ΤΟ ΠΡΟΞΕΝΙΟ ΑΘΗΝΑ

Transcript

1 ΤΟ ΠΡΟΞΕΝΙΟ ΑΘΗΝΑ Στην Αθήνα στόχος του γάμου, όπως και στη Σπάρτη, ήταν η τεκνοποιία. Η κριτική που ασκούταν στους άγαμους ήταν έντονη και πολλές φορές χλευαστική. Η δημιουργία οικογένειας εξυπηρετούσε δύο βασικούς σκοπούς. Την απόκτηση απογόνων και την κληροδότηση της περιουσίας και δεύτερον την περίθαλψη των γονέων από τα παιδιά τους. Τα κορίτσια δεν επιτρεπόταν να έχουν καμία επαφή πριν παντρευτούν. Ο μοναδικός τρόπος για να επιλέξει σύζυγο μια κοπέλα ήταν το συνοικέσιο, το οποίο γινόταν από τις προξενήτρες. Οι πατεράδες της νύφης και του γαμπρού συμφωνούσαν ενώπιον μαρτύρων να παντρευτούν τα παιδιά τους. Η συμφωνία αυτή ονομαζόταν «εγγύη» και επρόκειτο για μια πολύ σημαντική νομική πράξη παρά το γεγονός ότι ήταν προφορική. Η «εγγύη» αποτελούσε ένα είδος αρραβώνα. Αρραβώνας μπορούσε να υπάρξει και με τη χειραψία του πατέρα της νύφης και του γαμπρού, δίχως το κορίτσι να είναι παρών. Δεν έλειπαν φυσικά και οι περιπτώσεις όπου το ζευγάρι δεν γνωρίζονταν καν πριν το γάμο. Από τη στιγμή του αρραβώνα το κορίτσι θεωρούνταν τυπικά παντρεμένο. Όμως η οριστική ημερομηνία του γάμου οριζόταν από τον πατέρα, ο οποίος και παρέδιδε τη νύφη. Στην Αθήνα υπήρχε νόμος που απαγόρευε σε έναν άνδρα να παντρευτεί μια γυναίκα που δεν ανήκε σε οικογένεια Αθηναίων πολιτών αν και πολλές φορές ο συγκεκριμένος νόμος δεν εφαρμοζόταν. Ο γάμος στην Αθήνα πραγματοποιούνταν συνήθως το μήνα Γαμηλιώνα (δηλαδή από τα μέσα Ιανουαρίου έως τα μέσα Φεβρουαρίου), μόνο όταν είχε πανσέληνο και οι τελετές χωριζόταν σε τρία κυρίως μέρη: τα Προτέλεια ή Προαύλια ή Προγάμια, τον κυρίως γάμο και τα Επαύλια Ο γάμος υποχρεωτικός από το νόμο καθώς οι άγαμοι στερούνταν κάθε είδους τιμής και φροντίδας από τους νεότερους,ενώ τους αφαιρούνταν τα πολιτικά τους δικαιώματα προκειμένου να νυμφευτούν και να προσφέρουν απογόνους

2 Κατά την πρώτη μέρα του γάμου, που διαρκούσε τρεις μέρες, ο πατέρας της νύφης έκανε τις καθιερωμένες προσφορές στους θεούς, η νύφη πρόσφερε τα παιδικά της παιχνίδια στην θεά Άρτεμη για να δείξει συμβολικά την αποκοπή από την προηγούμενη ζωή της και οι μελλόνυμφοι λούζονταν με νερό που έφερναν με ειδικό αγγείο από μια ιερή πηγή, την Καλλιρρόη. Τη δεύτερη μέρα γινόταν το γαμήλιο γεύμα από τον πατέρα της νύφης και η ίδια πάνω σε άμαξα πήγαινε στο νέο της σπίτι. Την τρίτη μέρα η νύφη δεχόταν τα γαμήλια δώρα στο σπίτι της. Οι γάμοι ήταν πάντα αφιερωμένοι στην θεά Ήρα, την προστάτιδα του θεσμού του γάμου. Η κατάλληλη ηλικία για γάμο στα