Πελασγών. Η Ελίκη βρισκόταν σαράντα στάδια από το Αίγιο και δώδεκα από την θάλασσα. Ήταν η πρωτεύουσα της Ιωνικής Δωδεκάπολης και λατρευτικό κέντρο όλης της Αχαϊας. Κέντρο ήταν ο ναός του Ελικώνιου Ποσειδώνα 59. Μετά την κάθοδο των Δωριέων στην περιοχή εγκαταστάθηκαν ο Τισάμενος μαζί με Λακεδαιμόνιους οι οποίοι είχαν εκδιωχθεί από την Λακωνία και το Άργος. Οι Λακεδαιμόνιοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή αρχικά ειρηνικά όμως μετά ξεκίνησαν οι εχθροπραξίες. Έτσι οι Αχαιοί εγκαταστάθηκαν στην περιοχή και έδιωξαν τους Ίωνες. Το 721 π.χ. η Ελίκη αντιμετώπησε προβλήματα υπερπληθυσμού και γι αυτόν τον λόγο έκανε αποικίες στην Κάτω Ιταλία και συγκεκριμένα στην Σύβαρη 60. Η πόλη καταστράφηκε το 373 π.χ. 61 μαζί με την Βούρα. Κατά τον Παυσανία και τον Στράβωνα οι κάτοικοι της Ελίκης προκάλεσαν την οργή του Ποσειδώνα όταν σκότωσαν ικέτες που είχαν καταφύγει στο Ιερό του. Αυτό εξόργησε τον Ποσειδώνα και μεγάλος σεισμός κτύπησε την πόλη. Ο ίδιος σεισμός κατέστρεψε και την γειτονική Βούρα διότι κάτοικοι της είχαν λάβει μέρος στις ενέργειες κατά των ικετών. Οι μόνοι που επέζησαν ήταν αυτοί που έλειπαν από την πόλη. Αρκετές μέρες πριν τον σεισμό είχε παρατηρηθεί μεγάλη ζέστη και τα ζώα είχαν εγκαταλείψει την περιοχή. Αυτά τα σημάδια όμως δεν ανησύχησαν τους κατοίκους. Για αρκετά χρόνια το άγαλμα του Ποσειδώνα βρισκόταν στην θάλασσα και έσχιζε τα δίχτυα των ψαράδων. Κατά τον Στράβωνα οι Αχαιοί έστηλαν βοήθεια στην Ελίκη αλλά δεν κατάφεραν να περισυλλέξουν ούτε ένα νεκρό. 59 Κατσωνοπούλου 1991, Πετρόπουλος 1983, Βερτσέτης και Πετράκη-Βερτσέτη

26 1.4.8 Κερύνεια. Η Κερύνεια αποτελούσε πολίχνη της Αχαϊας και ήταν η ακρόπολη της Ελίκης. Το όνομα της κατά τον Παυσανία προέρχεται από κάποιον παλαιό οικιστή της πόλης ή από τον Κερυνίτη ποταμό που περνά δίπλα από την πόλη 62. Από τα στοιχεία που έχουμε για την Κερύνεια είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι η Κερύνεια είχε κάνει αποικίες στην Κύπρο όπου και ίδρυσαν την γνωστή πόλη Κερύνεια. Αρχηγό τους είχαν τους Αχαιούς Κηφέα και Πράξανδρο. Στην Κερύνεια υπήρχε ιερό των Άρπυιων και των Γιγάντων. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Παυσανία υπήρχε και ναός των Ευμενίδων τον οποίο ίδρυσε ο Ορέστης 63. Μετά από έρευνες η θέση της αρχαίας πόλης έχει εντοπιστεί στην περιοχή του σημερινού χωριού Κερύνεια όπου και βρέθηκαν τα τείχη της πόλης καθώς και ελληνιστικό ηρώο αλλά και λείψανα κτιρίων. Κατά την Κάθοδο των Δωριέων σε όλη την περιοχή της Κερύνειας ήρθαν και εγκαταστάθηκαν Λακεδαιμόνιοι Αχαϊοί οι οποίοι είχαν εκδιωχθεί από την πατρίδα τους. Η ειρηνική συγκατοίκηση που υπήρχε αρχικά άλλαξε στην πορεία με πολεμικές αντιπαραθέσεις. Οι Αχαιοί ήταν οι νικητές των εχθροπραξιών και ανάγκασαν τους παλαιούς κατοίκους να αποχωρήσουν. Η Κερύνεια αποτελόυσε μέρος της Ιωνικής Δωδεκάπολης και μετέπειτα της Αχαϊκής Συμπολιτείας Βούρα. Η Βούρα ιδρύθηκε από τους Ίωνες και αποτελούσε μέρος του Κοινού των Αχαιών και αργότερα της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Βρισκόταν σαράντα στάδια από την θάλασσα. Η ονομασία της οφείλεται στην Βούρα που ήταν κόρη της Ελίκης και του Ίωνα 64. Κοντά στην Βούρα εντός σπηλαίου πραγματοποιούνταν η λατρεία του Ηρακλή. Στο σπήλαιο 62 Παυσανίας Αχαϊκά XXV, Παυσανίας Αχαϊκά XXV, Παυσανίας Αχαϊκά XXV, 8. 26

27 υπήρχε και άγαλμα του Ηρακλή. Εκεί έριχναν τους αστραγάλους και διάβαζαν τους χρησμούς στους «Πίνακες της Γνώσης». Το σπήλαιο αυτό βρίσκεται στο χωριό Ζαχλωρίτικα. Στην πόλη εκτός από τον Ηρακλή λατρευόταν και η Άρτεμις όπου ήταν και η προστάτιδα της πόλης και είχε και ιερό αλλά και ο Διόνυσος, η Δήμητρα, η Αφροδίτη και η Ειλειθυία. Τα αγάλματα των ναών ήταν από πεντελικό μάρμαρο. Στην περιοχή υπήρχε και ναός της Ίσιδας 65. Επίσης γνωρίζουμε ότι η Βούρα έκανε αποικία στην Κάτω Ιταλία την Σύβαρις. Η πόλη καταστράφηκε το 373 π.χ από τον σεισμό που κατέστρεψε και την Ελίκη. Αντίθετα με την Ελίκη οι κάτοικοι που επέζησαν από την καταστροφή ξανάχτησαν την πόλη. Στις αρχές του 3 ου αιώνα π.χ άνηκε στο βασίλειο του Δημήτριου του Πολιορκητή. Όταν η περιοχή απελευθερώθηκε από τους Μακεδόνες το 275 π.χ προσχώρησαν στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Σήμερα κυριαρχεί η άποψη ότι η περιοχή βρίσκεται ανάμεσα στους ποταμούς Βουραϊκό και Λαδοπόταμο στο Διακοπτό. Μαρτυρίες έχουμε από τα ορατά κατάλοιπα της αρχαίας πόλης καθώς και από τα τμημάτα του τείχους στους πρόποδες της ακρόπολης αλλά και από τους αναλημματικούς τοίχους, όπως και από λείψανα οικιών και λαξευτών τάφων στην θέση Φούρνοι του Διακοπτού Αιγές. Οι Αιγές ήταν αρχαία πολίχνη της Αχαϊας. Κατά τους πρώτους χρόνους ήταν η σπουδαιότερη έδρα της λατρείας του Ποσειδώνα μετά την Ελίκη. Όπως και στις άλλες πόλεις έτσι και στις Αιγές έχουμε την ακολουθία της ιστορίας. Την πόλη ίδρυσαν οι Πελασγοί μετά την κατοίκησαν οι Ίωνες και οι Αχαιοί. Κατά τον Παυσανία ήταν χτισμένη μετά την Βούρα και κοντά στον ποταμό Κράθι. Στην πόλη λατρευόταν η Ήρα και η Γαία καθώς και ο Ελικώνιος Ποσειδώνας. Εκτός από τον Παυσανία τις Αιγές τις 65 Παυσανίας Αχαϊκά XXV, 9. 27

28 συναντούμε και στον Όμηρο στην Ιλιάδα. Οι Αιγές εγκαταλείφθηκαν μεγάλο διάστημα πριν περάσει ο Παυσανίας από την περιοχή. Οι κάτοικοι της περιοχής μετανάστευσαν στην Αιγείρα. Οι Αιγές είχαν κόψει και δικό τους νόμισμα Αιγείρα. Το παλαιότερο όνομα της Αιγείρας ήταν Υπερησία 66. Η Υπηρεσία ιδρύθηκε από τους Πελασγούς. Κατά την μυκηναϊκή εποχή και σύμφωνα με τον Όμηρο η Αιγείρα πήρε μέρος στον Τρωικό πόλεμο συμμετέχοντας με πλοία 67. Στην γεωμετρική εποχή δημιουργήθηκε ναός στο χώρο της ακρόπολης. Κατά την αρχαϊκή περίοδο όταν οι Σικυώνιοι επιτέθηκαν στην Υπερησία οι κάτοικοι της μάζεψαν όσα περισσότερα πρόβατα (αιγές) μπορούσαν και έβαλαν δάδες στα κέρατα τους και τα έστειλαν νύχτα στο αντίπαλο στρατόπεδο. Οι Σικυωνιοι βλέποντας τα τα πέρασαν για στρατιώτες και υποχώρησαν 68. Από αυτό το γεγονός η πόλη μετονομάστηκε σε Αιγείρα. Η μεγάλη άνθηση στην περιοχή πραγματοποιείται στην κλασική και στην ελληνιστική εποχή. Τον 3 ο αιώνα π.χ αρχίζουν και οι εργασίες στο αρχαίο θέατρο. Στην πόλη λατρευόταν η Αργοτέρα Αρτέμιδα όπου είχε και ιερό στον αρχαίο δρόμο που οδηγούσε προς την Πελλήνη. Υπήρχε επίσης άγαλμα του Δία που ήταν έργο του Αθηναίου Ευκλείδη, καθώς και άγαλμα της Αθηνάς. Στο άγαλμα της Αθηνάς το πρόσωπο, τα χέρια και τα πόδια ήταν κατασκευασμένα από ελεφαντόδοντο ενώ το υπόλοιπο ήταν ξόανο στολισμένο. Στην περιοχή υπήρχε και ναός της Αρτέμιδος ο οποίος περιελάμβανε αγάλματα του Αγαμέμνονα και της Ιφιγένειας. Αγάλματα του Ασκληπιού, του Σεράπιδος αλλά και της Ίσιδος υπήρχαν στο ναό που ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα 69. Σύμφωνα με τον Παυσανία στην Αιγείρα υπήρχε και οικία στην οποία 66 Παυσανίας Αχαϊκά XXXVI, Ομήρου Ιλιάδα Β, Παυσανίου Αχαϊκά XXXVI, Παυσανίας Αχαϊκά XXXVI, 7. 28

29 βρισκόταν το άγαλμα της Τύχης. Η Τύχη κρατούσε το κέρας της Αμάλθειας και κοντά της υπήρχε άγαλμα του Έρωτα ο οποίος έφερε φτερά. Από την Αιγείρα υπήρχε δρόμος που οδηγούσε στον Ναό του Διός. Οι ανασκαφές στην περιοχή ξεκίνησαν το 1972 από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Πελλήνη. Η πόλη Πελλήνη ήταν χτισμένη πάνω σε λόφο. Στο δρόμο που οδηγεί προς την Πελλήνη υπάρχει άγαλμα του Ερμή το οποίο φέρει το προσωνύμιο Δόλιος. Ο Ερμής παρουσιάζεται να φορά καπέλο και να μην φέρει γένεια 70. Στον δρόμο που οδηγεί στην ίδια την πόλη υπήρχε ναός της Αθηνάς ο οποίος είχε χρυσελεφάντινο άγαλμα της Θεάς. Υπάρχει η άποψη ότι τα έκανε ο Φειδίας πριν δημιουργήσει τα αγάλματα της Αθήνας 71. Κοντά στον Ναό της Αθηνάς υπήρχε και άλσος της Αρτέμιδος Σωτείρας που ήταν περιτριγυρισμένο με τείχος. Η είσοδος δεν επιτρεπόταν παρα μόνο στους ιερείς που ήταν άντρες από την περιοχή 72. Απέναντι υπήρχε ιερό του Διονύσου Λαμπτήρος. Στο ιερό αυτό τελούσαν γιορτή στην οποία άναβαν πυρσούς την νύχτα και τοποθετούσαν κρατήρες με κρασί σε όλη την πόλη. Η εορτή αυτή ονομαζόταν Λαμπτήρια. Στην Πελλήνη υπήρχε και ιερό του Απόλλωνα Θεοξενίου με χάλκινο άγαλμα. Προς τιμήν του πραγματοποιούνταν αγώνες που ονομάζονται Θεοξένια 73. Κοντά στον ναό του Απόλλωνα υπάρχει και ναός της Αρτέμιδος. Στην Πελλήνη υπήρχε και ναός της Ειλειθυίας. Εξήντα στάδια από την Πελλήνη υπήρχε ο ναός της Δήμητρας Μυσίας. Σε μικρή απόσταση από τον ναό της Δήμητρας Μυσίας υπήρχε ιερό του Ασκληπιού που ονομαζόταν Κύρος. 70 Παυσανίας Αχαϊκά XXX, Παυσανίας Αχαϊκά XXX, Παυσανίας Αχαϊκά XXX, Παυσανίας Αχαϊκά XXX, 4. 29

30 Άλλες πόλεις που υπήρχαν στον Νομό Αχαϊας Πάτρα. Ογδόντα στάδια από τον Πείρο υπάρχει η Πάτρα. Σε μικρή απόσταση βρίσκεται και ο ποταμός Γλαύκος. Σύμφωνα με την μυθολογία ο πρώτος οικιστής της Πάτρας ήταν ο αυτόχθονας Εύμηλος. Όταν ο Τριπτόλεμος έφτασε στην περιοχή από την Αττική του δίδαξε το πώς θα ιδρύσει την πόλη. Την πόλη που ίδρυσε την ονόμασε Αρόη από την άρωση της γης. Όμως όταν ο Τριπτόλεμος θέλησε να κοιμηθεί ο Άνθειας που ήταν γιος του Εύμηλου προσπάθησε να σπείρει. Τότε λοιπόν έπεσε από το άρμα των δρακόντων και σκοτώθηκε. Αυτό το γεγονός οδήγησε τον Εύμηλο και τον Τριπτόλεμο να ονομάσουν την πόλη Άνθεια. Ανάμεσα στην Αρόη και στην Άνθεια χτίστηκε και Τρίτη πόλη η Μεσσάτις 74. Επίσης σύμφωνα με τον Παυσανία στην Πάτρα ανατράφηκε ο Διόνυσος. Όταν οι Αχαιοί έδιωξαν τους Ίωνες ο Πατρεύς που ήταν γιος του Πρευγένη απαγόρευσαν στους Αχαιούς να κατηκοίσουν στην Άνθεια και στην Μεσάτη 75. Τον καιρό αυτό μεγάλωσε και το τείχος κοντά στην Αρόη με σκοπό να την συμπεριελάβουν, έτσι λοιπόν από το όνομα του μετονομάστηκε η περιοχή σε Πάτρα. Αρκετό καιρό μετά οι κάτοικοι της Πάτρας συμμάχησαν με την Αιτωλία κατά του πολέμου ενάντι των Γαλατών. Οι καταστροφές του πολέμου ήταν μεγάλες και μαζί με την φτώχεια οδήγησαν τους κατοίκους εκτός Πάτρας. Οι κάτοικοι κινήθηκαν προς τις μικρότερες πόλεις την Μεσάτη, την Άνθεια, την Βολίνη, την Αργυρη και την Άρβα. Στην συνέχεια ο Αύγουστος ένωσε παλι την Πάτρα και έφερε πάλι πίσω τους κατοίκους α:Θεοί που λατρεύονταν στην Πάτρα. Στην ακρόπολη της Πάτρας υπάρχει ιερό της Λαφρίας Αρτέμιδος. Το όνομα της Θεάς είναι ξένο και πιθανότατα έχει έρθει από άλλη περιοχή 76. Ανάμεσα στο ιερό της 74 Παυσανίας Αχαϊκά XVIII, Ρωμαίος 1974, Παυσανίας Αχαϊκά XVIII, 8. 30

31 Λαφρίας Αρτέμιδος και στο βωμό υπήρχε το μνημείο του Ευρύπυλου. Στον περίβολο του ιερού υπάρχει ναός της Αθηνάς Παναχαϊδος με χρυσελεφάντινο άγαλμα. Στην κάτω πόλη υπάρχει και ναός της Μητρός Δινδυμήνης όπου λατρευόταν ο Άττης. Το άγαλμα της Μητρός Δινδυμήνης ήταν από λίθο ένω στο άγαλμα του Άττη δεν υπήρχε πρόσβαση 77. Στην άγορα συναντούσε κανείς τον ναό του Ολυμπίου Διός όπου καθόταν σε θρόνο και κοντά του βρισκόταν η Αθηνά. Πιο μακριά βρισκόταν το άγαλμα της Ήρας άλλα και ναός του Απόλλωνα με το άγαλμα του. Εκτός της αγοράς υπήρχε το ωδείο όπου υπήρχε και άγαλμα του Απόλλωνα. Το άγαλμα αυτό κατασκευάστηκε από τα λάφυρά που πήραν οι κάτοικοι της Πάτρας όταν βοήθησαν τους Αιτωλούς στον πόλεμο κατά των Γαλατών. Στην έξοδο της αγοράς εκεί που ήταν ο ναός του Απόλλωνα υπήρχε πύλη με αδριάντες του Πατρέα, του Πρευγένη και του Αθερίωνα. Απέναντι από την έξοδο υπάρχει ναός της Λιμνάτιδος Αρτέμιδος. Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα ο ναός της Λιμνάτιδος Αρτέμιδος είχε το ξόανο το οποίο μεταφερόταν στην πόλη από τους Πατρείς. Πιθανότατα η ακριβής τοποθεσία να τοποθετείται στην Αρχαία Μεσατιδα. Στην Πάτρα είχαν δημιουργηθεί και άλλα ιερα όπως του Ασκληπιού από λίθο, της Αθηνάς από ελεφαντόδοντο και χρυσό. Σε μικρή απόσταση από το θέατρο υπήρχε ναός της Νεμέσεως και της Αφροδίτης. Σ αυτό το μέρος της πόλης συναντούμε και ναό του Καλυδώνιου Διονύσου 78. Το όνομα που φέρει οφείλεται στο γεγονός ότι το άγαλμα μεταφέρθηκε από την Καλυδώνα. Κοντά στο θέατρο υπήρχε και τέμενος γυναικός. Στο τέμενος αυτό υπήρχαν αγάλματα του Διονύσου τα οποία έφεραν τα ονόματα Μεσατεύς, Ανθεύς και Άροεύς 79. Κατά την διάρκεια της γιορτής του Διονύσου τα άγάλματα αυτά μεταφέρονταν στο ιερό του Αισυμνήτου. Πιο κάτω από το ιερό του Αισυμνήτου υπήρχε το ιερό της Σωτηρίας. Στο λιμάνι υπήρχε ιερό του Ποσειδώνα. Όχι πολύ μακριά από το ιερό του Ποσειδώνα υπήρχε το ιερό της Αφροδίτης 80. Κοντά στο λιμάνι υπάρχουν και τα αγάλματα του Άρεως, του Απόλλωνος και της Αφροδίτης. Σε 77 Παυσανίας Αχαϊκά XX, Παυσανίας Αχαϊκά XXI, Παυσανίας Αχαϊκά XXI, Παυσανίας Αχαϊκά XXI,

32 άλσος που βρίσκεται κοντά στην θάλασσα υπάρχουν ναοί Θεών του Απόλλωνα, της Αφροδίτης. Δίπλα από το άλσος υπήρχε ιερό της Δήμητρας 81. Σε μικρή απόσταση από το άλσος υπάρχουν ιερά της Σαράπιδος Αργυρά. Η Αργυρά ήταν αρχαία πόλη που βρισκόταν μετά το Ρίο και κοντά στην Βολίνη. Όταν ο Παυσανίας επισκέφθηκε την περιοχή η πόλη ήταν ερειπωμένη και κατεστραμένη. Σύμφωνα με την μυθολογία το όνομα της οφείλεται στην Νύμφη Αργυρά που ζούσε σε μία πηγή και ερωτεύτηκε έναν νεαρό βοσκό τον Σέλεμνο. Όταν ο Σέλεμνος γέρασε η Νύμφη τον εγκατέλειψε και αυτός πέθανε. Η Αφροδίτη τον έκανε ποταμό. Αυτός ο ποταμός είναι κατάλληλος για την θεραπεία του έρωτα διότι αν κάποιος λουστεί σε αυτόν ξεχνά τον έρωτα Βολίνη. Κατά τον Παυσανία κοντά στην Αργυρά υπήρχε ποταμός που ονομαζόταν Βολιναίος και πόλη η οποία έφερε το όνομα Βολίνη 84. Σύμφωνα με τον μύθο ο Απόλλωνας αγάπησε κάποια κοπέλα με το όνομα Βολίνα. Αυτή έπεσε στην θάλασσα και έγινε αθάνατη για χάρη του Απόλλωνα. Στην θάλασσα αυτή υπάρχει και ακρωτήριο που σύμφωνα με την μυθολογία ο Κρόνος έριξε το δρεπάνι του και ακρωτηρίασε τον πατέρα του Ουρανό. Έτσι λοιπόν το ακρωτήριο αυτό πήρε το όνομα Δρέπανο. 81 Παυσανίας Αχαϊκά XXI, Παυσανίας Αχαϊκά XXI, Παυσανίας Αχαϊκά XXIII, Παυσανίας Αχαϊκά XXIII, 4. 32

33 Φελλόη. Η Φελλόη ήταν πολίχνη στην οποία υπήρχε κατοίκηση από την επόχη των Ιώνων 85. Η Φελλόη είναι μια από τις περιοχές που χαρακτηρίζονται από το μεγάλο όγκο νερού που της διατρέχουν. Στην Φελλόη υπήρχε ναός της Αρτέμιδος και του Διονύσου. Η Άρτεμις έφερε βέλος και φαρέτρα και ήταν από χαλκό ενώ του Διονύσου ήταν χρωματισμένο με κιννάβαρι. Στο λιμάνι υπήρχε και ιερό της Αγροτέρας. 85 Παυσανίας Αχαϊκά XXXVI,

34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : Κατάλογος με την αρχαιολογική τοπογραφία του Ν.Αχαίας. 2.1 Δήμος Αιγείρας. (Ο Δήμος Αιγείρας αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Αιγείρα, Αιγές, Αμπελόκηποι, Βελλά, Εξοχή, Μοναστήρι, Όαση, Περιθώρι, Σελιάνα, Σινεβρό και Χρυσάνθιο.) Θέση: Αιγείρα (οικ.ι.ευσταθίου και οικ. Π.Οικονόμου) 86. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Σε μικρή απόσταση από την θάλασσα βρέθηκαν τμήματα οικιών. Στην πρώτη οικία διαπιστώθηκαν δύο αρχιτεκτομικές φάσεις. Από τα ευρήματα που απέδωσε ο χώρος αντιλαμβανόμαστε ότι τα κτηριακά κατάλοιπα ανήκουν στον 3 ο αιώνα π.χ και στον 4 ο αιώνα π.χ. Στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του 4 ου αιώνα π.χ υπάρχει τοίχος οικίας με προσανατολισμό Β-Ν. Στα ανατολικά συναντούμε μια κατασκευή η οποία πιθανότατα μετέτρεπε τον χώρο σε εργαστήριο. Χρονολογική περίοδος: ύστερης κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Αιγείρα 87. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Κατά της ανασκαφικές εργασίες του 1915 το πιο εντυπωσιακό εύρημα ήταν κολοσσιαίο κεφάλι του Δία από τον Ευκλίδη. Κατά το Κόλια , Catling , Catling , 18. Aupert 1975, 626. Catling , Aupert 1976, 621. Touchais 1977, 564. Catling , 37. Touchais 1980, 617. Touchais 1981, 803.nTouchais 1982, Catling , 29. Touchais 1984, 772. Catling ,38. Touchais 1985, Touchais 1986, 698. Catling , Touchais 1987, 536. Μιτσοπούλου 1973, French , Παπαδοπουλος κ Κοντορλή-Παπαδοπούλου 1993, 58. French ,20. Pariente 1994, Tomlinson ,16. Varalis,Huber 1995, 891. Touchais 1996, Blackman ,41. Blackman, Baker, Hardwick ,39. Τοuchais 1998, Blackman , 36. Touchais 1999, Blackman , Touchais 2000, Blackman , Blackman ,40. Whitley , Whitley , Bammer 2005,

