Ένωσης, ιδίως της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων» σ ένα

Transcript

1 ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Μάθημα: «Πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ι: Ενιαία Ευρωπαϊκή Αγορά & Συνοδευτικές πολιτικές» Σημειώσεις Όλγα Τσόλκα, επίκουρη καθηγήτρια «ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΕ ΠΟΙΝΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ»: Συστατικό στοιχείο του «ΧΩΡΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ» ΤΗΣ ΕΕ Ι. Θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο 1. Επί της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πεδίο της «δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις» Η ανάπτυξη ενωσιακής πολιτικής στο πεδίο της δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις προβλήθηκε ήδη στη Συνθήκη του Μάαστριχτ ως ένα αναγκαίο μέσο για την επίτευξη «των στόχων της Ένωσης, ιδίως της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων» σ ένα «χώρο» χωρίς εσωτερικά σύνορα. Η ανωτέρω επιδίωξη διαπνέει τις μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ ουσιώδεις- διαδοχικές τροποποιήσεις των Συνθηκών, καθώς και τις πολιτικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, αλλά και τη σύνολη δράση των λοιπών θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Καίριο κομβικό σταθμό στη θεσμική και δικαιϊκή εξέλιξη συνιστά η σύνδεση της «δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις» με τη διατήρηση και ανάπτυξη της Ένωσης ως «χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης». Τούτη, αρχής γενομένης από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ, αποτέλεσε τον πλέον καθοριστικό παράγοντα για τη διαφοροποίηση των κανόνων λειτουργίας της ενωσιακής δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις έναντι εκείνων της διεθνούς συνεργασίας. Ειδικότερα, ο όρος «συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις» αρχίζει να υπερβαίνει το νόημα που έχει ο αντίστοιχος όρος στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης κι εκφράζει την ανάπτυξη ενός ιδιότυπου νομικού συστήματος. 1

2 Η ανάδειξη της έννοιας της «χώρου» προσλαμβάνει ουσιαστικό χαρακτήρα κατά την σταδιακή- αναδιαμόρφωση του εν λόγω συστήματος και τον αναπροσδιορισμό της ενωσιακής πολιτικής στο εν λόγω πεδίο. Ειδικότερα, ο ουσιαστικός αυτός χαρακτήρας αναδεικνύεται από τα ακόλουθα δεδομένα: - Οι πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνονται και οι νομικές πράξεις που θεσπίζονται διαπνέονται από τη λογική της υπέρβασης της εδαφικότητας στο πλαίσιο απονομής της ποινικής δικαιοσύνης. - Ως στόχευση προβάλλεται η ανάπτυξη ενός «χώρου ποινικής δικαιοσύνης» εντός της ΕΕ, όπου δεν χωρούν πλέον πολιτικές σκοπιμότητες και η «αρχή της εθνικής κυριαρχίας» σχετικοποιείται ή κατά άλλη ανάγνωση μεταλλάσσεται. - Ως θεμελιώδης αρχή για την συγκρότηση του «χώρου» αυτού αναγνωρίζεται η αποκαλούμενη «αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης», η οποία «μεταφέρθηκε» από το χώρο της εσωτερικής αγοράς και στο χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Χρονικό ορόσημο συνιστά το έτος 1999, όπου το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατά τη σύνοδό του στο Τάμπερε- έλαβε σημαντικές αποφάσεις, οι οποίες σφράγισαν όλες τις μετέπειτα εξελίξεις. Το ανωτέρω θεσμικό όργανο, επικαλούμενο τις «κοινές αξίες» στις οποίες θεμελιώνεται η Ένωση, το «κοινοτικό κεκτημένο» και την «αμοιβαία εμπιστοσύνη», εξαγγέλλει ως «ακρογωνιαίο λίθο» της ενωσιακής δικαστικής συνεργασίας την «αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης δικαστικών αποφάσεων». Στην πράξη, η ποιοτική αυτή μεταλλαγή της πολιτικής της Ένωσης εκδηλώθηκε τον Ιούνιο του έτους 2002, όταν θεσπίστηκε ως πρώτο μέτρο εφαρμογής της αμοιβαίας αναγνώρισης, η απόφαση-πλαίσιο «για το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και τις διαδικασίες παράδοσης μεταξύ των κρατών μελών». Το Συμβούλιο προσέδωσε στην ανωτέρω πολιτική απόφαση νομική μορφή, «αντικαθιστώντας» την κλασσική διαδικασία αίτησης έκδοσης από ένα «σύστημα ελεύθερης κυκλοφορίας ποινικών αποφάσεων» εντός του παραπάνω «χώρου», όπου τον αποφασιστικό ρόλο για τη διεθνική εκτελεστότητα των αποφάσεων αυτών έχει αποκλειστικά η δικαστική λειτουργία. 2

3 Σήμερα, μετά τη Συνθήκη της Λισσαβώνας, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναπτύσσει δυναμικά την πολιτική της στο πεδίο της «δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις», σύμφωνα με τις ενισχυμένες αρμοδιότητες που προβλέπονται στο ισχύον σύστημα. 2. Ο «χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης» ως τομέας συντρέχουσας αρμοδιότητας κράτους και Ευρωπαϊκής Ένωσης 2.1.Tο μεταρρυθμιστικό εγχείρημα της Συνθήκης της Λισσαβώνας παρά τους πολιτικούς συμβιβασμούς που εμπεριέχει- αποτελεί σταθμό στην σχέση ενωσιακού και ποινικού δικαίου. Σημαντικές μάλιστα αλλαγές που απαντούσαν στη Συνταγματική Συνθήκη μεταφέρονται κι ενσωματώνονται στο νέο θεσμικό και κανονιστικό σύστημα. Ειδικότερα: - Η «δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις» αποτελεί πλέον, ως συστατικό στοιχείο του «χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης», συντρέχουσα αρμοδιότητα κράτους και Ευρωπαϊκής Ένωσης (: ά. 4 παρ. 2 ι) ΣυνθΛΕΕ). Με τη διάταξη της παρ. 2 του ά. 3 ΣυνθΕΕ αναγνωρίζεται ότι η Ένωση «παρέχει στους πολίτες της χώρο ελευθερίας ασφάλειας και δικαιοσύνης χωρίς εσωτερικά σύνορα». - Εντός του νέου θεσμικού πλαισίου, η οριοθέτηση των σχετικών αρμοδιοτήτων της Ένωσης και της σχέσης της με το κράτος διέπεται από την αποκαλούμενη «αρχή της δοττής αρμοδιότητας» (: ά. 5 ΣυνθΕΕ). 1 Τα «νομοθετικά» καθήκοντα ασκεί το Συμβούλιο από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (: ά. 14 και 16 ΣυνθΕΕ σε συνδυασμό με ά. 82 επ. ΣυνθΛΕΕ). Όπως προκύπτει από τη διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 2 ΣυνθΛΕΕ, προτεραιότητα για τη λήψη των σχετικών μέτρων δίδεται στην Ένωση: «[..] η Ένωση και τα κράτη μέλη δύνανται να νομοθετούν και να εκδίδουν νομικά δεσμευτικές πράξεις στον τομέα αυτό. Τα κράτη μέλη ασκούν τις αρμοδιότητές τους κατά το μέτρο που η Ένωση δεν έχει ασκήσει τη δική της». Παράλληλα, όμως, τίθεται η υποχρέωση στα όργανά της να εφαρμόζουν τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, για την τήρηση των οποίων μεριμνούν (και) τα εθνικά κοινοβούλια (: ά. 5 1 Σύμφωνα με την εν λόγω αρχή, κατά το γράμμα της παρ. 2 του άρθρου 5 ΣυνθΕΕ, «η Ένωση ενεργεί εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων που της απονέμουν τα κράτη μέλη με τις Συνθήκες για την επίτευξη των στόχων που οι Συνθήκες αυτές ορίζουν», βλ. σχετ. την έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ο.π., Α6-0013/2008, σελ. 7 επ., ιδίως σελ. 27, όπου σημειώνεται ότι η αρχή αυτή «εμποδίζει από τη φύση της την ανάδειξη οποιουδήποτε συγκεντρωτικού υπερκράτους». 3

