Τίτλος: Η Επανάσταση του Οκτώβρη Χρόνος έκδοσης: Νοέμβρης 2007

Transcript

1

2 εκδόσεις Α/σννεχεια

3 Τίτλος: Η Επανάσταση του Οκτώβρη Χρόνος έκδοσης: Νοέμβρης 2007 Τίτλος πρωτοτύπου: La rivoluzione d'ottobre Memorie e testimonianze dei protagonist! Εισαγωγή - επιμέλεια ιταλικής έκδοσης: Adriana Chiaia Copyright ιταλικής έκδοσης: Zambon Editore Μετάφραση από τα ιταλικά: Λβα Μπουλοΰμπαση, Κατερίνα Σκλαβενίτη, Πέτρος Στανγκανέλης Επιμέλεια έκδοσης: Ερρίκος Φινάλης Διόρθωση: Στέλλα Γιασουρίδου, Τασι'α Λιόντου εκδόσεις \ J σ υ νεχεία Εμμ. Μπενάκη και Δερβενίων 50, Τ.Κ Αθήνα τηλ.: , φαξ: , arister@tellas.gr

4 Η Επανάσταση του Οκτώβρη Αναμνήσεις και μαρτυρίες των πρωταγωνιστών εκδόσεις Α/σννεχεια

5

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Η έκδοση αυτού του βιβλίου συμπίπτει με τη συμπλήρωση 90 χρόνων από την Επανάσταση του Οκτώβρη. Σε σύγκριση με τα «μαύρα χρόνια» του τέλους της δεκαετίας του '80 και των αρχών της δεκαετίας του '90, σήμερα είναι μάλλον ευκολότερο να μιλήσει κανείς για τον Οκτώβρη. Τότε οι εκδηλώσεις και οι εκδόσεις που κάναμε προς τιμή της Επανάστασης του Οκτώβρη μας κατέτασσαν στην πολύ μειοψηφική κατηγορία των αμετανόητων. Ακόμη και η απλή χρήση όρων όπως «ιμπεριαλισμός» και «κομμουνισμός» ήταν λίγο-πολύ απαγορευμένη, δείγμα εξωφρενικής «καθυστέρησης». Ήταν η περίοδος που διάφοροι πάλαι ποτέ σκληροπυρηνικοί ανακάλυπταν τη γοητεία του γκορμπατσοφισμού - η ελληνική εκδοχή του οποίου ξεπέρασε το πρωτότυπο κι έφτασε να βρεθεί στα κυβερνητικά έδρανα. Βέβαια αρκετοί πρωταγωνιστές του «1989» σήμερα επέστρεψαν στην ανέξοδη επαναστατική λογοκοπία, οπότε ο Οκτώβρης τιμάται, στα λόγια τουλάχιστον... Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ότι, κάθε δεκαετία που συμπληρώνεται από την «ξεπερασμένη» Επανάσταση του Οκτώβρη, η επέτειος συζητιέται. Το 1997, στην 80ή επέτειο, κυκλοφόρησε η Μαύρη Βίβλος του κομμουνισμού και εντάθηκε, σε παγκόσμιο επίπεδο, η προπαγάνδα που εξίσωνε τα «κομμουνιστικά εγκλήματα» με τις γενοκτονίες του ναζιφασισμού. Τουλάχιστον περίεργο, αν σκεφτεί κανείς ότι πολύ λίγα χρόνια είχαν περάσει από τότε που διακηρύχθηκε πανηγυρικά το «τέλος της ιστορίας» - αφού ο επάρατος αντίπαλος ήταν οριστικά νεκρός, ποιος ο λόγος για τόση φασαρία; Στην πραγματικότητα βέβαια υπήρχαν πολλοί λόγοι: Παρά την άσχημη κατάσταση του κομμουνιστικού κινήματος, η όποια αίγλη και μαζική υποστήριξη του «θριαμβεύσαντος» καπιταλισμού εξανεμίστηκε σε ελάχιστο διάστημα. Η βαρβαρότητα και ο κυνισμός της «Νέας Τάξης Πραγμάτων», του χιτλερικού όρου που χρησιμοποίησε ο πατήρ Μπους πανηγυρίζοντας για το κλείσιμο της παρένθεσης του επάρατου Οκτώβρη, διέλυσε βουνά ψευδαισθήσεων. Απ' τη μια άκρη του πλανήτη ως την άλλη, η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού βίωσε και βιώνει στο πετσί της με τον πιο οδυνηρό τρόπο τη διάψευση των υποσχέσεων για «μια νέα εποχή ευημερίας και ειρήνης». 5

7 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ Ήταν λοιπόν αναγκαία η συνέχιση της κατασυκοφάντησης του κομμουνισμού, έστω και για προληπτικούς λόγους. Από τότε, τα πνεύματα άλλαξαν ακόμη περισσότερο, κι όχι προς όφελος των απολογητών του σημερινού κυρίαρχου συστήματος. Ένας νέος κύκλος αγώνων άνοιξε σε όλο τον κόσμο. Καινούρια κινήματα εμφανίστηκαν συσπειρώνοντας και κινητοποιώντας εκατομμύρια ανθρώπων, και «παλιά» κινήματα ανασυγκρότησαν τις δυνάμεις τους και πρωτοστάτούν στη λαϊκή αντίσταση. Οι ιεροί και όσιοι μονόδρομοι της Νέας Τάξης, τα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού, της παγκοσμιοποίησης και των «ανθρωπιστικών» επεμβάσεων του ιμπεριαλισμού, αρχίζουν να απονομιμοποιούνται από τα κινήματα αντίστασης. Ξαναήρθαν στην επιφάνεια, με θολό αλλά ταυτόχρονα επίμονο τρόπο, οι συζητήσεις και οι αναζητήσεις για «έναν άλλο κόσμο», για την αναγκαιότητα μεγάλων κοινωνικών αλλαγών. Έτσι, μπορεί να θεωρηθεί «φυσιολογικό» το γεγονός ότι η διεθνής αστική τάξη και τα φερέφωνά της συνεχίζουν σήμερα περισσότερο από ποτέ στο δρόμο του αντικομμουνισμού, τον οποίο προσπαθούν να καταστήσουν επίσημο δόγμα. Σ' αυτή την προσπάθεια εντάσσεται, π.χ., η υιοθέτηση του αντικομμουνιστικού «μνημονίου» από το Συμβούλιο της Ευρώπης, οι διώξεις εναντίον των κομμουνιστών και η απαγόρευση ακόμη και των κομμουνιστικών συμβόλων σε πολλές «δημοκρατικές» χώρες, η θέση εκτός νόμου κάθε αναφοράς στις αρχές του επαναστατικού μαρξισμού. Σ' αυτές τις συνθήκες, η έκδοση του παρόντος βιβλίου υπηρετεί ακριβώς την προσπάθειά μας να εμπλουτίσουμε την ανανεωμένη συζήτηση σχετικά με τη δυνατότητα και την αναγκαιότητα μιας μεγάλης, ριζικής κοινωνικής αλλαγής η οποία θα βγάλει την ανθρωπότητα από τον εφιάλτη ενός συστήματος που απειλεί την ι$ια την επιβίωσή της. Μ' αυτή την έννοια, μας ενδιαφέρει η συνεισφορά αυτού του βιβλίου στην ανάδειξη δύο σημαντικών πλευρών: Πρώτο, της κατοχύρωσης της έννοιας της επανάστασης στις ταξικές κοινωνίες και της κοσμοϊστορικής σημασίας της Επανάστασης του Οκτώβρη. Δεύτερο, της σύνδεσης της επανάστασης με τις σύγχρονες συνθήκες, δηλαδή της ανάδειξης της επικαιρότητας και της αναγκαιότητας του κομμουνισμού ως μοναδικής θετικής υπέρβασης του «ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού» (για να χρησιμοποιήσουμε και μια έκφραση της Αντριάνα Κιάια, επιμελήτριας της ιταλικής έκδοσης). Δεν πρόκειται, δηλαδή, για μια «επετειακή» έκδοση, και σίγουρα το κίνητρό μας δεν είναι μια νοσταλγική διάθεση απέναντι σε «περασμένα μεγαλεία». θεωρώντας την Επανάσταση του Οκτώβρη ως το γεγονός που έβγαλε την ανθρωπότητα από την προϊστορία, υπογραμμίζουμε την κοσμοϊστορική σημασία της και ταυτόχρονα την επικαιρότητα του βασικού της διδάγματος: η επανάσταση είναι νόμος της κοινωνικής προόδου. 6

