ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ, ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΟ- ΛΟΓΙΚΗ ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤO ΧΡΗΜΑ, ΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΥΓΓΕΝΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΑΕΝΑΟΝ

Transcript

1 ΑΡΗΣ ΣΤΟΥΓΙΑΝΝΙΔΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ, ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΟ- ΛΟΓΙΚΗ ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤO ΧΡΗΜΑ, ΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΥΓΓΕΝΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΑΕΝΑΟΝ

2 Γενικά περί χρήματος και νομισμάτων Σημασία: Νόμισμα: χρήμα. Μέσον συναλλαγής, για απόκτηση οικονομικών αγαθών. Πολλές φορές γίνεται φετίχ. Λέμε «το χρήμα για το χρήμα» όπως «η τέχνη για την τέχνη» δηλ. ως αυτοσκοπός, ο φετιχισμός του χρήματος. Εγκυκλοπαιδικά Επί χιλιετίες ήταν μεταλλικό και κατά τους τελευταίους αιώνες και χάρτινο. ΓΙΑΤΙ ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΕΧΟΥΝ ΡΑΒΔΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙ- ΜΕΤΡΟ ΤΟΥΣ; Τα παλαιότερα χρόνια τα νομίσματα κατασκευάζονταν από πολύτιμα μέταλλα όπως ο χρυσός και το ασήμι. Αυτό έβαζε σε πειρασμό πολύ κόσμο που έξυνε τα νομίσματα στην περί μετρό τους και μάζευε μικρά κομμάτια πολύτιμων μετάλλου που ξεφλούδιζαν από το ξύσιμο. Κάποια νομίσματα όπως η ασημένια βρετανική στερλίνα ξύνονταν από επαγγελματίες απατεώνες, πολλές φορές σε σημείο που το βάρος τους έφτανε στο μισό από το βάρος που είχαν κατά την κοπή του νομισματοκοπείου. Οι έμποροι υποχρεώθηκαν να ζυγίζουν όλα τα νομίσματα για να σιγουρευτούν ότι είχαν το σωστό βάρος, γεγονός που τους ανάγκαζε να απορρίπτουν πολλά νομίσματα κάνοντας έτσι κακό στην ίδια τους την επιχείρηση. Οι μονάρχες κατά την εποχή των Τυδώρ αναγκάζονταν να ανακαλούν νομίσματα ανά τακτά διαστήματα και να τα στέλνουν πίσω στο νομισματοκοπείο για λιώσιμο και κοπή. Για να λυθεί αυτό το πρόβλημα, φτιάχτηκαν ραβδώσεις στην κόψη πολύτιμων νομισμάτων. Αν οι ραβδώσεις ήταν αναλλοίωτες, το νόμισμα δεν είχε «ξυθεί» και η αρχική του αξία ήταν απαράλλαχτη. Επίσης οι ραβδώσεις έκαναν τη δουλειά των πλαστογράφων πολύ πιο δύσκολη. Μόνο τα πολύτιμα νομίσματα είχαν ραβδώσεις νομίσματα με χαμηλή αξία όπως η βρετανική πέννα δεν χρειάζονταν ραβδώσεις γιατί ήταν φτιαγμένα από κοινά μέταλλα που δεν έβαζαν σε πειρασμό τους απατεώνες (εξάλλου, θα έπρεπε να μαζέψουν μια τεράστια μάζα από το μη-πολύτιμο μέταλλο για να έχει έστω και μικρή αξία). Σήμερα κανένα νόμισμα δε φτιάχνεται από πολύτιμο μέταλλο, παρ' όλα αυτά η παράδοση για ραβδώσεις σε νομίσματα υψηλής αξίας συνεχίζεται. Ε- πίσης οι ραβδώσεις συνεχίζουν να υπάρχουν για να βοηθούν τους τυφλούς να αντιλαμβάνονται τα διαφορετικά κέρματα για αυτό και σήμερα συνηθίζεται διαφορετικά νομίσματα να έχουν διαφορετικές ραβδώσεις, ενώ τα μικρά σε αξία κέρματα δεν ἔ χουν καθόλου ραβδώσεις. Οποιοσδήποτε, λοιπόν, μπορεί με λίγη προπόνηση να καταλάβει το είδος κέρματος μόνο με την αφή ? 1

3 Τα νομίσματα αυτά απαντούσαμε ήδη από τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Ένα τέτοιο νόμισμα με ραβδώσεις λέγονταν nummus serratus (serra > seca (1) >ιτ. sega = πρίων, πριόνι) Δηλ. πριονωτό νόμισμα. Πβλ. ο σάρακας (κρητ. Ιδίωμα) =το πριόνι και Επώνυμο Σαρακάκης. Ετυμολογία: από το αρχαίο ρήμα νομίζω : θεωρώ, υποθέτω, λογιάζω. δηλ. αυτό που θεωρώ ότι έχει άξια. Βλ. λόγος Το χρήμα από το χρώμαι = χρησιμοποιώ. Στην πράξη αυτό που όλοι θεωρούν πως έχει μια συγκεκριμένη άξια. Περισσότερα στο ειδικό άρθρο μου Τι νομίζουμε για τα νομίσματα Εικόνες Κοπή νομίσματος Ο φιλάργυρος Ο φίλος των αργυρίων, ο τσιγκούνης, ο φιλοχρήματος, ο φειδωλός, ο σπαγκοραμμένος, ο δραχμοφονιάς. Ο ΦΙΛΑΡΓΥΡΟΣ Τἰτλος ηθογραφικής κωμωδἰας του Μολιέρου. 2

4 Ο ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΝΕΖΕΡ ΩΣ ΑΡΠΑΓΚΟΝ ΣΤΟΝ ΦΙΛΑΡΓΥΡΟ ΤΟΥ ΜΟΛΙΕΡΟΥ - L' AVARE Ετυμολογία: Από το αρχαίο Ελληνικό ρήμα Αω < αημι = φυσώ κάτι αὔω από το οποίο πιθανόν να προέρχεται το Λατ. Avarus φιλάργυρος, τσιγκούνης, σπαγκοραμμένος, φειδωλός. Πβλ. Την ΦΡ φυσαει τον παρά. Η εικόνα από τον άνθρωπο που είναι παντα σκυμενος στα χρηματα του και εισπνέει και εκπνέει (αυει) πανω σε αυτά. ΣΣ: μεταφορικως το αημι σημαινει και κλυδωνίζομαι, ταλαντεύομαι ή κυμαίνομαι, σαν από τον άνεμο. Το αὔω λέγεται για πράγμα, ηχώ, κουδουνίζω, ἀσπὶς ἄϋσεν, σε Ομήρου Ιλιάδα. Έτσι ο αημενος ἤ αὔων τα κέρματα είναι αυτός που κουδουνίζει τα λεφτά. Το κουδούνισμα των χρημάτων προ της αγοράς σημαίνει ότι ο αγοραστής διαθέτει μετρητά, που με τον ήχο τους παρατείνουν επίτευξη καλύτερης τιμής. Όμως το aveo σημαίνει επιθυμώ κάτι και αποτελεί πιθανότερη ρίζα. Πβλ. μια δεύτερη σημασία του αυω =καλώ, όμιλο, φωνάζω απ οπου τα Ελληνικό άναυδος, απαύδησα < αυδη = φωνή Μεταφορικά αυω σημαίνει και στενάζω, αυω [ενν. στεναγμό],, ξεφυσώ, αναστενάζω. Αυτός που αυει στεναγμον είναι μάλλον ο ενδεής, ο πτωχός, ο πένης αλλά και ο φιλάργυρος. Φράσεις Το φυσάει το παραδάκι Βλ. παραπανω αυω 3

5 Διαθέτει ζεστό χρήμα. Μόλις κομμένα κέρματα τα όποια έχουν αδιαμφισβήτητη γνησιότητα λόγῳ μη φθοράς. Τα κέρματα αυτά λέγονται τσίλικα (αρχ. στίλβοντα). (Από το τουρκικο çildir = λαμπερός ή και το ελλλ στιλβοντα> τσιλβοντα, με αντιμεταθεση σ και τ) Κάντο μου λιανά Συν. Χάλασε μου ένα μεγάλο νόμισμα, κάνε μου ψιλά. Μεταφορικώς: επεξήγησε μου λεπτομερώς και σαφέστερα αυτό που είπες προηγουμένως. Αποφθεγμα Το να δίνεις φειδωλά τις ουμβουλες οου είναι σημανιική ένδειξη γενναιοδωρίας. Γιάννη Χ. Παπαϊωάννου - «ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΞΕΩΣ» 244 Λόγιος αντίλογος -μα νομίζω... -τα νομίσματά σου είναι κίβδηλα* Λόγιος γιατί τον έλεγαν οι δάσκαλοι όταν οι μαθητές είχαν αντιρρήσεις. Κάλπικος. κίβδηλος από το ουσ. κιβδηλίς = σκωρία από εκει πᾶν φαῦλον =κιβδηλον, ψεῦσμα, νόθον, αδόκιμον. ΗΣΥΧΙΟΣ κίβδηλος, -ον, I. νοθευμένος, νόθος, αχρείος, πλαστός, λέγεται για νόμισμα, σε Θέογν., Ευρ. II. μεταφ., χαμερπής, ψευδής, νόθος, απατηλός, λέγεται για ανθρώπους, σε Θέογν., Ευρ. λέγεται για χρησμούς, παραπλανητικός, σε Ηρόδ. ἐν κιβδήλῳ, σε Ευρ. 265 Συνώνυμα Κομμάτιον Υποκοριστικό του κόμμα. I. 1. αποτύπωμα ή εντύπωση νομίσματος, σε Αριστοφάνη. παροιμ., πονηροῦ κόμματος, με φαύλο χάραγμα. 2. νόμισμα, νόμισμα, νομισματοκοπία, στον ίδιο. II. σημείο στίξης σε πρόταση, Λατ. comma, σε Κικέρωνα. 265 Οι αρχαίοι ελληνες ονομαζαν κομμάτιον ή κέρμα, το νόμισμα. Πβλ. Η έκδοση μεταλλικου νομίσματος (κερματος) λέγεται κοπή. Γι αυτό ο χώρος που εκοπτοντο τα νομισματα λεγεται «νομισματοκοπείο». Παλαιοτέρα διακρίναμε τις χρυσές λίρες σε παλαιάς κοπής και νέας κοπής. Ετυμολογία: Το κομμάτιον < κόπτω (λεγεται σημερα κόβω) 4

6 Το ρήμα «κόβω» έχει την σήμερα την σημασία αποκόπτω, τεμαχίζω, περιορίζω, αλλα και βλέπω. Πχ. Φρ. Κόψε κάτι που σημαίνει «κάνε μου μια έκπτωση» στο τίμημα ή στην τιμή. Το βλεπω: κοβω είναι δυσεξηγητο. Πχ. Κόψε φατσα! Τον κόβω για πολύ μαλάκα! Πως με κόβεις; Περνάω για βλάκας; Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι σημαίνει: «κόψε, χαμήλωσε την ταχύτητα σου προκειμένου να παρατηρήσεις κάτι» ἤ «διάκοψε αυτά που λες και άσε να σου δείξω κάτι». Επίσης κομμάτι λέγεται το απόσπασμα αλλά και το διακεκριμένο μέλος μια ομάδας πραγμάτων (ζωγραφικών πινάκων, κοσμημάτων, μουσικων ἤ θεατρικων εργων, αλλά και γυναικών : κόμματος). Δηλωνει επισης ένα μικρο τμημα του ολου μερους. Φράσεις: κάνει το κομμάτι του : παίζει το ρόλο του, κυρίως υπερηφανεύεται, κομπορρημονεί, επιδεικνύεται. Για μπιζ ο πιανιστας επαιξε ένα κομμάτι από την «Ουγγρικη Ραψωδία»: δηλ ένα αποσπασμα. Το πήρε για ένα κομμάτι ψωμί. Το άγοράασε πάμφθηνα. 5

7 Νομίσματα Άσπρα Το λατινικό asper = τραχύ, νεόκοπο, τσίλικο. Στον πληθυντικό τα άσπρα = χρήματα γενικώς. Παροιμίες τα άσπρα άστρα κατεβάζουν. άσπρα, κάστρα τ`άσπρα λαλούν,τ`άσπρα μιλούν,τ`άσπρα`ν που κουβεντιάζουν όπου λείπουν τ`άσπρα, όλα είναι μαύρα άσπρα στο πουγγί,ψάρια στο βουνί -καλά γαμείς, καλόγερε! -μέ τ` άσπρα μου ο καημένος! άσπρος παράς για μαύρη μέρα Ποίηση Αργύριο Το ενα τριακοστο της τιμης του τετιμημένου ον ετιμησαντο απο υιων Ισραηλ.(Ματθ. Κεφ. 27 στ. 9-10)). Το τιμημα που δηθεν επληρωσαν οι εβραιοι στον Ιουδα για προδώσει τον Ιησου. Αγνωστου αξιας, ικανού παντως για την αγορα οικοπέδου (ο αγρος του κεραμεως) σημαντικου εμβαδου, αφου το καθορισαν δια την ταφη των ξενων. Μια εκιμηση κανει το Λεξικό στο «Αρχονταρικι» Αργύριον: Με τον γενικό αυτό τίτλο ωνομάζονταν όλα τα αργυρά νομίσματα ανεξαρτήτως αξίας, τα οποία εκόπτοντο προς τιμήν αυτοκρατόρων, βασιλέων, ηγεμόνων, πραιτώρων κ.λ.π. Δεν μπορουμε να ορίσουμε ακριβώς το είδος των τριάκοντα αργυρίων, που δόθηκαν στον Ιούδα. Τριάκοντα αργυρά δίδραχμα ήσαν τιμή για την αγορά ή την αποζημίωση απωλείας ενός δούλου (Έξοδ.Κεφ.24-στ.32 και Ζαχ.Κεφ.11-στ.12). 32 ἐὰν δὲ παῖδα κερατίσῃ ὁ ταῦρος ἢ παιδίσκην, ἀργυρίου τριάκοντα δίδραχμα δώσει τῷ κυρίῳ αὐτῶν, καὶ ὁ ταῦρος λιθοβοληθήσεται. 12 καὶ ἐρῶ πρὸς αὐτούς εἰ καλὸν ἐνώπιον ὑμῶν ἐστι, δότε στήσαντες τὸν μισθόν μου ἢ ἀπείπασθε καὶ ἔστησαν τὸν μισθόν μου τριάκοντα ἀργυροῦς. 6

8 Είναι λίγα τά λεφτά Ιούδα! Αλλά πάντως έκανε το τεράστιο κατόρθωμα να πείσει περί τους 70 εβραίους να του δώσουν τα λεφτά μπροστά! Κατά Ματθ. 27 στ τότε ἐπληρώθη τὸ ῥηθὲν διὰ Ἰερεμίου τοῦ προφήτου λέγοντος καὶ ἔλαβον τὰ τριάκοντα ἀργύρια, τὴν τιμὴν τοῦ τετιμημένου ὃν ἐτιμήσαντο ἀπὸ υἱῶν Ἰσραήλ, 10 καὶ ἔδωκαν αὐτὰ εἰς τὸν ἀγρὸν τοῦ κεραμέως, καθὰ συνέταξέ μοι Κύριος. Ο Ιουδας φερεται ως αυτοχειρας. Πβλ. "ῥιψας τα αργύρια εν τω ναω ανεχώρησεν και απελθών απήγξατο". Ο ΝΑΟΣ -Αγνωστο που βρισκονταν οι Αρχιερεις και σε ποιο σημειο εριξε τα αργυρια. Οι πράξεις των Αποστόλων τα λενε αλλιώς: περὶ Ἰούδα τοῦ γενομένου ὁδηγοῦ τοῖς συλλαβοῦσιν Ἰησοῦν, [17] ὅτι κατηριθμημένος ἦν ἐν ἡμῖν καὶ ἔλαχεν τὸν κλῆρον τῆς διακονίας ταύτης. [18] Οὗτος μὲν οὖν ἐκτήσατο χωρίον ἐκ μισθοῦ τῆς ἀδικίας, καὶ πρηνὴς γενόμενος ἐλάκησεν μέσος 1, καὶ ἐξεχύθη πάντα τὰ σπλάγχνα αὐτοῦ. [19] καὶ γνωστὸν ἐγένετο πᾶσι τοῖς κατοικοῦσιν Ἰερουσαλήμ, ὥστε κληθῆναι τὸ χωρίον ἐκεῖνο τῇ διαλέκτῳ αὐτῶν Ἁκελδαμάχ, τοῦτ ἔστιν Χωρίον Αἵματος. 1 Ελάκησεν μέσος θα πει σχίστηκε στα δύο. Αυτό δεν μπορει να το πετυχει κανεις μονος του ουτε με χαρακιρι. Αρα τον έφαγαν οι δικοι του. 7

9 Figure 1 ΡΕΜΠΡΑΝΤ Ο ΙΟΥΔΑΣ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ ΤΑ 30 ΑΡΓΥΡΙΑ Ακελδαμάχ Η ευκαιρία καπήλευσης κάθε συμβάντος δεν πάει χαμένη! Ο όσιος Ονούφριος, βοήθεια σας, ίδρυσε το μοναστήρι του Αλκεδαμά (κλικ στην εικόνα για μεγέθυνση ) στην τοποθεσία του "αγρού του κεραμέα". Φαίνεται ότι από εκεί έπαιρναν χώμα για πηλό οι κεραμείς. Ήταν δηλαδή ήδη ο "αγρός των κεραμέων". Το κοκκινόχωμα έδωσε το όνομα στην περιοχή (χάλκευμα =αγρός αίματος, αιματόχρους, κόκκινος). Ένας τέτοιος α- γρός ήταν κοινόχρηστος. Δεν υπήρχε κύριος του οικόπεδου ώστε να το πουλήσει. Δεν είναι ένα αργιλώδες έδαφος κατάλληλο για νεκροταφείο, ούτε βρέθηκαν τάφοι εκεί. Τ ο μοναστήρι έγινε εκεί για να αποκλείσει την ερευνά. Όλα είναι ένας μύθος. Το ίδιο κόλπο έγινε με το "κρανίου τόπος" (Γολγοθά) που ήταν "κρανίων τόπος" δηλ. τόπος εκτελέσεων κατ εθιμον. 8

10 Ασσάριον Ρωμαϊκό νόμισμα πολύ μικρής αξίας. Το όνομα χρησιμοποιήθηκε ξανά για το μικρό χάλκινο νόμισμα των 2 γρ. που έκοψε ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος ( ). Το Δέκατο του Δηναρίου. 29 οὐχὶ δύο στρουθία ἀσσαρίου πωλεῖται; καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν οὐ πεσεῖται ἐπὶ τὴν γῆν ἄνευ τοῦ πατρὸς ὑμῶν. Κατά Ματθαίον Κεφ. 10 στ.29 και 12. οὐχὶ πέντε στρουθία πωλεῖται ἀσσαρίων δύο; καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν οὐκ ἔστιν ἐπιλελησμένον ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ Κατά Λουκάν Κεφ. 12: στ. 6, Με τιμες Ματθαιου, ο Λουκάς κάνει στα 4 το ένα δώρο. Νενίκηκά σε Βασιλόπουλε! Γλαυξ Γνωστόν ότι γλαυξ σημαίνει τη κουκουβάγια, το νυκτόβιο πουλί, το ιερό πουλί της θεάς Αθηνάς, σύμβολο της σοφίας και οικόσημο των Αθηνών που απεικονίζονταν στα αθηναϊκά νομισματα, που λεγόντουσαν επίσης γλαύκες. ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΑΣΗΜΕΝΙΟ ΤΕΤΡΑΔΡΑΧΜΟ (16 γραμ) με γλαυκα (Κουκουβάγια) και αμφορέας με φύλλα δάφνης. ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΑΣΗΜΕΝΙΟ ΤΕΤΡΑΔΡΑΧΜΟ (17 γραμ) του 450 πχ Παροιμίες Γλαῦκ εἰς Ἀθήνας. Κομίζει γλαύκα ες Αθήνας.* Κατά τον Ευστάθιο Θεσσαλονικης - Σχόλια εις το Ομηρον σ

