Τάξη Β. Έτος: Καούρη Βασιλίνα. Κουνινιώτη Μελίνα. Παπασπυροπούλου Χρύσα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Transcript

1 ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΗΜΑ

2 Τάξη Β Έτος: Καούρη Βασιλίνα Κουνινιώτη Μελίνα Παπασπυροπούλου Χρύσα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΚΟΣΜΗΜΑ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ 2. ΕΛΗΗΝΙΚΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΚΟΣΜΗΜΑ 3. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟ-ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΚΟΣΜΗΜΑ 4. ΜΟΔΑ ΚΑΙ ΤΑΣΕΙΣ 5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ 6. ΕΥΡΩΠΑΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ 7. ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΣ ΗΛΙΑ ΛΑΛΑΟΥΝΗ 8. ΤΑΣΕΙΣ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ-ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3 ΚΟΣΜΗΜΑ Η ανάγκη του ανθρώπου να εκφραστεί μέσω της εικαστικής χειροτεχνίας και να επέμβει αισθητικά στην εικόνα του, μας ταξιδεύει χιλιάδες χρόνια πίσω, εκεί όπου ο άνθρωπος ξεκίνησε τα πρώτα του βήματα σε ένα υποτυπώδες σύστημα κοινωνικής οργάνωσης. Από τους προϊστορικούς χρόνους ο άνθρωπος χρησιμοποίησε το κόσμημα για να ομορφύνει την εμφάνιση του και να προσελκύσει το άλλο φύλλο. Τα πρώτα υλικά που χρησιμοποίησε ήταν διάφορα αντικείμενα που έβρισκε στη φύση όπως κόκαλα ζώων, διάφορες πέτρες, ξύλο κλπ. Με το πέρασμα των χρόνων, ερευνητές έπειτα από αξιολόγηση στα ευρήματα ανασκαφών προχώρησαν στην εύρεση νέων πολύτιμων υλικών, τα οποία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της σύγχρονης κοσμηματοποιίας. Στην κατασκευή των κοσμημάτων χρησιμοποιούνται διάφορα υλικά όπως χρυσός, άργυρος, δέρμα κ.ά., τα οποία σε συνδυασμό με ποικιλία από πολύτιμες και ημιπολύτιμες πέτρες δημιουργούν κοσμήματα για όλες τις προτιμήσεις. Η ονομασία προέρχεται από το ρήμα κοσμώ που σημαίνει στολίζω. Κόσμημα ονομάζεται κάθε στολίδι για οποιοδήποτε λόγο και αν χρησιμοποιείται αυτό και είναι από τους πρώτους τομείς της λαϊκής χειροτεχνίας. Στις μέρες μας τα κοσμήματα φτιάχνονται στις βιομηχανίες για πλατιά κατανάλωση σε μεγάλες ποσότητες ενώ, όπως προαναφέρθηκε, πολλοί σχεδιαστές κοσμημάτων εμπνέονται από παλαιότερες εποχές. %B1 27/11/ :21 Στην ελληνική γλώσσα για να περιγράψουμε αυτό το είδος κοσμημάτων συνήθως χρησιμοποιούμε τον όρο καλλιτεχνικό. Το καλλιτεχνικό κόσμημα κατασκευάζεται από καλλιτέχνες, οι οποίοι χρησιμοποιώντας αυτό το μέσο, εκφράζουν τις ανησυχίες τους για την εποχή και τους ανθρώπους, τους αισθητικούς τους προβληματισμούς τους τεχνικούς τους πειραματισμούς, και ίσως την κοινωνική τους παρέμβαση. Το καλλιτεχνικό κόσμημα αντιδιαστέλλεται με το στυλιστικό κόσμημα (που μπορεί να λέγεται και εμπορικό κόσμημα) που έχει σαν σκοπό την κόσμηση, δεν έχει καλλιτεχνικές φιλοδοξίες, και συχνά είναι βιομηχανικό προϊόν. Για το καλλιτεχνικό κόσμημα χρησιμοποιείται ενίοτε και η έκφραση εικαστικό κόσμημα. Εικαστικό σημαίνει απεικονιστικό. Η λέξη εικάζω στην αρχαία ελληνική γλώσσα είχε τη σημασία απεικονίζω, φτιάχνω ομοίωμα, παριστάνω με εικόνα. Εικαστικές τέχνες λέγονται οι τέχνες που απεικονίζουν το ωραίο στο χώρο, γλυπτική, ζωγραφική και αρχιτεκτονική. Είναι θεμιτή η διάθεση να ενταχθεί η κοσμηματοποιία στις εικαστικές τέχνες. Αλλά και να μην καθιερωθεί αυτός ο προσδιορισμός, η έκφραση καλλιτεχνικό κόσμημα είναι αρκετά ακριβής. gentini.html 27/11/ :20

