Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

Transcript

1 ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΒΑΛΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Α.Ε.Μ. 158 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013

2 ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό: Η περίπτωση της Κέρκυρας ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: ΒΑΛΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Α.Ε.Μ. 158 ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: ΒΑΓΙΩΝΑ ΔΗΜΗΤΡΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... 6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... 7 ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΑΡΤΩΝ... 7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 8 ABSTRACT... 9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Α. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΝΗΣΥΧΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΒΑΣΙΚΗ-ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ-ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ ΑΠΟ ΤΟ ΝΤΑΒΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΠΕΓΧΑΓΗ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΕΛΛΑΔΑ: ΡΥΠΟΙ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΔΙΕΘΝΕΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΜΕ ΤΟΠΙΚΕΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΕΙΣ ΝΗΣΙΑ ΚΑΡΑΪΒΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΉ ΑΛΠΕΙΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΉ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Β. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ IPCC Γ. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ-ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Δ. ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΚΛΙΜΑ-ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Ε. ΜΟΝΤΕΛΑ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΚΛΙΜΑ-ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΩΝ LISE AND TOL (2002)

4 2. HAMBURG TOURISM MODEL (2005) ΔΕΙΚΤΗΣ TCI ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ GIS ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ ΣΤ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΦΙΞΕΙΣ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ Ζ. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΕΣ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΠΟΥ ΑΝΑΖΗΤΗΘΗΚΑΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ TCI ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ TCI ΜΕ ΑΦΙΞΕΙΣ Η. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ Θ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ-ΔΡΑΣΕΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΌΝΤΟΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

5 ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ:

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Ορισμοί και έννοιες που προσδιορίζονται με βάση την ιδρυτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών Πίνακας 2: Βασικές πηγές μόλυνσης του αέρα και της ατμόσφαιρας, Αέρια του Θερμοκηπίου Πίνακας 3: Ποσοτικοποιημένη δέσμευση για μείωση και μετριασμό των εκκρίσεων για τα μέρη του Annex 1 (ποσοστό επί το έτος βάσης ή την περίοδο βάσης) Πίνακας 4: Σημαντικότητα καιρικών παραμέτρων για το θαλάσσιο τουρισμό Πίνακας 5: Φυσικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό Πίνακας 6: Οικονομικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό Πίνακας 7: Περίληψη των σχετικών με το κλίμα επιπτώσεων σε διάφορους κοινωνικόοικονομικούς τομείς στις παράκτιες ζώνες Πίνακας 8: Καταμερισμός δεικτών ανάλογα με το είδος και το αντικείμενο που πραγματεύονται Πίνακας 9: Βέλτιστη θερμοκρασία και κατακρήμνιση σε διάφορες περιοχές του κόσμου Πίνακας 10: Επιπτώσεις κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό Πίνακας 11: Γενικές πληροφορίες για το νησί της Κέρκυρας Πίνακας 12: Γενικές πληροφορίες σχετικά με τις περιοχές που ανήκουν στο δίκτυο Natura Πίνακας 13: Αποτύπωση της δυναμικότητας των οικονομικών κλάδων στο νομό της Κέρκυρας κατά τις δύο προηγούμενες απογραφές Πίνακας 14: Αφίξεις τουριστών στο αεροδρόμιο της Κέρκυρας από τον ΕΟΤ Πίνακας 15: Κίνηση επιβατών κρουαζιερόπλοιων με στοιχεία όπως αυτά δόθηκαν από τον ΟΛΚΕ Πίνακας 16: Παρουσίαση αριθμού διανυκτερεύσεων στα διάφορα καταλύματα της Κέρκυρας Πίνακας 17: Συγκεντρωτικός πίνακας χρησιμοποιούμενων δεδομένων στο μοντέλο Πίνακας 18: Κλιματολογικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για την εφαρμογή του μοντέλου στην περιοχή μελέτης για τα έτη Πίνακας 19: Παρατηρούμενες αφίξεις τουριστών στο αεροδρόμιο της Κέρκυρας για τα έτη Πίνακας 20: Σενάρια εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που εξετάζονται στην παρούσα μελέτη Πίνακας 21: Κλιματολογικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για την εφαρμογή του μοντέλου στην περιοχή μελέτης για τις χρονολογικές σειρές , , , Πίνακας 22: Αφίξεις τουριστών που έχουν καταγραφεί στη Νότια/Μεσογειακή Ευρώπη καθώς και μέση ετήσια αύξηση αυτών Πίνακας 23: Κατάταξη κλιματικών μεταβλητών κατά Mieczkowski Πίνακας 24: Εφαρμογή μοντέλου και υπολογισμός δείκτη TCI για τα έτη Πίνακας 25: Εφαρμογή μοντέλου και υπολογισμός δείκτη TCI για τις δεκαετίες από το 2011 έως και το Πίνακας 26: Πρόβλεψη αφίξεων με βάση τη σχέση των αφίξεων με τον δείκτη TCI

7 Πίνακας 27: Συνοπτική παρουσίαση προτάσεων Πίνακας 28: Αναλυτική παρουσίαση προτάσεων προστασίας περιβάλλοντος Πίνακας 29: Αναλυτική παρουσίαση προτάσεων ενίσχυσης τουριστικού προϊόντος Πίνακας 30: Κατηγοριοποίηση τομέων και πηγών παραγωγής καυσίμων που επηρεάζουν την ατμόσφαιρα Πίνακας 31: Προβλέψεις εγχώριων αφίξεων τουριστών με βάση τα αποτελέσματα του μοντέλου Πίνακας 32: Συνθήκες που χαρακτηρίζουν έναν καιρό ως μη ευνοϊκό για παραθαλάσσιο τουρισμό (τα ποσοστά αν αθροιστούν δεν δίνουν συνολικά 100% καθώς παραπάνω από μια απαντήσεις ήταν πιθανές) Πίνακας 33: Τιμές δείκτη WCI Πίνακας 34: Τιμές δείκτη Iclp Πίνακας 35: Τιμές δείκτη TCI Πίνακας 36: Τιμές δείκτη SSI Πίνακας 37: Ενδεικτικός κατάλογος χλωρίδας που απαντάται στο νησί της Κέρκυρας Πίνακας 38: Επιβατική κίνηση πορθμειακής γραμμής Κέρκυρα-Ηγουμενίτσα Πίνακας 39: Επιβατική κίνηση πορθμειακής γραμμής Κέρκυρα-Ιταλία Πίνακας 40: Μέσος όρος ελλιμενιζόμενων σκαφών στη Μαρίνα Γουβιών, συνολικός αριθμός ιδιωτικών και επαγγελματικών ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 1: Χρονοδιάγραμμα επιλεγμένων πρωτοβουλιών για την Κλιματική Αλλαγή και τον Τουρισμό Διάγραμμα 2: Οργανωτική Δομή του Εθνικού Συστήματος Απογραφής Διάγραμμα 3: Σημαντικότητα διαφορετικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους διάφορους προορισμούς Διάγραμμα 4: Απεικόνιση μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας για τη δεκαετία Διάγραμμα 5: Απεικόνιση μέσης μηνιαίας σχετικής υγρασίας για τη δεκαετία Διάγραμμα 6: Γραφική αναπαράσταση τιμών TCI για τα έτη Διάγραμμα 7: Συσχέτιση των αφίξεων με τα αποτελέσματα του δείκτη TCI που καταγράφηκαν τους αντίστοιχους μήνες για τα έτη Διάγραμμα 8: Μηνιαία συσχέτιση των αποτελεσμάτων του δείκτη TCI με τις παρατηρούμενες αφίξεις για τα έτη ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΑΡΤΩΝ Χάρτης 1: Χώρες που συμμετέχουν στο πρωτόκολλο του Κιότο Χάρτης 2: Απεικόνιση τουριστικών ροών και συγκεντρώσεων επισκεπτών παγκοσμίως Χάρτης 3: Χάρτης Ανάλυσης Α2: Καλύψεις γης-corine Χάρτης 4: Χάρτης ανάλυσης Α1: Προστατευόμενες περιοχές-δίκτυο Natura Χάρτης 5: Χάρτης ανάλυσης Α3: Δομημένο Περιβάλλον-Πολιτισμός Χάρτης 6: Χάρτης Προτάσεων Π1: Προτάσεις Ανάπτυξης

