ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΘΕΜΑ : ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : κ. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ ΡΕΑΣ ΑΘΗΝΑ 2006

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Ελευθερία της γνώµης Ελευθερία του τύπου ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 5 Α ΓΕΝΙΚΑ Φορείς του δικαιώµατος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Ενεργητική πλευρά Ελευθερία του πληροφορείν Παθητική πλευρά Ελευθερία του πληροφορείσθαι Κοινωνία της Πληροφορίας Το διαδίκτυο και η υπαγωγή του στην ρύθµιση 5Α του Συντάγµατος ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Εθνική ασφάλεια Καταπολέµηση του εγκλήµατος ικαιώµατα και συµφέροντα τρίτων Πνευµατική ιδιοκτησία ικαίωµα της προσωπικότητας ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 9, 9Α ΚΑΙ Άρθρο 9 Συντ «Απαραβίαστο ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής Άσυλο της κατοικίας Άρθρο 9Α : «Προστασία Προσωπικών εδοµένων Άρθρο 19 «Απόρρητο της επικοινωνίας» ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΟΡΟΙ (TERMS)

3 10 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ «Καθένας έχει δικαίωµα στην πληροφόρηση, όπως ο νόµος ορίζει. Περιορισµοί στο δικαίωµα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν µε νόµο µόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίο και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέµησης του εγκλήµατος ή προστασία δικαιωµάτων και συµφερόντων τρίτων». «Καθένας έχει δικαίωµα συµµετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσης του αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουµένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9,9A και 19». Η ελευθερία της πληροφορίας είναι στενά συνδεδεµένη µε την ελευθερία της γνώµης. Κατά τις διεθνείς µάλιστα συµβάσεις των δικαιωµάτων του ανθρώπου, η ελευθερία της γνώµης περιλαµβάνει την ελευθερία της πληροφορίας 1 (19 παρ2 ΣΑΠ, άρθ 10 παρ 1ΕΣ Α) 2. Συγκεκριµένα το άρθρο 10 παρ 1 της ΕΣ Α ορίζει ότι «Πάν πρόσωπον έχει δικαίωµα εις την ελευθερίας εκφράσεως Το δικαίωµα τούτο περιλαµβάνει την ελευθερίαν γνώµης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή µεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών άνευ επεµβάσεως δηµοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων». Αντιθέτως, κατά το Γερµανικό Σύνταγµα και τα ακολουθούντα το υπόδειγµα του Συντάγµατος της Ισπανίας και Πορτογαλίας, η ελευθερία της πληροφορίας είναι χωριστή από την ελευθερία της γνώµης (Άρθρο 5 παρ.1 Γερµ. Συντ.) 1 Π.. αγτόγλου Ατοµικά ικαιώµατα Α, Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα-Αθήνα-Κοµοτηνή 2005, σελ Στο Άρθρο 19 2 ΣΑΠ προστατεύεται η ελευθερία της αναζήτησης, της λήψης και της µετάδοσης πληροφοριών κάθε είδους και µε κάθε µέσο, ενώ και στο Άρθρο10 1 ΕΣ Α προστατεύεται η ελευθερία λήψης πληροφοριών στο πλαίσιο του δικαιώµατος για ελεύθερη έκφραση-κ. Χρυσόγονος- «Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα», Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα

5 Στην σηµερινή εποχή, η οποία χαρακτηρίζεται από την ταχεία ανάπτυξη των οπτιακουστικών - και όχι µόνο - µέσων πληροφόρησης, καθιστώντας την ουσιαστικά ένα παγκόσµιο χωρίο τεραστίου εύρους γνώσεων και πληροφοριών ήταν αναγκαία η προσθήκη του Άρθρου 5A µε την Αναθεώρηση του Με το 5A ο αναθεωρητικός νοµοθέτης καθιέρωσε ρητά το συνταγµατικό δικαίωµα της πρόσβασης στον χώρο της πληροφορικής, δικαίωµα που κατά το προισχύσαν δίκαιο συνάγονταν από το συνδυασµό ενός πλήθους ισχύουσων διατάξεων, όπως είναι τα άρθρα 5 1 (ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας και συµµετοχής στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας), 14 1 και 15 του Συντάγµατος. Ωστόσο, ο κ. αγτόγλου υποστηρίζει ότι µέχρι την Αναθεώρηση του 2001 νοµική βάση του δικαιώµατος της πληροφόρησης ήταν το Άρθ του Συντ. Και ότι η αναδροµή στο άρθ 5 1 δεν ήταν αναγκαία και γι αυτό δεν ήταν θεµιτή 3. Παράλληλα, ο κ. Κοντιάδης υποστηρίζει ότι µε το άρθ 5Α, δεν κατοχυρώθηκε ένα δικαίωµα, το δικαίωµα της πληροφόρησης, αλλά δύο διαφορετικά δικαιώµατα: πρώτον, το δικαίωµα στην πληροφόρηση (άρθ 5Α 1Συν) και δεύτερον το δικαίωµα για συµµετοχή στην Κοινωνία της πληροφορίας (άρθ5α 2 Συν) 4. Όµως, αναµφισβήτητη ήταν η ανάγκη θέσπισης της διάταξης 5Α, που διαφαινόταν από την πραγµατικότητα που διαµορφώνεται στην σηµερινή παγκόσµια κοινωνία. Οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις στον τοµέα των ηλεκτρονικών µέσων επικοινωνίας και των τηλεπικοινωνιακών δικτύων κατά την τελευταία εικοσαετία δεν κατέστησαν απλώς την 3 Π.. αγτόγλου-ατοµικά ικαιώµατα Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτητνή 2005, Σελ Ξεν. Κοντιάδη-Ο Νέος Συνταγµατισµός και τα θεµελιώδη δικαιώµατα µετά την αναθεώρηση του 2001, Εκδόσεις Σάκκουλα 2002, Σελ

6 πληροφορία αντικείµενο ιδιαίτερης οικονοµικής και πολιτισµικής σηµασίας, αλλά οδήγησαν στην δηµιουργία ενός νέου µοντέλου οικονοµίας και σε ένα νέο τύπο ανθρώπου. Πλέον στην «εποχή της πρόσβασης»ο ρόλος της ιδιοκτησίας µεταβάλλεται ριζικά καθώς οι αγορές παραχωρούν τη θέση τους στα δίκτυα και η ιδιοκτησία αντικαθίσταται από την πρόσβαση, υπό την έννοια ότι στην νέα οικονοµία «οι προµηθευτές κρατούν την ιδιοκτησία και την εκµισθώνουν ή χρεώνουν µια αµοιβή εισόδου, συνδροµή ή εισφορές ιδιότητας µέλους για µια βραχυπρόθεσµη χρήση της». Επιπλέον, δηµιουργείται ο νέος τύπος ανθρώπου, που είναι µέτοχος της Κοινωνίας της πληροφορίας 5, όπου η πληροφορία εµπορευµατοποιείται και θα καθίστατο ανοχύρωτος 6 ο άνθρωπος ενώπιον των νέων αυτών προκλήσεων, καθώς θα κινδύνευε να µην είναι σε θέση να παρακολουθήσει τις εξελίξεις 7, εάν παρεµποδίζονταν η πρόσβασή του στις πηγές της πληροφόρησης. Έτσι, µε τη ρητή κατοχύρωση του δικαιώµατος στην πληροφόρηση ενισχύεται ο προστατευτικός θώρακας που προσφέρει το Σύνταγµα στο άτοµο. Παράλληλα, ορίζονται περιορισµοί στην άσκηση του δικαιώµατος, ώστε ν αποφευχθεί η θέση σε κίνδυνο άλλων συνταγµατικά κατοχυρωµένων ελευθεριών από επιτήδειους που θα εκµεταλλεύονταν το δικαίωµα της ελεύθερης πρόσβασης στις 5 Λίλιαν Μήτρου «Το ίκαιο στην Κοινωνία της Πληροφορίας», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2002, Σελ. 15 εποµ. 6 Ευαγ. Βενιζέλου «Το Σχέδιο της Αναθεώρησης του Συντάγµατος» Η γενική εισήγηση της πλειοψηφίας προς την Ζ Αναθεωρητική Βουλή, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2000, Σελ Όπως σηµειώνει ο Α. Τάκης, «Κοινωνία της Πληροφορίας και Σύνταγµα» Νο Β 2000, Σελ. 28 εποµ. «Ο πιο απτός µετασχηµατισµός των κοινωνικών πρακτικών από την επανεξέταση της πληροφορικής συνίσταται στην ικανότητα του κόσµου των ηλεκτρονικών επικοινωνιών να απορροφά ολοένα και µεγαλύτερα τµήµατα της κοινωνικότητάς µας, αλλά και των προσωπικών µας ενασχολήσεων. Πράγµατι, είναι έντονα ορατή πλεόν η τάση να γενικευθεί η διαµεσολάβηση τεχνικών επινοηµάτων και στις πλεόν µύχιες ή συνήθεις επικοινωνιακές µας σχέσεις». 6