4 ΣυνθΕΕ σε συνδυασμό με ά. 69 ΣυνθΛΕΕ). Σύμφωνα μάλιστα με το Πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή των ανωτέρω αρχών, το κάθε εθνικό κοινοβούλιο ή ένα σώμα αυτού έχει το δικαίωμα -δια του κράτουςνα υποβάλει «προσφυγή» ενώπιον του ΔΕΕ «λόγω παραβίασης, από νομοθετική πράξη, της αρχής της επικουρικότητας» (: ά. 8) Με την κατάργηση των πυλώνων και τις σχετικές ουσιώδεις μεταβολές, η ενιαία αντιμετώπιση του χώρου ελευθερίας ασφάλειας και δικαιοσύνης διαπνέει πλέον το ίδιο το κείμενο των Συνθηκών. 2 Ειδικότερα, σύμφωνα με το γράμμα της γενικής διάταξης της παρ. 3 του ά. 67 ΣυνθΛΕΕ, η Ένωση «καταβάλλει προσπάθεια για να εξασφαλίζει υψηλό επίπεδο ασφάλειας με τη θέσπιση μέτρων πρόληψης και καταστολής της εγκληματικότητας [..] μέτρων συντονισμού και συνεργασίας [..] καθώς και με την αμοιβαία αναγνώριση των δικαστικών αποφάσεων σε ποινικές υποθέσεις και, εάν χρειάζεται, την προσέγγιση των ποινικών νομοθεσιών». Πλέον συγκεκριμένα, για τη «δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις» (ά. 82 επ. ΣυνθΛΕΕ) παρατηρείται ότι: Πρώτον, με τη ρητή πλέον αναγνώριση της αμοιβαίας αναγνώρισης δικαστικών αποφάσεων, ως «θεμελίου» της εν λόγω δικαστικής συνεργασίας (ά. 82 ΣυνθΛΕΕ) επιβεβαιώνεται η βαρύνουσα κανονιστική της σημασία για την ανάπτυξη ενός διεθνικού «χώρου ποινικής δικαιοσύνης» εντός της Ένωσης. Επίσης υποδηλώνεται η απομάκρυνση από τη λογική της ενοποίησης των νομικών και δικαιϊκών συστημάτων των κρατών μελών 3 και η μετάβαση στη διαμόρφωση «κοινών ελάχιστων κανόνων», που λειτουργικά όμως- εξυπηρετεί επιμέρους σκοπούς. Πρόκειται ιδίως για: ι) την αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων αμοιβαίας αναγνώρισης, ιι) την αποτελεσματική προστασία εννόμων συμφερόντων της Ένωσης, όπως λ.χ. την προστασία του περιβάλλοντος και την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ίδιας της Ένωσης. 2 Στη ΣυνθΛΕΕ και συγκεκριμένα στον τίτλο IV απαντούν ορισμένες γενικές διατάξεις (κεφάλαιο 1 ο ) κι εν συνεχεία οι ειδικότεροι κανόνες που διέπουν τις επιμέρους πολιτικές και δράσεις της Ένωσης. Εκτός από τη δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις, αυτές περιλαμβάνουν: τις πολιτικές σχετικές με τους ελέγχους στα σύνορα, το άσυλο και τη μετανάστευση (κεφάλαιο 2), τη δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις (κεφάλαιο 3) και την αστυνομική συνεργασία (κεφάλαιο 5). 3 Εξαιρέσεις απαντούν στον τομέα της ποινικής προστασίας των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης, όπως προκύπτει από τις διατάξεις των ά. 86 και 325 ΣυνθΛΕΕ. 4

5 Δεύτερον, επανατίθεται η έννοια της «ασφάλειας» ως βασική συνιστώσα της σχετικής πολιτικής της Ένωσης. Εν τούτοις, επισημαίνεται στη θεωρία 4, ότι από το πλέγμα των διατάξεων των ά. 2, 3 και 6 της ΣυνθΕΕ καθώς και της παρ. 1 του ά. 67 της ΣυνθΛΕΕ συνάγεται -ή άλλως είναι ερμηνευτικά επιβεβλημένη- η αξιακή προσέγγιση του όλου χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Η διάσταση αυτή αποτυπώνεται στο αποκαλούμενο Πρόγραμμα της Στοκχόλμης καθώς και στις εντεύθεν ανακοινώσεις των λοιπών θεσμικών οργάνων 5, όπου διακηρύσσεται η προσήλωση στις θεμελιώδεις «αξίες» της Ένωσης και στη διασφάλιση των δικαιοκρατικών εγγυήσεων υπέρ των «πολιτών» της. Μάλιστα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θέτει τρεις «προτεραιότητες» για την οικοδόμηση του «χώρου ποινικής δικαιοσύνης της Ευρωπαϊκής Ένωσης»: το σεβασμό θεμελιωδών δικαιωμάτων, την αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης και την ανάγκη διατήρησης της συνοχής των εθνικών ποινικών συστημάτων. 6 Οι ανωτέρω προτεραιότητες φαίνεται να απορρέουν από τη γενική διάταξη της παρ. 1 του ά. 67 ΣυνθΛΕΕ: «Η Ένωση συγκροτεί χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, με σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των διαφορετικών νομικών συστημάτων και παραδόσεων των κρατών μελών». Οι δύο αυτοί κανόνες δεσμεύουν τα όργανα της Ένωσης κατά τη λήψη των σχετικών αποφάσεων και τη θέσπιση των νομικών πράξεων. Σχετικώς σημειώνεται ότι: α) Μετά τη Συνθήκη της Λισσαβώνας δύο επιμέρους, αλλά και αλληλένδετες μεταξύ τους διατάξεις συνθέτουν το κανονιστικό πλαίσιο των πηγών των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ένωσης. Πρόκειται για τους «συνταγματικού χαρακτήρα» κανόνες: ι) της παρ. 3 του ά. 6 ΣυνθΕΕ και ιι) της παρ. 1 του ιδίου ως άνω άρθρου, με την οποία αναγνωρίστηκε η νομική δεσμευτικότητα του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (ΧΘΔΕΕ). 4 Πρβλ. σχετ. Καϊάφα-Γκμπάντι, Ευρωπαϊκό Ποινικό Δίκαιο και Συνθήκη της Λισσαβώνας, 2011, σελ. 10 επ., Μυλωνόπουλου, Το Ευρωπαϊκό Ποινικό Δίκαιο μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, ΠΧρ ΞΑ σελ. 81 επ., Meyer, Das Strafrecht im Raum der Freiheit, der Sicherheit und des Rechts, EuR 2011, σελ. 190 επ. 5 Βλ. το έγγραφο του Συμβουλίου 17024/2/09 για το πολυετές πρόγραμμα σχετικά με το χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, καθώς και την ανακοίνωση της Επιτροπής, COM (2010) 171 τελικό. 6 Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της για το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης, Ρ7_ΤΑ(2009)

6 Οι κανόνες αυτοί δεσμεύουν τόσο τα όργανα της Ένωσης όσο και τα όργανα των κρατών μελών, όταν νομοθετούν ή εφαρμόζουν δίκαιο της Ένωσης. β) Από τις ρυθμίσεις των ά. 82 επ. ΣυνθΛΕΕ συνάγεται ότι ο σεβασμός της διαφορετικότητας των ποινικών συστημάτων και παραδόσεων μετουσιώνεται σε ουσιαστικό, αλλά και διαδικαστικό όρο της ενωσιακής δικαιοθεσίας στον κρίσιμο αυτό τομέα της συντρέχουσας αρμοδιότητας κράτους και Ευρωπαϊκής Ένωσης. 3. Η θεματική λειτουργική πολυδιάσταση της «δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις» και τα βασικά χαρακτηριστικά του δικαιοθετικού συστήματος Η ενωσιακή δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις εμφανίζει θεματικά μία τριμερή διάσταση: - συνεργασία μεταξύ δικαστικών αρχών -θέσπιση κοινών ελάχιστων κανόνων ουσιαστικού και δικονομικού ποινικού δικαίου -συντονισμός στον τομέα της ποινικής δίωξης. Όμως, πριν προχωρήσουμε στα θεματικά αυτά αντικείμενα, κρίνονται κατ αρχάς σκόπιμες ορισμένες διευκρινήσεις όσον αφορά τα νομικά μέσα και τους φορείς του σχετικού δικαιοθετικού συστήματος Νομικά μέσα και φορείς του δικαιοθετικού συστήματος Νομικά (δεσμευτικά) μέσα είναι πλέον ο Κανονισμός, η Οδηγία και η Απόφαση. 7 Από τις τρεις αυτές νομικές πράξεις μόνον ο Κανονισμός αναπτύσσει άμεση ισχύ στην έννομη τάξη των κρατών μελών. Η λήψη εσωτερικών μέτρων ενσωμάτωσης αποτελεί μεν αναγκαίο όρο για την ισχύ της Οδηγίας (και της Απόφασης). Όμως, σε όσες περιπτώσεις αναγνωρίζονται δικαιώματα υπέρ των πολιτών, η διάκριση μεταξύ αμέσου και εμμέσου κάθετου- εννόμου αποτελέσματος της Οδηγίας αμβλύνεται ουσιωδώς, σύμφωνα με τη σχετική νομολογία του ΔΕΕ. Καθοριστική είναι η αναγνώριση της δυνατότητας του ατόμου να επικαλεστεί δικαιώματα που κατοχυρώνονται σε μια Οδηγία, ακόμη κι αν 7 Βλ. ά. 288 ΣυνθΛΕΕ, όπου στις εν γένει νομικές πράξεις της Ένωσης περιλαμβάνονται επίσης οι συστάσεις και οι γνώμες, οι οποίες δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα. 6