4 Τι είναι σύγχρονο - εικαστικό κόσμημα; Όλα ξεκίνησαν την δεκαετία του 60', κυρίως στην Αμερική, την Αγγλία και την Ολλανδία, από καλλιτέχνες που ήθελαν να εξελίξουν το κόσμημα σε κάτι πιο πειραματικό, το οποίο άγγιζε την τέχνη, ακολουθώντας τη φιλοσοφία του Arts & Crafts Μovement», (ένα κίνημα που δίνει έμφαση στα χειροποίητα έργα και εναντιώνεται στη βιομηχανοποίηση και τη φτηνήμηχανική απομίμηση διακοσμητικών στοιχείων). Παρόλο που ήταν αδύνατη η κατάργηση της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής, οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν τα προβλήματα που είχε δημιουργήσει και προτιμούσαν το γνήσιο, το απλό και το χειροποίητο. Οι Βρετανοί ονόμασαν αυτό το εναλλακτικό είδος κοσμήματος «contemporary jewellery», οι Γάλλοι με τη σειρά τους «creative jewellery» και οι Αμερικάνοι «art jewellery». Στη ελληνική γλώσσα θα το αποδίδαμε ως σύγχρονο-εικαστικό κόσμημα. Το σύγχρονο κόσμημα λοιπόν στέκεται ανάμεσα στις παραδοσιακές τεχνικές και στην ατομική έκφραση του δημιουργού. Χρησιμοποιώντας νέα εναλλακτικά υλικά και αναπτύσσοντας νέες τεχνικές, με βάση μια πρωτότυπη ιδέα, ο καλλιτέχνης δημιουργεί συναισθήματα και ερωτήματα στο θεατή του. Μετά τη δεκαετία του 70 σε Ευρώπη και Ελλάδα που υπάρχει οικονομική ανάπτυξη οι δημιουργοί κοσμήματος προχωρούνε σε ένα πλούτο από κοσμήματα-έργα τέχνης τα οποία προέκυψαν ως αποτέλεσμα της ανεμπόδιστης φαντασίας τους. Είναι η εποχή που υπάρχει ζήτηση για το κόσμημα από πλήθος καταναλωτών πάντα βέβαια σε σχέση με την αξία του κοσμήματος και την οικονομική κατάστασή τους. Στη δική μας εποχή το κόσμημα είναι πλέον ένα μέρος της καθημερινής μας ζωής. Στη σύγχρονη κοινωνία γίνεται ένα μέσο για να αναδειχθεί ο χαρακτήρας των ανθρώπων αλλά και η οικονομική κατάσταση που δηλώνεται από το κόστος των υλικών. Στις γυναίκες το κόσμημα προσδίδει μία γοητεία και σε μεγάλο βαθμό τις κάνει να αισθάνονται όμορφα με τον εαυτό τους. Ο 21 ος αιώνας έχει ανανεώσει τον αρχαίο ενθουσιασμό και σεβασμό για το κόσμημα. Το κόσμημα σήμερα, παραμένει στολίδι που μπορεί να μετατρέψει και να ομορφύνει όχι μόνο την εμφάνιση αλλά και να αναδείξει την προσωπικότητα και τις ιδιαιτερότητες του καθενός. sigma973gammachirhoomicronnuomicron---epsiloniotakappaalphasigmatauiotakappa972- kappa972sigmamuetamualpha.html 27/11/ :07