7 πηγές πληροφόρησης και της δηµοσιοποίησης στοιχείων µε αθέµιτο τρόπο και εις βάρος άλλων θεµελιωδών δικαιωµάτων. 2 Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 2.1 Ελευθερία της γνώµης Όπως τονίσθηκε και παραπάνω, η ελευθερία της πληροφορίας είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την ελευθερία της γνώµης, µία ελευθερία που σήµερα φαντάζει αυτονόητη, αλλά σε άλλες εποχές αποτελούσε εφιάλτη για τους εκάστοτε φορείς της εξουσίας Το αίτηµα για κατοχύρωση της ελευθερίας της γνώµης αποτελούσε την κορωνίδα των διεκδικήσεων των ανθρωπιστικών κινηµάτων που έκαναν την εµφάνισή τους το 18 ο αιώνα, στα πλαίσια του ιαφωτισµού. Τα απολυταρχικά καθεστώτα και οι µέθοδοι εκφοβισµού που χρησιµοποιούσαν καθώς και η ρητή απαγόρευση της έκφρασης ιδεών αντίθετων προς το πνεύµα της κρατικής (κυριαρχικής) εξουσίας, άρχισαν να κλιµακώνουν την ήδη τεταµένη κατάσταση. Στον Ευρωπαϊκό χώρο είχαν αρχίσει δειλά δειλά να εµφανίζονται και να εκφράζονται «ιδέες αντίθετες προς την κυρίαρχη ιδεολογία». Όµως για πρώτη φορά η ελευθερία της γνώµης κατοχυρώθηκε στην διακήρυξη της Αµερικανικής Επανάστασης, όπου αναφέρονταν συγκεκριµένα στην ελευθερία του λόγου (Freedom of speech). Οι άποικοι της Αµερικής βρήκαν ελεύθερο χώρο για την ανάπτυξη και νοµοθετική κατοχύρωση των φιλελεύθερων ιδεών που «έφεραν» µαζί τους από την Ευρώπη (καθώς δεν απειλούνταν από τα Ευρωπαϊκά απολυταρχικά καθεστώτα). Στην Γηραιά Ήπειρο η ελευθερία της γνώµης κατοχυρώθηκε στο κείµενο της ιακήρυξης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και του πολίτη το 1879 (Λάφυρο της αιµατηρής Γαλλικής 7

8 Επανάστασης) στο άρθ. 11 εδ1 «η ελευθερία της γνώµης αποτελεί ένα από τα πολύτιµα δικαιώµατα του ανθρώπου» 8. Η Αµερικανική και Γαλλική Επανάσταση οδήγησαν στην αφύπνιση και των υπολοίπων Ευρωπαϊκών χωρών που άρχισαν να διεκδικούν και αυτές την κατοχύρωση της ελευθερίας της γνώµης. Στην Ελλάδα, ήδη στα πρώτα κιόλας Συντάγµατα η ελεύθερη έκφραση και διάδοση στοχασµών αποτελούσε αντικείµενο προστασίας. Στο κείµενο του Συντάγµατος του Άστρους το 1823 περιέχονταν η διάταξη όπου προστατεύονταν η ελεύθερη έκφραση των δοξασιών «Οι Έλληνες έχουσιν το δικαίωµα να κοινοποιώσιν άλλως τε και δια των τύπων τας δοξασίας των...». Η ελευθερία της γνώµης και των στοχασµών προστατεύονταν και από το Σύνταγµα της Τροιζήνας 1827 «Οι Έλληνες έχουσιν το δικαίωµα, χωρίς προεξέτασιν να γράφωσιν και να δηµοσιεύσωσιν ελευθέρως δια του τύπου και τας γνώµας των...».αλλά και τα συνταγµατικά κείµενα που ακολούθησαν από 1844 έως και σήµερα 9, έδωσαν ιδιαίτερη έµφαση και προστασία στην ελευθερία της γνώµης αναγνωρίζοντας την σπουδαιότητα της τόσο για την πολιτισµική όσο και πολιτική ανάπτυξη και εξέλιξη της χώρας. 2.2 Ελευθερία του τύπου «Σύµφυτη» µε την ελευθερίαν της γνώµης είναι και η ελευθερία του τύπου, η ελευθερία της αποτύπωσης της γνώµης ώστε να είναι δυνατή η περαιτέρω διάδοσή της. Ήδη από τον 17 ο αιώνα η ελευθερία του τύπου αποτελούσε ένα από τα ακανθώδη ζητήµατα. Αποτελούσε κύριο αίτηµα των επαναστατικών κινηµάτων που σηµειώθηκαν στην Γηραιά Ήπειρο και έναν 8 «La libre communication des peusees et des opinions est un des droits les plus précieux de l homme» 9 Συντ1844 αρθ10, Συντ 1864 αρθ14, Συντ 1927 αρθ16, Συντ1952 αρθ14, Συντ 1975 αρθ14 8

9 από τους µεγαλύτερους «φόβους» των απολυταρχικών καθεστώτων, οπαδών της πνευµατικής παρακµής του Μεσαίωνα και του σκοταδισµού. Η ελευθερία του τύπου ολοκληρώθηκε πριν από 300 περίπου χρόνια στην Αγγλία και διακηρύχθηκε στο τέλος του 18 ου αιώνα από την Αµερικανική και έπειτα από την Γαλλική Επανάσταση. Ο Άγγλος Νοµοµαθής Sir William Blackstone ( ) έγραφε ήδη στον 18 ο αιώνα ότι «η ελευθερία του τύπου είναι πράγµατι ουσιώδης για την φύση ενός ελεύθερου κράτους» 10 και ο Γάλλος πολιτικός συγγραφέας Chateaubriand 11 ( ) τόνιζε στις αρχές του 19 ου αιώνα ότι χωρίς την ελευθερία του τύπου «το Σύνταγµα δεν είναι παρά ένα παιχνίδι» διότι «δεν υπάρχει συνταγµατική ελευθερία χωρίς ελευθερία τύπου» 12. Η Αγγλία ήταν η πρώτη µεγάλη χώρα που απέκτησε πλήρη ελευθερία του τύπου και αυτό γιατί εκεί επικράτησε η άποψη ότι το κράτος δεν καθοδηγεί την κοινή γνώµη, ούτε λογοκρίνει εκ των προτέρων το τύπο, αλλά περιορίζεται απλώς στην εκ των υστέρων τιµώρηση τυχόν δυσφηµιστικών εκδηλώσεων ή αποκαλύψεων κρατικών απορρήτων. Την «πορεία» της Αγγλίας ακολούθησαν οι Η.Π.Α. και τη 12 η Ιουνίου 1776 διεκήρυσσε το Bill of Rights της πολιτείας της Βιργινίας ότι: «ο τύπος είναι ένας από τους µεγάλους προµαχώνες της ελευθερίας»... «one of the great bulwarks of liberty».λίγο αργότερα η πρώτη τροποποίηση (First Amendment 1791)του Οµοσπονδιακού Συντάγµατος περιείχε γενική απαγόρευση 10 «The Liberty of the Press is indeed essential to the nature of a free State 11 «Il la faut, cette liberté [la presse] ou, encore une fois, la constitution est pas qu un jeu» «Il n y a pas liberté constitutionnelle sans liberté de la presse» 12 Π.. αγτόγλου «Ατοµικά ικαιώµατα Α» Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2005, Σελ

10 των νόµων που περιορίζουν την ελευθερία του λόγου ή του τύπου 13. Αντίθετα στην Γαλλία, ακόµη και µετά την Γαλλική Επανάσταση, η καθοδήγηση και κηδεµόνευση της κοινής γνώµης και του έντυπου λόγου αποτελούσε πάντοτε µέριµνα του κράτους. Ο τύπος ήταν εξαρτηµένος από την ευαρέσκεια της κυβέρνησης 14. Η ελευθερία του τύπου καθιερώθηκε µε νόµο της 29 Ιουλίου 1881, αν και τότε όχι πάντοτε πλήρως.(ο νόµος αυτός αποτελεί το βασικό νόµο περί τύπου και ισχύει και σήµερα µε ορισµένες τροποποιήσεις). Στην Γερµανία, επίσης λόγω του αυταρχικού και πατερναλιστικού κράτους καθυστέρησε η ανάπτυξη του ελεύθερου τύπου και η εξέλιξη δεν ήταν ενιαία στα διάφορα Γερµανικά κράτη πριν από το Η πρώτη προσπάθεια έγινε µε την επανάσταση του 1848 και την διακήρυξη της ελευθερίας του τύπου, η οποία κατοχυρώθηκε µε τον περί τύπου νόµο (Reichspressegesetz)του 1874, µετά την ένωση της Γερµανίας. Το Σύνταγµα της Βαϊµάρης 1919 κατοχύρωσε στο άρθρο 11 την ελευθερία της εκφράσεως της γνώµης δια του τύπου και απαγόρευσε κατ αρχήν την λογοκρισία.όµως η άνοδος του Εθνικοσοσιαλιστικού κόµµατος στην εξουσία, οδήγησε στην καταστρατήγηση πολλών ατοµικών δικαιωµάτων µεταξύ των οποίων ήταν και η ελευθερία του τύπου, προκειµένου να µπορεί να ποδηγετεί την κοινή γνώµη και να επιβάλλει την ιδεολογία του περί της Αρείας Φυλής 15. Μετά την πτώση του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος η ελευθερία του τύπου αποκαταστάθηκε στην Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της 13 «Congress shall make no low abridging the freedom of speech or of the press» 14 Régime du bon plaisir 15 Ο Χίτλερ είχε συστήσει Υπουργείο Προπαγάνδας µε επικεφαλής τον Γκέµπελ. Χαρακτηριστική κίνηση της πολιτικής του Φύρερ ήταν η καύση των βιβλίων που θεωρούνταν επικίνδυνα και εχθρικά απέναντι στην θεωρία περί της Αρείας Φυλής από φοιτητές του Πανεπιστηµίου του Βερολίνου το