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Υποστηρίζουμε δηλαδή ότι κάθε μεγάλο βήμα της ανθρωπότητας προς τα εμπρός έγινε μέσα από επαναστάσεις, και ότι δεν υπήρξε ριζική αλλαγή της κοινωνικής οργάνωσης στην ιστορία που να συνέβη σταδιακά, χωρίς συγκρούσεις και τραντάγματα. Πιο συγκεκριμένα, το βιβλίο αυτό επιτρέπει στον αναγνώστη να μεταφερθεί κατά κάποιο τρόπο στις μέρες του Οκτώβρη, του σημαντικότερου ίσως γεγονότος του 20ού αιώνα μαζί με τους δύο παγκόσμιους πολέμους, με τρόπο μοναδικό και ζωντανό - μέσα από τα μάτια δεκάδων πρωταγωνιστών του. Στην πλειοψηφία τους μάλιστα δεν πρόκειται για τις σημαντικότερες ηγετικές μορφές της Επανάστασης, αλλά για «απλούς» τότε αγωνιστές και μεσαία στελέχη του κινήματος, χαρακτηριστικούς εκπροσώπους της ραχοκοκαλιάς των μπολσεβίκων. Οι αναμνήσεις και οι μαρτυρίες τους ξεχειλίζουν αποφασιστικότητα και αφοσίωση, μα και ευαισθησία και χιούμορ. Καταφέρνουν έτσι να μας βάλουν όσο λίγα άλλα κείμενα στο κλίμα του επαναστατικού αναβρασμού, της προσμονής και των προετοιμασιών, του ξεσπάσματος τέλος της εξέγερσης στην Πετρούπολη, την καρδιά της Επανάστασης, και σε ολόκληρη την αχανή ρωσική αυτοκρατορία. Μαζί τους ζούμε τα τεράστια εμπόδια που αντιμετώπισαν και τις υπεράνθρωπες προσπάθειες που κατέβαλαν για να τα ξεπεράσουν, βάζοντας σ' εφαρμογή όλη την εφευρετικότητα και το πείσμα του επαναστάτη. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, με τίτλο «Η Επανάσταση στην Πετρούπολη», περιέχονται έντεκα μαρτυρίες από τις συγκλονιστικές μέρες της εξέγερσης στην τότε πρωτεύουσα. Στο δεύτερο μέρος, «Η Επανάσταση στη Ρωσία», βρίσκουμε έντεκα ακόμη μαρτυρίες από την πάλη για την εγκαθίδρυση της σοβιετικής εξουσίας στην υπόλοιπη χώρα - από την Ουκρανία ως τις εσχατιές της ρωσικής Απω Ανατολής. Στα «Πρώτα βήματα της σοβιετικής εξουσίας», το τρίτο μέρος του βιβλίου, ζούμε τις προσπάθειες δέκα πρωταγωνιστών μιας ανατροπής δίχως προηγούμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας, που καλούνται να λύσουν προβλήματα πρωτόγνωρα. Όμως δεν θα διαβάσουμε στο βιβλίο αυτό μονάχα όσους μιλούν από τη σκοπιά της Επανάστασης, αλλά κι αυτούς που βρίσκονται στο αντίπαλο στρατόπεδο: τέσσερις εκπρόσωποί του, από τον πρώην τσάρο και δυο υπουργούς της αστικής κυβέρνησης ως τον αντεπαναστάτη στρατηγό, μας επιτρέπουν να βιώσουμε την «Αγα>νία του παλιού κόσμου», όπως τιτλοφορείται το τέταρτο μέρος. Παρουσιάζοντας το βιβλίο, δεν μπορούμε να παραλείψουμε την κατατοπιστική εισαγωγή της επιμελήτριας της ιταλικής έκδοσης, ούτε το πλούσιο συνοδευτικό υλικό: το Χρονολόγιο των ημερών της Επανάστασης, τα βιογραφικά στοιχεία των κυριότερων προσώπων που αναφέρονται, και βέ 7

9 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ βαια τα επτά ιστορικά κείμενα των μπολσεβίκων που περιλαμβάνονται στο παράρτημα. Είμαστε πεπεισμένοι ότι, αφού κανείς διαβάσει την «Επανάσταση του Οκτώβρη», θα γελά με τις συκοφαντίες και τις διαστρεβλώσεις που εδώ κι ενενήντα χρόνια δεν κουράζονται να εξαπολύουν εναντίον αυτού του κοσμοϊστορικού γεγονότος οι εκπρόσωποι του παλιού, γερασμένου κόσμου. Το «πραξικόπημα», ο «βιασμός της ιστορίας» ξεδιπλώνονται στις σελίδες του βιβλίου μας με το αληθινό τους πρόσωπο: μια αυθεντική Επανάσταση που έγινε πραγματικότητα χάρη στη δράση και την υποστήριξη δεκάδων εκατομμυρίων προλετάριων και αγροτών. Όλοι στάθηκαν στο πλευρό των μπολσεβίκων, ακριβώς επειδή αυτοί εξέφρασαν (και υλοποίησαν!) τους πόθους τους για ειρήνη, ενάντια στο ιμπεριαλιστικό σφαγείο, για την απόδοση της γης σ' αυτούς που τη δουλεύουν, για την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, για να μπει τέλος στην εκμετάλλευση και εξαθλίωση της συντριπτικής πλειοψηφίας, για να περάσει όλη η εξουσία στα σοβιέτ. Ελπίζουμε, ακόμη, ότι το βιβλίο θα παρακινήσει τον αναγνώστη να συμμετάσχει ζωηρά στη συζήτηση που έχει ανοίξει με πολλούς τρόπους στους κόλπους των κινημάτων αντίστασης, σχετικά με την επικαιρότητα, τη δυνατότητα και τη μορφή των επαναστάσεων στο νέο, 21ο αιώνα μας. Οι μπολσεβίκοι αντιμετώπισαν έναν αιώνα πριν μια κατάσταση πρωτόγνωρη. Με κάποια έννοια, και σήμερα ζούμε πρωτόγνωρες καταστάσεις. Έχουμε όμως στο οπλοστάσιό μας τις εμπειρίες της νέας ιστορικής εποχής που άνοιξε το 1917, και την πεποίθηση ότι οι προλεταριακές επαναστάσεις του 21ου αιώνα θα είναι πιο πλούσιες, πιο βαθιές, πιο ριζικές, ακριβώς επειδή στο πρόγραμμά τους θα έχουν συμπεριλάβει όλη την πείρα -θετική και αρνητική- των επαναστάσεων του 20ού αιώνα! Κλείνοντας αυτό το σύντομο πρόλογο, επιθυμούμε να ευχαριστήσουμε όλους τους συντελεστές τούτου του βιβλίου, και ιδιαίτερα τον εκδοτικό οίκο Zambon που μας παραχώρησε ευγενικά τα δικαιώματα έκδοσης στην ελληνική γλώσσα, και την ακούραστη αγωνίστρια Αντριάνα Κιάια, που επιμελήθηκε την ιταλική έκδοση. Εκδόσεις Α/συνεχεια Νοέμβρης 2007

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Το βιβλίο που προτείνουμε στους αναγνώστες μας παρουσιάζει αρκετές ιδιαιτερότητες, με τις οποίες θα ασχοληθούμε στην εισαγωγή αυτή. Ο βασικός σκοπός του είναι, μέσα από τις αναμνήσεις, τις μαρτυρίες, τις προσωπικές εντυπώσεις δεκάδων πρωταγωνιστών της Επανάστασης του Οκτώβρη, να δώσει την εικόνα του νέου κόσμου που γεννιέται επώδυνα μέσα από τα σάπια απομεινάρια του παλιού. Και αυτό γίνεται με τη ζωντάνια του σπόρου που ριζώνει στη σκληρή, αφιλόξενη γη, του σπόρου που βγάζει δειλά στο φως τα πρώτα του φυλλαράκια. Δημιουργοί του ιστορικού πίνακα που ξεδιπλώνεται μπροστά μας είναι, ως συνήθως, οι νικητές. Όμω ς, τούτη τη φορά, νικητές δεν είναι οι εκμεταλλευτές του προλεταριάτου, οι καταπιεστές των λαών ή οι υποτακτικοί τους, αλλά οι καταπιεσμένοι και καταφρονημένοι που πάλεψαν με όλες τους τις δυνάμεις για να σπάσουν τις αλυσίδες τους. Παρ' όλα αυτά, προτού προχωρήσουμε στα τέσσερα μέρη του βιβλίου, δεν πρέπει να αφήσουμε τον αναγνώστη να παρασυρθεί, απορροφημένος από τις ζωηρές και συναρπαστικές αφηγήσεις των πρωταγωνιστών των «δέκα ημερών που συγκλόνισαν τον κόσμο», σε μια ρομαντική θεώρηση μιας δήθεν αυθόρμητης επανάστασης ή, ακόμη χειρότερα, στην εκδοχή ενός τολμηρού πραξικοπήματος από μια χούφτα επαναστάτες ηγέτες. Γι' αυτό πρέπει να θυμίσουμε εδώ, έστω και συνοπτικά, τους σημαντικούς σταθμούς της τεράστιας θεωρητικής συνεισφοράς του μπολσεβικισμού, που στηρίχτηκε στα θεμέλια της μαρξιστικής σκέψης και της οποίας, ανάμεσα στα διάφορα ρεύματα και τάσεις του εργατικού κινήματος, ήταν ο αυθεντικός κληρονόμος. Το Κόμμα Στο κείμενό του Από πού ν αρχίσουμε; (1901), για να αντιπαρατεθεί στην ιδεολογική, πολιτική και πρακτική διάσπαση του σοσιαλδημοκρατικού κινήματος, σε πολεμική με τους οικονομιστές και όσους υποκλίνονταν στο αυθόρμητο, ο Λένιν υποστήριζε την ανάγκη έκδοσης μιας παράνομης εφημερίδας που να κυκλοφορεί σε όλη τη Ρωσία. Επρό- 9

