Προσδιορισμός Προέλευσης

Transcript

1 Προσδιορισμός Προέλευσης Πρώτες ύλες και Τέχνεργα

2 ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Ο προσδιορισμός προέλευσης πρώτων υλών και αντικειμένων έχει ένα πολύ ουσιαστικό και βαθύτερο στόχο: Να απαντήσει σε ερωτήματα θεμελιώδους σημασίας για τους πολιτισμούς της Αρχαιότητας. Ερωτήματα που σχετίζονται με την κινητικότητα και τις επαφές, όπως: Τι έχει ταξιδεύσει κάθε φορά ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ? ΤΑ ΑΝTΙΚΕΙΜΕΝΑ? ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ? ΟΙ ΙΔΕΕΣ?

3 ΠΙΘΑΝΟΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΙ Ντόπιες πρώτες ύλες Ντόπια κατασκευή Ξένες πρώτες ύλες Ξένη κατασκευή Ντόπιες πρώτες ύλες Κατασκευή ξένων τεχνιτών Ξένες πρώτες ύλες Κατασκευή ντόπιων τεχνιτών

4 ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ Απαιτεί: Καλό φυσικοχημικό χαρακτηρισμό των φυσικών και επεξεργασμένων υλικών Επιλογή της κατάλληλης τεχνικής ή τεχνικών για ανάλυση και εξέταση Επιλογή των καταλλήλων παραμέτρων οι οποίες επιτυγχάνουν μέγιστο βαθμό διαχωρισμού μεταξύ των υλικών (συγκεντρώσεις συγκεκριμένων στοιχείων, συγκεκριμένες φυσικέ ή χημικές ιδιότητες, κ.α.) Δημιουργία καλών βάσεων δεδομένων με γνωστής προέλευσης υλικά για αναφορά Στατιστική προσέγγιση και ανάπτυξη μεθοδολογίας για μέγιστο διαχωρισμό μεταξύ πρώτων υλών από διαφορετικές τοποθεσίες Χρήση ενδεχομένως συνδυαστικών τεχνικών

5 ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ Λίθινα Μάρμαρο Κεραμικά Μέταλλα Συνήθεις Τεχνικές Ανάλυση Ιχνοστοιχείων με Νετρονική Ενεργοποίηση Ανάλυση με Σύζευξη Πλάσματος Φθορισμός Ακτίνων-χ (διέγερση με ακτίνες-χ ή δέσμη ηλεκτρονίων) Πετρογραφική Ανάλυση (Λεπτές Τομές) Ανάλυση Σταθερών Ισοτόπων ( 13 C/ 12 C, 18 O/ 16 O, 208 Pb/ 206 Pb, 207 Pb/ 206 Pb, 206 Pb/ 204 Pb, 144 Nd/ 142 Nd) Φασματοσκοπία Παραμαγνητικού Συντονισμού

6 Ανάλυση με EPXMA, XRF, NAA, κ.α. Προσδιορίζεται συνήθως μεγάλος αριθμός κυρίων στοιχείων και ιχνοστοιχείων, για την επεξεργασία των οποίων απαιτείται στατιστική ανάλυση. Βασικές μέθοδοι: 1. Ανάλυση ανά ζεύγη στοιχείων 2. Ανάλυση ομάδων (Cluster analysis) 3. Ανάλυση κύριων συνιστωσών (Principle component analysis) Janssens et al, X-Ray Spectrometry, 29, 73-91, (2000)

7 1. Ανάλυση ανά ζεύγη στοιχείων Μπορεί να διακρίνει κανείς ομάδες μόνο όταν οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των στοιχείων είναι μεγάλες

8 1. Ανάλυση ομάδων (Cluster analysis) Σε όσο μεγαλύτερη απόσταση ενώνονται οι ομάδες τόσο πιο σίγουρη είναι η διαφοροποίηση τους. Γυάλινα αντικείμενα: Βασικά δύο μεγάλες ομάδες εμφανίζονται (1 & 2) οι οποίες διαφοροποιούνται κυρίως με το Ca

9 1. Ανάλυση κυρίων συνιστωσών (Principle component analysis) Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Η στατιστική αυτή ανάλυση προτιμάται όταν έχουμε ομάδες δειγμάτων από γνωστές πηγές πρώτων υλών. Τότε η επεξεργασία αναζητά νέους άξονες μέσα από το πλήθος των δειγμάτων και των στοιχείων οι οποίοι διαφοροποιούν στο μέγιστο βαθμό τα δείγματα από τις διαφορετικές τοποθεσίες. Οι νέοι αυτοί άξονες (Discriminant function) απαρτίζονται από ποσοστά επιλεγμένων στοιχείων.