11 Γερµανίας 16 το 1945 και κατοχυρώθηκε ρητώς στο Άρθ 5 1 του Συντάγµατος του 1949(Grundgesetz), και αργότερα το 1990 µε την επανένωση της Γερµανίας επεκτάθηκε η ελευθερία του τύπου και στην Ανατολική Γερµανία. Ωστόσο, σε αντίθεση µε την Γερµανία και τη Γαλλία, το Βέλγιο από τις αρχές του 19 ου αιώνα διακήρυξε την ελευθερία του τύπου και απαγόρευσε την λογοκρισία. Συγκεκριµένα το άρθρο 18 του Βελγικού Συντάγµατος του 1831 αποτέλεσε στυλοβάτη της ελευθερίας του τύπου και παράδειγµα προς µίµηση για τα άλλα Ευρωπαϊκά κράτη. Την διατύπωση αυτού του άρθρου ακολούθησε το άρθρο 10 του ελληνικού Συντάγµατος του Στην Ελλάδα η ελευθερία του τύπου διακηρύχθηκε για πρώτη φορά από τον Ρήγα Βελεστινλή (υπέρµαχο της ελευθερίας του τύπου, της γνώµης και της ανάπτυξης της προσωπικότητας) στο Συνταγµατικό του σχέδιο και µε το άρθρο η του Συντάγµατος του Άστρους (Νόµος της Επιδαύρου) του 1823 «Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωµα να κοινοποιώσιν άλλως τε και δια των τύπων τας δοξασίας των αλλά µε τους ακόλουθους τρεις όρους...». Λίγο αργότερα το Άρθρο 26 του Συντάγµατος της Τροιζήνας του 1827 πρόσθεσε τη ρητή απαγόρευση της λογοκρισίας («προεξετάσεως») και αντικατέστησε τις «κοινώς αποδεδειγµένες αρχές της ηθικής» µε τη «σεµνότητα». Το άρθ 10 του Συντ 1844 (ακολουθώντας το υπόδειγµα του άρθ18 του Βελγικού Συντάγµατος του 1831) απαγόρευσε ρητώς και την εγγυοδοσία. Λίγα χρόνια αργότερα στο Άρθρο 14 του Συντάγµατος του 1864 κατοχυρώθηκε πληρέστερα η ελευθερία του τύπου καθώς περιόρισε τις περιπτώσεις επιτρεπόµενης 16 Μετά την πτώση του Χίτλερ η Γερµανία χωρίστηκε σε δύο κράτη µε διαφορετική δοµή και κρατική φιλοσοφία (Ανατολική και υτική Γερµανία) 17 Π.. αγτόγλου «Ατοµικά ικαιώµατα Α», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2005, Σελ

12 κατασχέσεως εντύπων και τις περιέβαλε µε ιδιαίτερες εγγυήσεις. Το ίδιο πνεύµα ακολούθησε και η αναθεώρηση του 1911 καθώς και το Σύνταγµα του Όµως το Σύνταγµα του 1952 χαρακτηρίζεται από ένα πνεύµα δυσπιστίας προς τον τύπο, επηρεασµένο από τα δραµατικά ιστορικά γεγονότα, όπως ο Εµφύλιος πόλεµος, που διαδραµατίζονταν την εποχή που καταρτίζετο. Χαρακτηριστικό παράδειγµα της δυσπιστίας αυτής αποτελεί το Άρθρο 14 όπου επέτρεπε κατ εξαίρεση την κατάσχεση εντύπων σε περισσότερες περιπτώσεις και προέβλεπε για πρώτη φορά την δικαστική παύση εφηµερίδας και την απαγόρευση ασκήσεως του δηµοσιογραφικού επαγγέλµατος καθώς και την επανόρθωση ανακριβών δηµοσιευµάτων. Επιπλέον, όρισε ότι τα αδικήµατα του τύπου είναι αυτόφωρα, εν αντιθέσει µε το Σύνταγµα του Γενικά από την Αυγουστιανή δικτατορία του Μεταξά το 1936 έως και την πτώση της χούντας των συνταγµαταρχών το 1974, τα χρόνια αυτά ήταν χρόνια ανελευθερίας του τύπου 18. Ακόµη και το Σύνταγµα του 1975 διατήρησε τη δύσπιστη και περιοριστική διατύπωση του άρθρου 14 του Συντάγµατος του 1952, αν και δεν δικαιολογούνται από τις ιστορικές συνθήκες της εποχής. Σήµερα στο Σύνταγµα, ύστερα από την Αναθεώρηση του 2001, ορίζεται ξεκάθαρα ότι «ο τύπος είναι ελεύθερος» διακρίνοντας έτσι τη θεσµική εγγύηση της ελευθερίας του τύπου (Συν14 2) και το ατοµικό δικαίωµα του εκφράζεσθαι µέσω του τύπου (Συν 14 1) 19. Η ελευθερία του τύπου θεωρείται ότι αποτελεί conditio sine qua non για το θεσµό της δηµοκρατίας.αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία πρέπει να στηρίζεται η δηµοκρατία, αφού η 18 Αρ. Μάνεση «Η Συνταγµατική προστασία κτλ.», Σελ Π.. αγτόγλου «Ατοµικά ικαιώµατα Α», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2005, Σελ

13 ελευθερία του τύπου συµπυκνώνει το δικαίωµα της ελευθερίας έκφρασης των ιδεών και της γνώµης, δικαίωµα που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της δηµοκρατικής δοµής του σύγχρονου φιλελεύθερου κράτους. 3 ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ 5 Α ΓΕΝΙΚΑ Το δικαίωµα της πληροφόρησης συνδέεται άµεσα µε το δικαίωµα της ελευθερίας της γνώµης και της ελευθερίας του τύπου, που προστατεύονται στα άρθρα 5 και 14 του Συντάγµατος. Ωστόσο προκύπτει το ερώτηµα αν ήταν αναγκαία η εισαγωγή ενός τέτοιου δικαιώµατος µε την Αναθεώρηση του 2001 εφόσον σύµφωνα µε τους υποστηρικτές της µη αναγκαιότητας της, συνάγεται εύκολα από τα άρθρα 5 και 14 του Συντάγµατος. Ο κ. αγτόγλου 20 υποστηρίζει ότι οι νέες διατάξεις, εκτός από τους αδόκιµους νεολογισµούς που εισάγουν («δικαίωµα στην πληροφόρηση», «Κοινωνία της πληροφορίας», «διακίνηση των πληροφοριών») δεν περιέχουν τίποτε ουσιωδώς νέο, αφού κατά τις ισχύουσες, σύµφωνα µε το 28 1 Συν, στην Ελλάδα διεθνείς συµβάσεις των δικαιωµάτων του ανθρώπου (άρθ1051 ΕΣ Α, 19 παρ 2 ΣΑΠ ) η ελευθερία της γνώµης περιλαµβάνει και την ελευθερία της πληροφορίας, το δε κείµενο των νέων συνταγµατικών διατάξεων δεν αποκλίνει βασικά από τα ήδη γενικώς γενόµενα δεκτά. Από την άλλη, ο Ελ. Βενιζέλος υποστηρίζει ότι µε την εισαγωγή νέων δικαιωµάτων, όπως είναι αυτό του Άρθρου 5Α, παρέχεται µια θαρραλέα ενίσχυση του προστατευτικού θώρακα που το Σύνταγµα προσφέρει σε κάθε άτοµο. Καθιερώνει ρητά το συνταγµατικό δικαίωµα πρόσβασης στην πληροφόρηση, το 20 Π.. αγτόγλου «Ατοµικά ικαιώµατα Α», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2005, Σελ

14 οποίο συνάγεται βέβαια από το συνδυασµό µιας ευρείας δέσµης ισχυουσών διατάξεων όπως τα Άρθ5 1, 14 και 15 (το κανονιστικό περιεχόµενο των οποίων δεν συστέλλεται) σε συνάρτηση και µε τις διατάξεις των διεθνών συµβάσεων που διαθέτουν σχετικά αυξηµένη τυπική ισχύ 21. Επιπλέον χαρακτηρίζει το Άρθρο 5Α ως την πλέον «καινοτοµική διάταξη» 22. Την ανάγκη της θέσπισης του Άρθρου 5Α εκφράζει και ο κ. Κοντιάδης ο οποίος επισηµαίνει «... Αναγνωρίζοντας τις νέες διαστάσεις και την ιδιαίτερη αξία που αποκτά η πληροφορία ως αυτοτελές αγαθό στην εποχή της πρόσβασης, ο αναθεωρητικός νοµοθέτης του 2001 πρόσθεσε στο συνταγµατικό κείµενο το νέο Άρθρο 5Α...» 23. Η ρητή διατύπωση µιας τέτοιας διάταξης ήταν αναγκαία µπροστά στις νέες προκλήσεις της εποχής µας, η οποία χαρακτηρίζεται από την υπέρ πληθώρα των πληροφοριών που απαιτείται να γνωρίζει ένα άτοµο, ώστε να είναι ενεργό µέλος της σύγχρονης κοινωνίας. Με την διάταξη αυτή το άτοµο αποκτά το δικαίωµα της ελεύθερης πρόσβασης στις πηγές της πληροφόρησης, όµως υπόκειται σ ορισµένους περιορισµούς και εγγυήσεις. 3.1 Φορείς του δικαιώµατος Όπως προκύπτει από την γραµµατική διατύπωση του Άρθρου 5Α «Καθένας έχει δικαίωµα...» φορέας του δικαιώµατος της πληροφόρησης είναι καθένας, κάθε άνθρωπος, κάθε φυσικό πρόσωπο. Φορείς του δικαιώµατος είναι όλα τα φυσικά 21 Ευ. Βενιζέλου «Το σχέδιο της Αναθεώρησης του Συντάγµατος» Η Γενική εισήγηση της πλειοψηφίας προς την Ζ Αναθεωρητική Βουλή, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2000, Σελ. 20 και Σελ Ευ. Βενιζέλου «Το αναθεωρητικό κεκτηµένο Το Συνταγµατικό φαινόµενο στον 21 ο αιώνα και η εισφορά της αναθεώρησης του 2001», Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα 2002, Σελ Ξεν. Κοντιάδη «Ο Νέος Συνταγµατισµός και τα θεµελιώδη δικαιώµατα µετά την αναθεώρηση του 2001» Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2002, Σελ