κορίτσια ήταν 14 ή 15, ενώ στα αγόρια περίπου στα 20 τους χρόνια. Συχνά δε, ο γαμπρός ήταν ένας μακρινός συγγενής, μεγαλύτερος σε ηλικία. Οι άνδρες μπορούσαν να έχουν εξωσυζυγικές σχέσεις, αλλά μόνο τα παιδιά της νόμιμης συζύγου κληρονομούσαν όνομα και περιουσία. ΣΠΑΡΤΗ Στη Σπάρτη, όπως και σε αρκετές ελληνικές πόλεις, ο γάμος ήταν υποχρεωτικός από το νόμο. Είχε καθιερωθεί μάλιστα και γιορτή κατά την οποία οι άγαμοι χλευάζονταν από το συγκεντρωμένο πλήθος. Οι γυναίκες στη Σπάρτη ήταν πολύ ποιο ελεύθερες σε σχέση με την Αθήνας όχι μόνο έβγαιναν ελεύθερα από τα σπίτια τους αλλά γυμνάζονταν στα στάδια και τις παλαίστρες μαζί με τους άνδρες. στη Σπάρτη μόνο ο έχων γεννήσει άρρεν μπορούσε να αποκαλείται αθάνατος αφού το αγόρι θα συνέχιζε το ένδοξο όνομα παίρνοντας τη θέση του πατέρα στο πεδίο της μάχης υπερασπιζόμενο την ασφάλεια της πατρίδας. Στη Σπάρτη ο γάμος αποτελούσε καθαρά προσωπική επιλογή. Η ηλικία παντρειάς για τα κορίτσια και τα αγόρια ήταν στα 20 τους. Ο σκοπός του γάμου ήταν η απόκτηση γερών απογόνων. Όταν κάποιος νέος ήθελε να παντρευτεί, πολύ απλά «άρπαζε» την κοπέλα που επιθυμούσε. Την παρέδιδε σε μια γυναίκα, τη νυμφεύτρια, που τις έκοβε τα μαλλιά, την έντυνε με ανδρικά ρούχα και την ξάπλωνε σε αχυρένιο στρώμα μόνη. Κατόπιν ο γαμπρός

3 έφευγε από το στρατόπεδο και την συναντούσε κρυφά και πάντα στο σκοτάδι. Περνούσε αρκετός καιρός και αρκετές συνευρέσεις μέχρι ο γαμπρός να δει το πρόσωπο της νύφης. << Με αυτό το τρόπο διατηρούσαν τη θέληση για το σύντροφό τους και δεν έχαναν ποτέ τη φρεσκάδα του έρωτα >> Πλούταρχος. Κάποιες φορές η κατάσταση αυτή διαρκούσε τόσο πολύ καιρό, που οι άνδρες δεν τύχαινε να δουν τη μητέρα των παιδιών τους ποτέ υπό το φως του ήλιου. Όμως οι νυχτερινές αυτές συναντήσεις, δέσμευαν τον νεαρό Σπαρτιάτη, ο οποίος θεωρούσε σύζυγό του τη γυναίκα που συναντούσε με αυτό το τρόπο, χωρίς να λαμβάνει οποιοδήποτε είδος προίκας. Όποιος άνδρας δεν τηρούσε αυτό τον άγραφο νόμο διωκόταν ποινικά. Βέβαια ο Σπαρτιάτης μπορούσε να πάει στην οικογένεια και να ζητήσει μια γυναίκα, για να γίνει η μητέρα των παιδιών του. Γεγονός το οποίο θεωρούνταν τεράστια τιμή για την οικογένεια. Όσες γυναίκες ζούσαν χωρίς τους άνδρες τους δεν αντιμετώπιζαν κανένα πρόβλημα και ήταν ισάξιες με τις υπόλοιπες γυναίκες. Κάποιες μάλιστα συχνά κληρονομούσαν την περιουσία των γονέων τους και έτσι γίνονταν αυτόνομες. Η ΠΡΟΙΚΑ ΑΘΗΝΑ Το κύριο γνώρισμα ενός νόμιμου γάμου στην αρχαία Αθήνα, ήταν η προίκα. Αυτό ακριβώς και οι δύο γονείς συζητούσαν