Ποια εξέλιξη βλέπουμε στην ποίηση του Βάρναλη από το 1907 μέχρι το 1919;

Transcript

1 Κ. Βάρναλης Πότε εμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα ο Βάρναλης; Η πρώτη συλλογή του Βάρναλη εκδίδεται το Είναι οι Κηρήθρες, όπου τον τόνο δίνει η λυρική διάθεση και το συναίσθημα, ενώ τεχνοτροπικά ο ποιητής κινείται ανάμεσα στον συμβολισμό και τον νεορομαντισμό. Ποια εξέλιξη βλέπουμε στην ποίηση του Βάρναλη από το 1907 μέχρι το 1919; Ο Βάρναλης τεχνοτροπικά στρέφεται στον αισθητισμό. Το ποιητικό υποκείμενο εκφράζεται μέσα από μονολόγους που εκφέρονται από πρόσωπα της ελληνικής αρχαιότητας με κεντρική τη μορφή του Διονύσου. Προκρίνεται η ατομικότητα και η επιλογή του ξεχωριστού, που επιτυγχάνεται μέσα από την τέχνη. Επηρεασμένος από τον νιτσεϊσμό και τον αισθητισμό υμνεί την αποδέσμευση του ατόμου από τις κοινωνικές εξαρτήσεις, προσεγγίζοντας θέματα όπως ο έρωτας, η τέχνη και η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης. Υμνεί τη ζωτικότητα και το εκλεκτό που δίνει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη. Τι γνωρίζεται για το «άσμα πρώτο» που γράφτηκε το 1919; Το έργο αυτό στο οποίο έδωσε ο Βάρναλης τον τίτλο «Προσκυνητής» προοριζόταν να αποτελέσει το προοίμιο ενός μεγαλύτερου ποιητικού έργου, το οποίο εγκαταλείφθηκε, όμως βρίσκουμε σ αυτό στοιχεία που το καθιστούν σταθμό στην εξέλιξη της ποιητικής του Βάρναλη, τόσο από την άποψη των λογοτεχνικών μορφών που τον απασχολούν όσο και από ιδεολογική άποψη σε ό,τι αφορά τον κοινωνικό ρόλο της ποίησης. Είναι το πρώτο του συνθετικό έργο (πολυμερές, εκτενές, με απαιτητικό θέμα). Από αυτό το σημείο και έπειτα η ποίηση αντιμετωπίζεται ως μια μορφή κοινωνικής πράξης. Σε ένα μεγάλο μέρος του ποιήματος εξυμνείται η Ελλάδα, και η ιστορική διαδρομή της, αλλά δεν απουσιάζει το διανθρώπινο μήνυμα. Ποιο το έργο του Βάρναλη από το 1920 έως το 1933 και τι το χαρακτηρίζει; Η πνευματική παραγωγή του Βάρναλη είναι έντονη και πολυσύνθετη αφού ασχολείται με την ποίηση (Το φως που καίει, 1922 και 1933, Σκλάβοι πολιορκημένοι 1927), την πεζογραφία (Η αληθινή απολογία τον Σωκράτη, 1933), την λογοτεχνική κριτική (Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική, 1925) και τις μεταφράσεις. Η κομμουνιστική ιδεολογία αποτυπώνεται έντονα στο έργο του. 1

2 Τι γνωρίζετε για την αντιποίηση του Βάρναλη; Μία από τις ορίζουσες της ώριμης ποιητικής έμπνευσης και δημιουργίας του Βάρναλη είναι η ειδική μορφή διαλόγου που συντελείται ανάμεσα στο έργο του και στο λογοτεχνικό έργο άλλων δημιουργών, αλλά και το προγενέστερο δικό του. Με αυτή τη μορφή αντιποίησης ιδιοποιείται αρχικά την πηγή του και έπειτα την αναιρεί. Στο πλαίσιο της αντιποιήσεως μπορεί να ενταχθεί και η μυθική μέθοδος του Βάρναλη, η αξιοποίηση ως συμβόλων, δηλαδή, χαρακτήρων και μορφών