5 Μόδα και τάσεις στο κόσμημα Η μόδα είναι ό,τι στην καθημερινότητα βιώνουμε αλλά και δυστυχώς ότι επιβάλλεται από την «αγορά της τέχνης». Η μόδα του κοσμήματος είναι αποτέλεσμα του κοινωνικού, μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου των λαών. Οι εναλλαγές που μια γυναίκα επιδιώκει στην εμφάνισή της, συμπορεύονται με τις αλλαγές που συμβαίνουν παντού γύρω μας. Στο σώμα μας, στις εποχές στην κοινωνία. Η μόδα βοηθάει την γυναίκα να βρει την αρμονία που αντιστοιχεί στις νέες συνθήκες. Πολλές φορές όμως αναζητάει τις νέες προτάσεις των σχεδιαστών κοσμημάτων και την ειδημόνων της μόδας για να ανανεωθεί και να συμβαδίσει με την εποχή της. Η μόδα στο κόσμημα καθορίζεται βασικά από τις επιδείξεις μόδας των σχεδιαστών ρούχων με τα αξεσουάρ που χρησιμοποιούν και από τις δημιουργίες των οίκων υψηλής κοσμηματοποιίας. Cartier, Bulgari, VanClleef&Arpels. Όμως και άλλοι με λιγότερο βαριά ονόματα μπορούν να χαρακτηριστούν σαν διαμορφωτές τάσεων. Τα ειδικά έντυπα και τα μέσα σε όλο τον κόσμο παρακολουθούν τη δουλειά αυτών των διαμορφωτών τάσεων και ενημερώνουν τους ενδιαφερόμενους, δημιουργούς και κοινό, για το στυλ των κοσμημάτων της επόμενης περιόδου. Οι προτιμήσεις στο κόσμημα ακολουθούν τις γενικές επιταγές τη μόδας: κάτι καινούργιο, κάτι που ανανεώνει,κάτι που επιδιώκει να παραγράψει το παλιό και όταν τα καταφέρνει γίνεται μερικές φορές υπερβολή. 27/11/ :10

6 Χαρακτηριστικά παραδείγματα στις νέες τάσεις της μόδας Αν και ο χρυσός δεν χάνει ποτέ την αξία του κατά καιρούς στη μόδα του κοσμήματος κυριαρχούν και άλλες τάσεις. Τολμηροί συνδυασμοί στα υλικά, μέταλλο, πηλός, ύφασμα, κλωστές άλλοτε σε συμμετρικά και άλλοτε σε ασύμμετρα γεωμετρικά σχήματα,σε σφαίρες κοιλότητες,ευθείες, δημιουργούν ιδέες και κλειδώνονται από την φαντασία των δημιουργών φανταστικά κοσμήματα. Εντυπωσιακά άλλοτε μεγάλα, πολύχρωμα, πρωτότυπα είναι πολλά από τα νέα σχέδια των δημιουργών, κομμάτια που θα εντυπωθούν και δεν θα περάσουν απαρατήρητα. Φαρδιά βραχιόλια, μακριά σκουλαρίκια, και περίεργα σχέδια κάνουν την εμφάνισή τους στις επιδείξεις μόδας. Πολλές φορές τα κοσμήματα στηρίζονται σε ένα δυνατό κέντρο. Έντομα, λουλούδια, φύλλα, φίδια, είναι κάποια από τα εντυπωσιακά μοτίφ. Κρόσσια επανεμφανίζονται δυναμικά, αλλά με ευφάνταστους τρόπους στα κοσμήματα. Τετράγωνα βραχιόλια φορεμένα πολλά μαζί, δημιουργούν ένα πολύ δυναμικό στολισμό για το χέρι. Μεγάλα δαχτυλίδια που ενίοτε καλύπτουν τα τέσσερα δάχτυλα. Τα κολιέ έχουν την τάση να γίνονται όλο και πιο μακριά, και κατά προτίμηση με πολλές σειρές. Τα βραχιόλια επίσης φοριούνται πολλά μαζί και συχνά είναι διάτρητα. Η ανατριχιαστική γοητεία των ερπετών: Όλο και περισσότερες κυρίες θα ξεπεράσουν την αποστροφή που τους προκαλούν τα φίδια και θα αποτολμήσουν να φορέσουν ένα κόσμημα με αυτό το θέμα. Ιππικά κοσμήματα: Το ζωικό βασίλειο ήταν πάντα πηγή έμπνευσης για τους δημιουργούς. Διάτρητα: Τα διάτρητα ανάλαφρα κοσμήματα θα συνεχίσουν να προσελκύουν το ενδιαφέρον. Χρυσός: Θα χρησιμοποιηθεί από τους καλλιτέχνες σε πατιναρισμένο (μαυρισμένο) ή κίτρινο χρυσό Διαμάντια: Τα διαμάντια όταν χρησιμοποιούνται είναι διάφανα ή στις αποχρώσεις του καφέ. 27/11/ :10