στο πλαίσιο της «εγγύης». Ο πατέρας έπρεπε να δώσει στην κόρη του το 1/10 της περιουσίας του ως προίκα. Συνήθως η προίκα για την κόρη περιλάμβανε χρήματα, οικιακά σκεύη, έπιπλα, ρούχα ή κοσμήματα. Στα αγόρια έδιναν την ακίνητη περιουσία. Η προίκα της νύφης ωστόσο δεν αποτελούσε ιδιοκτησία και του γαμπρού. Εάν χώριζαν ήταν υποχρεωμένος να την επιστρέψει στην οικογένεια της, όχι στην ίδια αφού όπως γνωρίζουμε στις περισσότερες ελληνικές πόλεις και κυρίως στην Αθήνα η γυναίκα δεν είχε κανένα απολύτως δικαίωμα, δεν ήταν ποτέ ανεξάρτητη αλλά πάντα είχε δίπλα της κάποιο κύριο, τον πατέρα ή τον άνδρα της

4 ΣΠΑΡΤΗ Στη Σπάρτη, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, δεν θιγόταν το θέμα της προίκας. Η Σπαρτιατική κοινωνία έριχνε το μεγαλύτερο βάρος της στη σφυρηλάτηση των κοινωνικών δεσμών μεταξύ των ελευθέρων Σπαρτιατών και Σπαρτιατισσών. Έθετε σε δεύτερη μοίρα την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή. Θεωρούσαν τη Σπάρτη ως μια μεγάλη οικογένεια. Πρόκριναν την υπαγωγή του ατόμου και της οικογενείας στην ευρύτερη κοινωνική ομάδα, μέσω της παροχής παρόμοιας εκπαίδευσης σε αγόρια και κορίτσια. Η πατρούχος μοναχοκόρη έχει δικαίωμα να κληρονομήσει την περιουσία του πατέρα της. Αυτή η κληρονομιά μπορεί να θεωρηθεί και ως προίκα. Όμως και ο πατέρας που βρίσκονταν εν ζωή, προίκιζε με ένα σεβαστό περιουσιακό του κομμάτι την κόρη του. Εξάλλου τα έθιμα ήταν διαφορετικά και σκοπό είχαν την ενίσχυση του κράτους με δυνατά παιδιά στρατιώτες έτοιμους να αντιμετωπίσουν τον ξεσηκωμό των ειλώτων

5 Μέρα του γάμου, Τραπέζι, Γλέντι του γάμου, Δώρα Στην Αθήνα η καταλληλότερη εποχή για την τέλεση του γάμου θεωρείτο ο χειμώνας και συγκεκριμένα ο ιερός μήνας της θεάς του γάμου Ήρας, ο Γαμηλίων (έβδομος μήνας του αττικού ημερολογίου, που αντιστοιχεί στο σημερινό Ιανουάριο). Ο γάμος τελούνταν συχνά υπό το φως της πανσέληνου και η τελετή διαρκούσε τρεις μέρες. Το τελετουργικό του γάμου γινόταν σε τρεις φάσεις, τα «προαύλια» την παραμονή του γάμου, τον «κυρίως γάμο» και τα «επαύλια». Την προηγουμένη του γάμου γίνονταν λοιπόν τα «προαύλια», τα οποία ξεκινούν με θυσίες. Πρώτα, η κόρη οδηγείται από τους γονείς της στην Ακρόπολη για να θυσιάσει στην Πολιάδα μετά προσφέρονται θυσίες στον οικογενειακό βωμό και των δυο οίκων στους γαμήλιους θεούς (Δίας Τέλειος, Ήρα Τελεία, Άρτεμη, Απόλλων, Πειθώ), στις Νύμφες, τις Μούσες και τις Μοίρες. Η ατθίδα αφιερώνει στην Άρτεμη (ή στην Αθηνά) ένα βόστρυχο από τα μαλλιά της, τα ρούχα και τα παιχνίδια που αγαπούσε ως παιδί (π.