11 Ο νοσοκόμος, ο ανθοκόμος και ο ιπποκόμος είναι παραδείγματα αυτής της σημασίας. (κομέω = φροντίζω*). Ισως ο κομίζων γλαύκας εις Αθήνας να ή- ταν καποιος επιτετραμένος υπαλληλος που φροντιζε τα ιερα αυτά πουλιά της Αθηνάς στην Αθήνα. Η Αθηνά ήταν η πολιούχος της Αθήνας. Είναι προφανές ότι αν ισχύει αυτή η υπόθεση ο κομίζων ἤ γλαύκας, ο κουκουβάγιο-φροντιστής ήταν κάποιος αργόμισθος της Αθηναϊκής Πολιτείας και γι αυτόν αναφέρονταν η φράση. Βλ. το ανάλογο σημερινό: «είναι ένας καρεκλοκένταυρος που ξύνει πατσές στο υπουργείο» ἤ, όπερ συνηθέστερον, «ξύνει τ' άρχιδια του». Η παραδοσιακή ερμηνεία της φράσης Η φράση λέγεται γιατί στην Αθήνα η γλαύκα, η κουκουβάγια, ήταν πασίγνωστη, σαν σύμβολο της Αθήνας και εικονιζόταν παντού, όπως στις οροφές των σπιτιών, στα νομίσματα κ.λ.π. Ο Αριστοφάνης, στους Όρνιθες στ Αναφέρει τη γλαύκα ως το πουλί της Παλλάδας αλλα όχι την επίμαχη φράση. Άλλη ανοητη εκδοχη. Η φράση "Κομίζει γλαύκα ες Αθήνας" λέγεται με την σημασία "εισάγει κάτι στην Αθήνα, που εντούτοις υπερπλεονάζει". Ενεργεία δηλαδή που κάνει κάποιας ανόητος έμπορος κουκουβαγιών. Η κουκουβάγια δεν συλλαμβάνεται εύκολα ζωντανή και δεν έχει καμία πρακτική σημασία να συλληφθεί. Αν το σκεφτούμε πως μπορεί κάποιος να συλλάβει γλαύκες και γιατί να τις κομίσει (μεταφέρει) στην Αθήνα ή κάπου αλλού. Αν όμως ο όρος «γλαυκαι» ελέγετο και με γενική σημασία «χρήματα» ό- πως και το «λεφτἀ» και «παράδες» τοτε πολες άλλες σημασίες μπορεί να είχε η φράση «κομίζει γλαύκας εις Αθήνας» Γρόσι Τουρκικά kuruş. Υποδιαίρεση (εκατοστό) της τουρκικής λίρας. 1 λιρα: 100 kuruş. Το όνομα ετυμολογείται από το Γερμανικό grosch. Ο Όρος πιάστρα χρησιμοποιούνταν από τους δυτικούς αντί του γρόσια. Το «γρόσια» λέγεται και με την γενική σημασία «χρήματα» όπως και το «λεφτἀ» και «παράδες». 10

12 Πβλ. Παροιμία: έχεις γρόσα,έχεις γλώσσα Άσπρα μου γρόσια στις μαύρες μου μέρες Δηνάριον Ονομασία αρχαίου ρωμαϊκού νομίσματος, που διατηρήθηκε και σε νομίσματα διαφόρων χωρών και εποχών. Ένα από τα νομίσματα αυτά ήταν το αραβικό χρυσό δηνάριο που κόπηκε γύρω στο 860. H εξωτερική εμφάνιση του αραβικού αυτού νομίσματος σαφώς καθόρισε την εμφάνιση του ασημένιου βυζαντινού μιλιαρέσιου. Τα δύο νομίσματα έμοιαζαν τόσο, ώστε κατά τη διάρκεια του 8ου αιώνα, τα κομμάτια μέταλλου που χρησιμοποιούνταν για να κοπούν κάποια μιλιαρέσια ήταν παλιά δηνάρια (στο Βυζάντιο υπήρχε η πρακτική να κόβονται καινούργια νομίσματα πάνω σε παλιά: στις περιπτώσεις αυτές διακρίνουμε πάνω στο νόμισμα τα χαρακτηριστικά γράμματα και σχέδια και των δύο νομισμάτων, το ένα πάνω στο άλλο). ΙΤΑΛΙΚΟ : Denaro a. Moneta in genere, soldi, quattrini (in questa accezione, il singolare ha valore collettivo, non diverso dal plurale) Δραχμή Νομισμα που ονομαστηκε ετσι απο το ρημα δράσσομαι, αττικως δράττομαι, παρακειμενος εδραττόμην Μελλων δράξομαι APl (Posidipp.), Αοριστος ἐδραξάμην, μετοχη παρακειμενου δεδραγμένος (πβλ. δράξ, δράγμα, δραχμή). Αρπάζω με το χερι χουφτωνω. Το δραγμμα αυτο που αρπαζουμε λεξεται δραξ, δραχμη ή πρεζα. Η δραχμη ηταν μια πρεζα, χουφτα, φουχτα οβολων ή οβελων, μια χουφτα σουβλακια. 11

13 Παράγωγα πρέζα < ιταλ. presa = αρπαγή, λήψη, λεία) πρέζα (πληθυντικός : πρέζες) που μικρή ποσότητα από ένα υλικό σε σκόνη ή σε κόκκους που μπορεί να πιάσει κανείς με τα δάχτυλα πχ.ρίξε στο φαγητό μια πρέζα αλάτι. Πάρε μια πρέζα ταμπάκο βλ και σημερινή πρίζα (εκει απ οπου παιρνουμε το ηλεκτρικο ρευμα). πρεζονι, πρεζακιας. Ο Ν. Τσελεμεντές γράφει στη «Μαγειρική» του «ρίχνετε μια δραχμή αλάτι... πιπέρι, ρίγανη» και εννούσε μια πρέζα... Η δραχμή εχει 100 λεπτά. Δεκάρα Νομισμα των δεκα λεπτων. Μεταφορικα μηδαμινη αξια. Πχ ανθρωπος της δεκάρας= ευτελής αλλα και φιλαργυρος (ή δεκαρολόγος = που μαζευει και τη δεκάρα) Δεκάρα το 1969 εκ φύσεως τρύπια και επανατρυπηθείσα. Το δεκάλεπτο, ἤ δεκάρα ηταν σύνηθες νομισμα, μικρης αξιας και ακομη μικροτερης αν η- ταν παραμορφωμένη (τσακιστή, τρύπια) ". Πβλ. παιδικό τραγουδάκι «ένα λεπτό κρεμύδι» από εποχες χαμηλού τιμαρίθμου όπως και το τραγούδι «κόκκινες καλές ντομάτες δυό δεκάρες η οκά» Λεμε όμως τον ξερω σαν κάλπικη δεκάρα. Για ένα ανθρωπο ή πράγμα ευτελούς αξίας λέμε ότι είναι της δεκάρας. Δεν λεγεται παντα κυριολεκτικα πολλες φορες δειχει το ελαχιστο. Δεν εχω δεκαρα πβλ. "Δεν έχω δεκάρα τσακιστή",ἤ «ειμαι αδέκαρος» αλλα και «δεν δινω δεκαρα» αδιαφορω πληρως. 12

14 Δουκάτον Screen clipping taken: 19/8/2012 8:05 μμ Ιστάμενα Αυτά τα νομίσματα που ίστανται, που στέκονται*, που κρατούν, που ισχύουν. Μσν. (τα στάμενα) ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΤΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ- ΠΤΩΧΟΠΡΟΔΡΟΜΙΚΑ 13

15 9429 Τα στάμενα από το ιστάμενα όπως ο στάμνος (μτγ η σταμνα) από το ι- σταμενος. Το στέκω (ιστημι) έχει και την έννοια του αμετάβατου πρέπει : «δεν στέκει να δείχνεις μια τέτοια συμπεριφορά». Ο εύπορος άνθρωπος λεγεται και «καλοστεκούμενος» Κεράτιον κεράτιον[ᾱ], τό, υποκορ. του κέρας, βλ. κερατέα. κερατέα ή -ία, ἡ, ξυλοκέρατο ή χαρουπιά (Αραβ. Kharoob χαρούπι) οι καρποί της, κεράτια, τά, ονομάζονται και ως «το ψωμί του Αγ. Ιωάννη», ε- πειδή πιστευόταν ότι ήταν οι καρποί που έφαγε στην ερημιά, σε Κ.Δ. φαινεται ότι χρησίμευαν ως σταθμά. Πβλ τα σημερινά καράτια μονάδες βάρους πολυτίμων μετάλλων και λίθων. 265 Βλ. και τάλαντον. κεράτιον (II) το κεράτσιν κεράτσι(ον). 1) Ο καρπός της κερατέας, χαρούπι: έναν κεράτσιν εις το κλαδίν της κερατσίας (Μαχ. 643). 2) Μονάδα βάρους: καστορίου κεράτιον έν (Ιερακοσ ). 3) Μονάδα βάρους, καράτι: Έστι το εξάγιον του αργού χρυσού, τουτέστι των κδ κερατίων, κα (Rechenb. (Vog.) 741). [μτγν. ουσ. κεράτιον. Τ. τεράτσιν σήμ. κυπρ. Ιδ. ] Επιτομή Λεξικού Κριαρά Κέρμα Κερματίζω και αποκερματίζω : κόβω σε μικρά κομμάτια, ανταλλάσσω μεγαλύτερης αξίας νομίσματα με κέρματα μικρότερης αξίας μεταφ., ἀποκερματίζω τὸν βίον, δαπανώ, κατασπαταλώ την περιουσία μου, αλλά και «κάνω ψιλά», χαλάω. Υπαρκτό το κατακερματίζω: κάνω κομματάκια. Αλλά και το κερματοδέκτης. Από το αρχαίο ελληνικό ουσιαστικό κέρμα (από το κείρω: κουρεύω) κόλλυβος ὁ, 1. μικρό κέρμα, κολλύβου αντί λεπτού, σε Αριστοφάνη. 14

16 2. στον πληθ., κόλλυβα 2, τά, μικρά στρογγυλά πλακούντια, στον ίδιο. Το κέρμα ετιθετο στο στόμα του νεκρού για να πληρώσει στον Χάροντα τα πορθμεία. Τα κόλλυβα σήμερα παρασκευάζονται και προσφέρονται τα μνημόσυνα. Κολλυβιστής λεγεται ο αργυραμοιβός, ἤ κερματιστής ἤ σαράφης (από το τουρκικο sarraf ) Επωνυμα: Στρατ. Στεφανος Σαράφης, Σαραφογλου. Εγκυκλοπαιδικά Πρβλ τον ευαγγελικό μύθο: και εισήλθεν Ιησούς εις το ιερόν και εξέβαλεν πάντας τους πωλούντας και αγοράζοντας εν τώ ιερώ και τας τραπέζας των κολλυβιστών κατέστρεψεν και τας καθέδρας των πωλούντων τας περιστεράς (Ματ. 21:12) και έρχονται εις Ιεροσόλυμα και εισελθών εις το ιερόν ήρξατο εκβάλλειν τους πωλούντας και τους αγοράζοντας εν τω ιερώ και τας τραπεζας των κολλυβιστών και τας καθέδρας των πωλούντων τας περιστεράς κατέστρεψεν (Μάρ. 11:15) και ποιήσας φραγγέλιον εκ σχοινίων πάντας εξέβαλεν εκ του ιερού τα τε πρόβατα και τους βοας και των κολλυβιστών εξέχεεν το κέρμα και τας τραπέζας ανέτρεψεν (Ιωάνν. 2:15) Ένας άνευ παρωπίδων αναγνώστης καταβαίνει ότι Αδύνατον να γίνει ένα τέτοιος κλίμακας επεισόδιο από ένα μόνον άτομο Αδύνατον όλοι αυτοί να έβλεπαν να καταστρέφονται οικονομικά και να μην αντιδρούσαν αν ένας μόνον άνθρωπος έκανε όλα αυτά. Στην απλή γλώσσα η ενεργεία αυτή συνθέτει κατηγορητήριο για σύσταση συμμορίας και ληστεία κατά συρροήν. Πιθανόν δε να περιελάμβανε η ενέργεια αυτή και αντίσταση κατά της αρχής διότι η φρουρά του ναού δεν θα έμενε απαθής σε ένα Τάτιο ταβατούρι. λιανά Ότι και το ψιλά Λιανός σημαίνει λεπτός. Πβλ. λιανοντούφεκο, λιανοκλάδι, λιανἰζω, λιανοτράγουδα, λιανεμπόριο, λιανική πώληση, λιανολίθαρα. Βλ. επώνυμο Λιανός: λεπτός, αδύνατος. λιανός -ή -ό [lanós] Ε1 : (λαϊκότρ.) λεπτός, ισχνός. (ως ουσ.) τα λιανά: α. μικρά κομμάτια από ένα διαμελισμένο σύνολο. ΦΡ το / τα κάνω λιανά, ε- 2 Σημ. Μην μπερδεύετε τα «κολλυβογράμματα» (είναι κολοβογράμματα, γράμματα χωρίς ουρές, κολοβά δηλ. κακογραμμένα), δεν έχουν σχέση με τα «κόλλυβα». 15

17 ξηγώ λεπτομερώς: Δεν καταλάβαμε, (για) κάν τα μας λιανά ΣYN ΦΡ τα κάνω ψιλά. β. (για χρήματα) τα ψιλά, τα κέρματα. [μσν. λιανός < λεί(ος) -ανός (ορθογρ. απλοπ.)] Φράση: «κάντο μου λιανά» =χάλασε μου ένα χαρτονόμισμα, αλλά και ε- πεξήγησε μου αυτό που είπες. Λιανίζω όμως σημάνει κόβω σε λεπτά κομμάτια. Μας λιάνισαν οι εχθροί στη μάχη του Χ. τους κάναμε κιμά. Ψιλά συνώνυμο του λιανά Κέρματα χαμηλής αξίας. Συνήθως σε σχέση με άλλο νόμισμα που επιθυμούμε να μετατρέψουμε σε ψιλά, να χαλάσουμε. Αν και η άξια παραμένει η ίδια λέμε «μπορείς να μου χαλάσεις ένα πενηντάρι;». Το χαλάροω -ῶ (σήμερα χαλάω αλλά και χαλαρώνω) έχει την κυριολεκτική σημασία καθιστώ κάτι χαλαρό, το κάνω να χάσει την συνοχή του και να α- ποκτήσει ευκαμψία. Επομένως: το καταστρέφω το αναλώνω iii. το κάνω μικρότερο και ευέλικτο Το «χαλάω ένα πενηντάρι» εννοείται με την γ) σημασία γιατί τα ψιλά διευκολύνουν τις συναλλαγές για αγαθά μικρής αξίας. ΦΡ. -Ελεήστε με τον φτωχό. - Δεν έχω ψιλά! Βλ.λ. λιανάσπρο. λεφτἀ ἠ λεπτά Υποδιαίρεση 0,01 της Δραχμής. Κέρμα κυριολεκτικώς λεπτών και μικρής ά- ξιας. Κατά Λουκάν 21.2 Παραδόξως ο πλούσιος* λέγεται λεφτάς. *) Τις εστι ο πλούσιος; 16

18 [140] Ο εν τω ολιγω αναπαυόμενος Δηλ ο ολιγαρκής Μ.Ιορδανίδου, Λωξάντρα Βλ.λ. ΦΡ.κατέβαινε τα λεφτά Στις <ΦΡΑΣΕΙΣ του ΑΕΝΑΟΝ> έβγαλε λεφτά με ουρά ἤ παραδάκι με ουρά από την εποχή που η ουρά στα ρούχα ήταν ένδειξη αρχοντιάς και μεγαλείου ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ Για να διαπιστώσετε πόσο άθλιο πράγμα είναι τα λεφτά δεν έχετε παρά να δείτε πόσο άθλιοι είναι αυτοί που τα κυνηγούνε. Γιάννη Χ. Παπαϊωάννου - «ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΞΕΩΣ» 234 Λίρα Κυρίως έτσι λέμε το εθνικό νόμισμα της Αγγλίας λίρα η [líra] Ο25 : 1. χρυσό νόμισμα με διαφορετική κατά χώρα αξία: Aνέβηκε / κατέβηκε η τιμή της λίρας. Ξέθαψαν έ- ναν τενεκέ με λίρες. Λίρα χρυσή / Aγγλίας. ΦΡ Λιρες εκατό: α. για πρόσωπα ή για πράγματα εγγυημένα, μεγάλης αξίας. β. (ειρ.) για ανίκανα πρόσωπα ή για ανάξια πράγματα. τα μυαλά σου και μια λίρα (και του μπογιατζή ο κόπανος). λιρα με ουρά. 17

19 2. νομισματική μονάδα διάφορων κρατών: Tουρκική / αιγυπτιακή / κυπριακή / χάρτινη λιρα/κάλπικη λιρα. λιρίτσα η YΠΟKΟΡ στη σημ. πβλ. Κομπασμό των Σμυρνιών προσφύγων : «Εμείς στη Σμύρνη είχαμε και τι δεν είχαμε, τσι λίρες με τσι γκαζοντενεκέδες, πιάνο στην κουζίνα και μέναμε και στο "και"» [ιταλ. lira λίρ(α) -ίτσα] Μεχρις εσχάτων οι αγορά ακίνητων χρησιμοποιούσε τις χρυσές λίρες για τις τιμές σπιτιών και οικοπέδων. Καθημερινά οι εφημερίδες και το ραδιόφωνο ανακοίνωναν την τιμή της λίρας. Η τιμή κυμαίνονταν ανάλογα με την έκδοση (παλαιάς, νέας κοπής) ἤ την προέλευση (ιταλικές). Φράση Η φράση Τα μυαλά σου και μια λίρα και του Μπογιατζή ο κόπανος προέρχεται από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Υπήρχε στην Αθήνα ένας τεράστιος Αλβανός, πού ονομαζόταν Κιουλάκ Μπογιατζή. Αυτός γύριζε στα σπίτια των Ελλήνων και εισέπραττε τον κεφαλικό φόρο (χαράτσι). Κρατούσε μάλιστα στα χέρια του ένα ρόπαλο και απειλούσε ότι θα σπάσει το κεφάλι σε όποιον δεν του έδινε μια χρυσή λίρα ή δύο φλουριά, όπως απαιτούσε ο φόρος, κάθε έξι μήνες. Ήταν όμως τόσο χαζός πού δεν ξεχώριζε τα διάφορα νομίσματα, έτσι ορισμένοι Έλληνες όταν δεν είχαν να πληρώσουν γυάλιζαν μπρούτζινες δεκάρες και του τις έδιναν για χρυσές. Από τότε έμεινε αυτή η φράση πού την λέμε για τούς ελαφρόμυαλους. πηγή Αν αληθεύει η ιστορία, η φράση μάλλον θα τίθετο ως δίλλημα: ἤ [σου τινάζει ο κόπανος του Κουλάκ Μπογιατζή] τα μυαλά σου ἤ [του δίνεις] μια λίρα. Σαν να λέμε τα λεφτά η τη ζωή σου. Ένας τόσο ανόητος φοροεισπράκτορας δεν θα ήταν αποδεκτός από το οθωμανικό γκουβέρνο. Θα τον αντικαθιστούσαν πριν καν να γίνει παροιμιώδης. Η σημερινή σημασία της φράσης είναι «είσαι ανόητος! Κακώς νομίζεις αυτό!» και πρόεκυψε από το λήθη του γεγονότος, την πτώση τη τιμής της τουρκικής λίρας και από την ερμηνεία: «το μυαλό σου αξίζει όσο μα λίρα» δηλ. τίποτε. Λογάρι Από το μσν λογάριον το λαγάριν λοβάριν λογάρι λογάριν.< από το λέγω = συλλεγω, μαζευω δηλ. αυτά που εχουμε μαζεψει, τα χρηματα. Χρήματα, θησαυρός, περιουσία, πλούτος: (Χρον. Μορ. H 4239) άνοιξον το λογάρι μου κι έπαρον όσον θέλεις (Χρον. Μορ. H 287 Ε- ρωτόκρ. Γ 902) καλλίων φίλος εις στράταν παρά λογάριν (Μαχ ). 18