7 αυτή δεν έχει ενσωματωθεί ή έχει ενσωματωθεί μερικώς- στο εσωτερικό δίκαιο. Σε επίπεδο «προνομοθετικής» διαδικασίας παρατηρείται μία ευρεία συμμετοχή πολλαπλών παραγόντων (Akteure). Καθοριστική είναι -και πάλι- η συμβολή του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (: ά. 68 ΣυνθΛΕΕ). Δικαίωμα υποβολής πρότασης για τη θέσπιση μιας νομικής πράξης παρέχεται όχι μόνον στην Επιτροπή, αλλά και στα κράτη μέλη, εφόσον η εν λόγω πρόταση συνιστά «πρωτοβουλία του ενός τετάρτου» αυτών (: ά. 76 ΣυνθΛΕΕ). Στη συνάφεια αυτή αξιοπρόσεκτη είναι η διάταξη του ά. 11 παρ. 4 της ΣυνθΕΕ περί της δυνατότητας πολιτών της Ένωσης (υπό ορισμένα ποσοτικά κριτήρια) να καλέσουν την Επιτροπή να υποβάλλει κατάλληλες σχετικές προτάσεις. 8 Ιδιαιτέρως σημαντικό είναι το θεσμικό πλέον δικαίωμα (και αντιστοίχως η υποχρέωση) ενεργούς συμμετοχής του εκάστοτε εθνικού Κοινοβουλίου επί της αξιολόγησης των «σχεδίων νομοθετικών πράξεων» της Ένωσης. Από τις ρυθμίσεις των σχετικών Πρωτοκόλλων 9 συνάγεται ότι εν προκειμένω τα εθνικά κοινοβούλια δεν περιορίζονται στον έλεγχο των κυβερνήσεων, όπως αυτές εκπροσωπούνται δια του Συμβουλίου ή του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στην ενωσιακή διαδικασία. Ο ρόλος τους αναβαθμίζεται, στο βαθμό που είναι αυτοτελής και ανεξάρτητος της εκάστοτε κυβέρνησης. Η αιτιολογημένη γνώμη τους επί της παραβίασης της αρχής της επικουρικότητας μπορεί μάλιστα (υπό ποσοτικά κριτήρια και πάλι) να οδηγήσει στην επανεξέταση του σχεδίου της νομοθετικής πράξης. 10 Σε «νομοθετικό» επίπεδο, οι νομικές πράξεις θεσπίζονται με τη συνέργεια Συμβουλίου και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στο πλαίσιο άλλοτε της συνήθους και άλλοτε της ειδικής νομοθετικής διαδικασίας Στην ανωτέρω διάταξη προβλέπεται ότι: «Πολίτες της Ένωσης, εφόσον συγκεντρωθεί αριθμός τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου, υπήκοοι σημαντικού αριθμού κρατών μελών, μπορούν να λαμβάνουν την πρωτοβουλία να καλούν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, να υποβάλλει κατάλληλες προτάσεις επί θεμάτων στα οποία οι εν λόγω πολίτες θεωρούν ότι απαιτείται νομική πράξη της Ένωσης για την εφαρμογή των Συνθηκών». 9 Πρόκειται για τα Πρωτόκολλα «σχετικά με το ρόλο των εθνικών Κοινοβουλίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και «σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας». 10 Βλ. τις σχετικές διατάξεις των παρ. 2 και 3 του ά. 7 του Πρωτοκόλλου για την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, όπου μάλιστα σε αντίθεση με τους λοιπούς τομείς της ευρωενωσιακής δικαιοθεσίας, στο πεδίο της δικαστικής (και αστυνομικής) συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις το σχέδιο επανεξετάζεται, εάν οι εν λόγω αιτιολογημένες γνώμες αντιπροσωπεύουν το ένα τέταρτο των ψήφων που έχουν τα εθνικά κοινοβούλια. 11 Για τις εν λόγω διαδικασίες βλ. τις διατάξεις των ά. 294 επ.συνθλεε. 7

8 2.2. Τα επιμέρους θεματικά αντικείμενα Υπό το πρίσμα της ως άνω τριμερούς διάστασης της ενωσιακής δικαστικής συνεργασίας, παρατηρούνται ειδικότερα τα εξής: α) Ως προς τη συνεργασία μεταξύ δικαστικών αρχών Στα «νομοθετικά» όργανα της Ένωσης παρέχεται η ευχέρεια επιλογής των νομικών μέσων για τη λήψη μέτρων που αφορούν τη συνεργασία μεταξύ δικαστικών αρχών υπό την ευρεία έννοια, δηλαδή τη θέσπιση κανόνων: ι) αμοιβαίας αναγνώρισης ποινικών αποφάσεων και διαταγών, ιι) πρόληψης και επίλυσης συγκρούσεων δικαιοδοσίας, ιιι) υποστήριξης κατάρτισης κρατικών λειτουργών και υπαλλήλων καθώς και ιv) διευκόλυνσης της συνεργασίας τους «κατά την άσκηση ποινικών διώξεων και εκτέλεση αποφάσεων» (: δεύτερο εδ. της παρ. 1 του ά. 82 ΣυνθΛΕΕ). Ακόμη δεν είναι δυνατό να εκτιμηθεί, αν ο Κανονισμός θ αποτελέσει το νομικό μέσο θεσμοθέτησης των ανωτέρω κανόνων. 12 Εν τούτοις, δεν μπορεί ν αμφισβητηθεί ότι η πρόβλεψη της σχετικής δυνατότητας σε συνδυασμό με την απουσία του «μηχανισμού εφεδρικής τροχοπέδης» 13 ή άλλως «της ρήτρας επείγουσας αναστολής» 14 (που προβλέπεται για την προσέγγιση των ουσιαστικών και ποινικών δικονομικών διατάξεων) καταδεικνύουν την ποιοτική εμβάθυνση της αρμοδιότητας της Ένωσης στα εν λόγω θεματικά αντικείμενα. β) Ως προς τη θέσπιση κοινών ελάχιστων κανόνων ουσιαστικού και δικονομικού ποινικού δικαίου Αποκλειστικό νομικό μέσο για τη θέσπιση των ανωτέρω κανόνων είναι η Οδηγία. Ιδιαιτέρως σημαντικές είναι οι ρυθμίσεις των ά. 82 παρ. 3 και 83 παρ. 3 ΣυνθΛΕΕ, όπου αποτυπώνεται η βούληση των κρατών μελών να διατηρήσουν -σ ένα βαθμό- τον έλεγχο των σχετικών ενωσιακών 12 Όπως έλαβε χώρα, μετά τη Συνθήκη του Άμστερνταμ, στο πεδίο της «δικαστικής συνεργασίας σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις», βλ. σχετ. τον Κανονισμό (ΕΚ) 805/2004, ΕΕ L 143/1 επ. με την οποίο θεσμοθετήθηκε ο «ευρωπαϊκός εκτελεστός τίτλος για τις μη αμφισβητούμενες αξιώσεις» και τον Κανονισμό (ΕΚ) 1896/2006, L 399/1 επ., με τον οποίο θεσπίστηκε μια κοινή «διαδικασία ευρωπαϊκής διαταγής πληρωμής». 13 Κατά τη διατύπωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην έκθεσή του επί της Συνθήκης της Λισαβώνας, Α6-0013/2008, σελ Βλ. Καϊάφα-Γκμπάντι, ο.π., 2011, σελ

9 πράξεων. Ουσιαστικά φαίνεται μάλιστα να διατηρείται η αρχή της ομοφωνίας, αφού «όταν ένα μέλος του Συμβουλίου εκτιμά ότι σχέδιο οδηγίας [..] θίγει θεμελιώδεις πτυχές του συστήματός του ποινικής δικαιοσύνης, μπορεί να ζητήσει να υποβληθεί το θέμα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο». Στην προκείμενη αναστολή της νομοθετικής διαδικασίας τίθεται τέρμα, μόνον εφόσον επιτευχθεί συναίνεση στους κόλπους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Στην αντίθετη περίπτωση, παρέχεται η κρίσιμη για τους σκοπούς της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης- δυνατότητα προσφυγής στη διαδικασία της «ενισχυμένης συνεργασίας». Η πρόβλεψη της ως άνω αόριστης κατά περιεχόμενο- ρήτρας αναστολής εξυπηρετεί τα ίδια τα κράτη, καθόσον εναπόκειται αποκλειστικά στην κρίση του κάθε μέλους του Συμβουλίου να προσδιορίσει στο «προνομοθετικό» στάδιο- τις «θεμελιώδεις πτυχές του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης» που θίγονται από την εκάστοτε πρόταση Οδηγίας. Μεταξύ ουσιαστικού και δικονομικού ποινικού δικαίου απαντούν οι ακόλουθες διαφορές: -Η θέσπιση «ελάχιστων κοινών κανόνων» στο πεδίο του ποινικού δικονομικού δικαίου εξυπηρετεί τη «διευκόλυνση» της αμοιβαίας αναγνώρισης και της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις «που έχουν διασυνοριακές διαστάσεις». Η σχετική αρμοδιότητα της Ένωσης είναι μεν θεματικά προσδιορισμένη σε συγκεκριμένα ουσιώδη- «στοιχεία της ποινικής διαδικασίας». Η διεύρυνσή της είναι όμως δυνατή με ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου και μετά από έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ρητά διαλαμβάνεται ότι η θέσπιση των σχετικών κανόνων «δεν εμποδίζει τα κράτη μέλη να διατηρούν ή να εισάγουν υψηλότερο επίπεδο προστασίας των προσώπων». - Αντίθετα, ως προς τους ουσιαστικούς ποινικούς κανόνες παρατηρείται ότι η προσέγγισή τους εξυπηρετεί: Πρώτον, την (διεθνική) αντιμετώπιση της «ιδιαιτέρως σοβαρής εγκληματικότητας με διασυνοριακή διάσταση» (παρ. 1 ά. 83), όπου απαντά μια περιοριστική απαρίθμιση των οικείων εγκληματικών συμπεριφορών, χωρίς όμως να αποκλείεται η διεύρυνση του σχετικού καταλόγου. Δεύτερον, την «εξασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής πολιτικής της Ένωσης, σε τομέα στον οποίο εφαρμόζονται μέτρα εναρμόνισης» (παρ. 2 ά. 83), εφόσον η εν λόγω προσέγγιση είναι «αναγκαία» για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Είναι ευνόητο ότι με τη δεύτερη ως άνω ρύθμιση 9