35 στα δυτικά του μεγάλου κτιρίου αποκαλύφθηκαν αρκετές αρχιτεκτονικές φάσεις που ήταν ακάλυπτες στην ανατολική πλευρά του πεζουλιού μπροστά από το θέατρο. Βρίσκονταν σε χρήση από την ελλήνιστική περίοδο. Σε κατώτερα στρώματα του μπροστινού μέρους του κτιρίου βρέθηκε σειρά από πέντε σκάφες οι οποίες ήταν συνδεδεμένες με υδρορροή. Πιθανότατα η χρήση τους ήταν για την προετοιμασία του πηλού. Βρέθηκαν επίσης και καλούπια για ανάγλυφα αγγεία. Στο θέατρο αναγνωρίζονται δυο αρχιτεκτονικές φάσεις κατασκευής. Η πρωιμότερη φάση χρονολογείται στον 2 ο αιώνα π.χ ενώ η δεύτερη χρονολογείται στον 1 ο και 2 ο αιώνα μ.χ.. Στα βορειανατολικά του θεάτρου βρέθηκε ναϊσκος. Στα νότια της πόλης βρισκόταν η Ακρόπολη όπου αναγνωρίζονται λείψανα από την ΥΕ IIIΓ έως και την Ρωμαϊκή περίοδο. στα βόρεια και νότια της Ακροπόλεως υπήρχαν δύο σημαντικές οικίες που ήταν σε χρήση κατά την ΥΕ IIIB, IIIC, την πρωτογεωμετρική, την υστερογεωμετρική, την αρχαϊκή, την κλασική και την ελληνιστική περίοδο. Το σπουδαιότερο τμήμα της Ακρόπολης της Αιγείρας είναι το Δυτικό. Εκεί συναντούμε τα μυκηναϊκά υπολείματα. Η ακρόπολη αποτελείται από ισχυρό κυκλώπειο τείχος και πιθανότατα είχε τρεις εισόδους. Στα μυκηναϊκά στρώματα στην Ακρόπολη της Αιγείρας βρέθηκαν τμήματα ξυλείας μεγαρόσχημης οικίας καθώς και μεγαλύτερη οικία όπου είχε και αποθήκη. Στην αποθήκη βρέθηκαν σε καλή κατάσταση πίθοι. Στην τάφρο αποκαλύφθηκαν ποσότητες από κεραμική. Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που βρέθηκαν στην Ακρόπολη πιθανότατα ανήκουν στον ναό της Άρτεμις-Ιφιγένειας που μνημονεύει ο Παυσανίας ( Παυσανίας Αχαϊκά XXVI). Στα βόρεια του θεάτρου ανασκάφθηκαν δύο ναοί. Κατά τις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν τα επόμενα χρόνια βρέθηκαν 8 δωμάτια στα οποία διατηρούνταν οι τοίχοι σε ύψος 80 εκατοστών και τα δάπεδα. Για να χρονολογηθούν τα δωμάτια αυτά ο ανασκαφέας προσπαθεί να βρεί τα παράλληλα τους, τα οπόια εντοπίζει στην Κόρινθο, την Ερέτρια και την Σικιώνα του 4 ου αιώνα π.χ. Στα νότια της Ακρόπολης ερευνήθηκε η αρχαϊκή και κλασική πόλη. Χρονολογική περίοδος: ΥΕ IIIB, IIIΓ, πρωτογεωμετρικής, υστερογεωμετρικής, αρχαϊκής, κλασικής και ελληνιστικής. 35

36 Θέση: Σελιάνα 88 (θέση Μετόχι). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα αρχαίου κεραμεικού κλιβάνου. Θέση: Σελιάνα 89 (παράδοση οστράκων). Κινητά ευρήματα: όστρακα. Χρονολογική περίοδος: αρχαϊκής και κλασικής. Η περιοχή της Σελιάνας ταυτίζεται με την Αρχαία Φελόη. Θέση: Σελιάνα 90. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: στην περιοχή αποκαλύφθηκαν τμήματα οικοδομήματος τα οποία ανήκουν σε δύο αρχιτεκτονικές φάσεις. Η πρώτη ανήκει στην γεωμετρική και στην πρώιμη αρχαϊκή περίοδο ενώ η δεύτερη στην ελληνιστική περίοδο. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής, αρχαϊκής και ελληνιστικής. Θέση: Σελιάνα 91. Κινητά ευρήματα: Οινοχόη με τρίλοβο στόμιο που πιθανότατα ανήκει σε ταφικό σύνολο. Χρονολογική περίοδος: τέλος υστερογεωμετρικής αρχή αρχαϊκής. Θέση: Ψηλά Αλόνια 92. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: Ερευνήθηκε μεγάλος μυκηναϊκός τάφος με ασυνήθιστα χαρακτηριστικά. Η είσοδος ήταν μπλοκαρισμένη αλλά ο τάφος είχε λεηλατηθεί. Είχαν διατηρηθεί ωστόσο κάποια τμήματα από τις πλάκες. Οι σκελετοί ήταν στην ίδια πλευρά απέναντι από την είσοδο του τάφου και τα πόδια ήταν ελαφρώς 88 Πέτσας 1971, Βορδος 1996, Catling , Κόλια, Νεστορίδου , Hood 1957,

37 λυγισμένα. Ο αριθμός των σκελετών ξεπερνά τους 25. Άλλα ευρήματα από τους τάφους είναι αγγεία και κοσμήματα. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. 2.2 Δήμος Αιγίου. (Ο Δήμος Αιγίου αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Αίγιο, Βαλιμίτικα, Δάφνες, Διγελιώτικα, Κουλούρα, Κούμαρη, Κουνινά, Μαυρίκι, Μελίσσια, Παρασκευή, Φτέρη, Σελινούντας, Τέμενη, Χαντζή.) Πόλεως Αιγίου: Θέση: Οδός Αγαμέμνονος 16 (Διαμαντή Ράχη) 93. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: δυο κιβωτιόσχημοι τάφοι. Θέση: Οδός Αγίου Κωνσταντίνου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: δύο χτιστοι κιβωτιόσχημοι τάφοι. Θέση: Οδός Αγίων Αποστόλων Κινητά ευρήματα: όστρακα. Χρονολογική περίοδος: πρώιμης ελληνιστικής. Θέση: Οδός Αγίων Αποστόλων Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κιβωτιόσχημοι τάφοι. 93 Παπαποστόλου 1977, 94. Catling , Παπαποστόλου 1979, Πετρόπουλος 1990, Touchais 1996, Touchais 1998, Παπακώστα 1990, 138. Blackman, Baker, Hardwick ,39. Touchais 1996,

38 Θέση: Οδός Αιγιαλέως Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχος κτιρίου που σώζει τον κατώτερο δόμο από τέσσερις λιθόπλινθους. Θέση: Οδός Ανδρέου Λόντου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχος. Θέση: Οδός Ανδρέου Λόντου 32 και Βαλφουρ 99. Κινητά ευρήματα: όστρακα. Θέση: Ανδρέου Λόντου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: γωνία τοίχων. Θέση: Οδός Ανδρονοπούλου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: δυο πηγάδια με όστρακα και ολόκληρα αγγεία. Στον ίδιο χώρο βρέθηκαν και αγωγοί πήλινοι. 97 Παπαποστόλου 1981, Παπαποστόλου 1977, Παπαποστόλου 1978, Πετρόπουλος 1984, Παπαποστόλου 1979,

39 Θέση: Οδός Ασημάκη Φωτήλα Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα χαλικόστρωτου δρόμου. Θέση: Οδός Ασημάκη Φωτήλα Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα κτιρίων. Θέση: Οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κατάλοιπα κτιρίων. Θέση: Οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου 75 Α και Παναγιωτοπούλων 105. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τρεις χώροι ιδιωτικής κατοικίας. Οι 7 τοίχοι ήταν θεμελιωμένοι πάνω σε σκληρό σιδηρόχωμα. Η απουσία θεμελίων μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπήρχε μόνο ένας όροφος. Στον χώρο βρέθηκαν νομίσματα χάλκινα, λίθινοι τριπτήρες, όστα ζώων, υπόλοιπο δαπέδου καθώς και εστία. Χρονολογική περίοδος: υστεροελληνιστικής. Θέση: Οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου 84 και Ανδρέου Λόντου 106. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια τοίχων δύο χώρων κτιρίου. Θέση: Οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου 107 και Ανδρέου Λόντου Παπαποστόλου 1981, Παπακώστα 1990, Πετριτάκη 1991, 148. Touchais 1998, Λακάκη 1987, French , Παπαποστόλου 1979,

40 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα τοίχων,αγωγών και δαπέδων. Οι τοίχοι είναι από μεγάλες κροκάλες και λάσπη. Οι τοίχοι σώζονται σε μεγάλο μήκος. Ο τοίχος αποτελεί συνέχεια των θεμελίων που βρέθηκαν στην οδό Βασιλέως Κωνσταντίνου 84 και Ανδρέου Λόντου. Οι 5 αγωγοί είναι κτιστοί. Ο χώρος πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε ως εργαστήριο. Θέση: Οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ελίκης Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα ελληνιστικής οικίας. Θέση: Οδός Γρηγορίου Ε 88 και Ι.Κουτσοχέρα 109. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τρεις κεραμοσκεπείς τάφοι (καταστράφηκαν), αμφορείς, μυροδοχεία γυάλινα, ένα χάλκινο κάτοπτρο και όστρακα. Θέση: Γυμνάσιο 110. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: σε εργασίες δημιουργίας δρόμου κοντά στο Γυμνάσιο βρέθηκαν υστεροελλαδικοί τάφοι όπου και καταστράφηκαν. Οι παλαιότεροι χρονολογούνται στην ΥΕΙΙΒ-ΙΙΙΑ. Χρονολογική περίοδος: ΥΕΙΙΒ-ΙΙΙΑ. Θέση: Βόρεια του Δημοτικού Νοσικομείου 111. Κινητά ευρήματα: αγγεία με διακόσμηση. 107 Παπακώστα 1984, French , Βορδος 1997, 297. Blackman , Μαστροκώστας 1968, Μαστροκώστας 1968,

41 Θέση: Οδός Δαφνών 45 και Ήρας (συνοικισμός Διαμαντή) 112. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κτερισμένος τάφος. Ο τάφος ανήκει στο ελληνιστικό νεκροταφείο της περιοχής. Θέση: Οδός Δεσποτοπούλου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αποθήκη πιθαριών και τμήμα από θεμέλια του νότιου τοίχου του κτιρίου. Θέση: Οδός Δεσποτοπούλων Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχιτεκτονικά λείψανα κτιρίων. Ο αριθμός τους δεν είναι γνωστός εξαιτίας του γεγονότος ότι είναι αποσπασματικοί. Θέση: Οδός Δωδεκανήσου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: αρχιτεκτονικά λείψανα. Επίσης αψιδωτό κτίσμα και μεγάλος κεραμικός κλίβανος. Ο κλίβανος έχει προσανατολισμό Α-Δ και σώζεται ο κατώτερος θάλαμος. Αποτελείται από δύο στενές σήραγγες από τις οποίες έχει διατηρηθεί τμήμα της οροφής της βόρειας. Επίσης στην σχάρα που είναι αποσπασματική βρέθηκαν 7 οπές από τις οποίες διοχετευόταν ο θερμός αέρας. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής (τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα), αρχαϊκής όστρακα του κλιβάνου). (τα 112 Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Παπαποστόλου 1979, 149. Touchais 1988, Παπακώστα 1987, Παπακώστα 1985,

42 Θέση: Οδός Εισοδίων και Κ.Παλαιολόγου (οικ. Α.Θεοτοκάτου) 116. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Η περιοχή αυτή ορίζεται μέσα στα όρια της μυκηναϊκής ακρόπολης του Αιγίου. Τα αρχαιότερα κατάλοιπα ανήκουν στην ΜΕ περίοδο. Τα κτίρια της μυκηναϊκής περιόδου είναι κατασκευασμένα από κροκάλες και λάσπη. Ο χώρος εγκαταλήφθηκε και χρησιμοποιήθηκε πάλι κατά την κλασική και ελληνιστική περίοδο. Οι τοίχοι έχουν σωθεί αποσπασματικά ενώ την καλύτερη διατήρηση διακρίνουμε σε μία δεξαμενή του 4 ου αιώνα π.χ. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής, κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Εισοδίων Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: θεμέλια τεσσάρων χώρων κτιρίου και τμήματα άλλων. Στην ΒΔ γωνία του οικοπέδου βρέθηκαν θραύσματα 3 πιθαριών και λείψανα πυράς της μυκηναϊκής περιόδου. Χρονολογική περίοδος: ελληνιστικής, μυκηναϊκής. Θέση: Οδός Εισοδίων 22 και Ναυαρίνου 118. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: υπολείματα τοίχων. Θέση: Οδός Ελίκης 8 και Περικλέους 119. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα τοίχου. Θέση: Οδός Ελίκης 12 (οικ.ραζή) Βορδος 1996, 239. Blackman , Πετρόπουλος 1980, 196. Catling , Παπακώστα 1982, Παπαποστόλου 1979,

43 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: οικιστικά λείψανα 12 αποσπασματικών τοίχων. Θέση: Εργατικές Κατοικίες ΑΛΤΕ-ΑΤΕ 121. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κτιστοί και κεραμοσκεπείς τάφοι, τμήμα κτιρίου. Θέση: Οδός Ερμού (οικ.χριστοδ.μεντζελοπούλου) 122. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητα ευρήματα: δυο ταφικοί πίθοι αλλά και όστρακα. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής. Θέση: Καλλιθέα 123. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λαξευτός τάφος. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Καλλιθέα 124. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: μυκηναϊκό νεκροταφείο. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Οδός Κανελλοπούλου και Σολιώτη 125. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αποσπασματικά λείψανα τοίχων και τμήμα λιθόστρωτου δαπέδου. 120 Βορδος 1998, 276. Whitley , Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Μαστροκώστας 1967, 215. Μαστροκώστας 1968, Πετσας 1971, Πετρόπουλος 1985, 123. French , Παπακώστα 1992, 144. Blackman, Baker, Hardwick ,39. 43

44 Θέση: Οδός Κανελλοπούλου 14 και Πλαστήρα 126. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα κτιρίου με μεγάλη υπόστυλη αίθουσα. Στο εσωτερικό της αίθουσας υπάρχουν τρεις λίθινες βάσεις πεσσών. Επίσης βρέθηκε και αποθέτης. Χρονολογική περίοδος: ελληνιστικής, ύστερης κλασικής. Θέση: Οδός Κανελλοπουλου 19 και Πλαστήρα 127. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: μνημειακός τοίχος. Θέση: Οδός Κανελλοπούλου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: λείψανα κτισμάτων. Θεμέλια μεγάλου κτιρίου όπου ανασκάφηκαν επτά χώροι. 10 αγγεία βρέθηκαν τοποθετημένα στο έδαφος κατά μήκος του κτιρίου. Θέση: Οδός Κλεομένους Οικονόμου 13 (οικ.ζ.κουλούρη) 129. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κτιριακά λείψανα. Στα κτιριακά λείψανα διακρίνονται τρεις χώροι. Οι τοίχοι ήταν θεμελιωμένοι πάνω στο φυσικό έδαφος. Θέση: Κλεομένους Οικονόμου 22 και Πετμεζά Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1984, Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Παπακώστα 1984, Βορδος 1997, Blackman , Παπαποστόλου 1979,

45 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχιτεκτονικά κατάλοιπα κτιρίων. Θεμέλια τεσσάρων τοίχων οι οποίοι είναι παράλληλοι μεταξύ τους. Θέση: Οδός Κλεομένους Οικονόμου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: λείψανα κτιρίων. Σώθηκαν έξι τοίχοι από αργούς λίθους και λάσπη. Στην ελληνιστική εποχή χρονολογούνται πήλινα ειδώλια που απεικονίζουν τον Ερμαφρόδιτο και την Αφροδίτη. Θέση: Κλεομένος Οικονόμου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: λείψανα οικιών. Στα δυτικά του οικοπέδου υπήρχε κτίριο που ήταν χτισμένο με αγρούς λίθους και λιθοπλινθους. Κάτι που ξεχωρίζει στον χώρο είναι το ψηφιδωτό δάπεδο από λευκά χαλίκια. Στον χώρο υπήρχαν πιθάρια που ήταν τοποθετιμένα στο έδαφος. Θέση: Οδός Κολοκοτρώνη 16 (οικ.α.γκοτσόπουλου) 133. Κινητά ευρήματα: δύο ταφικοί πίθοι, σκύφοι,πρόχους,τμηματα χάλκινων κρίκων. Χρονολογική περίοδος: πρωτογεωμετρικής. Θέση: Οδός Κολοκοτρώνη 134. Κινητά ευρήματα: ταφικός πίθος. Χρονολογική περίοδος: ύστερης ελληνιστικής. 131 Πετρόπουλος 1976, 115. Catling , Παπαποστόλου 1979, Βορδος 1997, 297. Blackman , French ,

46 Θέση: Οδός Κολοκοτρώνη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: 8 ταφικοί πίθοι /λείψανα οικοδομικά. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής/ελληνιστικής. Θέση: Οδός Κορίνθου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: δύο μεταξυ τους παράλληλα θεμέλια. Θέση: Οδός Κ.Παλαιολόγου και Ναυαρίνου (οικ.σ.βαγενά) 137. Κινητά ευρήματα: όστρακα. Χρονολογική περίοδος: κλασικής. Θέση: Οδος Λόντου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα τοίχων. Θέση: Οδός Λυσίου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα οικίων. Σε μία οικία βρέθηκε πήλινος λουτήρας. Τα δάπεδα ήταν με κεραμίδια και ασβεστοκονίαμα. Χρονολογική περίοδος: υστεροελληνιστικής. Θέση: Οδός Λυσίου Παπαποστόλου 1976, Πετρόπουλος 1980, Βορδος 1996, Παπακώστα 1992, 144. Touchais 1998, Παπαποστόλου 1976, Παπαποστόλου 1979,

47 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα θεμελίου τοίχου. Ανατολικά του τοίχου υπήχαν λίθοι που πιθανότατα ανήκουν σε παρόμοιο κατεστραμένο θεμέλιο. Θέση: Οδός Μάρκου Μπότσαρη 5 Β.Κωνταντίνου 141. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα θεμελίων. Θέση: Οδός Μάρκου Μπότσαρη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τέσσερις χτιστοί κιβωτιόσχημοι τάφοι. Μόνο ένας έσωζε τα τοιχώματα του και τμήμα του καλύμματος. Στο οικόπεδο βρέθηκε και τμήμα ιωνικού κίονα. Χρονολογική περίοδος: υστεροελληνιστικής. Θέση: Οδός Μάρκου Μπότσαρη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: 8 ταφικοί πίθοι και οικοδομικά λείψανα. Οι τρεις τοίχοι ήταν κατασκευασμένοι από λιθόπλινθους. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Μητροπόλεως 26 και Μεσσηνέζη 144. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχοι κτιρίων. Θέση: Οδός Μονοδεντρίου Πετρόπουλος 1985, Παπαποστόλου 1979, Παπαποστόλου 1976, Πετρόπουλος 1985, 123. Pariente 1992, French ,21. 47

48 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: απλή ταφή η οποία περιβάλλεται από κεραμίδες. Χρονολογική περίοδος: 4 ου αιώνα π.χ. Θέση: Οδός Ναυαρίνου 9 (οικ.θ.αδαμόπουλου) 146. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ανάλλημα με κατεύθυνση Δ-Α και χτισμένο με λιθόπλινθους. Θέση: Οδός Ν.Πλαστήρα 3 (οικ.θ.παπαϊωάννου) 147. Κινητά ευρήματα: όστρακα μελαμβαφών αγγείων. Χρονολογική περίοδος: κλασικής. Θέση: Οδός Ν.Πλαστήρα 49 και Μαυροκορδάτου (οικ.γ.βεργόπουλου) 148. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: 5 τάφοι. Θέση: Οδός Ν.Σολιώτη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχος, η σπουδαιότητα του οικοπέδου αυτού είναι ο τρόπος χτισίματός του (σε αυτήν την περιοχή εντοπίζεται η αγορά της αρχαίας πόλης). Θέση: Οδός Ν.Σολιώτη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχιτεκτονικά λείψανα με προσανατολισμό Β-Ν και κατασκευασμένα με κροκαλοπαγείς λίθους. Πρόκειται για εργαστήριο. Στα βόρεια του οικοπέδου βρέθηκε ψηφιδωτό από μικρά στρογγυλά βότσαλα. 146 Κυριάκου 1980, Touchais 1989, Βορδος 1997, 298. Blackman , Βορδος 1998, Whitley , Παπακώστα 1993, Παπακώστα 1994,

49 Θέση: Οδός Ομαγυρίου Διός 12 (οικ.καββαδία) 151. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα χώρων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το σημείο όπου εντοπίστηκαν δύο τοίχοι από αργολιθοδομή. Το δάπεδο του ήταν από κουρασάνι και γκρί χαλίκι. Στον χώρο βρέθηκε και διακόσμηση των μετωπων που ήταν ανθεμωτοί ηγεμόνες με ανάγλυφη διακόσμηση. Σε έναν άλλο χώρο βρέθηκε ψηφιδωτό δάπεδο. Θέση: Οδός Ομαγυρίου Διός Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα κτιρίου. Βρέθηκαν αποσπασματικά τμήματα θεμελίων από τέσσερα κτίρια. Ο τρόπος κατασκευής ήταν από αργούς λίθους και λάσπη. Της ίδιας περιόδου είναι και το ψηφιδωτό δάπεδο. Θέση: Παγοποιείο οδός Πλάτωνος Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: Κτιστός κιβωτιόσχημος τάφος. Ο προσανατολισμός του είναι Α-Δ. Δίπλα στον σκελετό βρέθηκαν αγγεία πήλινα. Θέση: Οδός Παλαιολόγου (οικ.λουκόπουλου) 154. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: 5 ταφικοί πίθοι. Επίσης βρέθηκαν οστά ζώων και όστρακα. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής και μυκηναϊκής. 151 Πετριτάκη 1991, Touchais 1998, Πετρόπουλος 1980, Παπακώστα, 1994, Δεκουλάκου , Μαστροκώστας 1968, Touchais 1980,