10 Τα πιο πολύτιμα υλικά στην Αρχαιότητα M A R B L E O b s i d i a n M e t a l o r e s 8 0 Production (%) D a t e

11 Οψιανός Φυσικό μαύρο γυαλί που προέρχεται αποκλειστικά από ηφαιστειογενείς περιοχές νεαρής γεωλογικά ηλικίας. Ουράνιο τόξο Ουράνιο τόξο Χημεία: Κυρίως οξείδιο του πυριτίου (SiO 2 ) με πολλές προσμίξεις

12 Οψιανός Πηγές στην Ελλάδα: Μήλος (χρησιμοποιείται από χρόνια) Γυαλί, Αντίπαρος Νίσυρος Πυριτόλιθος Οψιανός Μήλου

13 Οψιανός Τεχνικές Χαρακτηρισμού Προέλευσης Ανάλυση με Νετρονική Ενεργοποίηση (ΙΝΑΑ) Φθορισμός Ακτίνων-Χ (XRF) Σύζευξη Πλάσματος (ICPA) Στόχος: Προσδιορισμός όσο περισσότερων ιχνοστοιχείων.

14 Ανάλυση με νετρονική ενεργοποίηση (Neutron activation analysis) Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

15 Ανάλυση με νετρονική ενεργοποίηση (Neutron activation analysis) Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

16 Χημική ανάλυση οψιανών από διάφορες πηγές From: O. Williams-Thorpe, Archaeometry, 37, 2, (1995),

17 Γεωλογικά χαρακτηριστικά οψιανών από διάφορες πηγές From: O. Williams-Thorpe, Archaeometry, 37, 2, (1995),

18 Μη-καταστροφική ανάλυση με φορητό XRF οψιανών από διάφορες πηγές From: A.M. De Francesco et all, Archaeometry, 50, 2, (2008),

19 Μη-καταστροφική ανάλυση με φορητό XRF οψιανών από διάφορες πηγές Ζεύγη κυρίων στοιχείων διαχωρίζουν ορισμένες μακρινές περιοχές. PCA με όλα τα στοιχεία διαχωρίζει κοντινές περιοχές πηγών. Scientific methods and applications to archaeological provenance studies, R.H. Tykot, Proceedings of the International School of Physics Enrico Fermi, Course CLIV, in M. Martini, M. Milazzo, and M. Piacentini eds, Physics Methods in Archaeometry, IOS press, Amsterdam, , (2004).

20 Πηγές οψιανού και διακίνηση στη Μεσόγειο From: O. Williams-Thorpe, Archaeometry, 37, 2, (1995),

21 Μη-καταστροφική ανάλυση με φορητό XRF οψιανών από διάφορες πηγές

22 Το Μάρμαρο Η χρήση του μαρμάρου από τον άνθρωπο ξεκινά την Νεολιθική Εποχή. Τα πρώτα αντικείμενα είναι μικρά αγγεία και σχηματικά ειδώλια, αργότερα έρχονται τα γλυπτά αγάλματα και κατασκευή κτιρίων.

23 Κυκλαδικό ειδώλιο, BC Αμοργός, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο The creation of these impressive marble sculptures was more than a major artistic achievement, it was a consummate expression of a religious concept, a new effective projection, influential in mainland, Crete and Cyclades (Lord C. Renfrew, The Emergence of Civilisation) Η δημιουργία αυτών των εντυπωσιακών μαρμάρινων γλυπτών ήταν περισσότερο από ένα μείζον καλλιτεχνικό επίτευγμα, ήταν μια ολοκληρωμένη έκφραση μιας θρησκευτικής αντίληψης, μια νέα αποτελεσματική πρόταση που επηρέασε σημαντικά την Ηπειρωτική χώρα, την Κρήτη και τις Κυκλάδες