8 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο άνθρωπος και το περιβάλλον αποτελούν δύο έννοιες αλληλένδετες μεταξύ τους με τον άνθρωπο να εντάσσεται στο περιβάλλον, κάτι το οποίο τον καθιστά άμεσα υπεύθυνο για τις κλιματολογικές μεταβολές, τα περιβαλλοντικά προβλήματα και την κλιματική αλλαγή εν γένει. Ο τουρισμός αποτελεί τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και αποτελεί προϊόν ανταλλαγής που διέπεται από κανόνες προσφοράς και ζήτησης. Σκοπός της παρούσης διπλωματικής εργασίας είναι να διερευνήσει το κατά πόσο σχετίζονται η κλιματική αλλαγή με το φαινόμενο του τουρισμού. Εξετάζεται δηλαδή αν τελικά η κλιματική αλλαγή και η μεταβολή των καιρικών φαινομένων είναι σε θέση να επηρεάσουν τη ζήτηση των τουριστών για έναν προορισμό και ο βαθμός που την επηρεάζουν. Αρχικά πραγματοποιείται βιβλιογραφική έρευνα με σκοπό να προσδιοριστεί η σχέση που έχει η κλιματική αλλαγή και ο τουρισμός, ενώ εξετάζεται η αντιμετώπιση που λαμβάνουν οι δύο παράμετροι από διεθνείς οργανισμούς. Με τη βοήθεια ποσοτικής συσχέτισης των δύο παραμέτρων προκύπτει μια σειρά δεικτών που είναι σε θέση να προσδιορίσουν το βαθμό συσχέτισης, με τον σημαντικότερο από αυτούς να έχει αναπτυχθεί ήδη από το 1985 από τον Mieczkowski και ο οποίος είναι ο δείκτης TCI. Παρ όλα αυτά η συσχέτιση με το φαινόμενο του τουρισμού πραγματοποιείται μέσα από τη σύνδεση του δείκτη με δεδομένα αφίξεων και διανυκτερεύσεων. Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό εξετάζεται στη συνέχεια στην περιοχή της Κέρκυρας, η οποία αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα υποβάθμισης του φαινομένου του τουρισμού-έξαψη του μαζικού τουρισμού-σε συνδυασμό με μικρές μεταβολές στο κλίμα της περιοχής. Για την εφαρμογή του μοντέλου στο νησί της Κέρκυρας αναζητήθηκαν μετεωρολογικά δεδομένα και δεδομένα τουριστικής κίνησης μετά από προσωπική επικοινωνία με τους αρμόδιους φορείς. Έτσι τα αποτελέσματα του μοντέλου για την περιοχή της Κέρκυρας καταδεικνύουν μια έντονη συσχέτιση μεταξύ του κλίματος και του τουρισμού. Τα αποτελέσματα της εφαρμογής του μοντέλου είναι αυτά που προσδιόρισαν τις προτεινόμενες δράσεις αντιμετώπισης του φαινομένου του τουρισμού στο μέλλον οι οποίες έχουν τόσο κατασταλτικό όσο και προληπτικό χαρακτήρα. 8

9 ABSTRACT Human beings and the environment are strictly connected to each other; human beings are parts of the environment and that makes them responsible for some possible climatic alterations, environmental problems and the Climate Change in general. Tourism is considered to be the biggest economy in the whole world, it is an exchange product and is subject to rules of supply and demand. The aim of this paper is to investigate whether tourism and climate change relate to each other. In other words, the paper examines if climate change and weather changes can affect and how much the tourist demand for a specific destination. The paper starts with a literature research so as the relationship between tourism and climate change is defined, but the way national organisms treat to this two parameters is examined as well. Many indicators have been created in terms of a quantitative correlation between the two parameters, with Mieczkowski s TCI taking the first place. However, TCI is introduced to tourism through data from arrivals and overnight stays. Corfu is the specific subject of investigation, because Corfu is a representative example of tourism deterioration due to mass tourism and some small changes in the regions climatic conditions. In order the model to be applied in Corfu, meteorological data and statistical data of arrivals and overnight stays were sought by the local authorities responsible for each kind of data. So the results from applying the model show that the tourism sector for the region of Corfu is strictly affected by climatic conditions and their possible changes. Model results were the ones that identified the suggested acts of facing tourism changes in the future, while these acts are preventive as well as repressive. 9

10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της Διπλωματικής Έρευνας κατά τη διάρκεια φοίτησής μου στο τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης. Βασική επιρροή αποτέλεσαν τα μαθήματα που διδάσκονται στη σχολή σχετικά με τον τουρισμό και τη διαχείρισή του, το περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά προβλήματα, τον επηρεασμό και την κατασπατάληση των φυσικών πόρων αλλά και τη βιώσιμη ανάπτυξη, η οποία επιθυμείται ολοένα και περισσότερο από όλους τους φορείς παγκοσμίως. Παράλληλα, η διαβίωσή μου στο νησί της Κέρκυρας και η εξάρτηση του εισοδήματος της οικογενείας μου ως ένα βαθμό από τον τουρισμό αποτέλεσαν κινητήριους παράγοντες για την εξέταση του φαινομένου. Σκοπός είναι να προσδιοριστούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το ίδιο το φαινόμενο από τη μαζική εξάπλωσή του αλλά και η αντιμετώπιση των ενδεχομένων περιβαλλοντικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η περιοχή, ώστε να μην μειώνεται η ικανοποίηση που προσφέρει το προϊόν στους τουρίστες. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω μια σειρά ατόμων οι οποίοι συνέβαλαν είτε λίγο είτε πολύ στο να πραγματοποιηθεί και να ολοκληρωθεί αυτή η εργασία. Αρχικά, θέλω να ευχαριστήσω τους υπεύθυνους των αρμόδιων φορέων από όπου αναζητήθηκαν τα πρωτογενή δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στην έρευνα, οι οποίοι πρόθυμα συνέβαλαν στην πραγματοποίηση του έργου μου προσφέροντας τα ζητούμενα. Στη συνέχεια ευχαριστώ θερμά τους γονείς μου που στάθηκαν ιδιαίτερα υπομονετικά δίπλα μου όλον αυτόν τον καιρό κατά τον οποία συντάχθηκε η εργασία. Και τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ είναι το λιγότερο που μπορώ να πω στην επιβλέπουσα καθηγήτρια κυρία Βαγιωνά Δήμητρα, λέκτορα του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, η οποία στάθηκε δίπλα μου καθ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της έρευνας μέσα από διορθώσεις, συμβουλές, ψυχολογική στήριξη και η οποία με τις επιστημονικές γνώσεις και την πείρα της με βοήθησε να ολοκληρώσω αυτό το δύσκολο εγχείρημα. 10