50 Θέση: Οδός Παναγιωτοπούλου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κτιστός κιβωτιόσχημος τάφος ο οποίος ήταν επιχρισμένος από κουρασάνι και λείψανα λιθόκτιστων τοίχων. Θέση: Πάροδος οδόυ Πλάτωνος (οικ. Βασιλείου) 156. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: κτιστός κιβωτιόσχημος τάφος. Κοντά στον τάφο υπήρχαν όστρακα μελαμβαφή. Θέση: Πάροδος Φευζοπούλου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αγωγός καθαρού νερού. Χρονολογική περίοδος: υστεροελληνιστικής. Θέση: Οδός Περικλέους και Ασημ.Φωτήλα(οικ.Θανασούλια) 158. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: δεξαμενή. Θέση: Οδός Πλαστήρα 7 (οικ.ασύλου Ανιάτων-Γηροκομ.) 159. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: οικισμός και νεκροταφείο. Ως οικισμός χρησιμοποιήθηκε την ΠΕ, ΜΕ, ΥΕ αλλά και την αρχαϊκή, κλασική και ελληνιστική περίοδο. Ως νεκροταφείο χρησιμοποιήθηκε τη ΜΕ περίδο όπου αποτελούσε ταφικό περίβολο. Κατά την ΥΕ 155 Πετρόπουλος 1990, Παπαποστόλου 1977, Πετρόπουλος 1984, Πετριτάκη 1991, Touchais 1998, Πετρόπουλος 1990, 137. Tomlinson ,14. 50

51 εντοπίστηκαν 14 ταφικοί πίθοι με πόρπες βοιωτικού τύπου καθώς και δύο αιγυπτιακούς σκαραβαίους. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Οδός Πλαστήρα 28 και Κανελλοπούλου 160. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα τοίχων μεγάλου κτιρίου με προσανατολισμό Α-Δ. Οι τοίχοι είναι από ορθογώνιους αμμόλιθους. Θέση: Οδός Πολυχρονιάδου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα του μυκηναϊκού οικισμου της πόλης του Αιγίου. Η αρχή του τοποθετείται στους πρώιμους μυκηναϊκούς χρόνους (ΥΕΙΙα-ΙΙβ). Κεραμική βρέθηκε σε ανώτερα στρώματα. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής και γεωμετρικής. Θέση: Οδός Ρήγα Φεραίου 34 (οικ.ε.καραμάνου) 162. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: κιβωτιόσχημος τάφος o περιείχε αμφορείς με διακόσμηση. Χρονολογική περίοδος: 4 Ος αιώνας π.χ. οποίος Θέση: Οδός Ρήγα Φεραίου 44 (οικ.ε.βαρδάκη) 163. Κινητά ευρήματα: όστρακα μελαμβαφή με εμπίεστη διακόσμηση. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Ρήγα Φεραίου Παπαποστόλου 1978, Παπάζογλου 1982, Δεκουλάκου , 378.Catling ,37. Touchais 1980, Βορδος 1996,

52 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα κτιρίου που είχε χαλικόστρωτα δάπεδα. Θέση: Οδός Σαρανταπόρου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα του κλασικού τείχους του Αιγίου με κατεύθυνση ΝΔ- ΒΑ, κατασκευασμένο από πελεκημένους ορθογώνιους κροκαλοπαγείς λίθους. Χρονολογική περίοδος: κλασικής. Θέση: Οδός Σαρανταπόρου 14 (οικ.π.ρηγόπουλου) 166. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχιτεκτονικά λείψανα δυο φάσεων. 8 τοίχοι της κλασικής περιόδου οι οποίοι ήταν κατασκευασμένοι από αργούς λίθους σε διπλή σειρά με συνδετικό υλικό την λάσπη. Οι τοίχοι δημιουργούν μεγάλους χώρους. Στην ίδια περίοδο ανήκουν και τα δάπεδα που βρέθηκαν από λευκά και μαύρα χαλίκια. Στην ελληνιστική περίδο ανήκουν τα θεμέλια ενός μεγάλου κτιρίου. Το κτιριο κατασκευάστηκε από κροκαλοπαγείς ογκολίθους. Επίσης βρέθηκαν και 3 πεσσοί που στήριζαν την οροφή του κτιρίου. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. Θέση:Οδός Σολιώτη 17 (οικ.δ.λουτσόπουλου) 167. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τμήματα τοίχων και όστρακα. Θέση: Οδός Σολιώτη 22 (οικ.ε.θεοδώρου) 168. Κινητά ευρήματα: όστρακα, τμήμα σφονδύλου από πωρόλιθο. 164 Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Βορδος 1998, Whitley , Βορδος 1997,296. Blackman , Βορδος 1997,298. Blackman ,

53 Θέση: Οδός Σολωμού 169. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κτιριο. Χρονολογική περίοδος: κλασικής. Θέση: Σοφοκλέους Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: κτιστός κιβωτιόσχημος τάφος κατασκευασμένος από αμμόλιθο με προσανατολισμό Α-Δ Δίπλα στον σκελετό βρέθηκαν αγγεία, μια σιδερένια στελγγίδα, δυο χάλκινα επιμήκη αντικείμενα, δύο χρυσές δανάκες και ένα χρυσό φύλλο με την επιγραφή: ΔΕΞΙΛΑΟC MΥCΤΑC. Σε δεύτερο τάφο που ανακαλύφθηκε ανάμεσα στα ευρήματα υπήρχε και ένα χρυσό φύλλο με την επιγραφή: ΦΙΛΩΝ ΜΥCTAC. Θέση: Οδός Σταφιδαλώνων 171 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: δύο κτιστοί κιβωτιόσχημοι τάφοι. Ανάμεσα στα ευρήματα εντοπίζουμε ένα χρυσό δακτυλίδι, χρυσό πυραμιδόσχημο ενώτιο ιωνικού τύπου. Χρονολογική περίοδος: τέλος 4 ου αρχές 3 ου αιώνα π.χ. Θέση: Οδός Στράβωνος (οικ.α.γκανά) Παπαποστόλου 1972, Παπακώστα 1987, Παπακώστα 1994, 237. Touchais 1999, 706. Blackman , Βορδος 1997, 298. Blackman ,40. 53

54 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: κιβωτιόσχημος τάφος με προσανατολισμό Β-Ν και κατασκευασμένος από πωρολιθικές πλάκες. Στον τάφο υπήρχαν και δυο αμφορείς και πυξίδα. Θέση: Οδός Στρ. Φεϊζοπούλου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα:υπόλοιπα θεμελίων. Θέση: Οδός Σωτ.Μεσσηνέζη 4 (οικ.λεων. και Σωτ.Βανδώρου) 174. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: κλίβανος με μεγάλο αριθμό αγγείων. Θέση: Οδός Ταξιαρχών και Ελίκης (οικ. Ναού Ταξιαρχών) 175. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχιτεκτονικά λείψανα κτιρίων. Στην κλασική περιόδο ανήκουν λείψανα τετράγωνης κάτοψης. Στην ελληνιστική περίοδο ανήκουν αρχιτεκτονικά λείψανα που πιθανότατα ανήκουν σε εργαστήριο. Στην ίδια περίοδο χρονολογούνται και ένα πηγάδι αλλα και μία κατασκευή με παχιά στρώση πηλού. Χρονολογική περίοδος: ύστερης κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Φανέλλη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα τοίχου. Θέση: Οδός Φαραζουλή Παπαποστόλου 1977, Κυριάκου 1980, Παπακώστα 1993, Blackman ,36. Touchais 1999, Κολώνας, Παπαποστόλου 1983,

55 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα ορθογώνιου δωματίου με δάπεδο από λευκά και γκρίζα βότσαλα που ήταν στερεωμένα με ασβεστοκονίαμα. Θέση: Αίγιο 178. Κινητά ευρήματα: ταφικοί πίθοι. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής (καταστράφηκαν). Θέση: Αίγιο 179. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λαξευτοί τάφοι. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Κουλούρα: Θέση: Οδός Αναγεννήσεως Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: κιβωτιόσχημος τάφος. Περιελάμβανε τον σκελετό και ήταν πλούσια κτερισμένος. Μεταξύ άλλων υπήρχαν χρυσό στεφάνι, χρυσή δανάκη, δακτυλίδια, κάτοπτρο με αναπαράσταση Σατύρου, πιξύδες κ.α. στον δεύτερο τάφο που βρέθηκε υπήρχε ένα λυχνάρι και είχε προσανατολισμό Α-Δ. Θέση: Νέες εργατικές κατοικίες Αγίου Αθανασίου 181. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τρεις ταφικοί πίθοι οι δυο εκ των οποίων ήταν ημικατεστραμμένοι. Το πώμα ενός τάφου είχε εγχάρακτη διακόσμηση. Δύο τάφοι περιείχαν παιδικές ταφές. 177 Πετρόπουλος 1984, Μαστροκώστας 1967, Πετσας 1971, Παπακώστα 1990, Πετριτάκη 1991, 151. Pariente 1991, 872. Touchais 1998,

56 Θέση: Οδός Μονοδεντρίου 31 (οικ.γ.γκιώνη) 182. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τάφοι. Τα ευρήματα που περιείχε ο τάφος ήταν κάνθαρος και σιδερένιες στλεγγίδες. Σε άλλο σημείο του οικοπέδου βρέθηκε υποθεμελίωση τοίχου της ελληνιστική ς περιόδου. Χρονολογική περίοδος: 4 ου αιώνα π.χ, ελληνιστικής. Θέση: Κουλούρας 100 (κεντρικός δρόμος) 183. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: 3 κιβωτιόσχημοι τάφοι. Κατι που κάνει αυτούς τους τάφους ξεχωριστούς είναι ο τρόπος κατασκευής τους. Οι πλευρές τους είναι κατασκευασμένοι από αμμόλιθους. Άλλες περιοχές: Θέση: Αγία Κυριακή 184. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τμήμα νεκροταφείου με 6 τάφους κτιστούς. Από τους τάφους προέρχονται 11 χρυσά φύλλα, αγγεία και καρφιά. Θέση: Κούμαρι 185. (παράδοση στο Μουσείο). Κινητά ευρήματα: αγγεία και όστρακα. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Μαυρίκι Λακάκη 1987, Παπακώστα 1993, Παπακώστα 1982,150. Pariente 1990, Πετρόπουλος 1990,

57 Κινητά ευρήματα: ταφικός πίθος ο οποίος περιείχε σκύφο, οινοχόη, ασκό, δαχτυλίδια, περόνη και χάντρες. Χρονολογική περίοδος: ύστερης γεωμετρικής και πρώιμης αρχαϊκής. Θέση: Μελίσσια 187. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: γωνιόλιθοι και τμήματα τοίχων. Σε έτερη θέση του χωριού, θέση Καταρράχι, τμήματα τοίχων που πιθανότατα ανήκουν σε πύργο. Χρονολογική περίοδος: Θέση: Τραπεζά 188. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: Η περιοχή Τραπεζά βρίσκεται ανάμεσα στο χωριό Κούμαρη και στο χωρίο Χατζή. Στο οικόπεδο του Γ.Σπηλιωτόπουλου βρέθηκαν τμήματα δύο σαρκοφάγων και ενός ταφικού πίθου. Οι τάφοι απέδωσαν όστρακα κορινθιακού τύπου αρχαϊκής περιόδου. Στην υπομυκηναϊκή περίοδο ανήκει ένα ζεύγος χάλκινων περονών. Τοίχοι οικοδομήματων αλλά και τμήμα οχυρωματικής περιβόλου που κάλυπτε έκταση τ.μ βρέθηκαν στις έρευνες που πραγματοποίθηκαν. Επίσης βρέθηκαν λείψανα ενός κτιρίου κλασικής περιόδου και η θέση του μεγάλου δωρικού ναού. Λείψανα κτιρίων που βρέθηκαν εκτός της οχυρωμένης περιοχής της αρχαίας πόλης ανήκουν στην «κάτω πόλη». Αναγνωρίστηκαν 5 κτίρια. Τα όστρακα που βρέθηκαν ανήκουν στον 4 ο αίωνα π.χ. Στην θέση Ορθάρια ήρθε στο φώς μια κωδωνόσχημη οινοχόη του 5 ου αιώνα π.χ αλλά και πήλινα ειδώλια ελληνιστικής περιόδου. Πιθανότατα ανήκουν στο ιερό της «κάτω πόλης». Ο ναός είναι περίπτερος δωρικού ρυθμού με προσανατολισμό Α-Δ. Κατά την διάρκεια ερευνών αποκάλυφθηκε και ο αρχαίος δρόμος που οδηγούσε από το Αίγιο στο ιερό της 186 Πετρόπουλος 1988, Βόρδος 1999,264. Tomlinson ,17. Varalis,Huber 1995, 891.Whitley , Βόρδος 1996, Βόρδος 1995, Βόρδος 1996, Βόρδος 1999, Βόρδος 1997, 299. Touchais 1998, 791. Βόρδος , Blackman , 43. Whitley ,

58 Αρτέμιδος ατην Ρακίτα. Κατά μήκος αυτού του δρόμου βρέθηκαν λείψανα αρχαίων κτιρίων. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής, αρχαϊκής, κλασικής και ελληνιστικής. 2.3 Δήμος Ακράτας. (0 Δήμος Ακράτας αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Ακράτα, Άμπελος, Βαλίμη, Βούτσιμο, Καλαμιάς, Κράθιο, Νωνάκριδα (Αγία Βαρβάρα, Ζαρούχλα, Μεσορούγγι, Περιστέρα), Παραλία Πλατάνου και Πλάτανος.) Θέση: Άμπελος θέση Γρασιδοτόπια 189. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: αρχιτεκτονικά λείψανα, οχυρωματικός περίβολος και δύο πύργοι τετράγωνης κάτοψης. Το τείχος είχε μήκος 34μ και συνεχίζει προς ΝΑ. Το τείχος είναι κτισμένο από πώρινους αδρά δουλεμένους ογκόλιθους. Κοντά στο τείχος βρέθηκαν πολλές κεραμίδες. Χρονολογική περίοδος: κλασικής. Θέση: Θέση Έρημο Χωριό ή Σκεπαστό (όρια Καλαμιά και Κάτω Ποταμιάς) 190. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: μετά την παράδοση οινοχόης πραγματοποιήθηκε ανασκαφή τριών τάφων καθώς και επιφανειακή έρευνα στην περιοχή. Το αγγείο προερχόταν από ταφικό πίθο με προσανατολισμό ΒΔ-ΝΑ με το στόμιο στραμμένο προς τα νοτιοανατολικά. Εκτός της οινοχόης από τον ταφικό πίθο προέρχονται και άλλα ευρήματα. Τα ευρήματα λοιπόν είναι η οινοχόη(που παραδόθηκε), μια ακόμη οινοχόη με τρίλοβο στόμιο, ένας κάνθαρος, ένας φακοειδής ασκός αλλά και αιχμή δόρατος, εγχειρίδιο και ένα δαχτυλίδι. Η οινοχόη με τρίλοβο στόμιο ανήκει στην λεγόμενη κεραμική τύπου Θάψου. Αγγεία τέτοιου τύπου υπάρχουν στην Αχαϊα και στην Κάτω Ιταλία καθώς και σε κάποιες άλλες περιοχές του ελλαδικού 189 Παπακώστα 1994, Blackman , 44. Touchais 1999, Κόλια,Νεστορίδου ,

59 χώρου. Σύμφωνα με την άποψη της Α.Γκαδόλου το εργαστήριο παραγωγής αυτού του τύπου βρισκόταν στο Αίγιο. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής. Θέση: 400 μέτρα από την θέση Έρημο Χωριό ή Σκεπαστό (δρόμος προς Κάτω Ποταμιά) 191. Ευρήματα: δυο κιβωτιόσχημοι τάφοι με προσανατολισμό ΒΔ-ΝΑ. Ήταν κατασκευασμένοι από ημίεργους πλακοειδείς λίθους. Στους τάφους δεν βρέθηκαν κτερίσματα και χαρακτιρίζονται ως αμελής. Στον χώρο υπήρχε νεκροταφείο κάτι που γίνεται πιο σίγουρο και από το γεγονός ότι υπήρχαν μαρτυρίες ότι παλαιότερα βρέθηκαν και καταστράφηκαν πίθοι. Η έκταση που καταλάμβανε τοποθετείται από το ύψος του δρόμου έως την κοίτη του ποταμού Κράθι. Στα βόρεια του δρόμου βρέθηκαν λείψανα αρχαίου οικισμού. Τα ευρήματα που εντοπίστηκαν είναι τμήματα κτιρίων και αναλημματικοί τοίχοι. Ένα απο τα σπουδαιότερα ευρήματα είναι ένα κτίριο που βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο και πιθανότατα είχε ιδιαίτερη χρήση. Στην περιοχή όπου ερευνήθηκε δεν εντοπίστηκαν ευρήματα που να υποδηλώνουν παρουσία τείχους. Ο οικισμός θεωρείται ότι είχε έκταση 100 στρεμμάτων. Σύμφωνα με τον Στράβωνα και τον Παυσανία κοντά στον Κράθι ποταμό υπήρχε η αχαϊκή πόλη Αιγαί. Αυτή η άποψη δεν είναι σωστή διότι η πόλη Αιγαίς ταυτίζεται με την οχυρωμένη κλασική πόλη στην θέση Κοκκινιές ή Γρασιδοτόπια βόρεια της Αμπέλου. 2.4 Δήμος Αροανίας. (Ο Δήμος Αροανίας αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Αγράμπελα, Αγρίδι, Αλέστενα, Ανάσταση, Αροανία, Δεσινό, Καμενιάνοι, Λεχούρι, Λιβάρτζι, Πλάκα, Σειρές, Ψωφίδα.) 191 Κόλια,Νεστορίδου ,

60 Θέση: Τριπόταμα Αρχαία Ψωφίς (οικ.ι.γεωργουλόπουλου) 192. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: λίθοι που ανήκουν στην οχύρωση της Αρχαίας Ψωφίδος. Στα ευρήματα εντοπίζουμε και θραύσματα κεράμων. Κοντά στον ποταμό Ευρύμανθο εντοπίστηκε μια άλλη πύλη της αρχαίας πόλης. Χρονολογική περίοδος: τέλος κλασικής αρχές ελληνιστικής περιόδου. Στην περιοχή εντοπίζεται η αρχαία Ψωφίδα. 2.5 Δήμος Βραχναιίκων. (Ο Δήμος Βραχναιίκων αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Βραχναίικα, Θεριανό, Καμίνια, Μονοδένδρι, Τσουκαλαίικα.) Θέση: Βραχνέικα Λόφος Τσουκαλά 193. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: μικροί οικισμοί και αγροικίες. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Τσουκαλέικα Θέση Ανεμόμυλος 194. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: όστρακα, κεραμική και αργοί λίθοι. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής, αρχαϊκής και κλασικής. Θέση: Τσουκαλέικα Θέση Ανεμόμυλος 195. Κινητά ευρήματα: κεραμική. Χρονολογική περίοδος: 4 ου και 3 ου αιώνα π.χ. Θέση: Τσουκαλέικα Λόφος Αχλάδα Αλεξοπούλου 1999, Whitley , Touchais 1981, Πετρόπουλος 1991, 154.Touchais 1998, Πετρόπουλος 1997, 289. Blackman , 39.Whitley , Πετρόπουλος 1998, Πετρόπουλος 1996, 238. Blackman ,

61 Κινητά ευρήματα: όστρακα, κεραμίδες και λίθοι. Τα ευρήματα μαρτυρούν την παρουσία οικισμού που καταστράφηκε είτε από γεωργικές εργασίες είτε παλαιότερα. Χρονολογική περίοδος: 4 ου αιώνα π.χ. Θέση: Φλάμπουρα Πατρών 197. Κινητά ευρήματα: κάνθαρος. Χρονολογική περίοδος: υστερογεωμετρικής. 2.6 Δήμος Διακοπτού. (Ο Δήμος Διακοπτού αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Άνω Διακοπτό, Διακοπτό, Ελαιώνας, Ελίκη, Ζαχλωρίτικα, Καθολικό, Κερύνεια, Μαμουσιά, Νικολέικα, Ριζόμυλος, Ροδιά, Τράπεζα.) Θέση: Αρχαία Ελίκη 198. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: Αρχικά πραγματοποιήθηκαν έρευνες στην θάλασσα όπου έγιναν 5 γεωτρήσεις στις οποίες βρέθηκαν ίδια γεωλογικά στρώματα. Το 1988 η θαλάσσια περιοχή νοτιοανατολικά του Αιγίου μεταξύ Διγελιωτίκων και Ζαχλωριτίκων ερευνήθηκε με ηχοβολιστικά μηχανήματα. Από την υποβρύχια έρευνα εντοπίστηκαν πλήθος στοιχείων τα οποία όμως δεν υποδηλώνουν την ύπαρξη της χαμένης πόλης στο βυθό της θάλασσας. Πιθανότατα τα ερείπια της πόλης βρίσκονται θαμμένα στην παραλιακή πεδιάδα. Κατά το 1991 έγινε γνωστός ο ορίζοντας στον οποίο αντιστοιχεί η χαμένη πόλη. Κατά το 1993 πραγματοποιήθηκαν Μαστροκώστας 1967, 215. Blackman , 39. Blackman , Touchais 1980, 614. Πετρόπουλος 1991, Κατσωνοπούλου, Soter 1991, Pariente 1992, 872. Κατσωνοπούλου, Soter 1993, 155. French , 21. Κατσωνοπούλου, Soter 1994, Pariente 1994, 722. Tomlinson , Κατσωνοπούλου, Soter 1995, Varalis,Huber 1995, Κατσωνοπούλου, Soter 1996, Touchais 1996, Blackman , 42. Κατσωνοπούλου, Soter 1997, Κατσωνοπούλου, Soter 1998, Blackman, Baker, Hardwick , 40. Touchais 1998, Blackman , Touchais 1999, Touchais 2000, 845. Blackman ,

62 ακόμη γεωτρήσεις (ανάμεσα στην Τέμενη και στα Νικολέικα). Από τις γεωτρήσεις βρέθηκαν ίχνη κεραμικής αλλά και απανθρακωμένοι σπόροι και στελέχη αμπέλου. Αυτά τα ευρήματα μαρτυρούν την ύπαρξη αρχαίας κατοικίας αλλά δεν ταυτίζονται με την αρχαία πόλη. Το 1994 έγιναν 18 ακόμη γεωτρήσεις. Στους πρόποδες του λόφου του Αγίου Γεωργίου βρέθηκαν αρχαία κατάλοιπα που ίσως αποτελούν την ακρόπολη της Ελίκης. Γεωτρήσεις πραγματοποιήθηκαν και στον ποταμό Κερυνίτη από τις οποίες βλέπουμε ότι ο ποταμός βρισκόταν σε αυτή την θέση από την αρχαιότητα. Ανασκαφή πραγματοποιήθηκε αρχικά στο κτήμα Κλωνή όπου βρέθηκαν αρχαία κατάλοιπα. Στο τετράγωνο D1 βρέθηκε κεραμική της μυκηναϊκής, της πρωτογεωμετρικής και της κλασικής περιόδου. Σε γεωτρήσεις μεταξύ των ποταμών Κερυνίτη και Σελινούντα επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη αρχαίων καταλοίπων κάτω από τις προσχώσεις. Τα ευρήματα ήταν όστρακα αγγείων αλλά και θραύσματα κεράμων και γυαλιού. Στις γεωτρήσεις στην Ελίκη βρέθηκαν όστρακα μελαμβαφών αγγείων κλασικής περιόδου ενώ στις γεωτρήσεις από τον Ριζόμυλο υπάρχουν πολλά όστρακα ελληνιστικής περιόδου. Η πρώτη μαρτυρία αρχαϊκής περιόδου στην περιοχή των Νικολείκων είναι ένα θραύσμα που πιθανότατα ανήκει στην κόμη σφίγγας ή Γοργούς. Από την περιοχή του Ριζόμυλου σε μπάζα βρέθηκαν όστρακα υστεροκλασικής και ελληνιστικής περιόδου. Ένα σπουδαίο εύρημα είναι η πιθανή ύπαρξη λίμνης μεταξύ της Ελίκης και του Ριζόμυλου. Αν επιβεβαιωθεί αυτή η ένδειξη τότε θα έχουμε πολλές πληροφορίες για την αρχαιολογία, την σεισμολογία αλλά και την γεωμορφολογία της περιοχής. Ένα από τα σπουδαιότερα ευρήματα είναι και η ανακάλυψη γεωμετρικού ναού στα Νικολαίικα. Το κτίριο έχει προσανατολισμό Α-Δ και πιθανότατα η αψίδα του βρισκόταν στα Δυτικά, ενώ στα ανατολικά η τοξωτή απόληξη στα ανατολικά αποτελούσε τον στυλοβάτη ενός ημικυκλικού προστώου παρόμοιο με αυτό του ναού της Αρτέμιδος στο Άνω Μαζαράκι Κόλια και Γκαδόλου, 2007,71. 62