15 πρόσωπα Έλληνες πολίτες και αλλοδαποί, αλλά και ανιθαγενείς δηλαδή τα άτοµα που δεν έχουν αναγνωρισµένη ιθαγένεια από την έννοµη τάξη κάποιου κράτους, πολίτες και µη. Επιπλέον, το δικαίωµα αυτό έχουν και νοµικά πρόσωπα όπως τα πολιτικά κόµµατα και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ανεξάρτητα αν έχουν ή όχι νοµική προσωπικότητα. Όσον αφορά στα πολιτικά κόµµατα και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις το δικαίωµα στην πληροφόρηση συνδέεται άµεσα µε την ελευθερία των πολιτικών κοµµάτων (29 Συν) και την συνδικαλιστική ελευθερία (άρθ23συν). Ωστόσο το Σύνταγµα σ ορισµένες περιπτώσεις νοµικών προσώπων, όπως τα κόµµατα οριοθετεί το ίδιο µε διατάξεις του το ποιος δύναται να είναι φορέας απαγορεύοντας π.χ. σε µη Έλληνες τη συµµετοχή τους σε κόµµατα(άρθ29συν). Γενικά η διάταξη του 5Α δεν περιέχει κανέναν περιορισµό όσον αφορά τον φορέα του δικαιώµατος της πληροφόρησης. Κάθε ενδιαφερόµενος έχει απρόσκοπτα πρόσβαση στις πηγές της πληροφόρησης. Άλλωστε, ο συντακτικός νοµοθέτης δεν θα µπορούσε να θέσει φραγµούς στο δικαίωµα της πληροφόρησης καθώς η χώρα µας έχει υπογράψει διεθνείς συµβάσεις (που παρέχουν το δικαίωµα της πληροφόρησης τόσο σε φυσικά όσο και σε νοµικά πρόσωπα) που έχουν αυξηµένη τυπικά νοµική ισχύ µέσω του Άρθ28Συν και στην επικράτειά της δραστηριοποιούνται αλλοδαπά φυσικά και νοµικά πρόσωπα. Ένας τέτοιος περιορισµός θα έφερνε σε σύγκρουση το Σύνταγµα µε το Κοινοτικό ίκαιο. 4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ «Καθένας έχει δικαίωµα στην πληροφόρηση, όπως ο νόµος ορίζει». Ο συντακτικός νοµοθέτης εναποθέτει στον κοινό νοµοθέτη (όπως φαίνεται) να διαµορφώσει επακριβώς το πλαίσιο άσκησης του δικαιώµατος αυτού, ορίζοντάς του όµως 15

16 τις κατευθυντήριες γραµµές πάνω στις οποίες θα κινηθεί µε το εδάφιο β της παραγράφου 1: «Περιορισµοί στο δικαίωµα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν µε νόµο µόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίο και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέµησης του εγκλήµατος ή προστασίας δικαιωµάτων και συµφερόντων τρίτων». Η διατύπωση αυτή έχει ως στόχο να διασφαλίσει τη γενικότητα της συγκεκριµένης συνταγµατικής διάταξης, ώστε να είναι δυνατή η εφαρµογή της σε ευρύτατο πεδίο και να µην χαλιναγωγείται λόγω µιας περισσότερο εξειδικευµένης διατύπωσης. Παράλληλα διαµορφώνει και το πλαίσιο εντός του οποίου είναι υποχρεωµένος να κινηθεί ο κοινός νοµοθέτης, επιβάλλοντάς του συγκεκριµένους περιορισµούς, ώστε να µην αφήσει περιθώρια αµφισβήτησης για ορισµένα θέµατα ιδιαίτερης ευαισθησίας και σηµασίας. Ωστόσο στην παράγραφο 2 παρατηρείται η εισαγωγή αδόκιµων νεολογισµών όπως είναι «δικαίωµα στην πληροφόρηση», «Κοινωνία της πληροφορίας»-µε κεφαλαία, «διακίνηση των πληροφοριών» 24. Η χρήση τους σ ένα συνταγµατικό κείµενο ίσως είναι επικίνδυνη και γι αυτό ίσως να ήταν προτιµότερη η αποφυγή τους. Όµως στο άρθρο 5Α διαµορφώνεται µε σαφήνεια το πλαίσιο δράσης του κοινού νοµοθέτη, ώστε να είναι δυνατή η άσκηση του συγκεκριµένου δικαιώµατος,παραθέτοντας συγκεκριµένους περιορισµούς και εγγυήσεις που πρέπει να λαµβάνει υπ όψιν του ο νοµοθέτης. Επιπλέον, τονίζει την ανάγκη τήρησης της αρχής της αναλογικότητας, όπως αυτή προβλέπεται και από το Άρθρο 25 1 εδάφιο δ ώστε να διαµορφωθεί ένα «οµαλό» πλαίσιο άσκησης των συνταγµατικών δικαιωµάτων. 24 Βλ. Παρακάνω επεξήγηση των όρων 16

17 Το δικαίωµα της πληροφόρησης έχει δύο εκφράσεις, δύο πλευρές: Μία ενεργητική, την ελευθερία του πληροφορείν και µία παθητική, την ελευθερία του πληροφορείσθαι. Και οι δύο πλευρές είναι στενά συνδεδεµένες µε άλλα συνταγµατικά δικαιώµατα. Το δικαίωµα της πληροφόρησης, όπως έχει ήδη επισηµανθεί συνδέεται µε την ελευθερία της γνώµης, την ελευθερία έκφρασης του Τύπου (Άρθρο 14 παρ. 1 και 2 Συν.) καθώς και µε την διασφάλιση της πολυφωνίας στην ενηµέρωση (Άρθρο 14 παρ. 9 εδάφιο βσυν.). Εξάλλου, αποτελεί «δικαίωµα πλαίσιο» ως προς τα ειδικότερα δικαιώµατα για παροχή πληροφοριών από τη ιοίκηση (Άρθ 10 παρ3 Συν.) Το δικαίωµα στην πληροφόρηση δεν αποτελεί µόνον ατοµικό δικαίωµα που θεµελιώνει αξίωση µε αρνητικό περιεχόµενο για αποχή της κρατικής εξουσίας από επεµβάσεις στον ιδιωτικό χώρο του προσώπου, αλλά λειτουργεί και ως πολιτικό δικαίωµα µε ενεργητικό περιεχόµενο, δεδοµένου ότι αποτελεί προϋπόθεση για το σχηµατισµό της πολιτικής βούλησης και την ουσιαστική συµµετοχή των πολιτών στον έλεγχο της εξουσίας. Το δικαίωµα στην πληροφόρηση δεν εντάσσεται λοιπόν µόνο στην σφαίρα των ατοµικών δικαιωµάτων, αλλά ακριβώς επειδή συναρτάται µε την πολιτική και εκλογική συµπεριφορά του πολίτη και τις αποφάσεις των κρατικών οργάνων έχει αναδειχθεί σε σχετικά αυτόνοµο υποσύστηµα του συνολικού συστήµατος εξουσίας στις σύγχρονες πλουραλιστικές δηµοκρατίες Ξεν. Κοντιάδη «Ο Νέος Συνταγµατισµός και τα θεµελιώδη δικαιώµατα µετά την αναθεώρηση του 2001» Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2002, Σελ

18 4.1 Ενεργητική πλευρά Ελευθερία του πληροφορείν. Η ενεργητική πλευρά του δικαιώµατος της πληροφόρησης είναι η ελευθερία του πληροφορείν άλλους ή το κοινό εν γένει, η οποία είναι δυνατόν να ενταχθεί στην ελευθερία της γνώµης και µάλιστα στην ελευθερία εκφράσεως και διαδόσεως της γνώµης, αφού παρουσιάζουν παρόµοιο περιεχόµενο. Επιπλέον η ελευθερία της γνώµης αποτελούσε µέχρι την αναθεώρηση του 2001 τη νοµική βάση και των δύο πλευρών της ελευθερίας της πληροφορίας 26. Κύρια χαρακτηριστικά της ελευθερίας του πληροφορείν είναι η δυνατότητα που έχει κάθε ιδιώτης να εξωτερικεύει αυτό που γνωρίζει και η δυνατότητα οι πληροφορίες αυτές να γίνουν γνωστές στο ευρύ κοινό. Η εξωτερίκευση και διάδοση των πληροφοριών µπορεί να γίνει µε οποιονδήποτε τρόπο: γραπτά δηλ. µε χειρόγραφο κείµενο στενογραφηµένο δακτυλογραφηµένο, γραµµένο τη γλώσσα των τυφλών, τηλεγράφηµα, τέλεξ, φάξ κοκ, προφορικά δηλ. µέσω της ανθρώπινης φωνής µε ζώσα αλλά και αποτυπωµένη σε κασέτες ή οποιοδήποτε άλλο υλικό και µέσο οµιλία, µε οποιαδήποτε µέθοδο της τυπογραφικής τέχνης, µε εικόνα κοκ. Επιπλέον η πληροφορία µπορεί να είναι εκφρασµένη σ οποιαδήποτε γλώσσα ανάλογα µε την προτίµηση του καθενός. Η ελευθερία του πληροφορείν περιλαµβάνει και την ελευθερία επιλογής του χρόνου και του τόπου µετάδοσης των πληροφοριών (στο εσωτερικό ή εξωτερικό) καθώς και την επιλογή του κοινού προς το οποίο κάποιος θέλει ν απευθύνει τις πληροφορίες. 26 Π.. αγτόγλου «Ατοµικά ικαιώµατα Α», Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2005, Σελ