χ. ταμπούρλο, τόπι, κούκλες, κύμβαλο κτλ.). Εν συνεχεία, λαμβάνει χώρα η τελετή της «απολούσεως» ή του εξαγνισμού, με νερό που μεταφέρεται από την ιερή πηγή της Καλλιρόης στη λουτροφόρο από την επιστήθια φίλη της κόρης, η οποία συνοδεύεται από κορίτσια και γυναίκες που κρατούν κεριά και από τον πιο στενό άνδρα συγγενή νεαρής ηλικίας που προπορεύεται όλων παίζοντας αυλό

6 Προετοιμασία της νύφης πριν το γάμο. Την ημέρα του γάμου τα σπίτια και των δυο οικογενειών τυλίγονται από τους ήχους του αυλού και στολίζονται με κλαδιά ελιάς και δάφνης.παράλληλα, στο γυναικωνίτη η νύφη, με τη βοήθεια της «νυμφοκόμου» και τις οδηγίες της «νυμφεύτριας» (της παρανύμφου που συνοδεύει τη νύφη και κρατά πρωταγωνιστικό ρόλο στην όλη διοργάνωση), στολίζεται βγάζοντας τη «ζώνη» της ανύπαντρης, φορώντας το νυφιάτικο πέπλο με το οποίο καλύπτει το πρόσωπό της, όπως απαιτεί η παράδοση και βάζοντας στα μαλλιά στεφάνια λουλουδιών και διάδημα. Το νυφικό της κοπέλας ήταν συνήθως ένας απλός χιτώνας σε λευκό χρώμα το οποίο συμβόλιζε τη χαρά, ενώ στο πίσω μέρος του νυφικού υπήρχε ένας πολύ σφιχτός κόμπος, τον οποίο ο γαμπρός έλυνε κατά τη διάρκεια της τελετής. Τα στέφανα του γάμου συναντώνται και στην αρχαία Ελλάδα και η παράδοση αυτή συνεχίστηκε και από την ορθόδοξη εκκλησία. Η νύφη σ' αυτή την πομπική μετάβαση ήταν λαμπροστολισμένη και προπαντός φορούσε πάρα πολλά αρώματα, όπως εξάλλου και ο νυμφίος. Όμοια στέφανα, ωστόσο, φορούσαν και όσοι τους συνόδευαν. Η συνολική εικόνα, βέβαια, του νυμφίου και της νύφης ήταν εορταστική. Δεν φορούσαν ποικιλόχρωμα ή κόκκινα, αλλά ολόλευκα ρούχα, για να συμβολίζουν την απουσία φθοράς όχι τόσο στο σώμα τους όσο στη μεταξύ τους σχέση. Στην οικία προσέρχεται ο καλλωπισμένος, ντυμένος στα λευκά και στεφανωμένος με άνθη γαμπρός, συνοδευόμενος από τον «πάροχο» (ο στενότερος φίλος του με ρόλο τιμητικής συνοδείας). Η γαμήλια τελετή ξεκινά με θυσίες στην οικογενειακή εστία. Κατ αρχήν θυσιάζει ο πατέρας της νύφης, που

7 επίσημα παραδίνει την κοπέλα και της δηλώνει ότι δεν ανήκει πλέον στην οικογένειά της, αλλά σε αυτή του συζύγου της, και συνεπώς από τώρα και στο εξής θα προσφέρει θυσίες στους προγόνους του δικού του οίκου. Εν συνεχεία θυσιάζουν στους γαμήλιους θεούς οι μελλόνυμφοι, οι οποίοι ορκίζονται ότι «παντρεύομαι για να αποκτήσω απογόνους». Τέλος, ο γαμπρός πλησιάζει τη νύφη και θέτει «χειρ επί καρπώ» επικυρώνοντας τη σύναψη του γάμου. Έπεται η «γαμική θοίνη» (ή «γαμοδαισία»), ήταν ένα πλούσιο γαμήλιο γεύμα, το οποίο