63 Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής, γεωμετρικής, αρχαϊκής, κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Βούνι 200. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: στην περιοχή Βούνι εντοπίζεται η αρχαία Κερύνεια. Η περιοχή χαρακτηρίζεται απο φυσική οχύρωση. Λείψανα της οχυρωμένης πόλης που χρονολογούνται στην ελληνιστική περίοδο. Η ταύτιση της περιόχης πραγματοποιήθηκε από μια πήλινη κεραμίδα που είχε χαραγμένο πάνω το όνομα ΚΑΡΥΝ(ΑΙΩΝ). Καρύνεια ονομαζόταν η πόλη από τον Πολύβιο. Η ακμή της πόλης είναι κατά την ελληνιστική περίοδο. Στην περιοχή Πάνω Βούνι βρίσκονται αρχιτεκτονικά λείψανα ιερού της αρχαϊκής και κλασικής περιόδου. Σε κατώτερο στρώμα βρέθηκε στρώμα κεραμίδων υστερογεωμετρικής περιόδου. Το 1970 η Ιφ.Δεκουλάκου εντόπησε ταφικό μνημείο ελληνιστικής περιόδου και στην θέση Άγιος Κωνσταντίνος βρέθηκς το νεκροταφείο της πόλης που ήταν σε χρήση από τον 6 ο αιώνα π.χ. Το σπουδαιότερο μνημείο θεωρείται το θέατρο. Νότια του θεάτρου υπήρχε μεγάλο δημόσιο κτίριο και τμήμα ενός άλλου. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής, αρχαϊκής,κλασικής, ελληνιστικής. Θέση: Κοινότητα Ελαιώνα 201. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θάλαμος λαξευτού τάφου όπου είχε υποστεί μεγάλη καταστροφή από κατολισθήσεις αλλά και από διάνοιξη δρόμου που κατέστρεψε μέρος του δρόμου. Αυτή ήταν η αρχική άποψη διότι σε έρευνες που παραγματοποιήθηκαν στην συνέχεια διαπιστώθηκε ότι ο θάλαμος χρησιμοποιούνταν περιστασιακά. Πιθανότατα ανήκει στην μονή του Μεγάλου Σπηλαίου και ήταν χώρος κάποιου ασκητή. Άρα η παραπάνω θεωρία περι μυκηναϊκού τάφου δεν θεωρείται σωστή. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. 200 Κόλια , Πετριτάκη 1991, 152. Πετρόπουλος 1997, Touchais 1998,

64 Θέση: Κάστρο Άνω Διακοπτού θέση Λουρίδα 202. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: 4 κτιστοί κιβωτιόσχημοι τάφοι με λιθόπλινθους από ασβεστόλιθο. Ο προσανατολισμός τους ήταν Β-Ν. Η διατήρηση των σκελετών δεν ήταν καλή μπορούμε να διακρίνουμε 4 σκελετούς ενηλίκων και το κρανίο ενός παιδιού. Εντός ενός τάφου βρέθηκε μία σιδερένια πόρπη. Βρέθηκαν και αρκετά όστρακα. Κοντά στους τάφους υπάρχει τμήμα αρχαίου τείχους που είναι ήδη γνωστό. Από μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί η περιοχή ταυτίζεται με την αρχαία Βούρα. Θέση: Κερύνεια (κοντά στην Μαμουσιά Αιγιαλείας) 203. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: γλυπτά τα οποία ήταν κατασκευασμένα από χονδρόκκοκο μάρμαρο. (Παράδοση στο Μουσείο Πατρών). Χρονολογική περίοδος: υστεροαρχαϊκής. Θέση: Κερύνεια 204. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: 3 σαρκοφάγοι από κογχυλιάτη λίθο. Τα ευρήματα από τις σαρκοφάγους ήταν λίγα διότι είχε γίνει λαθρανασκαφή. Βρέθηκαν υπολοίπα σκελετού, μια τριφιλλόσχημη οινοχόη και όστρακα. Θέση: Νέα Κερύνεια θέση Μπρούμα (οικ.δ.τσινούκα και Π.Σγούρδα) 205. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια δύο κτιρίων που ίσως ήταν παλιότεροι ναοί. Η καταστροφή του νεότερου κτιρίου πιθανότατα έχει σχέση κατέστρεψε την αρχαία Ελίκη το π.Χ. με τον σεισμό που 202 Παπακώστα 1992, Blackman, Baker, Hardwick , 41. Touchais 1998, Μαστροκώστας 1964, Παπαποστόλου 1978, 100. Touchais 1986, Πετρόπουλος 1985,

65 Χρονολογική περίοδος: αρχαϊκής και κλασικής. Θέση: Κερύνεια 206. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα μικρού ναου. Η περιοχή ταυτίζεται πιθανότατα με την ακρόπολη της αρχαίας Ελίκης. Θέση: Κερύνεια Ριζόμυλος παραλία Νικολέικων 207. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: στην περιοχή αυτή βρισκόταν η χώρα και η πόλη της αρχαίας Ελίκης. Σε τμήμα λόφου που είχε αποκολληθεί βρέθηκαν τμήματα τοίχων τα οποία είχαν καταστραφεί. Η κεραμική που υπάρχει μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ανήκει στην κλασική και ελληνιστική περίοδο. Σε έρευνες από τον λόφο μέχρι τον Ριζόμυλο βρέθηκαν μεγάλες ποσότητες κεραμικής. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Μαμουσιά θέση Άγιος Κωνσταντίνος 208. (παράδοση στο Μουσείο Πατρών) Κινητά ευρήματα: πήλινος ηγεμών καλυπτηρ ανθεμωτός σε μνημειακό κτήριο. Θέση: Μαμουσιά (αρχαία Κερυνεια) 209. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: μνημειώδες ταφικό κτίσμα σε σχήμα Π. Οκτώ ιωνικοί ημικίονες κοσμούσαν την πρόσοψη του κτιρίου. Στην μέση υπήρχε και ψευδόθυρα. Αρχιτεκτονικά λείψανα βρέθηκαν πεσμένα μπροστά στο ταφικό κτίσμα. 206 Πετρόπουλος 1993, Πετρόπουλος 1995, Πετσας 1971, Δεκουλάκου 1975, 120. Catling , Touchais 1982, 556. Touchais 1984,

66 Θέση: Νικολέικα θέση Καλλιθέα 210. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: το νεκροταφείο της Αρχαίας Ελίκης. Όστρακα ενός αγγείου που βρέθηκαν μετά από εργασίες για την δημιουργία δεξαμενής παραδόθηκαν στην κ.ν.κατσωνοπούλου. Επίσης καταστράφηκε και ένας θαλαμοειδής τάφος. Στην συνέχεια έγινε ανασκαφή σε δυο θαλαμοειδείς τάφους όπου είχε πραγματοποιηθεί λαθρανασκαφή. Στον τάφο 2 βρέθηκαν συνολικά 32 σκελετοί και 58 αγγεία. Επίσης υπήρχαν χάντρες από υαλόμαζα, χάλκινη βελόνα, ειδώλιο πήλινο γυναικείας μορφής, σφραγίδες κ.α. ανασκαφή πραγματοποιήθηκε και σε αλλον ένα τάφο όπου βρέθηκαν 37 αγγεία. Συνολικά έχουν βρεθεί 14 τάφοι αλλά υπολογίζεται ο αριθμός τους ίσως ξεπερνά τους 70. Είναι το μεγαλύτερο μυκηναϊκό νεκροταφείο που βρέθηκε στην Αιγιάλεια. Στην περιοχή Λαγκάδες βρέθηκε κεραμική γεωμετρικής και αρχαϊκής περιόδου αλλά και κεραμίδια ελληνιστικής περιόδου. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Νικολέικα θέση Ψωριαρού 211. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θαλαμοειδείς τάφος. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Η περιοχή ταυτίζεται με την ακρόπολη της αρχαίας Ελίκης. Θέση: Νικολέικα 212. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τάφοι. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Ανήκει στη Μυκηναϊκή Ελίκη. Θέση: Τράπεζα Πετρόπουλος 1995, Touchais 2000, Παπακώστα 1993, Πετρόπουλος 1996,

67 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κεραμοσκεπείς τάφοι. Χρονολογική περίοδος: κλασικής. Θέση: Εντοπισμός Κλασικής Ελίκης 214. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: όστρακα στο Ρυζόμυλο και Ελικη/τάφο στην Πούντα. Χρονολογική περίοδος: ύστερης ελληνιστικής /κλασικης. 2.7 Δήμος Δύμης. (Ο Δήμος Δύμης αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Αγιοβλασίτικα, Άνω Αλισσός, Άνω Αχαϊα, Ελαιοχώρι, Κάτω Αλισσός, Κάτω Αχαϊα, Νιφορέικα και Πετροχώρι.) Κάτω Αχαϊα: Θέση: Οδός Αγίου Ιωάννου 10 (οικ.π.κωνσταντινόπουλου-τσάφου) 215. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα θεμελίων μεγάλου κτιρίου στο οποίο έχει διατηρηθεί η ανατολική και η βορειοανατολική γωνία αλλα και ένα μικρό τμήμα της βόρειας πλευράς. Βρέθηκαν επίσης τμήμα του δαπέδου και δεξαμενή. Θέση: Οδός Αγίου Ιωάννου (οικ.γ.σταυρόπουλου) 216. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα κτιρίων. Δύο κτίρια με προσανατολισμό Α-Δ ήταν στο βόρειο και νότιο τμήμα του οικοπέδου. Ένα τρίτο κτίριο βρίσκεται στα δυτικά με προσανατολισμό Β-Ν. Το πρώτο κτίριο είναι κατασκευασμένο από αργούς λίθους. Το δεύτερο κτίριο αποτελείται από τρεις χώρους τουλάχιστον. Τα υλικά που 213 Παπαποστόλου 1981, Πετρόπουλος 1994, Βασιλόγαμβρου 1998, Βασιλόγαμβρου 1997, Blackman ,

68 χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό είναι τα ίδια με το πρώτο κτίριο και τμήματα λίθου που χρησιμοποιούνται συνήθως για την κατασκευή επιτύμβιων στηλών. Το τρίτο κτίριο περιελάμβανε ελληνιστική κεραμική και είναι νεότερο των άλλων δυο. Θέση: Οδός Αγίου Ιωάννου 30 και Β.Γιαννοπούλου 217. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια τοίχων. Θέση: 6 η Αγίου Ιωάννου και 3 η πάροδος Αρισταινέτου (οικ.π. και Α. Μπιτούνη) 218. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: οικοδομικά λείψανα θεμελίων δύο κτιρίων. Θέση: Αγρός Ε. και Κ.Δημόπουλου 219. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα τοίχου που είναι χτισμένο από ογκόλιθους από ψαμμόλιθο. Θέση: Οδός Αθανασίου Δίακου 54 (οικ.φ.γιοβάνη) 220. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα τριών τοίχων και μέρος ενός λακκοειδή αποθέτη. Χρονολογική περίοδος: έως 3 ο π.χ αιώνα. Θέση: Οδός Αποστόλου Ανδρέα (οικ.θ.τρούπη) 221. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κιβωτιόσχημος τάφος. 217 Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Βασιλόγαμβρου 1997, Blackman , Βασιλόγαμβρου 1998, Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1984, Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1984,

69 Χρονολογική περίοδος: 3 ου αιώνα π.χ. Θέση: Οδός Αράξου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: γωνία θεμελίων τοίχων. Θέση: Οδος Αρισταίνετου και 3 ης παρόδου Αρισταινέτου (οικ.π.χρόνη) 223. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα κτιρίου. Θέση: Οδός Αχαϊκής συμπολιτείας (οικ.τζιβγινίδη) 224. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κτιριακά λείψανα συγκροτήματος. Από τα ευρήματα κινητά και μη θεωρείται ότι ο χώρος ήταν εργαστήριο ή κάποιο εμπορικό συγκρότημα. Θέση: Έργα αποχέτευσης 225. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τμήματα τοίχων και δάπεδο/λυχναρι. Χρονολογική περίοδος: υστεροελληνιστικής/κλασικής. Θέση: Κάτω Αχαϊα 226 (ταυτίζεται με Παυσανια). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα πόλης. Θέση: Οδός 25 ης Μαρτίου 23 (οικ.ν.αντωνόπουλου) Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1984, Σωτηρίου 1995, 225. Blackman , 39. Touchais 2000, Λακάκη 1984, Κολώνας, Παπαποστόλου 1983,

70 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: υπόλοιπα κτιρίων. Χρονολογική περίοδος: πρώιμης ελληνιστικής. Θέση: Οδός Μητρ. Γρηγορίου Δέρκων (οικ.κων. και Χρ. Πικραμένου) 228. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα τοίχων θεμελιωμένα πάνω στο φυσικό βράχο. Είναι χτισμένοι με ακατέραστους πωρόλιθους και λίθους από ψαμμίτη. Τα κενά γεμίζονταν με κομμάτια κεραμίδων. Χρονολογική περίοδος: πρώιμης και ύστερης ελληνιστικής. Θέση: Οικόπεδο Ευτ. Και Γ. Νικολόπουλου 229. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα νεκροταφείου. Αποκαλύφθηκαν επτά κεραμοσκεπείς τάφοι και ένας ταφικός αμφορέας. Θέση: Οδός Οιβώτα 9 (οικ.θ.ρηγοπούλου) 230. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: λείψανα τριών τοίχων και το κεφάλι από πηλινο ειδώλιο ελαφιού. Χρονολογική περίοδος: πρώιμης ελληνιστικής. Θέση: Οδός Οιβώτα (οικ.χρ.ράστη) 231. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα τριών τοίχων. Θέση: Οικόπεδο Χ.Χαραλαμπίδη Λακάκη 1985, Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1984, Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1984, Λακάκη 1987, Κωτσάκη 1987,

71 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: υπόλοιπα θεμελίου τοίχου. Θέση: Θέση Παλαιόμυλος οδός Αρισταινέτου και Αχαϊκής Συμπολιτείας (οικ.π.πιπέρη) 233. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: ίχνη τοίχων από αργούς λίθους κεραμίδες και λάσπη. Ήταν δύο χώροι με βοτσαλωτο δάπεδο. Βρέθηκαν και όστρακα δύο περιόδων. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικης. Θέση: Οδός Παλαιών Πατρών Γερμανού 30 (οικ.κ.αγγελόπουλου) 234. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα τοίχων. Χρονολογική περίοδος: πρώιμης και μέσης ελληνιστικής. Θέση: Πάροδος Παυσανίου (οικ.θ.νιφόρα) 235. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχιτεκτονικά λείψανα. Χρονολογική περίοδος: πρώιμης ελληνιστικής. Θέση: Πάροδος Παυσανίου και Αρισταίνετου 236. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: σε ερευνες που πραγματοποιήθηκαν διαπιστώθηκαν σπουδαία στρωματογραφικά συμπεράσματα τα οποία ξεκινούν από την ύστερη ελληνιστική περίοδο έως και την ρωμαϊκή περίοδο. Χρονολογική περίοδος: ύστερης ελληνιστικής. Θέση: Oδός Παυσανίου και Φιλοποίμενος Αλεξοπούλου 1998, Πετρόπουλος 1998, 269. Whitley , Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1984, Λακάκη 1985, Λακάκη 1987, French ,

72 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχιτεκτονικά λείψανα αποσπασματικά καθώς τμήμα δαπέδου από κροκάλες ποταμίσιες. Χρονολογική περίοδος: μέσης και υστερης ελληνιστικής. Θέση: Οδός Παυσανίου και πάροδος Αγίου Ιωάννου (οικ.μιτσακίδη) 238. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: εργαστηριακοί χώροι και ορθογώνιος κλίβανος αγροικίας. Βρέθηκαν τμήματα τοίχων από κροκαλοπαγείς λίθους και από θραύσματα κεραμίδων. Το δάπεδο είναι από χοντρές κροκάλες. Χρονολογική περίοδος: ύστερης ελληνιστικής. Θέση: Οδός Παυσανίου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχοι από οικία καθώς και τμήματα δαπέδου. Θέση: 2 η πάροδος Αρισταινέτου (Νομαρχία Αχαϊας) 240. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: εγκαταστάσεις κεραμικού εργαστηρίου, 2 κεραμικοί κλίβανοι και στοιχεία ενός ακόμη. Επίσης βρέθηκε αυλή με βοτσαλωτό δάπεδο και πέντε μικρές δεξαμενές νερού. Θέση: 6 η πάροδος οδού Αγίου Ιωάννου 241. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα τοίχοι από αργούς λίθους και δάπεδο από κονίαμα και θραύσματα κεραμίδων. 237 Λακάκη 1987, Λακάκη 2000, Γεωργοπούλου 1997, Κωτσάκη 1987, Βασιλόγαμβρου 1997, Κολώνας, Παπαποστόλου 1983,

73 Θέση: Οδός Πατρών-Πύργου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: χώροι οικίας και κτιστή δεξαμενή νερού. Θέση: Οδός Πατρών-Πύργου 75 (οικ.δ.ντούλια) 243. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχιτεκτονικά λείψανα. Χρονολογική περίοδος: πρώιμης ελληνιστικής. Θέση: Οδός Σόλωνος (οικ.κυριαζή) 244. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα τοίχων. Θέση: Οδός Φαιστού (σκάμματα ΟΤΕ) 245. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: όστρακα. Θέση: Οδός Φαιστού Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα:θεμέλιο κτιριου. Θέση: Οδός Φαιστου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: ταφος και κτιριο. 242 Κωτσάκη 1985, Λακάκη 1985, Κωτσάκη 1987, Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Κολώνας, Παπαποστόλου 1983,

74 Θέση: Οδός Φιλοποίμενος (οικ.αλκ.και Νικ.Λιάκου) 248. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα αρχαίου δρόμου και κτίσματα. Βρέθηκε και κεραμικής της πρώιμης ελληνιστικής περιόδου. Στα νότια του οικοπέδου ανασκάφηκε δρόμος. Στα βορειοδυτικά βρέθηκε ιωνική βάση και στα ανατολικά τέσσερις κυβόλιθοι. Θέση: Οδός Φλέμινγκ (οικ.μ.παπαθωμά) 249. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα κτίσματος. Θέση: Οδός 28 ης Οκτωβρίου-Παυσανίου 250. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα τοίχων. Άλλες περιοχές: Θέση: Αγιοβλασίτικα 251. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: νεκροταφείο λαξευτών θαλαμωτών τάφων στην θέση Λεύκος.Βρέθηκε θαλαμωτός τάφος κατεστραμμένος.τα ευρήματα ήταν πήλινα αγγεία και εγχειρίδιο σε κακή κατάσταση. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Αλισσός Καμένιτσα Λακάκη 1987, Λακάκη 2000, Χρυσαφη 1994, Κωτσάκη 1987, Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Αλεξοπούλου 1995, 227. Touchais 2000,836. Blackman ,

75 Κινητά ευρήματα: ταφικός πίθος. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής. Θέση: Άνω Αλισσός Καμένιτσα (οικ.κ.ξένου) 253. Κινητά ευρήματα: λιθοσωροί και κεραμική. Θέση: Καμενίτσα Αλισσού 254. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: ίχνη οικισμού και όστρακα. Χρονολογική περίοδος: από γεωμετρικής έως ελληνιστικής. Θέση: Καμένιτσα Αλισσού Θέση Σχολή 255. Κινητά ευρήματα: όστρακα. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής, γεωμετρικής,ελληνιστικής. Θέση: Καμένιτσα Αλισσού θέσεις Κούτσουρο και Σουλελέ 256. Κινητά ευρήματα: όστρακα. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Λουσικά (οικισμός Σπαλιαρέικων) 257. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θαλαμοειδείς τάφοι. Ανήκει στο εκτεταμένο νεκροταφείο το οποίο καταλαμβάνει όλη την ανατολική πλαγιά του λόφου των Σπαλιαρείκων πάνω από την επαρχιακή οδό Λουσικών-Φώσταινας. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. 253 Βασιλογαμβρου 1998, 274. Whitley , Πετρόπουλος 1990, Πετρόπουλος 1991, 154. Touchais 1998, Πετρόπουλος 1991, 154. Touchais 1998, Πετρόπουλός 1989, 136. Pariente 1990, 753. Touchais 1996, Touchais 1998, 786. Touchais 2000, 836. Πετρόπουλος 2000,

76 2.8 Δήμος Ερινεού. (Ο Δήμος Ερινεού αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Αρραβωνίτσα, Δαμακίνι, Ζήρια, Καμάρες, Λαμπίρι, Νέος Ερινεός και Σαλμενίκο.) Θέση: Αρραβωνίτσα 258. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τρεις τύμβοι/οικοδομικά λείψανα. Χρονολογική περίοδος: μεσοελλαδικής/ελληνιστικής. Θέση: Νέος Ερινεός 259. Κινητά ευρήματα: ταφικός πίθος. Θέση: Νέο Σαλμενίκο (κτήμα Δ.Αθανασοπούλου) 260. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: αποθέτης που περιείχε όστρακα. Η βόρεια πλευρά του αποθέτη πιθανότατα ανήκε σε κάποιο ιερό και ήταν επενδυμένη με αργούς λίθους. Χρονολογική περίοδος: 4 ου αιώνα π.χ. Θέση: Πρεβεδός 261. Κινητά ευρήματα: πιγάδι με όστρακα ελληνιστικής περιόδου και επιτύμβια στήλη με κορινθιακούς ημικίονες. Θέση: Πρεβεδός Άγιος Σπυρίδωνας Βόρδος 1995, 227. Touchais 2000, 844. Blackman , Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Πετρόπουλος 1988, 170. Tomlinson , Παπαποστόλου 1976, Πετρόπουλος 1991,