24 ΓΛΥΠΤΑ ΑΡΧΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΚΥΚΛΑΔΕΣ, ΑΤΤΙΚΗ, ΘΑΣΟΣ Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Σούνιο Κούρος, 600 π.χ., ΕΑΜ Βολομάνδρα Κούρος, 550 π.χ., ΕΑΜ Κούρος Κροίσος, 525 π.χ., ΕΑΜ

25 Η ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΛΑΣΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Ερμής του Πραξιτέλη 340 π.χ., Ολυμπία

26 Η ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Ανδριάντας του Αυγούστου, Prima Porta, Vatican, 15 BC Δορυφόρος του Πολύκλειτου 450 π.χ.

27 Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΣΤΗ ΔΥΣΗ Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» I saw the angel in the marble and carved until I set him free - Michelangelo David, Michelangelo, AD

28 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗ ΔΥΣΗ The beginning of the World Constantin Brancusi, 1920 Mademoiselle Pogany Constantin Brancusi, 1919

29 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Parthenon, Acropolis The Customs House, Boston, USA

30 Τι είναι το μάρμαρο και πως σχηματίζεται Ασβεστιτικό (CaCO 3 ) ή Δολομιτικό [CaMg(CO 3 ) 2 ] Ηλικία: Αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια 1. Ένα ασβεστιτικό ίζημα σχηματίζεται στο βυθό μιας λίμνης 2. Στη συνέχεια κατεβαίνει βαθιά στο εσωτερικό της γης 3. Εκτίθεται σε υψηλές T ( o C) και P ( atm) 4. Αλλάζει από ένα ασβεστολιθικό πέτρωμα σε κρυσταλλικό μάρμαρο χωρίς τήξη (μεταμόρφωση) 5. Επανέρχεται στην επιφάνεια της γης με τεκτονικές κινήσεις 6. Οι ιδιότητές του εξαρτώνται από την γεωλογία και χημεία των πατρικών πετρωμάτων και των συνθηκών σχηματισμού

31 Τα λευκά μάρμαρα παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον λόγω της ευρύτατης χρήσης τους από την Προϊστορική μέχρι την Ρωμαϊκή Εποχή. Λόγω όμως της ομοιότητας τους παρουσιάζουν δυσκολίες στην αναγνώριση της προέλευσης τους. Για τον λόγο αυτό έχουν αναπτυχθεί ειδικές φυσικοχημικές μέθοδοι.

32 Ορυκτολογική και χημική σύσταση λευκού μαρμάρου Content THASSOS (%) PENTELI (%) Calcite Dolomite 86 - Quartz Moscovite Chlorite CaO MgO SiO Fe 2 O Al 2 O K 2 O Na 2 O CO

33 Κάποιες ιδιότητες διαφορετικών λευκών μαρμάρων Physical and Mechanical Properties THASSOS (Dolomitic) PAROS (Calcitic) NAXOS (Calcitic) Density (Kg m-3) Water absorption (%) Rapture stress (MN m-2) Bending stress (MN m-2)

34 Η διερεύνηση του μαρμάρου με φυσικοχημικές μεθόδους παρέχει πληροφορίες για: Την προέλευση μαρμάρινου λίθου Την εκμετάλλευση των λατομείων μαρμάρου σε διάφορες εποχές Τα αρχαία εργαστήρια μαρμάρου και την διακίνηση των μαρμαροτεχνιτών Τις μορφές εμπορίου και οικονομίας Την αναστύλωση των μνημείων Την επεξεργασία της επιφάνειας και την έκθεση σε καιρικές αλλοιώσεις Ερωτήματα αυθεντικότητας

35 Μέθοδοι για τον χαρακτηρισμό και την προέλευση του μαρμάρου: Πετρογραφική Ανάλυση Ανάλυση με Νετρονική Ενεργοποίηση Καθοδοφωταύγεια Ανάλυση Σταθερών ισοτόπων -IRMS( 13 C, 18 O) Φασματοσκοπία Ηλεκτρονικού Παραμαγνητικού Συντονισμού (EPR) Μέτρηση Μέγιστου Μεγέθους Κόκκου