20 [αρχ. ουσ. λογάριον.και λοβάριν και σήμ. κυπρ. λογάρι στο Somav. και σήμ. ιδιωμ. ή λαϊκ. (Δημ., Κριαρ.). Ο τ. λογάριν απανταται στον 6ο-7ο αι. και σήμερα στο ποντικό ως λογάρι και στο κυπριακό ιδίωμα ως λοάρι] Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΤΡΩΑΔΟΣ - Ειμ. M. Papathōmopoulos, Elizabeth Jeffreys, Benoît (de Sainte-More) Πλευτικά <πλεύσις <πλἐω.τα ναύλα ναύλος Το επιθημα -λογος καταδεικνυει τη σημασια του λεγω: συλλεγω, μαζευω. Πχ. Ανθολόγος, Παλαιολόγος = παλιατζης, δεκαρολόγος Λέζα Σημασία Ζημια ἤ αποζημιωση. Δηλαδη η αποτιμηση ενός ζημιογονου γεγονοτος σε χρημα. ένα ποσο που καταβαλλεται συνηθως στον ζημιωθεντα από καποιον που δεν είναι αναγκαστικα και υπαιτιος για τη ζημια. Εγκυκλοπαιδικά Η λέζα είναι όρος στη χαρτοπαιξία και συγκεκριμένα στο παιχνίδι "πικέτο", που δηλώνει ότι ο αντίπαλος έχει κάνει περισσότερες από έξι χαρτωσιές. (μτφ.) η ζημιά. 19

21 Συνωνυμα Τα σπασμενα. Εννοουνται τα σπασμενα, κατά τον παροξυσμο του γλεντιου, πιάτα. Αντι του «θα πηρωσουν τη λέζα». Ετυμολογία Από το ιταλικό επίθετο lesa (προφέρεται λέζα), θηλυκό του leso μετοχή αόριστου του ιταλικού ρήματος Ledere, που προέρχεται από τη μετοχή αόριστου του Λατινικού ρήματος lædere που είναι læesum. Τα λατινικά λεξικά το συνδέουν με το αρχαίο ελληνικό ρήμα ελαύνω, διέλασις, πραξεις και γεγονοτα ζηλιογονα. Ξενόγλωσσα: Λατινικά: Læsus, damno Ιταλικά: lesa, danno, Offesa Αγγλικά: offend, penalty Τουρκικά: zarar (ζημά) cereme (αδικαιολογητο προστιμο, αδικη ζημια, μτφ. τεμπελης: αυτος που μονο ζημια προκαλει πβλ. Το ομηρικο αχθος αρουρης: βαρος της γης. Φράσεις Αυτοι τα φαγανε και ο λαος θα πληρωσει τη λέζα. Honeste vivere, neminem lædere, suum cuique tribuere. Οι ακόλουθες είναι οι εντολές του νόμου: εντίμως ζεῖν, μηδένα βλάπειν, εκάστω απονέμειν το οφειλόμενον. Θα μου το πληρώσεις το μάρμαρο Καποτε θα τιμωρηθεις, θα κληθεις να αποζημιωσεις. Κατά τινας ο βερεσες γραφονταν με μολυβι πανω στο τεζγιάχι, στο μαρμαρο του. Όταν η πιστωση εξωφλειτο σβυνανε τα ποσά με ένα σφουγγαρι και λεγανε ο Χ πληρωσε το μαρμαρο, εννοωντας, κατά συνεκδοχη, το ποσο που αναφερει το μαρμαρο. Το τεζγιάχι είναι ο μαρμαρινος παγκος εργασιας του καφενειου. Βλ. και βερεσε Σκότωνε τρελούς και πλήρωνε τζερεμέδες. 20

22 Τραγούδια Στου Λινάρδου την Ταβέρνα Μπικικίνι Νομισμα Βενέτικο ίσον προς το 1/100 της δραχμής Ο πληθυντικός μπικικίνια = λεφτά, οβολα. Μπαγιόκο Από το Λατινικό Baca = στρογγυλο φρουτο. Παπικο νομισμα 5 εκατοστων της λιρας, λεγεται για κατι βαρύ αλλα ευτελές. Στα Ιταλικά μεταφορικά για ανοητο και χονδρο ανθρωπο. Στην νεοελληνική αργκο σημαινει : χρήμα, μεγάλο ποσόν χρημάτων, κομπόδεμα (εξού και μπαγιοκλής: ο παραλής), πακέτο από λεφτά, και (σήμερα) κρατική ή ευρωπαϊκή επιδότηση / επιχορήγηση. «Τα λεφτά της καβάντζας, τα κρυμμένα για κάθε ενδεχόμενο χρήματα» (κατά Ζάχο). Το χρήμα για το λάδωμα / το γράσο / τα «μετρητούλια», το αντίτιμο μιας παράνομης μεσιτείας / μεσολάβησης. Εξού και το: «δε θέλει κόπο, θέλει μπαγιόκο». Μιλάμε δηλαδή για μαύρα / μαύρο χρήμα. Μπανκανότες Από το Ιταλικο bankanota = εγγραφο σημειωμα τραπέζης Χαρτονομίσματα. μαραβέντι Στα Ισπανικά το maravedi ήταν χρυσό και αργότερα αργυρό νόμισμα. 21

23 ΒΛ. ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΕΥΧΟΣ Η συχετιση με το μαραφέτι είναι απιθανη. maravedi από ισπανικο maravedi, από το αραβικό MURABITIN (συνωνυμο του Almoravides) πληθ. τουmurabit, που κυριολεκτικα σημαινει σταθερο*, γερο, σωο, και εννοει επισης τους υπερασπιστες των συνορων από το RABATHA ειμαι σταθερος, γερός, σώος που είναι ομορριζο με το Marabutto (μουσουλμάνος ασκητης). Από τους Αραβες που διοικουσαν, (από το 1094 ως το 1144) την Ισπανια (Cordova),που εδωσαν αυτό το ονομα σε ενα χρυσο τους νομισμα. DIZIONARIO ETIMOLOGICO ONLINE *)πβλ το σολδίο από το λατινικό solidus και τα μσν. στάμενα (ιστάμενα) των βυζαντινών. Πχ «για σταμενα το ψηλαφώ κι αυτό γέμει χαρτία» του Πτωχοπρόδρομου. Ολες οι λέξεις δηλώνουν την σταθερή τιμή του νομίσματος. Όβολα όβολο το: (λαϊκότρ.) 1. (συνήθως στον πληθυντικο: τα οβολα.) το χρήμα. 2. η πεντάρα. [μσν. όβολον < αρχ. διώβολον `νόμισμα δύο οβολών < δι- + ὀβολός ὁ με νέα ανάλυση: δι- + όβολον] οβολός ο [ovolós] Ο17 : 1α. υποδιαίρεση (το ένα έκτο) της αρχαίας αττικής δραχμής. β. (λόγ.) η πεντάρα. 2. (μτφ.) για μικρό χρηματικό ποσό που συνήθως προσφέρεται ως βοήθημα σε κπ.: Δώστε τον οβολό σας. Ρίχνετε στο κουτί τον οβολό σας για τους φτωχούς. Ο οβολός της χήρας*. Ο Λουκιανος περιγραφει την χρηση του οβολού απο τους αρχαιους Ελληνες ως την τιμη του εισιτηριου για τον Αδη. Λέει στους νεκρικους διαλογους («Χαροντος και Μενιππου»): ΧΑΡΩΝ: Απόδος, ω κατάρατε, τα πορθμεία [πλήρωσε με, καταραμένε, τα ναύλα]. ΜΕΝΙΠΠΟΣ: Βόα, ει τούτο σοι, ω Χάρων, ήδιον [Συνέχισε να φωνάζεις, Χάροντα, αν αυτό σε ευχαριστεί]. ΧΑΡΩΝ: Απόδος, φημί, ανθ' ων σε διεπορθμεύσαμεν [πλήρωσε με, είπα, που σε πέρασα στην απέναντι όχθη] ΜΕΝΙΠΠΟΣ: Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος [Δε μπορείς να πάρεις από αυτόν που δεν έχει] ΧΑΡΩΝ: Έστι δε τις οβολόν μη έχων; [Υπάρχει κάποιος που δεν έχει οβολό;] 22

24 ΜΕΝΙΠΠΟΣ: Ει μεν και άλλος τις ουκ οίδα, εγω δε ουκ έχω [Αν υπάρχει κι άλλος εγώ δε γνωρίζω, εγώ όμως δεν έχω ] Οβολα λενε τα χρήματα, στο επτανησιακό ιδίωμα. Εκ του οβολός. 1. σούβλα, σε Ομήρ. Ιλ., Ηρόδ., Αττ. 2. ὀβελὸς λίθινος, τετράγωνη στήλη με αιχμηρή απόληξη, οβελίσκος, σε Ηρόδ. (ὀβελός πιθ. από το βέλος, με προσθήκη προθήματος ο). Το 1/6 της Δραχμής. Συνωνυμα (ὀβολός, ὀβελός, ὀβελλός, ὀδελός). Σουβλάκι. Η δέσμη λεγεται δραχμή απο το δράττομαι. Μια δεσμη οβολών ηταν η δραχμή, το γνωστο νομισμα. Οβελίας Ο οβελίας [ενν. άρτος] ηταν πρόχειρο ψωμί 3 που ψηνονταν στη σούβλα, αργοτερα ηταν και ο πατροπαράδοτος οβελίας [ενν. αμνος]. Τα πεντοβολα ηταν παιχνιδι που παιζονταν πετωνας 5 βοτσαλα στων αερα. Ο ορος μιόβολο (επτανησιακο ιδιωμα: ημιόβολον) 1/12 της δραχμης ηταν καταλοιπο της πεννας του Αγγλικου σελληνιου που ειχε 12 πεννες. Το ζωντοβολο είναι ασχετο. Καθεις που χαρακτηριζεται ζωντοβολο ιναι α- σχετος. Πβλ. Στά ζάρια μέ τυλίξανε, τά όβολα μου πήρανε. Παλιό μουρμούρικο.ηλιασ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ-ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΡΕΜΠΕΤΙΚΑ Είναι γνωστο πως τα πορθμεία (αμοιβή του πορθμέα) του Χάροντος ήταν ένας οβολός που οι αρχαίοι έβαζαν κατ έθιμο στο στόμα του νεκρού. Παραδειγματα Χάρων: ἀπόδος, ὦ κατάρατε, τὰ πορθμεῖα. Μένιππος:βόα, εἰ τοῦτό σοι, ὦ Χάρων, ἥδιον. Χάρων: ἀπόδος, φημί, ἀνθ ὧν σε διεπορθμεύσαμεν. Μένιππος:οὐκ ἂν λάβοις παρὰ τοῦ μὴ ἔχοντος. Χάρων: ἔστι δέ τις ὀβολὸν μὴ ἔχων; 3 *) οβελίας αρτος (επιθετο: ο ψημενος στη σουβλα) 23

25 Μένιππος:εἰ μὲν καὶ ἄλλος τις οὐκ οἶδα, ἐγὼ δ οὐκ ἔχω. ΛΟΥΚΙΑΝΟΥ ΝΕΚΡΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ : ΧΑΡΟΝΤΟΣ, ΕΡΜΟΥ ΚΑΙ ΜΕΝΙΠΠΟΥ εἶτ ἄρτον ὀπτῶν τυγχάνει τις ὀβελίαν. Φερεκράτης Ἐπιλήσμονι: ὠλεν ὀβελίαν σποδεῖν, ἄρτου δὲ μὴ προτιμᾶν. ἐκαλοῦντο δὲ καὶ... παραφέροντες αὐτοὺς ἐπὶ τῶν ὤμων. Σωκράτης ἐν σ Ἐπικλήσεων τὸν ὀβελίαν φησὶν ἄρτον Διόνυσον εὑρεῖν ἐν ταῖς στρατείαις. Παράς Υποκοριστικο: το παραδάκι Από το τουρκικο para 40 παράδες εκαναν ένα ασημένιο επί του Σουλτάνου Μουσταφά Γ' ( ). Παραγωγα: παραλής = πλούσιος, αυτός που εχει παραδάκι με ουρά, παράδες = χρήματα γενικώς. Αντιθ. ξεπαραδιασμένος, ρ. ξεπαραδιάζομαι. Παραδόπιστος = αυτός που πιστεύει πως μόνο το χρήμα έχει αξία. Απόφθεγμα: Η μόνη κατηγορία πιστών που διατηρεί τις παραδόσεις και τα ιδεώδη της είναι οι παραδόπιστοι. Γιάννη Χ. Παπαϊωάννου - «ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΞΕΩΣ» 241 Ουρά] επειδη τα ρουχα με ουρά ηταν δειγμα πλουτου κάθε τι με ουρά κατάντησε να σημναίνει πλουτο, αφθονια. Η ουρά στά φορέματα ήταν δειγμα μεγαλείου και μεγέθους. Οι βασιλεις και οι νύφες φοράνε φορέματα με ουρα για αυξήσουν τεχνητά το υψος τους και να επιβληθουν (Οι νύφες πατάνε και το ποδι του συζύγου). Στην εικονα αριστερά μια σκηνη απο το εργο του Αη-Ζενστάην "Ιβάν ο Τρομερός". Παρατηρήστε πως το ρασο με ουρα που φοράει ο Ιβαν τον κανει να μοιάζει με τεράστιο ορνιο που επιθιθεται στον πατριαρχη. Video Ετσι η φράση παρας με ουρά σημαίνει "μπολικο παραδάκι". Ο Λουκιανός Κελαηδόνης τραγουδησε το «Απλα μαθηματα Οικονομιας» με στίχους Γιάννη Νεγρεπόντη προβάλλοντας σοβαρά επιχειρηματα: Τι θες τωρα να ζήσεις; ζωή ειναι και περνά όμως σαν θα γεράσεις θάχεις παρά με ουρά 24

26 Ανδρες οραδάτοι, δηλ. με ουρά είναι οι γεννάιοι ανδρες κατά τον Ν. Καζαντζάκη (Καπετάν Μιχάλης σελ. 9) Βλ. και 156 Φράσεις Τον φυσάει τον παρά. Από το ζεστό χρημα. Νεας κοπής, που δεν πρόλαβε ακόμα να κρυώσει. Δες όμως και το αυω στο φιλαργυρος. Παροιμιες η φτηνια τρωει τον παρα με τον παρα μου γαμω και την κυρα μου να παραδες, δωσμου κρεας ο βηχας κι ο παρας δεν κρυβονται ο παράς παράδεισος Τραγουδια: Τι θες τωρα να ζησεις, ζωη είναι και περνά Όμως σαν θα γεράσεις θάχεις παρά με ουρα Νεγρεπόντης - Μικροαστικά Αυτός δεν είχε βιος πολύ Τα νιάτα του έτσι να γλεντήσει Μα τον θαρρούσαν παραλή Όταν τον είδαν να πλουτίσει. Αλ. Πάλης -Ο Μπάρμπα-Θανάσης (λαπαλισμοί) Δέν σέ φοβοῦμαι μπρέ σκυλί, δυὀ παραδῶν Αράπη, Τ' ἔχω τριακόσους στ' Ἄγραφα, χίλιους στο Καρπενῆσι, Κι' ἀτός μου βγαίνω στά βουνά μέ χίλιους πεντακόσιους Και δεκατίζω τά χωριά σένα τοῦ Βρωμαράπη Δυό παραδών αντι δύο παράδων ήτοι "εξευτελισμένε". Φράσεις Εικόνα 1 ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΝΟΜΙΣΜΑ 5 ΠΑΡΑΔΩΝ:; Beșparalik 25

27 Χρησιμοποιείται και για να κακοχαρακτηρίσουμε κάποιον ως "κἀλπικο παρά", "δυό παράδων ανθρωπο" ή "κάλπικη δεκάρα". Λέμε επισης «τον έκανε δέκα παραδιῶν» (σπν παράδων) με την εννοια τον κατεξευτέλισε. «Ανθρωπος του παρά» δεν είναι ο πλούσιος, ο παραλής αλλά ο φιλάργυρος,ο φιλοχρηματος, ο δραχμοφονιάς, ο παραδόπιστος. Επώνυμα Στο επτανησιακο ιδιωμα ιδότυπος χαρακτηρισμός τριπένης, είναι επιβιωμα της Αγγλοκρατίας στα Επτάνησα (man of three pennies). Επέζησε και ως επωνυμο Τρυπάνης. Πατάκα Σημασία Νομισμα μαλλον πορτογαλλικό που περασε και απο την Ελλάδα απο τους ναυτικούς μας. Σε καποιο δημοτικο τραγούδι αναφέρεται «Δεν θέλω εγώ πατάκες, δεν θέλω εγω φλουριά». Σημερα είναι επισημο νομισμα του Μακαο Επώνυμα Πιθανοτατα η πατακα να ειναι και η ριζα των επωνυμων Πατάκης, και Πατακός (απο το Πατακάς=λεφτάς). Ας θυμωμαστε ομως οτι patak σημαίνει στα Τουρκικά χαστούκι πράγμα που ταιριάζει περισσότερο στον «ωσεί παρόντα» Στρατηγό και νυν στρατιώτη Στυλιανό Πατακό. Η ονομασία «pataca» προέρχεται από ένα παλαιότερο αργυρό κέρμα που χρησιμοποιούνταν στην Ασία, το Πέσος του Μεξικού (8 ρεάλια), γνωστά στην πορτογαλική ως pataca mexicana. 26

28 πεκούνια πεντάρα Κατωτερης αξιας απο τη δεκάρα ηταν η πεντάρα ή πενταλεπτο. Το συνθετο = πενταροδεκάρες = ευτελες ποσο. ΦΡ Ειχα και κατι πενταροδεκάρες στη μπάντα. Και πέστε μου αξίζει μια πεντάρα, των γραφειοκρατών η φάρα, στήνει με ζήλο περισσό, στο σβέρκο του λαού χορό, στης ιστορίας τον χοντρό το κινητή, την έχω βαρεθεί. Αυτούς τους έχω βαρεθεί - Wolf Biermann Η όπερα της πεντάρας Η Όπερα της πεντάρας (γερμανικά: Die Dreigroschenoper) είναι μουσικό έργο του Γερμανού συνθέτη Κουρτ Βάιλ σε λιμπρέτο του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Πρόκειται για μεταφορά του αγγλικού έργου του 18ου αιώνα Η όπερα του ζητιάνου του Τζον Γκέι. 27

29 Περιουσία Σημασια: Αυτό που κατέχει κανείς. Κατ έλλειψη όλα τα χρήματά του, ο Θησαυρός του.. αυτό το οποίο ανήκει σε κάποιον, η οντότητα κάποιου, περιουσία, σε Ηρόδ., Ευρ. II. = τὸ εἶναι, η ύπαρξη, σε Πλάτ. τὰς ἄπαιδας οὐσίας, η κατάσταση της ατεκνίας, το να μην έχει κάποιος παιδιά, σε Σοφ. III. ύπαρξη, ουσία, φύση ενός πράγματος, σε Πλάτ. κ.λπ. Ετυμολογία Αρχαία ουσία (οὖσα, θηλ. μτχ. του εἰμίί) Παράγωγα ο παρών, η παρουσία, ο περιούσιος λαός, ο επιούσιος άρτος, το ουσιαστικό, το ουσιώδες, το ανούσιο και πολλά αλλά. Αντίθετο : ο απών, η απουσία Εγκυκλοπαιδικά Περιουσία ή θησαυρός (hazine ή hazne): Εκτός από όρος που δηλώνει όλους τους θησαυρούς του Σουλτάνου, ήταν και μονάδα μέτρησης χρήματος. Υ- πάρχουν πολλές απόψεις σχετικά με την ισοδυναμία του. Έτσι αντιστοιχούσε σε πουγκιά ( γρόσια) ή πουγκιά ή πουγκιά. Ο Μέγας Θησαυροφύλακας του Σουλτάνου λέγεται Χαζνέ-Βεκιλί και ο Γραμματέας του Θησαυροφυλακίου Χαζνέ-κιατιμπί [71] Φράση Τραγούδια Αυτό το αυτοκίνητο θα κόστισε μια περιουσία. Στην αγορά του αλ Χαλιλι Θα πουλάν τα δυό σου χείλη Δυό περιουσίες κι άλλη μιά Τέσσερις εγώ θα δώσω Θα πληρώσω όσο-όσο Να μου κάνουν μια μελανιά. Εμφανώς η περιουσία είναι μονάδα μέτρησης εδώ. Αναφορές Στην Βαβυλωνία του Δ. Βυζάντιου ο Ανατολίτης λέει : «ο παστουρμάς ένα χαζνέ αξίζει». 28