19 Έχει ήδη επισηµανθεί αρκετές φορές ότι η ελευθερία της πληροφόρησης είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την ελευθερία της γνώµης στην οποία περιλαµβάνεται η ελευθερία έκφρασης των ιδεών. Είναι ιδιαιτέρως σηµαντική η συνταγµατική προστασία της έκφρασης της γνώµης και των ιδεών, χωρίς να έχει καµία σηµασία το περιεχόµενο των ιδεών. Ελευθερία των ιδεών σηµαίνει ότι προστατεύεται η ιδέα αντικειµενικά, χωρίς να εξετάζεται η αλήθεια του περιεχοµένου της, αφού ισχύει το δόγµα ότι η νοµιµότητα των ιδεών δεν αποτελεί προϋπόθεση της συνταγµατικής τους προστασίας 27. Προστατεύονται όλες οι γνώµες, όλες οι ιδέες, όλες οι απόψεις. Εξάλλου, σκοπός του δικαιώµατος της ελευθερίας της γνώµης είναι να παρέχεται προστασία στη µη αρεστή γνώµη, στην αιρετική, σε αυτήν που θα θέσει υπό αµφισβήτηση κάθε τι δογµατικό. Σε ένα περιβάλλον απόλυτης ελευθερίας της γνώµης µπορεί ο καθένας να αποκρυσταλλώσει τη δική του άποψη, να αποδεχτεί ή να απορρίψει οποιαδήποτε ιδέα, χωρίς να επιβάλλεται καµία µορφή αυθεντίας. Ωστόσο, όπως γίνεται αποδεκτό ενώ η διάκριση ανάµεσα σε «ορθές» και «εσφαλµένες» γνώµες είναι ασυµβίβαστη µε την ουσία της φιλελεύθερης δηµοκρατίας, δεν ισχύει το ίδιο όσον αφορά τη διάκριση ανάµεσα σε ορθές και εσφαλµένες ειδήσεις. Η ελευθερία της πληροφόρησης δεν περιλαµβάνει την ελευθερία διαδόσεως ψευδών ειδήσεων 28. Όµως δεν είναι πάντοτε εύκολη η διάκριση ανάµεσα σε ειδήσεις και φήµες, οι οποίες πολλές φορές παίρνουν διαστάσεις διάδοσης και είναι ιδιαιτέρως δυσχερής η εξακρίβωση της αλήθειας. 27 Α. ηµητρόπουλου «Συνταγµατικά ικαιώµατα Ειδικό Μέρος» 2005, Σελ Π.. αγτόγλου «Ατοµικά ικαιώµατα Α», Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2005, Σελ

20 Μία από τις βασικότερες αρχές του τύπου είναι η αρχή της αλήθειας, η οποία επιβάλλει τον έλεγχο της αλήθειας των πληροφοριών και των ειδήσεων πριν από την δηµοσίευσή τους. Όµως, αυτό δεν συνεπάγεται αναγκαστικά ότι οι ισχυρισµοί θα είναι πάντοτε ειλικρινείς και δεν θα απέχουν από την πραγµατική διάσταση των γεγονότων. Σηµαίνει ότι θα πρέπει να τηρηθεί µια συµπεριφορά καλής πίστης αναφορικά µε την ακρίβεια της είδησης και η απαιτούµενη, σύµφωνα µε τις περιστάσεις, επιµέλεια εκ µέρους του λειτουργού του τύπου. Ο Κώδικας Επαγγελµατικής, Ηθικής και Κοινωνικής Ευθύνης των δηµοσιογράφων της ΕΣΗΕΑ, που εγκρίθηκε το Μάϊο του 1998 από τα µέλη της ορίζει ότι πρέπει να υπάρχει : φιλαλήθεια και ειλικρίνεια κατά το στάδιο της µετάδοσης της είδησης, αναφέρεται δηλαδή στην έννοια της υποκειµενικής αλήθειας 29. Ωστόσο θα πρέπει να γίνει διάκριση ανάµεσα στην είδηση και την κρίση σχόλιο. Οι κρίσεις σχόλια αποτελούν εκφράσεις της υποκειµενικής αλήθειας. Αντιθέτως η δηµοσίευση ανακριβών ειδήσεων είναι παράνοµη. Σηµασία, όµως, έχει ο πυρήνας της είδησης να είναι αληθής, αφού η ύπαρξη ανακριβειών σε ορισµένες επουσιώδεις λεπτοµέρειες δεν παραβιάζει το καθήκον της αλήθειας. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί το άρθρο του Ποινικού Κώδικα, που αποτελεί «νόµο του Κράτους» κατά την έννοια του άρθρου 14 παρ. 1Συν.:που τιµωρεί όποιον «καθ οιονδήποτε τρόπο διασπείρει ψευδείς ειδήσεις ή φήµες επιτηδείως να φέρωσι ανησυχίας ή φόβον εις τους πολίτας ή να ταράξωσι την δηµόσιαν πίστην ή να κλονίσωσιν την προς το εθνικόν νόµισµα ή προς τα Ενόπλους υνάµεις της χώρας 29 Ι. Καράκωστα «Προσωπικότητα και Τύπος», Εκδόσεις Σάκκουλα 2000, Σελ Αναφέρεται στην διάταξη της ειρήνης των πολιτών 20

21 εµπιστοσύνην του ή να επιφέρωσι διαταραχήν εις τας διεθνείς σχέσεις της χώρας». Αν οι ειδήσεις ή οι φήµες δεν είναι ψευδείς δεν υπάρχει το έγκληµα. Όµως η διάταξη αυτή δηµιουργεί σύγχυση, λόγω της δίσηµης ερµηνείας κάποιων όρων της διάταξης, όπως είναι εύρεση του σηµείου διαφοροποίησης της αληθινής από την ψευδή είδηση κάτι πολύ λεπτό και εξαιρετικά επικίνδυνο, λόγω των λεπτών ισορροπιών που θα πρέπει να διατηρηθούν ανάµεσα στο δικαίωµα του κοινού για άµεση πληροφόρηση και στην υποχρέωση τήρησης του καθήκοντος της αλήθειας. Η δυσκολία ανακύπτει κυρίως όταν η αναληθής είδηση προκύπτει µέσω µιας εσφαλµένης εκτίµησης των πραγµατικών καταστάσεων και περιστατικών από το λειτουργό του τύπου, κατά κύριο λόγο, κινούµενος στα πλαίσια άσκησης του επαγγέλµατός του. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι η αξιολόγηση αποτελεί αντικείµενο προστασίας από το άρθρο 14 1 του Συντάγµατος, αφού κάθε άλλη αποδεκτή γνώµη θα υποδαύλιζε το δικαίωµα της ελεύθερης λειτουργίας του τύπου. Ερωτήµατα γεννά η παράγραφος 2 του άρθρου 191 ΠΚ που τιµωρεί και την εξ αµελείας διασπορά ψευδών ειδήσεων ή φηµών καθώς πολλές φορές είναι δύσκολη η διάγνωση της πλήρους και έγκαιρης ορθότητας µιας είδησης, της οποίας η αναφορά όµως είναι απαραίτητη για οποιοδήποτε σχολιασµό. Άλλωστε, και οι φήµες µπορούν να αποτελέσουν αντικείµενο σχολιασµού ο οποίος αποσκοπεί στο να προειδοποιήσει πριν δηµιουργηθούν τετελεσµένα γεγονότα. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι το άρθρο 191ΠΚ δεν λαµβάνει υπ όψιν την ιδιαίτερη σηµασία της ελευθερίας της γνώµης και της πληροφορίας σε µια δηµοκρατική κοινωνία και γι αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι την περιορίζει νόµιµα 21