11 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ κειτο για μια εφημερίδα που «δεν θα περιοριζόταν μόνο στη διάδοση ιδεών, στην πολιτική διαπαιδαγώγηση και την προσέλκυση πολιτικών συμμάχων. Μια εφημερίδα που δεν έπρεπε να είναι μόνο συλλογικός προπαγανδιστής και συλλογικός αγκιτάτορας, μα και συλλογικός οργανωτής»1 Το 1902, εντείνοντας την πολεμική ενάντια στους οικονομιστές της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας, στο έργο του Τι να κάνουμε; ο Λένιν βρήκε τον τρόπο να καθοδηγήσει την εργατική τάξη στο δρόμο του επαναστατικού αγώνα για την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας και το σοσιαλισμό. Ξεκινώντας από την αρχή ότι «χωρίς επαναστατική θεωρία δεν μπορεί να υπάρξει επαναστατικό κίνημα»', ο Λένιν βγάζει το συμπέρασμα πως «... το ρόλο του πρωτοπόρου αγωνιστή μπορεί να τον εκπληρώσει μόνο ένα κόμμα που καθοδηγείται από μια πρωτοπόρα θεωρία»*. Ένα κόμμα που θα πρέπει να αποτελείται βασικά από «... μέλη που να έχουν ως επάγγελμά τους την επαναστατική δράση και που έχουν αποκτήσει επαγγελματική κατάρτιση στην τέχνη της πάλης ενάντια στην πολιτική αστυνομία»4. Μια οργάνωση σφιχτοδεμένη και συγκροτημένη στη βάση μιας σιδερένιας πειθαρχίας που, στη νομιμότητα ή στην παρανομία, θα μπορεί να εξασφαλίσει τη συνέχιση της διαπαιδαγώγησης της ταξικής πρωτοπορίας και, στις περιόδους ανόδου του επαναστατικού κινήματος, όλου του λαού. Το μπολσεβίκικο κόμμα δεν πρέπει να αρνείται το ρόλο του σαν «το γενικό επιτελείο του αγώνα του προλεταριάτου» (Στάλιν, Οι βασικές αρχές του λενινισμού) μέσα στις επαναστατικές μάζες, δεν πρέπει να συγχέεται με αυτές, δεν πρέπει να ταυτίζεται με τον αυθορμητισμό τους, αλλά -αντίθετα- πρέπει να εργάζεται αδιάκοπα και υπομονετικά, όπως δεν σταματούσε να υποστηρίζει ο Λένιν, για να ανεβάσει την ταξική τους συνείδηση. Στις 9 Γενάρη 1905, τη «ματωμένη Κυριακή» όπως ονομάστηκε, οι άοπλοι εργάτες που βάδιζαν προς τα Χειμερινά Ανάκτορα, την πολυτελή κατοικία των Ρομανόφ, κρατώντας πορτρέτα του τσάρου και θρησκευτικά λάβαρα για να διεκδικήσουν ειρηνικά τα στοιχειώδη δικαιώματά τους, χτυπήθηκαν ανελέητα από τον τσαρικό στρατό. Τότε οι μπολσεβίκοι, αν και είχαν προειδοποιήσει τους εργάτες για τη θανάσιμη παγίδα που τους είχαν στήσει, ήταν μέσα στις μάζες. Πολλοί από αυτούς σκοτώθηκαν και άλλους τους συνέλαβε η τσαρική αστυνομία. Οι μπολσεβίκοι δεν έπαψαν να εξηγούν στις μάζες ότι είναι αδύνατο να εξουδετερώσουν ειρηνικά το αυταρχικό καθεστώς και να πετύχουν ακόμη και ελάχιστες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Κέρδισαν, έτσι, την 10

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ εμπιστοσύνη της εργατικής τάξης και του επαναστατικού προλεταριάτου και τέθηκαν επικεφαλής της επανάστασης του Νοέμβρη-Δε- κέμβρη του Ο ιδεολογικός αγώνας των μπολσεβίκων «... Κατά τον Ένγκελς δεν υπάρχουν μόνο δύο μορφές αγώνα της σοσιαλδημοκρατίας (ο πολιτικός και ο οικονομικός) αλλά τρεις, βάζοντας πλάι σ' αυτές και το θεωρητικό αγώνα»5. Οι μπολσεβίκοι εκπλήρωσαν και τα τρία αυτά καθήκοντα σε όλες τις φάσεις της επαναστατικής τους διαδρομής. Στο 2ο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ, που πραγματοποιήθηκε στην παρανομία το 1903, πρώτα στις Βρυξέλλες και μετά στο Λονδίνο, ώστε να αποφύγουν τις αστυνομικές διώξεις, το πρόγραμμα και το καταστατικό του κόμματος που παρουσίασε ο Λένιν εγκρίθηκαν με πλειοψηφία (από 'δώ προήλθε η ονομασία μπολσεβίκοι, που δηλώνει την πλειοψηφία, και μενσεβίκοι που δηλώνει τη μειοψηφία). Οι διαφωνίες που εκφράστηκαν για το πρόγραμμα και που έγιναν πιο έντονες για το καταστατικό και για τη σύνθεση της συντακτικής ομάδας της Ίσκρα εκδήλωναν τις βαθιές ιδεολογικές διαφορές ανάμεσα στις δύο φράξιες του ΣΔΕΚΡ, διαφορές που θα εντείνονταν στο μέλλον, παρά τις απόπειρες ενοποίησης των δύο ρευμάτων, μέχρι την οριστική διάσπαση και τη δημιουργία του ΣΔΕΚΡ (μπ.). «Ποια ήταν η πηγή των διαφωνιών μας; Το γεγονός ότι, και στον οργανωτικό και στον πολιτικό τομέα, οι οικονομιστές λοξοδρομούν πάντα από τη σοσιαλδημοκρατία προς τον τρεϊντγιουνιονισμό. Ο πολιτικός αγώνας της σοσιαλδημοκρατίας είναι ασύγκριτα πιο ευρύς και πολύπλοκος από τον οικονομικό αγώνα των εργατών ενάντια στους εργοδότες και στην κυβέρνηση. Για τον ίδιο λόγο, η οργάνωση ενός επαναστατικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος πρέπει αναπόφευκτα να είναι άλλου είδους από ό,τι η οργάνωση των εργατών για έναν τέτοιο αγώνα»*. Η ιδεολογία των μενσεβίκων ήταν οικονομίστικη, διότι περιόριζε τα καθήκοντα της εργατικής τάξης μόνο στις οικονομικές διεκδικήσεις και δεν αναγνώριζε ότι η τάξη αυτή είχε έναν πρωτοπόρο ρόλο στις πλατιές εργαζόμενες μάζες. Ήταν μια ιδεολογία ακολουθητισμού, διότι υποστήριζε την παθητική στάση του κόμματος απέναντι στους αγώνες των λαϊκών μαζών, και οπορτουνιστική, γιατί άφηνε στην προοδευτική αστική τάξη την καθοδήγηση του πολιτικού αγώνα για τη δημοκρατία. Οι μενσεβίκοι υποστήριζαν τις απόψεις τους στηριζόμενοι στο ένα 11

13 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ από τα δύο ρεύματα που είχαν δημιουργηθεί στο εσωτερικό του διεθνούς κινήματος των ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κομμόττων, δηλαδή στο ρεβιζιονιστικό, που είχε επικεφαλής έναν από τους βασικούς του εκφραστές, τον Μπερνστάιν. «Σε τι συνίσταται η "νέα" κατεύθυνση που βλέπει "κριτικά" τον "παλιό, δογματικό" μαρξισμό μάς το είπε αρκετά καθαρά ο Μπερνστάιν και μας το έδειξε ο Μιλεράν7. Η σοσιαλδημοκρατία πρέπει από κόμμα κοινωνικής επανάστασης να μετατραπεί σε δημοκρατικό κόμμα κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Αυτό το πολιτικό αίτημα ο Μπερνστάιν το περιέβαλε με ολόκληρη συλλογή από αρκετά αρμονικά διαταγμένα "νέα επιχειρήματα και συλλογισμούς". Αρνιόταν τη δυνατότητα της επιστημονικής θεμελίωσης του σοσιαλισμού που αποδεικνύει, στη βάση της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας, ότι είναι αναγκαίος και αναπόφευκτος. Αρνιόταν το γεγονός της αυξανόμενης αθλιότητας, της προλεταριοποίησης και της όξυνσης των καπιταλιστικών αντιθέσεων. Διακήρυττε πως είναι ανυπόστατη η ίδια η έννοια "τελικός σκοπός" και απέρριπτε τελείως την ιδέα της δικτατορίας του προλεταριάτου. Αρνιόταν ότι, ανάμεσα στο φιλελευθερισμό και το σοσιαλισμό, υπάρχει αντίθεση αρχών. Απέρριπτε τη θεωρία της πάλης των τάξεων, σαν δήθεν ανεφάρμοστη, σε μια αυστηρά δημοκρατική κοινωνία που κυβερνάται σύμφωνα με τη θέληση της πλειοψηφίας κ.λπ.». Αυτή η αυθαίρετη ερμηνεία του μαρξισμού, ξεκομμένη από την πραγματικότητα, οδήγησε την πλειοψηφία των σοσιαλιστικών κομμάτων της Δεύτερης Διεθνούς στην προδοσία του προλεταριάτου. Με το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, το σύνθημα «πόλεμος στον πόλεμο», που συνόψιζε την απόφαση του Διεθνούς Συνεδρίου της Βασιλείας το 1912, παραμερίστηκε. Τα σοσιαλιστικά κόμματα των χωρών που είχαν εμπλακεί στην παγκόσμια σύρραξη πήραν σοσιαλσοβινιστικές θέσεις, σύμφωνα με τις οποίες οι λαϊκές μάζες καλούνταν να αλληλοσκοτωθούν για να υπερασπιστούν τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα των χωρών τους. Ο Λένιν κατηγορεί τον Κάουτσκι και τον Πλεχάνοφ που, αν και γνώριζαν καλά τη μαρξιστική διαλεκτική, υπερασπίζονταν με σοφίσματα τέτοιες απόψεις. Αναφέρει, για παράδειγμα, τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούσε ο Κάουτσκι για να ερμηνεύσει «... το πέρασμα των σοσιαλιστών όλων των χωρών με το μέρος των καπιταλιστών "τους": "Ό λος ο κόσμος έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να υπερασπίζει την πατρίδα του. Ο αληθινός διεθνισμός συνίσταται στην αναγνώριση αυτού του δικαιώματος για τους σοσιαλιστές όλων 12