30 Αφορισμοί Οι περιούσιοι λαοί ονομαστήκαν έτσι γιατί νυχθημερόν ασχολούνται με τις περιουσίες τους. Γιάννη Χ. Παπαϊωάννου - «ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΞΕΩΣ» 78 Πέννες Η εσχάτη υποδιαίρεση της βρετανικής λίρας = penny, από τον 7ο αι. κυκλοφορούσε στα Επτάνησα επί Αγγλοκρατίας. Το penny δεν προέρχεται από το Λατινικό πέννα: γραφίδα εκ πτερού χηνός. Ηταν το ένα δωδεκατο του σελινιου (shilling), το σελινι ηταν το ένα εικοστο της λιρας, και το ένα εικοστο πρωτο της γκινεας (Guinea). Η γκινεα ως νομισμα επαψε να κυκλοφορει από το Μετα την εφαρμογή του δεκαδικου συστηματος η λιρα δαιρεθηκε σε 100 πεννες. Το υβριστικό επίθετο τριπένης είναι η απόδοση το man of three pennies (άνθρωπος τρων πεννών, της δεκάρας, ευτελής). Σημερα εγινε επωνυμο Τριπανης και μετεπειτα Τρυπάνης με επιδραση από το εργαλειο τρυπάνι. Από την ιδια ριζα και το γερμανικό Pfennig Ριάλι Σημασια ρεάλι το (ουσιαστικό) Παλιό ισπανικό νόμισμα που αντιστοιχούσε στο ένα τέταρτο της πεσέτας. Αλλιώς ριάλι (στον πληθ.) τα ρεάλια, μεταφορικως : τα χρήματα, η περιουσία, τα λεφτά, ο παράς. Ετυμολογία από το ισπανικο επιθετο ρεάλ. real =βασιλικός) -ι] el rey ο βασιλιας. Εικόνες Ριάλι του ΜΑΡΟΚΟΥ του 1329 (στον πληθ.) τα ρεάλια, τα χρήματα, η περιουσία, τα λεφτά, ο παράς. Αν είσαι κι αν δεν είσαι του δήμαρχου παιδίν 29

31 εγιώ θα σε φιλήσω κι ας κάμω φυλακήν Τα ριάλια, ριάλια, ριάλια τα σελίνια μονά και διπλά τα μονόλιρα, πεντόλιρα και πού `ντα ο πεζεβέγγης που τα `χει στην πούγγα, ακουσμα 12 και ειπεν ο νεωτερος αυτων τω πατρι πατερ δος μοι το επιβαλλον μερος της ουσιας ο δε διειλεν αυτοις τον βιον 13 και μετ ου πολλας ημερας συναγαγων παντα ο νεωτερος υιος απεδημησεν εις χωραν μακραν και εκει διεσκορπισεν την ουσιαν αυτου ζων ασωτως. Κατά Λουκαν 15: Η ΠΑΡΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΑΣΩΤΟΥ. ρεάλι το (ουσιαστικό) (ισπαν. λ.) real =βασιλικός) -ι] σκούδο η εσκούδο (ισπ) απο το Λατ. scutum = ασπιδα = θυρεος, που κατα παγια συνηθεια απεικονιζονταν στα περισσότερα νομίσματα. Ο θυρεός περιείχε συνήθως ενα στέμμα, κορώνα συμβολο του Βασιλια η τον ιδιο τον βασιλια εστεμένο. Πβ. το παιχνίδι «Κορώνα ή Γραμματα». Σολδίον ή σολδί ή σόλιδος ή ιστάμενο Απο το λατινικο solidus = σταθερος, γερός ισχυρος. Οι λέξεις quartini = τεταρτο του βασικου νομισματος, denaro = δηνάριον, χρησιμοποιούνται επίσης με την ιδια σημασια. Υποδιαιρέσεις του σόλιδου ήταν το σημίσιο (semissis, ένα δεύτερο) και τρημίσιο (tremissis, ένα τρίτο). ο σόλιδος (ή αλλιώς ιστάμενο, ή στάμενο), διατήρησε το βάρος του αλλά απέκτησε μεγαλύτερη διάμετρο 25 με 27 χιλ. και έγινε πιο λεπτό το πέταλο του. Επί Βασιλείου κόπηκε και νόμισμα αξίας 2 τεταρτηρών με βάρος 4,22 γρμ. και καθαρότητα 23 καράτια. Στην πορεία της περιόδου το χρυσό νόμισμα υποτιμείται στα 20 καράτια επί Μιχαήλ Δ και στα 18 επί Ρωμανού Δ για να φτάσει τα 6 καράτια στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Αλέξιου Α Κομνηνού. Επί Κωνσταντίνου Θ' του μονομάχου ( ), εμφανίζονται και τα πρώτα κοιλόκυρτα νομίσματα. Οι μεταβολές αυτές των νομισμάτων έγιναν κυρίως στην ανατολή 30

32 λόγῳ της κρίσεως που υπήρχε, στην δύση ήδη από τον 8ο αιώνα κυκλοφορούν σόλιδοι ε- λαφρύτεροι και πρόωρα υποτιμημένοι. Τσεντέσιμο Από το Ιταλικο centessimo = εκατοστό της λίρας. Νομισμα ευτελους αξιας. ΦΡ δεν εχω τσεντεσιμο = δεν εχω δεκάρα, φράγκο. τάλαντον, τό (*τλάω) I. ζύγι, ζυγαριά, σε Θέογν., Αριστοφ. στον πληθ., ζευγάρι από πλάστιγγες, σε Ομήρ. Ιλ. κ.λπ. II. οτιδήποτε ζυγισμένο 1. ορισμένο βάρος, ένα τάλαντο, στον Όμηρ. λέγεται για τον χρυσό αλλά το βάρος του ομηρ. ταλάντου είναι άγνωστο. 2. στους μεταγενέστερους χρόνους το τάλαντον ήταν ομοίως και βάρος και χρηματικό ποσό που δήλωνε αντίστοιχα τα βάρη αυτά σε άργυρο το Αττικό τάλαντο ζύγιζε περίπου 26 χλγρ. και 200 γραμμάρια και η αξία του αργυρού ταλάντου ήταν δραχμές. Παράγωγα πολυτάλαντος, -ον (τάλαντον), 1. αυτός που αξίζει πολλά τάλαντα, σε Λουκ. 2. αυτός που έχει στην κατοχή του πολλά τάλαντα, στον ίδ. Κατ επέκταση αυτός που έχει πολλές ικανότητες, ταλέντα. Λεγεται και ταλαντουχος. Τα ταλέντο που λέμε σήμερα είναι αντιδάνειο απ το Ιταλικό talento. Η σημασιολογική εξέλιξη οφείλεται στην παραβολή των ταλάντων (Κατά Ματθαίον 25), στην οποία τα τάλαντα έχει δώσει ο Κύριος στους δούλους του. Είναι ένα σύμβολο των δωρεών του Θεού προς τον άνθρωπο, ένα σημείο πως ο,τι δινει ο θεος το ζητάει πίσω με τόκο. πβλ. Το Γαλλικό talent το οποίο έχει την ίδια ετυμολογία]. - ἀτάλαντος, -ον (α αθροιστικό, τάλαντον), ίσος στο βάρος, ισοδύναμος ή όμοιος με κάποιον, τινι, σε Όμηρο. Το ταλαντον ηταν αρχικα μονον μοναδα βαρους και το αταλαντος σημαινε ισοβαρης, είναι αυτος που νανει τοζυγο να ισοροπει, να μην ταλατυεται. Σημερα εννοουμε το αλφα ως στερητικό και ονομαζουμε ατάλαντο αυτόν που δεν εχει καθολου ταλέντο (δεξιότητα) στη δουλειά που κάνει. 31

33 Πάντως το ατάλαντος δεν σημαίνει αυτόν που δεν έχει χρήματα: τον άφραγκο, τον αδέκαρο. Ποιηση Βλ. Α. Σουτσου - Διονυσου πλους Σε δε τον νέον τον καλόν ταλάντου 2 θα πωλήσω εις τας φυλάς των Σικελών. -Ο δ απεκρίθη απειλών. -Παράφρονες οπίσω! τορνέσιον 32

34 [234] Tornese s. μ. [Από το FR. Αντ. torneis, η οποία είναι η LAT. mediev. Turonensis (sottint. Denarius), Αγγ. του Turones, αρχαίοι κάτοικοι της Τουρ]. - Όνομα εξιταλισμενο των νομισματων της Tours (σημαντική πόλη της Γαλλίας, στην κοιλάδα του Λίγηρα.): Τα τορνεζια αναγονται πίσω στην εποχή του Καρλομάγνου και τις μεγάλες επιχειρήσεις του Λουδοβικου ΙΧ. Το νόμισμα ήταν διαδεδομένο εδικοτερα στην Ανατολή με τις Σταυροφορίες και αργότερα το μιμήθηκαν και το παραποιημσαν οι Ανζού πέρασε στην Ιταλία ως Tornese χάλκινο αξιας μισου σολδίου. Το Δημωδες Tornesello, ειδικό νόμισμα για την Ανατολη που δημιουργήθηκε από τη Δημοκρατία της Βενετίας, ιδιότυπο με σταυρό και το λιοντάρι του, προς τα μέσα του αιώνα. 14 μχ είναι το τορνεσακι του Κοραή. από το tournois σεν είναι το κονταροκτυπημα η γκιοστρα αλλα το denier toirnois το δηναριον της Tours. Το κάστρο του Δήμου Κυλλήνης ιδρύθηκε το από τον Γοδεφρείδο Α Βιλλεαρδουίνο και αποτέλεσε το ισχυρότερο φρούριο του φράγκικου πριγκηπάτου της Αχαΐας. Ονομάστηκε Clermont, στα ελληνικά κατά παραφθορά Χλεμούτσι, ενώ οι Ενετοί αργότερα το αποκαλούσαν Castel Tornese επειδή θεωρήθηκε λανθασμένα πως εδώ βρισκόταν το φράγκικο νομισματοκοπείο των τορνεσίων. τεταρτηρόν [234] υπέρπυρον Το υπέρπυρον ήταν χρυσό βυζαντινό νόμισμα. Κυκλοφόρησε επί αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου. Ετυμολογικά η λέξη υποδηλώνει ότι είχε μεγαλύτερο ποσοστό ερυθρού από τα άλλα νομίσματα. Aυτή η τελευταία ο- νομασία, μετά τον 11ο αιώνα, ο νομισματολόγος Νικόλαος Σβορώνος θεωρεί ότι υποδηλώνει τα νομίσματα που καθαρίστηκαν με επανειλημμένες 33

35 πυρακτώσεις. Tο ίδιο και ο ειδικός επί των βυζαντινών δημοσιοοικονομικών Ανδρέας Ανδρεάδης. Προσθέτει, όμως, και την εκδοχή του Aδαμάντιου Kοραή, σύμφωνα με την οποία η λέξη «υπέρπυρρος» (με δυο «ρω») παράγεται «εκ του πυρρός, όπερ σημαίνει το καθαρόν χρώμα του χρυσίου». Υ- ποδιαίρεση του υπέρπυρου ήταν τα κεράτια σε αντιστοιχία 1 υπέρπυρο = 24 κεράτια. Επειδή η ετυμολογία του ήταν δύσκολη και η χρήση του συχνή έγινε πέρπυρο και συνήθως τα πέρπυρα ή πέρπερα ἤ πίρπυρα. Περπυράς λεγται ο πλουσιος. Επώνυμο Πιρπιρόγλου.(τα καταστήματα ΑΚΡΟΝ -ΙΛΙΟΝ -ΚΡΥΣΤΑΛ άνηκαν στην εταιρία ΜΕΙΜΑΡΙΔΗΣ & ΠΙΡΠΙΟΓΛΟΥ ΑΕ.) Φλουρί Το φιορινι. Ιταλικη ετυμολογια fiorino Antica moneta fiorentina, battuta per la prima volta l anno 1252; cosi detta perché portava nel rovescio un fiordaliso., stemma della Repubblica, mentre nel diritto era effigiato San Giovanni Battista. Παλαιό νομισμα της Φλωρεντίας Florin, κόπηκε για πρώτη φορά το έτος 1252, εγινε έτσι γνωστό γιατι εφερε ένα λουλούδι στο πίσω μέρος, οικόσημο της Δημοκρατίας εικ. 1, ενώ στην άλλη όψη εικονίζεται ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής. Εικ.2. 34

36 Εικ 1 Εικ. 2 φλουρί το [flurí] Ο43 : 1. χρυσό νόμισμα του Bυζαντίου. 2. κάθε παλιό χρυ σό νόμισμα: Ένα σακούλι φλουριά. Έγινε (κίτρινος) σαν (το) φλουρί, χλώμιασε. 3. απομίμηση του φλουριού, το νόμισμα της βασιλόπιτας: Tου έπεσε το φλουρί, του έτυχε το νόμισμα της βασιλόπιτας. 4. κόσμημα από φλουριά ή απομιμήσεις φλουριών: Ο λαιμός της ήταν φορτωμένος στα φλουριά. [μσν. φλουρί(ον) < φλωρίον ( [o > u] από επίδρ. του χειλ. [f] και του [l] ) < μσν λατ. flor(enus) -ίον (από το Florentia, λατ. όν. της Φλωρεντίας, δες και στο φιορίνι)] Κι' απόψε μούρθε μια γραφή σε τρεις μεριαίς καϋμένη Πατήσανε το Μαλεβό, το μέγα μοναστήρι, Πούχε τριακόσια σήμαντρα και ξήντα δυο καμπάναις. Πάσα καμπάνα καί παπάς κ' ή σιδεριά δυο διάκους. Πήραν άσπρα, πήραν φλουριά, πήραν μαργαριτάρια, Πήραν τ' άσημοκάντηλα, βαγγέλια χρυσωμένα, Πιάσαν και τον ήγούμενον και τον τουρκοπαιδεύουν Χίλια φλωριά βενέτικα μπακσῆσι θἐ νά δώσῃ, Όποιος τ' Ανδρούτσου ήθελε να πάρῃ το κεφάλι Παροιμία Ο λόγος εις την ώρα του χίλια φλουριά αξίζει 1334 Φράσεις Να δουμε σε ποιον θα πέσει το φλουρί. Μιλάμε για τη βασιλόπιττα. Το πέφτω εδώ με την έννοια του λαχαίνω (πβλ κι ο κλήρος πέφτει στον πιο νέο που ήταν αταξίδευτος) 35

37 Παιδικό τραγούδι στο ομαδικό παιχνίδι «Ένα λεπτό κρεμμύδι» Σας πήραμε φλουρί κωσταντινάτο Μας πήρατε βαρέλι δίχως πάτο. Μάλλον πρόκειται για τιμή του κρεμμυδιού (λεπτό = ένα εκατοστό της δραχμής) Σημ: το φλουρί εδώ : χρυσό νόμισμα. Τα κωνσταντινάτα προηγήθηκαν κατά πολύ των φλορινιών. Ειδικότερα κωνσταντινάτο, ή κωσταντινάτο, ονομάζεται χρυσό νόμισμα βυζαντινό, ενετικό και κυπριακό, του οποίου ο τύπος μοιάζει με αγιογραφία των Αυτοκρατόρων Αγίου Κωνσταντίνου και Αγίας Ελένης που ανάμεσά τους εμφανίζεται ο χριστιανικός σταυρός. Ο πραματευτής του Γ. Γρυπαρη, στο ομώνυμο ποίημα του, λέει για τη χρυσή του ζώνη: - «Δὲ τὴν πουλῶ μ οὐδὲ φλουριά μ οὐδ ὅσα κι ἄλλα τόσα γρόσα. Ἔτσι ὡραία, -ὡραία πῶς νὰ σὲ πῶ, ρόδο ἢ κρίνο;- ἕνα μοῦ κόστισε φιλὶ κι ὅπου βρῶ δύο τὴ δίνω...» 36

38 Ενώ ο Ν. Πολιτης στις «παραδοσεις» αναφρερει παμπολλες παραδοσεις για φλουρια που τα φυλάσσουν αραπηδες δρακοι κλπ. Δες διαδραστικό πίνακα ετυμολογικού συσχετισμού Φράγκο Σημασια Γαλλικο νομισμα. Φρανκ = Franc από το FRANCUS Εγκυκλοπαιδικα Από την μια μερια έφερε την προτομη του εκαστοτε βασιλιά των Γάλλων και την επιγραφή "Francorum Rex". Κυριάρχισε για αιώνες ως σκληρο νομισμα του διεθνους εμποριου. Σημερα στη ελληνική φρασεολογια εχει περιληπτικη σημασια και είναι συνώνυμο του χρήματος. Φράσεις Δεν έχω φράγκο, έβγαλε πολλά φράγκα, είναι φραγκοφονιάς (τσιγκούνης). Συνώνυμα Λεφτά, παράδες, μπικικινια, οβολα. Εμείς το λέμε αντί της δραχμής Δεν έχω φράγκο Τέρμα τα δίφραγκα Ένα φράγκο ή Βιολέτα (τσιγκολελέτα) Φραγκοδίφραγκα (όπως πενταροδεκάρες) Φραγκοφονιάς ως και δραχμοφονιάς. Άφραγκος = ο αδέκαρος ξεπαραδιασμένος, ο αρχ. Ανάργυρος, (α στερητικό και άργυρος: χρήμα ) οι Αγιοι Αναργυροι, μεγάλη χάρη τους, ήταν οι τελευταιοι γιατροι που δεν ε- παιρναν φακελακι. Σημ το φράγκο έχει καταργηθεί αλλά το άφραγκος παραμένει. ίσως γιατί τι ανευρως θα η- χούσε διφορούμενα. 37

39 Το ευρώ δεν έχει πληθυντικό και ίσως ποτέ δεν θα έχει περιληπτική σημασία όπως τα λεπτά, τα φράγκα, τα όβολα, τα τάλιρα. Δεν θα ακούσουμε ποτέ «τα ευρά» ούτε ο πλούσιος θα λέγεται ευράς. Ο φτωχός ίσως να γίνεται νευρασθενής. Εικόνα 2 Εικόνα συγχρονου αναργύρου Χρῆμα - χρήματα Από το αρχαίο ελληνικό ρήμα χρώμαι = χρησιμοποιώ. ὁρῶντες πρόβατα πολλὰ καὶ ἄλλα χρήματα προσέβαλλον πρὸς τὸ χωρίον Ξενοφών - Κύρου Ανάβασις Πβλ. Με το πεκούνια (pecunia) Φράσεις κρείσσων χρημάτων Ανώτερος χρημάτων, δηλ. αδιάφθορος, αδέκαστος, σε Θουκιδίδη. σήμερα λεγεται και «υπεράνω χρημάτων» Η θέση «υπεράνω χρημάτων» παρέχει ιδανικό οπτικό πεδίο για κάθετες εφορμήσεις στα απαιτούμενα [ενν. χρηματα]. Γιάννη Χ. Παπαίωάννου - «ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΞΕΩΣ» 240 Δει δη χρημάτων Το σωστο Δεί δέ χρημάτων. "Υπάρχει ανάγκη χρημάτων", τμήμα φράσης δεῖ δὲ χρημάτων, καὶ ἄνευ τούτων οὐδὲν ἔστι γενέσθαι τῶν δεόντων. η οποία ολόκληρη μεταφράζεται σαν "Υπάρχει λοιπόν ανάγκη χρημάτων και τίποτε από τα απαραίτητα δεν μπορεί να γίνει χωρίς αυτά". Δημοσθένης, Α' Ολυνθιακός,