7 Ευρωπαϊκές επιρροές Προκειμένου να κατανοήσουμε την πορεία που ακολούθησε το ελληνικό κόσμημα από τα μέσα του 19 ου αιώνα, είναι απαραίτητο να ρίξουμε μια ματιά στα γεγονότα και στις μεγάλες αλλαγές που συμβαίνουν στον ευρωπαϊκό κυρίως χώρο και ειδικά στην κοντινή Ιταλία, αφού οι επιρροές είναι αμφίδρομες. Το μεγάλο διεθνές ενδιαφέρον που παρατηρήθηκε στην Ευρώπη στη στροφή του 20 ου αιώνα, τόσο για του αρχαιολογικού τύπου ελληνικό κόσμημα όσο και για τις παραδοσιακές τεχνικές και γενικότερα για τη χειροποίητη εργασία, προκάλεσε η στροφή προς τον κλασικισμό, ιδιαίτερα μετά την ανακάλυψη των ετρουσκικών ταφών στην Ιταλία το 1830, που ήταν γεμάτοι από χρυσά κοσμήματα, λεπτοδουλεμένα με σύνθετες αρχαίες τεχνικές, όπως συρματερή, κοκκίδωση και άλλες. Η περίτεχνη διακόσμηση των κοσμημάτων αυτών με τεχνικές άγνωστες στους Ιταλούς οδήγησαν τον κοσμηματοποιό Καστελάνι (Fortunato Pio Castellani) να μελετήσει και να αναπαράγει τις ιδιαίτερα σύνθετες μεθόδους κατασκευής των κοσμημάτων αυτών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία της Σχολής γύρω στα 1840, όπου δίδαξε τις τεχνικές του αρχαίου κλασικού κοσμήματος. Την κοκκίδωση δεν κατάφερε να την αναπαράγει ακριβώς, ενώ η συρματερή τεχνική (φιλιγκράν) εφαρμόσθηκε ευρέως. Την ίδια εποχή η ανακάλυψη της επιχρύσωσης με τη μέθοδο της ηλεκτρόλυσης συντέλεσε στην ευρεία εξάπλωση των κοσμημάτων αυτών τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική. Την ίδια εποχή πολλοί Έλληνες τεχνίτες αργυροχρυσοχόοι (χρυσικοί) από την ηπειρωτική κυρίως Ελλάδα, όπως Καλαρρυτινοί και πολλοί άλλοι, πηγαίνουν να εργασθούν στην Ιταλία κυρίως, όπου τα κοσμήματα και τα ασημικά που φτιάχνουν είναι περιζήτητα. Η Κέρκυρα αποτελεί χρυσοχοϊκό κέντρο και ταυτόχρονα σταθμό για την Ιταλία όπου υπάρχει αγορά για τα κοσμήματα που έφτιαχναν και πουλούσαν. Παράδειγμα, η οικογένεια Βούλγαρη, απόγονοι της οποίας σήμερα διευθύνουν τον οίκο Bulgari («Bulgari» by D. Mascetti A Triossi. Abbeville Press Publishers).