όμως λαμβάνει χώρα στην οικία της νύφης και όχι του γαμπρού, στο οποίο συμμετέχουν φίλοι του ζευγαριού και συγγενείς, για τον αριθμό των οποίων ορίζεται ότι δεν πρέπει να ξεπερνούν τους 10 (5 φίλοι, 5 συγγενείς) από κάθε πλευρά. Το γαμήλιο συμπόσιο συνιστά τη μοναδική περίπτωση όπου γυναίκες και άνδρες συντρώγουν υπό τους ήχους μουσικής στον ίδιο χώρο καθισμένοι όμως χωριστά, η νύφη περιτριγυρισμένη από φίλους, συγγενείς και τη «νυμφεύτρια» και ο γαμπρός από τον «πάροχο» και τους δικούς του αντίστοιχα, και με τον περιορισμό ότι οι μεν πρώτες κάθονται σε καθίσματα («κλισμούς» και «δίφρους»), οι δε άλλοι σε ανάκλιντρα όπως το συνηθίζουν. Το μενού περιλαμβάνει πλούσια φαγητά, κρασί και γλυκά, όπως ο «γαμήλιος πλακούντας» (αλεύρι, νερό, μέλι, σουσάμι), βασικό έδεσμα και σύμβολο αφθονίας και γονιμότητας. Το έθιμο επιβάλλει και την παρουσία ενός στεφανωμένου με φύλλα ακάνθου και καρπούς βελανιδιάς αγοριού αμφιθαλούς (που ζουν ακόμα και οι δυο του γονείς), το οποίο μοιράζει στους καλεσμένους ψωμί μέσα σε ένα «λίκνο» προφέροντας σιγανά «έφυγον κακόν, εύρον άμεινον», φράση που παραπέμπει σε μυστηριακές θρησκείες. Το δείπνο κλείνει ψάλλοντας τον «υμεναίο» προς τιμήν του ομώνυμου θεού του γάμου. Καθώς έχει αρχίσει να νυχτώνει, ακούγονται οι ήχοι αυλού στην πόρτα του σπιτιού και η νύφη κρατώντας κόσκινο ή φρύγετρο ή τηγάνι (σύμβολα οικοκυρικών γνώσεων) επιβιβάζεται στη γαμήλια άμαξα, που τη σέρνουν άλογα, μουλάρια ή βόδια, ανάμεσα στο σύζυγό της και τον πάροχο. Σχηματίζεται μια πομπή, της οποίας ηγούνται αυλητές και τρεις κόρες που φέρουν κόσκινο, «ηλακάτη» και «άτρακτο» (σύμβολα της νοικοκυροσύνης της κόρης), ακολουθεί η άμαξα και πίσω η μητέρα της νύφης,

8 κρατώντας πυρσό αναμμένο από την εστία της οικίας, και οι φίλοι και συγγενείς που έχουν αναμμένες λαμπάδες και τραγουδούν τον «υμεναίο» συνοδευόμενοι από κιθάρες και αυλό. Η γαμήλια πομπή διασχίζει τους δρόμους της Αθήνας, προκαλώντας ενθουσιασμό σε συγκεντρωμένα πλήθη, που ζητωκραυγάζουν, τραγουδούν και εύχονται στο ζευγάρι ραίνοντάς το με «καταχύσματα» (διάφορους καρπούς, όπως π.χ. φουντούκια, ξερά σύκα, σταφίδες, χουρμάδες), και κατευθύνεται στο σπίτι του γαμπρού, που είναι ανακαινισμένο και διακοσμημένο με κλαδιά ελιάς και δάφνης. Στη στολισμένη με γιρλάντες λουλουδιών πύλη εμφανίζεται ένα παιδάκι και προσφέρει φρούτα ψάλλοντας έναν ύμνο, που διαβεβαίωνε τη νύφη ότι «πιο θαυμαστή θα είναι η καινούργια ζωή από την παλιά». Τη νεόφερτη υποδέχονται ο πατέρας του γαμπρού στεφανωμένος με μυρτιά