40 Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος. Αξιωματική ρήση του γνωστού σοφιστή του 5ου αιώνα π.χ. Πρωταγόρα πού έθετε την σχετικότητα των πραγμάτων και των αξιών, τόσο στο επίπεδο της γνώσης όσο και στο γενικότερο επίπεδο της θεώρησης μέσα στο κοινωνικό σύνολο του ανθρώπου ως ατόμου. - Πρωταγόρας, Αλήθεια ή καταβάλλοντες. Αλκαιος - Αποσπάσματα Δηλαδη: "Τα χρήματα κάνουν τον άνθρωπο, κανείς ταπεινός δεν είναι αγαθός" Όπως και «η δυναμη στον ανθρωπο είναι το πορτοφόλι». Παράγωγα - Σύνθετα Χρηματιστής χρηματιζω: λαμβάνω και φέρω τιμητικό όνομα ή τίτλο, αποκαλούμαι ή θεωρούμαι, χρηματίζει βασιλεύς, ο Κ. Τσατσος χρημάτισε Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Χρηματίζομαι δωροδωκουμαι, το αρχαίο δεκάζομαι> αδέκαστος, Χρηματιστήριο χαρτονομίσματα Αυτά που είναι ουσιαστικα αξιόγραφα που επιτρεπουν στον κομιστη την ε- ξαργυρωση σε επισημο νομισμα. Πχ δραχμαι πληρωτεαι επι τη εμφανισει. Συνωνυμο μπανκανότες. 39

41 40

42 Ειδικά χρήματα Ανάλογα με τον προορισμό τους τα χρήματα ονομάζονται: Αρραβών Χρήματα που δίνονται σαν εγγύηση ότι θα επακολουθήσει κάποια άλλη συμφωνία (arra confirmatoria),ή ότι θα εκτελέσει σωστά μια σύμβαση (arra pacto perfecto data), προκαταβολή, επίσημη υπόσχεση, δέσμευση, μνηστεία.. Κν καπάρο. Η λέξη λέγεται και για την μνηστεία. Βλ. δεσμεύσεις Χαρακτηριστικό τραγούδι παλαιοτέρων εποχών περιέχει τον στίχο «Όταν μ αρραβωνιάζανε δεν τὄξερα ο καημένος» Νικόλαος Γύης ( ), «Τα αρραβωνιάσματα» από το παλιό έθιμο της Τουρκοκρατίας να αρραβωνιάζουν τα παιδιά σε μικρή ηλικία. Η μνηστή στο Κυπριακό ιδίωμα λέγεται χαρτωμένη (δεν είναι απαραίτητο να είναι και χαριτωμένη): αυτή για την οποία φτειάξαν τα χαρτιά. Δάνειο Χρήματα που δίδονται για ένα ορισμένο διάστημα από τον πιστωτή (ἤ δανειστή) σε κάποιον ο όποιος οφείλει να τα επιστρέψει (οφειλέτη), συνήθως με τόκο. Το ποσό που δανείζεται λέγεται χρεολύσιο γιατί καταβαλλόμενο λύει την δανειακή σύμβαση. Στα έντοκα δάνεια λέγεται τοκοχρεολύσιο όταν περιλαμβάνει και τους τόκους. Τα χρήματα του δανείζονται λέγονται δανεικά. Όταν δεν έχουν ακόμα επιστραφεί ο πιστωτής των βυζαντινών χρονών μπορούσε να τα ζητήσει ως δανεικά και αγύριστα (μήπω επιστραφέντα, αυτά που δεν επεστράφησαν ακόμη). Σήμερα η φράση σημαίνει δανεικά τα όποια ουδέποτε πρόκειται να επιστραφούν. Οι δανειακές συμβάσεις περιλαμβάνουν όρους, ρήτρες, προθεσμίες και αιρέσεις κλπ. πχ. Ένα δάνειο με εξόφληση υπό αίρεση της «επιστροφής ενός πλοίου» λέγονταν θαλασσοδάνειο, και ήταν η πιο επικίνδυνη μορφή δάνειου γιατί τα ναυάγια ήταν συνηθέστατα. Η λέξη σημαίνει πλέον: «δάνειο που δεν θα εξοφληθεί». 41

43 Δωρεά Χρήματα χωρίς την λήψη ανταλλάγματος. Η αιτιατική δωρεάν (λατ. gratis) είχε επιρρηματική σημασία στους Αττικούς συγγραφείς όπως και το αρχαίο ελληνικό επίρρημα «προίκα». ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ, ΝΕΚΡΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ, ΜΕΝΙΠΠΟΥ ΚΑΙ ΧΑΡΩΝΟΣ Δωροδοκία Σημασία δωροδοκία, ἡ, αποδοχή δώρων ως εξαγορά, δεκτικότητα προς τη δωροδοκία, σε Ρήτορες.. Παροιμία Βοῦς ἐπὶ γλώσσης ἐπὶ τῶν μὴ δυναμένων παῤῥησιάζεσθαι. Διὰ τὸ τῶν Ἀθηναίων τὸ νόμισμα βοῦν ἔχειν οἱ γὰρ δωροδοκούμενοι ἀφωνίᾳ κεκράτηνται. Συνώνυμα δεκάζω, μέλ. -άσω (δεκάς I. 2), δωροδοκώ ή διαφθείρω δικαστές, σε Ισοκρατη, Αισχίνη Παθητικο: δεκάζομαι : δωροδοκούμαι, εξαγοράζομαι, χρηματίζομαι, σε Πλούταρχο. Παράγωγα Αδέκαστος : αυτός που δεν έχει (ακομα!) δωροδοκηθεί 42

44 Δευτεριάτικα Πβλ. τα Δευτεριάτικα: η αμοιβή του δάσκαλου στο Βυζάντιο, επειδή την κατέβαλλαν κάθε Δευτερα. Φ. Κουκουλές - Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός Τα επίθετα εις -ατικα εκλαμβάνονται και ως ουσιαστικά και ως επιρρήματα πχ. Κυριακάτικος : ο οποίος ανήκει στην Κυριακή (επίθετο), φόρεσε τα κυριακάτικά του και βγήκε στο μείντανι (ως ουσιαστικό ενν. ρουχα), τι μου κουβαλήθηκε τουτος κυριακάτικα (χρονικό επίρρημα κατά την ημέρα της Κυριακής). Πβλ. Τα δικά σου βασανάκια τ ανοιξιάτικα Μου ραγίζουν την καρδούλα κυριακάτικα. Έξοδο το χρηματικό ποσό (ή άλλα οικονομικά αγαθά εκφρασμένα σε χρήμα) που δίνει κάποιος ως πληρωμή. ANT έσοδο: Tα δίδακτρα είναι σημαντικό έξοδο για μια οικογένεια. Tα έξοδα κάποιου, το σύνολο των δαπανών του. Mεγάλα / μικρά / τακτικά / έκτακτα / καθημερινά / μηνιαία / ετήσια / ατομικά / οικογενειακά έξοδα. Δικαστικά έξοδα. Έξοδα για διατροφή / ρούχα / κατοικία / σπουδές. Σπούδασε με έξοδα του κράτους. (νομ.) Οδοιπορικά* έξοδα. Έξοδα παραστάσεως*. (έκφρ.) βάζω σε / στα έξοδα, γίνομαι αιτία για να ξοδέψει κάποιος. μπαίνω σε / στα έξοδα, ξοδεύω αρκετά χρήματα. ΦΡ βασιλικά* έξοδα. (οικον.) Γενικά έξοδα, που γίνονται για το σύνολο των εργασιών μιας επιχείρησης. Ειδικά έξοδα, για συγκεκριμένους τομείς μιας επιχείρησης. Έξοδα παραγωγής / διαφήμισης. Λογαριασμός / βιβλίο εσόδων-εξόδων. Ετυμολογία Από το μεσαιωνικό έξοδον, το (στη νέα σημ.) < ελνστ. ἔξοδος, ἡ `πληρωμή χρημάτων, αρχ. σημ.: `έξοδος, μεταπλ. σε ουδέτερο με βάση την αιτιατική (την ἔξοδον) κατά τη συνώνυμο το ανάλωμα] εκ και οδός. Ορθότερο εξ και οδός αφού το «οδός» δασύνεται. Η σημασία είναι δαπανώ για κάτι απρόβλεπτο, εκτός προϋπολογισμού. Ανάλογο αφοδεύω, που σημαίνει κυριολεκτικά φεύγω από την οδό...όμως για άλλους λογούς.. Συνωνυμα δαπάνη, ανάλωμα από το αρχαίο ελληνικό ρήμα δαπανω Φράση: «ιδίοις αναλώμασι» σημαινει με δικάτου εξοδα, από την τσέπη του. Λύτρα Χρηματα που καταβαλλονται για την απελευθερωση (λυτρωση) αιχμαλωτου. 43

45 Ο καταβάλλων είναι ο Λυτρωτης. Το προσωνυμιο διδεται και στον ΚΥΙΧ. Βλ. δεσμευσεις Κάβα Από το Ιταλικό cava εκ του Λατινικού cavus κοῖλος, κενός,υπόγειο από το αρχαίο ελληνικό ρήμα κυέω, υπογεια αποθήκη και κατ επέκταση θησαυροφυλάκιο. Ξενογλωσσα : cavern: αγγλ. σπηλαιο, caverna ιταλ. Σπηλαιο. Στη χαρτοπαικτική ορολογία κάβα λέγεται το αρχικό ποσό χρημάτων που καταθέτει και ανταλλάσσει με μάρκες ο κάθε παίκτης: ΦΡ Έχασε τέσσερις κάβες. κυέω, παρατ. ἐκύουν, μέλ. κυήσω, αόρ. αʹ ἐκύησα 1. όπως το κύω των Αττικων, κουβαλώ στη μήτρα, είμαι έγκυος με παιδί, Λατ. gestare, 2. απόλ., είμαι έγκυος, κυοφορώ. Παραγωγα: αποκυημα της φαντασιας. Καζάντια Το κερδος βλ. ρήμα καζαντίζω Φράση: (ειρωνικα ) δες την καζάντια σου. Από το τουρικο kazanç κερδος. Τραγουδι Μια ζωη την εχουμε Μια ζωή την έχουμε, κι αν δε την γλεντήσουμε τι θα καταλάβουμε, τι θα καζαντήσουμε κέρδος Κομπόδεμα ἠ Αποκούμπι το βυζ. Αποκὀμβιον δηλ. νομίσματα τυλιγμένα μέσα σε ύφασμα του έκανε δώρο ο αυτοκράτορας στους αυλικούς του στη διάρκεια δεξίματος ή αγώνων. Σήμερα η κάθε μορφή αποταμίευσης. Συνωνυμο : καβαντζα από το καβα αποθηκευω και όχι από το καβαντζαρω ξεπερνω. Οι Ιωαννιτες Ιπποτες, το Υγειονομικό των Σταυροφοριών, κυκλοφορούσαν με μαντήλια με δεμένους κόμπους, που περιείχαν βότανα, φάρμακα και ματζύνια. Αυτό τους έδωσε το όνομα κομπογιαννίτες. Ένα μαντήλι δεμένο κόμπο, αν δεν περιέχει τίποτε, έχει άλλη χρήση: ΦΡ: «Το εδεσε κομπο» το θυμαται, δεν το ξεχναει με τιποτα διότι για το σκοπό αυτό έχει δέσει ένα κόμπο στο μαντήλι του. 44

46 Κερατιάτικο κερατιάτικα : (λαϊκ.) μόνο στη ΦΡ πληρώνω τα κερατιάτικα: α. πληρώνω κοροϊδίστικα λεφτά. β. υφίσταμαι τις συνέπειες παρόλο που δεν είμαι ο (κύριος) υπαίτιος ΣYN ΦΡ πληρώνω τα σπασμένα. Λεξικό της κοινής νεοελληνικής Ετυμολογία : από το κέρατιο. Εγκυκλοπαιδικα Από τήν πραγματεία του προξένου τής Γαλλίας καί τής Αγγλίας στήν Αθήνα ( ) Ζάν Ζιρώ πού άναφέρεται στά ήθη καί τόν κοινωνικό βίο τών Αθηναίων του ΙΖ' αιώνα: Άν ή μοιχαλίδα είναι τουρκάλα τήν κλείνουν σέ σακκί καί τήν πνίγουν στή θάλασσα. Άν ό σύζυγος θέλει νά καλύψει το άμάρτημα τής γυναίκας του καί νά τήν κρατήσει, πρέπει νά τή σηκώσει στή ράχη του κι έκεΐ νά δεχτεί στά νώτα της 150 ραβδισμούς. Έπειτα πληρώνει στόν σούμπαση τόν άστυνόμο ένα άσπρο, τό άποκαλούμενο «κερατιάτικο». Κι άπό τότε καθένας μπορει νά φωνάζει τόν σύζυγο άτιμώρητα «κέρατά» Οι 150 ραβδισμοί δεν θα έπεφταν πάντα με ακρίβεια στον πισινό της μοιχαλίδας. Κάποιοι ραβδισμοί που δεν έβρισκαν το στόχο τους θα κτυπούσαν και τον κουβαλητή σύζυγο που την φορτώθηκε. Από εκεί θα προέκυψε και η παροιμιακή φράση και κερατάς και δαρμένος. Η όλη σκηνή θυμίζει τον αρχαίο εφεδρισμό. Ο εφεδρισμός δεν ήταν κάποιο συγκεκριμένο παιχνίδι, αλλά στην ουσία ένα ιδιαίτερο είδος τιμωρίας που επιβαλλόταν στον χαμένο παίχτη, στο παιχνίδι «ιππάς» ή «οστρακίνδα». 45

47 ἔφεδρος, -ον (ἕδρα), I. αυτός που κάθεται πάνω σε κατι ἤ κάποιον. II. 1. αυτός που κάθεται κοντά σε κατι ἤ καποιον,πχ ἔφεδρος τῶν πηδαλίων, λέγεται για τον πηδαλιούχο. 2. αυτός που έχει τοποθετηθεί σε εφεδρεία αναμένοντας να βοηθήσει ή να ανακουφίσει 3. αυτός που βρίσκεται κοντά, λέγεται για τρίτο αγωνιστή (πυγμάχο ή παλαιστή), που στέκεται παραδίπλα, για να αγωνιστεί με τον νικητή., 4. διάδοχος Κεφάλαιο Περιουσιακά στοιχεία που μπορούν και παράγουν υπεραξία. Παράγωγα κεφαλαιούχος, κεφαλαιοκράτης, κεφαλαιοκρατία, και από το γερμανικό das Kapital ( βιβλιο που συνεγραψε Μαρξ τις) : ο καπιταλισμός, οι καπιταλιστές, το δημώδες το καπιτάλι, κ.ἄ. Από το λατινικό caput κεφάλι παράγεται το καπιτάλ : το κεφαλαιώδες, το μεγίστης σημασίας το σημαντικότατο. Πράγματι αποτελεί το ένα από τα τρία στοιχεία της οικονομίας (φύσις, εργασία, κεφάλαιο) Καλά Πληθυντικός του ουδέτερου του επιθέτου καλός: «τα καλά». Πιθανη μεταφραση του λατινικου bona. Πβλ. Τα πλούτη αυτά και τα καλά τι να τα κάνω στο τραγούδι Χωριό μου, χωριουδάκι μου του Μ. Τραϊφόρου (1950) Δες και αγαθα Καρσά Καρσά = αντι του ορθού καρτζά Η λεξη ανηκει στο Κυπριακο ιδιωμα. Σημαινει χρηματα, μετρητα από το Αγγλικο cash: μετρητά «Τζινούρκε νιε πραματευτή, πουλείς μου το ζουνάριν; Αν το διάς με τα γρουσά, μάνα μου να το πάρει τζ' αν το διάς με τα καρσά, τζύρης μου το γοράζει αν το διάς με τα φιλλιά. Εγιω 'νεν νά το πάρω». «Εν το διώ με τα γρουσά, μάνα σου να το πάρει 46

48 εν το διώ με τα καρσά, τζύρης σου να το πάρει. Έναν φιλίν μου κούστισεν τζ' αν εύρω θκυο διώ το. Τζ' αν εύρω τρία - τέσσερα διώ τζαι τα μουλάρκα». «Καινούριε νιε πραματευτή, μου πουλάς το ζωνάρι; Αν το δίνεις με τα χρυσφικά, η μάνα μου να το πάρει κι' αν το δίνεις με μετρητά κύρης μου το αγοράζει αν το δίνεις με τα φιλιά, εγώ να το πάρω». «Δεν το δίνω με τα χρυσαφικά η μάνα σου να το πάρει δεν το δίνω με μετρητά, ο κύρης σου να το πάρει. Ένα φιλί μου κόστισε κ' αν εύρω δυό το δίνω. κι' αν εύρω τρία ἤ τέσσερα δίνω και τα μουλάρια». ΑΡΗΣ ΣΤΟΥΓΙΑΝΝΙΔΗΣ: ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΟΜΙΛΟΥΜΕΝΗ ΚΟΙΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ Κονδύλιο Σημασια χρηματικό ποσό το οποίο αντιπροσωπεύει μια συγκεκριμένη δαπάνη στον κρατικό κυρίως προϋπολογισμό αλλά και χρηματικό ποσό, ως τμήμα ενός συνόλου από το οποίο πρέπει να αφαιρεθεί: φράσεις Εγκρίθηκαν / διατέθηκαν μεγάλα κονδύλια για την εκτέλεση έργων οδοποιίας. Εξαντλήθηκε το κονδύλιον. Mυστικά κονδύλια, ποσά του κρατικού προϋπολογισμού, τα οποία προορίζονται για υπηρεσίες που δεν πρέπει να κοινολογηθούν. Tα κοινόχρηστα είναι ένα μεγάλο κονδύλι για μας. [λόγ. < ελνστ. κονδύλιον `μικρό κύπελλο υποκοριστικό του κόνδυ, από σφαλερή ταύτιση προς το κοντύλι (που χρησίμευε για να γραφτούν οι λογαριασμοί)] Κωλόκουρο Σημασία Στην κυριολεξία της, η λέξη προέρχεται από την κτηνοτροφία και την γλώσσα της κουράς των προβάτων. Σημαίνει το μαλλί του ζώου που προέρχεται από την κοιλιά και τα πόδια του, το οποίο είναι κοντύτερο και προφανώς κατώτερης ποιότητας από το μαλλί που προέρχεται από τα άλλα, πλουσιότερα σε τριχοφυϊα μέρη του ζώου, π.χ. πλάτη. Στην αργκο χρήση της, συναντάμε την λέξη στην αργκό της διαφθοράς και συναλλαγής που κυριαρχεί στο δημόσιο. Ιδιαίτερα συναντάται η χρήση της 47