10 αποτυπώνεται στο πρωτογενές δίκαιο η νομολογία του ΔΕΕ (τότε ΔΕΚ) επί της ποινικής αρμοδιότητας της τότε Ευρωπαϊκής Κοινότητας σε τομείς πολιτικής, όπου προβλέπεται η λήψη μέτρων εναρμόνισης. 15 Πρόκειται για μια ποιοτική και ποσοτική εμβάθυνση της αρμοδιότητας της Ένωσης στο πεδίο του ουσιαστικού ποινικού δικαίου, η οποία απασχόλησε (και θα απασχολήσει) θεωρία και πράξη. 16 γ) Ως προς τον συντονισμό στον τομέα της ποινικής δίωξης και έρευνας Εδώ, παρατηρείται η θεσμοθέτηση ιδίων Οργάνων της Ένωσης. Ειδικότερα: - Σημαντική είναι η ίδρυση της Εurojust 17, οι αρμοδιότητες της οποίας ενισχύονται πλέον σημαντικά. Σύμφωνα με το άρθρο 85 παρ. 1 της ΣυνθΛΕΕ, αποστολή της Eurojust είναι «η στήριξη και η ενίσχυση του συντονισμού και της συνεργασίας μεταξύ των αρμοδίων εθνικών αρχών για την έρευνα και τη δίωξη σοβαρών εγκλημάτων που έχουν επιπτώσεις σε δύο ή περισσότερα κράτη μέλη ή απαιτούν δίωξη σε κοινές βάσεις, βάσει επιχειρήσεων που διεξάγονται και πληροφοριών που παρέχονται από τις αρχές των κρατών μελών και την Ευρωπόλ». Η θεσμική αναβάθμιση της Eurojust συνοδεύεται από την αντίστοιχη θεσμική αρμοδιότητα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση Κανονισμών, οι οποίοι θα «καθορίζουν τη δομή, τη λειτουργία, το πεδίο δράσης και τα καθήκοντά της», όπως επίσης και «τις πρακτικές ρυθμίσεις για τη συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των 15 Βλ. τις αποφάσεις του Δικαστηρίου στις υποθέσεις C-176/03 της και C-440/05 της , οι οποίες απασχόλησαν έντονα ιδίως την ποινική θεωρία, πρβλ., με περαιτέρω παραπομπές, Καϊάφα-Γκμπάντι, Νεότερες εξελίξεις του ποινικού δικαίου στην ΕΕ και δικαιοκρατικά ελλείμματα ΠΧρ ΝΣΤ 579 επ., Braum, Europäischer Strafgesetzgebung, Wistra 2006, 123, White, Harmonisation of Criminal Law under the first Pillar, ELRev 2006, σελ. 92 επ. 16 Το ζήτημα αυτό απασχόλησε ήδη το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο στην απόφασή του της για τη Συνθήκη της Λισσαβώνας, BverfG, 2BvE 2-08, παρ. 361 επ. 17 Η Εurojust (: «Μονάδα Δικαστικής Συνεργασίας») ιδρύθηκε με απόφαση του Συμβουλίου, υλοποιώντας και πάλι- την πολιτική απόφαση που είχε λάβει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη σύνοδό του στο Τάμπερε: Απόφαση 2002/187/ΔΕΥ, ΕΕ 2002 L 63/1επ. και σχετ. ν. 3663/2008. Της εν λόγω νομικής πράξης είχε προηγηθεί η απόφαση 2000/799/ΔΕΥ της , με την οποία είχε ήδη συσταθεί η προσωρινή Μονάδα Pro-Eurojust που αποτέλεσε τον πρόδρομό της. Η εν λόγω Μονάδα αποτελεί Οργανισμό της Ένωσης με νομική προσωπικότητα κι έχει οργανωθεί με τη μορφή του «δικτύου». Ειδικότερα, συγκροτείται από εκπροσώπους-εθνικά μέλη, αποσπασμένα από κάθε κράτος μέλος, που έχουν την ιδιότητα του εισαγγελέα, του δικαστή ή ακόμη και του αξιωματικού της αστυνομίας. Ενεργεί δε είτε μέσω ενός ή περισσοτέρων εθνικών μελών είτε ως συλλογικό όργανο. Με νομική βάση την παρ. 2 του (τότε) άρθρου 31 ΣυνθΕΕ το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της έχει ήδη τροποποιηθεί με την απόφαση του Συμβουλίου 2009/426/ΔΕΥ, ΕΕ L 138,

11 εθνικών κοινοβουλίων [..] στην αξιολόγηση των δραστηριοτήτων» της (ά. 85 ΣυνθΛΕΕ). Η επιλογή του Κανονισμού, ως μόνου νομικού μέσου, η διαδικασία λήψης της σχετικής απόφασης (:«συνήθης νομοθετική διαδικασία») και η απουσία «ρήτρας επείγουσας αναστολής» καταδεικνύουν την ιδιαίτερη σημασία που αποδίδει η Ένωση στη λειτουργία ιδίων οργάνων στο πεδίο της ποινικής καταστολής για την ανάπτυξη του επίμαχου «χώρου». - Η ανωτέρω αντίληψη διαπνέει και τη θεσμική πρόβλεψη για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Εισαγγελικής Αρχής, η οποία θα είναι αρμόδια για τη δίωξη, ανάκριση και παραπομπή σε δίκη προσώπων που έχουν τελέσει εγκλήματα σε βάρος των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης (: ά. 86 ΣυνθΛΕΕ). Όμως, η ποιοτική διαφοροποίηση των «εξουσιών» της έναντι εκείνων της Eurojust, αποτέλεσε προδήλως τον παράγοντα καταφυγής σε μια «μικτή» λύση: Τον σχετικό Κανονισμό εκδίδει το Συμβούλιο «ομόφωνα μετά από έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου» και «σύμφωνα με ειδική νομοθετική διαδικασία» (ά. 86 ΣυνθΛΕΕ). Πρόκειται για μια ιδιότυπη συνύπαρξη ενός «διακυβερνητικού» (: ομοφωνία του Συμβουλίου) κι ενός «ενοποιητικού» (: έκδοση Κανονισμού) στοιχείου στους κανόνες της σχετικής δικαιοθεσίας, που αντικατοπτρίζει έναν πολιτικό συμβιβασμό. Πάντως, σε περίπτωση μη επίτευξης ομοφωνίας στο Συμβούλιο και εν συνεχεία μη συμφωνίας στους κόλπους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, αναγνωρίζεται η δυνατότητα καθιέρωσης «ενισχυμένης συνεργασίας». Η δυνατότητα αυτή αξιοποιήθηκε ήδη, καθότι η σχετική πρόταση Κανονισμού για την σύσταση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας δεν έτυχε της ομοφωνίας. Προ ολίγων ημερών ολοκληρώθηκε η προνομοθετική διαδικασία και θεσπίστηκε ο Κανονισμός (ΕΕ) 2017/1939 στο πλαίσιο της ενισχυμένης εργασίας. Στα κράτη μέλη που προχώρησαν στην εν λόγω συνεργασία για την σύσταση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας είναι και η Ελλάδα. 4. Οι αρμοδιότητες του ΔΕΕ Μετά τη Συνθήκη της Λισσαβώνας, στις ουσιώδεις θεσμικές μεταβολές των κανόνων λειτουργίας της ενωσιακής δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις ιδιαίτερη θέση κατέχει η διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του ΔΕΕ. Η δικαιοδοσία του Δικαστηρίου είναι πλέον υποχρεωτική, αφού δεν συναρτάται προς κανενός είδους δήλωση 11