και η μητέρα του κρατώντας λαμπάδα, οι οποίοι τη ραίνουν με «καταχύσματα» και της προσφέρουν σύκο ή κυδώνι γλυκό ή χουρμά (σύμβολο της ήρεμης ευτυχίας που την περιμένει). Η νύφη ετοιμάζεται να εισέλθει στο νέο σπίτι της, αλλά οι συγγενείς της προσποιούνται ότι θέλουν να την προστατέψουν από το σύζυγο, ο οποίος οφείλει να την αρπάξει και να την περάσει από το κατώφλι χωρίς να αγγίξουν τα πόδια της κάτω, κάτι που θα ήταν κακός οιωνός. Η νύφη προσφέρει σπονδές στην εστία της νέας της οικογένειας. Στη συνέχεια το ζευγάρι εισέρχεται στον νυφικό θάλαμο, τη θύρα του οποίου φυλάνε οι φίλοι του γαμπρού («θυρωροί»), ενώ όλοι ψάλλουν επιθαλάμια άσματα και θορυβούν για να διώξουν τα κακά πνεύματα. Την επομένη του γάμου ο πατέρας της νύφης και οι συγγενείς σχηματίζουν πομπή, της οποίας ηγείται κρατώντας λαμπάδα παιδί ντυμένο στα λευκά. Έπεται κανηφόρος και μετά οι υπόλοιποι που φέρουν, υπό τους ήχους του αυλού, τα «επαύλια» δώρα και την προίκα. Τη μεθεπόμενη ημέρα είναι η σειρά του γαμπρού και των οικείων του να αποδώσουν στη νύφη τα «ανακαλυπτήρια» (ή «οπτήρια» ή «προσφθεγκτήρια») δώρα, που απαιτούν από τη νύφη να βγάλει το πέπλο μπροστά σε όλο τον κόσμο πλέον («ανακάλυψη»), και παραθέτουν τη «γαμηλία», δηλαδή γεύμα στα μέλη της φρατρίας τους και θυσία στους θεούς για την εισαγωγή της νέας συζύγου στη φρατρία. Τέλος μια εβδομάδα μετά εορτάζεται ο «αντίγαμος», όπου οι νιόπαντροι επισκέπτονται την οικία της οικογένειας της νύφης, λαμβάνουν μέρος σε εορταστικό συμπόσιο και αναχωρούν λαμβάνοντας γλυκά και άλλα δώρα

9 Η μετάβαση της Αθηναίας από την κατάσταση της ελεύθερης σε αυτή της συζύγου δεν της παρέχει περισσότερες ελευθερίες. Όπως της έχει εξηγήσει ο άνδρας της το πρωί της επομένης του γάμου, ενώ την ξεναγούσε στο νέο της νοικοκυριό, «ο θεός έχει φτιάσει το σώμα και την ψυχή του άνδρα έτσι, ώστε να μπορεί να αντέχει καλύτερα στο κρύο, στη ζέστη στις οδοιπορίες και τις εκστρατείες, γι αυτό και του ανέθεσε τις εξωτερικές εργασίες. Της γυναίκας όμως, της οποίας το σώμα ο θεός το έφτιασε λιγότερο δυνατό γι αυτά τα πράγματα, φαίνεται να της έχει φορτώσει τις δουλειές μέσα στο σπίτι». Η θέση της επομένως είναι και πάλι στα στενά όρια του οίκου της -με την εξαίρεση των φτωχών γυναικών που οφείλουν να εργάζονται εκτός σπιτιού-, και σπάνια έχουν τη δυνατότητα να βγαίνουν έξω, συνοδευόμενες πάντα, για να κάνουν κάποια ψώνια ή να συμμετάσχουν σε εορτές (όπως, για παράδειγμα, στα Θεσμοφόρια, που είχαν καθιερωθεί ειδικά για τις παντρεμένες). ΣΠΑΡΤΗ Αντίθετα