από την αρχαία ελληνική και τη χριστιανική θρησκεία, τις οποίες απομυθοποιεί, απαλλάσσοντας τες από τα εξιδανικευτικά στοιχεία που τις περιβάλλουν και τις απομακρύνουν από τα ανθρώπινα μέτρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις ερμηνεύει την προσωπικότητα και τις επιλογές αυτών των μορφών με τρόπο που αναιρεί εκείνον της θρησκευτικής παράδοσης από την οποία έλκουν την καταγωγή τους: της Αρχαιοελληνικής και της χριστιανικής. Άλλοτε οικειοποιείται την επίσημη εκδοχή τους, αντιπαραθέτοντας ωστόσο μορφές που υπονομεύουν την ιδεολογία την οποία τα σύμβολα αυτά εκφράζουν. Ποια γλώσσα χρησιμοποιεί ο Βάρναλης; Ο Βάρναλης χρησιμοποιεί τη δημοτική. Μάλιστα στα σατιρικά μέρη των συνθεμάτων του, μεταχειρίζεται τη δημοτική σε διάφορες κοινωνικές ποικιλίες της με κύριες τη λαϊκή γλώσσα και τη γλώσσα του περιθωρίου. Τι γνωρίζετε για το στοιχείο της σάτιρας στην ποίηση του Βάρναλη; Ο Βάρναλης επιτίθεται σε κοινωνικές καταστάσεις και ανθρώπινες συμπεριφορές κάποιες φορές με εύθυμη διάθεση, πολύ περισσότερες όμως με έντονα επικριτικό και επιθετικό χαρακτήρα. Θεματικά ασχολείται με την κοινωνική ανισότητα, τον πόλεμο, τη θρησκεία, την ποίηση ενώ οι χαρακτήρες του προέρχονται από την αρχαία ελληνική και τη χριστιανική θρησκεία, αλλά και το αστικό περιθώριο. Ειδολογικά εκφράζεται μέσα από τον θρήνο, το τραγούδι, τον ύμνο, την παρωδία, το λυρικό ποίημα και τον δραματικό μονόλογο. Τι γνωρίζετε για το «Φως που Καίει»; Είναι ένα τριμερές σύνθεμα, που το εκδίδει για πρώτη φορά το 1922 και το επεξεργάζεται ξανά ο ποιητής το Το έργο αποτελείται από πεζά και έμμετρα κείμενα, με λυρικά και σατιρικά μέρη. Ο ποιητής εκφράζει την προσδοκία για την υλοποίηση του ιδανικού της κομμουνιστικής επανάστασης και τη δημιουργίας μιας δίκαιης κοινωνίας. 2

3 Τι γνωρίζετε για το «Σκλάβοι Πολιορκημένοι»; Είναι τετραμερές σύνθεμα, που αποτελείται από πεζά και έμμετρα κείμενα, με λυρικά και σατιρικά στοιχεία. Έχει αντιπολεμικό και αντιιδεαλιστικό χαρακτήρα. Στο πρώτο μέρος πρωταγωνιστούν μορφές από τη Βίβλο με κυριότερες τον Χριστό, την Παναγία και τον Ιούδα, όπου αποτυπώνονται οι εσωτερικές τους συγκρούσεις, τα κίνητρά τους και οι αδυναμίες τους μέσα από τη μυθοποιητική σκέψη του Βάρναλη. Έντονα αντιπολεμική είναι η διάθεση του ποιητή στο δεύτερο και τρίτο μέρος, ενώ στο τέταρτο επιτίθεται στην ιδεολογική χειραγώγηση του λαού στην οποία συνεργούν οι ιδεαλιστές διανοούμενοι. Ν. Καζαντζάκης Ποιες οι καταβολές της καζαντζακικής φιλοσοφίας; Η φιλοσοφία του Νίτσε είναι φανερή στο έργο του Καζαντζάκη και αποτυπώνεται στην αποθέωση της πράξης, στην εμπιστοσύνη στη δύναμη του ενστίκτου και στη ρήξη με στοιχεία και αξίες του παρελθόντος που εμποδίζουν τη γέννηση του καινούργιου. Σημαντική στο έργο του Καζαντζάκη είναι και η επιρροή