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ των εθνών, μαζί και για εκείνους που πολεμούν ενάντια στο έθνος μου..."». Ένα από τα βασικά θεωρητικά και πολιτικά ζητήματα με τα οποία καταπιάστηκε ο Λένιν είναι η σχέση ανάμεσα στο σοσιαλσοβινισμό και τον οπορτουνισμό. Το παραθέτουμε ολόκληρο, γιατί, όσον αφορά στη Ρωσία, αυτό έρχεται να αντικρούσει τις «αμυνίτικες» θέσεις των μενσεβίκων που, στηρίζοντας την Προσωρινή Κυβέρνηση του Κερένσκι στην απόφασή της για συνέχιση του πολέμου κατά της Γερμανίας, ταυτίστηκαν με τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα της Ρωσίας: «Λέγοντας σοσιαλσοβινισμό εννοούμε την αναγνώριση της ιδέας της υπεράσπισης της πατρίδας στο σημερινό ιμπεριαλιστικό πόλεμο, τη δικαιολόγηση της συμμαχίας των σοσιαλιστών με την κεφαλαιοκρατία και τις κυβερνήσεις των χωρών "τους" σ' αυτόν τον πόλεμο, την άρνηση της προπαγάνδισης και της υποστήριξης της προλεταριακής επαναστατικής δράσης ενάντια στη "δική τους" κεφαλαιοκρατία κ.λπ. Είναι ολοφάνερο ότι το βασικό ιδεολογικοπολιτικό περιεχόμενο του σοσιαλσοβινισμού συμπίπτει απόλυτα με τις βάσεις του οπορτουνισμού. Είναι ένα και το αυτό ρεύμα. Ο οπορτουνισμός, μέσα στις συνθήκες του πολέμου του , γεννάει ακριβώς το σοσιαλσοβινισμό. Το κύριο ζήτημα στον οπορτουνισμό είναι η ιδέα της συνεργασίας των τάξεων. Ο πόλεμος οδηγεί ως το τέλος αυτή την ιδέα...»10. Στο ίδιο έργο του ο Λένιν, στη βάση της υλιστικής ερμηνείας της ιστορίας, δείχνει τις οικονομικές αιτίες και τα ταξικά συμφέροντα που βρίσκονται στην ουσία του οπορτουνισμού: «Ο οπορτουνισμός γεννήθηκε στη διάρκεια δεκαετιών από τις ιδιομορφίες μιας εποχής ανάπτυξης του καπιταλισμού, όπου η σχετικά ειρηνική και πολιτισμένη ζωή ενός στρώματος προνομιούχων εργατών "αστοποιούσε" αυτούς τους εργάτες, τους έδινε ορισμένα ψίχουλα από τα κέρδη του δικού τους, του εθνικού κεφαλαίου, και τους αποσπούσε από τα δεινά, από τα βάσανα και τις επαναστατικές διαθέσεις της μάζας που ήταν καταδικασμένη στην καταστροφή και την αθλιότητα. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι η άμεση συνέχιση και η ολοκλήρωση αυτής της κατάστασης πραγμάτων, επειδή είναι πόλεμος για τα προνόμια των κυρίαρχων εθνών, για το ξαναμοίρασμα των αποικιών μεταξύ τους, για την κυριαρχία τους πάνω στα άλλα έθνη. Η υπεράσπιση και η στερέωση της προνομιακής θέσης των μικροαστών ή της αριστοκρατίας (και της γραφειοκρατίας) της εργατικής τάξης σαν "ανώτερου στρώματος" είναι η φυσιολογική συνέχεια των μικροαστικών-οπορτουνιστικών ελπίδων...»". 13

15 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ Από την ανάλυση αυτή «ραίνεται καθαρά που στηριζόταν η «μαρξιστική» θεωρία για να δικαιολογήσει το σοσιαλσοβινισμό: «Ο σοσιαλισμός βασίζεται στη γοργή ανάπτυξη του καπιταλισμού. Η νίκη της χώρας μου θα επιταχύνει την ανάπτυξη του καπιταλισμού σε αυτή, συνεπώς και τον ερχομό του σοσιαλισμού»'1. Σύνθημα των επαναστατικών σοσιαλιστικών κομμάτων την εποχή των ιμπεριαλιστικών πολέμων, κατά τον Λένιν, δεν μπορούσε παρά να είναι «η μετατροπή του πολέμου ανάμεσα στις κυβερνήσεις σε εμφύλιο πόλεμο κατά της αστικής τάξης» Αυτό σήμαινε πω ς οι επαναστάτες έπρεπε οπωσδήποτε να παλέψουν για την ήττα των αντίστοιχων κρατών τους, κάτι που για την αστική τάξη και τους σοσιαλσοβινιστές ισοδυναμούσε με προδοσία της χώρας τους, όπως στη διάρκεια του πολέμου θεωρούνταν προδοσία η κήρυξη γενικής απεργίας ή η αδελφοποίηση των στρατιωτών με τους στρατιώτες του εχθρού. Ο Λένιν, αντίθετα, θεωρούσε δυνατή τη συνεργασία των προλετάριων όλων των εμπόλεμων χωρών. Αυτά τα συνθήματα και αυτή η επαναστατική στρατηγική ήταν αποτέλεσμα μιας αυθεντικά μαρξιστικής ανάλυσης της ανάπτυξης του καπιταλισμού στο στάδιο του ιμπεριαλισμού. Ο ιμπεριαλισμός, τελευταίο στάδιο πριν από τη σοσιαλιστική επανάσταση Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ο καπιταλισμός είχε φτάσει αναπόφευκτα στο αδιέξοδο της κρίσης υπερπαραγωγής κεφαλαίου, όπως την είχε περιγράφει ο Μαρξ (τα κέρδη δεν επαρκούν για να αξιοποιηθεί η τεράστια συσσώρευση κεφαλαίου) και έμπαινε στη φάση του ιμπεριαλισμού, που ο Λένιν ονόμασε «ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» και, επίσης, «σάπιο καπιταλισμό». Εννοούσε ότι ο τρόπος καπιταλιστικής παραγωγής έβαζε φρένο στην παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και εμπεριείχε το σπέρμα του τέλους του και της γέννησης νέων παραγωγικών σχέσεων, που θα μπορούσαν να απελευθερώσουν τις παραγωγικές δυνάμεις. Ο ιμπεριαλισμός είναι «προθάλαμος του σοσιαλισμού», γράφει ο Λένιν στην εισαγωγή του στο έργο του Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού. Το τεράστιο έργο εμπεριστατωμένης μελέτης της ανάπτυξης του καπιταλισμού, που περιλαμβάνεται στα Τετράδια για τον ιμπεριαλισμό, διατυπώνεται συνοπτικά στο βιβλίο Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, που γράφτηκε το πρώτο μισό του 1916, στη διάρκεια της εξορίας του Λένιν στη Ζυρίχη, και προοριζόταν να εκδοθεί νό 14

16 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ μιμα στη Ρωσία (όπου για να ξεφύγει από την τσαρική λογοκρισία ((γράφτηκε σαν να έχει βγει από χέρι σκλάβου», όπως σημειώνει ο Λένιν στον πρόλογο του 1917). Η έκδοση αυτή έχει τον υπότιτλο Εκλαϊκευτικό σύγγραμμα, γιατί ήθελε να γίνει κατανοητό από τις πλατιές λαϊκές μάζες, χωρίς όμως να υστερεί σε αυστηρή επιστημονική προσέγγιση. Ο ιμπεριαλισμός, που ο Λένιν αποκαλούσε επίσης καπιταλισμό των πολυεθνικών, με τα βασικά του χαρακτηριστικά, τα οποία μόνο συνοπτικά μπορούμε να αναφέρουμε (συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, ανάπτυξη του χρηματιστικού κεφαλαίου, εξαγωγή κεφαλαίων, μοίρασμα των «σφαιρών επιρροής» ανάμεσα στα πολυεθνικά μονοπώλια, ξαναμοίρασμα του κόσμου ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, φυγή προς τον πόλεμο για την επίλυση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων), ήταν το οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο που, σύμφωνα με την ανάλυση του Λένιν, χαρακτήριζε την εποχή των προλεταριακών επαναστάσεων και μέσα στο οποίο αυτή έπρεπε να επανεξεταστεί. Η κύρια αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και το προλεταριάτο δεν μπορούσε να εκδηλωθεί και να επιλυθεί με επανάσταση αποκλειστικά και μόνο στα «ανεπτυγμένα» βιομηχανικά κράτη. Θα μπορούσε αυτό να συμβεί και σε έναν από τους αδύναμους κρίκους της οικονομικής και πολιτικής αλυσίδας των χωρών όλου του πλανήτη. Ο κόσμος ήταν χωρισμένος σε μια χούφτα πολύ ανεπτυγμένων βιομηχανικών κρατών και σε ένα πλήθος εξαρτημένων και αποικιοκρατούμενων χωρών. Από τη μια, η εξαγωγή κεφαλαίων και η εκμετάλλευση πρώτων υλών σε αυτές τις υπανάπτυκτες χώρες είχαν ως συνέπεια τη δημιουργία νέων προλεταριακών εκμεταλλευόμενων μαζών, άρα και το ξέσπασμα νέων επαναστατικών κινημάτων. Από την άλλη, η καταπίεση στις αποικιοκρατούμενες και εξαρτημένες χώρες είχε προκαλέσει το ξέσπασμα εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στις πρώτες και κινημάτων για την ανεξαρτησία και την αυτοδιάθεση στις δεύτερες. Σε αυτή την ιμπεριαλιστική αλυσιΰα, τα σημεία εκείνα όπου οι αντιθέσεις που αναφέρθηκαν προηγουμένως εκδηλώνονταν πιο έντονα αποτελούσαν τους «αδύναμους κρίκους» που, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, μπορούσαν να διαρραγούν. Από αυτή την ανάλυση ξεπηδούσε μια νέα, πρωτόγνωρη θεωρία της επανάστασης, που αντανακλούσε το επαναστατικό πνεύμα του μαρξισμού, σε αντίθεση με την αποστειρωμένη εκδοχή που προωθούσαν οι ηγέτες της Δεύτερης Διεθνούς. ((Απολιθώματα» τους αποκαλούσε ο 15