12 αποδοχής από τα κράτη μέλη. Κατά τούτο, τα μέτρα που λαμβάνει η Ένωση στο πεδίο της δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις υπάγονται πλέον σε όλα εκείνα τα ένδικα βοηθήματα και μέσα που συνθέτουν το σύστημα δικαιοδοτικού ελέγχου της Ένωσης. Ειδικότερα: α) Σύμφωνα με τις διατάξεις των ά ΣυνθΛΕΕ, το ΔΕΕ έχει αρμοδιότητα να κρίνει επί προσφυγών ενός κράτους μέλους κατά άλλου κράτους μέλους ή της Επιτροπής κατά κράτους μέλους λόγω παραβίασης υποχρέωσης που απορρέει από τις Συνθήκες. Αντικείμενο της οικείας προσφυγής μπορεί να είναι κάθε παράβαση του πρωτογενούς και του παραγώγου ενωσιακού δικαίου. Ως τέτοια παράβαση νοείται η μη «συμμόρφωση» των κρατικών οργάνων με τις επιταγές των Συνθηκών και των Κανονισμών, ιδίως δε η παράλειψη εμπρόθεσμης προσαρμογής της εθνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις μιας Οδηγίας. Όπως είναι ευνόητο, η κατά τις ως άνω διατάξεις- αναγνώριση της ενεργητικής νομιμοποίησης της Επιτροπής κατατείνει δραστικά πλέον- στην ανάπτυξη της «δεσμευτικότητας» λ.χ. μιας Οδηγίας που θεσπίζεται κατ ά. 82 παρ. 2 ή 83 ΣυνθΛΕΕ εντός της εσωτερικής έννομης τάξης. Το ΔΕΕ θα κληθεί μάλιστα ν αποσαφηνίσει κρίσιμα ζητήματα που συνάπτονται με το κανονιστικό περιεχόμενο της Οδηγίας και τα όρια της διακριτικής ευχέρειας του εσωτερικού νομοθέτη κατά την ενσωμάτωσή της. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι σύμφωνα με τις παρ. 1 και 2 του ά. 260 ΣυνθΛΕΕ, σε περίπτωση καταδικαστικής απόφασης, το κράτος μέλος «οφείλει να λάβει τα μέτρα που συνεπάγεται η εκτέλεση της απόφασης του Δικαστηρίου». Η μη συμμόρφωσή του προς την απόφαση αυτή μπορεί να οδηγήσει στην επιβολή «κατ αποκοπήν ποσού ή χρηματικής ποινής», κατόπιν σχετικής νέας προσφυγής της Επιτροπής. Ευθέως την επιβολή ανάλογης κύρωσης διατάσσει το ΔΕΕ στην περίπτωση προσφυγής της Επιτροπής κατά κράτους μέλους για παραβίαση της υποχρέωσής του «να ανακοινώσει τα μέτρα μεταφοράς μιας οδηγίας» (παρ. 3 του ά. 260 ΣυνθΛΕΕ). β) Ιδιαιτέρως σημαντικές είναι οι ρυθμίσεις του ά. 263 ΣυνθΛΕΕ σχετικά με τη δικαιοδοσία του ΔΕΕ επί του ελέγχου νομιμότητας «των νομοθετικών πράξεων, των πράξεων του Συμβουλίου και της Επιτροπής», 12

13 των «πράξεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που παράγουν έννομα αποτελέσματα έναντι τρίτων» καθώς και των «πράξεων των λοιπών οργάνων ή οργανισμών της Ένωσης που προορίζονται να παράγουν έννομα αποτελέσματα έναντι τρίτων», κατόπιν άσκησης σχετικής «προσφυγής» εντός αποκλειστικά καθοριζόμενης προθεσμίας. Κατά γενική παραδοχή, με την ανωτέρω διεύρυνση των ελεγκτέων πράξεων, όπως και των ορίων της ενεργητικής νομιμοποίησης για την άσκηση της εν λόγω αίτησης ακύρωσης, ενισχύεται ουσιωδώς το σύστημα δικαστικής προστασίας εντός της ενωσιακής έννομης τάξης. Τούτο έχει ιδιαίτερη σημασία εν προκειμένω, αφού σε αίτηση ακύρωσης υπάγονται όχι μόνον οι Κανονισμοί ή οι Οδηγίες που θεσπίζονται δυνάμει των ά. 82 επ. ΣυνθΛΕΕ, αλλά και εκείνες οι πράξεις των οργάνων της Ένωσης, όπως λ.χ. της Eurojust που δεν παράγουν αμέσως έννομα αποτελέσματα, αλλά «προορίζονται» να μεταβάλλουν την έννομη κατάσταση φυσικών ή νομικών προσώπων. Ειδικότερα, κατά την παρ. 2 του ά. 263 ΣυνθΛΕΕ νομιμοποιούνται κατ αρχάς σε άσκηση αίτησης ακύρωσης των ανωτέρω πράξεων κάθε κράτος μέλος 18, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και η Επιτροπή. Η αναγνώριση του δικαιώματος ατομικής προσφυγής στην παρ. 4 του ά. 263 ΣυνθΛΕΕ θεωρείται μεν ως η σημαντικότερη αλλαγή στο ενωσιακό σύστημα δικαστικής προστασίας. Προσβαλλόμενες όμως πράξεις είναι μόνον εκείνες, των οποίων το φυσικό ή νομικό πρόσωπο είναι «αποδέκτης ή που το αφορούν άμεσα και ατομικά», καθώς και οι κανονιστικές πράξεις «που το αφορούν άμεσα χωρίς να περιλαμβάνουν εκτελεστικά μέτρα». Έτσι, όπως ευλόγως επισημαίνεται, παρά τη διεύρυνση της σχετικής δυνατότητας των φυσικών ή νομικών προσώπων, «παραμένει ανοιχτό» το «ακριβές περιεχόμενο των δυνάμενων να προσβληθούν κανονιστικών πράξεων» Στο σημείο αυτό υπενθυμίζεται ότι δια του κράτους μέλους κάθε εθνικό κοινοβούλιο έχει τη δυνατότητα να ζητήσει την ακύρωση κάθε νομοθετικής πράξης της Ένωσης «λόγω παραβίασης της αρχής της επικουρικότητας», σύμφωνα με τη διάταξη του ά. 8 του οικείου Πρωτοκόλλου, βλ. σχετ. Σκουρή, Ευρωπαίων Πολιτεία 2008, σελ. 135, Σκουρής, ο.π., Ευρωπαίων Πολιτεία 2008, σελ Βλ. και Ρ.-Ε Παπαδοπούλου, 2011, σελ. 61, η οποία ορθά υποστηρίζει ότι πάντως στις εν λόγω πράξεις εντάσσονται εκείνες, με τις οποίες προβλέπεται η επιβολή ειδικών μέτρων σε βάρος συγκεκριμένων φυσικών ή νομικών προσώπων για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, σύμφωνα με τη διάταξη του ά. 75 ΣυνθΛΕΕ. 13

14 γ) Καταλυτικής σημασίας για τη συνοχή του δικαίου, είναι η διαδικασία προδικαστικής παραπομπής, κατ ά. 267 ΣυνθΛΕΕ. Η διαδικασία αυτή καθίσταται πλέον υποχρεωτική για τα δικαστήρια των κρατών μελών, οι αποφάσεις των οποίων «δεν υπόκεινται σε ένδικα μέσα του εσωτερικού δικαίου», όταν, κατά την εκδίκαση της συγκεκριμένης (εθνικής ποινικής) υπόθεσης, ανακύπτει ζήτημα επί της «ερμηνείας των Συνθηκών» ή επί του «κύρους και της ερμηνείας των πράξεων των θεσμικών ή λοιπών οργάνων και οργανισμών της Ένωσης». Αντίθετα, η ανωτέρω υποχρέωση είναι δυνητική στους κατώτερους βαθμούς δικαιοδοσίας κι εφόσον το εθνικό (ποινικό) δικαστήριο κρίνει ότι «απόφαση επί του ζητήματος είναι αναγκαία για την έκδοση της δικής του απόφασης». Μάλιστα, σε περίπτωση προδικαστικού ερωτήματος για το κύρος λ.χ. μιας Οδηγίας κατ ά. 82 παρ. 2 και 83 ΣυνθΛΕΕ ή ενός Κανονισμού κατ ά. 82 παρ. 1 και 86 ΣυνθΛΕΕ, όπως επίσης και για την ερμηνεία διατάξεων των Συνθηκών, το ΔΕΕ θα κληθεί και πάλι- να κρίνει επί ζητημάτων που εμφανίζουν έναν «συνταγματικό χαρακτήρα». Για παράδειγμα, το ΔΕΕ θα κληθεί ν αποφανθεί και για το αν «συνεκτιμήθηκαν οι διαφορές μεταξύ των νομικών συστημάτων και παραδόσεων των κρατών μελών», μετά τη θέσπιση κοινών ελάχιστων κανόνων, κατ ά. 82 παρ. 2 ΣυνλΕΕ. Ενόψει των ήδη εκδοθεισών Οδηγιών, ασφαλώς αναμένεται, αν το Δικαστήριο, κατά τη συλλογιστική που θα ακολουθήσει για την ερμηνεία της διάταξης αυτής, θα σταθμίσει δεόντως τα εκατέρωθεν συμφέροντα, δηλαδή αφενός τις «εθνικές θεμελιώδεις ιδιαιτερότητες» του ποινικού συστήματος, αφετέρου τις «διεθνικές αναγκαιότητες» του χώρου ελευθερίας ασφάλειας και δικαιοσύνης. Πάντως, τις ιδιαιτερότητες της ποινικής δίκης, και ιδίως το δικαίωμα προσωπικής ελευθερίας του προσώπου που κρατείται σε σωφρονιστικό ίδρυμα, έλαβαν υπόψη τους οι συντάκτες της Συνθήκης της Λισσαβώνας. Στο τελευταίο εδάφιο του ά. 267 ΣυνθΛΕΕ προβλέπεται ότι, όταν η εκκρεμής υπόθεση «αφορά πρόσωπο υπό κράτηση, το Δικαστήριο αποφαίνεται το συντομότερο δυνατόν». Ήδη ισχύει, κατά τα ειδικότερα οριζόμενα στον οικείο Κανονισμό του Δικαστηρίου, η «επείγουσα διαδικασία προδικαστικής παραπομπής». δ) Στην κατά ως άνω πλήρη δικαιοδοτική αρμοδιότητα του ΔΕΕ απαντά μια εξαίρεση: το Δικαστήριο «δεν είναι αρμόδιο να ελέγχει το 14