77 Κινητά ευρήματα: όστρακα. Θέση:Προβοδός (κτήμα Ε.Καττή) 263. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: κεραμοσκεπεις τάφοι/κεραμική. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. 2.9 Δήμος Καλαβρύτων. (Ο Δήμος Καλαβρύτων αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Άνω Βλασία, Άνω Λουσοί, Βάλτα, Βιλιβίνα, Γουμένισσα, Δουμενά, Δροσάτο, Καλάβρυτα, Καλλιφώνιο, Κάνδαλος, Κάτω Βλασία, Κάτω Ζαχλωρού, Κάτω Λουσοί, Κερπινή, Κέρτεζη, Κορφές, Κούτελη, Κρυονέρι, Λαγοβούνι, Λαπαναγοί, Μάνεσι, Μικρός Ποντιάς, Πετσάκοι, Πλαττανιώτισσα, Πριόλιθος, Προφήτης Ηλίας, Ρογοί, Σιγούνι, Σκεπαστό, Τρεχλό και Φλάμπουρας.) Θέση: Βρυσάρι (Κάτω Γουμένιτσα) 264. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: νεκροταφείο. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Δροσάτο (Άνω Γουμένιτσα) 265. Κινητά ευρήματα: αρχαία λείψανα όπως τμήματα κιόνων, ενεπίγραφες επιτύμβιες στήλες και όστρακα. 263 Πετρόπουλος 1988, 170. Varalis,Huber 1995, 890. Touchais 1996, Παπάζογλου 1982, 150. Catling ,38. Touchais 1983, 770. Pariente 1990, 754. French , Παπάζογλου 1982, 150. Pariente 1990, 754. French ,

78 Θέση: Κάτω Γουμένισσα 266. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Λαξευτοί τάφοι. Χρονολογική περίοδος: Μυκηναϊκής. Θέση: Κάτω Γουμένισσα 267. Κινητά ευρήματα: βρέθηκε αγγείο (κατά τύχη). Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Κάτω Λουσοί (περιοχή Αρχαίας πόλης Λουσών) 268. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: οικίες και αγωγός που οδηγούσε το νερό στην αρχαία πόλη. Θέση: Κρυονέρι (ιδιοκτ. Α.Σκούρα) 269. Κινητά ευρήματα: ταφικό πιθάρι. Χρονολογική περίοδος: κλασικής. Θέση:Λάκκωμα,Πριόλιθος 270. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: νεκροταφείο-μελαμβαφής κάνθαρος και οινοχόη. Χρονολογική περίοδος: πρωτογεωμετρικής. Θέση: Λουσοί Κυπαρίσης , Hood , Αλεξοπούλου 1999, Πετριτάκη 1987, Μαστροκώστας 1967, Touchais 1984, Touchais 1985, 788. Touchais 1986, 698. Touchais 1987, 536. Touchais 1988, 634. Pariente 1990, 754. Pariente 1991, 872. Pariente 1992, 874. Pariente 1994, 723. Varalis,Huber 1995, Touchais 1996, Touchais 1998, 793. Touchais 1999, Touchais 2000, Whitley , Whitley ,

79 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: Στις έρευνες που πραγματοποίθηκαν στην περιοχή που ονομάζεται στάσιο (1χιλ.ΝΔ. του ιερού της Άρτεμις και 600μ. ΝΔ. από τα υπολείματα εγκατάστασης στην περιοχή Φούρνοι) βρέθηκαν τρία διαδοχικά επίπεδα. Έρευνες πραγματοποιήθηκαν και στην περιοχή που ονομάζεται στοά. Στο κάτω μέρος της ανατολικής πλευράς είχαν ανασκαφθεί 9 τομείς όπου υποδηλώνουν μια ανοιχτή κιονοστιχοία με κλειστή πλάγια πτέρυγα. Στην θεμελίωση υπήρχαν τετραγωνισμένοι λίθοι όπου συνδέονταν μεταξύ τους με σφιγκτήρα. Η επιφάνεια τους δείχνει τακτικό κόψιμο. Από αυτά ο στιλοβάτης του περιστυλιου μπορεί να έχει αναπαρασταθεί ως ένα σύστημα ομοιόμορφων ισοδομικών δόμων. Το εσωτερικό του ήταν διαχωρισμένο σε ένα κεντρικό δωμάτιο με δύο κεντρικά κλίτη και δύο κλειστές πτέρυγες στα Β. και στα Ν. Στο εσωτερικό του κεντρικού δωματίου βρέθηκε γεωμετρικό χάλκινο άλογο με επίπεδη βάση που ανήκει σε αργείτικο εργαστήριο. Μενονωμένες θεμελιώσεις βρέθηκαν στο εσωτερικό του περιστυλίου παραπλεύρως του κεντρικού κτιρίου που αποτελείται από ασβεστολιθικούς δόμους. Στα θεμέλια της τάφρου βρέθηκαν ασβεστολιθικά θραύσματα και τμήματα αγγείων (κύπελα) πρώιμης ελληνιστικής περιόδου. Το φρέαρ περιείχε τμήματα αγγείων, πιθανότατα η χρήση του ήταν για καθαρισμό του πηλού. Στο υψηλότερο σημείο ανασκάφθηκαν τα θεμέλια του περίπτερου ναού. Αγγεία από τα κατώτερα στρώματα βρέθηκαν στο βόρειο τμήμα και χρονολογούνται στην ύστερη αρχαϊκή περίοδο. Στα νότια βρέθηκαν κίονες, χάλκινες πινακίδες καθώς και μια πινακίδα στην οποία ήταν χαραγμένο ψήφισμα στην Αρκαδική. Χρονολογείται στην κλασική περίοδο. Συγκρίνοντας τον ναό στην περιοχή των Λουσών παρατηρούμε ότι έχει κοινά στοιχεία με τους ναούς της Αρκαδίας αλλά και με τον ναό του Απόλλωνα στην Κόρινθο. Σύμφωνα με αναλύσεις ο ναός δημιουργήθηκε τον 6 ο και 5 ο αιώνα π.χ ωστόσο υπήρξε ανακαίνιση κατά την ελληνιστική περίοδο. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής, ύστερης αρχαϊκής, κλασικής, ελληνιστικής. 79

80 Θέση: Μάνεσι θέση Βρωμονέρι 272. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θαλαμοειδείς τάφοι. Ανήκουν στο νεκροταφείο της περιοχής. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Τρεχλό θέση Σκαμιά 273. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: 6 ταφικούς πίθους ημικατεστραμμένους. Και οι 6 πίθοι ήταν τοποθετημένοι σε σειρά και κλείνονταν με ασβεστολιθική πλάκα. Όλοι τους κατέληγαν σε κυλινδρικό πόδι. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής. Θέση: Φλάμπουρα 274. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: όστρακα. Στο νεκροταφείο της περιοχής κατά τις εργασίες που πραγματοποιούνταν κατά διαστήματα είχαν βρεθεί τμήματα τοίχων που μας κάνει φανερή την παρουσία κάποιου οικισμού ή αγροικίας και αρκετα αγγεία. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής και αρχαϊκής. Θέση: Φλάμπουρα θέση Λίμνα του οικισμού Νιοχωρίου 275. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: κεραμοσκεπείς τάφος ακτέριστος και όστρακα. Χρονολογική περίοδος: ύστερης κλασικής. 272 Πετρόπουλός 1989, 136. Touchais 1996, Πετρόπουλός 1997, 296. Blackman , Πετρόπουλός 1998, 274. Whitley , Πετρόπουλός 1995, Αλεξοπούλου 1996,

81 2.10 Δήμος Λαρισσού. (Ο Δήμος Λαρισσού αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Άγιος Νικόλαος, Απιδέωνας, Άραξος, Βελιτσές, Καγκάδι, Λακκόπετρα, Ματαράγκα, Μετόχι(Λάππας), Μιχόϊ, Πέττα, Ριόλος και Σπάτα.) Θέση: Ακρόπολη τείχους Δυμαίων 276. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: οχυρωμένη ακρόπολη. Η θέση αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα οχυρωμένης μυκηναϊκής ακρόπολης στην δυτική Ελλάδα. Η κατοίκηση στην περιοχή ξεκινά από την νεολιθική περίοδο μέχρι και την Ενετοκρατία. Χρονολογική περίοδος:μυκηναϊκής, γεωμετρικής, αρχαϊκής, κλασικής, ελληνιστικής. Θέση: Άραξος 277. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα:κιβωτιόσχημος τάφος. Θέση: Άραξος Λόφος Βάρδια 278. Κινητά ευρήματα:όστρακα αγγείων. Χρονολογική περίοδος:μυκηναϊκής. Θέση: Καγκάδι Πατρών 279. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: στην θέση Ριόλο θαλαμώτοι τάφοι, τρεις στην θέση Σωτηρούλα και δυο στην θέση Μύλος. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής (καταστράφηκαν). Θέση: Καραβοστάσι Κολώνας 1998, 287. Αλεξοπούλου 1999, Παπαποστόλου 1972, Μαστροκώστας 1964, Μαστροκώστας 1965, Μαστροκώστας 1964,

82 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: ερείπια οικοδομήματος με ορατούς τρεις δόμους. (Ίσως ανήκει στον Ναό της Αθηνάς που αναφέρει ο Παυσανίας). Χρονολογική περίοδος: αρχαϊκής. Θέση: Ριόλο θέση Καταρράχια 281. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λιθόπλινθοι και αργοί λίθοι. Θέση: Τείχος Δυμαίων 282. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: σε ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε στο Τείχος των Δυμαίων αποκαλύφθηκαν τα τείχη σε όλο το πάχος τους καθώς και οι πύλες προς τον Άραξο. Η πλευρά του Τείχους προς την Ηλεία ήταν απόκρημνη ενώ οι άλλες πλευρές καλύπτονταν από τα Κυκλώπεια τείχοι. Στο πρόπυλο της κύριας πύλης κατά μήκος της εσωτερικής πλευράς υπήρχαν επιγραφές. Είχαν ιδρυθεί βωμοί του Αφήτου (3 ος αιώνας π.χ), της Αφροδίτας (3 ος αιώνας π.χ),του Ενυαλίου (4 ος αιώνας π.χ) και της Αρτέμιδος (3 ος αιώνας π.χ). Στα ευρήματα υπάρχουν όστρακα και ακέραιοι κάνθαροι καθώς και σκύφοι, κύλικες κ.α πρωτογεωμετρικής, γεωμετρικής, αρχαϊκής και κλασικής περιόδου. Περισσότερα και σπουδαιότερα είναι τα όστρακα της υστεροελλαδικής ΙΙΙ περιόδου. Ο χρόνος κατασκευής του τείχους δεν είναι γνωστός ωστόσο γνωρίζουμε ότι στην ακρόπολη από την νεολιθική περίοδο υπήρχε ζωή. Στην μεσαία πόρτα βέβαια υπήρχε κεραμική όπως κύπελα με σπειροειδή διακόσμηση τα οποία μας δείχνουν ότι τα Κυκλώπεια τείχη έχουν δημιουργηθεί πριν από την ΥΕ ΙΙΙΑ περίοδο. Κοντά στην κύρια Πύλη βρέθηκε οικία μυκηναϊκής περιόδου. Σε ανασκαφή που έγινε προς τον Άραξο αποκαλύφθηκε βωμός. Πιθανότατα υπήρχαν και ονόματα άλλων θεών που λατρευόνταν. Στα χώματα μεταξύ του τείχους και της κρηπίδος υπήρχαν οστά πτηνών 281 Πετριτάκη 1988, Tomlinson , 19. Varalis,Huber 1995, Μαστροκώστας 1963, Μαστροκώστας 1964, Μαστροκώστας 1965, Megaw , 12. Megaw ,

83 και ζώων καθώς και όστρακα λύχνων, κυλίκων, πινακίων αρχαϊκής, κλασικής και ελληνιστικής περιόδου. Η κρηπίς του βωμού χρονολογείται στην γεωμετρική περίοδο. Στις πλάκες του βωμού υπάρχει τέφρα με οστά ζώων και όστρακα της υστεροελλαδικής ΙΙΙ περιόδου. Στο δάπεδο του βωμού βρέθηκε ειδώλιο πρωτοελλαδικό. Ίχνη πυρκαγιάς έχουμε από έναν σωρό ο οποίος απέδωσε μυκηναϊκά κατάλοιπα. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής, γεωμετρικής, αρχαϊκής, κλασικής και ελληνιστικής Δήμος Λευκασίου. (Ο Δήμος Λευκασίου αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Άγιος Νικόλαος, Άνω Κλειτορία, Άρμπουνας, Γλάστρα, Δρυμός, Καστέλλι, Καστριά, Κλείτωρ, Κλειτορία, Κρινόφυτα, Λευκάσιο, Λυκούρια, Παγκράτι, Πλανητέρο, Τουρλάδα και Φίλια.) Θέση: Αρχαίος Κλείτωρ 283. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα οχυρωματικής εγκατάστασης που έχει σχέση με την νοτιοδυτική πύλη της πόλης η οποία οδηγούσε στην αρχαία Ψωφίδα και Κύναιθα. Υπάρχουν και ενδείξεις για πύλη η οποία είχε προαύλειο χώρο και αμυντικό χώρο. Στην περιοχή βρέθηκαν και λείψανα τοίχου. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Κλειτορία (αρχαίος Κλείτωρ) 284. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: από τον τομέα Η (ΒΔ της πόλης) μας δίνει πληροφορίες για την δυτική πύλη του τείχους με τους δυο κυκλικούς πύργους που είχαν βρεθει παλαιότερα. Ο τομέας Γ (Α της πόλης) μας δίνει το κλασικό και ελληνιστικό 283 Πετριτάκη 1988, Πετρόπουλός 1989, 137. Tomlinson , Πετριτάκη 1993, Blackman, Baker, Hardwick , 40.Varalis, Huber 1995,

84 νεκροταφείο που εκτείνεται προς αυτήν την περιοχή.τομέας Λ(Α της πόλης) βρέθηκαν τάφοι και λείψανα τοίχων υστεροελληνιστικής περιόδου. Τομέας Μ τμήματα τοίχων ελληνιστικής περιόδου. Τομέας Ξ (στην κοίτη του ποταμού Καρνέσιου) βρέθηκαν τάφοι,κτιριακά λείψανα και αρχιτεκτονικά μέλη επίσης κατά τις εργασίες που έγιναν στο ποτάμι βρέθηκε πύργος ημικυκλικός και τμήμα τείχους όπου διασώζουν την λίθινη κρηπίδα. Τομέας Ν ( δυτικά του Φραγκοκκλησιού) βρέθηκαν κατάλοιπα οχυρωματικού περιβόλου. Επίσης διαπιστώθηκε και τμήμα δωματίου του 3 ου αιώνα π.χ. Χρονολογική περίοδος: κλασικής,ελληνιστικης. Θέση: Γλάστρα Αχαϊας (ιδιοκτ. Α.Σπυρόπουλου-συνοικισμός Αγλιου Βλάση) 285. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: κιβωτιόσχημος τάφος με προσανατολισμό Α-Δ και χτισμένος από αργούς λίθους. Βρέθηκαν και κεραμίδες κλασικής και ελληνιστικής περιόδου. Εντός του τάφου υπήρχαν οστα 10 σκελετών. Τα μοναδικά κτερίσματα ήταν δυο ζεύγη χάλκινων σκουλαρικιών. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Κλειτορία 286. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: όστρακα/κεραμικός κλίβανος. Χρονολογική περίοδος:προϊστορικής περιόδου ΥΕΙΙΙ, ΥΕΙ,ΥΕΙΙ/κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Πλανητέρου 287. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: σε εργασίες διάνοιξης δρόμου καταστράφηκε νεκροταφείο μονο τρεις κεραμοσκεπείς τάφοι σώθηκαν. Χρονολογική περίοδος: κλασικής. 285 Πετριτάκη 1987, Αλεξοπούλου 1997, Πετρόπουλος 1984, 104. Pariente 1991,

85 2.12 Δήμος Μεσσάτιδος. (Ο Δήμος Μεσσάτιδος αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Θέα, Καλλιθέα, Κρήνη, Κρυσταλλόβρυση, Οβρυά, Πέτρωτο και Σαράβαλι.) Θέση :Θέα Πατρων 288 (Ροδιστα Θέας Τσαπλανέικα). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κιβωτιόσχημος τάφος όπου τα τοιχώματα του ήταν από πλακοειδή λίθο. Ο τάφος ήταν κενός. Δίπλα βρέθηκε και άλλος τάφος με προσανατολισμό ΒΑ-ΝΔ. Ο ταφος ήταν από ακανόνιστους λίθους. Χρονολογική περίοδος: υπομυκηναϊκής. Θέση:Κρήνη 289. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: ερευνήθηκαν τάφοι με τέσσερις ταφές οι οποίες περιείχαν 13 αγγεία, δόρυ, ξίφος, τμήματα από την θήκη του ξίφους καθώς και δακτυλίδι. Χρονολογική περίοδος: ΥΕ. Θέση: Κρήνη (εργασίες στον δρόμο που ξεκινά από την Μονή Ομπλού και κατευθύνεται προς το χωριό Κρήνη) 290. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Κατά τις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν καταστράφηκε θαλαμοειδής τάφος. Χρονολογική περίοδος:μυκηναϊκής. Θέση: Κρήνη θέση Βελίζι 291. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τάφοι. 288 Δεκουλάκου , Touchais 1980, Catling , Σταυροπούλου-Γάτση 1992,141.Touchais 1998, Μαστροκώστας ,

86 Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Κρήνη θέση Δριμαλέικα 292. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: νεκροταφείο θαλαμωτών τάφων. Επίσης στην ίδια θέση βρέθηκε και λακκοειδής τάφος ο οποίος καλυπτόταν με σχιστολιθικές πλάκες. Δεν βρέθηκαν οστά,το μόνο κτέρισμα που βρέθηκε ήταν τρίωτο αλάβαστρο. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση:Κρήνη οικισμός Μονοδενδρίου θέση Άγιος Κωνσταντίνος 293. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα τάφοι. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Κρήνη θέση Ψαράδες περιφέρειας Ζωιτάδας 294. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: δυο θαλαμοειδείς τάφοι. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Κρήνη περιφέρεια Ζωιτάδας (οικ.γ.γαλανού) 295. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θαλαμοειδείς τάφοι. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Εντάσεται στο γνωστο νεκροταφείο της περιοχής Αγίου Κων/νου Μονοδενδρίου Κρήνης. Θέση: Κρήνη (οικ.τ.παπακωνσταντίνου) Παπαποστόλου 1981, 166. Πετρόπουλος 1985, Touchais 1989, 622. French , 27. Pariente 1992, 868. French , Πετρόπουλος 1990, Touchais 1996, Blackman, Baker, Hardwick , 41. Πετρόπουλος 1998, 267. Whitley , Πετρόπουλος 1991, 155. Touchais 1998, Χρυσαφη 1994, Blackman ,

87 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα λιθόκτιστου αναλημματικού τοίχου. Χρονολογική περίοδος: 4 ος -3 ος αιώνας π.χ. Θέση: Κρήνη οικισμός Μονοδένδρι 297. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχοι και χώροι κτιρίου. Θέση: Πέτρωτο 298. Κινητά ευρήματα: τμήματα ταφικών πίθων. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής. Θέση: Πέτρωτο θέση Γούπατα 299. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: θολωτός τάφος χτισμένος με σχιστολιθικές πέτρες και κροκάλες. Το δάπεδο είχε διατηρηθεί και βρέθηκαν οστά και κτερίσματα. Πάνω στον λάκο είχαν πραγματοποιηθεί καύσεις. Βρέθηκαν θραύσματα αγγείων. Ο αριθμός τους ξεπερνούσε τα 70. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Πετρωτό θέση Βαλατούνα 300. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θαλαμοειδείς τάφοι. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Σαραβάλι Πετρόπουλος 1998, 267. Whitley , Πετρόπουλος 1999, 259. Κωτσάκη 1989, 131. Touchais 1996, Κωτσάκη 1988, 168. Varalis, Huber 1995, Πετρόπουλος 1989, 132. Touchais 1996, Πετρόπουλος 1994, 231. Tomlinson , 15. Blackman , Σταυροπούλου-Γάτση 1988, 170. Varalis, Huber 1995,

88 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: ορθογώνιος χώρος κτιρίου. Οι τοίχοι είχαν προσαρμοστεί πάνω στο φυσικό έδαφος. Διατηρείται άνοιγμα εισόδου και κάποια όστρακα από αγγεία καθημερινής χρήσης Δήμος Μόβρης. (Ο Δήμος Μόβρης αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Καραίικα, Κρίνος, Λιμνοχώρι, Μύρτος, Σαγαίικα και Φράγκα.) 2.14 Δήμος Παϊων. (Ο Δήμος Παϊων αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Άγιος Γεώργιος, Αμυγδαλιά, Άνω Χόβολη, Βεσίνι, Δάφνη, Δεχούνι, Νάσια, Πάος, Πεύκο, Ποταμιά, Σκοτάνη και Χόβολη.) Θέση:Αμυγδαλιά 302. Κινητά ευρήματα: στην ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε αποκαλύφθηκαν μυκηναϊκά αντικείμενα. Χρονολογική περίοδος: ΥΕ IIIA έως ΥΕ IIIΓ Δήμος Παραλίας. (Ο Δήμος Παραλίας αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Μιντιλόγλι, Παραλία και Ροϊτικά.) Θέση: Μιντιλόγλι οδός Αγίου Κωνσταντίνου 22 (οικ.κ.λάζαρη) Tomlinson , Αλεξοπούλου 1996,

89 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα αγροικίας.οι τοίχοι ήταν από ποταμίσιους λίθους. Βρέθηκαν και κεραμίδες στέγης. Θέση: Μιντιλόγλι θέση Βάκρου 304. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: λείψανα αγροικίας που είχε καταστραφεί από δημιουργία εργοστασίου στην περιοχή. Σώθηκαν λείψανα τοίχων δυο οικοδομικών φάσεων. Από τα ευρήματα της αγροικίας ο ανασκαφέας φτάνει στο συμπέρασμα ότι η χρήση της αγροικίας ήταν για την επεξεργασία των βασικών προϊόντων της αρχαίας Αχαϊας (κρασί, λάδι, σιτάρι). Επίσης βρέθηκαν και όστρακα. Θέση: Μιντιλόγλι θέση Συκιά (οικ.α.γάζου) 305. Κινητά ευρήματα: θραυσματα κεραμίδων και οστράκων. Θέση: Παυλόκαστρο 306. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τάφοι εκ των οποίων οι τρεις ήταν κεραμοσκεπείς και ο τέταρτος κτιστός. Χρονολογική περίοδος: υστεροκλασικής και ελληνιστικής Δήμος Πατρέων. (Ο Δήμος Πατρέων αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Ανατολικό, Αρκτικό, Ελεκίστρα, Κεντρικό, Μοίρα, Νότιο και Σούλι.) 304 Πετρόπουλος 1997, Πετρόπουλος 1999, Πετρόπουλος 1988,

90 Πόλεως Πατρέων: Θέση: Οδός Αγίας Σοφίας (τμήμα νεκροταφείου). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: κιβωτιόσχημος τάφος με πώρινες πλάκες οι οποίες συνδέονταν με σιδερένιους συνδέσμους. Ο γυναικείος σκελετός έφερε χρυσα νεκρικά κοσμήματα. Θέση: Οδός Αγίου Δημητρίου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια τοίχων. Θέση: Οδός Αγίου Δημητρίου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αρχιτεκτονικά λείψανα. Θέση: Άγιος Κωνσταντίνος 310. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τρεις θαλαμοειδείς τάφοι. Ανήκει στο νεκροταφείο μυκηναϊκων λαξευτών τάφων και είναι δύσκολο να προσδιορισθεί γιατί η περιοχή καλύπτεται από πεύκα και πυκνή βλάστηση. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Οδός Αγίων Σαραντα-Χείμαρρος Διακονιάρης Παπαποστόλου 1977, Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1985, 116. Pariente 1992, Κοκκοτάκη 1991, Κολώνας 1990, Κωτσάκη 1984,