17 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ Λένιν, θυμίζοντάς τους ότι, όπως έλεγαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς, «η θεωρία μας δεν αποτελεί δόγμα αλλά οδηγό για δράση». Μια θεωρία που στηριζόταν στη συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης, με βάση τις νέες μορφές ανάπτυξης του εργατικού κινήματος και του σοσιαλισμού, που οι Κάουτσκι, Μπάουερ και Σία αρνούνταν να πάρουν υπόψη. Αυτοί οι δάσκαλοι της μαρξιστικής διαλεκτικής αποδεικνύονταν ανίκανοι να την εφαρμόσουν στην πράξη14. Πρόκειται για μια θεωρία της επανάστασης μη οικονομίστικη (σύμφωνα με τον οικονομισμό, η ανάπτυξη του καπιταλισμού θα επέτρεπε το ειρηνικό πέρασμα στο σοσιαλισμό) και μη μηχανιστική (σύμφωνα με τη μηχανιστική αντληψη, η κρίση του καπιταλισμού θα οδηγούσε αναπόφευκτα στο σοσιαλισμό). Μια θεωρία σύμφωνα με την οποία η σοσιαλιστική επανάσταση ήταν δυνατό να ξεσπάσει και σε μία μόνο χώρα, που δεν θα ήταν αναγκαστικά ένα ανεπτυγμένο βιομηχανικό κράτος. Μια επαναστατική θεωρία, στις σημαίες της οποίας ήδη ήταν γραμμένο το σύνθημα «Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!», που η Κομμουνιστική Διεθνής θα εμπλούτιζε: «Καταπιεζόμενοι λαοί και προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!» Η προλεταριακή επανάσταση στη Ρωσία. Στρατηγική και τακτική Η Ρωσία ήταν ένας από τους «αδύναμους κρίκους» της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας. Είχε μια ιδιαίτερα αυταρχική κυβέρνηση, της οποίας τα πολιτικά στηρίγματα βρίσκονταν, από τη μια, στην τάξη των μεγάλων γαιοκτημόνων, που έκφραζαν μια φεουδαρχική και απαρχαιωμένη οικονομία και, από την άλλη, στη φιλελεύθερη αστική τάξη, που έκφραζε μια ραγδαία αναπτυσσόμενη καπιταλιστική οικονομία. Η τάξη αυτή βρισκόταν σε οικονομική άνοδο, αλλά ήταν πολιτικά αδύναμη και έτοιμη να συμμαχήσει με τη μοναρχία προκειμένου να καταπνίξει ένα εξαιρετικά ισχυρό και μαχητικό επαναστατικό κίνημα. Η επανάσταση του 1905, που ξέσπασε από το κύμα της λαϊκής αγανάκτησης για τη σφαγή της «ματωμένης Κυριακής», έδωσε δείγματα του επαναστατικού πνεύματος των καταπιεσμένων και εκμεταλλευόμενων μαζών. Οι οικονομικές απεργίες μετατράπηκαν σε πολιτικές, υπήρξε μια εξαιρετικά μεγάλη συμμετοχή των μαζών, είχαν μεγάλη διάρκεια, επεκτάθηκαν σε πολλά εργοστάσια και βιοτεχνίες σε όλη τη χώρα και πήραν τη μορφή λαϊκής εξέγερσης. Η εργατική τάξη ξεσηκώθηκε και πήρε τα όπλα. Πλήθος αγροτικών εξεγέρσεων ξέσπασαν και στην επαρχία. Για πρώτη φορά, στις ένοπλες δυνάμεις σημειώθηκε «ανυπακοή στους ανωτέρους» (η επική ανταρσία του πληρώματος του 16

18 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ θωρηκτού Ποτέμκιν συγκίνησε την υφήλιο). Για πρώτη φορά, η πρωτοβουλία των μαζών γέννησε νέες μορφές συντονισμού και αγώνα, νέες μορφές αντίστασης στην τσαρική αστυνομία και στον τσαρικό στρατό. Στους δρόμους της Μόσχας στήθηκαν οδοφράγματα που άντεξαν γερά στις επιθέσεις του στρατού, ο οποίος χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει τα κανόνια του για να τα γκρεμίσει. Για πρώτη φορά, εμφανίστηκαν τα σοβιέτ ως νέα μορφή οργάνωσης των μαζών, ως εμβρυακή μορφή προλεταριακής εξουσίας. Η κατάσταση στη Ρωσία ήταν επαναστατική και τα χαρακτηριστικά της τα ανέλυσε ο Λένιν σε πολλά από τα έργα του: «Ο βασικός νόμος της επανάστασης, που τον επιβεβαίωσαν όλες οι επαναστάσεις και ειδικά οι τρεις ρωσικές επαναστάσεις του 20ού αιώνα, συνίσταται στο εξής: για την επανάσταση δεν είναι αρκετό να κατανοήσουν οι εκμεταλλευόμενες και καταπιεζόμενες μάζες πω ς είναι αδύνατο να ζουν με τον παλιό τρόπο και να απαιτούν αλλαγή, για την επανάσταση είναι απαραίτητο οι εκμεταλλευτές να μην μπορούν να ζουν και να κυβερνούν με τον παλιό τρόπο. Μόνο όταν "οι κάτω" δεν θέλουν το παλιό και "οι πάνω" δεν μπορούν να ζουν και να κυβερνούν με τον παλιό τρόπο, μόνο τότε μπορεί να νικήσει η επανάσταση»15. Ωστόσο, ο Λένιν από τότε προειδοποιούσε πως όλες οι επαναστατικές καταστάσεις δεν καταλήγουν αναγκαστικά και στη νίκη της επανάστασης: «Δεν γεννά κάθε επαναστατική κατάσταση επανάσταση, αλλά μόνο μια τέτοια κατάσταση όπου οι αντικειμενικές αλλαγές, που απαριθμήσαμε, συνενώνονται με τις υποκειμενικές αλλαγές και, συγκεκριμένα, με την ικανότητα της επαναστατικής τάξης να αναλάβει επαναστατική μαζική δράση, αρκετά ισχυρή, ώστε να τσακίσει (ή να εξασθενίσει σημαντικά) την παλιά κυβέρνηση, που ποτέ, ακόμα και σε εποχή κρίσεων, δεν "πέφτει", αν δεν τη "ρίξουν"»". Πολλοί ήταν οι λόγοι για τους οποίους το επαναστατικό κίνημα το 1905 δεν κατάφερε να ρίξει τον τσάρο και να εγκαθιδρύσει μια επαναστατική κυβέρνηση. Το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, που είχε μπει επικεφαλής της εξέγερσης, ήταν ακόμη διασπασμένο στα δύο και, ενώ οι μπολσεβίκοι παρότρυναν τους εργάτες να ανατρέψουν την τσαρική κυβέρνηση, οι μενσεβίκοι έβαζαν εμπόδια στην ορμητική διάθεση των μαζών. Δεν είχε ακόμη εδραιωθεί η συμμαχία της εργατικής τάξης με τους αγρότες, ένα μεγάλο τμήμα των οποίων είχε ακόμη εμπιστοσύνη στον τσάρο'7. Παρ' όλα αυτά, μεγάλα ήταν τα διδάγματα της περιόδου : «Κάθε μήνας αυτής της περιόδου ισοδυναμούσε, από την άποψη της 17

19 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ εκμάθησης των βάσεων της πολιτικής επιστήμης -και από τις μάζες και οπτό τους αρχηγούς, και από τις τάξεις και από τα κόμματα- με ένα χρόνο "ειρηνικής συνταγματικής" ανάπτυξης. Χωρίς τη "γενική δοκιμή" του 1905, θα ήταν αδύνατη η νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917»'. Παρά την ήττα του επαναστατικού κινήματος, τίποτα δεν ήταν όπως πριν. Ακόμη και ο τσάρος κατάλαβε πως δεν θα μπορούσε να καταπνίξει το επαναστατικό κίνημα μόνο με την καταστολή. Υποσχέθηκε τη δημιουργία μιας Βουλής αποκλειστικά συμβουλευτικής, που θα αποτελούνταν από τους αντιπροσώπους των πιο αντιδραστικών κομμάτων (τη Δούμα του Μπουλίγκιν, η οποία πήρε το όνομά της από τον υπουργό Εσωτερικών της τσαρικής κυβέρνησης). Ω ς αποτέλεσμα του ενεργητικού μποϊκοτάζ των μπολσεβίκων, το σχέδιο αυτό εγκαταλείφθηκε. Ή ταν μια επιβράβευση της τακτικής των μπολσεβίκων και ένα πολύτιμο μάθημα για τους εξεγερμένους εργάτες. Ανάμεσα στις «νόμιμες και παράνομες μορφές πάλης, (...) κοινοβουλευτικές και εξωκοινοβουλευτικές, είναι συχνά χρήσιμο, για να μην πούμε αναγκαίο, να παραμερίζει κανείς τις κοινοβουλευτικές μορφές πάλης»' Το Μπολσεβίκικο Κόμμα συνέχισε να μποϊκοτάρει τις δούμες το 1906 και το 1907 (1 η και 2η Δούμα αντίστοιχα). Το κόμμα, όμως, επέβαλε στα μέλη του (με συνέπεια να απομακρυνθούν από τις γραμμές του οι κομμουνιστές της «αριστερός» το 1908) την υποχρέωση της συμμετοχής στις εκλογές της 3ης αντιδραστικής Δούμας και άλλων νόμιμων οργανώσεων, απόφαση που έδωσε τη δυνατότητα στον πυρήνα του κόμματος να παραμείνει συγκροτημένος κατά τη δύσκολη περίοδο Πράγματι, από το 1905, μπροστά στο κύμα της επανάστασης, το ΣΔΕΚΡ, στο 3ο Συνέδριό του (Λονδίνο, Απρίλης 1905), είχε ασχοληθεί με το ζήτημα της επαναστατικής του τακτικής. Κατά τη συζήτηση αυτού του καίριου ζητήματος, είχαν έρθει στην επιφάνεια οι διαφορές ανάμεσα σε μενσεβίκους και μπολσεβίκους. Στο σημαντικό του έργο Οι δύο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας για τη δημοκρατική επανάσταση ο Λένιν ανέλυσε τα βασικά σημεία των δύο αντίθετων απόψεων. Ποια ήταν η γραμμή του κόμματος για την τακτική, όπως αποφασίοτηκε στο 3ο Συνέδριο; Ο Στάλιν την περιέγραψε με το δικό του ξεκάθαρο τρόπο ως εξής: «Η [δημοκρατική] επανάσταση θα νικήσει μόνο στην περίπτωση που επικεφαλής της μπει το προλεταριάτο, αν το προλεταριάτο, ως αρχηγός της επανάστασης, μπορέσει να εξασφαλίσει τη συμμαχία με την αγροτιά, αν η φιλελεύθερη αστική τάξη απομονωθεί, αν η σοσιαλδημο 18