του Μπερξόν ειδικά όσον αφορά την έννοια της ζωτικής ορμής που αντικαθιστά τον Θεό. Οι άνθρωποι στην πορεία της ζωής τους, πρέπει να έχουν ακολουθήσει στο μέγιστο βαθμό τη ζωτική ορμή, μετουσιώνοντας όσο το δυνατόν περισσότερο την υλική τους υπόσταση σε πνευματική. Τι γνωρίζετε για την Οδύσσεια του Καζαντζάκη; Πρόκειται για το εκτενέστερο στιχουργικό έργο της ελληνικής γραμματείας, με στίχους. Ένα έπος που περιλαμβάνει 24 ραψωδίες και που του πήρε 14 χρόνια για να το ολοκληρώσει. Η Οδύσσεια του Καζαντζάκη ξεκινά από εκεί που σταματά η Οδύσσεια του Ομήρου. Σ αυτό το αφηγηματικό ποίημα δραματοποιεί τις φιλοσοφικές του αναλήψεις. Η Οδύσσεια μοιράζεται σε ένα βαθμό ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά με τα έπη, όπως η ηρωική διάσταση των χαρακτήρων, που υπερβαίνουν τα όρια και το πεδίο δράσης του μέσου ανθρώπου. Αυτό όμως που χαρακτηρίζει το έργο του Καζαντζάκη είναι η συνεχής υπέρβαση των υλικών δεσμεύσεων στον αγώνα για την πνευματική μετουσίωση. O Καζαντζάκης τη θεωρούσε ως το σπουδαιότερο έργο του. Η πιο γνωστή του φράση που είναι χαραγμένη και στον τάφο του στο Ηράκλειο Κρήτης, προέρχεται από την Οδύσσειά του: «Δεν ελπίζω, τίποτε, δεν φοβάμαι τίποτε, είμαι ελεύθερος». 3

4 Ποια έργα έκαναν τον Καζαντζάκη ευρύτερα γνωστό; Το είδος που πρόσφερε παγκόσμια αναγνώριση στον Καζαντζάκη είναι το μυθιστόρημα, ειδικότερα τα έργα που γράφτηκαν μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο (Ο Βίος και η Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, Καπετάν Μιχάλης κ.α.). Το μυθιστόρημα του Καζαντζάκη προσέφερε μια νέα νομιμοποίηση σε βασικά στοιχεία της ρομαντικής νοοτροπίας (αποθέωση του ενστίκτου, προβολή της ατομικότητας κ.α.), απενοχοποιώντας την συγχρόνως από την ιστορική διασύνδεση που είχε αποκτήσει σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες με τον ναζισμό. Ποια η θεματική των μυθιστορημάτων του Καζαντζάκη; Το αφηγηματικό περιεχόμενο των μυθιστορημάτων του στηρίζεται στην ταλάντευση μιας σειράς χαρακτήρων ανάμεσα στους αντιθετικούς πόλους της πνευματικής μετουσίωσης και της δέσμευσης στις υλικές και κοινωνικές αναγκαιότητες. Το άτομο καλείται να ξεπεράσει τα εμπόδια που τον κρατούν μακριά από την πνευματική μετουσίωση. Η επιμονή, η προσήλωση και η ισχυρή βούληση θα είναι απαραίτητα στοιχεία για να επιτύχει τον στόχο της πνευματικής μετουσίωσης. Γιατί ο ξεχωριστός χαρακτήρας που ακολουθεί την ορμή προς την αποπνευμάτωση μέχρι τέλους πεθαίνει; Η αποπνευμάτωση δεν μπορεί να ολοκληρωθεί στο πλαίσιο της βιολογικής ύπαρξης. Εφόσον στην καζαντζακική μυθοπλασία, η πλοκή δραματοποιεί την πορεία της πνευματικής μετουσίωσης, ο θάνατος του ήρωα αποτελεί το βιολογικό τέρμα στην πορεία του στην πλήρη πνευματικότητα. Γιατί ο Αλ. Ζήρας χαρακτήρισε τους μυθιστορηματικούς