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μετά από τη βιομηχανική επανάσταση ακολουθείται μια ιδιαίτερα εξελικτική πορεία του ανθρώπινου είδους με καινοτομίες, τεχνολογικές εξελίξεις και συσκευές που απλουστεύουν και διευκολύνουν την καθημερινή ζωή. Καυσαέρια που εκκρίνονται από αυτοκίνητα, αεροπλάνα, από μεγάλες βιομηχανίες και εργοστάσια μολύνουν την ατμόσφαιρα, ενώ τα σκουπίδια που παράγονται μολύνουν το περιβάλλον. Ακόμη, η υπέρμετρη δόμηση καταστρέφει περιοχές με ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά όπως δάση, παράκτιες περιοχές και τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Γίνεται λοιπόν λόγος για ένα φαινόμενο το οποίο απασχολεί ολοένα και περισσότερους επιστήμονες και υπεύθυνους λήψης αποφάσεων και είναι αυτό της κλιματικής αλλαγής. Το κύριο όμως πρόβλημα δημιουργείται από τις μεγάλες εκκρίσεις καυσαερίων στην ατμόσφαιρα που προκαλούν με τη σειρά τους το φαινόμενο του Θερμοκηπίου. Στην πραγματικότητα τα καυσαέρια δεν επιτρέπουν στην ακτινοβολία που επανεκπέμπεται από τη Γη να διαχυθεί στην ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμότητας στην επιφάνεια της Γης αλλά και πολλών κλιματολογικών μεταβολών. Ο τουρισμός είναι, ίσως μια από τις ισχυρότερες οικονομίες στη σύγχρονη κοινωνία, καθώς καταφέρνει και συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό καταναλωτών. Το περιβάλλον, παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό της ζήτησης του τουρισμού, καθώς αρχικά αποτελεί τον βασικό πόρο πάνω στον οποίο επενδύουν οι επιχειρηματίες. Πρέπει όμως εδώ να σημειωθεί πως το περιβάλλον είναι και ο άμεσος αποδέκτης των επιπτώσεων του φαινομένου, που συνήθως σχετίζονται με καταστροφή περιοχών και οικοσυστημάτων. Καθώς λοιπόν υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για την αντιμετώπιση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με την παράλληλη ανάπτυξη του τουρισμού κρίθηκε σκόπιμο να πραγματοποιηθεί η συγκεκριμένη εργασία. Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο μέρος της εργασίας γίνεται προσπάθεια να συσχετιστεί η κλιματική αλλαγή με τον τουρισμό, τόσο όσον αφορά στον τουρισμό όσο και αντίθετα. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας πραγματοποιείται συγκριτική παράθεση του φαινομένου καθώς γίνεται ποσοτική συσχέτιση του κλίματος με τον τουρισμό. Στο τρίτο και προτελευταίο μέρος της εργασίας γίνεται η ανάλυση της περιοχής μελέτης σε συνδυασμό με την εφαρμογή ενός διεθνούς μοντέλου με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων. Τέλος, στο τελευταίο μέρος της εργασίας παρουσιάζονται προτάσεις για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων του τουρισμού στην Κέρκυρα αλλά και του ίδιου του φαινομένου. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζεται η σχέση της κλιματικής αλλαγής και του τουρισμού. Αρχικά προσδιορίζεται ο ρόλος του τουρισμού ως προς την κλιματική αλλαγή στη διεθνή κοινότητα μέσα από την εξέταση διεθνών συμβάσεων και εγγράφων, στη συνέχεια αναφέρονται συγκεκριμένα παραδείγματα περιοχών και το πώς επηρεάζονται (βλ. Νησιά Καραϊβικής, Άλπεις) και τέλος προσδιορίζονται οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό. Στο δεύτερο κεφάλαιο πραγματοποιείται αποτίμηση του ρόλου του τουρισμού στην International Panel of Climate Change (IPCC), η οποία αποτελεί μια επιστημονική διακυβερνητική επιτροπή η οποία λειτουργεί υπό την αιγίδα του Ο.Η.Ε.. 11

12 Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην κλιματική αλλαγή και τον παράκτιο τουρισμό, δηλαδή στη σχέση μεταξύ των φαινομένων και στο πως αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Στο τέταρτο κεφάλαιο πραγματοποιείται μια συσχέτιση του κλίματος με τους δείκτες, προσδιορίζονται δηλαδή δείκτες με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία οι οποίοι είναι σε θέση να συσχετίσουν ποσοτικά το κλίμα και τον τουρισμό. Στο πέμπτο κεφάλαιο αναφέρονται μοντέλα που συσχετίζουν το κλίμα με τον τουρισμό, στηριζόμενα σε διεθνή βιβλιογραφία, όπως το μοντέλο των Lise and Tol, το μοντέλο τουρισμού του Πανεπιστήμιου του Αμβούργου και το μοντέλο που συσχετίζει τον δείκτη TCI με γεωγραφική απεικόνιση των αποτελεσμάτων μέσω χρήσης συστήματος GIS. Στο έκτο κεφάλαιο αναλύεται η Κέρκυρα η οποία αποτελεί την περιοχή μελέτης της εργασίας ως προς το φυσικό και ανθρωπογενές της περιβάλλον αλλά και τα στοιχεία τουριστικής ανάπτυξης που τη διακρίνουν. Στο έβδομο κεφάλαιο εφαρμόζεται το τελευταίο μοντέλο που περιγράφεται στο κεφάλαιο πέντε (βλ. δείκτης TCI και χρήση GIS), όπου προσδιορίζονται οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν, παρουσιάζονται τα δεδομένα που αναζητήθηκαν και τέλος αναλύονται τα αποτελέσματα του μοντέλου. Στο όγδοο κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση των συμπερασμάτων στα οποία καταλήγει η έρευνα. Τέλος, στο ένατο κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση των προτάσεων, οι οποίες στηρίζονται στα συμπεράσματα, στο πλαίσιο αποτροπής των ενδεχομένων κλιματολογικών μεταβολών καθώς επίσης και μεταβολής του τουριστικού προϊόντος προς μια πιο βιώσιμη μορφή. Η εργασία αποσκοπεί ουσιαστικά να αποδείξει ότι σχετίζεται η κλιματική αλλαγή με τον τουρισμό, να προσδιορίσει το βαθμό στον οποίο σχετίζονται και να εξετάσει συγκεκριμένη μελέτη περίπτωσης με σκοπό την πραγματοποίηση πρότασης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που παρουσιάζονται σε αυτήν αλλά και τη διαχείριση της συγκεκριμένης περιοχής, έτσι ώστε το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής να μπορέσει να αφομοιωθεί από τους ανθρώπους, με την έννοια της ενσωμάτωσης των αλλαγών στην καθημερινότητα. 12