η λακωνική λιτότητα επεκτείνεται και στην τελετή του γάμου. «Παντρεύονταν στη Σπάρτη αρπάζοντας την κοπελια, που ήθελαν να παντρευτούν. Την παράδιναν μετά σε μια γυναίκα, τη νυμφεύτρια, που της έκοβε σύρριζα τα μαλλιά της, την έντυνε με αντρικά ρούχα, της έβαζε αντρικά παπούτσια και της έστρωνε να ξαπλώσει σε μια στοίβα καλάμια. Την άφηνε μετά μόνη της χωρίς φως. Ο γαμπρός έτρωγε πρώτα, όπως πάντα, μαζί με τους φίλους του στα κοινά συσσίτια των Σπαρτιατών και μετά ερχόταν εκεί όπου ήταν η κοπέλα, της έλυνε τη ζώνη, την έπαιρνε στα χέρια του και την έφερνε στο κρεβάτι. Πέρναγε μαζί της λίγη ώρα και μετά πήγαινε να κοιμηθεί εκεί που κοιμόντουσαν και οι σύντροφοί του». Η κατάλληλη ηλικία γάμου για μια Σπαρτιάτισσα ήταν γύρω στα είκοσι έτη. Γεγονός που σήμαινε ότι είχε ολοκληρώσει βιολογικά την ανάπτυξή της, σε αντίθεση με τη γυναίκα των Αθηνών που παντρευόταν στην εφηβεία. Όταν έφθανε σε αυτή την ηλικία, ο πατέρας -κυρίως στις αριστοκρατικές τάξεις- αναλάμβανε να βρει το γαμπρό για τη γαμήλια συμφωνία. Έπειτα, στη Σπάρτη συνηθίζονταν η αρπαγή των γυναικών από τους άνδρες, πράγμα άγνωστο στην αθηναϊκή κοινωνία. Στο σπίτι του γαμπρού όπου μεταφέρονταν η κοπέλα, την αναλάμβανε μία γυναίκα του σπιτιού η νυμφεύτρια. Της έκοβε τα μαλλιά και την έντυνε με αντρικά ρούχα. Τη νύχτα την επισκεπτόταν ο γαμπρός με σκοπό να συνευρεθούν. Αυτός ο γάμος συνήθως έμενε για μερικά χρόνια κρυφός. Το πιθανότερο είναι να πρόκειται για «γάμο υπό δοκιμή». Αν από το γάμο αυτό δεν προέκυπταν απόγονοι, που ήταν το ζητούμενο, τότε ο γάμος λυόταν. Ενδέχεται όμως να κρατούνταν μυστικός ο γάμος, εάν ο άνδρας δεν είχε συμπληρώσει το τριακοστό έτος. Ο λόγος ήταν ότι απαγορευόταν να ζήσει το ανδρόγυνο μαζί, πριν την συμπλήρωση της παραπάνω ηλικίας από τον ίδιο. Επιπλέον τα κορίτσια στην Σπάρτη δεν παντρευόντουσαν πολύ μεγαλύτερους άνδρες, πρακτική η οποία ήταν συνήθης σε άλλες ελληνικές πόλεις. Εκτιμάται ότι οι περισσότερες γυναίκες Σπαρτιάτισσες ήταν μόνο τέσσερα έως πέντε έτη νεώτερες από τους συζύγους τους. Το δε γεγονός του ενδιαφέροντος της Σπάρτης για την γέννηση

10 υγιών παιδιών δεν αναιρεί την προστασία των κοριτσιών από τις αρχές του γάμου. Όλοι οι γάμοι στην αρχαία Ελλάδα αποσκοπούσαν στην τεκνοποίηση. ΔΙΑΖΥΓΙΟ ΑΘΗΝΑ Ο πιο συχνός τρόπος διάλυσης ενός γάμου στην Αθήνα ήταν η αποπομπή της συζύγου από το σπίτι. Ένας άνδρας είχε πάντα το δικαίωμα να διώξει τη γυναίκα του και όταν ακόμα δεν είχε για τίποτα να την κατηγορήσει. Σπάνια μπορούσε μια γυναίκα να εγκαταλείψει το σπίτι της και αυτό συνήθως δε σήμαινε ότι μπορούσε να διαλυθεί και ο γάμος. Διαζύγιο μπορούσε να διεκδικήσει μια γυναίκα σε περιπτώσεις ξυλοδαρμού και γενικά κακής συμπεριφοράς από την πλευρά του άντρα. Υπήρχαν περιπτώσεις που κι ο πατέρας της νύφης μπορούσε να λύσει το γάμο, ζητώντας την επιστροφή της κόρης του στο σπίτι