22 Ιδιαίτερη µνεία χρειάζεται να γίνει εδώ και στην διαφήµιση, εµπορική και µη εµπορική αφού και η διαφήµιση αποτελεί µια έκφραση της ενεργητικής πλευράς της ελευθερίας της πληροφόρησης καθώς αποτελεί και αυτή έκφραση και διάδοση πληροφορίας και γνώµης ικανής να επηρεάσει το κοινό προς το οποίο απευθύνεται και εποµένως απολαύει της προστασίας του άρθρου Από την άλλη όµως, η διαφήµιση αποτελεί παράλληλα και συστατικό στοιχείο της οικονοµικής ελευθερίας και απαραίτητη προϋπόθεση του ελεύθερου ανταγωνισµού, της ελεύθερης προσβάσεως στην αγορά και της πληροφόρησης των καταναλωτών. Συγκεκριµένα η ελευθερία της διαφηµίσεως αποτελεί conditio sine qua non. Χωρίς ελεύθερη διαφήµιση προσβάλλεται καίρια η οικονοµική ελευθερία τόσο του καταναλωτή όσο και του παραγωγού. Σε αρκετές περιπτώσεις πάντως η υπαγωγή της ελευθερίας της διαφηµίσεως στην οικονοµική ελευθερία (Άρθρο 5 1 Συντ.) και όχι στην ελευθερία της γνώµης και της πληροφόρησης προσκρούει τόσο σε πρακτικές δυσχέρειες όσο και σε θεωρητικές δυσχέρειες. Οι πρακτικές δυσχέρειες προκύπτουν όταν µε τη διαφήµιση επιδιώκονται σκοποί όχι µόνο οικονοµικοί αλλά και πολιτικοί και ιδεολογικοί. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η διαφήµιση που προσπαθεί να πείσει το κοινό να «αποφύγει» (µποϋκοτάρει) τα προϊόντα µιας χώρας. Οι λόγοι γιατί ο καταναλωτής αποφασίζει υπέρ ή κατά ενός προϊόντος είναι είτε καθαρά οικονοµικοί και µε αποκλεισµό κάθε ιδεολογικού στοιχείου (οπότε και αυτή η απόφαση έχει ιδεολογικό χαρακτήρα) είτε είναι πλήρως ή εν µέρει µη οικονοµικοί (συµπάθεια, συνήθεια, προκατάληψη, υποστήριξη, αισθητική ικανοποίηση, κοινωνική προβολή κ.λ.π.). Ωστόσο, η εµπορική διαφήµιση που συνδυάζει όλα τα παραπάνω στοιχεία αποτελεί και αυτή µέρος της «οικονοµίας της αγοράς» την 22

23 οποία προϋποθέτει το Σύνταγµα και εποµένως δεν είναι ορθός διαχωρισµός της εµπορικής από τη µη εµπορική διαφήµιση και η υπαγωγή της σε χωριστή συνταγµατική ρύθµιση. Άρα γίνεται δεκτό ότι και η εµπορική διαφήµιση υπάγεται στο Άρθρο 5Α 1 και 14 1 του Συντάγµατος. Συνοψίζοντας, ορθότερο είναι να γίνει δεκτό ότι η εµπορική διαφήµιση ως οικονοµική δραστηριότητα πρέπει κατ αρχήν να υπάγεται στην προστασία του Άρθρου 5 1 του Συντάγµατος που κατοχυρώνει την οικονοµική ελευθερία ενώ στην περίπτωση που υπερέχει η έκφραση και η διάδοση της γνώµης και της πληροφορίας στο Άρθρο 5Α 1 και στο 14 1 του Συντάγµατος. Εν αµφιβολία τεκµαίρεται ότι υπερισχύει η έκφραση γνώµης και πληροφορίας καθώς η σχετική ελευθερία απολαµβάνει ευρύτερης συνταγµατικής προστασίας από την οικονοµική ελευθερία. Τέλος, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι ενώ η πλήρης απαγόρευση της διαφήµισης θα ήταν αντισυνταγµατική, είναι δυνατή για λόγους δηµοσίου συµφέροντος η απαγόρευση διαφήµισης ορισµένων προϊόντων (π.χ. διαφηµίσεις οινοπνευµατωδών ποτών, προϊόντων καπνού, παιδικών παιχνιδιών κοκ.) ή η διαφήµιση σε ορισµένους χώρους ή µε ορισµένους τρόπους, εφ όσον βέβαια ο περιορισµός αυτός είναι αναγκαίος και πρόσφορος (αρχή της αναλογικότητας) Παθητική πλευρά Ελευθερία του πληροφορείσθαι. Εκτός από την ενεργητική πλευρά της ελευθερίας της πληροφόρησης υπάρχει και η παθητική πλευρά, το δικαίωµα του πληροφορείσθαι δηλαδή η ελευθερία αναζήτησης και λήψεως πληροφοριών, µετά από ένα στάδιο αναζήτησης, µε το 31 Π.. αγτόγλου «Ατοµικά ικαιώµατα Α», Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2005, Σελ

24 ενδεχόµενο αλλά όχι αναγκαίο σκοπό της πληροφόρησης των άλλων. Από το δικαίωµα στην πληροφόρηση δεν συνάγεται µόνο η ελευθερία αναζήτησης και λήψης πληροφοριών, αλλά και το δικαίωµα πρόσβασης σ ένα πλουραλιστικό πλαίσιο πηγών πληροφόρησης. Θεµέλιο της πλουραλιστικής δηµοκρατίας αποτελεί η κατοχύρωση της ελεύθερης έκφρασης και διακίνησης ιδεών, κοσµοθεωρητικών αντιλήψεων, αξιών και συµφερόντων. Η διαµόρφωση µιας εύρωστης κοινωνίας πολιτών προϋποθέτει τη διεύρυνση του ρόλου της δηµόσιας σφαίρας και τη δυνατότητα πρόσβασης σε ένα πλαίσιο πληροφοριών όπου αναγνωρίζεται η πολλαπλότητα τόσο των επιλογών και των αντιλήψεων όσο και των µέσων έκφρασης ή προάσπισής τους 32. Η ελευθερία του πληροφορείσθαι δεν σηµαίνει όµως την αξίωση προσβάσεως σε όλες της πηγές πληροφοριών, αλλά την απρόσκοπτη πρόσβαση στις γενικά προσιτές από αυτές. Σηµαίνει την αξίωση του συγκεκριµένου ατόµου να µην παρεµποδίζεται στην πρόσβασή του σε µια γενικά προσιτή πηγή πληροφοριών είτε αυτή βρίσκεται στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό. Όµως πότε µια πηγή είναι γενικά προσιτή. Αυτό προκύπτει από τη φύση της, τις διατάξεις του Συντάγµατος ή των νόµων και από τη θέληση του κατόχου της. Γενικά προσιτές πηγές πληροφοριών είναι όσες απευθύνονται στο κοινό, σε µια ευρύτερη οµάδα που µπορεί να έχει και το εύρος ολόκληρης της κοινωνίας σε ορισµένες περιπτώσεις δηλαδή ο τύπος, η ραδιοτηλεόραση, ο κινηµατογράφος, το θέατρο, οι διαλέξεις, εκθέσεις, αφίσες, προκηρύξεις κ.λ.π. 32 Ξεν. Κοντιάδη «Ο Νέος Συνταγµατισµός και τα Θεµελιώδη ικαιώµατα µετά την Αναθεώρηση του 2001», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2002, Σελ

25 Αντίθετα, στις ιδιωτικές πηγές πληροφοριών ορίζει κατ αρχήν ο κάτοχός τους, αν και σε ποιο βαθµό είναι προσιτές σε άλλους. Ωστόσο, και σ αυτές µπορεί το κράτος να επέµβει και να περιορίσει την ευχέρεια του κατόχου τους, επιτρέποντας την πρόσβαση σε τρίτους, που φέρουν µια συγκεκριµένη ιδιότητα. Νόµοι υποχρεώνουν ιδιωτικές επιχειρήσεις να δηµοσιεύουν τα στοιχεία των εµπορικών τους δραστηριοτήτων. Τέτοιες νοµοθετικές ρυθµίσεις εξουσιοδοτεί το ίδιο το Σύνταγµα όπως στο Άρθρο 14 9 περί γνωστοποίησης των µέσων χρηµατοδότησης των εφηµερίδων και των περιοδικών 33. Ο καθορισµός κρατικών πηγών πληροφοριών ως γενικά προσιτών ή µη δεν αφήνεται στην απόλυτη ευχέρεια του κοινού νοµοθέτη. Το Σύνταγµα επιτάσσει απευθείας τη δηµοσίευση νόµων Άρθ. 42, και των δικαστικών αποφάσεων Άρθ. 93 3, τη δηµοσιότητα των δικαστικών συνεδριάσεων Άρθ. 93 2, και των συνεδριάσεων της Βουλής Άρθ Επιπλέον το Σύνταγµα εξουσιοδοτεί το νοµοθέτη να ορίζει τη δηµοσιότητα των εκλογικών δαπανών των κοµµάτων και των υποψηφίων βουλευτών Άρθ Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει η γενική αρχή της δηµοσιότητας της λειτουργίας του κράτους 34. Στο περιεχόµενο της ελευθερίας του πληροφορείσθαι και στην ελεύθερη πρόσβαση του καθένα στις γενικά προσιτές πηγές, αντίκειται η απαγόρευση ή παρακώλυση πρόσβασης, αφού κάτι τέτοιο προσβάλλει τον ίδιο τον πυρήνα του δικαιώµατος. Επιπλέον όµως, απαγορεύεται η διαστρέβλωση της αλήθειας και η παροχή τους στους ενδιαφερόµενους ως µια 33 «...ώστε να όσο το δυνατόν πιο απρόσκοπτη η λειτουργία των ΜΜΕ και πιο διάφανο το πλαίσιο δραστηριοτήτων ανάµεσα σε ηµόσιο, επιχειρηµατίες και ιδιοκτήτες ΜΜΕ, αν και η τελευταία αυτή διάταξη έτυχε δριµείας κριτικής και αποδοκιµασίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή µε το σκεπτικό ότι λειτουργεί ως τροχοπέδη στην ανάγκη επιχειρηµατικής δράσης στην Ελληνική Επικράτεια». 34 Άρθρο 16, Ν. 1599/1986 περί «γνώσης των διοικητικών εγγράφων» 25