13 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

14 Α. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 1. ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΝΗΣΥΧΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Ακραία καιρικά φαινόμενα, σφοδρές καταιγίδες και μεγάλες περίοδοι ξηρασίας έχουν επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τον τρόπο ζωής των ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη. Οι διαφοροποιήσεις στις συνήθειες και τις ανάγκες των κατοίκων του πλανήτη γίνονται ολοένα και πιο αισθητές, γεγονός που επηρεάζει άμεσα και τη ζήτηση για προϊόντα και αγαθά που σχετίζονται με τον κλάδο του τουρισμού. Οργανισμοί, τοπικοί και διεθνείς, μικροί και μεγάλοι, οικονομικοί, περιβαλλοντικοί, κοινωνικοί, πολιτιστικοί ακόμα και πολιτικοί δεν θα μπορούσαν να μην συμμετέχουν στην επίλυση του προβλήματος αυτού. Κατά αυτό τον τρόπο οι οργανισμοί που αναφέρονται παραπάνω καθώς πολλές φορές διαπραγματεύονται για κοινά συμφέροντα έρχονται σε αντιπαράθεση μεταξύ τους, ωστόσο έχουν καταλήξει σε μερικές σημαντικές συμφωνίες, έτσι ώστε να τεθούν οι σωστές βάσεις για την αντιμετώπιση και την επίλυση των προβλημάτων που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή, με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και την αποτροπή περαιτέρω αρνητικών επιπτώσεων στον άνθρωπο και τον πλανήτη. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών 1, η IPCC (ιδρύθηκε το 1988 από το περιβαλλοντικό πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών και τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό 2 ), τα ίδια τα κράτη μεταξύ τους, μεγάλες επιχειρήσεις ανά τον κόσμο αλλά και ακτιβιστικές οργανώσεις έχουν δικαίωμα στη λήψη αποφάσεων σχετικά με το περιβάλλον και την προστασία αυτού, έτσι εδώ και περίπου είκοσι πέντε (25) χρόνια πραγματοποιούνται συνεχώς συγκεντρώσεις των παραπάνω, διαπραγματεύσεις επί πλήθους θεμάτων αλλά επιτυγχάνονται και συμφωνίες, οι οποίες εκφράζονται μέσα από πλήθος συνθηκών που τα συμμετέχοντα μέρη είναι υποχρεωμένα να υπογράψουν και να τηρούν. Τέτοιες συμφωνίες αποτελούν για παράδειγμα: Το πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (Montreal)-σχετικά με ουσίες που διασπούν τη στιβάδα του όζοντος (16 Σεπτεμβρίου 1987). Η βασική-οργανωτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με την Κλιματική Αλλαγή (Νέα Υόρκη, 9 Μαΐου 1992). Το πρωτόκολλο του Κιότο σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος, τους αποδεκτούς και μη ρύπους αλλά και τη διακρατική συνεργασία όσον αφορά την ανταλλαγή ρύπων. Εικόνα Εξώφυλλο Πρώτου Μέρους: Τα κεντρικά γραφεία του Ο.Η.Ε. ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 15/09/2013) 1 ΠΟΕ, ΠΟΤ, ΟΗΕ αντίστοιχα 2 ΠΜΟ 14

15 Έτσι παρακάτω γίνεται εκτεταμένη αναφορά στις σημαντικότερες από αυτές και οι οποίες ουσιαστικά προσδιορίζουν μέχρι και σήμερα το ευρύτερο πλαίσιο λειτουργίας των κρατών και των οργανισμών που έχουν αναφερθεί παραπάνω ΒΑΣΙΚΗ-ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ-ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ Η βασική-οργανωτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή είναι ίσως η σημαντικότερη από τις συνθήκες που έχουν υπογραφεί μέχρι τώρα παγκοσμίως, καθώς κατάφερε να θέσει τις βάσεις πάνω στις οποίες λειτουργούν οι οργανισμοί και τα κράτη σε σχέση με το περιβάλλον και την προστασία του. Το βασικό αντικείμενο της συνθήκης καθώς και των οποιωνδήποτε οργάνων σχετίζονται με αυτήν είναι να επιτευχθεί η σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων στην ατμόσφαιρα των αερίων του θερμοκηπίου σε τέτοιο επίπεδο ώστε να αποφευχθεί η οποιαδήποτε επικίνδυνη ανθρωπογενής παρέμβαση στο κλιματικό σύστημα. Πρέπει να ληφθεί εδώ υπόψη ότι το επιτρεπτό επίπεδο για τα αέρια του θερμοκηπίου πρέπει να επιτευχθεί σε ένα χρονικό διάστημα τέτοιο, ώστε να επιτραπεί στα οικοσυστήματα να ενσωματώσουν φυσικά την κλιματική αλλαγή, η παραγωγή φαγητού να μην απειληθεί και τέλος η οικονομική ανάπτυξη να επιτευχθεί με βιώσιμο τρόπο. Εικόνα 1: Βιομηχανικές εκπομπές καυσαερίων ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) Εικόνα 2: Εκπομπές καυσαερίων από αυτοκίνητα ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) 15