ήρωες του Καζαντζάκη οριακές προσωπικότητες; Οι ήρωες του Καζαντζάκη δεν ενσαρκώνουν τον συνηθισμένο άνθρωπο. Αυτό που τους κάνει ξεχωριστούς είναι η πάλη που διεξάγουν ενάντια σε δυνάμεις που θέλουν να τους κρατήσουν σε αδράνεια. Η τάση τους για το ακραίο, το άγιο ή το σατανικό που καθορίζει το ήθος τους. Πώς το μυθιστόρημα του Καζαντζάκη κινείται πέραν του ρεαλισμού; Ο Καζαντζάκης χρησιμοποιεί ρεαλιστικά στοιχεία σε συνδυασμό με μη ρεαλιστικά, ώστε να επιτύχει την απόδοση του γενικού μέσα από το ειδικό. Τα μη ρεαλιστικά 4

5 αφορούν τα προφητικά όνειρα ή τα παράδοξα συμβάντα, που δεν συμμορφώνονται με τους φυσικούς νόμους, αλλά εξυπηρετούν την διδακτική σκοπιμότητα του έργου. Που τοποθετείται η δράση στα μυθιστορήματα Καζαντζάκη και γιατί κάνει αυτή την επιλογή ο συγγραφέας; Η ελληνική ύπαιθρος αποτελεί το σκηνικό των μυθιστορημάτων του Καζαντζάκη, που ακολουθεί την παράδοση της ελληνικής ηθογραφίας. Η επαφή του συγγραφέα με την ελληνική ύπαιθρο ήταν στενή, κάτι που φαίνεται και από την αξιοποίηση ενός πλούσιου λαϊκού γλωσσικού υλικού. Ο Tonnet συνδέει την επιλογή του συγγραφέα με το στοιχείο της νοσταλγίας που ο κόσμος της υπαίθρου τροφοδοτούσε τους αναγνώστες. Μέσα από την ηθογραφία ο Καζαντζάκης μπορούσε να ερμηνεύει αλληγορικά και φιλοσοφικά τα ήθη της ελληνικής υπαίθρου. Ποια αφηγηματική τακτική ακολουθεί ο συγγραφέας στον Τελευταίο Πειρασμό; Ο συγγραφέας εκθέτει λεπτομερειακά όλα όσα συμβαίνουν στο μυθοπλαστικό σύμπαν, ιδίως όταν πρόκειται για διάλογους ή για συμβάντα ψυχολογικής τάξης. Μεθοδεύει την παρουσίαση των αισθήσεων, αισθημάτων, ψυχικών αντιδράσεων, ονείρων και σκέψεων των χαρακτήρων, μέσω της αναλυτικής περιγραφής τους ή μέσα από τον ελεύθερο πλάγιο λόγο. Τέλος, αποφεύγει να διατυπώσει κρίσεις για τα διαδραματιζόμενα. Που έγκειται η ποιητικότητα των μυθιστορημάτων του Καζαντζάκη; Η φαντασία, η συναίρεση του πραγματικού και του παράδοξου, το οραματικόπροφητικό ύφος, η υπερβολή, και η ποιητική χρήση της γλώσσας στοιχειοθετούν τον ποιητικό χαρακτήρα των μυθιστορημάτων του Καζαντζάκη. Στον Τελευταίο Πειρασμό ο Χριστός αντιμετωπίζει πολλά εμπόδια στη διαδικασία της πνευματικής μετουσίωσης. Ποια είναι αυτά τα εμπόδια; Η ζήλια, ο φόβος, την μητρική αγάπη, η ανάγκη για συντροφικότητα, η ερωτική επιθυμία, το χρήμα, η εξουσία, αποτελούν τα εμπόδια πειρασμούς που ξεπερνά ο Ιησούς. Ειδικότερα η γυναικεία μορφή στο μυθιστόρημα συμβολίζει τα εμπόδια που καλείται να υπερβεί ο άνθρωπος για να επιτύχει τον στόχο της πνευματικής μετουσίωσης. Όλες οι γυναίκες, από την Παναγία και τη Μαγδαληνή, ως τη Σαλώμη και τη Μάρθα, αποτελούν ανασχετικούς παράγοντες στο δρόμο που ακολουθεί ο Ιησούς, καθώς επιθυμούν να τον κρατήσουν στην αδράνεια, προτείνοντάς του ένα κόσμο ασφάλειας και υλικότητας. 5