91 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τμήμα νεκροταφείου, 88 τάφοι κιβωτιόσχημοι και λακκοειδείς με κτερίσματα. Υπήρχαν και τεφροδόχα αγγεία αλλα σε αυτήν την περίπτωση τα κτερίσματα ήταν ελάχιστα. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Αγίας Σοφίας 312. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: σπουδαία ανακάληψη αποτελεί η εύρεση της χαλικόστρωτης ταφικής οδόυ που οδηγούσε στο βόρειο νεκροταφείο της πόλης. Βρέθηκε επίσης τάφος της ελληνιστικής περιόδου. Θέση: Οδός Αδραμυττίου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα τοίχου. Θέση: Οδός Αιόλου 1 και Παπαδιαμαντοπούλου 314. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα τοίχων. Θέση: Οδός Αθανασίου Διάκου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια τοίχων τα οποία χρησιμοποιήθηκαν και στα ρωμαϊκά χρόνια. Θέση: Οδός Α.Υψηλάντου Σταυροπούλου-Γάτση 1996, 230. Blackman , Σταυροπούλου-Γάτση 1998, Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1985, Γεωργοπούλου 1996,

92 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλιο τοίχου. Θέση: Οδός Ασημάκη Φωτήλα (νότιο νεκροταφείο). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τμήμα νεκροταφείου στο οποίο βρέθηκαν 6 ταφικά αγγεία αλλά και 144 κεραμοσκεπείς τάφοι. Στους τάφους δεν μπορούμε να διακρίνουμε κάποιο προσανατολισμό. Θέση: Αρχαία πόλη Οδός Ηλείας 6 και Παναγούλη 318. Ευρήματα: Βρέθηκαν κτίσματα. Βρέθηκε τμήμα μεγάλου χώρου όπως και τμήμα εσωτερικού τοίχου. Στο ίδιο οοικόπεδο βρέθηκαν και δυο κτιστοί υπόνομοι. Θέση: Οδός Αρχιεπισκόπου Ιεροθέου και Θεμιστοκλέους 319. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα οικίας. Ανακαλύφθηκαν θεμέλια 4 τοίχων και δάπεδο από χαλίκι. Θέση: Οδός Β.Ρούφου (νοσοκομείο 11) 320. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχος ο οποίος ήταν κατασκευασμένος από πελεκημένους λίθους. Θέση: Οδός Β.Ρούφου Παπαποστόλου 1977, Παπακώστα 1980, 193. Catling , 44. Touchais 1989, Κωτσάκη 1984, Σταυροπούλου-Γάτση 1985, 115.Pariente 1992, Κολώνας, Παπαποστόλου 1983,

93 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: συνέχεια αρχιτεκτονικών λειψάνων. Θέση: Οδός Β. Ρούφου 92 και Ερενστρώλε (οικ.ε.χρυσανθόπουλου) 322. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: οικοδομικά λείψανα και τοίχος στο ανατολικό μέρος του οικοπέδου. Θέση: Οδός Β.Ρούφου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τοίχος και μελαμβαφής κεραμική. Θέση: Οδός Β.Ρούφου (οικ.δ.λυκουργιώτη) 324. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: υπολείματα τοίχου βρέθηκαν στην ανατολική πλευρά του οικοπέδου. Θέση: Οδός Βότση 38 και Μαιζώνος Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα οικίας. Χρονολογική περίοδος: κλασικής. Θέση: Οδός Βύρωνος 2Α 326. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: θεμέλια τοίχων που ήταν κατασκευασμένα από λιθόπλινθους και όστρακα κλασικής περιόδου. 321 Παπακώστα 1988, Αλεξοπούλου 1998, Κοκκοτάκη 1992, Μέννενγκα 1982, Κοκκοτάκη 1992, Παπαποστόλου 1980,

94 Χρονολογική περίοδος: ελληνιστικής και κλασικής. Θέση: Oδός Γερμανού 327. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: αποκαλύφθηκαν τάφοι στους οποίους εντοπίστηκαν πέντε σκελετοί και ίχνη δυο ακόμη. Σε βαθύτερο επίπεδο βρέθηκαν άλλοι τέσσερις σκελετοί. Τα αντικείμενα που βρέθηκαν στους τάφους ήταν αγγεία, χάντρες και εγχειρίδια. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Οδός Γερμανού Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αποθέτες και θαλαμωτοί τάφοι. Οι τάφοι ήταν ασύλητοι. Χρονολογική περίοδος: ελληνιστικής οι αποθέτες και μυκηναϊκής οι τάφοι. Θέση: Οδός Γερμανού 176 και Κ.Παλαιολόγου 329. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: χώροι εργαστηρίου. Βρέθηκαν 4 δεξαμενές εκ των οποίων οι 3 ήταν με βοτσαλωτό δάπεδο και η τέταρτη με πέτρες και πηλό. Θέση: Οδός Γ.Ρούφου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: μακρύς τοίχος που αποτελείται από τετραγωνισμένες πέτρες. Στην φάση αυτή έχουμε και την δημιουργία δρόμου με κατεύθυνση Β-Ν. Θέση: Οδός Γερβ.Παρασκευόπουλου Catling , Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1985, French ,23. Pariente 1992, 870. Touchais 1998, Κωτσάκη 1984, Κωτσάκη 1987, 138.French , Σταυροπούλου-Γάτση 1990,

95 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κτιριακά λείψανα. Οι τοίχοι δεν παουσιάζουν συγκεκριμένους χώρους διοτι είναι αποσπασματικοί. Θέση: Οδός Γ.Ολυμπίου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: υπόστρωμα δαπέδου. Θέση: Οδός Γούναρη 130 και Β.Ρούφου (οικ.α.χούντα) 333. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα κτιρίου. Θέση: Οδός Γούναρη 149 (οικ.παπατσώρη-χαραλαμποπούλου) 334. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα τοίχων από ογκόλιθους και βοτσαλωτό δάπεδο.επίσης βρέθηκε τμήμα κίονα ραβδωτού και κυκλική βάση τα οποία ήταν εντοιχισμένα σε τοίχους. Θέση: Οδός Γούναρη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: οικοδομικά λείψανα τα οποία ανήκουν σε δύο ή τρεις χώρους. Βρέθηκαν και πολλά μελαμβαφή όστρακα. Θέση: Οδός Γούναρη Σταυροπούλου-Γάτση 1987, Αλεξοπούλου 1994, Γκαδολου 1995, Παπαποστόλου 1977, Catling , 33. Touchais 1985, Πετρόπουλος 1980, 188. Touchais 1989,

96 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα κτιρίων. Επίσης εντοπίστηκε και χαλικόστρωτος δρόμος με διεύθυνση Α-Δ. Θέση: Οδός Γούναρη 170 και Αγίου Δημητρίου 337. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια τοίχων χτισμένα με ακανόνιστους λίθους και πηλό. Πιθανότατα αποτελούσαν ιδιωτικές κατοικίες. Θέση: Β Γυμνάσιο Θηλέων 338. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τάφοι. Χρονολογική περίοδος: Θέση: Γωνία οδών Μπουκαούρη 109 και Καραντζά 339. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα μικρού χαλικόστρωτου δρόμου. Θέση: Οδός Δανιηλίδος Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχοι από κροκαλοπαγείς και ασβαστολιθικές πέτρες. Θέση: Οδός Δανικλίδος 10 (οικ.ο.ταγκαλάκη) 341. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τρεις τοίχοι από αργούς λίθους. 337 Παπαποστόλου 1978, Μαστροκώστας 1964, Παπαποστόλου 1979, Κωτσάκη 1987, Πετριτάκη 1987,

97 Θέση: Οδός Δημ.Υψηλάντου 54 και Κουμανιώτη 342. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: το οικόπεδο ανήκει στο βόρειο νεκροταφείο της ρωμαϊκής Πάτρας. Βρέθηκαν τάφοι από τα ύστερα ελληνιστικά χρόνια. Χρονολογική περίοδος: ύστερης ελληνιστικής. Θέση: Οδός Δημ. Βότση 52 (οικ. Αλ.Γιαννοπούλου) 343. Κινητά ευρήματα: όστρακα κάποια μελαμβαφή. Θέση: Οδός Διονύσου 66 Σαμακιά (οικ.ε.παπασπυροπούλου-σ.γραμμενίδη) 344. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: πεσμένα οικοδομικά υλικά και όστρακα. Θέση: Οδός Ελευθ. Βενιζέλου και Αγ. Σαράντα (οικ.φ.ασημακόπουλου) 345 (νότιο νεκροταφείο). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: στο οικόπεδο βρέθηκαν 17 κεραμοσκεπείς τάφοι και ταφικοί περίβολοι. Στην ίδια περίοδο ανήκει και το πιθάρι που βρέθηκε. Θέση: Οδός Εϋνάρδου 30Α και Παντοκράτορος 81 (οικ.α.γαλάνη) Γάτση 1982, Παπαποστόλου 1971, Σταυροπούλου-Γάτση 1998, Αλεξοπούλου 1994, Γκαδολου 1995,

98 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: μελαμβαφή όστρακα και οικιστικά λείψανα. Τα θραύσματα από κόκκινο κονίαμα που βρέθηκαν αποτελούν επένδυση τοίχων πιθανότατα οικίας. Θέση: Οδός Εϋνάρδου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια τοίχων. Θέση: Οδός Ερενστρώλε Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα κτιρίων. Οι τοίχοι της ελληνιστικής περιόδου είναι από αργούς κατεργασμένους λίθους και λάσπη. Βρέθηκε επίσης και χαλικόστρωτος δρόμος που είναι σε χρήση από την ελληνιστική περίοδο. Στα βόρεια του οικοπέδου βρέθηκε αψιδωτή κατασκευή. Θέση: Οδός Ερενστρώλε 56 (οικ.μ.μπερερή) 349. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχος από μεγάλες κροκαλοπαγείς λιθόπλινθους. Θέση: Οδός Ερενστρώλε και Μπουκαούρη 350. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα κτιρίων και χαλικόστρωτης οδού. Διαπιστώθηκαν 6 διαδοχικά στρώματα όπου παρατηρούμε ότι είναι σε χρήση από την ελληνιστική περίοδο. 347 Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Παπαποστόλου 1978, Catling , 32. Touchais 1986, Αλεξοπούλου 1996, 213. Whitley , Σταυροπούλου-Γάτση 1989,

99 Θέση: Οδός Ζακύνθου (μεταξυ οδών Κύπρου και Πέντε Πηγαδιών) 351. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια κτιρίου απο αργούς λίθους και πηλό. Το κτίριο ήταν τετράπλευρο και οι δυο μακρύ τοίχοι εξείχαν. Δημιουργούσαν πρόδομο. Χρονολογική περίοδος: ελληνιστικής πιθανότατα. Θέση: Οδός Ηλείας 60 (οικ.καραλή) 352. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: υπολείματα τοίχων από λιθοδομή και τμήματα δαπέδων με χαρακτηριστική κεραμική. Θέση: Οδός Θεοφ.Κορυδαλέως (οικ.16 ου Γυμνασίου) 353. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: βιοτεχνική εγκατάσταση και τρεις κλιβάνους. Οι δυο ήταν κυκλικοί διώροφοι και ο ένας ωοειδής. Υπήρχε και μία κτιστή δεξαμενή. Θέση: Οδός Θεμιστοκλέους 26 και Γ.Ολυμπίου (ιδιοκτ. Νικ.Καπογιαννόπουλου) 354. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: δρόμος με κατεύθυνση Α-Δ. Κοντά στον δρόμο βρέθηκε μια κατασκευή πιθανότατα αποτελούσε δεξαμενή. Θέση: Οδός Θερμοπυλων (βόρειο νεκροταφείο) Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: υπόλοιπο τοίχου. 351 Παπαποστόλου 1979, Πετριτάκη 1987, Σταυροπούλου-Γάτση 1995, Αλεξοπούλου 1993, 114. Blackman , Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, 123. Pariente 1990,

100 Θέση: Οδός Θερμοπυλών 45 (οικ.αφων Ασπιώτη) 356. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα εγκατάστασης. Πρόκειται για θεμέλια τοίχων από πρόχειρα υλικά. Χρονολογική περίοδος: ύστερης ελληνιστικής. Θέση: Οδός Θεσσαλονίκης και Κεφαλληνίας 357 (βορειο νεκροταφειο). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: πώρινη σαρκοφάγος δίχως σκελετό,υπήρχε μελαμβαφές λυχνάρι. Θέση: Οδός Κανακάρη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα χαλικόστρωτης ταφικής οδού, ορθογώνιο ταφικό θάλαμο, τμήματα τριών άλλων, υπολλείματα ταφικών κτισμάτων (βορειο νεκροταφείο). Χρονολογική περίοδος: από ύστερης κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Κανακάρη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: 42 ταφές με πολλά κτερίσματα αλλά και 12 πήλινα και 3 μολύβδινα τεφροδόχα αγγεία. Χρονολογική περίοδος: ύστερης κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Κανακάρη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα κιβωτιόσχημου τάφου. 356 Αλεξοπούλου 1992, Παπαποστόλου 1979, Γεωργοπούλου 1997, Blackman , Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Touchais 1989, 620. Pariente 1990, Πετρόπουλος 1982, 146.Pariente 1990,

101 Χρονολογική περίοδος: ύστερης κλασικής. Θέση: Οδός Κανάρη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα τοίχων. Θέση: Οδός Καρατζά 14-Β.Ρούφου 362. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Ο χώρος κατοικείται από τον 4 ο αιώνα π.χ. Βρέθηκε χαλικόστρωτος δρόμος. Τοίχοι χτιστοί με κροκαλοπαγείς λιθόπλινθους ανήκουν πιθανότατα σε δημόσια κτίρια. Χρονολογική περίοδος:. Ύστερης κλασικής. Θέση: Οδός Καρατζά Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχος με κατεύθυνση Β-Ν ο οποίος είναι χτισμένος από κροκαλοπαγείς ορθογώνιους λιθόπλινθους χωρίς συνδετικό υλικό. Θέση: Οδός Καρατζά (οικ.ν.καπογιαννόπουλου) 364. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα κτιρίου. Θέση: Οδός Καρυτσάς (οικ.σκαγιοπουλείου) 365. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχαιολογικά κατάλοιπα. Λιθόστρωτος δρόμος που εκατέρωθεν του αναπτύσεται η νεκρόπολη που είναι σε χρήση από την ελληνιστική 361 Παπαποστόλου 1980, Touchais 1989, Πετρόπουλος 1988, Tomlinson , Παπαποστόλου 1977, Catling ,32. Touchais 1985, Αλεξοπούλου 1992, Touchais 1998, Βασιλογαμβρου 1999,

102 περίοδο. Η χρήση του χώρου αρχίζει από την πρώιμη ελληνιστική φάση με ελάχιστα κτερίσματα και απλούς λάκκους. Θέση: Οδός Κατερίνης (βόρειο νεκροταφείο). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: βρέθηκε τμήμα του βόρειου νεκροταφείου. Χρονολογική περίοδος: υστερης κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Κεφαλληνίας και Θερμοπυλών 367 (νεκροταφεία). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα ταφικού θαλάμου, 9 τάφοι κιβωτιόσχημοι και κεραμοσκεπείς. Χρονολογική περίοδος: πρώιμης ελληνιστικής. Θέση: Οδός Κολοκοτρώνη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: 26 τάφοι. Από αυτούς 15 ήταν τεφροδόχα αγγεία, 4 ήταν κεραμοσκεπείς, 2 ήταν κτιστοί, 2 αποτελούσαν απλό ενταφιασμό, 2 ήταν ξύλινες σαρκοφάγοι και μια πώρινη Θέση: Οδός Κορυδαλλέως 66 (οικ.αργυρίου) 369. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα τοίχων. Θέση: Οδός Κορίνθου ( βόρειο νεκροταφείο). 366 Σταυροπούλου-Γάτση 1993, Σταυροπούλου-Γάτση 1987, Αγαλλοπούλου , Παπακώστα 1993, Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, Pariente 1990, 752. Touchais 1996,

103 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: βρέθηκαν τάφοι κτιστοί κεραμοσκεπείς. Ακόμη βρέθηκαν και δυο κιβωτιόσχημοι τάφοι που ήταν πλούσια κτερισμένοι. Θέση: Οδός Κορίνθου (βόρειο νεκροταφείο). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: 88 τάφοι με πλούσια κτερίσματα και χαλικόστρωτο ταφικό δρόμο. Τα κτερίσματα των τάφων ήταν πήλινα μυροδοχεία, σκύφοι, λυχνάρια, κάτροπτα, σκουλαρίκια, βραχιόλια,χρυσά δακτυλίδια αλλά και χάλκινα νομίσματα. Στα χέρια κάποιον σκελετών βρέθηκαν σβώλοι γαλάζιου χρώματος. Θέση: Οδός Κορίνθου (βόρειο νεκρταφείο). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: 2 κιβωτιόσχημοι τάφοι από πώρινές λιθόπλινθους.μέσα και στους δυο τάφους βρέθηκαν φύλλα χρυσού στεφανιού και άλλα κτερίσματα. Στην ίδια εποχή χρονολογείται και σωρός από επιτύμβιες στήλες,λιθόπλινθους από τάφους και άλλες πέτρες. Θέση: Οδός Κορίνθου και Πούκεβιλ Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τμήμα του κλασικού και ελληνιστικού νεκροταφείου. Βρέθηκε και τμήμα χαλικόστρωτου ταφικού δρόμου. Στα ανατολικά του δρόμου υπήρχαν κερεμοσκεπείς τάφοι που χρονολογούνται στις αρχές του 4 ου αιώνα π.χ. από τους σπουδαιότερους τάφους από άποψης κτερισμάτων θεωρείται ένας κεραμοσκεπείς του 4 ου αιώνα π.χ με γυναικεία ταφή όπου κρατούσε χάλικο καθρέφτη και ενώτια πυραμιδοειδή. 371 Κοκκοτάκη 1990, Παπαποστόλου 1976, Touchais 1985, Παπαποστόλου 1976, Catling ,

104 Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Λόντου 86 και Καρατζά(οικ.Καταπόδη) 374. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα κτιρίων. Θέση: Οδός Λόντου 91 (οικ.β.βγενοπούλου) 375. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: στοιχεία κατοίκησης. Αποτελείται από τμήματα τοίχων που ήταν χτισμένοι από ποταμίσιες πέτρες και λάσπη. Ο καλύτερα διατηρημένος τοίχος είναι ο Τ5 που θεωρείται ότι ανήκει σε εξωτερικό τοίχο κτιρίου. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Μαιζώνος 157 και Φοιλοποίμενος 376. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: το οικόπεδο είναι σχήματος Γ και στην νότια πλευρά του βρέθηκε σκέλος οχυρωματικού περιβώλου. Αποτελείται από δυο δόμους από πωρόλιθο και κροκαλοπαγείς λίθους. Στην δυτική πλευρά του οικοπέδου σχηματίζεται εξωτερικό πυργος. Στην ανατολική πλευρα του οικοπέδου βρέθηκε πύργος ίδιου τύπου. Τα παραπάνω στοιχεία δεν εχουν είναι απολύτως σίγουρα και δεν μπορούμε ακόμη να τα χρονολογήσουμε. Από υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί στο τείχος θεωρούν ότι ανήκει στα τέλη του 5 ου με αρχές 4 ου αιώναπ.χ. θεωρείται ότι υπάρχει και κάποιος συσχετισμός με τα μακρά τείχη της πόλης που χτίστηκαν το 419π.Χ. μετα από προτροπή του Αλκιβιάδη. Από τον 3 ο αιώνα π.χ και μετά ο χώρος χρησιμοποιείται ως νεκροταφείο. Χρονολογική περίοδος: ύστερης κλασικής και ελληνιστικής. 374 Γκαδολου κ Γεωργοπούλου1994, Blackman , Αλεξοπούλου 1996, Blackman , Σταυροπούλου-Γάτση 1997, Blackman ,

105 Θέση: Οδός Μαιζώνος Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα μεγάλου στωικού κτιρίου χτισμένο με πελεκημένους λιθόπλινθους. αδρά Θέση: Οδός Μεσολογγίου 19 (οικ.μ.μακρυγιάννη) 378. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: δεξαμενή. Θέση: Οδός Μιαούλη 379. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Τμήματα αρχαίας οδού καθώς και τμήματα κτιρίων στα οποία παρατηρούμε τρεις φάσεις. Θέση: Οδός Μιαούλη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια και υπόλοιπα τοίχων. Θέση: Οδός Μητροπολίτου Νεοφύτου 47 και οδός Αγίου Δημητρίου (οικ.παπαγεωργίου και Παπαλεξοπούλου) 381. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: χαλικόστρωτος δρόμος. Χρονολογική περίοδος :χρηση από ελληνιστικής. Θέση: Οδός Μπακαούρη Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1984, 90. Pariente 1991, Αλεξοπούλου 1996, Blackman , Catling , Παπαποστόλου 1977, Touchais 1985, Σταυροπούλου-Γάτση 1995,

106 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια τοίχων από ορθογώνιους κροκαλοπαγείς ογκόλιθους. Θέση: Ναός Εισοδίων Θεοτόκου 383. Κινητά ευρήματα: όστρακα, τμήματα ψηφιδωτών και κονιαμάτων. Θέση: Οδός Ναυαρίνου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχος από κροκαλοπαγείς λίθους. Θέση: Οδός Νέστορος 12 (Μποζαϊτικα) 385. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα τοίχων καθώς και ένας τετράπλευρος χώρος. Θέση: Οδός Νικήτα 7 και Καρατζά 386. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια κατασκευής και κεραμικός κλίβανος νεότερης περιόδου. Θέση: Οδός Νικήτα Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: βρέθηκαν τοίχοι εκ των οποίων οι Τ4, Τ6, Τ7, Τ9 και Τ2 χρονολογούνται στην ελληνιστική περίοδο. 382 Γεωργοπούλου 1994, Παπάζογλου 1982, Παπάζογλου-Μανιουδάκη 1985, Παπαποστόλου 1979, Παπαποστόλου 1980, Γεωργοπούλου 1993, Blackman ,

107 Θέση: Νικήτα 9-13 και Καρατζά 388. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: στο ανατολικό μέρος του οικοπέδου βρέθηκε χαλικόστρωτος δρόμος. από τους σπουδαιότερους τοίχους θεωρείται ο παρόδιος τοίχος Α όπου σώζεται το κατώτερο μέρος του. Θέση: Οδός Νικήτα Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: βρέθηκε τοίχος πολύθυρος που αποτελείται από τρεις χτιστούς με οπτοπλίνθους πεσσούς. Θέση: Οδός Νικήτα Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τα κτιριακά κατάλοιπα τοίχων είναι αποσπασματικά. Θέση: Οδός Νικήτα 45 (οικ.ε.δημοπούλου) 391. Κινητά ευρήματα: όστρακα. Θέση: Οδός Νικήτα Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα θεμελίου καθώς αίθριο με δεξαμενή και δωμάτιο με ψηφιδωτό δάπεδο. 388 Παπακώστα 1980, Παπαποστόλου 1980, Παπαποστόλου 1981, Αλεξοπούλου 1996, Παπαποστόλου 1979,