16 Πίνακας 1: Ορισμοί και έννοιες που προσδιορίζονται με βάση την ιδρυτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών. Δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής Κλιματική Αλλαγή (Climate Change) Κλιματικό Σύστημα (Climate System) Εκπομπές (Emissions) Αέρια του θερμοκηπίου (Greenhouse Gases) Περιφερειακός Οργανισμός Οικονομικής Ολοκλήρωσης Δεξαμενή, Ντεπόζιτο (Reservoir) Νεροχύτης, Βόθρος (Sink) Πηγή (Source) ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΕΝΝΟΙΩΝ Αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον ή ζώντες οργανισμούς που έχουν σημαντικές επιβλαβείς επιπτώσεις στη σύνθεση, ανθεκτικότητα ή την παραγωγικότητα των φυσικών και διαχειριζόμενων οικοσυστημάτων ή για τη λειτουργία των κοινωνικό-οικονομικών συστημάτων ή στην ανθρώπινη υγεία και ευημερία. Αλλαγές στο κλίμα που αποδίδονται άμεσα ή έμμεσα σε ανθρώπινη δραστηριότητα ικανές να διαφοροποιήσουν τη σύνθεση της παγκόσμιας ατμόσφαιρας και οι οποίες είναι πλέον των φυσικών κλιματικών διακυμάνσεων που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια συγκρίσιμων χρονικών περιόδων. Το σύνολο της ατμόσφαιρας, υδρόσφαιρας, βιόσφαιρας και γεώσφαιρας καθώς και των αλληλεπιδράσεων μεταξύ τους. Η απελευθέρωση των αερίων του θερμοκηπίου ή/και των προδρόμων τους στην ατμόσφαιρα πάνω από συγκεκριμένη περιοχή και χρονική περίοδο. Τα αέρια συστατικά της ατμόσφαιρας, τόσο φυσικά όσο και ανθρωπογενή, που απορροφούν και επανεκπέμπουν υπέρυθρη ακτινοβολία. Μια οργάνωση που αποτελείται από κυρίαρχα κράτη μιας συγκεκριμένης περιφέρειας και έχει αρμοδιότητα πάνω σε θέματα που διέπονται από την παρούσα σύμβαση ή τα πρωτόκολλά της και έχει εξουσιοδοτηθεί σύμφωνα με τις εσωτερικές της διεργασίες, ώστε να υπογράφει, να επικυρώνει, να αποδέχεται, να εγκρίνει ή να προσχωρεί στα σχετικά όργανα. Μια ή διάφορες συνιστώσες του κλιματικού συστήματος όπου ένα αέριο του θερμοκηπίου ή ένας πρόδρομός του αποθηκεύεται. Οποιαδήποτε διαδικασία, δραστηριότητα ή μηχανισμός που είναι ικανή να απομακρύνει ένα αέριο του θερμοκηπίου, ένα αερόλυμα ή έναν πρόδρομο αερίου του θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα. Οποιαδήποτε διαδικασία ή δραστηριότητα που απελευθερώνει ένα αέριο του θερμοκηπίου, ένα αερόλυμα ή έναν πρόδρομο αερίου του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. ΠΗΓΗ: Βασική-Οργανωτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, 1992 Το πρωτόκολλο του Κιότο με τη σειρά του αποτελεί ουσιαστικά τη γραπτή συμφωνία μεταξύ των μερών που συμφώνησαν στη συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή που αναφέρθηκε παραπάνω. Στηριζόμενο στο πρωτόκολλο του Μόντρεαλ και συνεργαζόμενο με την IPCC αλλά και άλλους οργανισμούς κατάφερε να θεσπίσει κανόνες μεταξύ των συμμετεχόντων μερών 3 σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και την αρμονική συνύπαρξη αυτών σε ένα ενιαίο πλαίσιο. 3 Συμμετέχοντα μέρη, parties όπως αναφέρονται στο πρωτόκολλο μπορεί να είναι οποιουδήποτε είδους οργανισμός σαν αυτούς που έχουν αναφερθεί παραπάνω, ο οποίος όμως εκπροσωπείται νόμιμα και εκφράζει κάποιου είδους συμφέροντα. Μπορεί να είναι είτε κρατικός, είτε ακτιβιστική οργάνωση, είτε μεμονωμένες εταιρείες που επηρεάζονται από τις αποφάσεις που λαμβάνονται σχετικά με το περιβάλλον. 16

17 Συμμετέχοντα μέρη-μέρη του Annex 1 4 (μέτρα, πολιτικές, συνεργασίες) Με βάση τη Συνθήκη τα συμμετέχοντα κράτη σε αυτή χωρίζονται σε τρεις βασικές ομάδες με διαφορετικές δεσμεύσεις. Μέρη του παραρτήματος 1, περιλαμβάνει τις βιομηχανοποιημένες χώρες που ήταν μέρη του ΟΟΣΑ 5 κατά το έτος 1992 συν χώρες με οικονομίες σε μεταβατικό στάδιο, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσικής Ομοσπονδίας, τα κράτη της Βαλτικής και πολλές χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Μέρη του παραρτήματος 2, αποτελούνται από τα μέρη του ΟΟΣΑ που ανήκουν στο παράρτημα 1 εκτός των μερών των οποίων η οικονομία βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο. Τα μέρη αυτά είναι υποχρεωμένα να παρέχουν οικονομικούς πόρους ώστε οι αναπτυσσόμενες χώρες να είναι σε θέση να προβούν σε δραστηριότητες μείωσης των εκπομπών με βάση τη Συνθήκη, καθώς επίσης να τους βοηθήσουν να αφομοιώσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η χρηματοδότηση που παρέχεται από τα μέρη του παραρτήματος 2 πραγματοποιείται κυρίως μέσω του οικονομικού μηχανισμού της Συνθήκης. Μέρη που δεν ανήκουν στο παράρτημα 1, είναι κυρίως αναπτυσσόμενες χώρες. Συγκεκριμένες ομάδες αναπτυσσόμενων χωρών αναγνωρίζονται από τη Συνθήκη ως ιδιαίτερα ευάλωτες στις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής συμπεριλαμβανομένων χωρών με πεδινές παράκτιες περιοχές και χωρών ευάλωτων ως προς την ερημοποίηση και την ξηρασία. Ακόμη υπάρχουν χώρες που είναι ευάλωτες στις πιθανές οικονομικές επιπτώσεις των μέτρων αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Ειδικής αντιμετώπισης χρήζουν από τη Συνθήκη τα σαράντα εννιά μέρη που ανήκουν στις Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες (ΛΑΧ), εξαιτίας της περιορισμένης ικανότητάς τους να ανταπεξέλθουν στην κλιματική αλλαγή και να αφομοιώσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις που αυτή προκαλεί. Τα συμβαλλόμενα μέρη καλούνται να λάβουν πλήρως υπόψη την ειδική κατάσταση των ΛΑΧ κατά την εξέταση της χρηματοδότησης και των δραστηριοτήτων μεταφοράς τεχνολογίας. (UNFCCC site 6 ) Με σκοπό λοιπόν την επιτυχή εφαρμογή των δεσμεύσεων και την ομαλή συνύπαρξη των μερών, αυτά λειτουργούν με βάση τις παρακάτω αρχές: 1. Το κλιματικό σύστημα πρέπει να προστατευτεί προς όφελος των παρόντων και μελλοντικών γενεών του ανθρώπινου είδους, στηριζόμενο στην ισότητα αλλά και στις διαφοροποιημένες υποχρεώσεις και δυνατότητες του κάθε μέρους. 2. Οι εξειδικευμένες ανάγκες αλλά και οι ειδικές συνθήκες που σχετίζονται με τις αναπτυσσόμενες χώρες που συμμετέχουν στη συνθήκη πρέπει να ληφθούν πλήρως υπόψη. 4 Γίνεται αναφορά κυρίως στα μέρη του Annex 1 καθώς είναι αυτά που έχουν τις σημαντικότερες υποχρεώσεις και ηγούνται της προσπάθειας για την προστασία του περιβάλλοντος και την αποτροπή της κλιματικής αλλαγής. 5 ΟΟΣΑ, Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης. 6 (επίσκεψη 29/07/2012) 17