8 Μουσείο κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη Διαθέτει 45 συλλογές σχεδιασμένες από τον ιδρυτή του μουσείου, ενώ στις αίθουσές του ξεδιπλώνεται η ιστορία της ελληνικής χρυσοχοίας. Το Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη (ΜΚΗΛ) άνοιξε για το κοινό το Δεκέμβριο του Σκοπός του ιδρυτή του ήταν να στεγάσει μερικά από τα δημιουργήματα που σχεδίασε κατά τη διάρκεια της χρυσοχοικής του καρίερας από το 1949 μέχρι σήμερα, σε έναν χώρο που θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έλξης για τους νέους δημιουργούς. Με αφετηρία τις δημιουργίες του Ηλία Λαλαούνη και το όραμά του, το Μουσείο μελετήθηκε έτσι ώστε να συνδυάσει τον εκπαιδευτικό του χαρακτήρα με αυτόν ενός πολιτιστικού ιδρύματος. Ως στόχους του έχει θέσει την ανάδειξη της ιστορίας του ελληνικού πολιτισμού και της χρυσοχοίας, και τη διαμόρφωση του Μουσείου σε ένα κέντρο σπουδής του κοσμήματος. Με τα μόνιμα εκθέματα του, τη βιβλιοθήκη, το εργαστήριο, το οπτικοακουστικό υλικό και μέσα από τις περιοδικές εκθέσεις και τα ειδικά προγράμματα, το ΜΚΗΛ είναι το μοναδικό μουσείο κοσμήματος στον κόσμο που στράφηκε στην εκπαίδευση του κοινού μέσα από μια σύγχρονη μουσειολογική προσέγγιση. Το ΜΚΗΛ συγκροτούν δύο κτιριακά κοσμήματα που στεγάζουν τα γραφεία διοίκησης με τη βιβλιοθήκη και τον εκθεσιακό χώρο, στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης. Ειδικές μελέτες συντέλεσαν στη δημιουργία άριστων συνθηκών περιβάλλοντος για εκθέματα και επισκέπτες, και επέτρεψαν τη συνδιασμένη χρήση οπτικοακουστικών μέσων και ηλεκτρονικών εγκαταστάσεων τελευταίας τεχνολογίας. Έξι Θεματικές Ενότητες Στη μόνιμη έκθεση περιλαμβάνονται περισσότερα από κοσμήματα και μικρογλυπτά από 45 συλλογές σχεδιασμένες από τον Ηλία Λαλαούνη κατά την περίοδο Οι συλλογές είναι χωρισμένες σε έξι θεματικές ενότητες, έτσι ώστε ο επισκέπτης να ακολουθεί την ιστορία της τέχνης μέσα από το κόσμημα. Η πρώτη ενότητα, η «Αυγή της Τέχνης» με συλλογές όπως η «Ευρωπαική Χαραυγή» και η «Παλαιολιθική-Νεολιθική», μελετά τον προιστορικό άνθρωπο μέσα από μαρτυρίες του που έχουν αποτυπωθεί στις βραχογραφίες, τα εργαλεία και αντικείμενα της εποχής του.