49 στους διαγωνισμούς δημοσίων έργων, (χώρος που έχει δική του περιορισμένη πλην ενδιαφέρουσα αργκό). Κολόκουρα είναι τα λεφτά που παίρνει εργολάβος υποψήφιος ανάδοχος δημοσίου έργου, σε στημένο και προσυνεννοημένο ως προς το αποτέλεσμά του δημόσιο διαγωνισμό, προκειμένου να μην υποβάλει προσφορά ή να υποβάλει προσφορά, η οποία σίγουρα θα απορριφθεί, με σκοπό να αναλάβει το έργο συγκεκριμένος εργολάβος, ο οποίος δίνει και τα κολόκουρα στους άλλους. Λογικά υποθέτω ότι η χρήση της λέξης στον τομέα αυτόν, προέρχεται από το ότι ο εργολάβος ο οποίος κατόπιν συνεννοήσεως αναλαμβάνει τελικά το έργο, λαμβάνει το μακρύτερο και καλύτερο «μαλί», (ἤ ορθοτερο μάλι, βλ. λ. από την ανάθεση της σύμβασης), ενώ οι υπόλοιποι εργολάβοι, πάντα κατόπιν συνεννοήσεως, αρκούνται στα κολόκουρα. Φυσικά σε επόμενο διαγωνισμό, άλλος θα είναι αυτός που θα λάβει το κυρίως μαλλί, (σύμβαση) και άλλος θα αρκεστεί στα κολόκουρα, ώστε να διατηρείται η ισορροπία μεταξύ των επιχειρηματιών. kolokoura_12732/ μάλι Σημασία χρήματα άδηλου ποσότητος και άξιας που απαιτούνται για αγορά καποιου αγαθού. Ακουγεται σημερα συχνότερα ως μαλί και γραφεται, μαλλί απο παρετυμολογια προς τα μαλλιά, την κόμη. Ετυμολογία Μαλ πλοῦτος κτηματικός, καί έν τη καθομιλουμένη «Βιός και μάλι» = χρηματικός καί κτηματικός πλούτος. Ο φίλτατός μοι καί συνάδελφος κ. Μιχ. Τούρτουλης-μπέης μέ διεβεβαίου, ότι η λέξις έστίν ομηρική. Ισως τα μήλα = μάλα, πρόβατα, άτινα βεβαίως άποτέλουν θησαυρόν διά τε τό γάλα καί βούτυρον καί τυρόν καί τόν μαλλόν (μαλλιά) τόσω χρήσιμον εις την ταλασιουργίαν έξ ού τό πολύμηλος, καί δωρικώς καί αίολικώς πολύμαλος, είναι ό εχων πολλά πρόβατα, πολυθρέμμων, πλούσιος εις πρόβατα. Μαλα λοιπόν καί μαλλός δύνανται να παρασύρωσιν είς τό να νομίσει τις, ὅτι το μαλ τό ομόηχον καί σχεδόν της αύτης σημασίας εχει συγγένειάν τινα πρός τα πρώτα. Άλλα περαιτέρω έρευνα άποδεικνύει την λέξιν τουρκικήν ἤ μάλλον άραβικήν: Μάλ=κτημα καί μαλιέ τό ύπουργεῖον τών οικονομικών (μαλία έν Αίγύπτω καί μαλτσουροί= τό κτηματολόγιον). Τόσον όλισθηρόν καί επικίνδυνον καί δυσχερές ή έτυμολογία, μάλιστα της άλβανικης διαλέκτου. Γράφων δε ταυτα τρέμω καί αυτός μη καί κατά την στιγμήν ταύτην έμπέσω είς βαθύν 48

50 λάκκον αποδεχόμενος ότι το μᾶλ οι τουρκοι ἤ οι Αραβες παρέλαβον εκ των Ελληνων Πιθανότατα όμως επειδη μαλός σημαινει και ο ωχρός, ο χλωμός, ο λευκός 4, εκ τουτου να προηλθε το αλβανικο μάλι :το λευκο, το χιονισμένο, το υψηλό βουνό. πρβλ. τοπωνυμιο: Μάλι-μάδι, ορεινός όγκος του ορους Βίτσι στην περιοχη Καστοριας. 4 μᾱλός, -ή, -όν, λευκός, σε Θεόκριτο (Συρακούσες π.χ.). (ισως συγγενές προς μαλλός, μαλλι, εριο που είναι λευκο). Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας των H.G. Liddell & R. Scott 49

51 Βιός και μάλι Ή Μόρα (Άθηναι) Ή Μόρα είναι μία Λάμνα πλούσια και πολύ δυνατή. Περίπατει μόνο τή νύχτα καί καμμιά φορά που άπαντα ς τό δρόμο της ανθρώπους νά κοιμουνται κάθεται ς τά στήθια τους καί τους πλακώνει. Και είναι τόσο βαρειά, που έκεῖνος που τον πλακώνει μουγκρίζει σαν βόιδι. Άν όμως ο άνθρωπος έν είναι βυθισμένος'ς τόν ύπνο καί τήν ίδη καί της άρπάξη τό φέσι της, τότε ο, τι καί άν τής; γυρέψη, βιός καί μάλι, θά τοῦ το δώση, φτάνει μόνο νά της δώση πίσω έκεΐνος τό φέσι της. Νικολάου Πολιτη, Παραδοσεις Επειδή την λέξη μάλι με την εννοια κτηματική περιουσία θα την συναντήσουμε και στο κυπριακό ιδίωμα, αποκλείεται η επίδραση από το αλβανικό μάλ, η κοινη ριζα είναι η ομηρική, αφου ο τουρκολόγος Τουτρούλης-μπέης την θεώρει ως μη Τουρκική. Πχ. Νάτουν που να χα σήμερα μάλι μου την Αθήναν εδκιούν της την για μου θκιά έναν φιλίν τον μήναν. Η μουζουρού - (η παπαθκιά), Παραδοσιακό Κύπρου Να ταν και νἄχα σήμερα κτήμα μου την Αθήνα θα της την έδινα για να μου δίνει ένα φιλί τον μήνα Φαίνεται να κρατεί από την εποχή που τα πρόβατα ήταν χρηματική μονάδα μέτρησης. Φράση Σημερινή φράση της αργκό «Ποσό πάει το μαλί». Δηλαδή ποσό κάνει; ποσά πρέπει να πληρώσουμε. Από παρετυμολογία γράφεται με δυο λάμδα. Επώνυμα Χρυσομάλης, Χρυσόμαλος, : αυτος που εχει περιουσία (μάλι) σε χρυσο. Οχι ο ξανθος που κατά κανονα λεγεται Σαρής. Η ορθη γραφη είναι με ένα λαμδα. Συγγενες επωνυμο προς τα Μαλίρης,Περπυράς, Ζεγκίνογλου, Ζολώτας. Όλα δηλώνουν τον πλουσιο. Μισθός μισθός ο [misθós] Ο17 : 1α. (οικον.) η αμοιβή της μισθωτής εργασίας: Ονομαστικός μισθός. Πραγματικός μισθός. β. η μηνιαία χρηματική αμοιβή ενός υπαλλήλου: Mικρός μισθός ή χαμηλός μισθός. ANT Mεγάλος μισθός ή υψηλός μισθός. Οι εργαζόμενοι ζητούν αύξηση μισθών και ημερομισθίων. Ο δέκατος τρίτος μισθός, το δώρο των Xριστουγέννων. Bασικός μισθός. (έκφρ.)μισθός πείνας. κόβω* σε κπ. μισθό. 2. (λογοτ.) ανταπόδοση 50

52 ή ανταμοιβή για κτ.: Θα εισπράξουν το μισθό της προδοσίας. (έκφρ.) άξιος ο μισθός σου. [λόγ. < αρχ. μισθός] Παράγωγα: μίσθαρνος βλ.λ., μισθοσυντηρητος, μισθωτός, μίσθιον, μισθωτής, εκμισθωτής, εκμισθώνω (ρήμα). Συνωνυμα: oψώνια Μπαχσίσι Σημασια Φιλοδωρημα το αγγλικο tip και το Γαλλικο pour boire. Συνηθως γραφεται και προφέρεται μπαξισι. Ηταν κατι σαν τα αποκομβια των βυζαντικων αυτοκρατορων. Τα διναν και οι σουλτάνοι στους ακολουθους τους, στα παιδόπουλα. Δεν τα συσκευαζαν όμως σε κομποδεματα όπως οι Βυζαντινοι αλλά τους τα εβαζαν καπου. Αναλογα με την τοποθετηση τα ποσά επαιρναν και την ονομασια τους [63] Λεγεται και με την εννοια του ποσου δωροδοκίας. Ετυμολογία: Από το τουρκικό bahşiş Μποναμάς Σημασία φιλοδώρημα για ανταμοιβή υπηρεσίας, χριστουγεννιάτικο ή πρωτοχρονιάτικο δώρο, μπουναμάς μποναμάς ο & μπουναμάς ο τροπή [o > u] από επίδρ. του χειλ. [b] ] το δώρο: Πρωτοχρονιάτικος ~. 2. (μτφ.) για κάτι., ιδίως γραπτή ειδοποίηση, που επιβάλλει σε κάποιον την υποχρέωση να πληρώσει. 51

53 Ετυμολογία βεν. bonama(n) ` Η ή «επινομίς» όπως το έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες Φράσεις Tου ήρθε ένας μπουναμάς από την εφορία. Εγκυκλοπαιδικά Το νόμισμα των καλαντιστών λέγονταν στα βυζαντινά χρόνια «ευαρχισμός» ή «Στρίνα», από το λατινικό strena (στα λατινικά σημαίνει αίσιος οιωνός, αλλά και δώρο της πρωτοχρονιάς, - κοινώς μπουναμάς). Η ονομασία στρίνα διασώθηκε μέχρι σήμερα κατά τόπους, όπως στη Σύμη, «μπουλιστρίνα», (από το καλή strena- bona strena), στη Νίσυρο, «μπουλουστρίνα» και στην Κύπρο «πουλουστρίνα». Ακουσα παδοσιακά καλαντα να τελειωνου με την φραση «και καλημέρα για [την] γιορτη δώστε μας ουλους στρένα». Πβλ. Αθηναιου «Δειπνοσοφισταί» την ὑπὸ Ῥωμαίων καλουμένην στρήναν κατά τινα πατρίαν παράδοσιν λεγομένην καὶ διδομένην τοῖς φίλοις ἐπινομίδα καλῶν; καὶ εἰ μὲν τὴν Πλάτωνος ζηλώσας, μαθεῖν βουλόμεθα...: Οψώνια Σημασία: Τα αγοραζόμενα τρόφιμα αλλά και η αμοιβή, το τίμημα κάποιας ενέργειας. Πβλ. «Τά ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας [ειναι]θάνατος, τό δέ χάρισμα τοῦ Θεοῦ ζωή αἰώνιος» ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ. Ετυμολογία: από το ὄψον και ὤνια ὄψον, τό (ἕψω), I. 1. κανονικά, μαγειρεμένο κρέας, ή, γενικά, κρέας, σε αντίθ. προς το ψωμί και τις άλλες προμήθειες, σε Όμηρο, Αριστοφάνη. 2. οτιδήποτε τρώγεται μαζί με ψωμί ή με το φαγητό, για να του δώσει άρωμα και γεύση, κρόμυον ποτῷ ὄψον, κρεμμύδι, που δίνει δριμεία γεύση ή άρωμα στο κρασί, σε Ομήρ. Ιλ. ἐσθίουσι ἐπὶ τῷ σίτῳ ὄψον, σε Ξεν. 52

54 3. καρύκευμα, σάλτσα, σε Πλάτωνα. κολλύραν καὶ κόνδυλον ὄψον ἐπ' αὐτῇ, με κουλούρα και σάλτσα από βολβούς (δηλ. γροθιές) επίσης, σε Αριστοφάνη. λιμῷ ὅσαπερ ὄψῳ διαχρῆσθε, δηλ. η πείνα είναι το καλύτερο καρύκευμα, σε Ξενοφωντα. 4. γενικά, λιχουδιά, στον πληθ., λιχουδιές, σε Πλάτ. II. 1. στην Αθήνα, κυρίως, ψάρι, κύρια λιχουδιά των Αθηναίων, σε Αριστοφανη. 2. ψαραγορά, στον Αριστοφάνη, Αισχίνη. ὤνιος, -α, -ον και -ος, -ον (ὦνος), 1. αγοραστός, αυτός που τίθεται προς πώληση, Λατ. venalis πῶς ὁ σῖτος ὤνιος; πόσο μπορεί να αγοραστεί το σιτάρι; σε Αριστοφ. ἐς ὤνιον ἐλθεῖν, έρχομαι στην αγορά, μπαίνω σε διαδικασία αγοραπωλησίας, σε Θέογν. ὤνιον εἶναι, κάτι βρίσκεται προς πώληση, σε Πλάτ. τὰὤνια, αγαθά προς πώληση, εμπορεύματα στην αγορά, σε Ξεν. κ.λπ. με γεν. της τιμής, αἵματος ἡ ἀρετὴ ὠνία, σε Αισχίν. 2. λέγεται για τη δωροδοκία άρχοντα μέσω χρημάτων ή δώρων, σε Αριστ. Παράγωγα: τελώνης, αργυρώνητος Βλ.αξιωματικος ωνιων (Στρ). Από οπου το σημερινό ψώνιο το : 1.(πληθ.) ό,τι αγοράζει κανείς για ποικίλες καθημερινές ανάγκες (τροφής, ενδυμασίας κτλ.): Πηγαίνω / βγαίνω για ψώνια στην αγορά. Kάνω τα ψώνια μου, ψωνίζω. Tα καθημερινά ψώνια. Tο βράδυ γύρισε φορτωμένος με μια μεγάλη σακούλα ψώνια. Προσφέρθηκε να κουβαλήσει αυτός την τσάντα με τα ψώνια. Έχω να κάνω κτ. ψώνια. (σπάνιως απνταται στον ενικό) Πάω να κάνω κανένα ψώνιο. 2. (ειρ.) για κτ. (ασχολία, επιδίωξη, συνήθεια κτλ.) προς το οποίο έχει κανείς μονίμως στραμμένη τη σκέψη του ή κάθε δραστηριότητά του μανία (πρβ. πάθος): Έχει το ψώνιο να μαζεύει γραμματόσημα. H μουσική είναι το ψώνιο τους. Έχει το ψώνιο να θέλει να γίνει ηθοποιός. ΦΡ (λαϊκ.) την κάνω ψώνιο, χάνω τον έλεγχο του εαυτού μου εξαιτίας ενός αιφνίδιου και έντονου συναισθήματος (μανίας, οργής, έκπληξης κτλ.) την ψωνίζω (πρβ. τρελαίνομαι). 3. (προφ., για πρόσ.) α. ως μειωτικός χαρακτηρισμός ανθρώπου που, εξαιτίας της ακρισίας και της αφέλειάς του, εύκολα τον εξαπατούν ή τον περιγελούν κορόιδο: Για ψώνιο με πέρασες και θες να μου πουλήσεις αυτή την παλιατζούρα; συνήθ. για γυναίκα που, από αφέλεια και μικρόνοια, παρασύρεται εύκολα σε ερωτικές σχέσεις: Δεν ντρέπεσαι να κυκλοφορείς μ αυτό το ψώνιο ; β. για κπ. που οι ενέργειές του ή η συμπεριφορά του είναι παράλογες, παράξενες παλαβός, τρελός: Mεγάλο ψώνιο ο διπλανός μας τρελός επιστήμονας. ψωνάρα η MΕΓΕΘ στη σημ. 3: Mεγάλη ψωνάρα η γκόμενα! [μσν. *ψώνι (πρβ. μσν. ψούνι με τροπή [o > u] από επίδρ. του χειλ. [p] και του [n] ) < ελνστ. ὀψώνιον `αμοιβή εργασίας (αποβ. του αρχικού άτ. φων.) υποκορ. του αρχ. ὄψον `προσφάγι ψών(ιο) -άρα] 53

55 Ψωνίζεται (για γυναίκα) : εκδίδεται, εκπορνεύεται. Η ενεργεία ψωνηστήρι. πλούτος Το σύνολον των συσσωρευμένων αγαθών που ανήκουν σε κάποιον. Ο θεός του Πλούτου. «Πλούτος» Κωμωδία του Αριστοφάνη. Ετυμολογία: από το αρχαίο ελληνικό ρήμα πλέω,ἤ το ρήμα το πίμπλημι είμαι γεμάτος. Πχ. Ο Πλήθων Γεμιστός, επλήσθη Πνεύματος Αγίου Παράγωγα: Πλούσιος: ο κάτοχος πλούτου. Απ όπου και η πλουτοκρατία και ο πλουτοκράτης. Ο εν τω ολιγω επαναπαυομενος (Μ. Ιορδανιδου, «Λωξάντρα»). πλουτώ : ρήμα γίνομαι πλούσιος. πλουτίζω: κάνω κάποιον πλούσιο, πλουτίζω, σε Αισχύλο, Ξενοφώντα. ειρωνικά, πλουτίζω τινὰ ἄταις, σε Αισχύλο. Παθ. Ἅιδης γόοι πλουτίζεται, σε Σοφοκλή. πλουτίζω ἀπὸ βοσκημάτων, ἐκ τῆς πόλεως, κερδίζω τα πλούτη μου από..., σε Ξενοφωντα (σμερα λεγεται αποκλειστικα με αυτή τη εννοια). Πλούτων: (στην ΝΕ Πλούτωνας) στην Ελληνική Μυθολογία σήμαινε τόσο τον κάτω κόσμο όπου μεταβαίνουν οι ψυχές μετά θάνατο όσο και την ίδια ιδεατή ανθρωπόμορφη δύναμη που κυβερνούσε αυτόν τον χώρο. Η λέξη αρχικά αναφερόταν α- ποκλειστικά στον θεό. Η γενική πτώση της λέξης (Ἅιδου), ήταν συντόμευση της φράσης σπίτι του Άδη, αλλά τελικά και η ονομαστική της λέξης άρχισε να περιγράφει την κατοικία των νεκρών. Πβλ. «Tα δ άλλα εν Άδου τοις κάτω μυθήσομαι» Τα υπόλοιπα στον Άδη, σε κείνους στον κάτω κόσμο θα τα πω. Ο συνώνυμος όρος Άδης χρησιμοποιείται καμιά φορά από Χριστιανούς ως ευφημισμός για την Κόλαση, η οποία ομως έχει ελάχιστα από τα χαρακτηριστικά του Πλούτωνα. 54

56 Συνθετα Εμπλουτίζω: 1.καθιστώ κατι. πλουσιότερο, αυξάνοντας την ποσότητα ή την ποικιλία των στοιχείων που το αποτελούν: ~ μια συλλογή / ένα μουσείο / μια βιβλιοθήκη. ~ ένα κείμενο με νέα στοιχεία. Tο βιβλίο κυκλοφόρησε σε νεότερη έκδοση εμπλουτισμένη με σχέδια και εικόνες. 2. (επιστ.) α. (χημ., τεχνολ.): Εμπλουτίζω ένα μετάλλευμα, αυξάνω την περιεκτικότητά του σε χρήσιμα συστατικά. Εμπλουτισμένο μετάλλευμα. (πυρηνική χημ.) αυξάνω το ποσοστό ορισμένου ισοτόπου που περιέχεται σε μείγμα ισοτόπων ενός στοιχείου: Εμπλουτισμένο ουράνιο. β. (ιχθυολογία): Εμπλουτίζω ένα ιχθυοτροφείο, αυξάνω τον πληθυσμό του με τη διασπορά νέου γόνου ψαριών. [λόγ. εμ- (δες εν-) πλούτ(ος) -ίζω μτφρ. γαλλ. enrichir] Συνώνυμα το βιός, η περιουσία, τα πλούτη, το λογάρι, το μάλι Ξενογλωσσα Λατινικά: dīvĭtĭae, opes, facultates, bona, fortunae, copiae, vis Ιταλικα:riches, wealth Γαλλικά: richesses, des biens, ressources, des biens et de l'état, les chiffres et que vous voulez Τουρκικα: zenginlik, servet, varlık, bolluk, mal varlığı Τραγουδι Πβλ. Τα πλούτη αυτά και τα καλά τι να τα κάνω εγώ αδέρφια μου μερόνυχτα ποθώ λίγο θυμάρι να μυρίσω κι ας πεθάνω σε μια ψηλή κορφή ν' ανέβω κι ας χαθώ Μ. Τραϊφόρος, Χωριό μου, χωριουδάκι μου (1950) Φρασεις Δε θέλω πλούτη να μου δώσεις και παλάτια δε θέλω λούσα όπως άλλες που γυρνάς λυπήσου μόνο της καρδιάς μου τα κομμάτια και πες μου λίγο τη φτωχή πως μ αγαπάς Κώστας Βίρβος Λίγα ψίχουλα αγάπης Πλούσιοι επτωχεύσαν «Πλούσιοι επτώχευσαν και επείνασαν, οι δε εκζητούντες τον Κύριον ουκ ελαττωθήσονται παντός αγαθού»' Ψαλμος Δαυίδ 33 55