18 3. Προληπτικά μέτρα πρέπει να ληφθούν από τα μέρη με σκοπό να προβλέψουν, να αποτρέψουν και να ελαχιστοποιήσουν τις αιτίες που προκαλούν την κλιματική αλλαγή αλλά και να μετριάσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις που αυτή έχει. 4. Η βιώσιμη ανάπτυξη κρίνεται αναγκαία και απαραίτητη, έτσι τα μέρη πρέπει να λαμβάνουν πολιτικές και μέτρα για την προστασία του κλιματικού συστήματος ενάντια σε αλλαγές που προκαλούνται από τον άνθρωπο. 5. Η συνεργασία μεταξύ των μερών κρίνεται αναγκαία με σκοπό την προώθηση ενός υποστηρικτικού και ανοιχτού διεθνούς οικονομικού συστήματος. Ωστόσο, τα ανεπτυγμένα μέρη οφείλουν να συμβάλλουν τα αναπτυσσόμενα ως προς την εύρεση πρόσθετων οικονομικών πόρων για την εφαρμογή της συνθήκης και του πρωτοκόλλου με αποτελεσματικότητα. Κάθε μέρος που περιλαμβάνεται στο παράρτημα 1 κατά την προσπάθειά του να ικανοποιήσει τις δεσμεύσεις που έχει δώσει σχετικά με τον περιορισμό και τη μείωση των ρύπων, πρέπει: Να εφαρμόσει ή ακόμα και να δημιουργήσει πολιτικές και μέτρα σε συνέργεια με τις εθνικές του υποχρεώσεις και προϋποθέσεις, όπως για παράδειγμα: o Ενίσχυση αποδοτικότητας της ενέργειας σε σχετικούς τομείς με αυτούς της εθνικής οικονομίας. o Προώθηση βιώσιμων μορφών γεωργικής ανάπτυξης και καλλιέργειας. o Έρευνα και προώθηση, ανάπτυξη και περισσότερη χρήση νέων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τεχνικών συγκέντρωσης και κατάσχεσης διοξειδίου του άνθρακα, κ.α.. o Δημοσιονομικά κίνητρα, εξαιρέσεις σε δασμούς και φόρους, επιχορηγήσεις στους τομείς της οικονομίας που ευθύνονται για μεγάλη παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου. o Αναδιαρθρώσεις σε τομείς σχετικούς με την προώθηση πολιτικών και μέτρων που συμβάλλουν στον περιορισμό και τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου. o Μέτρα περιορισμού και μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στον τομέα των μεταφορών. o Μετριασμός και μείωση των εκπομπών μεθανίου. Να έρθει σε συνεργασία και με άλλα μέρη με σκοπό να ενδυναμώσει τόσο την μεμονωμένη όσο και τη συνδυασμένη αποδοτικότητα των πολιτικών και των μέτρων που λαμβάνονται. Από τη στιγμή λοιπόν που υπάρχουν κανόνες λειτουργίας μεταξύ των μερών, τότε κρίνεται απαραίτητος ο προσδιορισμός του τρόπου που θα εφαρμόζονται αλλά και των επιπτώσεων και κυρώσεων που θα επιβάλλονται σε αυτούς που δεν τους τηρούν. Έτσι, υφίσταται σαν όργανο η Σύνοδος των Μερών-για συντομία θα αναφέρεται σαν σύνοδος-η οποία οφείλει να: 18

19 Ελέγχει την εφαρμογή του πρωτοκόλλου στα πλαίσια των διατοπικών και πολύτοπικών διαδικασιών συνεργασίας αλλά και να μεταβάλλει τις διαδικασίες όπου κρίνεται απαραίτητο. Προσδιορίσει τους σχετικούς κανόνες, αρχές, τροποποιήσεις και κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την ενημέρωση, την επιβεβαίωση και την υπευθυνότητα των μερών στα πλαίσια του εμπορίου ρύπων. Ορίσει τέλος μια αντικειμενική λίστα επιπτώσεων για τα μέρη τα οποία δεν βρίσκονται σε συνέργεια με τις δεσμεύσεις του πρωτοκόλλου, λαμβάνοντας υπόψη το λόγο, τον τύπο, το βαθμό και τη συχνότητα μη συνέργειας. Κάθε μέρος μεμονωμένα έχει το δικαίωμα να κάνει παρεμβάσεις και να προτείνει αλλαγές στο πρωτόκολλο και στα παραρτήματα, ενώ η τροποποίηση τίθεται σε εφαρμογή τόσο για τα μέρη που συμφώνησαν όσο και για αυτά που διαφώνησαν. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως κάθε μέρος έχει μία και μόνο ψήφο με μόνη εξαίρεση τους ενωτικούς περιφερειακούς οικονομικούς οργανισμούς, όπου σε θέματα εντός των αρμοδιοτήτων τους, έχουν το δικαίωμα να ψηφίζουν με αριθμό ψήφων ίσο με τον αριθμό των κρατώνμελών που είναι μέρη του πρωτοκόλλου. κλπ.) Ποσοτικοί περιορισμοί μεταξύ των μερών (παροχή δεδομένων, έτη βάσης, Για να πραγματοποιηθούν λοιπόν οι οποιεσδήποτε συναλλαγές μεταξύ των μερών πρέπει να οριστούν αρχικά τα ανταλλάξιμα προϊόντα αλλά και κοινές μονάδες μέτρησης, κοινά έτη αναφοράς και βάσης, ενώ τα δεδομένα πρέπει να παρέχονται στο σύνολό τους αβίαστα και άμεσα στους ενδιαφερόμενους. Πίνακας 2: Βασικές πηγές μόλυνσης του αέρα και της ατμόσφαιρας, Αέρια του Θερμοκηπίου. ΑΕΡΙΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ Διοξείδιο του άνθρακα (CO2) Μεθάνιο (CH4) Υποξείδιο του Αζώτου (N2O) Υδροφθοράνθρακες (HFCs) Υπερφθοράνθρακες (PFCs) Εξαφθοριούχο Θείο (SF6) ΠΗΓΗ: Παράρτημα Α του Πρωτοκόλλου του Κιότο. Παραπάνω παρουσιάζονται οι βασικότερες πηγές μόλυνσης της ατμόσφαιρας και του αέρα, τα οποία ονομάζονται στο σύνολό τους Αέρια του Θερμοκηπίου 7, τα οποία στην ουσία είναι αυτά που αποτελούν και το βασικό αντικείμενο διαπραγμάτευσης του παρόντος πρωτοκόλλου. Κρίθηκε λοιπόν απαραίτητο να οριστεί μεταξύ των συμμετεχόντων μερών ένα έτος βάσης όσον αφορά τις μετρήσεις των παραπάνω αερίων, έτσι ώστε κάθε μέρος να έχει κοινό σημείο αναφοράς με τα υπόλοιπα με σκοπό τη διευκόλυνση τόσο των συγκρίσεων 7 Στο παράρτημα της εργασίας βρίσκεται ένας επιπλέον πίνακας όπου παρουσιάζεται κατηγοριοποίηση των αερίων με βάση τον τομέα και την πηγή παραγωγής τους. 19