15 κύρος ή την αναλογικότητα επιχειρησιακών δράσεων της αστυνομίας ή άλλων υπηρεσιών επιβολής του νόμου ενός κράτους μέλους, ούτε να αποφαίνεται για την άσκηση των ευθυνών που φέρουν τα κράτη μέλη για την τήρηση της δημόσιας τάξης και τη διατήρηση της εσωτερικής ασφάλειας» (ά. 276 ΣυνθΛΕΕ). Πρόκειται για έκφραση της προβλεπόμενης στη διάταξη του ά. 72 ΣυνθΛΕΕ επιφύλαξης υπέρ των κρατών στον ανωτέρω τομέα. ΙΙ. Το «παράδειγμα» του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης 1. Έννοια, λειτουργία και ποιοτικά χαρακτηριστικά 1.1. Η θεσμοθέτηση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης συνιστά το πρώτο «παράδειγμα» της δυναμικής εξέλιξης που παρατηρείται για την ανάπτυξη ενός διεθνικού χώρου ποινικής δικαιοσύνης εντός της Ένωσης. Σύμφωνα με το ά. 1 παρ. 1 της απόφασηςπλαίσιο 20 «το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης είναι δικαστική απόφαση, η οποία εκδίδεται από κράτος μέλος προς το σκοπό της σύλληψης και της παράδοσης από άλλο κράτος μέλος προσώπου που καταζητείται για την άσκηση ποινικής δίωξης ή για την εκτέλεση ποινής ή μέτρου στερητικών της ελευθερίας». Στο προοίμιο, το Συμβούλιο υπογραμμίζει: Η επίτευξη του στόχου της Ένωσης «[..] να αποτελέσει ένα «χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης συνεπάγεται την κατάργηση της έκδοσης μεταξύ κρατών μελών και την αντικατάστασή της από σύστημα παράδοσης μεταξύ εφαρμογής στον τομέα του ποινικού δικαίου της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης, που έχει χαρακτηρισθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ως «ακρογωνιαίος λίθος» της δικαστικής συνεργασίας. [ ] Η παρούσα απόφαση πλαίσιο σέβεται τα θεμελιώδη δικαιώματα και τηρεί τις αρχές που αναγνωρίζονται από το άρθρο 6 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και εκφράζονται στο Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης [ ] δεν δικαστικών αρχών. [..] Οι κλασσικές αρχές συνεργασίας που ισχύουν μέχρι σήμερα μεταξύ κρατών μελών πρέπει να δώσουν τη θέση τους σε σύστημα ελεύθερης κυκλοφορίας τόσο των 20 Η απόφαση-πλαίσιο ήταν ένα νομικό μέσο που προβλεπόταν πριν από τη Συνθήκη της Λισαβώνας στον τότε τρίτο πυλώνα, στον οποίο εντασσόταν η «δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις». Σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΕ είχε χαρακτηριστικά όμοια με εκείνα της Οδηγίας. Οι προαναφερθείσες αρμοδιότητες του ΔΕΕ ισχύουν κι εδώ. 15

16 προδικαστικών όσο και των τελεσίδικων δικαστικών αποφάσεων [ ] Το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης [..] αποτελεί την πρώτη περίπτωση συγκεκριμένης εμποδίζει τα κράτη μέλη να εφαρμόζουν τους συνταγματικούς τους κανόνες σε σχέση με το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη [..]» Οι ανωτέρω αναφορές δεν είναι αξιολογικά αδιάφορες, στο βαθμό που αναδεικνύουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα της απόφασης πλαίσιο ή άλλως τις επιδιωκόμενες μεταβάσεις: από την «έκδοση» στην «παράδοση» προσώπων, από την «αρχή της αίτησης» στην «αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης ποινικών αποφάσεων», από τη «διεθνή συνεργασία» στην ανάπτυξη ενός «διεθνικού χώρου ποινικής δικαιοσύνης». Από το συνδυασμό της ανωτέρω απόφασης-πλαίσιο και του ν. 3251/2004 (που ενσωμάτωσε στη χώρα μας την απόφαση-πλαίσιο) προκύπτει ότι το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης δεν είναι λειτουργικά ισοδύναμο με το εθνικό ένταλμα σύλληψης, όσον αφορά τον σκοπό της διαδικασίας που ενεργοποιεί, αλλά μοιάζει μ εκείνον του θεσμού της έκδοσης. Ειδικότερα, λειτουργικό αντικείμενο της σχετικής διαδικασίας δεν είναι η κρίση περί ενοχής ή μη ενός κατηγορουμένου προσώπου και η επιβολή ποινής, αλλά η κρίση περί της παράδοσης ή μη ενός φυγόδικου ή φυγόποινου προσώπου από ένα κράτος-μέλος σε ένα άλλο κράτος μέλος, για την άσκηση ποινικής δίωξης ή την εκτέλεση μιας ποινής. Ως εκ τούτου διακρίνεται κατά τον δικονομικό σκοπό που επιτελεί από την ποινική διαδικασία της εσωτερικής ποινικής δίκης. Τούτο, προκύπτει σαφώς πλέον και από τις πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες που έχουν ληφθεί για τη θέσπιση κοινών ελάχιστων ποινικών δικονομικών κανόνων. Όμως, οι ομοιότητες με τον θεσμό της έκδοσης εξαντλούνται στο λειτουργικό τους σκοπό: τη διευθέτηση όχι των ποινικών αξιώσεων του forum, αλλά την αρωγή, την παροχή συνεργασίας για τη διευκόλυνση της ποινικής δίωξης που ασκήθηκε από ένα άλλο κράτος ή της εκτέλεσης της ποινής που επιβλήθηκε σ αυτό. Η θεσμοθέτηση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης συνδέεται άμεσα με τη θεσμική αναγνώριση της Ένωσης ως «χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης» και τη σταδιακή συγκρότηση ενός διεθνικού χώρου ποινικής δικαιοσύνης. Εντός του «χώρου» αυτού, η αρωγή των κρατών μελών μεταξύ τους για την ικανοποίηση των ποινικών τους 16

17 αξιώσεων δεν ανάγεται πλέον στην κρίση της πολιτικής (ή άλλως εκτελεστικής), αλλά αποκλειστικά σ εκείνη της δικαστικής εξουσίας. H εν λόγω δικαστική αρωγή συνιστά μετοχικό (shared) έννομο συμφέρον και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η αντικατάσταση της «αρχής» της αίτησης από την «αρχή» της αμοιβαίας αναγνώρισης σηματοδοτεί την απομάκρυνση από την παραδοσιακή θεώρηση της δικαστικής αρωγής ως ένα ζήτημα διεθνών σχέσεων μεταξύ κυρίαρχων κρατών. Ως δίαυλος μετάβασης στη «νέα» θεώρηση εμφανίζεται η σύνδεσή της με την ιδέα της δικαιοσύνης ή άλλως ο αναπροσδιορισμός της ως ζήτημα μιας διεθνικά (transnational) αποτελεσματικής ποινικής δικαιοσύνης Καίρια ποιοτικά χαρακτηριστικά του νέου αυτού συστήματος αποτελούν: - Η οριζόντια συνεργασία δικαστικών αρχών εντός της Ένωσης. - Η μερική εξωεδαφική επενέργεια των αποτελεσμάτων μιας δικαστικής απόφασης ενός κράτους μέλους σε ένα άλλο κράτος μέλος. Τούτη εκδηλώνεται άμεσα με τη σύλληψη του προσώπου, εφόσον η εν λόγω απόφαση περιβάλλεται του τύπου του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης. Η εν συνεχεία ολοκλήρωση των αποτελεσμάτων της, τίθεται στο δικαστικό έλεγχο της δικαστικής αρχής εκτέλεσης επί τη βάσει ορισμένων κοινών κανόνων αμοιβαίας αναγνώρισης. Ενόψει των ως άνω χαρακτηριστικών του, το «ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης», νοούμενο ως δικαστική απόφαση που -υπό όρους- «κυκλοφορεί» σ ένα «χώρο» πέραν των εθνικών συνόρων, εμφανίζει έναν διεθνικό χαρακτήρα. Αντίστοιχα διεθνική διάσταση εμφανίζει και η σχετική διαδικασία. Πρόκειται για μια ιδιότυπη ή sui generis δικαστική διαδικασία, η οποία συναρτάται μεν με την υποβοηθούμενη εσωτερική ποινική δίκη του κράτους έκδοσης του εντάλματος, δεν εξομοιώνεται όμως λειτουργικά με αυτή ούτε εντάσσεται εντός του συστήματός της. Για το λόγο αυτό χρήζει αυτοτελούς προσέγγισης και συστηματικής κατάστρωσης συγκεκριμένων θεμελιωδών αρχών που θα τη διέπουν, θα οριοθετούν και περαιτέρω θα δεσμεύουν τις εθνικές δικαστικές αρχές κατά την οριζόντια συνεργασία τους. 2.Βασικά γνωρίσματα του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης και της συναφούς διαδικασίας έκδοσης και εκτέλεσης 17