9 Η δεύτερη ενότητα, η «Ιστορία της Ελληνικής Τέχνης», περιλαμβάνει συλλογές εμπνευσμένες απλο την Εποχή του Χαλκού μέχρι και τη Βυζαντινή περίοδο. Για τη δημιουργία αυτών των συλλογών ο Ηλίας Λαλαούνης μελετά και αντλεί στοιχεία απί την τέχνη, την αρχιτεκτονική, τη θρησκεία και το έπος. Η σημασία τους έγκειται μεταξύ άλλων και στη χρήση αρχαίων τεχνικών και στη δεξιοτεχνία της επεξεργασίς τους. Η ενότητα των «12 Πολιτισμών», περιλαμβάνει κοσμήματα εμπνευσμένα από την τέχνη και την αρχιτεκτονική της ευρωπαικής, αμερικανικής και της ασιατικής ηπείρου, προσπαθώντας να μεταδώσει το πνεύμα διαφορετικών πολιτισμών, αλλά και να αναδείξει κάποια κοινά τους χαρακτηριστικά με την ελληνική τέχνη. Περισσότερες από επτά συλλογές εμπνευσμένες από τη φύση αποτελούν την τέταρτη ενότητα στην οποία αποδίδονται θέματα από το φυτικό και το ζωικό βασίλειο. Συλλογές όπως οι «Παστοράλε», «Αγριολούλουδα» και «Μικρόκοσμος» εμπνέονται από τη βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου για επιστροφή στη φύση. Τα τεχνολογικά επιτεύγματα και οι επιστημινικές ανακαλύψεις, καθώς και ι αέναος κύκλος της ζωής, που αυτές εξερευνούν και υπηρετούν, οδήγησαν τον Ηλία Λαλαούνη στη δημιουργία συλλογών που αποτελούβν την πέμπτη ενότητα «Τεχνολογί-Βιολογία». Οι μορφές που εμφανίζονται κάτω από το μικροσκόπιο και μέσα από το τηλεσκόπιο, οι νόμοι της φυσικής, και η έντεχνη ανθρώπινη κίνηση είναι ενδεικτικές των δρόμων που ακολούθησε η έμπνευση του καλλιτέχνη. Οι «Ειδικές Παραγγελίες» που αποτελούν την έκτη και τελευταία ενότητα περιλαμβάνουν κοσμήματα και αντικείμενα τέχνης που φιλοτεχνήθηκαν για πρόσωπα και που με το έργο τους πρωτοπόρησαν στο χώρο της πολιτικής, της θρησκείας, των γραμμάτων και των τεχνών και που υλοποιεί σε έργα από ευγενή μέταλλα και ημιπολύτιμους λίθους. Ο καλλιτέχνης επιλέγει στοιχεία χαρακτηριστικά του έργου και της προσωπικότητας των ατόμων και τα αποδίδει συμβολικά σε αφηρημένες μορφές. Ιστορία του κοσμήματος Μια σειρά ταινιών βρίσκονται στη διάθεση των επισκεπτών σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα. Τα επεξηγηματικά κείμενα στις προθήκες, τα ενημερωμένα και στη διάθεση του κοινού αρχεία και το πρότυπο εργαστήρι χρυσοχοίας επιτρέπουν στον επισκέπτη να αποκομίσει μια ολοκληρωμένη εικόνα, όχι μόνο για τα κοσμήματα που σχεδιάστηκαν από τον Ηλία Λαλαούνη και ακατασκευάστηκαν στα εργαστήριά του, αλλά και για την εξέλιξη της ελληνικής χρυσοχοίας. Οι περιοδικές εκθέσεις που φιλοξενεί το Μουσείο Κοσμήματος Λαλαούνη σκοπό έχουν να γνωρίσει το ελληνικό κοινό μικρογλυπτική και κοσμήματα εποχής από την Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο, να ενημερωθεί για την ιστορία του κοσμήματος, αλλά και για την πορεία του ελληνικού χειροποίητου κοσμήματος σήμερα.

10

11 Τάσεις φθινόπωρο-χειμώνας 2013 Αυτό το φθινόπωρο το στυλ αλλάζει και από τα τολμηρά και πιο φωτεινά χρώματα του καλοκαιριού κινείται σε πιο πλούσια και λαμπερά κοσμήματα. Πολλά vintage κομμάτια ευνοήθηκαν, καθώς και τα σχέδια που διαθέτουν εξωτικά και γεωμετρικά σχήματα. Από κολάρα σε μεγάλο πάχος και βαριά κολιέ, σε κομμάτια ασήμι το οποίο είναι η προτιμώμενο από το χρυσό αυτή τη σεζόν. Δαχτυλίδια που καλύπτουν τα δύο δάχτυλα και πολλά σχέδια ιταλικής κουλτούρας θα φορεθούν πολύ. 27/11/ :03

12

13 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βικιπαίδεια Φωτογραφίες εργασίας (Dolce & Gabbana Fall , εμπνευσμένα από τις ιταλικές ρίζες την κουλτούρα και τη θρησκεία) Βιβλιοθήκη Πατρών ( 27/11/ :43) Εφημερίδα «Καθημερινή 1999» Ιστοσελίδα Μουσείου Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη Ιστοσελίδα «Κόσμημα Ελευθερίου»