108 Θέση: Οδός Νικήτα 74 (οικ.χ.τσεκούρα) 393. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχιτεκτονικά λείψανα. Θέση: Οδός Νόρμαν 88 (νεκροταφεία) 394. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: ταφικά κτίσματα και μεμονωμένες ταφές. 6 μεμονομένες ταφές που χρονολογούνται στην ελληνιστική εποχή. Θέση: ΠΕΟ Πατρών-Πύργου 395. Κινητά ευρήματα: όστρακα και θραύσματα κεραμίδων. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής, αρχαϊκής και κλασικής. Θέση: Οδός Παγώνας Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κτίσματα. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Περιοχή Παγώνα 397. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τμήμα του οικισμού και αγγεία όπως αλάβαστροι και κύλικες. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. 393 Γκαδολου 1995, Παπαποστόλου 1981, 166. Touchais 1989, Πετρόπουλος 1997, 289.Blackman , Κωτσάκη 1987, 137. French , Σταυροπούλου-Γάτση 1989, 121. Blackman ,

109 Θέση: Οδός Πανεπιστημιου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια κτιρίου. Χτισμένα με ασβεστολιθικούς και κροκαλοπαγείς ακατέργατους ογκόλιθους. Θέση: Οδός Παντανάσσης Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αποσπασματικά λείψανα κατασκευών. Θέση: Πάροδος ΖΔ 50 πλάτωμα Παγώνας 400. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: ίχνη τοίχων. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Οδός Παπαδιαμαντοπούλου 401. Κινητά ευρήματα: κεραμική. Θέση: Οδός Πεσόντων Αστυνομικών Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχος. Θέση: Πλατεία Παντοκράτορος Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θεμέλια τριών τοίχων οικίας από κροκαλοπαγείς λιθόπλινθους και ποταμίσιους λίθους. Δημιουργούνταν τρεις χώροι. 398 Παπαποστόλου 1978, Παπαποστόλου 1980, Σταυροπούλου-Γάτση 1989, Σταυροπούλου-Γάτση 1996, Σωτηρίου 1993, Παπαποστόλου 1976,

110 Χρονολογική περίοδος: υστεροελληνιστικής. Θέση: Οδός Παντοκράτορος 84 (οικ.πιπέρη) 404. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τμήματα τοίχων και όστρακα. Θέση: Πλατεία ομονοίας Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα χαλικόστρωτου δρόμου με κατεύθυνση Β-Ν. Οι ελληνιστικοί τοίχοι ήταν κατασκευασμένοι από αργούς ποταμίσιους λίθους. Θέση: Πλατεία Ομονείας (ή Καρατζά) 406. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: χαλικόστρωτη οδος με κατεύθυνση Β-Ν και λείψανα κτιρίων. Τοίχοι αποτελούμενοι από κροκαλοπαγείς λίθους και ασβεστολιθικές πέτρες. Θέση: Οδός Πούκεβιλ (βορειο νεκροταφείο). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: στο σημείο αυτό οι τάφοι δεν ήταν οργανωμένοι απουσίαζαν οι ταφικοί περίβολοι αλλά και οι ταφικοί θάλαμοι. Αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι η περιοχή είναι μακριά από την ταφική οδό. Οι τάφοι ήταν σε επάλληλες στρώσεις και χρονολογούνται από τα κλασικά έως και τα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια. Υπήρχαν λακκοειδείς, κιβωτιόσχημοι αλλά και κεραμοσκεπείς τάφοι. Μεγάλος ήταν και ο αριθμός των τεφροδόχων αγγείων. Τέλος υπήρχαν και δώδεκα λάκκοι οι οποίοι περιείχαν τα υπόλοιπα καύσης. Τις περισσότερες φορές τα κτερίσματα των τάφων ήταν πλούσια. 404 Γκαδολου 1995, Πετρόπουλος 1985, Σταυροπούλου-Γάτση 1996, Σταυροπούλου-Γάτση 1988, 157.Tomlinson ,18. Varalis, Huber 1995,

111 Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Πούκεβιλ (βορειο νεκροταφείο). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αποσπασματικά λείψανα τοίχων τα οποία δεν είχαν σχέση μεταξύ τους. Πιθανότατα απότελούσαν τμήμα ταφικού περιβόλου. Θέση: οδός Προκοπίου και Πάροδος Προκοπίου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: όστρακα και τμήμα οδού τα οποία χρονολογούνται στην ΠΕ και ΜΕ περίοδο. Χρονολογική περίοδος: πρωτοελλαδικής και μεσοελλαδικής. Θέση: Οδός Ραγκαβή (Κοτρώνι Πατρών) 410. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα :τοίχος με κατεύθυνση Δ-Α. Θέση: Οδός Στρατηγού Μενούνου και Πεσόντων Αστυνομικών (οικ.κωνστόπουλου) 411. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: ταφικός περίβολος και όστρακα. Θέση: Oδός Υψιλάντου Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχιτεκτονικά λείψανα. Θέση: Οδός Χαραλάμπη Παπακώστα 1996, Αλεξοπούλου 1998, Αλεξοπούλου 1987, Αλεξοπούλου 1991, Catling ,34. Touchais 1985,

112 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα χαλικόστρωτου δρόμου. Θέση: Οδός Χαραλάμπη (οικ.α.γκίκα) 414. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα και εστία. Θέση: Οδός Χαραλάμπη Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα τοίχων. Θέση: Οδός Χαρ.Τρικούπη (νοτιοδυτικό νεκροταφείο). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: 14 κιβωτιόσχημοι και κεραμοσκεπείς τάφοι. Ο κιβωτιόσχημος τάφος που ξεχωρίζει είχε κατακόρυφα τοποθετημένες στρωτήρες κεράμους και κτερίσματα. Χρονολογική περίοδος: πολύ πρώιμης ελληνιστικής. Θέση: Οδός Χείλωνος Πατρέως 23 (ιδιοκτ. Α.Φωκά) 417. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα χαλικόστρωτου δρόμου με κατεύθυνση Β-Ν. Τα τοιχώματα ήταν κτιστά με πέτρες και κεράμους με συνδετικό υλικό τον πηλό. Το δάπεδο ήταν στρωμένο με κεραμίδες. Στο ίδιο οικόπεδο της ανασκαφής βρέθηκαν και λείψανα άλλου ελληνιστικού κτιρίου. 413 Κολώνας, Παπαποστόλου 1983, 117. Pariente 1990, Αλεξοπούλου 1994, Παπαποστόλου 1977, Σταυροπούλου-Γάτση 1987, 150.French , Αλεξοπούλου 1993, 114.Blackman ,

113 Θέση: Οδός Χείλωνος Πατρέως 30 (ιδιοκτ.π.τριαντόπουλου) 418. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αποσπασματικά λείψανα. Θέση: Οδός Χρυσοβιτσίου (ανήκει στην Περιοχή της Παγώνας). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα οικισμού. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Οδός Χρυσοβιτσίου (ανηκει στην περιοχή Παγώνα). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχοι. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Οδός Ψηλαλωνίων Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κτηριακά σύνολα. Στις παλαιότερες φάσεις ανήκουν ιερά και βοηθητικοί χώροι λατρείας. Χρονολογική περίοδος: αρχαϊκής,κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Οδός Ψηλαλώνια Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήματα τοίχων.οι πιο σπουδαίοι τοίχοι ήταν από κροκαλοπαγείς και ασβεστολιθικές λιθόπλινθους. Άλλες περιοχές: Θέση: Αγυϊά οδός Κ.Ουράνη και Αλιάκμονος (οικ.μαντά) Αλεξοπούλου 1991, Σταυροπούλου-Γάτση 1987, Κωτσάκη 1988, 149. Tomlinson , 17. Varalis, Huber 1995, Κωτσάκη 1990, Παπαποστόλου 1977,

114 Κινητά ευρήματα: αγγείο. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής. Θέση: Αριδράκου (περιφέρεια Λόπεσι Πατρών) 424. Κινητά ευρήματα: πρωτογεωμετρικός κάνθαρος. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής. Θέση: Ζαρουχλέικα Οδός Ορφέως 425. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: θεμέλια τοίχων αγροικίας τα οπόια είναι αποσπασματικά διατηρημένα και όστρακα. Θέση: Βούντενι 426. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: Το νεκροταφείο της περιοχής καταλαμβάνει έκταση 60 στρεμμάτων.βρέθηκαν θαλαμοειδείς τάφοι και όστρακα. Στην θέση Αμυγδαλιά βρέθηκαν λαξευτοί θαλαμοειδείς τάφοι μυκηναϊκής περιόδου. Άλλοι 8 τάφοι ερευνήθηκαν το 1989 και απέδωσαν πλούσια κτερίσματα ΥΕΙΙΑ και ΥΕΙΙΙΓ. Πιο πλούσιοι τάφοι ήταν οι τάφοι 5,9 και 10. Κατά της εργασίες του 1991 ανασκάφθηκαν 7 ακόμη λαξευτοί τάφοι με προσανατολισμό Β-Ν.Τα κτερίσματα των θαλάμων ανήκουν στην ΥΕΙΙΙΑ-Γ περίοδο. Το έτος 1992 ερευνήθηκαν ένας ακόμη τάφος με μεγάλο δρόμο. Βρέθηκαν 16 αγγεία, χάντρες κ.α τα οποία χρονολογούνται στην ΥΕΙΙΙΒ περίοδο. Ταφές που ερευνήθηκαν ακόμη έδωσαν ευρήματα που χρονολογούνται στην ΥΕΙΙΙΓ περίοδο. Το έτος Παπακώστα 1993, 116. Touchais 1999, Μαστροκώστας 1964, Παπακώστα 1998, Γιαλούρης 1960, 137. Touchais 1981, 805. Κολώνας 1988, Κολώνας 1989, Pariente 1990, 753. Κολώνας 1991, Κολώνας 1992, Κολώνας 1993, Κολώνας 1994, Varalis, Huber 1995, Touchais 1996, Touchais 1998, 789. Touchais 1999,705. Blackman ,

115 ερευνήθηκαν 2 ακόμη τάφοι (τάφοι 28 και 29).Ο τάφος 29 είναι από τους μεγαλύτερους και από τους πιο πλούσιους σε κτερίσματα του νεκροταφείου.τα ευρήματα χρονολογούνται στην ΥΕΙΙΙΑ-Γ περίοδο. Το 1994 ερευνήθηκαν 11 τάφοι στα νοτιοδυτικά της θέσης Αμυγδαλιά. Τρεις από αυτούς ήταν βυθισμέμοι (24,25,36) ενώ οι υπόλοιποι ήταν αβύθιστοι (26,27,31,34,34 A,39, 40,44). Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Βούντενι 427. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κτιριακά λείψανα που ανήκουν σε δυο αγροικίες. Στην ίδια περιοχή και στην θέση Κουφομικέλη-Μελιτζάνη έχουν βρεθεί λείψανα αγροικίας κλασικής περιόδου. Χρονολογική περίοδος: κλασικής. Θέση: Καλλιθέα 428. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Στην θέση Σπέτζες βρέθηκαν μυκηναϊκό νεκροταφείο με έξι τάφους εκ των οποίων τρεις ήταν ανεσκαμένοι. Στους τάφους αυτούς βρέθηκαν αγγεία,εργαλεία και κοσμήματα. Το 1978 ερευνήθηκαν τρεις ακόμη τάφοι όπου βρέθηκαν τα εξής κτερίσματα : αγγεία αλλά και κοσμήματα. Σε έρευνες που ακολούθησαν ανακαλύφθηκαν τρεις ακόμη τάφοι οι οποίοι περιείχαν αγγεία, χάντρες και δύο δακτυλίδια. Στην θέση Ραμπαντανια ερευνήθηκαν τέσσερις τάφοι της ίδιας περιόδου οι οποίοι καλύπτονταν με πλάκες. Περιείχαν 30 σκελετούς. Επίσης βρέθηκαν 11 άθικτες ταφές οι οποίες περιείχαν 23 σκελετούς. Κατά το 1999 ερευνήθηκαν 4 νέοι θαλαμωτοί τάφοι. Στον πρώτο τάφο βρέθηκαν 13 ταφές τις οποίες συνόδευαν αγγεία και περιδέραια. Στον δεύτερο τάφο υπήρχε ένα ζεύγος ταφής στην συνέχεια υπήρξαν Πετρόπουλος 1998, Catling , 35. Catling , 22. Catling , 34. Catling , 27. Touchais 1982, 556. Blackman, Baker, Hardwick ,40. Blackman , 39. Touchais 1988, Touchais 1989, 622. Pariente 1990, 752. Touchais 1998, 787. Touchais 1999,702. Blackman , 44. Touchais 2000, 838. Blackman , 39. Blackman ,

116 ακόμη μεμονομένες ταφές οι οποίες συνοδεύονταν από 8 αγγεία, χάντρες και εγχειρίδια. Στην τρίτη ταφή που ήταν και η μεγαλύτερη βρέθηκαν δυο ταφές. Στην θέση Πουρναράκια αποκαλύφθηκαν τμήματα μυκηναϊκής εγκατάστασης. Χρονολογική περίοδος: ΥΕ IIIA-IIIΓ. Θέση: Μονοδέντρι Στενωσιάς 429. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: δύο θαλαμοειδείς τάφοι. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής (καταστράφηκαν). Συχαινά: Θέση: Άνω Συχαινά θέση Κουφομικέλη -Μελιτζάνη 430. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα αγροικίας. Αποτελείται από ορθογώνιο χώρο στον οποίον βρέθηκαν τρία αποθηκευτικά πιθάρια. Δεύτερος χώρος βρέθηκε δίπλα στον πρώτον όπου εντοπίστηκαν υφαντικά βάρη κάτι που υποδηλώνει την χρήση αργαλειού στον χώρο. Η καταστροφή του χώρου οφείλεται σε φωτιά και σεισμό. Χρονολογική περίοδος: κλασικής. Θέση: Συχαινά 431. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Θαλαμοειδείς τάφοι. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Κάτω Συχαινά 432. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: στρώμα εγκατάστασης και όστρακα. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. 429 Πετρόπουλος 1991, Πετρόπουλος 1985, 120. Pariente 1992, Γιαλούρης 1960, Σταυροπούλου-Γάτση 1994,

117 Θέση: κάτω Συχαινά (οικ.π.αργυρόπουλου) 433. Κινητά ευρήματα: μελαμβαφή όστρακα, κεραμίδια. Θέση: Κάτω Συχαινά οδός ΙΙΙ Ορειβατικού, Πάροδος Δ Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: μικρό τμήμα δαπέδου από κονίαμα. Θέση: Κάτω Συχαινά πάροδος Αγίας Κυρακής Κινητά Ευρήματα: όστρακα. Χρονολογική περίοδος: προϊστορικής, κλασικής και ελληνιστικής. Θέση: Κάτω Συχαινά πάροδος ΑΖ15 (οικ.ν.παπαδημητρίου) 436. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τμήμα αγροικίας στην οποία ερευνήθηκαν τέσσερις χώροι. Βρέθηκε και δεξαμενή κυκλική με κτιστά τοιχώματα. Θέση: Κάτω Συχαινά οδός Μαλέα 10 (ιδιοκτ.α.αποσκίτη) 437. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: τοίχος κατεύθυνσης ΒΑ-ΝΔ και ήταν χτισμένος από στρογγυλές ποταμίσιες πέτρες. Θέση: Συχαινά Οδός Μειλίχου 438. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα αγροτικής εγκατάστασης από γωνίες και τμήματα τοίχων. Βρέθηκε και κεραμικός κλίβανος. 433 Σταυροπούλου-Γάτση 1998, Κόλια 1998, Αλεξοπούλου 1998, Αλεξοπούλου 1995, Αλεξοπούλου 1993, Γεωργοπούλου 1996, Blackman ,

118 2.17 Δήμος Ρίου. (Ο Δήμος Ρίου αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Άγιος Βασίλειος, Ακταίο, Άνω Καστρίτσι, Αραχωβίτικα, Αργυρά, Δρέπανο, Κάτω Καστρίτσι, Πιτίτσα, Πλατάνι, Ρίον, Σελλά και Ψαθόπυργος.) Θέση: Άνω Καστρίτσι 439. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: ταφικός πίθος. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής. Θέση: Άνω Καστρίτσι 440. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: αρχιτεκτονικά λείψανα. Θέση: Αραχωβίτικα 441. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα οικισμού. Θέση: Δρέπανο 442. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: Βρέθηκαν τέσσερις ταφικοί πίθοι μετά από υποχώρηση του εδάφους. Οι πίθοι είχαν το στόμιο προς την ανατολή. Ο πρώτος ήταν ακέραιος και η διακόσμηση του αποτελείται από πέντε πλαστικές οριζόντιες ταινίες. Όσον αφορα το περιεχόμενο του ήταν σε κακή κατάσταση. Για το 439 Δεκουλάκου 1975, 118. Catling ,31. Touchais 1984, Blackman, Baker, Hardwick , Πετρόπουλος 1990, 135. Touchais 1996, Δεκουλάκου 1971, Δεκουλάκου 1973, Catling , 17. Catling , 31. Δεκουλάκου 1975,

119 μόνο που μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα είναι για το κρανίο το οποίο ήταν προς το στόμιο. Δίπλα βρέθηκαν αγγεία καθώς και περόνη. Ο δεύτερος ταφικός πίθος ήταν πλουσιότερος. Και σε αυτόν το κεφάλι ήταν προς το στόμιο ενώ δίπλα στα πόδια βρέθηκε πήλινος γραπτός κάνθαρος. Δίπλα στον τρίτο πίθο βρέθηκε πήλινη φυάλη και χάλκινη περόνη. Τέλος στον τέταρτο υπήρχε αβαθή φυάλη και σκύφος. Ταφικοί πίθοι βρέθηκαν και στην περιοχή του εργοστασίου Βοσινάκη. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής. Θέση: Δρέπανο (οικ.α.μπαλάνου) 443. Κινητά ευρήματα: ταφικό οξυπύθμενο πιθάρι με το στόμιο του να βρίσκεται στην ανατολή. Η διακόσμηση του ήταν από οριζόντιες ανάγλυφες ταινίες. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής. εντασσεται στο πρώιμο γεωμετρικό νεκροταφείο της περιοχης. Θέση: Κάτω Καστρίτσι θέση Άγιοι Θεόδωροι 444. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: λείψανα οικισμού. Θέση: Κάτω Καστρίτσι Ορτός 445. Κινητά ευρήματα: κεραμική. Η κεραμική πιθανότατα ανήκει σε οικισμό της περιοχής ή ακρόπολης που υπήρχε εκεί.. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Πάνορμος 446. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: τάφοι με μελανόμορφα ληκύθια. 443 Παπαποστόλου 1981, Πετρόπουλος 1990, Πετρόπουλος 1995, Μαστροκώστας 1967,

120 Θέση: Πλατάνι θέση Ελληνικό (κτήμα Χ.Μητρόπουλου) 447. Κινητά ευρήματα: 3 ταφικοί πίθοι και λείψανα κτιρίου αλλά τοίχων. Βρέθηκαν και τμήματα ψηφιδωτών. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής και ελληνιστικής. Θέση: Σελλά Θέση Ρουπάκια 448. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: γωνία λιθόκτιστου τοίχου και όστρακα. Πιθανότατα ανήκει σε ιερό. Χρονολογική περίοδος: κλασικής και ελληνιστικής Δήμος Συμπολιτείας. (Ο Δήμος Συμπολιτείας αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Άγιος Κωνσταντίνος, Άλσος, Βερίνο, Γκραίκα, Γρηγόρη, Δημητρόπουλο, Δουκανέικα, Κρήνη, Λάκκα, Λόγγος, Μάγειρας, Μυρόβρυση, Νεραντζιές, Ροδοδάφνη, Σελιανίτικα και Τούμπα.) Θέση: Γρηγόρη 449. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: ερείπια κυκλικού κτιρίου χτισμένου από ασβεστολιθικούς λιθόπλινθους. Πιθανότατα ήταν πυργος. Θέση: Γέφυρα Μεγανίτου 450. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: κιβωτιόσχημοι τάφοι και σκύφοι με ανάγλυφη διακόσμηση. 447 Πετρόπουλος 1990, 135. Touchais 1996, Touchais 1998, Πετρόπουλος 1991, 155. Touchais 1998, Βορδος 1996, Μαστροκώστας 1967, 215. Μαστροκώστας 1968, Fraser ,

121 2.19 Δήμος Τριταίας. (Ο Δήμος Τριταίας αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Αγία Βαρβάρα, Αγία Μαρίνα, Αλεποχώρι, Βελιμάχι, Δροσιά, Ερυμάνθεια, Κάλφα, Μάνεσι, Ρουπάκια, Σκιαδά, Σκούρα, Σπαρτιά, Σταυροδρόμι και Χιόνα.) Θέση: Κιβούρια (κοντά στα Σκούρα τέως Δήμου Τριταίας) 451 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Μυκηναϊκός τάφος τετράγωνος. Χρονολογική περίοδος: Μυκηναϊκής. Θέση: Σκιαδά (όρια με Ηλεία) 452. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: ερείπια δωρικού ναϊσκου Δήμος Φαρρών. (Ο Δήμος Φαρρών αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Βασιλικό, Ελληνικό, Ίσωμα, Κάλανος, Καλούσι, Καταρράκτης, Κομπηγάδι, Κριθαράκια, Λακκώματα, Μίραλι, Πλατανόβρυση, Σταροχώρι, Φαρές, Χαλανδρίτσα και Χρυσοπηγή.) Θέση: Αριδράκου(Λίοπεσι Φαρών ) 453. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: βρέθηκε κιβωτιόσχημος τάφος και κάνθαρος με λευκή διακόσμηση. Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής. 451 Μαστροκώστας 1960, Μαστροκώστας 1960, Μαστροκώστας 1965,

122 Θέση:Καμίνι (γνωστό και ως του παπά το μνήμα, περιφέρεια Πλατανόβρυσης/ Μέτζαινα) 454. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: κιβωτιόσχημος τάφος κατασκευασμένος με αργόλιθους. Στον τάφο βρέθηκαν δυο ταφές. Θέση: Καταρράκτης 455. Ευρήματα: δυο μικροί θολωτοί τάφοι στους οποίους είχαν καταρρεύσει τμήματα τους. Έξω από τους τάφους βρέθηκαν αγγεία. Χρονολογούνται στην ΥΕ IIIB περίοδο. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Μαστορέικα Χαλανδρίτσας 456. Κινητά ευρήματα: επιτύμβια στήλη. Θέση: Πλατανόβρυση (Μέτζαινα) 457. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: μυκηναϊκοί τάφοι. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Σπαλιαρέικα Λουσικών 458. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: θαλαμοειδείς τάφοι που περιείχεαν τουλάχιστον 8 ταφές. Ανήκει στο νεκροταφείο της περιοχής που χρονολογείται στην ΥΕΙΙΙΒ-Γ περίοδο. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Σταροχώρι (θέση Μαγούλα) Μαστροκώστας 1964, Hood 1956, 16. Hood 1958, Πετρόπουλος 1988, 172. Tomlinson , Μαστροκώστας , Πετρόπουλός 1990,