36 Πετρογραφική Ανάλυση C. Gorgoni et al, 5th ASMOSIA Conference of the Association for the Study of Marble and Other Stones in Antiquity, Archetype Publications (London), , (2002). 1,8 mm

37 Πετρογραφική Ανάλυση C. Gorgoni et al, 5th ASMOSIA Conference of the Association for the Study of Marble and Other Stones in Antiquity, Archetype Publications (London), , (2002). 1,8 mm

38 Ανάλυση Σταθερών Ισοτόπων δ 13 C δ 18 O

39 Φασματοσκοπία Ηλεκτρονικού Παραμαγνητικού Συντονισμού (EPR) Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

40 Η μοριακή δομή του ασβεστίτη Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

41 Φάσματα EPR μαρμάρου Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Mn 2+ Fe 3+ Laboratory of Archaeometry, NCSR Demokritos

42 Οπτική μικροσκοπία και μεγέθη κόκκων μαρμάρου Το μάρμαρο αποτελείται από κρυστάλλους που λαμπιρίζουν (μαρμαρυγή), γι αυτό έχει ονομαστεί μάρμαρο

43 Μάρμαρο (Κόκκοι Πυρίτη) Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

44 Αρχαία Λατομεία και Εμφανίσεις Μαρμάρου Για οποιαδήποτε τεχνική απαραίτητη είναι η δημιουργία βάσης δεδομένων. Αυτό απαιτεί: 1. Εντοπισμό των αρχαίων λατομείων και των πηγών πρώτων υλών 2. Συστηματική δειγματοληψία και ανάλυση 3. Στατιστική επεξεργασία για ανάπτυξη μεθοδολογίας για την μέγιστη διάκριση μεταξύ των διαφορετικών πηγών

45 ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΜΑΡΜΑΡΟΥ ΣΤΟ ΠΕΝΤΕΛΙΚΟ Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

46 Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Τεχνικές Αρχαίας Λατόμησης Μ. Κορές, «Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα»

47 Τεχνικές Αρχαίας Λατόμησης Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Μ. Κορές, «Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα»

48 ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΠΕΝΤΕΛΙΚΟΥ Μέτωπο αρχαίας λατόμησης Αρχαίος δρόμος λατομείου

49 ΝΗΣΟΣ ΝΑΞΟΣ Αρχαίο λατομείο στις Μέλανες

50 ΝΗΣΟΣ ΝΑΞΟΣ Αρχαία λατομεία στον Απόλλωνα

51 ΝΗΣΟΣ ΠΑΡΟΣ Αρχαία λατομεία Υ. Maniatis, K. Polikreti, "The Characterisation and Discrimination of Parian Marble in the Aegean Region", in "PARIA LITHOS", D.U. Schilardi and D. Katsonopoulou eds, Proceedings of 1st International Conference on the Archaeology of Paros and the Cyclades, Paros 2-5 October 1997, , Athens (2000).

52 ΝΗΣΟΣ ΠΑΡΟΣ Αρχαία υπόγεια λατομεία Λυχνίτης Το λατομείο των Νυμφών To λατομείο του Πανός Υ. Maniatis, K. Polikreti, "The Characterisation and Discrimination of Parian Marble in the Aegean Region", in "PARIA LITHOS", D.U. Schilardi and D. Katsonopoulou eds, Proceedings of 1st International Conference on the Archaeology of Paros and the Cyclades, Paros 2-5 October 1997, , Athens (2000).

53 CARRARA ITALY Αρχαία λατομεία

54 ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ Αφροδισιάδα Δοκίμειον (Afyon)

55 EPHESOS ASIA MINOR Celsus Library

56 Ανδριάντας Αυγούστου, Prima Porta 9,5 Scatterplot (VATICAN1.STA 14v*496c) 8,5 PENTELI NAXOS-APOLL NAXOS-MELAN 7,5 LOG (Mn 2+ ) 6,5 5,5 4,5 PAROS-LAK PAROS-LYCHN H1 PROCON-2 PROCON-1 3,5 YMETTUS 2,5-1,2-0,8-0,4 0,0 0,4 0,8 1,2 1,6 2,0 LOG (Maximum Grain Size) Το μάρμαρο σαν υλικό για την λατρεία, την τέχνη και την αρχιτεκτονική: από την προϊστορική Ελλάδα ως την σύγχρονη δύση, Γ. Μανιάτης, Πρακτικά Συνεδρίου H επίδραση του Ολυμπιακού Πνεύματος στην ανθρώπινη πρόοδο, Ινστιτούτο Διεθνούς Συνεργασίας Ελλήνων Επιστημόνων, 5-7 Δεκεμβρίου 2003, Θεσσαλονίκη, , (2004).

