ΑΝΟΙΧΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Transcript

1 ΑΝΟΙΧΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Γιώργος Ν. Μαγούλιος, Κακθγθτις Τμιμα Λογιστικής & Χρηματοοικονομικής

2 Άδειεσ Χριςθσ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χριςθσ Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άλλου τφπου άδειασ χριςθσ, θ άδεια χριςθσ αναφζρεται ρθτϊσ. 2

3 Χρθματοδότθςθ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα. Το ζργο «Ανοικτά Ακαδθμαϊκά Μακιματα ςτο ΤΕΙ Κεντρικισ Μακεδονίασ» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθ αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ. Το ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ Προγράμματοσ «Εκπαίδευςθ και Δια Βίου Μάκθςθ» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ. 3

4 ΕΝΟΤΗΤΑ 9: Η ΔΙΕΘΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΗ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ Περιεχόμενα: θ διεκνισ οικονομικι κρίςθ (2008), θ αφορμι, οι αιτίεσ και τα μζςα για τθν αντιμετϊπιςι τθσ, θ οικονομικι κρίςθ του δθμόςιου χρζουσ ςτθν Ελλάδα και ςε άλλεσ χϊρεσ τθσ ευρωηϊνθσ, τα μζτρα που λαμβάνονται ςτο πλαίςιο του Μνθμονίου και θ αποτελεςματικότθτά τουσ θ κριτικι για τισ εφαρμοηόμενεσ πολιτικζσ αντιμετϊπιςθσ τθσ κρίςθσ. Λζξεισ κλειδιά: οικονομικι κρίςθ, ΕΕ, Ελλάδα, Μνθμόνιο κοπόσ: Η κατανόθςθ των αιτιϊν τθσ οικονομικισ κρίςθσ, ςτον κόςμο, ςτθν ΕΕ και ςτθν Ελλάδα, οι τρόποι αντιμετϊπιςισ τθσ και οι ςυνζπειεσ, κακϊσ και θ κριτικι αντιμετϊπιςθ των εναλλακτικϊν λφςεων. 4

5 9.1 Πώσ ξεκίνθςε θ κρίςθ; Η κατάρρευςθ τθσ Lehman Brothers, τζταρτθσ μεγαλφτερθσ επενδυτικισ τράπεηασ των ΗΠΑ, τθν 15θ Σεπτεμβρίου 2008, ιταν θ αφορμι για τθ μεγαλφτερθ μεταπολεμικι παγκόςμια οικονομικι κρίςθ. Στισ ΗΠΑ οι τράπεηεσ ζδιναν ςτεγαςτικά δάνεια ςε ανκρϊπουσ χωρίσ περιουςία και ειςόδθμα και τελικά χωρίσ δυνατότθτα αποπλθρωμισ. Με βάςθ τα ενυπόκθκα αυτά δάνεια υψθλοφ κινδφνου (subprime), που ςιμερα αποκαλοφνται «τοξικά», δθμιουργικθκαν πολφπλοκα δομθμζνα προϊόντα (παράγωγα), τα οποία αν και είχαν βακμολογθκεί με άριςτα (ΑΑΑ) από τισ εταιρίεσ αξιολόγθςθσ πιςτολθπτικοφ κινδφνου, βαςίηονταν ςε δανειακζσ ςυμβάςεισ, οι οποίεσ ιταν ςτο μεγαλφτερο ποςοςτό τουσ επιςφαλείσ. Η τάςθ ςυνεχοφσ ανόδου των τιμϊν των ακινιτων ςτισ ΗΠΑ (φοφςκα), ανακόπθκε και οι τιμζσ άρχιςαν να μειϊνονται, με αποτζλεςμα τα ςτεγαςτικά δάνεια δεν μποροφςαν να εξοφλθκοφν, οι τράπεηεσ δεν είχαν ρευςτότθτα. Η κρίςθ μεταδόκθκε από τισ τράπεηεσ ςτθν πραγματικι οικονομία και ςτα νοικοκυριά και επεκτάκθκε ςε όλο το χρθματοπιςτωτικό ςφςτθμα. 5