57 Ο άφρων πλούσιος Για καποιον φιλοχρηματο, σχετικο με την οικεια παραβολη του αφρονος πλουσιου.λουκ. ιβ Πλούσια τα ελέη Για μεγάλη αφθονία πραγμάτων κι ως σχολιον για κυριας με υπερμεγέθεις μαστους. Συναντάται συχνά στα εκκλησιαστικά κείμενα: Πχ. Σώσον ο Θεός τον λαόν σου και ευλόγησον την κληρονομίαν σου, επίσκεψαι τον κόσμον σου εν ελέει και οικτιρμοίς, ύ- ψωσον κέρας χριστιανών ορθοδόξων και κατάπεμψον εφ' ημάς τα ελέη σου τα πλούσια, πρεσβείαις της παναχράντου δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, λαμογιά Τα κέρατα ως μέθοδος ανόδου, είναι γνωστό το να εκδίδεις την σύζυγο σου (η μέθοδος του «εθελοντή κερατά») είναι και αυτός ένας καλός τρόπος σταδιοδρομίας. Το μέσον είναι η σύζυγος (στα Ιταλικά la moglie) που προφέρεται λα Μόλιε, από εκει το λαμόλιε έγινε λαμόγιε 5 *, και οι πραξεις λαμογιές=μέθοδοι παράνομου πλουτισμού, και ο διαπράτων τις λαμογιές, λαμόγιο. λεία Ιων. ληΐη, Δωρ. λᾴα, ἡ, Σημασία 1. κλοπιμαία, λάφυρα που προέρχονται από αρπαγή, σε Ηρόδ., Σοφ., Ευρ., κ.λπ. γενικά, περιουσία που μπορεί να ληστευθεί, σε Θουκ., Ξεν. λείαν ποιεῖσθαι χώραν = λεηλατεῖν χώραν, σε Θουκ. Μυσὼν λεία, λέγεται για κάθε πράγμα που μπορεί να αρπάξει κάποιος χωρίς να τιμωρηθεί «ξέφραγο αμπέλι», διαρπαγή, σε Δημ. 2. λαρυφαγώγηση (ως πράξη), ζῆν ἀπὸ ληΐης, σε Ηρόδ. Η λεξη είναι συνηθεστατη σημερα και δηλωνει τα αρπαγέντα χρήματα από ληστειες τραπεζων. 5 δεν είναι δύσκολο να συμβεί το λάθος, ιδίως στο γραπτό λόγο. Δηλαδή το moglie να γίνει mogie με απλή παράλειψη του L. 56

58 Λοβιτούρα Σημασία: Ετυμολογία: μπαγμποντιά, απατεωνία, ραδιουργία. 171 lovitura=χτύπημα [ ]. ὀπως συνηθιζει ο Μπαμπινώτης (171) δημιουργεί τη λεξη lovitura πουδεν υπαρχει στα ιταλικα λεξικα. Κατά την δικη μου εκδοχη απο το ιταλικο λεβατούρα <levatura=ανεβαζω, ανεβασμενος δηλ. ευφυίης, βαθμος διανοητικης ικανοτητας, καπατσωσύνη, ικανότητα. βλ. Λεξικο της Κοριέρε 6. Από εδώ το Γαλλικο levure = μαγιἀ. Σε χρήση ήδη από 14o αιώνα! Σήμερα σημαίνει: 1. μπάζα, κόλπο, κτύπημα 2. απάτη με στόχο την κερδοσκοπία 3. κλοπή και (κατ επέκταση) χρηματιστηριακή απάτη και γενικά κάθε ανήθικη ή παράνομη πράξη με την οποία κάποιος πορίζεται χρήματα. Λουφές Σημασια 1. η αμοιβή, ο μισθός των αρματολών κατά την Tουρκοκρατία, των αγωνιστών της επανάστασης του 21 και των στρατιωτών του τακτικού ελληνικού στρατού αργότερα. 2. (λαϊκ.) χρήμα που αποκτιέται με τρόπο που τον χαρακτηρίζει η έλλειψη ήθους. Φράση: Kάνουν τους ιδεολόγους αλλά όλοι το λουφέ έχουν στο μυαλό τους. Ετυμολογία: Από το τουρκ. ulûfe `στρατιωτικός μισθός -ς με αποβολή του αρχικού άτονου. Φωνήεντος < αραβ. Ulūfe. Η αποβολη από την γενικη. Πχ. «πληρωμη του ουλουφέ» τα δυο «ου» όταν συμπροφέρονται δημιουργουν εύκολα την παρανοηση. 6 Grado di capacità intellettuale, intelligenza, dignità: persona di grande levatura. morale; in riferimento a cosa, qualità, portata: opera di straordinaria levatura. 57

59 Παρατήρηση Ο λουφές δεν πρέπει να συγχέεται με την λούφα, λέξη ελληνικότατη από το αρχαίο ελληνικό ρήμα λωφῶ απ όπου το μεσαιωνικό λωφάζω που έ- γινε λουφάζω μένω ακίνητος και σιωπηλός σε μια θέση, προσπαθώ να μη γίνω αντιληπτός, να μείνω απαρατήρητος συνήθως από φόβο κρύβομαι, ζαρώνω. Από το λουφάζω παράγεται η λούφα, όπως από το μασώ η μάσα. Πβλ. Φράση: λούφα και παραλλαγή! Ποίηση ΛΟΥΦΕΣ ΚΑΙ ΓΛΕΝΤΙ Σε μούλκι ματοπότιστο και κοκαλοσπαρμένο. αφεντικό με βάλανε μ ένα λουφέ μεγάλο, ξένος για τούτο ήμουνα κι αυτό για μένα ξένο, μα ρίζες πρόφθασα πολλές στο χώμα του να βάλω Ελεύθερα Γράμματα ( )αρ. 5 (Α περίοδος), «Η ποιητική μας κληρονομιά» μετρητά Εννοείται μετρητά νομίσματα, μετρήσιμα κέρματα. Σε αντίθεση με τα αξιόγραφα: επιταγές, συναλλαγματικές, γραμμάτια εις διαταγήν τα μετρητά είναι κέρματα ἤ και χαρτονομίσματα που φυλάσσονται στο ταμείο και χαρακτηρίζονται ως «μετρητά διαθέσιμα», ἤ απλώς διαθέσιμα ἤ ρευστό. κλπ. Πβλ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Αν δε μου δώσει η μάνα σου σαράντα ομολογίες Και χίλιες λίρες μετρητά θα 'χουμε φασαρίες. Οι παλιότεροι χρησιμοποιούσαν και τον γαλλικό όρο αρζάν κοντάν (aregent conptant ) και οι σύγχρονοι το Αγγλικό cash. ΦΡΑΣΕΙΣ : Τοις μετρητοίς δοτική πληθ. του μετρητόν δηλ. τρόπος εξόφλησης που συνήθως διαμορφώνει και την τιμή. Αντίθετο: «ΕΠΙ ΠΙΣΤΩΣΕΙ». Μην το παίρνεις τοις μετρητοίς δηλ. μην το λάβεις σοβαρά υπόψη. ΑΠΟΦΘΕΓΜΑ: Ουδείς παίρνει τοις μετρητοίς τις συμβουλές που δίνονται τζάμπα. Γιάννη Χ. Παπαίωάννου - «ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΞΕΩΣ» 246 μίζα ἤ προμήθεια. ποσό το όποιον λαμβάνει ο παρανόμως αποδεχθείς τους ό- ρους μιας αγοράς ή αυτός που συνετέλεσε να γίνει αποδεκτή. Συνήθως υ- πολογίζεται σε ποσοστό επί του τιμήματος και είναι παράνομη και εναντίον των χρηστών ηθών όχι όμως και των συναλλακτικών ηθών. Τα χρηστά συναλλακτικά ήθη είναι είδος ήδη εξαφάνισθεν εν Ελλάδι. Αντιθέτως η προμήθεια είναι η νόμιμη μίζα. Από το Γαλλικό mise ( προφ. Μιζ) μετοχή του mettre (βάζω*) αυτό που έχει μπει. Έχει ουσιαστικοποιηθεί και σημαίνει αυτό το ποσό που ποντάρουμε στα χαρτιά, αλλά και το σύστημα ανάφλεξης του κινητήρα του αυτοκίνητου. 58

60 Μεταφορικά λοιπόν είναι το ποσό που δίνει την εκκίνηση της σύμβασης, με επίδραση και από τις δυο σημασίες. (πβλ. συνθ. ρεμιζα και ρεμιζαρω ). (*) κα εμεις λεμε «βάζω μπρός» το αυτοκίνητο ἤ μια δουλειά. μπάζα Σημασία Η μπάζα. Τα παράνομα κέρδη. Τα ρήματα από παράνομη δραστηριότητα, ληστείες, λεηλασία, υπεξαίρεση κλπ. Φρέατος τι ανάγκη έχει; Έκανε τη μπάζα του! Ετυμολογία Αντιδάνειο του Ιταλικού base από το ελλ. βάσις Προσοχή! Το ουδέτερο τα μπάζα είναι τα άχρηστα οικοδομικά υλικά που προέρχονται από κατεδαφίσεις. Τα χρησιμοποιούσαν ως βάση για κτίσουν κάτι επάνω τους. Για κάποια άσχημη ἤ κάτι άχρηστο λέμε «είναι για τα μπάζα» είναι για τα σκουπίδια Εγκυκλοπαιδικά Αυτοκρατορικά διατάγματα των βυζαντινών αυτοκρατόρων επέβαλλαν να γκρεμιστούν οι αρχαιοελληνικοί ναοί και στα ερείπια τους να κτίσουν χριστιανικές εκκλησιές. Όσα από τα μπάζα άξιζαν σαν δομικά υλικά ενσωματωνόντουσαν στους νέους ναούς. Αυτά είναι τα λεγόμενα σπόλια. Από τον πληθ του Λατινικου ουσιαστικού spolium: βραβείο, έπαθλο, λάφυρο. Βλ. μελέτη «Σπόλια» του Δρ. Γιάννη Χ. Παπαϊωάννου. Πλιάτσικο Σημασία Η ενέργεια αλλά και το προϊόν της λεηλασίας. Δεν αποτελείται μόνο από χρήματα αλλά και από αγαθά παντός είδους που ανήκουν στον αντίπαλο. 1. λαφυραγώγηση, αρπαγή, λεηλασία (κυρ. σε πόλεμο) Kάνω πλιάτσικο ἤ πλιατσικολογῶ, αρπάζω, λεηλατώ. 2. λεία, λάφυρο που προέρχεται κυρίως από λεηλασία, αρπαγή: 3. (γενικότ.) η αρπαγή, η λεηλασία, η κλοπή: Ετυμολογία: Από το αλβανικο. plaçkë `το πράγμα, φρ. plaçkë e luftës `λάφυρο πολέμου με επίδρ. του επιθήματος ικον. Φράσεις: Mόλις κατέλαβαν την πόλη / το κάστρο το ριξαν στο πλιάτσικο. 59

61 Tο χωριό ήταν μεγάλο και το πλιάτσικο πλούσιο. Mέσα στη γενική αναταραχή από τα επεισόδια, μερικοί βρήκαν την ευκαιρία και μπήκαν στα μαγαζιά για πλιάτσικο. Mπήκαν στην πόλη σκοτώνοντας, βιάζοντας και πλιατσικολογώντας. Παράγωγα πλιατσικολόγημα : (προφ.) η αρπαγή, η λεηλασία, το πλιάτσικο (στις σημ. 1, 3). [πλιατσικολογη- (πλιατσικολογώ) -μα] πλιατσικολόγος : (προφ.) αυτός που κάνει πλιάτσικο (στις σημ. 1, 3), ο άρπαγας. [πλιατσικο(λογώ) -λόγος] πλιατσικολογώ [: (προφ.) κάνω πλιάτσικο, λεηλατώ, αρπάζω: [πλιάτσικ(ο) - ο- + -λογώ] Συνώνυμα Λάφυρα Σκύλα < σκυλεύω Ρόμπα < λατινικό rubare πρεζα < ιταλικο presa < ρήμα prendere βλ λεία μπακσίσι Ποσόν Σημασία Σύνολο χρημάτων. Σχετ: Μικροποσά, Γελοίο ποσόν, εισπραχθέν ποσόν κλπ Ετυμολογία: από το πόσον Ξενόγλωσσα: Λατινικά: summa ΝΕ σούμα ΦΡ γκαρσόν κάνε μας τη σούμα! Δηλ. άθροισε τα ποσά ης παραγγελίας μας. Ιταλικά: somma Η φράση «in somma» σημαίνει «εν κατακλειδι», ως συμπέρασμα. Όπως το σύνολο σε μια άθροιση. Αντίστοιχο προς το δικό μας : «στο κάτω κάτω της γραφής» Γαλλικά: somme 60

62 Αγγλικά: sum > summary Τουρκικά: adet Λέξη με πάμπολλες σημασίες: αριθμός, περίοδος: μηνιαία περίοδος, μηνιαία μαθήματα, αριθμός, μαθήματα, άθροισμα, έμμηνα, ολικό, έθιμο, παράδοση, σύμβαση, αυλάκι, το συνηθισμένο πράγμα, ρουτίνα, συνήθεια, πράξη, χρήση, συνηθίζω, μόδα, η έμμηνος ρύση, περίοδος, ροή, αιμορραγία. Στα μικρασιατικά ιδιώματα η λέξη αντέτι σημαίνει το έθιμο. ΦΡ: «αντέτια και ζακόνια μας τα βαστούμ»: τηρούμε τα έθιμα και τις παραδόσεις μας. 281 Κ.ΚΟΥΚΚΙΔΗΣ - ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΕΚ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΕΤ. ΘΡΑΚ.ΜΕΛΕΤΩΝ:1960 Προίκα Θηλ. Αρχ. Προιξ, γεν. προικὀς, αιτ. προἰκα. Η προικα χρηματα 7 που διδονται στον σύζυγον για να φερει τα βαρη του γαμου. Οριζονταν με το προικοσύμφωνο. Επιστρέφονταν με το διαζυγιο. Η αιτιατική της προικός «προἰκα» χρησιμοποιείται και ως επίρρημα και σημαίνει δωρεάν, τζάμπα** 8 Χάρων μόνος οὖν αὐχήσεις προῖκα πεπλευκέναι; Μένιππος οὐ προῖκα, ὦ βέλτιστε: καὶ γὰρ ἤντλησα καὶ τῆς κώπης συνεπελαβόμην καὶ οὐκ ἔκλαον μόνος τῶν ἄλλων ἐπιβατῶν. ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ Ο ΣΑΜΟΣΑΤΕΥΣ -ΝΕΚΡΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΥ -ΧΑΡΩΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΝΙΠΠΟΥ ρεγάλο Ρευστόν Σημασία κυριολεκτικα αυτό που μπορει και ρεει. Μεταφορκως [εννοείται το χρήμα] αυτό που κυκλοφορει ανεμποδιστα στην αγορα. 7 Με την ευρεια εννοια του ορου:συμπεριλαμβανει και ενδυματα, κλινοσκεπάσματα, τραπεζομάνδηλα κλπ. Που καλουνται συλήβδην «ειδη προικός» 8 από το Τουρκικό caba (πρφ. Τζάμπα) 61

63 Ετυμολογία: ρηματικό επίθετο από το ρήμα ρεω. Φράσεις: Ρέει το χρήμα, τρέχουν τα λεφτά, χρηματικές εκροές, τα πάντα ρει. Η έλλειψη ρευστού (Δηλ. μετρητων) δημιουργεί κρίση ρευστότητας, ἤ πρόβλημα ρευστότητας. Ρουσφέτι ρουσφέτι το : χαριστική παροχή ή εξυπηρέτηση, που προσφέρει πολιτικός σε κάποιους με αντάλλαγμα την εύνοιά τους, την υποστήριξή τους ή πολιτικό, οικονομικό κτλ. όφελος: Προεκλογικά ρουσφέτια. Διορίστηκε με ρουσφέτι. χάρη, εκδούλευση παράτυπη. Από το τουρκικο rüşvet που είναι «δώρο που δόθηκε προκειμένου να επηρεάσουμε» αγγλικο bribe και η ενεργεια bribery: δωροδοκια, ιταλικα corruzione: διαφθορά Το bribe παλιά γαλλική λεξη για τη δωροδοκία. "κομμάτι, μπουκιά ψωμί που δίνεται σε ζητιάνους» και bribeor : περιπλανώμενος, αλητης, επαιτης, ζητιάνος», brimber επαιτεῖν, βέβαιης προέλευσης. παλιές πηγές το αναφέρουν ως Κέλτικης προελευσης. Μετατόπιση του νόηματος είναι από τα μέσα-15c. Στα ελληνικα η εννοια της λεξης περιοριζεται μονο στην πολιτικη εκδούλευση. Συρμαγιά Από το τουρκικο sermaye: αρχικως κατατεθέν κεφἀλαιο. Τα χρήματα για την εναρξη μια επιχειρησης. Παρετυμολογήθηκε με επίδραση από το σύρω+μαγιά. Ας μην ξεχνάμε πως η μαγιά είναι η βάση για να "ανέβει" το ψωμί. Επίσης η μαγιά προκαλεί ζυμώσεις που μεταφορικά έχουν την έννοια των διαπραγματεύσεων. Συγγενές με τη μαγιά είναι η λοβιτούρα* Φακελάκι Στην ουσια εννοουμε το ποσο δωροδοκιας που εχει τοποθετηθει μεσα σε ένα φακελάκι. Εθιμικως καθιερωμενη δωροδοκια στους γιατρους. Οι τελευταιοι γατροι ου δεν επαιρναν φακελακι ηταν οι Αγιοι Κοσμας και Δαμιανος που γι αυτό νομαστηκαν Αγιοι Αναγρυροι και πεθαναν στην ψάθα. Περιπτωσεις που το ποσο ονομαζεται από τον περιέκτη του, εχουμε πολλες: τα βυζαντινα αποκομβια και τα μπακσίσια των σουλτάνων βλ. λ. 62

64 Χαράτσι Τραγούδια Παραδείγματα Παροιμίες Σημασία 1.κεφαλικός φόρος που πλήρωναν οι χριστιανοί κατά την τουρκοκρατία. 2. φόρος ή εισφορά συνήθ. προς το δημόσιο, που τη θεωρούμε βαριά και άδικη. Φράσεις H εφορία μάς έβαλε χαράτσι στη ΔΕΗ. Πληρώνουμε χαράτσι. Ετυμολογία Από το μεσαιωνικό χαράτσι < από το τουρκ. haraç από τα αραβικά Χαρτζιλίκι Σημασία Φράσεις Μικρό χρηματικό ποσό για τα καθημερινά ατομικά έξοδα. Βοηθάει τον πατέρα του και βγάζει το χαρτζιλίκι του. Κερδίζει τόσο λίγα, ούτε για χαρτζιλίκι δεν του φτάνουν. Κάθε εβδομάδα παίρνει γερό χαρτζιλίκι. Ετυμολογία Από το τουρκικο harçlιk -ι (από τα αραβ.) με ανάπτ. [i] για διάσπαση του συμφωνικού. συμπλέγματος] Παράγωγα Ρήμα χαρτζιλικώνω : με αιτιατική. Δίνω χαρτζιλίκι πχ. είναι κοτζάμ μαντράχαλος και ακόμα τον χαρτζιλικώνει ο πατέρας του. Τραγούδια Θα πάρω το αμάξι μου στην τσέπη χαρτζιλίκι κι απόψε τα μεσάνυχτα θα `ρθω Θεσσαλονίκη 63