57 Ανδριάντας Αυγούστου, Prima Porta H1 Width - 5 x log(g=1,9998) YMΗΤΤΟΣ ΠΑΡΟΣ Mn x (g=2,0044) Το μάρμαρο σαν υλικό για την λατρεία, την τέχνη και την αρχιτεκτονική: από την προϊστορική Ελλάδα ως την σύγχρονη δύση, Γ. Μανιάτης, Πρακτικά Συνεδρίου H επίδραση του Ολυμπιακού Πνεύματος στην ανθρώπινη πρόοδο, Ινστιτούτο Διεθνούς Συνεργασίας Ελλήνων Επιστημόνων, 5-7 Δεκεμβρίου 2003, Θεσσαλονίκη, , (2004).

58 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΜΑΡΜΑΡΟΥ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ Ε. Α. ΤΟΥ ΕΚΕΦΕ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ» 1. Φασματοσκοπία Ηλεκτρονικού Παραμαγνητικού Συντονισμού (EPR) 2. Ανάλυσης Μέγιστου Κόκκου 3. Ανάλυση Σταθερών Ισοτόπων (IRMS)

59 Η ΠΡΩΙΜΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

60 ΟΙ ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

61 Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΚΕΡΟΥ, ΚΥΚΛΑΔΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ P. Sotirakopoulou THE KEROS HOARD: Myth or reality?, N.P. Goulandris Foundation-Museum of Cycladic Art, Athens, Greece, (2005).

62 Οπτική εξέταση πριν την δειγματοληψία και ανάλυση

63 ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑ EPR ΚΑΙ ΜΕΓΙΣΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΚΟΚΚΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΕΙΔΩΛΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΧΑΛΚΟΥ 9 NX-APIR 8 KEROS 129 NX-APOL NX-MEL LOG (Mn 2+ ) 7 6 SE-NX PA-LAMA PA-LYCH LOG (MGS) Y. Maniatis, K. Polikreti, E. Dotsika, I. Tzavidopoulos, The Keros Hoard: Provenance of the Figurines and Possible Sources of Marble in the Cyclades, in P. Sotirakopoulou THE KEROS HOARD: Myth or reality?, N.P. Goulandris Foundation-Museum of Cycladic Art, Athens, Greece, , (2005).

64 ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ δ 18 Ο και Log (Μέγιστο Μέγεθος Κόκκου -MGS) PA-LAMA 0 PA-LAMA Delta 18 O ( ) NX-SE KEROS NX-APIR NX-MEL NX-APOL Delta 18 O ( ) NX-SE KEROS NX-APIR NX-MEL NX-APOL LOG (MGS) LOG (MGS) Κυκλαδικό Μουσείο, Αθήνα Μουσείο Jean-Paul Getty, Los Angeles Y. Maniatis, K. Polikreti, E. Dotsika, I. Tzavidopoulos, The Keros Hoard: Provenance of the Figurines and Possible Sources of Marble in the Cyclades, in P. Sotirakopoulou THE KEROS HOARD: Myth or reality?, N.P. Goulandris Foundation-Museum of Cycladic Art, Athens, Greece, , (2005).

65 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΝΑΞΟΥ Y. Maniatis, K. Polikreti, E. Dotsika, I. Tzavidopoulos, The Keros Hoard: Provenance of the Figurines and Possible Sources of Marble in the Cyclades, in P. Sotirakopoulou THE KEROS HOARD: Myth or reality?, N.P. Goulandris Foundation-Museum of Cycladic Art, Athens, Greece, , (2005).