20 μεταξύ των μερών αλλά και του ελέγχου της εφαρμογής του προγράμματος-έλεγχος δηλαδή της εφαρμογής των περιορισμών που έχουν συμφωνηθεί. Έτσι, σαν έτος βάσης ορίστηκε το 1990 για τα μέρη του Annex 1, ενώ όποιο άλλο μέρος δεν ανήκει σε αυτή την απόφαση μπορεί να αιτηθεί άλλο ιστορικό έτος σαν έτος βάσης. Η αρχική υποχρέωση των μερών ως προς το Πρωτόκολλο είναι να παρέχουν πλήρη στοιχεία-δεδομένα αποθεμάτων άνθρακα κατά τα έτος 1990 για να μπορεί να δημιουργηθεί ένα επίπεδο αναφοράς, ώστε να μπορούν να υπολογιστούν οποιεσδήποτε αλλαγές στα αποθέματα αυτά κατά τα έτη που ακολούθησαν από το έτος βάσης μέχρι και την υπογραφή του Πρωτοκόλλου. Καθώς λοιπόν δεν είχαν πραγματοποιήσει όλα τα μέρη την μετάβαση στην ανταλλακτική οικονομία των ρύπων, ήταν σχεδόν αδύνατον να οριστεί μια άκρως δεσμευτική περίοδος όπου θα ίσχυαν για όλα τα μέρη κοινοί κανόνες. Αυτό κατέστη εφικτό μόνο μετά το έτος 2008, έτσι η πρώτη επίσημη περίοδος δεσμεύσεων σχετικά με τη μείωση και των μετριασμό παραγωγής καυσαερίων είναι αυτή μεταξύ των ετών 2008 και Πίνακας 3: Ποσοτικοποιημένη δέσμευση για μείωση και μετριασμό των εκκρίσεων για τα μέρη του Annex 1 (ποσοστό επί το έτος βάσης ή την περίοδο βάσης). 20

21 ΜΕΡΟΣ ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΜΕΙΩΣΗΣ ΕΚΚΡΊΣΕΩΝ ΜΕΙΩΣΗ (% ΕΤΟΥΣ ΒΑΣΗΣ) Αυστραλία 108 Αυστρία 92 Βέλγιο 92 Βουλγαρία* 92 Καναδάς 94 Κροατία* 95 Τσεχία 92 Δανία 92 Εσθονία* 92 Ευρωπαϊκή Ένωση 92 Φινλανδία 92 Γαλλία 92 Γερμανία 92 Ελλάδα 92 Ουγγαρία* 94 Ισλανδία 110 Ιρλανδία 92 Ιταλία 92 Ιαπωνία 94 Λεττονία* 92 Λίχνενσταϊν 92 Λιθουανία* 92 Λουξεμβούργο 92 Μονακό 92 Ολλανδία 92 Νέα Ζηλανδία 100 Νορβηγία 101 Πολωνία* 94 Πορτογαλία 92 Ρουμανία* 92 Ρωσία* 100 Σλοβακία* 92 Σλοβενία* 92 Ισπανία 92 Σουηδία 92 Ελβετία 92 Ουκρανία* 100 Ηνωμένο Βασίλειο 92 Η.Π.Α. 93 *Χώρες που υπόκεινται στη μετάβαση προς την ανταλλακτική οικονομία. ΠΗΓΗ: Παράρτημα Β του Πρωτοκόλλου του Κιότο. 21

22 Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως μέχρι και το έτος 2008 οπότε και ξεκινά η πρώτη περίοδος δεσμεύσεων τα μέρη δεν λειτουργούσαν αυθαίρετα, καθώς ήταν υποχρεωμένα να συμμορφώνονται στους κανόνες και τους περιορισμούς που είχαν τεθεί με την υπογραφή του πρωτοκόλλου. Πρώτη και κύρια δέσμευσή τους ήταν να έχουν πραγματοποιήσει αισθητή πρόοδο στην επίτευξη των συμφωνηθέντων ήδη από το έτος 2005, ενώ για την περίοδο θα πρέπει να επιβεβαιώσουν ότι δεν θα υπερβαίνουν τα ποσοστά που φαίνονται στον παραπάνω πίνακα και όπου είναι δυνατόν μείωση των συνολικών εκκρίσεων των αερίων το λιγότερο κατά 5% σε σχέση με τα επίπεδα του Χάρτης 1: Χώρες που συμμετέχουν στο πρωτόκολλο του Κιότο ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) Συμφωνίες, οικονομικοί πόροι και διαφορετικότητα των μερών Κάθε μέρος συνάπτει μια συγκεκριμένη συμφωνία στα πλαίσια του πρωτοκόλλου όπου προσδιορίζονται ουσιαστικά οι δεσμεύσεις του, αλλά καθορίζονται οι όροι και η διάρκεια της συμφωνίας-είναι συνήθως μέχρι το τέλος της δεσμευτικής περιόδου. Ωστόσο, είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν συνεργασίες μεταξύ των μερών με την προϋπόθεση όμως ότι: Εγκρίνεται από τα εμπλεκόμενα μέρη. Θα συμβάλλει στη μείωση των εκκρίσεων από τις πηγές ή στην ενίσχυση της απομάκρυνσης των αποβλήτων από τις τάφρους, με προσθετικά αποτελέσματα σε σχέση με κάποιο διαφορετικό τρόπο που θα μπορούσε να εφαρμοστεί. Η αναζήτηση μονάδων μείωσης τροφοδοτεί τοπικές δράσεις. Πρέπει εδώ να σημειωθεί πως λόγω της συνύπαρξης πολλών μερών-κρατών με διαφορετικές ανάγκες, αντιλήψεις και πεποιθήσεις, κρίνεται απαραίτητη η ρύθμιση αυτής της διαφορετικότητας με σκοπό την ομαλή συνύπαρξη και συνεργασία των μερών ως προς 22

23 την εφαρμογή των δεσμεύσεων. Έτσι τα μέρη λαμβάνοντας υπόψη τις κοινές αλλά διαφοροποιημένες υποχρεώσεις, τις συγκεκριμένες εθνικές και περιφερειακές προτεραιότητες ανάπτυξης, θα πρέπει: Να δημιουργήσουν οικονομικά εθνικά και περιφερειακά προγράμματα βελτίωσης της ποιότητας των τοπικών παραγόντων εκκρίσεων. Να δημιουργήσουν, να εφαρμόσουν, να δημοσιεύσουν και να ανανεώνουν τακτικά τα τοπικά και εθνικά προγράμματα που περιλαμβάνουν μέτρα για τον μετριασμό του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Να προωθήσουν λειτουργικές διαφοροποιήσεις για την ανάπτυξη, εφαρμογή, προώθηση, λειτουργία και χρηματοδότηση της μεταφοράς και πρόσβασης σε τεχνολογίες φιλικές προς το περιβάλλον, σε πρακτικές τεχνογνωσίας αλλά και διαδικασίες κατά της κλιματικής αλλαγής. Να αναπτύξουν την επιστημονική και τεχνική έρευνα και να προωθήσουν τακτικά συστήματα παρακολούθησης αλλά και ανάπτυξης αρχείων δεδομένων. Να συνεργαστούν σε παγκόσμιο επίπεδο και να προωθήσουν την ανάπτυξη και εφαρμογή προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης Περιοδικοί έλεγχοι, εκθέσεις και ανανεώσεις Καθώς λοιπόν το πρωτόκολλο έχει να κάνει με πολιτικές και μέτρα ενώ ταυτόχρονα συλλέγονται πληροφορίες και δεδομένα, κρίνεται απαραίτητη η περιοδική αναθεώρηση των δεδομένων αλλά και του συνόλου του πρωτοκόλλου με σκοπό την αποτροπή της κλιματικής αλλαγής αλλά και τη λήψη των απαραίτητων μέτρων για την καλύτερη ενσωμάτωση των αλλαγών από τα διάφορα οικοσυστήματα και τις διάφορες κοινωνίες. Κατά αυτό τον τρόπο η Συνέλευση των μερών οφείλει να ελέγχει περιοδικά την εφαρμογή της ίδιας της Συνθήκης από τα διάφορα μέρη. Ακόμη, η Συνέλευση είναι υποχρεωμένη να πάρει με τη μορφή εντολών τις αναγκαίες αποφάσεις για να προωθήσει την αποτελεσματική εφαρμογή και τήρηση της Συνθήκης. Για τον λόγο αυτό, η Συνέλευση πρέπει: 1. Να εξετάζει περιοδικά τις υποχρεώσεις των μερών αλλά και των καθιερωμένων συμφωνιών στα πλαίσια της Συνθήκης. 2. Να πραγματοποιεί τακτικές περιοδικές εκθέσεις και ανανεώσεις των πολιτικών και μέτρων που έχουν ληφθεί, των πληροφοριών που έχουν συλλεχθεί από τα διάφορα μέρη καθώς επίσης και του συνόλου του πρωτοκόλλου. Έτσι κρίνεται απαραίτητη η στελέχωση ομάδων ειδικών, οι οποίες θα είναι υπεύθυνες για τη συγκέντρωση και ανανέωση των πληροφοριών. Το αποτέλεσμα της διαδικασίας της ανανέωσης θα πρέπει να είναι μια εξονυχιστική και κατανοητή τεχνική έκθεση όλων των πτυχών της εφαρμογής του πρωτοκόλλου. 23