65 Συγγενικά Έξοδα παραστάσεως. 64

66 Αρχαία Ελληνικά νομίσματα Χρυσά Στατήρ Δραχμή Αργυρά Στατήρ η τετράδραχμον Δἰδραχμον Δραχμή Τετρώβολον Διώβολον Οβολός Ημιωβόλιον κν μιόβολο Χαλκά Δίχαλκον Χαλκούς Νεα Ελληνικα Φοινιξ Δραχμή Ευρώ Αρχαια Ρωμαικά Aureus 65

67 Sestertius Nummus numus αργυρά νομισματα εν γενει. Solidus χρυσό νομισμα εν γενει : στερρός σταθερός, γερός. Βυζαντινά Νομίσματα Φόλλις Δωδεκανούμμιον Τεταρτηρόν Ιστάμενον ἤ στάμενον (το εκάστοτε ισχύον) Ασπρο 66

68 Βιβλικά νομίσματα Αργύριον Σημασία ἀργύριον[ῠ], τό I. κέρμα από ασήμι, μικρό ασημένιο νόμισμα, σε Αριστοφάνη. κ.λπ. 2. περιληπτικώς, τα χρήματα, το χρηματικό ποσό, τα μετρητά, με τον ίδιο τρόπο που και σήμερα λέμε «αργύρια», στον Αριστοφάνη, Θουκιδίδη. II. = ἄργυρος, το ασήμι, στον Θουκιδίδη, Πλάτωνα. 15 Τί θέλετέ μοι δοῦναι, καὶ ἐγὼ ὑμῖν παραδώσω αὐτόν; οἱ δὲ ἔστησαν Ματθ. 26:15 αὐτῷ τριάκοντα ἀργύρια. Τα 30 αργύρια του Ιούδα: το τίμημα της προδοσίας! Τωρα πως οι εβραίοι έστησαν (διάβαζε προκατέβαλλαν) 30 αργύρια χωρίς να γίνει η δουλειά, αυτό είναι το μεγαλύτερο μυστήριο! Ασσάριον Σημασία Ετυμολογία: Από το λατινικο < as υποκορ. assarius [ενν. Nummus] που σημαινει κυριολεκτικά μονάδα 9 αντιδανειον από το ελληνικό αριθμητικο επιθετο εἷς, μια, εν. Από εδώ ο άσσος δηλ. πρώτος [ενν. τῇ τάξει] άρα ο καλύτερος, και το αντίστοιχο χαρτί της τράπουλας, τα #1. 9 Από εδώ και η μονέδα, λεξη της αργκό για το χρημα. Φράση: κόβω μονέδα, κερδίζω πολλά χρήματα 67

69 Εικόνες Εικόνα 3 ΑΣΣΑΡΙΟΝ ΤΟΥ ΝΕΡΩΝΟΣ Αναφορές 29 οὐχὶ δύο στρουθία ἀσσαρίου πωλεῖται; καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν οὐ πεσεῖται ἐπὶ Ματθ. 10:29 τὴν γῆν ἄνευ τοῦ πατρὸς ὑμῶν. Ο Λουκάς όμως κανει καλυτερες τιμες στουθίων 6 οὐχὶ πέντε στρουθία πωλεῖται ἀσσαρίων δύο; καὶ ἓν ἐξ αὐτῶν οὐκ ἔστιν ἐπιλελησμένον ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ Λουκ. 12:6 Στατήρας Σημασία στᾰτήρ, -ῆρος, ὁ (στῆναι), μονάδα βάρους = λίτρα κατόπιν, νόμισμα ποικίλης αξίας 1. χρυσός στατήρας ο γνωστότερος στην Αθήνα ήταν ο Περσικός και ονομαζόταν στατὴρ Δαρεῖος ή Δαρεικός, από τον Δαρείο του Υστάσπους, αξίας περίπου 1,2 αγγλ. λίρας, σε Η- ρόδ., Θουκ. 2. μεταγεν. υπήρχε σε κυκλοφορία αργυρός στατήρας = τετράδραχμον, σε Κ.Δ., Ξεν. Ετυμολογία: Από το αρχαίο ελληνικό ρήμα στηναι Στο στομα του ψαριου 27 ἵνα δὲ μὴ σκανδαλίσωμεν αὐτούς, πορευθεὶς εἰς τὴν θάλασσαν βάλε ἄγκιστρον καὶ τὸν ἀναβάντα πρῶτον ἰχθὺν ἆρον, καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ εὑρήσεις στατῆρα ἐκεῖνον λαβὼν δὸς αὐτοῖς ἀντὶ ἐμοῦ καὶ σοῦ. Ματθ. 17:27 Κοδράντης Ο οβολός της χηρας = δύο λεπτα 68

70 42 καὶ πολλοὶ πλούσιοι ἔβαλλον πολλά καὶ ἐλθοῦσα μία χήρα πτωχὴ ἔβαλε Μαρκ λεπτὰ δύο, ὅ ἐστι κοδράντης. Τάλαντον Το τοκοφόρον ταλαντον 25 καὶ φοβηθεὶς ἀπελθὼν ἔκρυψα τὸ τάλαντόν σου ἐν τῇ γῇ Ματθ. 25:24 ἴδε ἔχεις τὸ σόν. Ονομασίες Ανάλογα με τον εκδότη-αυτοκράτορα τα έλεγαν: Κωσταντινάτα, Μανοηλάτα όπως κατόπιν και τα τουρκικά Μαχμουτιέδες (Μαχμουτ), Μετζήτια ( Μετζήτ). Αλλα ας θυμηθουμε και τους περσικους δαρεικους. Δαρεικὸς [ενν. στατήρ], ὁ, περσικό χρυσό νόμισμα, σε Ηρόδοτο και Ξενοφώντα. κ.λπ. τα νομίσματα αυτά λέγεται πως πρωτοκόπηκαν από τον Δαρείο Υστάσπου. Βασλεις της Δυσης εδωσαν το ονομα σε νομισματα που εφεραν συνηθως και την προτομη τους. Λουδοβίκεια, Ναπολεόνια κλ.π. 287 Είς τό «Τακτικόν Uspensky» σ. 127, υπάρχει «ό άρχων της χαραγής» δηλ. ό υ- πεύθυνος τής υπηρεσίας τοϋ νομισματοκοπείου, τό μέρος είς τό όποιον έκόπτοντο νομίσματα διαφόρων ειδών, χρυσοῦ, αργύρου καί χαλκοῦ. Ό Φιλόθεος αποκαλεί αυτόν ό χρυσοεψητής.* 69

71 (*) η ονομασία από το έψησις που είναι το μαγείρεμα με βρασμό (boiling) στα αρχαια ελληνικα LSJ. Από την εποχή του ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΥ όμως (360 ΠΧ) η λεξη ειχε ηδη παρει την εννοια «συντηξη μεταλλων». Επειδή το τετηγμένο μέταλλο θα γλιστρούσε σε μια τελείως οριζόντια επιφάνεια η κάτω μήτρα του νομίσματος ήταν κοίλη και η άνω κυρτή. Έτσι τα νομίσματα έμοιαζαν σαν μικρές γαβάθες (ονομάζονται κοιλόκυρτα εικόνες δεξιά). Τα νομίσματα μπορούσαν να στοιχηθούν μόνο με την κοίλη πλευρά προς τα κάτω. Σήμερα «ψήσιμο» σημαίνει μαγείρεμα στα κάρβουνα, στη σχάρα. Συνήθως σε αντίθεση με το βραστό πχ. Χταπόδι ψητό ἤ βραστό; Περισσοτερα για το ψησιμο στο ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ, λημμα βάσανο Τουρκικά Ασπρο ἤ Ακτσες Akçe το ένα τριτο του παρά. Λεγονταν και με την σημασια χρηματα όπως εμεις λεμε λεφτά (λεπτά). Λεγονταν και λιανάσπρο επειδη ηταν από λεπτό (λιανό) μεταλλο. Πβλ. Άνατ. (μέ θυμόν). Ντεσποτοφύλακα, μεσποτοφύλακα ντέ ξέρω άνταμ βάν βάϊ βάϊ! έσύ τί άντρωπο είσαι; έσύ καντηλανάφτη είσαι, πουταλά είσαι, λόκο; λαπατζή (βραδύνους) είσαι, κρίμα στο έγώ τάρρεψα λογιώτατο άκουα, άντρωπο ετκιντζάρι (δραστήριος) είναι, είπα άμμά έσύ ένα λιανάσπρο ντέν άξίζεις Γροσια ~ παραδες 70

72 Ζολότα ~ παραδες Λἰρες Παράδες Μαχμουτιέδες < σουλτάνος Μαχμουτ Μετζίτια <σουλτάνος Μετζήτ Διάφορα Ξενα Δουκατα< Δουξ, γεν. δουκός Δουπιές <διπλός (πβλ ντουμπλές ) Ζολότες < Ρωσ. Χρυσός Κατρινια < καρτο quarto τεραρτο βλ. τεραρτηρόν. Λιρες < λατ libra Λιρεττες Πατακες Πιστολες πιάστρα Ριάλια ή ρεάλια <Reale = Βασιλικον Σολδία < solidus ισχυρον, ισχύον, ισταμενον Σκούδα < Λατ. Scutum = ασπις αλλα και θυρεός οικοσημο. Ταληρα * πβλ. Το τραγούδι «το Τσαμπασιν» Τρανόν γιαγκιν σο Τσάμπασιν Σπίτεα κι θ απόμενε Μικροί, τρανοί, φτωχοί, ζεγκίν Ολ καθούνταν και κλαίνε Τσεκινια > Ζενγκιν = (τουρ. Zengin=πλούσιος, λεφτάς)* Μεγάλη πυρκαγιά στο Τσαμπασιν ουτε ένα σπιτι δεν απέμεινε μικροι, μεγάλοι, φτωχοι, πλούσιοι ολοι καθουνταν και κλαινε Από την χωρα ή πολη προελευσης εχουμε Φλουριά ἤ Φιορίνια από τη φλωρεντια και το βενετικόν [ενν. νομισμα] ἤ βενετίκες [ενν. λιρες] από την Βενετία. Πβλ. Άλβ. Πρά νά τό παίρνης έσύ όρέ σικότι νά τό βάνης στό τσομπλέκι, νά το ρίχνης καί πολύ πολύ σκορδάρι, πρά νά τό τρίβης μέσα καί ψίχα ψίχα κουραμάνα νά το κάνης άδαλέτι.(σωστο, όπως πρεπει). Ξενοδ. θέτεν το άματις νά σᾶς τό φτιάξω ; 71

73 Άλβ. Πρά νά τό ζήσης όρέ χά, χά, νά τό φκιάχνης, πῶ κι έγώ νά τό πλερώνης οὕλο βενετίκαις. Ξενοδ. Όχουνους σᾶς τό φτιάνω (καθ έαυτόν) οὔργιος είν καί τούτος στήν πίστιν μου Τάλιρο 1. κέρμα των πέντε δραχμών: Mια μαστίχα κάνει τρία τάλιρα, δεκαπέντε δραχμές. (επέκτ., προφ.) ποσό των πέντε χιλιάδων ή εκατομμυρίων. 2. (πληθ., λαϊκ., παρωχ.) χρήματα, πλούτος τάλα ρα. ταλιράκι το YΠΟKΟΡ για να υπογραμμίσουμε τη μικρή του αξία: Δώσ μου ένα τάλιρο. [λόγ. επίδρ. (ορθογρ. δαν.: α > η > ι) στο λαϊκό τάλαρο < βεν. talaro < γερμ. Taler σύντμ. του Joachimstaler `νόμισμα που κατασκευαζόταν στο Joachimsthal ] Το ταλιρο ( Thaler ή Taler ή TALÍŘ) ήταν ένα ασημένιο νόμισμα που κυκλοφορουσε σε όλη την Ευρώπη για σχεδόν τετρακόσια χρόνια. Το όνομά του ζει σε διάφορα νομίσματα, όπως το δολάριο ή ντόλαρ. Ετυμολογικά, "Thaler" είναι μια συντομογραφία του «Joachimsthaler», ένα είδος νομίσματος από την πόλη του Joachimsthal (ΙΩΑΚΕΙΜ, Γιάχιμοβ) στη Βοημία, όπου μερικά από τα πρώτα τέτοια νομίσματα κόπηκαν στα (Thal είναι λέξη γερμανική για "κοιλάδα". Ένα "Thaler "είναι ένα πρόσωπο ή ένα πράγμα" από την κοιλάδα ". στα 1902 με ορθογραφίκη μεταρρύθμιση, η γερμανική γραφη άλλαξε από" Thal»και«Thaler»σε«Tal»και«Taler», η οποία, ωστόσο, δεν επηρέασε το ορθογραφία του «Thaler» στα αγγλικά. τόλαρ είναι η Τσεχική λέξη για Thaler.) Ακόμα και το όνομα της ρουμανικής και μολδαβικής νοισματικης μονάδας (Ρουμανικά Leu και Μολδαβικό Leu) προέρχεται από το Thaler μέσω ενός από τους Ολλανδούς daalders, το leeuwendaalder. 72

74 Τραγουδια Τραμπαριφας (Αλέκος Σακελλάριος & Χρήστος Γιαννακόπουλος) Απόψε που υπάρχουνε τα τάλιρα ρε μάγκες θα οργώσουμε τα Φάληρα.. Ο Μποχώρης του καημένου του Μποχώρη του τη σκάσαν στο βαπόρι και του πήραν πεντακόσια όλο τάλιρα και γρόσια (1) Αναφορές σέκος Seco, secui, sectum, (λατ) Κοπτω, τεμαχιζω Πβλ. "αισθανομαι κομμένος", "εχω κατι κομμαρες" και "εμεινα σέκος". Τα διαφορα βασανιστηρια χρησιμευουν στην σημερινη φρασεολογια για δικαιολογησουμε ταλαιπωριες της καθημερινης ζωης. Βλ. βάσανο Σημ Όμως στα Ιταλικα σέκκο (secco) σημαινει ξηρός, αποξηραμένος, λεπτός, αδύνατος. Επειδή λέμε "Να ξεραθείς" και "έμεινα ξερός" ἤ "ξεράθηκα" μάλλον το "έμεινα σέκος" σημαίνει "έμεινα ξερός" και "όχι κομμένος". Πβλ. Στη Βαβυλωνία, Πράξη Β' Σκηνή Δ', του Δημ. Βυζάντιου, ο Αστυνόμος αγανακτισμένος με τις ελληνικούρες το Λογιώτατου: Α ρέστο και συ, μπιρμπάντε, που μας εσεκάρισες με τσι μετοχές σου, και με τα απαρέμφατά σου... (προς τους στρατιώτας) Πάρτε τόνε μουρέ, κι αυτόνε α ρέστο. Μίσθαρνος Σπάνια λεξη που την συναντουσαμε σε μετεμφυλιακά ντοκουμεντα οπου κάθε αριστερος χαρακτηριζονταν «μίσθαρνον όργανον του ξενοκίνητου πανσλαβισμού». Ας δουμε λιγο τον Κοραή: 73

75 Σωστωτερα μίσθαρνος, ὁ, (μισθός, ἄρνυμαι) ο κερδίζων τον μισθόν του, ο μισθωτός. ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν: πολλῶν δ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω, πολλὰ δ ὅ γ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων. Η λεξη επιβεβαιωνει την χρηση των αμνών (pecus > ital. pecore> pecorino : τυρί από πρόβειο γάλα) ως νομισματικής μονάδας, μέσου συναλλαγής. τράμπα Στην αργκο η συναλλαγη εις ειδος λεγεται τραμπα από το αγγλικο τραμπ tramp περιπλανωμενος, πλανοδιος. (μκρα πλοιάρια φορτηγιδες που μετεφεραν εμπορευματα από το ένα πλοιο στο άλλο). Ρίφι λενε στην Κρητη το κατσικι από το αρχαίο ελληνικό ουσιαστικο εριφιον. Έτσι ο γνωστός ταξιτζής του τραγουδιού «Απόψε το κορίτσι θέλει θάλασσα», ο Μανώλης Τραμπαρίφας ίσως να είχε πάρει το όνομα από κάποιο πρόγονο που συναλλάσσονταν εις είδος από το τράμπα και ερίφιο. Τα κάλαντα της χριστογέννας και η ανταμοιβή τους 74

76 Acta et Diplomata Graeca Medii Aevi Sacra et Profana Ο ΛΗΣΤΗΣ Arnold Passow - ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΡΩΜΑΙΙΚΑ 370 Πουγκί εδώ σταθερή ποσότητα 500 γροσιών ή άσπρων Την ώρα της παράδοσής της η προίκα της μητέρας του Σκουζέ είχε εκτιμηθεί συνολικά για 2500 γρόσια, δηλαδή πέντε πουγκιά «άσπρα», ποσό που αποτελούσε και το «ταβάνι» της νόμιμης προίκας, τον καιρό εκείνο. Λιζα Μιχελή ΠΛΑΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑΙ ΜΗΝΜΑΙ ΚΑΙ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ

77 Ο ΚΑΛΠΙΚΟΣ ΠΑΡΑΣ Επιτύμβιον Αναγνωστάκης Μανόλης Πέθανες- κι έγινες και συ: ο καλός, O λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης. Tριάντα έξη στέφανα σε συνοδέψανε, τρεις λόγοι αντιπροέδρων, Eφτά ψηφίσματα για τις υπέροχες υπηρεσίες που προσέφερες. A, ρε Λαυρέντη, εγώ που μόνο τόξερα τί κάθαρμα ήσουν, Tί κάλπικος παράς, μια ολόκληρη ζωή μέσα στο ψέμα Kοιμού εν ειρήνη, δεν θα 'ρθώ την ησυχία σου να ταράξω. (Eγώ, μια ολόκληρη ζωή μες στη σιωπή θα την εξαγοράσω Πολύ ακριβά κι όχι με τίμημα το θλιβερό σου το σαρκίο.) Kοιμού εν ειρήνη. Ως ήσουν πάντα στη ζωή: ο καλός, O λαμπρός άνθρωπος, ο οικογενειάρχης, ο πατριώτης. Δε θά 'σαι ο πρώτος ούτε δα κι ο τελευταίος. (1) πιθανον υπαινισσεται τον Λαβρέντι Πάβλοβιτς Μπέρια (Лавре нтий Па влович Бе рия) ένα ελεινό υποκείμενο και τσανακογλείφτη του Στάλιν. Ήταν Κομισάριος Εσωτερικών Υποθέσεων 76

78 Συγγενικά Αντι χρημάτων Αξιογραφο Επιταγή Γραμματιο Συναλλαγματική Ομολογίες Υποσχετική 77

79 Φύλαξη Τα χρήματα έχουν ένα σωρό χώρους, σκευή και τρόπους φύλαξης που αναλύω αλφαβητικά παρακάτω: Βαλάντιον Βλ. λήμμα βαλαντιον οπου και επεξηγουνται τα βαλαντιοτομος, και το ρήμα της νεοελληνικής βαλαντωνω. Το βαλαντιο ηταν ένα σακουλι και η αφαιρεση των εμπεριεχομενων νομισματων απαιτουσε να βυθισεις (να βουτήξεις) το χέρι σου μεσα σε αυτό, και να τα άρεις (να τα πάρεις). Από εδώ οι αρπακτικές σημασιες των φράσεων τα βούτηξε και τα παιρνει. Γλωσόκομον Ο Ιούδας είναι ο εχων το γλωσσόκομον, ο ταμιας. Θησαυροφυλάκιον ο χώρος αλλά και τα εμπεριεχόμενα χρήματα, περιουσία ΠΑΡ:ανθρακες ο θησαυρός Λουκιανού-Ζεύξις 2 ΠΒΛ. Οι θησαυροί του Σολόμωντος, Το νησί των θησαυρών, ο θησαυρός των Σιφνίων στους Δελφούς. Τουρκιστί hazne χαζνέ: περιουσία, θησαυροφυλάκιο. Ανατολίτης : ο παστουρμάς ένα χαζνέ αξίζει. Δ. Βυζαντίου «Βαβυλωνία» Κορβανάς Το δημόσιο ταμεῖο. Εβραισμός. 78