26 πραγµατικότητα, αλλά και η χειραγώγηση του τύπου, µέσω της κατευθυνόµενης πληροφόρησης. Ωστόσο γίνεται αποδεκτό ότι δεν αποτελεί αντίθεση στην ελευθερία του πληροφορείσθαι η απαίτηση από τον κάτοχο µιας ιδιωτικής πηγής καταβολής χρηµατικού αντιτίµου ή άσκησης µιας άλλης δραστηριότητας στα πλαίσια του νόµου εκ µέρους του ενδιαφερόµενου, ώστε να του παραχωρήσει το δικαίωµα πρόσβασης στη συγκεκριµένη πηγή. Άλλωστε το δικαίωµα αυτό αναφέρεται στις γενικά προσιτές πηγές πληροφόρησης και µια διάταξη που θα έθετε φραγµό στη δηµιουργία ιδιωτικών πηγών θα λειτουργήσει ως τροχοπέδη στην κίνηση των πληροφοριών στην κοινωνία του σήµερα. Ένας τοµέας ταχύτατα αναπτυσσόµενος, όπως αυτός της πληροφόρησης δεν θα µπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Όµως δεν θα πρέπει να φτάσουµε στη δηµιουργία µιας νέας κοινωνικής διαστρωµάτωσης µεταξύ των εχόντων και των στερούµενων πρόσβαση στα νέα µέσα διαχείρισης 35. Υπό το πρίσµα αυτό, το κράτος υποχρεούται να λαµβάνει µέτρα όπως η εισαγωγή της πληροφορικής στο εκπαιδευτικό σύστηµα, η θέσπιση ευνοϊκών φορολογικών ρυθµίσεων για την διάδοσή της και η άρση των προερχόµενων από ιδιώτες κωλυµάτων για την πρόσβαση στις ηλεκτρονικά διακινούµενες πληροφορίες 36. Από την άλλη πλευρά, το κράτος υποχρεούται να απέχει άµεσα ή έµµεσα από περαστικές ενέργειες ως προς την πρόσβαση αυτή 37. Κατά συνέπεια το δικαίωµα συµµετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας δεν αποκλείεται να αποτελέσει 35 Ξεν. Κοντιάδης «Ο Νέος Συνταγµατισµός και τα θεµελιώδη δικαιώµατα µετά την αναθεώρηση του 2001», Εκδόσεις Σάκκουλα 2000, Σελ Κ. Χρυσόγονου «Ατοµικά και κοινωνικά δικαιώµατα» Εκδόσεις Σάκκουλα 202, Σελ Ελ. Βενιζέλου «Το Αναθεωρητικό Κεκτηµένο», Εκδόσεις Σάκκουλα 2002, Σελ. 158 και

27 αντικείµενο ακόµη και αγώγιµων αξιώσεων έναντι του κράτους Κοινωνία της Πληροφορίας Οπως ήδη προαναφέρθηκε το Αρθρο 5Α στην παράγραφο 2 περιέχει ορισµένους αδόκιµους όρους όπου αποτελούν νεολογισµούς ένας εκ των οποίων είναι και ο όρος «Κοινωνία της Πληροφορίας». Ό όρος αυτός εµφανίστηκε για πρώτη φορά επίσηµα στη Λευκή Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ανάπτυξη, την Ανταγωνιστικότητα και Απασχόληση και αναφέρεται σε µια µορφή οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης όπου η απόκτηση και επεξεργασία πληροφοριών οδηγεί στην δηµιουργία γνώσης και την ικανοποίηση των αναγκών ατόµων, επιχειρήσεων και κρατικών οργανισµών, παίζει δε σηµαντικό ρόλο στην οικονοµική και διοικητική δραστηριότητα και την διαµόρφωση της ζωής των πολιτών. 39 Κυρίαρχο ρόλο στην σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας διαδραµατίζουν οι νέες τεχνολογίες της πληροφορικής και της επικοινωνίας και της κοινωνίας. Κύριο χαρακτηριστικό των νέων τεχνολογιών της Κοινωνίας της Πληροφορίας αποτελεί το γεγονός ότι αναφέρονται άµεσα και συγκεκριµένα σε ανθρώπινες ενέργειες µε την έννοια ότι υποκαθιστούν παραδοσιακές καθώς αποτελούν όχι µόνο µέσο αλλά και αντικείµενο των νέων δραστηριοτήτων. ηµιουργούν όχι µόνο νέα µέσα πεδία κοινωνίας εξάλλου, καθηµερινά παρακολουθούµε την προσθήκη νέων τύπων υπηρεσιών κοινωνικής συµµετοχής ή ψυχαγωγίας στις ήδη υπάρχουσες Τ. Βιδάλη «Νέα ικαιώµατα στο Σύνταγµα Ένας Απολογισµός», Σελ Λίλιαν Μήτρου «Το ικαίωµα στην Κοινωνία της Πληροφορίας», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2002, Σελ. 15 επόµενες 40 Τάκης Α. «Κοινωνία της Πληροφορίας» Νο Β 2002, Σελ. 29 επόµενες 27

28 Οι µεταβολές αυτές στο χώρο της πληροφορίας άρχισαν να γίνονται εµφανείς κυρίως µέσω των τεχνολογιών της πληροφορικής που επέτρεψαν την συλλογή και την επεξεργασία µεγάλης ποσότητας δεδοµένων ταχύτατα γεγονός που οδήγησε στην εξέλιξη της πληροφορίας σε αυτόνοµο συναλλακτικό αγαθό, πράγµα που οδηγεί και στην αλλαγή των οικονοµικών, κοινωνικών και δικαιϊκών δοµών που ίσχυαν έως τώρα. Παράλληλα η κυριαρχία του κυβερνοχώρου στον χώρο της επικοινωνίας έχει σαν αποτέλεσµα τον διαδραστικό χαρακτήρα της επικοινωνίας αυτής που οδηγεί στην µετεξέλιξη της πληροφορίας από «πράγµα» σε διαδικασία, καθώς κάθε «επικοινωνιακή συναλλαγή» παράγει νέα πληροφορία 41. Τεχνολογικό υπόβαθρο της Κοινωνίας της Πληροφορίας αποτελεί η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας. Κύριο χαρακτηριστικό της ψηφιακής τεχνολογίας είναι οι δυνατότητες που προσφέρει για γρήγορη αποθήκευση δεδοµένων σε βάσεις δεδοµένων (δισκέτα, σκληρός δίσκος) διακίνησή τους µέσω παντοειδών διαύλων µετάδοσης ηλεκρονικού σήµατος, αναπαραγωγής καθώς και η δυνατότητα αλλοίωσης αυτών των δεδοµένων ή και παραγωγής πρωτότυπων παραστάσεων. Επίσης, βασικό γνώρισµα της Κοινωνίας της Πληροφορίας αποτελεί το φαινόµενο της τεχνολογικής σύγκλισης τη ψηφιακής τεχνολογίας στην περίπτωση των τηλεπικοινωνιών και των ΜΜΕ. Καθ όλον το 20ο αιώνα η τεχνολογία της εξ αποστάσεως ανταπόκρισης γνώρισε αλλεπάλληλα άλµατα, από την τηλεγραφία στην τηλεφωνία ως την ανάπτυξη της δορυφορικής επικοινωνίας ή οποία δηµιουργεί την προοπτική της εξ αποστάσεως επικοινωνίας µε πλανητικές διαστάσεις. Ανάλογη εξέλιξη πραγµατοποιήθηκε και στον τοµέα των ΜΜΕ 41 Λίλιαν Μήτρου Το ίκαιο στην Κοινωνία της Πληροφορίας», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2002, Σελ. 15 επόµενες 28

29 όπου η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στην πλανητική διάσταση των δορυφορικών µεταδόσεων. Η ενσωµάτωση των εφαρµογών της ψηφιακής τεχνολογίας στους κλάδους των µέσων ενηµέρωσης και των τηλεπικοινωνιών κατέστησε προσιτό στο κοινό ένα πλήθος προϊόντων και υπηρεσιών (κινητή τηλεφωνία κτλ) και οδήγησε στην σύγκληση των κλάδων αυτών µε αυτόν της πληροφορικής Το σηµαντικότερο επίτευγµα αυτής της σύγκλισης είναι το διαδίκτυο. Επιπρόσθετα, εκείνο που χαρακτηρίζει την σύγχρονη Κοινωνία της Πληροφορίας είναι ότι ολοένα και περισσότεροι τοµείς της επικοινωνίας µας διοχετεύονται στα ηλεκτρονικά δίκτυα, πράγµα που σηµαίνει ότι µεταβάλλονται οι αντιλήψεις µας για την εργασία, τις συναλλαγές, την ψυχαγωγία και γενικά µεταβάλλονται οι παραδοσιακές µέθοδοι επικοινωνίας. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αυτής της µεταβολής είναι η καθιέρωση της ανωνυµίας ως πρακτική επικοινωνίας. Οι δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες για αλλοίωση κάθε χαρακτηριστικού που πιστοποιεί την πραγµατική πρoέλευση του επικοινωνιακού ενεργήµατος (hackers) σε συνδυασµό µε δυνατότητα απόκρυψης µηνύµατος µέσω ψευδωνύµου έχουν καταστήσει την ηλεκρονική επικοινωνία πεδίο ανεξέλεγκτης ροής πληροφοριών. Γι αυτό και καθίσταται αναγκαία η πιστοποίηση της αυθεντικότητας, της ταυτότητας της πηγής προκειµένου να αποφευχθούν εγκληµατικές πράξεις. Στον τοµέα αυτό βοηθά η χρήση προστατευτικών κλειδιών κρυπτογράφησης Τάκης Α. «Κοινωνία της Πληροφορίας» Νο Β2002, Σελ. 29 επόµενες 29