6 9.2 Οι αιτίεσ τθσ κρίςθσ Η κρίςθ οφείλεται ςτθν «απλθςτία των κερδοςκόπων», ςτθ χαλάρωςθ και ςτθ ςυνζχεια ςτθν ζλλειψθ των εποπτικϊν ελζγχων επί του χρθματοπιςτωτικοφ ςυςτιματοσ, ζχει βακφτερεσ ρίηεσ ςτθν ίδια τθ φφςθ του καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ; Ο Κζινσ, ερμθνεφοντασ τθσ διακυμάνςεισ του οικονομικοφ κφκλου διαπιςτϊνει ότι «ο κυρίαρχοσ λόγοσ τθσ κρίςθσ είναι, όχι τόςο θ αφξθςθ του επιτοκίου, αλλά θ αιφνίδια κατάρρευςθ τθσ οριακισ αποδοτικότθτασ του κεφαλαίου» και ςυνεχίηει «ζτςι ςτθν αρχι τθσ κρίςθσ υπάρχει, πικανώσ, πολφ κεφάλαιο, του οποίου θ οριακι αποδοτικότθτα ζχει καταςτεί αμελθτζα ι ακόμθ και αρνθτικι». Κατά τον Καρλ Μαρξ, «θ τελικι αιτία όλων των πραγματικών κρίςεων παραμζνει πάντα θ φτώχεια και ο περιοριςμόσ τθσ κατανάλωςθσ των μαηών, που αντιτίκεται ςτθν τάςθ τθσ κεφαλαιοκρατικισ παραγωγισ να αναπτφςςει ζτςι τισ παραγωγικζσ δυνάμεισ, λεσ και το όριό τθσ αποτελείται μόνο από τθν απόλυτθ ικανότθτα κατανάλωςθσ τθσ κοινωνίασ». 6

7 9.3 Η αντιμετώπιςθ τθσ κρίςθσ Για τθν αντιμετϊπιςθ τθσ κρίςθσ χρθςιμοποιικθκαν διάφορα νομιςματικά και δθμοςιονομικά μζτρα. Η νομιςματικι πολιτικι αντζδραςε με δφο τρόπουσ, μειϊνοντασ τα επιτόκια και παρζχοντασ ενζςεισ ρευςτότθτασ ςτο ςφςτθμα. Η Κεντρικι Τράπεηα των ΗΠΑ (FED) και θ Ευρωπαϊκι Κεντρικι Τράπεηα (ΕΚΤ) μείωςαν τα επιτόκια. Παράλλθλα, διατζκθκαν αφειδϊσ διςεκατομμφρια ευρϊ, ςτερλίνεσ, γιζν και δολάρια από τισ κεντρικζσ τράπεηεσ για τθν παροχι ρευςτότθτασ ςτθν διατραπεηικι αγορά. Με τον τρόπο αυτό, θ διεκνισ χρθματοπιςτωτικι κρίςθ του 2008 εξελίχκθκε ςε κρίςθ χρζουσ. Διεκνείσ οργανιςμοί ςυνζςτθςαν τθ ςτιριξθ τθσ οικονομίασ μζςω υιοκζτθςθσ «δθμοςιονομικών πακζτων», ϊςτε θ οικονομικι πολιτικι να δράςει αντικυκλικά ςτθρίηοντασ τθν οικονομικι δραςτθριότθτα. 7

8 9.4 Η οικονομικι κρίςθ και θ Ευρωηώνθ Ο Κ. Βεργόπουλοσ υποςτθρίηει ότι με τθν κρίςθ δθμόςιου χρζουσ, θ ευρωηϊνθ ζςτθςε παγίδα ςτθν οποία αυτό-αιχμαλωτίςτθκε. Στθ μεταπολεμικι περίοδο, τα δθμόςια χρζθ υπιρχαν, αλλά υπζκειντο ςε διακανονιςμοφσ, περνοφςαν απαρατιρθτα και ουδείσ απαςχολοφνταν με αυτά. Τα πράγματα άλλαξαν από τθ Συνκικθ του Μάαςτριχτ (1992), θ οποία απαγόρευςε ςτα κράτθ το εκδοτικό προνόμιο, τα παρζδωςε ςτισ αγορζσ και ζκεςε ανϊτατο όριο δανειςμοφ, πζραν του οποίου νομιμοποιικθκε θ αξιολόγθςθ τθσ δανειολθπτικισ ικανότθτοσ κρατϊν από τουσ ιδιϊτεσ. Οι εκνικζσ κυριαρχίεσ ςτθ διαχείριςθ είτε του νομίςματοσ είτε του δθμόςιου προχπολογιςμοφ δεν αντικαταςτάκθκαν από καμία ευρωπαϊκι κυριαρχία. Κατά τον Κροφγκμαν, το «ευρωχάοσ» οφείλεται ςτισ ελίτ τθσ Ευρϊπθσ που επζλεξαν τθν ειςαγωγι ενόσ κοινοφ νομίςματοσ πριν θ Ευρϊπθ να είναι ζτοιμθ για κάτι τζτοιο. Υποςτθρίηει ότι θ πθγι τθσ κρίςθσ ζχει να κάνει με τθν ζλλειψθ ευελιξίασ του ευρϊ και όχι με τα ελλείμματα και τισ δαπάνεσ. 8