66 ΝΟΤΙΟ-ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΝΑΞΟΣ: ΛΕΠΤΟ-ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΚΟ ΑΛΛΑ ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΕΝΟ ΜΑΡΜΑΡΟ

67 ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΠΙΘΑΝΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΕΞΟΡΥΞΗΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΣΤΙΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

68 ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΙΜΕΝΑΡΙΑ ΘΑΣΟΥ, ΜΑΡΜΑΡΙΝΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ π.χ. Provenance investigation of neolithic marble vases from Limeraria, Thassos: Imported marble to Thassos?, Y. Maniatis, S. Papadopoulos, E. Dotsika, D. Kavoussanaki, and E. Tzavidopoulos, in Y. Maniatis (ed.), ASMOSIA VII, Proceedings of the 7th International Conference of the Association for the Study of Marble and Other Stones in Antiquity, BCH Suppl., 51, , (2009)

69 Dolomitic Marble Calcitic Marble Provenance investigation of neolithic marble vases from Limeraria, Thassos: Imported marble to Thassos?, Y. Maniatis, S. Papadopoulos, E. Dotsika, D. Kavoussanaki, and E. Tzavidopoulos, in Y. Maniatis (ed.), ASMOSIA VII, Proceedings of the 7th International Conference of the Association for the Study of Marble and Other Stones in Antiquity, BCH Suppl., 51, , (2009)

70 Μαρμάρινα αγγεία από τα Λιμενάρια Σταθερά Ισότοπα Delta 13 C Delta 18 O Provenance investigation of neolithic marble vases from Limeraria, Thassos: Imported marble to Thassos?, Y. Maniatis, S. Papadopoulos, E. Dotsika, D. Kavoussanaki, and E. Tzavidopoulos, in Y. Maniatis (ed.), ASMOSIA VII, Proceedings of the 7th International Conference of the Association for the Study of Marble and Other Stones in Antiquity, BCH Suppl., 51, , (2009)

71 Μαρμάρινα αγγεία από τα Λιμενάρια MGS MGS (mm) , 10 1, , 8, 11 Limenaria Thassos 3 Thassos 1, 2 Penteli Paros 2 Paros 1 Naxos SE Naxos/Keros Carrara Dokimeion Proconnessus Provenance investigation of neolithic marble vases from Limeraria, Thassos: Imported marble to Thassos?, Y. Maniatis, S. Papadopoulos, E. Dotsika, D. Kavoussanaki, and E. Tzavidopoulos, in Y. Maniatis (ed.), ASMOSIA VII, Proceedings of the 7th International Conference of the Association for the Study of Marble and Other Stones in Antiquity, BCH Suppl., 51, , (2009)

72 Συνδυασμός του δ 18 Ο και log (Maximum Grain Size) SE NAX LIM 8 LIM 4 LIM 2 LIM 9 PAROS-2 MEL delta 18 O -6-8 LIM 1 LIM 3 LIM 11 LIM 6 LIM 7-10 KEROS LIM 5-12 LIM 10 APIR APOL Log (MGS) Provenance investigation of neolithic marble vases from Limeraria, Thassos: Imported marble to Thassos?, Y. Maniatis, S. Papadopoulos, E. Dotsika, D. Kavoussanaki, and E. Tzavidopoulos, in Y. Maniatis (ed.), ASMOSIA VII, Proceedings of the 7th International Conference of the Association for the Study of Marble and Other Stones in Antiquity, BCH Suppl., 51, , (2009)

73 ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΜΑΡΜΑΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

74 ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΜΑΡΜΑΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ Scientific Techniques and methodologies for the provenance of white marbles, Y. Maniatis, Proceedings of the International School of Physics Enrico Fermi, Course CLIV, in M. Martini, M. Milazzo, and M. Piacentini eds, Physics Methods in Archaeometry, IOS press, Amsterdam, , (2004).

75 ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΪΚΗ-ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Scientific Techniques and methodologies for the provenance of white marbles, Y. Maniatis, Proceedings of the International School of Physics Enrico Fermi, Course CLIV, in M. Martini, M. Milazzo, and M. Piacentini eds, Physics Methods in Archaeometry, IOS press, Amsterdam, , (2004).