11 Η συζυγική απιστία στην αθηναϊκή κοινωνία θεωρούνταν μέγιστο αδίκημα. Όταν ένας άνδρας απιστούσε αντιμετώπιζε πολύ σοβαρές κυρώσεις καθώς η πολυγαμία απαγορευόταν. Μπορεί βέβαια να απαγορευόταν να είναι παντρεμένος με δύο ή παραπάνω γυναίκες, νόμιμα όμως μπορούσε να διατηρεί όσες εξωσυζυγικές σχέσεις επιθυμούσε. Τέτοιες κυρώσεις ήταν η καταβολή κάποιου χρηματικού προστίμου, η διαπόμπευση ή και η τύφλωση. Η απιστία της γυναίκας τιμωρούνταν με αποπομπή από το συζυγικό σπίτι ή και με απαγόρευση της συμμετοχής της στις θρησκευτικές γιορτές. Γενικότερα παρατηρούμε ότι η τιμωρία της γυναίκας ήταν πιο επιεικής σε σχέση με αυτή του άνδρα, ίσως γιατί η γυναίκα δεν είχε πολιτικά ή άλλα δικαιώματα κι επομένως θεωρούνταν ανεύθυνη. ΣΠΑΡΤΗ Στη Σπάρτη ωστόσο τα πράγματα ήταν πολύ πιο απλά. Ο βασικός λόγος που δημιουργούνταν μια οικογένεια ήταν η απόκτηση παιδιών που θα μπορούσαν κατόπιν να πολεμήσουν και να υπερασπιστούν την πατρίδα τους. Όταν ένα ζευγάρι δεν μπορούσε να αποκτήσει παιδιά και γι αυτό ευθυνόταν η γυναίκα, ο άνδρας μπορούσε να τη διώξει από το σπίτι και να παντρευτεί μια άλλη που θα μπορούσε να του δώσει υγιή παιδιά. Υπάρχουν βέβαια μαρτυρίες που ένας άνδρας μπορούσε και να μη διώξει τη γυναίκα του αλλά να φέρει και κάποια άλλη μέσα στο σπίτι με την οποία θα μπορούσε να αποκτήσει παιδιά. Αν ένας γάμος έμενε άγονος από ανικανότητα του συζύγου, επιτρεπόταν η γυναίκα να μείνει έγκυος από άλλον άνδρα αφού όμως ο σύζυγος έδινε τη συγκατάθεση του. Μάλιστα στους Σπαρτιάτες ήταν παραδοσιακή συνήθεια τρεις ή τέσσερις άνδρες, ακόμα και αδέλφια να έχουν την ίδια γυναίκα. Όταν ένας σύζυγος είχε αποκτήσει πολλά παιδιά ήταν τιμή για αυτόν να δώσει τη γυναίκα του να την παντρευτεί κάποιος από τους φίλους του. Είναι φανερό λοιπόν ότι ένας γάμος ακόμα κι αν ήταν άκαρπος εξαιτίας του συζύγου, αυτό δε σήμαινε ότι η οικογένεια δεν έπρεπε να συνεχιστεί. Στην περίπτωση αυτή κάποιος άλλος έπαιρνε τη θέση του συζύγου κι η γυναίκα ήταν υποχρεωμένη να του παραδοθεί. Το παιδί που θα γεννιόταν από αυτή την ένωση, θεωρούνταν παιδί του συζύγου. Δικαιολογημένα επομένως έχει ειπωθεί ότι στη Σπάρτη η πραγματική μοιχεία ήταν κάτι άγνωστο