9 9.5 Η οικονομικι κρίςθ και θ Ελλάδα Η Ελλάδα βρζκθκε ςτο επίκεντρο τθσ κρίςθσ, λόγω των δίδυμων ελλειμμάτων (κρατικοφ και ιςοηυγίου εξωτερικϊν πλθρωμϊν) και ωσ ςυνζπεια αυτϊν του μεγάλου δθμόςιου χρζουσ. Η Ελλάδα προκειμζνου να αντιμετωπίςει τθν κρίςθ χρζουσ, προςζφυγε ςτο ΔΝΤ και υπζγραψε το Μνθμόνιο με τθ λεγόμενθ τρόικα (ΔΝΤ, ΕΕ, ΕΚΤ). Η προςφυγι ςτο ΔΝΤ προκαλεί, τουλάχιςτον ερωτθματικά, εάν δεν αποδειχκεί ιςτορικό λάκοσ, λαμβάνοντασ υπόψθ τθν ιςτορία των παρεμβάςεϊν του από το τθν ίδρυςι του (1944) μζχρι ςιμερα, από τθν οποία προκφπτει ότι ςε όποια χϊρα παρενζβθ, με τισ γνωςτζσ πανομοιότυπεσ ςυνταγζσ, άφθςε πίςω του ερείπια, ανεργία, φτϊχεια και υπανάπτυξθ. Η διαδικαςία τθσ εςωτερικισ υποτίμθςθσ που ακολουκείται οδιγθςε τθν ελλθνικι οικονομία ςε βακιά φφεςθ (μείωςθ του ΑΕΠ και των ειςοδθμάτων, αφξθςθ τθσ ανεργίασ κ.λπ.). 9

10 9.6 Οι άλλεσ λφςεισ για τθν αντιμετώπιςθ τθσ ελλθνικισ κρίςθσ Για τθν αντιμετϊπιςθ τθσ κρίςθσ χρζουσ ςτθν Ελλάδα και ςε άλλεσ χϊρεσ τθσ ΕΕ (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ιςπανία, Ιταλία) διατυπϊκθκαν διαφορετικζσ λφςεισ από τθν εφαρμοηόμενθ των περιοριςτικϊν προγραμμάτων. Οι λφςεισ αφοροφν ςτο επίπεδο τθσ ΕΕ, όπωσ ζκδοςθ ευρωομολόγου, ενδυνάμωςθ τθσ οικονομικισ ενοποίθςθσ, εγγυιςεισ των ομολόγων των χωρϊν, μείωςθ επιτοκίων δανειςμοφ, ζωσ και διαγραφι χρζουσ και ζξοδο από το ευρϊ. Ειδικότερα όςον αφορά ςτισ εφαρμοηόμενεσ πολιτικζσ λιτότθτασ ζχουν διατυπωκεί ιςχυρζσ αντιρριςεισ ωσ προσ τθν αποτελεςματικότθτά τουσ, οι οποίεσ δικαιϊνονται από τα μζχρι ςιμερα αποτελζςματα. Σε ανοιχτι επιςτολι 160 ακαδθμαϊκών για τθν ελλθνικι κρίςθ, αναφζρεται ότι θ Ευρϊπθ μπορεί να αντιμετωπίςει τα προβλιματα του χρζουσ και των ελλειμμάτων μόνο αν ςυνοδεφςει τον μθχανιςμό ςτιριξθσ του ευρϊ με μζτρα ανάπτυξθσ. 10

11 Σζλοσ Ενότθτασ Επεξεργαςία: Τςιμπίρθσ Αλκιβιάδθσ Σζρρεσ,