20 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ κρατία πάρει ενεργό μέρος στην οργάνωση της λαϊκής εξέγερσης ενάντια στον τσαρισμό, αν η νικηφόρα εξέγερση καταλήξει στη δημιουργία μιας προσωρινής επαναστατικής κυβέρνησης, που να είναι ικανή να ξεριζώσει την αντεπανάσταση και να συγκαλέσει την παλλαϊκή συνταχτική συνέλευση, αν η σοσιαλδημοκρατία, κάτω από ευνοϊκές συνθήκες, δεν αρνηθεί να πάρει μέρος στην προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση, για να φέρει σε πέρας την επανάσταση» 0. Ποια ήταν, αντίθετα, η τακτική των μενσεβίκων, όπως αναλύθηκε στη διασπαστική διάσκεψη που κάλεσαν οι μενσεβίκοι αποχωρώντας από το συνέδριο; «Επειδή η επανάσταση είναι αστική, αρχηγός της επανάστασης μπορεί να είναι μόνο η φιλελεύθερη αστική τάξη. Το προλεταριάτο δεν έχει να προσεγγίσει την αγροτιά αλλά τη φιλελεύθερη αστική τάξη. Το βασικό εδώ είναι να μη φοβίσουμε τη φιλελεύθερη αστική τάξη με την επαναστατικότητά μας και να μην της δώσουμε ένα πρόσχημα για να αποτραβηχτεί από την επανάσταση (...) Είναι δυνατόν, ύστερα από την εξέγερση, να σχηματιστεί προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση. Μα η σοσιαλδημοκρατία σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να πάρει μέρος σε αυτή...» 1. Οι μενσεβίκοι περιορίζονταν να προτείνουν την ίδρυση κάποιου αντιπροσωπευτικού οργάνου ή μιας κρατικής Δούμας, την οποία η εργατική τάξη θα μπορούσε να πιέσει μόνο από τα έξω για να την αναγκάσει να συγκαλέσει μια Συντακτική Συνέλευση. Η διαλυτική άποψη για το ρόλο του κόμματος και της εργατικής τάξης (της οποίας τα συμφέροντα θα ήταν «διαφορετικά») φαίνεται καθαρά και σηματοδοτεί μια χαρακτηριστική φάση στην αντεπαναστατική διαδρομή των μενσεβίκων. Αυτοί, στη διάρκεια του πολέμου, θα ενστερνιστούν τις σοσιαλσοβινιστικές θέσεις των ηγετών της Δεύτερης Διεθνούς, υπερασπιζόμενοι τα συμφέροντα της αστικής τάξης της χώρας τους και προδίδοντας το προλεταριάτο, και θα ολοκληρώσουν την προδοσία τους συμμετέχοντας στο πλευρό των Ντενίκιν και Κολτσάκ στον εμφύλιο κατά της σοβιετικής εξουσίας. Η τακτική που πρότεινε ο Λένιν, η οποία εγκρίθηκε επίσημα στο 3ο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ και εφαρμόστηκε από τους μπολσεβίκους, ήταν αυτή που περιγράψαμε προηγουμένως. Αποδείχτηκε στην πράξη η ορθότητά της το Φεβρουάριο του Η αστικοδημοκρατική επανάσταση νίκησε επειδή η εργατική τάξη τέθηκε επικεφαλής εκατομμυρίων αγροτών και στρατιωτών, που ενώθηκαν πίσω από το σύνθημα «ειρήνη, ψωμί, ελευθερία». 19

21 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ Επειδή είναι αδύνατο στο κείμενο τούτο να περιγράψουμε αναλυτικά όλες τις φάσεις της προλεταριακής επανάστασης και της κρίσης των αντιδραστικών κυβερνήσεων, θα αναφερθούμε μόνο σε μερικούς χαρακτηριστικούς σταθμούς που οδήγησαν στη νίκη της αστικής δημοκρατίας Ξανάρχισαν οι αγώνες που είχαν ξεσπάσει ενάντια στα γεγονότα του Λένα (αιματοκύλισμα των μεταλλωρύχων στη διάρκεια μιας ειρηνικής απεργίας). Ένα κύμα απεργιών με τα συνθήματα των μπολσεβίκων «εργάσιμη μέρα οκτώ ωρών, δήμευση των κτημάτων των μεγαλοτσιφλικάδων», που συνένωναν την εργατική τάξη με τις αγροτικές μάζες, εκδηλώθηκε σε όλες τις μεγάλες πόλεις και σε πολλές επαρχίες. Έγιναν κινητοποιήσεις και στο στρατό (να θυμίσουμε ότι ο στρατός αποτελούνταν κύρια από αγρότες). Με τη Διάσκεψη της Πράγας και τη διαγραφή των μενσεβίκων από το κόμμα, οι μπολσεβίκοι οργανώθηκαν ανεξάρτητα στο Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα Ρωσίας (μπολσεβίκων). Συμμετοχή του ΣΔΕΚΡ (μπ.) στις εκλογές της 4ης Δούμας, στις οποίες οι μπολσεβίκοι έβγαλαν 6 αντιπροσώπους Το Νοέμβρη, οι αντιπρόσωποι των μπολσεβίκων στη Δούμα συνελήφθησαν και δικάστηκαν για αντιπολεμική προπαγάνδα. Στη διάρκεια της δίκης κατήγγειλαν τον ιμπεριαλιστικό ρόλο της Ρωσίας και εκτοπίστηκαν στη Σιβηρία με την κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας». Η δουλειά του κόμματος συνεχίστηκε πιο έντονα. Έπρεπε να αντιμετωπιστεί η αστική προπαγάνδα, που μιλούσε για την ανάγκη συμμετοχής των εργατών στην αύξηση της παραγωγικότητας της βιομηχανίας, ιδιαίτερα της πολεμικής, με το σύνθημα «όλα για τον πόλεμο, όλοι στον πόλεμο». Το Μπολσεβίκικο Κόμμα πάσχιζε να αποκαλύψει το ρόλο των καπιταλιστών, που έβλεπαν τα κέρδη τους να πολλαπλασιάζονται, ενώ έρρεε όλο και πιο άφθονο το αίμα και αυξάνονταν δραματικά τα βάσανα και η εξαθλίωση των μαζών. Και ο τσαρισμός, όμως, περνούσε βαθιά κρίση. Οι ήττες στο μέτωπο και η γενική δυσαρέσκεια πονοκεφάλιαζαν τη φιλελεύθερη αστική τάξη που, εξαρτώμενη οικονομικά από τις δυνάμεις της Αντάντ, δυσανασχετούσε με τις μανούβρες του τσάρου, ο οποίος προσπαθούσε να συνάψει ξεχωριστή ειρήνη με τη Γερμανία. Η αστική τάξη αποπειράθηκε να επιλύσει την κρίση με το δικό της τρόπο, με μια παλατιανή συνωμοσία (δολοφονία του τυχοδιώκτη Ρασττούτιν) Από τις αρχές του χρόνου ξαναφούντωσε το κύμα της επανάστασης με πολλές γενικές απεργίες και επαναστατικές διαδηλώσεις, 20

22 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ οτην πρώτη γραμμή των οποίων ήταν η εργατική τάξη, ενώ συμμετείχαν, επίσης, οι αγρότες και ο στρατός. Οι διαταγές του τσάρου για άγρια καταστολή έπεφταν στο κενό, γιατί οι στρατιώτες αρνουνταν να ανοίξουν πυρ εναντίον των εξεγερμένων. Η αστικοδημοκρατική εξουσία επιβλήθηκε από το επαναστατημένο προλεταριάτο (επανάσταση του Φεβρουάριου). Όμω ς οι μενσεβίκοι και οι σοσιαλεπαναστάτες, με τη συμβιβαστική τους πολιτική και χρησιμοποιώντας την επιρροή τους στα σοβιέτ, σε συνεννόηση με τους φιλελεύθερους αντιπροσώπους της Δούμας και εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι οι βασικοί ηγέτες των μπολσεβίκων ήταν φυλακισμένοι, εκτοπισμένοι και εξόριστοι, έφτιαξαν μια αστική Προσωρινή Κυβέρνηση με επικεφαλής τον πρίγκιπα Λβοφ, μέλη τους αρχηγούς των κυριότερων αστικών κομμάτων, και τον Κερένσκι ως εκπρόσωπο της «δημοκρατίας». Η Προσωρινή Κυβέρνηση είχε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της δυναστείας των Ρομανόφ. Με μυστικές διαβουλεύσεις πέτυχαν την παραίτηση του Νικολάου Β', την άνοδο στο θρόνο του αδελφού του Μιχαήλ (στις 2 Μάρτη) και την παραίτηση του τελευταίου από τη διαδοχή (3 Μάρτη). Η αστική τάξη δεν κατάφερε να σώσει τη μοναρχία, αλλά κατάφερε να επιβάλει στην προεδρία του Υπουργικού Συμβουλίου τον πρίγκιπα Λβοφ (τον οποίο και ίδιος ο τσάρος, πριν από την επανάσταση του Φεβρουάριου, προόριζε για πρωθυπουργό της κυβέρνησής του). Από τη μια μεριά, λοιπόν, ήταν η κυβέρνηση, που εκπροσωπούσε την αστική εξουσία, και από την άλλη τα σοβιέτ των εργατών, αγροτών και στρατιωτών βουλευτών, εκπροσωπώντας τη δική τους εξουσία. Αδιέξοδη κατάσταση, την οποία ο Λένιν χαρακτήρισε δυαδική εξουσία. Η επιστροφή του Λένιν και άλλων πολιτικών εξόριστων στη Ρωσία (στις 3 Απρίλη), διαμέσου της Γερμανίας, προκάλεσε την εξαπόλυση ύβρεων και συκοφαντιών, που ενορχηστρώθηκαν από τους πράκτορες των δυνάμεων της Αντάντ, σύμφωνα με τους οποίους οι νεοφερμένοι ήταν πράκτορες των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων της Γερμανίας. Ο Λένιν τούς απάντησε με τεκμηριωμένη και αναλυτική τοποθέτηση πάνω στα γεγονότα 2. Ο επαναπατρισμός του Λένιν ήταν σταθμός για την πολιτική του κόμματος, όπως την ανέλυε στις Θέσεις του Απρίλη. Αυτές αποτελούσαν ένα ολοκληρωμένο και αναλυτικό πρόγραμμα, που αναφερόταν στους οικονομικούς στόχους, στην ανάγκη της οικοδόμησης ενός διεθνούς οργανισμού που να ενώσει τα επαναστατικά σοσιαλιστικά κόμματα που 21