18 2.1. Οριζόντια συνεργασία μεταξύ δικαστικών αρχών Προϋποθέσεις έκδοσης και περιεχόμενο του ε.ε.σ. Απαραίτητη προϋπόθεση για την έκδοση ενός ευρωπαικού εντάλματος σύλληψης συνιστά ένα νομίμως εκδοθέν εθνικό ένταλμα σύλληψης, σύμφωνα με τις ποινικοδικονομικές διατάξεις του κράτους έκδοσης. Τούτο σημαίνει ότι σε περίπτωση λ.χ. ενός φυγόδικου κατηγορουμένου αναγκαίος όρος για την έκδοση ενός «ελληνικού» ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης είναι συνδρομή των όρων του ά. 276 σε συνδυασμό με το ά. 282 ΚΠΔ, δηλαδή μόνον εφόσον πρόκειται για κακουργήματα ή για το πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας κατά συρροή. Έτσι, τηρείται παράλληλα και η αρχή της αναλογικότητας, που ρητώς μνημονεύεται στο αποκαλούμενο «ευρωπαϊκό εγχειρίδιο για το πώς εκδίδεται ένα ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης» που έχει συντάξει η Επιτροπή. Εφόσον λοιπόν συντρέχει η ανωτέρω προϋπόθεση, το εθνικό ένταλμα σύλληψης περιβάλλεται του «ευρωπαϊκού» νόμιμου τύπου σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο ά. 2 του ν. 3251/2004 και την αντίστοιχη αυτής διάταξη του ά. 8 της απόφασης πλαίσιο. Ως απαραίτητα στοιχεία, που πληρούν τους όρους του «αιτιολογημένου δικαστικού εντάλματος», συνιστούν: α) η ταυτότητα και η ιθαγένεια του εκζητουμένου, β) το όνομα, η διεύθυνση και λοιπά επικοινωνιακά στοιχεία της δικαστικής αρχής έκδοσης του εντάλματος, γ) η μνεία της εκτελεστής δικαστικής απόφασης, του εντάλματος σύλληψης ή της συναφούς διάταξης δικαστικής αρχής, δ) η φύση και ο νομικός χαρακτηρισμός του εγκλήματος, ε) περιγραφή των περιστάσεων τέλεσης του εγκλήματος, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται ο χρόνος και ο τόπος τέλεσης καθώς και η μορφή συμμετοχής του εκζητουμένου στην αξιόποινη πράξη, στ) η επιβληθείσα ποινή, αν πρόκειται για αμετάκλητη απόφαση ή το πλαίσιο της ποινής που προβλέπεται για την αξιόποινη πράξη από τη νομοθεσία του κράτους μέλους έκδοσης του εντάλματος και ζ) «στο μέτρο του δυνατού» κάθε άλλη πληροφορία σχετικά με την αξιόποινη πράξη και τις συνέπειές της. Η καταγραφή των ανωτέρω στοιχείων συνδέεται με την δυνατότητα της δικαστικής αρχής του κράτους εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης να αποφασίσει σχετικά με την 18

19 αιτουμένη παράδοση του εκζητουμένου, πρωτίστως δε διασφαλίζει την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων του τελευταίου. Ιδίως τα στοιχεία δ) ε) και ζ) είναι άμεσα συνυφασμένα με την αξίωση παροχής αποτελεσματικής δυνατότητας στον εκζητούμενο ν αντικρούσει την σε βάρος του εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος συλλήψεως, σύμφωνα με τις επιταγές της ΕΣΔΑ και του ΧΘΔΕΕ Διαβίβαση ε.ε.σ. Σύμφωνα με το ά. 6 του ν. 3251/2004, ο αρμόδιος εισαγγελέας εφετών διαβιβάζει απευθείας το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης στην αρμόδια δικαστική αρχή εκτέλεσης, εφόσον είναι γνωστός ο τόπος κατοικίας ή διαμονής του εκζητουμένου. Στην αντίθετη περίπτωση, προβαίνει σε καταχώριση στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν, η οποία ισοδυναμεί με ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, υπό την προϋπόθεση ότι περιλαμβάνει όλα τα ανωτέρω στοιχεία του ά. 2 του ν. 3251/2004. Κατά τα λοιπά ούτε η ως άνω διάταξη ούτε η αντίστοιχη αυτής διάταξη του ά. 10 της απόφασης πλαίσιο προβλέπουν κάποιο συγκεκριμένο τρόπο διαβίβασης. Αρκεί να διαβιβάζεται με ασφαλές μέσο (λ.χ. με τηλεμοιοτυπία) που μπορεί να τεκμηριωθεί εγγράφως, υπό όρους που επιτρέπουν στο κράτος μέλος εκτέλεσης να εξακριβώσει τη γνησιότητα της διαβίβασης. Τέλος σημειώνεται ότι η αρμόδια ελληνική αρχή διαβιβάζει το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης μεταφρασμένο στη γλώσσα εκείνη, που το κάθε κράτος μέλος έχει κοινοποιήσει ότι αποδέχεται, συνήθως δε στην επίσημη γλώσσα τους Κοινοποίηση της απόφασης και προσαγωγή του εκζητουμένου Σύμφωνα με τη διάταξη του ά. 22 της απόφασης πλαίσιο, η δικαστική αρχή εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης κοινοποιεί «αμελλητί» στην δικαστική αρχή έκδοσης την σχετική απόφασή της. Η αντίστοιχη διάταξη του ά. 26 του ν. 3251/2004 ρυθμίζει βεβαίως την σχετική υποχρέωση της ελληνικής δικαστικής αρχής, όταν είναι αρμόδια για την εκτέλεση του εντάλματος. Όπως είναι ευνόητο, σε περίπτωση αρνητικής δικαστικής κρίσης ολοκληρώνεται στο σημείο αυτό η διαδικασία της οριζόντιας συνεργασίας των δικαστικών αρχών έκδοσης και εκτέλεσης του εντάλματος. Στην αντίθετη περίπτωση, το πέρας της επέρχεται με την 19

20 προσαγωγή του εκζητουμένου στις αρμόδιες αρχές του κράτους έκδοσης του εντάλματος Διαβαθμισμένη και υπό όρους αναγνώριση της εξωεδαφικής επενέργειας του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης Τα επιμέρους διαδικαστικά στάδια της εκτέλεσης του ε.ε.σ. Η διαδικασία εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης ή άλλως παράδοσης του εκζητουμένου διακρίνεται σε δύο βασικά διαδικαστικά στάδια: α) σ εκείνο της σύλληψης και β) σ εκείνο της διαδικασίας για την παράδοση ή μη του προσώπου. Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμη η επιγραμματική επισκόπηση της δομής των δύο αυτών σταδίων: α) Σύμφωνα με τη διάταξη του ά. 14 του ν. 3251/2004, όταν ο αρμόδιος εισαγγελέας «λάβει το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης που έχει εκδοθεί με το νόμιμο τύπο», μεριμνά για τη σύλληψη του εκζητουμένου. Ως εκ τούτου, απαραίτητη προϋπόθεση για την άμεση εκτελεστότητά του συνιστά ο προηγούμενος δικαστικός έλεγχος της τήρησης των νόμιμων τύπων, κατά την έννοια της διάταξης του ά. 2 του ν. 3251/2004 σε συνδυασμό με την αντίστοιχη διάταξη του ά. 8 της απόφασης πλαίσιο. Σε θετική περίπτωση ακολουθεί η σύλληψη και κράτηση του εκζητουμένου, κατά τα οριζόμενα στις διατάξεις των ά. 15 και 16. Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί ότι η διάταξη του ά. 12 της απόφασης πλαίσιο παρέχει στο κάθε κράτος μέλος να κρίνει σύμφωνα με το εσωτερικό του δίκαιο «κατά πόσον είναι σκόπιμο να τηρηθεί υπό κράτηση» το πρόσωπο που συλλαμβάνεται. Ο έλληνας νομοθέτης προσδιορίζει ως λόγο προσωρινής κράτησης μόνον τον κίνδυνο φυγής. β) Η διαδικασία για την απόφαση περί της παράδοσης του εκζητουμένου διακρίνεται στη συνέχεια, ανάλογα με το αν ο εκζητούμενος συγκατατεθεί ή μη στην προσαγωγή του, κατόπιν σχετικής ενημέρωσης από τον εισαγγελέα εφετών, όπως αυτή καθορίζεται στο ά. 17 του ν. 3251/2004. Σε περίπτωση συγκατάθεσης, ο σχετικός φάκελος διαβιβάζεται στον πρόεδρο εφετών, προκειμένου ν αποφανθεί για την εκτέλεση του εν λόγω εντάλματος, ελέγχοντας τους όρους των ά. 11, 12 και 13 του νόμου. Τούτο σημαίνει ότι ο εκζητούμενος δεν έχει ένα απεριόριστο 20