30 4.4 Το διαδίκτυο και η υπαγωγή του στην ρύθµιση 5Α του Συντάγµατος. Το διαδίκτυο χωρίς καµία δόση υπερβολής, µεταµόρφωσε το χώρο των επικοινωνιών, προσδίδοντας του µια τεράστια παγκόσµια δυναµική. Είναι τόση η σηµασία του Internet ώστε να ταυτίζεται µε την Κοινωνία της Πληροφορίας. Η αλµατώδης διείσδυσή του στις επικοινωνίες και γενικότερα το χώρο της πληροφορικής, ιδιαίτερα κατά την δεκαετία του 90 άλλαξε άρδην τον χάρτη των τηλεπικοινωνιών, εγκαινιάζοντας έναν καινούργιο κόσµο, που οµοιάζει σε ένα παγκόσµιο χωριό, όπου οι αποστάσεις εκµηδενίζονται και η πληροφορία καθίσταται αγαθό προσιτό σε όλους. Χαρακτηριστικό του ιαδικτύου είναι το γεγονός ότι αποτελεί το πρώτο αµφίδροµο ΜΜΕ που χαρακτηρίζεται από την µαζικότητα και την άµεση πληροφόρηση, ενώ η τεράστια συµβολή του στην µεταµόρφωση του κόσµου ολόκληρου έγκειται στο ότι συνέβαλε αποφασιστικά στην αποκέντρωση της πληροφορίας, γεγονός κεφαλαιώδους σηµασίας ως προς την δοµή των κέντρων πληροφορίας 43 Ενα άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει το διαδίκτυο είναι η ύπαρξη πολλών κατηγοριών επικοινωνιών, φορείς παροχής υπηρεσιών διαδικτύου κτλ. Χαρακτηριστικό των φορέων αυτών είναι η αδιαφάνεια της ταυτότητά τους. Ταυτόχρονα το διαδίκτυο αποτελεί την αντανάκλαση της παραβατικότητας στην σύγχρονη κοινωνία (π.χ. πορνογραφία)! Στο ερώτηµα εάν το ιαδίκτυο υπάγεται στο άρθρο 5Α του συντάγµατος η απάντηση είναι (και οφείλει να είναι) καταφατική. Τόσο η ελευθερία του πληροφορείν όσον και η 43 Ι. Καράκωστας «ίκαιο και Internet Νοµικά ζητήµατα του ιαδικτύου», Εκδόσεις Π.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2003, Σελ

31 ελευθερία του πληροφορείσθαι ισχύουν και σχετικά µε τις πληροφορίες που διακινούνται µέσω του διαδικτύου. Οµως η ελευθερία του πληροφορείσθαι δεν σηµαίνει την αξίωση πρόσβασης σε όλες τις πηγές των πληροφοριών αλλά στις γενικά προσιτά πηγές πληροφοριών. Προσιτές πηγές στο διαδίκτυο είναι αυτές που απευθύνονται στους χρήστες και είναι ελεύθερη η πρόσβαση, χωρίς να απαιτείται δηλαδή η χρήση κωδικών. Εποµένως η πρόσβαση αρχείου µε την χρήση απαγορευµένων κωδικών (hacking) δεν συνιστά άσκηση του δικαιώµατος του πληροφορείσθαι. εν αντίκειται όµως στην ελευθερία της πληροφορίας η απαίτηση να ζητούν ειδική άδεια οι παροχές πρόσβασης από την Εθνική Επιτροπή τηλεπικοινωνιών και Ταχυδροµείων και η υποχρέωσή τους να τηρούν κάποιες προϋποθέσεις ασφάλειας και ευπρέπειας των πληροφοριών 44 Ο Κυβερνοχώρος ως πεδίο διάδοσης και συλλογής πληροφοριών υπάγεται στη ρύθµιση του άρθρου 5Α 2 του Συντ. Που προβλέπει την ελεύθερη πρόσβαση στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά. Εν τούτοις η παραπάνω ελευθερία τελεί υπό τον όρο των εγγυήσεων των Άρθρων 9Α (προσωπικά δεδοµένα), 9 και 19. Πράγµατι οι Τεχνικές δυνατότητες του διαδικτύου καθιστούν εύκολη την παραβίαση βασικών αρχών όπως η απαγόρευση διαβίβασης δεδοµένων. Με τεχνικές και µεθόδους όπως είναι τα cookies, το data mining κτλ που επιτρέπουν την παραβίαση των προσωπικών δεδοµένων και τη δηµιουργία τάσεων «εµπορευµατοποίησης» των προσωπικών δεδοµένων που «κυκλοφορούν» στο διαδίκτυο ήταν αναγκαίο ένα νοµοθετικού πλαισίου που να εξασφαλίζει το δικαίωµα της απρόσκοπτης συµµετοχής στην Κοινωνία της πληροφορίας µε ταυτόχρονη 44 Ι. Καράκωστας. όπως παραπάνω, Σελ

32 προστασία των προσωπικών δεδοµένων. Τέτοιο νοµικό πλαίσιο αποτελεί το άρθρο 5Α 2 του Συντάγµατος ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Οπως ορίζει το άρθρο 5Α 1 περιορισµοί στο δικαίωµα της πληροφόρησης µπορούν να επιβληθούν µε νόµο - όπως νόµος ορίζει, ειδική νοµοθετική εξουσιοδότηση υπό την προϋπόθεση ότι είναι «απολύτως αναγκαίοι» (αρχή της αναλογικότητας) και επί πλέον ότι «δικαιολογούνται :1)για λόγους εθνικής ασφάλειας, 2)καταπολέµησης του εγκλήµατος ή 3) προστασίας δικαιωµάτων ή συµφερόντων τρίτων (βλέπε παρακάτω). Πιο συγκεκριµένα, περιορισµό της ελευθερίας της πληροφόρησης και µάλιστα ως προς την ενεργητική της πλευρά (ελευθερία του πληροφορείν) αποτελούν και οι περιορισµοί των διαφηµίσεων. Εδώ πρέπει να γίνει αναφορά στο 1491/1984 που ρυθµίζει το καθεστώς της διαφήµισης. Ο νόµος αυτός πέρα από την διάκριση που κάνει σε «εµπορική διαφήµιση» και σε προβολή πολιτικών και άλλων µηνυµάτων» δεν περιορίζει το περιεχόµενο της διαφήµισης αλλά του χώρου και κατ εξαίρεση τον τρόπο. Ετσι, το άρθρο 1 ορίζει ότι δήµοι και οι κοινότητες πρέπει να καθορίζουν χώρους στους οποίους να επιτρέπεται η προβολή διαφηµιστικών µηνυµάτων, ενώ στα άρθρα αναφέρονται οι χώροι στους οποίους απαγορεύεται η διαφήµιση (µνηµεία, ναοί, δηµόσια κτίρια, αρχαιολογικοί χώροι). Επιπλέον, απαγορεύει τελείως την ανάρτηση «αεροπανών» πάνω από κοινόχρηστους χώρους καθώς και τις ενδεικτικές πινακίδες ιδιωτικών επιχειρήσεων κατ αρχήν, 45 Λίλιαν Μήτρου «Το δίκαιο στην Κοινωνία της Πληροφορίας», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2002, Σελ. 36 επόµενες 32

33 πλην εξαιρετικών περιπτώσεων ύστερα από άδεια του ήµου ή της Κοινότητας. Επίσης, ο δήµος ή η κοινότητα καθορίζει τους κοινόχρηστους χώρους για την προβολή πολιτικών ή µη εµπορικών µηνυµάτων, ενώ ειδικοί χώροι προβλέπονται και για την εµπορική διαφήµιση όπως σε λιµάνια, σιδηροδροµικούς σταθµούς, γήπεδα κτλ. Τέλος, η απαγόρευση διαφηµήσεως οινοπνευµατοδών, παιχνιδιών, προϊόντων καπνού αποσκοπεί στην προστασία της δηµόσιας υγείας ή των ανηλίκων. Η ελευθερία του πληροφορείσθαι περιορίζεται κυρίως µε σκοπό την αποτελεσµατική διερεύνηση εγκληµάτων ή διοικητικών παραβάσεων. Χαρακτηριστικός είναι ο νόµος 1599/1986 που ρυθµίζει το δικαίωµα γνώσεως των διοικητικών εγγράφων. Στο άρθρο 16 3 προβλέπονται δύο ευρείες κατηγορίες περιορισµών. Κατά την διάταξη αυτή, «οι υπηρεσίες δηµόσιου τοµέα µπορούν να αρνηθούν την ικανοποίηση του δικαιώµατος... στις περιπτώσεις: α) που παραβλάπτεται το απόρρητο των συζητήσεων του Υπουργικού συµβουλίου και των άλλων Κυβερνητικών οργάνων, το απόρρητο της Εθνικής άµυνας και της Εξωτερικής Πολιτικής, της δηµόσιας πίστης και του νοµίσµατος της ασφάλειας του κράτους και της δηµόσιας τάξης, το ιατρικό, εµπορικό, τραπεζικό ή βιοµηχανικό απόρρητο και κάθε άλλο απόρρητο που προβλέπεται από ειδικές διατάξεις ή β) που µπορεί να δυσχεραίνει την έρευνα δικαστικών, αστυνοµικών, στρατιωτικών ή διοικητικών αρχών σχετικά µε την τέλεση εγκλήµατος ή διοικητικής παράβασης Π.. αγτόγλου «Ατοµικά ικαιώµατα Α», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2005, Σελ