23 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ είχαν αντιταχθεί στην προδοσία της Δεύτερης Διεθνούς, στην εκτίμηση της πολιτικής κατάστασης στη Ρωσία, στα ειδικά καθήκοντα του κόμματος. Παραπέμπουμε τον αναγνώστη στο πλήρες κείμενο των Θέσ εω ν ', αναφερόμενοι εδώ μόνο στα δύο τελευταία σημεία, για τα οποία ο Λένιν έγραφε: «Η ιδιομορφία της σημερινής στιγμής στη Ρωσία βρίσκεται στο πέρασμα από το πρώτο στάδιο της επανάστασης, που έδωσε την εξουσία στην αστική τάξη εξαιτίας της ανεπαρκούς συνειδητότητας και οργάνωσης του προλεταριάτου, στο δεύτερο στάδιό της, που πρέπει να δώσει την εξουσία στα χέρια του προλεταριάτου και των φτωχών στρωμάτων της αγροτιάς»'4. Η φάση αυτή συνοψιζόταν στο φημισμένο σύνθημα «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ», η εφαρμογή του οποίου αποτελούσε ένα σημαντικό καθήκον για το κόμμα, που διευκολυνόταν από τις δυνατότητες νομιμότητας και από τη σχετική ελευθερία κινήσεων που επέτρεπε η συγκυρία στη Ρωσία. «Έπρεπε να εξηγήσουμε στις μάζες ότι το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών είναι η μόνη δυνατή μορφή επαναστατικής κυβέρνησης και ότι γι' αυτό, όσο η κυβέρνηση αυτή θα βρίσκεται κάτω από την επιρροή της αστικής τάξης, το καθήκον μας μπορεί να είναι μόνο η υπομονετική, συστηματική, επίμονη και προσαρμοσμένη στις πρακτικές ανάγκες των μαζών εξήγηση των λαθών της τακτικής τους». Ο Λένιν αναφερόταν στο ότι οι μπολσεβίκοι ήταν μειοψηφία στα σοβιέτ, γιατί αυτά καθοδηγούνταν από τους μενσεβίκους και τους σοσιαλεπαναστάτες, που προσπαθούσαν να τα στρέψουν υπέρ της αστικής κυβέρνησης. Η επαναστατική πρακτική Η θεωρία της προλεταριακής επανάστασης, η στρατηγική και η τακτική της έπρεπε να δοκιμαστούν στην καθημερινότητα, να εφαρμοστούν στην πράξη που, όπως συχνά επαναλαμβάνει ο Λένιν, είναι πολύ πιο πλούσια από τη θεωρία. Θυμίζουμε εδώ, σε γενικές γραμμές, τα πιο σημαντικά γεγονότα με τα οποία το Μπολσεβίκικο Κόμμα χρειάστηκε να αναμετρηθεί και για τα οποία, με όπλο το διαλεκτικό υλισμό, πάσχιζε να βρει τις κατάλληλες μορφές πάλης. Στη διάρκεια του 1917, η πολιτική κατάσταση άλλαζε με αστραπιαίο ρυθμό. Η Προσωρινή Κυβέρνηση, στις 18 Απρίλη (1 η Μάη), με μια ανακοίνωση (δήλωση του Μιλιούκοφ) επανέλαβε την εμπιστοσύνη της στους αγγλογάλλους συμμάχους, διαβεβαιώνοντας πως θα συνέχιζε 22

24 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ τον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος κάλεσε τις μάζες σε αγώνα, και ακολούθησαν μεγαλειώδεις διαδηλώσεις με συνθήματα «Κάτω ο πόλεμος» και «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ». Ύστερα από μάταιες προσπάθειες κατάπνιξης του επαναστατικού κινήματος, η Προσωρινή Κυβέρνηση αντιμετώπισε την πρώτη της κρίση. Στις 2 (15) Μάη σχηματίστηκε η πρώτη κυβέρνηση συνασπισμού, στην οποία συμμετείχαν, εκτός από τους εκπροσώπους της αστικής τάξης, μενσεβίκοι και σοσιαλεπαναστάτες. Στις σχετικά ειρηνικές συνθήκες της συγκυρίας, στις 24 Απρίλη (7 Μάη), συγκλήθηκε, για πρώτη φορά σε συνθήκες νομιμότητας, η 7η Συνδιάσκεψη του Μπολσεβίκικου Κόμματος, όπου κατάφεραν να συμμετάσχουν πολυάριθμες αντιπροσωπείες από όλες τις επαρχίες. Η Συνδιάσκεψη υιοθέτησε, ανάμεσα στ' άλλα, και την απόφαση για το δικαίωμα των καταπιεσμένων λαών στην αυτοδιάθεση, που εισηγήθηκε ο Στάλιν (βλέπε Παράρτημα, κείμενο IV). Η Συνδιάσκεψη υιοθέτησε τις θέσ εις του Απρίλη (με την αντίθετη ψήφο των Κάμενεφ, Ζινόβιεφ και Ρίκοφ) και το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ». Στις 3 (16) Ιούνη, συγκλήθηκε το Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ. Οι μπολσεβίκοι αντιπρόσωποι (που ήταν ακόμη μειοψηφία) στις τοποθετήσεις τους κατήγγειλαν τους συνθηκολόγους, που υποστήριζαν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ταυτόχρονα, στους δρόμους της Πετρούπολης ένα τεράστιο πλήθος διαδήλωνε κατά του πολέμου. Παρ' όλα αυτά, η Προσωρινή Κυβέρνηση, ενισχυμένη από το Συνέδριο των Σοβιέτ και υπακούοντας στις πιέσεις των Αγγλογάλλων, διέταξε επίθεση στο γερμανικό μέτωπο. Η αποτυχία της επίθεσης και ο βαρύς φόρος αίματος που πλήρωσαν οι στρατιώτες που στάλθηκαν στο μακελειό ήταν η αφορμή για να ξεσηκωθούν ενάντια στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Στην Πετρούπολη, οι μαζικές διαδηλώσεις εργατών και στρατιωτών πήραν γρήγορα χαρακτήρα εξέγερσης στις 3 (16) Ιούλη. Το Μπολσεβίκικο Κόμμα, εκτιμώντας ότι εκείνη τη στιγμή η επανάσταση ήταν πρόωρη, αποφάσισε να μη συμμετάσχει σε αυτές. Όμως, αμέσως μόλις συνειδητοποίησε την αμετάκλητη απόφαση των επιτροπών εργατών και στρατιωτών να πάρουν τα όπλα, επανεκτίμησε την κατάσταση και μπήκε επικεφαλής των εξεγερμένων. Τους οργάνωσε, προσπάθησε να κατευθύνει τη διαμαρτυρία σε ειρηνικό δρόμο και να προστατεύσει τους διαδηλωτές από την άγρια καταστολή. Ακολούθησε ένα νέο μακελειό. Το κόμμα πλήρωσε με συλλήψεις και δολοφονίες πολλών από τα μέλη του, με τη λεηλασία των γραφείων του και την απαγόρευση της 23