21 «γενικό δικαίωμα να διαθέσει την παράδοσή του», αφού είναι δυνατή η άρνηση εκτέλεσης του εντάλματος από την αρμόδια δικαστική αρχή, παρά την αντίθετη βούλησή του. Δεν παρέχεται μάλιστα ένδικο μέσο κατά αυτής της απόφασης. Στην αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή ο εκζητούμενος δεν συγκατατεθεί στην παράδοσή του, ο εισαγγελέας εφετών διαβιβάζει το σχετικό φάκελο στο συμβούλιο εφετών. Η σχετική απόφαση πρέπει να είναι «ειδικά αιτιολογημένη» (παρ. 2 του ά. 19). Κατά της απόφασης αυτής επιτρέπεται η άσκηση έφεσης στον Άρειο Πάγο, κατά τα οριζόμενα στο ά. 22 του νόμου. Με την εκτέλεση των σχετικών αμετάκλητων αποφάσεων των ελληνικών δικαστικών αρχών ολοκληρώνεται η σύνολη διαδικασία του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης. Ως εκτέλεση νοείται η κοινοποίηση προς τη δικαστική αρχή έκδοσης του εντάλματος τόσο της θετικής απόφασης όσο και της τυχόν αποφατικής δικαστικής κρίσης. Στην πρώτη βεβαίως περίπτωση, το πέρας επέρχεται, όπως προαναφέρθηκε, με την προσαγωγή του εκζητουμένου στη δικαστική αρχή έκδοσης του εντάλματος Θετικές και αρνητικές προϋποθέσεις για την παράδοση του εκζητουμένου Το κύριο πλέγμα των διατάξεων που καθορίζουν τις θετικές και τις αρνητικές προϋποθέσεις για την παράδοση του εκζητουμένου συγκροτούν εκείνες των ά. 10 έως 13 του ν. 3251/2004. Οι σχετικές ρυθμίσεις ουσιαστικά αποτυπώνουν τους κανόνες της αμοιβαίας αναγνώρισης, κατά τις σχετικές ρυθμίσεις της απόφασης-πλαίσιο. Ειδικότερα: α) Ως κανόνας απαντά στη διάταξη της παρ. 1 του ά. 10 η προϋπόθεση του διττού αξιοποίνου in abstracto, όπως αυτή ισχύει για την έκδοση, δηλαδή: Η αξιόποινη πράξη για την οποία έχει εκδοθεί το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης πρέπει να συνιστά έγκλημα σύμφωνα και με τους ελληνικούς ποινικούς νόμους, ανεξαρτήτως του νομικού χαρακτηρισμού. Η εξαίρεση αυτού του κανόνα απαντά στη διάταξη της παρ. 2 του ιδίου ως άνω άρθρου: Δεν ελέγχεται το διττό αξιόποινο για αξιόποινες πράξεις, οι οποίες απαριθμούνται σε κατάλογο με μορφή κατηγοριών, «όπως αυτές ορίζονται από το δίκαιο του κράτους έκδοσης του εντάλματος». 21

22 β) Υπό το πρίσμα της αρχής της εδαφικότητας, απαγορεύεται η εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, όταν η αξιόποινη πράξη για την οποία εκδόθηκε το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης «θεωρείται κατά τον ελληνικό ποινικό νόμο ότι τελέστηκε εξ ολοκλήρου ή εν μέρει στο έδαφος της Ελλάδας ή σε εξομοιούμενο προς αυτό τόπο» (: περ. ζ) εδ. ι) του ά. 11). Σημειώνεται ότι ο σχετικός λόγος προβλεπόταν ως δυνητικός στην απόφαση-πλαίσιο (ά. 4 περ. 7). Στη συνάφεια αυτή εντάσσεται κι ένας δεύτερος υποχρεωτικός λόγος άρνησης: απαγορεύεται η εκτέλεση του εντάλματος, όταν η αξιόποινη πράξη «τελέστηκε εκτός του εδάφους του κράτους μέλους έκδοσης του εντάλματος και κατά τους ελληνικούς ποινικούς νόμους απαγορεύεται η δίωξη για το ίδιο έγκλημα που διαπράττεται εκτός του εδάφους της Ελλάδας». γ) Ως λόγοι που συνδέονται με την άσκηση της ημεδαπής -κυριαρχικής- ποινικής εξουσίας θεωρούνται οι δυνητικοί λόγοι άρνησης εκτέλεσης του εντάλματος που προβλέπονται στις ακόλουθες διατάξεις του ά. 12 του νόμου: Πρώτον, στο εδ. α), το οποίο αφορά την περίπτωση που το εκζητούμενο πρόσωπο διώκεται στη χώρα μας για την ίδια αξιόποινη πράξη μ εκείνη του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης. Δεύτερον, στο εδ. β), το οποίο αφορά την περίπτωση που οι ελληνικές αρχές αποφάσισαν είτε να μην ασκήσουν ποινική δίωξη για την αυτή αξιόποινη πράξη είτε να παύσουν τη δίωξη. δ) Επί της δυνατότητας παράδοσης ημεδαπών, ο έλληνας νομοθέτης διαφοροποιήθηκε έναντι των σχετικών ρυθμίσεων της απόφασης πλαίσιο, στο βαθμό που θέτει ως υποχρεωτική (και όχι δυνητική) απαγόρευση την εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, όταν το πρόσωπο, σε βάρος του οποίου εκκρεμεί ποινική δίωξη στη χώρα μας είναι ημεδαπός (: περ. η) πρώτο εδάφιο του ά. 11). Στην περίπτωση δε που ο ημεδαπός δεν διώκεται στη χώρα μας, η εκτέλεση του εντάλματος εξαρτάται από την προηγούμενη διασφάλιση του κράτους έκδοσης του εντάλματος ότι ο εκζητούμενος θα διαμεταχθεί στην Ελλάδα, ώστε να εκτίσει την στερητική της ελευθερίας ποινή ή το στερητικό της ελευθερίας μέτρο ασφαλείας που τυχόν του επιβληθεί. Η πρόβλεψη αυτή συνδέεται με λόγους ανθρωπιστικούς, ενόψει των κατά τεκμήριο στενών οικογενειακών ή άλλων σχέσεων του ημεδαπού με τη χώρα του, ιδίως δε για την του κοινωνική επανένταξη. 22

23 ε) Οι ίδιοι ως άνω λόγοι και μάλιστα σαφέστερα ως προς τη ratio είναι εκείνοι των διατάξεων του εδ. ε του ά. 12 και της παρ. 3 του ά. 13 του νόμου. Όταν ο εκζητούμενος κατοικεί ή διαμένει στην Ελλάδα και το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης έχει εκδοθεί για το σκοπό της εκτέλεσης ποινής ή μέτρου ασφαλείας, η ελληνική δικαστική αρχή «δύναται» μεν να μην εκτελέσει το ένταλμα, υποχρεούται δε να προβεί σε όλες τις προβλεπόμενες κατά το εσωτερικό δίκαιο ενέργειες για την εκτέλεση της ποινής ή του μέτρου ασφαλείας. Στην περίπτωση που το ένταλμα έχει εκδοθεί προς το σκοπό της δίωξης, η εκτέλεσή του «μπορεί» να εξαρτηθεί από την προϋπόθεση ότι ο εκζητούμενος θα διαμεταχθεί στην Ελλάδα. στ) Υποχρεωτικό λόγο μη εκτέλεσης του εντάλματος συνιστά η προηγούμενη αμετάκλητη καταδίκη (ή απαλλαγή) του εκζητουμένου σε κράτος μέλος της Ένωσης (: ά. 11 εδ. β), κατ εφαρμογή της ενωσιακής αρχής «ne bis in idem». Ως δυνητικός επίσης λόγος ισχύει η ως άνω αρχή, στην περίπτωση που η εκδίκαση της υπόθεσής του έλαβε χώρα σε κράτος μη μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ζ) Με τη διάταξη του εδ) ε του ά. 11, ο έλληνας νομοθέτης θέσπισε έναν ίδιο λόγο απαγόρευσης της εκτέλεσης του εντάλματος: το ένταλμα δεν εκτελείται, «αν έχει εκδοθεί προς το σκοπό της δίωξης ή τιμωρίας προσώπου λόγω του φύλου, της φυλής, της θρησκείας, της εθνοτικής καταγωγής, της ιθαγένειας, της γλώσσας των πολιτικών φρονημάτων, του γενετήσιου προσανατολισμού του ή της δράσης του υπέρ της ελευθερίας». Πρόκειται για την «μεταφορά» στο κείμενο του νόμου αφενός της παρ. 12 του προιμίου της απόφασης πλαίσιο, αφετέρου της διάταξης του ά. 5 παρ. 2 εδ. γ του ελλσυντάγματος. η) Με τις διατάξεις των παρ. 1 και 2 του ά. 13 αποτυπώνεται στο νόμο (και στην αντίστοιχη διάταξη του ά. 5 της απόφασης πλαίσιο) η νομολογία που είχε αναπτυχθεί σε εσωτερικό και ευρωπαϊκό επίπεδο από το ΕΔΔΑ για την παρεμβολή της δημόσιας τάξης στις περιπτώσεις που ο εκζητούμενος θα υφίστατο αντικειμενικά- δυσμενή μεταχείριση μετά την έκδοσή του. Οι σχετικές ρυθμίσεις αφορούν: ι) την παροχή επαρκών εγγυήσεων από το κράτος εκτέλεσης του εντάλματος ότι σε περίπτωση ερήμην καταδικαστικής απόφασης ο εκζητούμενος θα έχει τη δυνατότητα ν ασκήσει ένδικο μέσο κατά αυτής και ιι) την ύπαρξη διατάξεων στο νομικό σύστημα του κράτους εκτέλεσης που θα παρέχουν τη δυνατότητα 23