76 ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ-ΡΩΜΑΪΚΗ- ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΒΕΡΜΙΟ ΝΑΟΥΣΑ ΚΟΖΑΝΗ ΤΡΑΝΟΒΑΛΤΟ Scientific Techniques and methodologies for the provenance of white marbles, Y. Maniatis, Proceedings of the International School of Physics Enrico Fermi, Course CLIV, in M. Martini, M. Milazzo, and M. Piacentini eds, Physics Methods in Archaeometry, IOS press, Amsterdam, , (2004).

77 Ph.D.s that contributed significantly to the development of methodologies in the Laboratory of Archaeometry, NCSR Demokritos 1. Vicky MANDI (Ph.D.) 2. Kyriaki POLIKRETI (Ph.D.) 3. Themis VAKOULIS (Ph.D.) 4. Dimitris TAMBAKOPOULOS (current Ph.D.) 5. Many M.Sc.s and diplomas

78 ΜΕΤΑΛΛΑ - ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Κυριότερες Τεχνικές 1. Ανάλυση XRF, EPXMA 2. Laser Ablation-ICP-MS 3. Ισότοπα μολύβδου 4. Συνδυασμός των δύο

79 Ανάλυση Ισοτόπων μολύβδου Isotopic lead ratio analysed by ICP-MS in some metallic slags coming from Locri Epizephiri (Magna Grecia, South Italy) G. Moretti, C. Barbante, W.R.L. Cairns, F. Guidi, F. Fanari, M. Rubinich, La Metallurgia Italiana, 33-39, Luglio-Agosto, (2009).

80 Ανάλυση Ισοτόπων μολύβδου Επιλογή των καταλλήλων λόγων ισοτόπων διαχωρίζει συγκεκριμένες πηγές μετάλλων

81 Ανάλυση με LA-ICP-MS χρυσών νομισμάτων Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» M. Filomena-Guerra et al, Journals of Archaeological Science, 26, , (1999)

82 Ανάλυση με LA-ICP-MS χρυσών νομισμάτων Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» A. Gondonneau et al, Proceedings of 31 st ISA, BAR International Series, 1043, , (2002)

83 ΚΕΡΑΜΙΚΑ - ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Κυριότερες Τεχνικές 1. Ανάλυση με Νετρονική Ενεργοποίηση 2. ICP-MS 3. Πετρογραφική ανάλυση 4. Συνδυασμός των δύο

84 Punic Amphorae found in Corinth Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Τεχνικές: -Ανάλυση Οπτικής Εκπομπής -Φασματοσκοπία Mössbauer -Πετρογραφική Ανάλυση -Περίθλαση Ακτίνων-Χ -Ηλεκτρονική Μικροσκοπία Σάρωσης -Ραδιογραφία Υ. Μaniatis, R.E. Jones, I. Whitbread, A. Kostikas, A. Simopoulos, Ch. Karakalos and Ch. Williams, "Punic Amphorae: A problem of Origin and Technology". J. of Field Archaeology, 11, , (1984).

85 Punic Amphorae found in Corinth Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Υ. Μaniatis, R.E. Jones, I. Whitbread, A. Kostikas, A. Simopoulos, Ch. Karakalos and Ch. Williams, "Punic Amphorae: A problem of Origin and Technology". J. of Field Archaeology, 11, , (1984).

86 Black on Red in North Greece Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Typical two-handle pot of variety 1 East Macedonia sampling sites V. Kilikoglou et al, Archaeometry 49, 2, , (2007).

87 Black on Red in North Greece Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Neutron activation analysis V. Kilikoglou et al, Archaeometry 49, 2, , (2007).

88 Black on Red in North Greece Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Συμπέρασμα: 4 διακεκριμένες ομάδες, κάθε μία αντιπροσωπεύει συγκεκριμένη περιοχή προέλευσης. Η κύρια περιοχή προέλευσης είναι η κοιλάδα των ποταμών Στρυμώνας και Αγκίτης. Κεραμική από αυτή την περιοχή μεταφέρθηκε στην Θεσσαλία και στη Θάσο. V. Kilikoglou et al, Archaeometry 49, 2, , (2007).

89 Υλικά και μέθοδοι ανάλυσης για προσδιορισμό προέλευσης R.H. Tykot, Proceedings of International School of Physics Enrico Fermi, Ios Press Amsterdam, , (2004)