25 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ κυκλοφορίας των εντύπων του. Εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης εναντίον του Λένιν και άλλων ηγετών του κόμματος με την κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας». Η περίοδος της δυαδικής εξουσίας είχε τερματιστεί, και η αστική δικτατορία έδειχνε το αιματοβαμμένο της πρόσωπο. Το Κόμμα, παρ' ότι εξαναγκάστηκε, για άλλη μια φορά, να βγει στην παρανομία, και ο Λένιν χρειάστηκε να καταφύγει σε σίγουρο κρησφύγετο, κράτησε ψηλά το ηθικό του και συγκάλεσε το 6ο Συνέδριο (26 Ιούλη - 3 Αυγούστου) που έγινε σε δύσκολες συνθήκες παρανομίας στις εργατικές συνοικίες της Πετρούπολης, με 157 αντιπροσώπους των μελών. Ο Λένιν κατόρθωσε να καθοδηγήσει το Συνέδριο από το κρησφύγετό του, διατηρώντας την επαφή με τη βοήθεια των πιο στενών του συνεργατών. Ό λα αυτά μάς λένε πολλά για την αυταπάρνηση, την πειθαρχία, το κουράγιο και το ηθικό των μπολσεβίκων. Το Συνέδριο, στη βάση των εισηγήσεων των αντιπροσώπων, έβγαλε τις τελικές εκτιμήσεις για την πολιτική κατάσταση: η ξέφρενη καταπίεση ενίσχυσε, αντί να εξασθενήσει, την επιρροή του κόμματος στους στρατιώτες και τους εργάτες (οι οργανώσεις των οποίων περνούσαν μαζικά από τους μενσεβίκους και τους σοσιαλεπαναστάτες στην πλευρά των μπολσεβίκων). Μεγάλωνε η συμφωνία με τους μπολσεβίκους, όχι μόνο ανάμεσα στους φτωχούς αλλά και στους μικρομεσαίους αγρότες, που παραδοσιακά ταλαντεύονταν ανάμεσα στην αστική τάξη και στο προλεταριάτο. Από την άλλη πλευρά, η εξουσία που είχε στα χέρια της η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν επέτρεπε την ειρηνική εξέλιξη της επανάστασης. Μοναδική διέξοδος ήταν να ανατρέψουν την Προσωρινή Κυβέρνηση και να κατακτήσουν την εξουσία με τη βία. Με αυτές τις κατευθύνσεις το Συνέδριο ολοκλήρωσε τις εργασίες του, καλώντας τους προλετάριους και τους στρατιώτες να προετοιμάσουν την εξέγερση". Μερικοί πρώην μενσεβίκοι με επικεφαλής τον Τρότσκι, που στη διάρκεια του πολέμου είχαν κρατήσει μεσοβέζικη στάση, ταλαντευόμενοι ανάμεσα στους μενσεβίκους και τους μπολσεβίκους, δήλωσαν ότι συμφωνούν με τις θέσεις του Συνεδρίου και έγιναν δεκτοί σαν μέλη του Κόμματος. Η Προσωρινή Κυβέρνηση, στην οποία η αστική τάξη είχε παραχωρήσει την εξουσία για να καταπνίξει το επαναστατικό κίνημα, προετοιμαζόταν να διαλύσει τα σοβιέτ και να αποσοβήσει οποιαδήποτε προσπάθεια των αγροτών να πάρουν με τη βία τα κτήματα των μεγαλοτσιφλικάδων (βλέπε το λόγο του Κερένσκι στην Κρατική Σύσκεψη της Μό 24

26 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ σχας στις 12/25 Αυγούστου, που συγκλήθηκε από την Προσωρινή Κυβέρνηση, με σκοπό να κινητοποιηθούν οι δυνάμεις της αστικής τάξης και των μεγαλοτσιφλικάδων). Κατά τη διάρκεια των εργασιών αυτής της Σύσκεψης, ο αρχηγός των αντεπαναστατών Κορνίλοφ ζήτησε την επαναφορά της θανατικής ποινής και τη διάλυση των επιτροπών και των σοβιέτ. Η αστική τάξη, οι βιομήχανοι και οι τραπεζίτες, βρήκαν στο πρόσωπό του τον «ισχυρό άνδρα» που ζητούσαν και του έταξαν χρήματα και υποστήριξη. Με αυτά συμφώνησαν επίσης και οι δυνάμεις της Αντάντ. Για να επιβάλει το πραξικόπημά του, με το οποίο ήθελε να εγκαθιδρύσει στρατιωτική δικτατορία, στις 25 Αυγούστου (7 Σεπτέμβρη), ο Κορνίλοφ έστειλε ενάντια στην Πετρούπολη το 3ο Σώμα Ιππικού, που διοικούνταν από το στρατηγό Κρίμοφ. Η άμυνα της πόλης, με την καθοδήγηση του Μπολσεβίκικου Κόμματος, οργανώθηκε άμεσα και αποτελεσματικά. Ένοπλοι εργάτες, στρατιώτες και ναύτες ετοιμάστηκαν να δώσουν ένα μάθημα στο «σωτήρα της πατρίδας». Όμω ς ο Κερένσκι, τρομοκρατημένος από την πιθανότητα να υποστεί ήττα και αυτός και οι στασιαστές του, απέσυρε την υποστήριξή του στον Κορνίλοφ και διέταξε τη σύλληψη του ίδιου και των συνενόχων του, Ντενίκιν, Καλέντιν και Λουκόμσκι. Στην Προσωρινή Κυβέρνηση δεν απέμενε παρά να παίξει το χαρτί της ψευτοδημοκρατίας. Στη «Δημοκρατική Συνδιάσκεψη», που έγινε στις 12 (25) Σεπτέμβρη, συμμετείχαν εκπρόσωποι των σοσιαλιστικών κομμάτων, των συνδικάτων, του στρατού, των σοβιέτ κ.λπ. Κατά τη διάρκεια της Συνδιάσκεψης, έριξαν την ιδέα για μια «Προβουλή», όπως την αποκάλεσαν. Ο Λένιν σε δύο κείμενα27 έκανε αυστηρή κριτική στους πολυάριθμους μπολσεβίκους αντιπροσώπους που συμμετείχαν στη Συνδιάσκεψη και, επανερχόμενος στο θέμα της τακτικής, είπε πως πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη συγκεκριμένη κατάσταση. Το κόμμα έριξε τη γραμμή του μποϊκοτάζ της ιδέας της «Προβουλής», ως καρικατούρας κοινοβουλευτισμού, στον οποίο οι μάζες είχαν πια χάσει την εμπιστοσύνη τους. Στις 7 (20) Οκτώβρη ο Λένιν γύρισε παράνομα από τη Φινλανδία, και ξεκίνησε η τελευταία περίοδος της παρανομίας του στην Πετρούπολη. Στο 6ο Συνέδριο του Κόμματος αποφασίστηκε η ένοπλη εξέγερση, η ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης και η κατάκτηση της εξουσίας. Τα ιστορικά, όμως, μέλη της Κεντρικής Επιτροπής Κάμενεφ και Ζινόβιεφ είχαν αντιρρήσεις για το χρόνο εφαρμογής αυτών των αποφάσεων. Πίστευαν πω ς η κρίση δεν είχε ακόμη ωριμάσει, πω ς οι επανα 25

27 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΟΚΤΠΒΡΗ στατικές δυνάμεις (ιδιαίτερα οι αγρότες) δεν ήταν ακόμη έτοιμες για μια ολομέτωπη επίθεση και πω ς οι μπολσεβίκοι, ακόμη κι αν πετύχαινε η επανάσταση, δεν θα κατάφερναν να κρατήσουν την εξουσία. Τέλος, πρότειναν να αναβληθεί η τελική απόφαση για το Συνέδριο των Σοβιέτ, που θα γινόταν στις 20 Οκτώβρη. Τις ίδιες αναβλητικές απόψεις υποστήριξε και ο Τρότσκι. Ενάντια σε αυτά, ο Λένιν διεξήγαγε από την παρανομία, στην Πετρούπολη, ένα λυσσαλέο πολιτικό αγώνα, που καταγράφεται στα έργα του εκείνης της περιόδου. Για να αναφέρουμε μόνο μερικά: Μαρξισμός και επανάσταση, Από το ημερολόγιο ενός δημοσιολόγου, Συμβουλές από κάποιον που λείπει (όπου ανέπτυσσε παραπέρα τη σκέψη του Μαρξ για την τέχνη της εξέγερσης). Οι μπολσεβίκοι θα κρατήσουν την εξουσία;. Σ' αυτά ο Λένιν απαντούσε στις αμφιβολίες με πειστικά επιχειρήματα, έλυνε τις περίπλοκες απορίες, έδειχνε με κάθε τρόπο την πεποίθησή του ότι η περαιτέρω αναμονή θα οδηγούσε στην ήττα της επανάστασης. Στο έργο του Οι συνθήκες είναι ώριμες ο Λένιν έκανε λεπτομερή ανάλυση της επαναστατικής κατάστασης τόσο σε διεθνές επίπεδο (με αναφορές στη Γερμανία και την Αυστρία) όσο και στη Ρωσία, και στάθηκε ιδιαίτερα στην κατάττνιξη του αγροτικού κινήματος την οποία «υποχρεώθηκε» να κάνει η καθοδηγούμενη από έναν σοσιαλεπαναστάτη Προσωρινή Κυβέρνηση, στις σοβαρές ενδείξεις για την αυξανόμενη επιρροή των μπολσεβίκων κ.λπ. Στο τμήμα του κειμένου που προοριζόταν για τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής και των Κομματικών Επιτροπών Πετρούπολης και Μόσχας, έγραφε τα εξής: «Τώρα η νίκη της εξέγερσης είναι εξασφαλισμένη για τους μπολσεβίκους: 1) Μπορούμε (αν δεν "περιμένουμε" το Συνέδριο των Σοβιέτ) να χτυπήσουμε αιφνιδιαστικά και από τρία σημεία, από την Πετρούπολη, από τη Μόσχα, από το στόλο της Βαλτικής 2) Έχουμε συνθήματα που μας εξασφαλίζουν την υποστήριξη: «Κάτω η κυβέρνηση που πνίγει την εξέγερση των αγροτών ενάντια στους τσιφλικάδες» 3) Έχουμε την πλειοψηφία μέσα στη χώρα 4) Η αποσύνθεση των μενσεβίκων και των σοσιαλεπαναστατών είναι πλήρης 5) Έχουμε την τεχνική δυνατότητα να πάρουμε την εξουσία στη Μόσχα (που μπορούσε να κάνει και την αρχή για να αιφνιδιάσει τον εχθρό) 6) Έχουμε χιλιάδες ένοπλους εργάτες και στρατιώτες στην Πετρούπολη, που μπορούν να καταλάβουν μονομιάς και τα Χειμερινά Ανάκτορα, και το Γενικό Επιτελείο, και το τηλεφωνικό κέντρο, και όλα τα μεγάλα τυπογραφεία. Δεν θα μπορούν να μας εκτοπίσουν από εκεί, και θα αρχίσει να γίνεται τέτοια ζύμωση μέ 26