123 Κινητά ευρήματα: κεραμική. Χρονολογική περίοδος: αρχαϊκής και κλασικής. Θέση: Σταροχώρι (κτήμα Α.Πιτσή) 460. Κινητά ευρήματα: πιθάρι που ήταν τοποθετημένο σε λάκκο.στον πυθμένα του λάκκου υπήρχε στρώση από ασβεστόλιθους και μικρούς πλακοειδείς λίθους από ψαμμίτη χρώματος γκριζοπράσινου. Κάτω από το πιθάρι βρέθηκαν τμήματα δύο τοίχων. Χρονολογική περίοδος: υστερογεωμετρικής. Θέση: Χαλανδρίτσα 461. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: Στην θέση Σκόρος αποκαλύφθηκαν δυο γεωμετρικοί τύμβοι που περιείχαν κιβωτιόσχημους τάφους. Οι τάφοι ήταν χτισμένοι από ξερολιθιά και ήταν ημικατεστραμμένοι. Τα ευρήματα που βρέθηκαν ήταν κυρίως όστρακα από οινοχοές. Στην ίδια θέση σε εργασίες που πραγματοποιούνταν βρέθηκε οικισμός. Ο οικισμός χρονολογείται στην ΥΕΙΙΙΒ-Γ και φτάνει έως την υπομυκηναϊκή περίοδο. Ο οικισμός ήταν με ομόκεντρους περομετρικούς περιβόλους και ανδηρα. Τα σπίτια αποτελούνταν από έναν ή δυο χώρους. Κάποιες από τις οικίες ήταν διώροφες. Στο μυκηναϊκό νεκροταφείο στην θέση Άγιος Βασίλειος πραγματοποιήθηκε σωστική ανασκαφή. Βρέθηκαν δρόμοι και θάλαμοι 23 τάφων. Τα κτερίσματα ήταν πλούσια. Σε έναν τάφο βρέθηκε οινοχόη αρχαϊκών χρόνων. Επίσης βρέθηκαν και όστρακα ελληνιστικής περιόδου. Στο κτήμα του Α.Αγγελόπουλου κατά την διάρκεια εργασιών βρέθηκε και καταστράφηκε τμήμα 459 Touchais 2000, Πετρόπουλος 1984, Pariente 1991, Γιαλούρης 1960, 138. Κολώνας 1985, Touchais 1987, 535. Σταυροπούλου- Γάτση,Πετρόπουλος Μ.1989, Σταυροπούλου-Γάτση 1990, 132. Σταυροπούλου-Γάτση 1991, 147. Πετρόπουλος 1991, 157. Pariente 1992, 868. Σταυροπούλου-Γάτση 1993, 123. French , 23. Σταυροπούλου-Γάτση 1994,234. Κολώνας,Γκαζης 1995, Tomlinson , 14. Touchais 1996, Blackman , 41. Touchais 1998, 787. Touchais 1999, 701. Blackman , 36. Touchais 2000, 837. Blackman ,

124 οικισμού κλασικής και ελληνιστικής περιόδου. Από την θέση Αι-Λιας συγκεντρώθηκαν όστρακα μελαμβαφή και κάποια όστρακα γεωμετρικά. Στην θέση Σταυρός όπου είχε ανασκαφεί μυκηναϊκός οικίσμος βρέθηκαν τα θεμέλια τριών χώρων και θεμέλια τοίχων. Στον χώρο βρέθηκαν σφραγιδόλιθοι από στεατίτη. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής, γεωμετρικής, αρχαϊκής,κλασικής, ελληνιστικής. Θέση: Φαρές 462. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: Βρέθηκε κιβωτιόσχημος τάφος. Στο Αδρευτικό κανάλι της Κοινότητας βρέθηκαν λείψανα εγκατάστασης. Στον καταρράκτη Φαρρών και στο κτήμα ιδιοκτησίας Φ.Λιαπαρίνου βρέθηκε ταφικό πιθάρι της κλασικής περιόδου. Οστά δεν βρέθηκαν αλλά τρια αγγεία. Στην θέση Αί-Γιώργης βρέθηκε κεραμική ελληνιστικής περιόδου. Χρονολογική περίοδος: κλασικής, ελληνιστικής Δήμος Ωλενίας. (Ο Δήμοε Ωλενίας αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Άγιος Νικόλαος, Άγιος Στέφανος, Άνω Σουδενέικα, Άρλα, Αχαϊκό, Κράλι, Λουσικά,Μαζαράκι, Μιτόπολη, Πόρτες, Σανταμέρι, Φλόκας, Φώσταινα, Χαϊκάλι και Χαραυγή.) Θέση: Άνω Σουδενέικα 463. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Βρέθηκε αποθέτης με όστρακα από την μυκηναϊκή έως και την ρωμαϊκη περίοδο αλλά και τμηματα ταφικών πίθων γεωμετρικής περιόδου. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής,γεωμετρικής, αρχαϊκής,κλασικής,ελληνιστικής. Θέση: Μιτόπολη Παπαποστόλου 1980, 198. Αλεξοπούλου 1997, 292. Πετρόπουλος 1984, 103. Touchais 1996, Κωτσάκη 1988, 168. Varalis, Huber 1995, Κολώνας,Χριστακοπούλου 1996, Blackman ,

125 Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: στην θέση αυτή βρίσκεται μυκηναϊκό νεκροταφείο. Στις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν βρέθηκαν 7 θαλαμοειδείς τάφοι οι οποίοι ήταν λαξευμένοι σε σαθρό ασβεστολιθικό πέτρωμα. Ο πρώτος τάφος περιείχε τα υπολείματα πρωτογενής ταφής η οποία χρονολογείατι στην LH IIIA2 ενώ η πρώτη χρήση του τάφου μπορεί να χρονολογηθεί στην LH IIIA-IIIB περίοδο. Ο τάφος 3 περιείχε δυο πρωτογενεις ταφές που χρονολογούνται στην LH IIIA1 περίοδο. Ο τάφος 4 στα νοτιοδυτικά περιείχε δύο πρωτογενεις ταφές που χρονολογούνται στην ύστερη και μέση LH IIIC. Στον τάφο 5 εντοπίστηκαν δύο ταφικές αποθέσεις με την πρώτη να περιέχει πρωτογενής ταφές και την δεύτερη να περιέχει τα θπολείματα τον διαδικασιών καθαρισμού.ο τάφος χρησιμοποιούταν στην LH IIIA1, στην IIIA2 και στην IIIB1 περίοδο. Ο τάφος 6 ο οποίος είχε έναν δρόμο που διέτρεχε την περιοχή από τα ανατολικά στα δυτικά περιείχε μια πρωτογενη ταφή και μπορεί να χρονολογηθεί στην LH IIIA περίοδο. Τέλος ο τάφος 7 χρονολογείαται από την LH IIIA1 περίοδο έως την LH IIIC περίδο. Στα ευρήματα των τάφων συμπεριελαμβάνεται και ένα κάτροπτο του 5 ου αιώνα π.χ. Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής, κλασικής. Θέση: Πόρτες 465. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: Σε έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στην θέση Κεφαλόβρυσο βρέθηκε άγνωστο νεκροταφείο. Στην περιοχή είχαν πραγματοποιηθεί λαθρανασκαφές. Σε έναν κιβωτιόσχημο τάφο είχαν διατηρηθεί οι τρεις καλυπτήριες πλάκες. Από τα μπάζα της λαθρανασκαφής ανασύρθηκε κατάγραπτο με ένθρονο γυναικείο ειδώλιο της μυκηναϊκής περιόδου. Βρέθηκαν και άλλοι τάφοι οι οποίοι είχαν συληθεί. Σε ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν κατά το 2002 αποκαλύφθηκαν 6 τάφοι. 465 Κολώνας 1993, 123. Κολώνας, Μόσχος 1994, Κολώνας, Μόσχος 1995, Touchais 1996, Μόσχος 1997, Μόσχος 1998, Tomlinson , 15. Blackman , 41. Touchais 1999,700. Touchais 2000, 836. Blackman , 43. Blackman , 39. Whitley ,

126 Χρονολογική περίοδος: μυκηναϊκής. Θέση: Σανταμέρι 466. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: ερείπια ναϊσκου Κοινότητα Καλεντζίου. (Η Κοινότητα Καλεντζίου αποτελείται από τα: Καλέντζι, Διάσελο και Βασιλικό.) 2.23 Κοινότητα Λεοντίου. (Η Κοινότητα Λεοντίου δημιουργήθηκε από την συγχώνευση των κοινοτήτων Δεμέστιχα, Λεόντιου και Άνω Μαζαράκι.) Θέση: Άνω Μαζαράκι (Ρακίτα) 467. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα: Κατά τις εργασίες κατασκευής δρόμου από την Ρακίτα προς την Κουνινά στην θέση Αχνάρι βρέθηκαν κοσμήματα και όστρακα γεωμετρικής, αρχαϊκής και κλασικής περιόδου. Από τομές που πραγματοποιήθηκαν εντοπίστηκε αποθέτης με μικροτεχνήματα και όστρακα. Υπήρχε σωρός αργών λίθων και σχιστόλιθων αρχαίου κτιρίου. Εξαιτίας των ευρημάτων (κοσμήματα χάλκινα και σιδερένια, περόνες, ψήφοι κ.τ.λ) η ύπαρξη του ιερού ταυτίζεται με το ιερό της Αρτέμιδος. Εντοπίστηκαν επίσης τρία πήλινα ομοιώματα σιταποθηκών και τοίχοι που χρησιμοποιούνταν ως ανδηρά. Μια σειρά 11 βάσεων από αμμόλιθο για ξύλινους κίονες (πιθανότατα ήταν ορθογώνιοι πεσοί και όχι κίονες αν παρατηρήσουμε και το ομοίωμα 466 Μαστροκώστας 1967, Δεκουλάκου , 381. Παπαποστόλου 1979, 153. Catling , 36. Touchais 1980, 618. Catling , 33. Touchais 1983, 769. Πετρόπουλος 1984, 103. Πετρόπουλος 1995, Catling , 28. Πετρόπουλος , 83. Πετρόπουλος 1988, 170. Touchais 1989, 622. Pariente 1991, 873. Πετρόπουλος 1992, Πετρόπουλος , Πετροπουλος , Πετρόπουλος 1989, French , 21. Πετρόπουλος 1996, Tomlinson , 19. Pariente 1994, 721. Varalis, Huber 1995, 886. Touchais 1996, Σημαντώνη-Μπουρνιά 1997, 111. Blackman, Baker, Hardwick , Touchais 1998, 790. Blackman , Blackman ,

127 από το Ηραίο του Άργους όπου δεν υπάρχουν ημικυκλικό αλλά ορθογώνιο πρόστωο) και τμήμα λιθόκτιστου τοίχου βρέθηκε στην νότια πλευρά. Μπροστά στην αψίδα υπάρχει τοίχος με άνοιγμα και θύρα πιθανότατα διαχωρίζει το άδυτο από τον κυρίως ναό. Ένα από τα σπουδαιότερα στοιχεία είναι ότι ο ναός έχει ημικυκλική μορφή στο προστώο. Η παρουσία κάποιου οικισμού γίνεται φανερή από τα μαγειρικά σκεύη που βρέθηκαν στην περιοχή. Ο ναός θεωρείται εκατόμπεδος και η καταστροφή του χρονολογείται στο α μισό του 4 ου αιώνα π.χ από σεισμό. Πιθανότατα ο σεισμός αυτός μπορεί να συνδεδεί με τον σεισμό του 373π.Χ που κατέστρεψε την Αρχαία Ελίκη και την Βούρα. Η γωνία ενός άλλου κτιρίου βρέθηκε στα βορειοδυτικά του ναού. Αυτό που επιβεβαιώνει ότι ναός ανήκει στην Άρτεμη είναι ένα κάτοπτρο του α τετάρτου του 5 ου αιώνα π.χ που φέρει την επιγραφή: ΜΕΓΑΣ ΑΝΕΘΕΚΕ FΑΟΝΤΙΑΙ ΑΡΤΑΜΙΔΙ Χρονολογική περίοδος: γεωμετρικής, αρχαϊκής και κλασικής. Θέση: Δεμέστιχα θέση Ταμπούρια 468. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα: 11 κιβωτιόσχημοι τάφοι με ασβεστολιθικές πλάκες και με προσανατολισμό Δ-Α. Θέση: περιοδεία σε Γουρζούμισα(σημ. Λεόντιο), Καστρίτσι Βλασιάς (πιθ. Το αρχαίο Λεόντιο), Φαρές και Κούμαρι Αιγιαλείας 469. Ευρήματα: στην περιοχή Τραπεζά στο Κούμαρι λείψανα που αποδόθηκαν στις αρχαίες Ρυπές. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 468 Δεκουλάκου 1972, Παπαποστόλου 1972,

128 Φτάνοντας λοιπόν στο τέλος του ταξιδιού μας στον Νομό Αχαϊας και συνάμα και στο τέλος της παρούσας πτυχιάκης εργασίας καταλήγουμε στο συμπεράσμα ότι η γη της Αχαϊας ήταν ένας τόπος όπου δέχθηκε την επιρροή όλων των ιστορικών φάσεων. Η κατοίκηση ξεκινά απο τους προϊστορικούς χρόνους και συνεχίζεται δίχως διακοπές. Πιο αναλυτικά κατά την μυκηναϊκή εποχή και ιδιαίτερα κατά την ύστερη περίοδο (ΥΕ ΙΙΙΒ και ΥΕ ΙΙΙΓ περίοδος) ο χώρος χαρακτηρίζεται από πυκνότατη κατοίκηση. Η αύξηση των μυκηναϊκών θέσεων πιθανότατα οφείλεται στις καλύτερες συνθήκες ζωής αλλά και στην άφιξη νέων κατοίκων από γειτονικές περιοχές. Πολλές μυκηναϊκές θέσεις βρίσκονται στην παραλιακή ζώνη του Νομού. Βλέποντας και τον χάρτη της περιόδου παρατηρούμε ότι υπάρχει μεγάλος αριθμός μυκηναϊκών θέσεων στην δυτική Αχαϊα. Στην περίοδο αυτή αποδίδονται οι δύο ακροπόλεις στην Αιγείρα και στο Τείχος των Δυμαίων, το οποίο θεωρείται ένα από τα τελευταία προπύργια του μυκηναϊκού κόσμου. Σπουδαία είναι και τα ευρήματα από το μυκηναϊκου νεκροταφείο του Αιγίου στην Καλλιθέα. Σύμφωνα με τον Όμηρο η περιοχή ανήκει στην επικράτεια του Αγαμέμνονα και αυτό μπορεί να αποδιχθεί και από κάποια ευρήματα που φέρουν ομοιότητες με τα Αργολικά. Σπουδαίους οικισμούς συναντούμε επίσης στον Καταρράκτη στην θέση Δρακότρυπα, στον Άγιο Αθανάσιος, στην Χαλανδρίτσα καθώς και στην Πάτρα στην περιοχή της Παγώνας. Κατά την γεωμετρική, την αρχαϊκή και την κλασική περίοδο παρατηρούμε ανάπτυξη στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη γενικότερα. Σπουδαία παραδείγματα της τέχνης που αναπτύχθηκε είναι ο ναός της Αφροδίτης στην Ρακίτα αλλά και ο δωρικός ναός στην περιοχή Τραπεζά που τα τελευταία χρόνια ανασκάπτεται. Κατά τις περιόδους αυτές πολλές από τις μυκηναϊκές θέσεις συνεχίζουν να κατοικούνται ενώ παρουσίαζονται και νέες. Την ανάπτυξη που συναντούμε στην τέχνη δεν την εντοπίζουμε και στην πολιτική ζωή. Η Αχαϊα απουσιάζει από όλα τα σημαντικά πολιτικά γεγονότα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απουσία της από τον πελοποννησιακό πόλεμο. 128

129 Κατά την ελληνιστική περίοδο βλέποντας και τον χάρτη παρατηρούμε ότι οι θέσεις στον Νομό αυξάνονται και υπάρχει μεγάλη ανάπτυξη κάτι που μας προδιαθέτει για την μεγάλη ανάπτυξη της περιόδου που έρχεται. 129

130 ΧΑΡΤΕΣ ΧΑΡΤΗΣ 1: Χάρτης με τις μυκηναϊκές θέσεις στον Νομό Αχαϊας. ΧΑΡΤΗΣ 2: Χάρτης με τις γεωμετρικές θέσεις στον Νομό Αχαϊας. ΧΑΡΤΗΣ 3: Χάρτης με τις αρχαϊκές θέσεις στον Νομό Αχαϊας. ΧΑΡΤΗΣ 4: Χάρτης με τις κλασικές θέσεις στον Νομό Αχαϊας. ΧΑΡΤΗΣ 5: Χάρτης με τις ελληνιστικές θέσεις στον Νομό Αχαϊας. 130

131 Χάρτης με τις μυκηναϊκές θέσεις του Ν. Αχαϊας. ΜΥΚ. ΑΚΡΟΠΟΛΗ Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΕΛΑΙΩΝΑΣ ΝΙΚΟΛΕΪΚΑ ΕΛΙΚΗ ΚΛΕΙΤΟΡΙΑ ΑΙΓΙΟ ΤΡΑΠΕΖΑ ΒΟΥΝΤΕΝΗ Κ. ΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ ΜΑΝΕΣΙ ΑΜΥΓΔΑΛΙΑ ΑΝΩ ΣΥΧΑΙΝΑ ΠΕΤΡΩΤΟ Ν. ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΠΑΤΡΑ ΚΑΤΩ ΣΥΧΑΙΝΑ ΚΡΗΝΗ ΘΕΑ ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΗΣ ΧΑΛΑΝΔΡΙΤΣΑ ΠΛΑΤΑΝΟΒΡΥΣΗ ΜΗΤΟΠΟΛΗ ΚΑΜΕΝΙΤΣΑ ΛΟΥΣΙΚΑ ΠΟΡΤΕΣ ΚΙΒΟΥΡΙΑ ΑΓΙΟΒΛΑΣΙΤΙΚΑ ΑΝΩ ΣΟΥΔΕΝΕΪΚΑ ΤΕΙΧΟΣ ΔΥΜΑΙΩΝ ΑΡΑΞΟΣ ΚΑΓΚΑΔΙ Ν. ΗΛΕΙΑΣ 118

132 Χάρτης με τις γεωμετρικές θέσεις του Ν. Αχαϊας. ΑΙΓΕΙΡΑ ΒΟΥΝΙ ΣΕΛΙΑΝΑ Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΕΛΙΚΗ ΕΡΗΜΟ ΧΩΡΙΟ/ΣΚΕΠΑΣΤΟ ΑΙΓΙΟ ΤΡΑΠΕΖΑ ΑΝΩ ΜΑΖΑΡΑΚΙ/ΡΑΚΙΤΑ ΛΟΥΣΟΙ ΠΡΙΟΛΙΘΟΣ ΔΡΕΠΑΝΟ ΦΛΑΜΠΟΥΡΑ ΜΑΥΡΙΚΙ ΑΝΩ ΚΑΣΤΡΙΤΣΙ ΠΛΑΤΑΝΙ ΤΡΕΧΛΟ ΑΓΥΙΑ Ν. ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΧΑΛΑΝΔΡΙΤΣΑ ΠΑΤΡΑ ΣΤΑΡΟΧΩΡΙ ΠΕΤΡΩΤΟ ΦΛΑΜΠΟΥΡΑ ΛΙΟΠΕΣΙ ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΣ ΑΝΩ ΣΟΥΔΕΝΕΪΚΑ ΑΛΙΣΟΣ ΤΕΙΧΟΣ ΔΥΜΑΙΩΝ Ν. ΗΛΕΙΑΣ 119

133 Χάρτης με τις αρχαϊκές θέσεις του Ν. Αχαϊας. ΒΟΥΝΙ ΑΝΩ ΔΙΑΚΟΠΤΟ ΑΙΓΕΙΡΑ Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΜΑΥΡΙΚΙ ΣΕΛΙΑΝΑ ΚΕΡΥΝΕΙΑ ΑΙΓΙΟ ΕΛΙΚΗ ΚΟΥΛΟΥΡΑ ΛΟΥΣΟΙ ΦΛΑΜΠΟΥΡΑ ΤΡΑΠΕΖΑ ΑΝΩ ΜΑΖΑΡΑΚΙ/ΡΑΚΙΤΑ Ν. ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΧΑΛΑΝΔΡΙΤΣΑ ΝΕΟ ΣΑΛΜΕΝΙΚΟ ΣΤΑΡΟΧΩΡΙ ΠΑΤΡΑ ΑΝΩ ΣΟΥΔΕΝΕΪΚΑ ΚΡΗΝΗ ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΣ ΚΑΡΑΒΟΣΤΑΣΙ ΚΑΜΕΝΙΤΣΑ ΤΕΙΧΟΣ ΔΥΜΑΙΩΝ Ν. ΗΛΕΙΑΣ 120

134 Χάρτης με τις κλασικές θέσεις του Ν. Αχαϊας. ΤΡΑΠΕΖΑ ΑΙΓΕΙΡΑ ΣΕΛΙΑΝΑ Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΒΟΥΝΙ ΚΕΡΥΝΕΙΑ ΕΛΙΚΗ ΑΜΠΕΛΟΣ ΠΛΑΝΗΤΕΡΟΥ ΓΛΑΣΤΡΑ ΚΛΕΙΤΟΡΙΑ ΑΙΓΙΟ ΚΟΥΜΑΡΙ ΚΟΥΛΟΥΡΑ ΦΛΑΜΠΟΥΡΑ ΛΟΥΣΟΙ ΠΡΟΒΟΔΟΣ ΑΝΩ ΜΑΖΑΡΑΚΙ/ΡΑΚΙΤΑ ΝΕΟ ΣΑΛΜΕΝΙΚΟ ΚΡΥΟΝΕΡΙ ΠΑΤΡΑ ΣΥΧΑΙΝΑ Ν. ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΤΡΙΠΟΤΑΜΑ ΧΑΛΑΝΔΡΙΤΣΑ ΚΡΗΝΗ ΣΤΑΡΟΧΩΡΙ ΣΕΛΛΑ ΒΟΥΝΤΕΝΗ ΜΙΤΟΠΟΛΗ ΑΝΩ ΣΟΥΔΕΝΕΪΚΑ ΠΑΥΛΟΚΑΣΤΡΟ ΚΑΜΕΝΙΤΣΑ ΚΑΤΩ ΑΧΑΪΑ ΤΕΙΧΟΣ ΔΥΜΑΙΩΝ Ν. ΗΛΕΙΑΣ 121

135 Χάρτης με τις ελληνιστικές θέσεις του Ν. Αχαϊας. ΜΑΜΟΥΣΙΑ ΑΝΩ ΔΙΑΚΟΠΤΟ ΣΕΛΙΑΝΑ Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΒΟΥΝΙ ΑΙΓΕΙΡΑ ΓΛΑΣΤΡΑ ΚΛΕΙΤΟΡΙΑ ΡΙΖΟΜΥΛΟΣ ΕΛΙΚΗ ΑΙΓΙΟ ΤΡΙΠΟΤΑΜΑ ΚΟΥΛΟΥΡΑ ΓΕΦ. ΜΕΓΑΝΙΤΗ ΑΡΑΧΩΒΙΤΙΚΑ ΛΟΥΣΟΙ ΤΡΑΠΕΖΑ ΔΡΟΣΑΤΟ Ν. ΕΡΙΝΕΟΣ ΠΛΑΤΑΝΙ ΑΝΩ ΚΑΣΤΡΙΤΣΙ Ν. ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΣΕΛΛΑ ΚΡΗΝΗ ΣΑΡΑΒΑΛΙ ΠΑΥΛΟΚΑΣΤΡΟ ΧΑΛΑΝΔΡΙΤΣΑ ΜΑΣΤΟΡΑΙΙΚΑ ΠΑΤΡΑ ΣΥΧΑΙΝΑ ΦΛΑΜΠΟΥΡΑ ΖΑΡΟΥΧΛΕΪΙΚΑ ΜΙΝΤΙΛΟΓΛΙ ΚΑΤΩ ΑΧΑΪΑ ΑΝΩ ΑΛΙΣΟΣ ΑΝΩ ΣΟΥΔΕΝΕΪΚΑ ΤΕΙΧΟΣ ΔΥΜΑΙΩΝ ΚΑΜΕΝΙΤΣΑ ΡΙΟΛΟΣ Ν. ΗΛΕΙΑΣ 122