24 1.2. ΑΠΟ ΤΟ ΝΤΑΒΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΠΕΓΧΑΓΗ 8 Η σχέση του τουρισμού και του κλίματος είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς το ένα επηρεάζει άμεσα το άλλο, οι μεν τουρίστες έχουν σαν βασικό κριτήριο επιλογής μιας περιοχής το κλίμα της, ενώ το κλίμα από τη μεριά του προσδιορίζει το μήκος και την ποιότητα των τουριστικών περιόδων, τις τουριστικές εργασίες και παροχές καθώς επίσης τις περιβαλλοντικές συνθήκες που προσελκύουν τουρίστες και αυτές που τους απωθούν. Αρκετοί οργανισμοί, ένας από τους οποίους είναι και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UNWTO), πραγματοποιούν ανά τακτά χρονικά διαστήματα συνέδρια, παρουσιάσεις και σεμινάρια όπου παρουσιάζονται μέτρα και πολιτικές που είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε κρίση παρουσιάζεται στο φαινόμενο με το να εγκαθιδρύουν σημαντικές συνεργασίες, να ενισχύουν την αντίληψη του κοινού ως προς το φαινόμενο καθώς επίσης να παρέχουν την απαραίτητη καθοδήγηση αλλά και υποστήριξη προς τους εμπλεκομένους Ανακοινώσεις, διακηρύξεις και συμφωνίες Η Γενική Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών κάνει προσπάθειες να προκαλέσει μια παγκόσμια αντίδραση στην πρόκληση της κλιματικής αλλαγής. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού με τη σειρά του προσπαθεί να εντείνει την προσοχή στην κλιματική αλλαγή και το πώς επηρεάζει τον τουριστικό τομέα καθώς επίσης επιδιώκει την ενσωμάτωση του τουρισμού σε διεθνείς πολιτικές για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Έτσι, η Πρώτη Διεθνής Συνεδρίαση για την Κλιματική Αλλαγή και τον Τουρισμό πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2003 στην Τυνησία, όπου τονίστηκε η σημαντικότητα που έχει η κλιματική αλλαγή στην βιωσιμότητα της παγκόσμιας τουριστικής βιομηχανίας ενώ κρίθηκε απαραίτητη η δημιουργία σχεδίων αφομοίωσης του φαινομένου όπως και η μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Αποτέλεσμα ήταν να υπογραφεί η Συνθήκη της Τζέρμπα για την Κλιματική Αλλαγή και τον Τουρισμό με την οποία ενισχύθηκε η συνεργασία μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα. Στα πλαίσια λοιπόν της εξέλιξης και με σκοπό να εξετασθεί η ανάπτυξη και η παγκόσμια ανησυχία σχετικά με τα δύο φαινόμενα πραγματοποιείται με παραπάνω από 400 συμμετέχοντες από παραπάνω από ογδόντα (80) κράτη, το 2007 στο Νταβός της Ελβετίας η Δεύτερη Διεθνής Συνεδρίαση, σε συνεργασία των: 1. Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού. 2. Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον. 3. Παγκόσμιος Οργανισμός Μετεωρολογίας. 4. Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Το αποτέλεσμα ήταν η υπογραφή της Διακήρυξης του Νταβός όπου αναγνωρίστηκε η ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής και η σχέση της με τον τουρισμό και τα ταξίδια, όπως επίσης η ανάγκη ύπαρξης μιας μακροχρόνιας στρατηγικής για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τον ίδιο τον τομέα. Πιο συγκεκριμένα, συμφωνήθηκαν τέσσερις τομείς-κλειδιά που χρήζουν άμεσης ενίσχυσης: 8 United Nations World Tourism Organization, From Davos to Copenhagen and Beyond: Advancing Tourism s Response to Climate Change, UNWTO Background Paper, UNWTO

25 Περιορισμός των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου από τον τομέα (ειδικά από τις δράσεις των μεταφορών και της φιλοξενίας). Προσαρμογή των τουριστικών επιχειρήσεων και των προορισμών στις μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες. Εφαρμογή υπαρχουσών και νέων τεχνολογιών για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Εξασφάλιση οικονομικών πηγών για την ενίσχυση φτωχότερων περιοχών και κρατών. Άλλα γεγονότα που ακολούθησαν αυτό της συνέλευσης στο Νταβός είναι: Ημερήσια Σύνοδος Κορυφής Υπουργών στο Λονδίνο όπου οι υπουργοί είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν και να εγκρίνουν την Διακήρυξη του Νταβός καθώς επίσης οι συμμετέχοντες προέτρεψαν τα ενδιαφερόμενα μέρη να ακολουθήσουν τις συστάσεις της διακήρυξης. Γενική Συνέλευση του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών στην Καρταχένα της Κολομβίας τον Νοέμβρη του 2007 όπου συζητήθηκαν οι διατάξεις της Διακήρυξης του Νταβός. Παράλληλη συνάντηση των μετεχόντων στην ιδρυτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή στο Μπαλί το 2007 όπου παρουσιάστηκε η Διακήρυξη του Νταβός και τονίστηκε η ανάγκη ενίσχυσης των προσπαθειών και των συνεργασιών. Εγκαθίδρυση της Παγκόσμιας Ημέρας Τουρισμού στις 27 του Σεπτέμβρη κάθε έτους. Στις 22 Σεπτέμβρη 2009 η Γενική Γραμματεία του Οργανισμού Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών παρακολούθησε τη Σύνοδο της ηγεσίας των Ηνωμένων Εθνών που πραγματοποιήθηκε στην Νέα Υόρκη, όπου και διακήρυξε τη δέσμευση του οργανισμού για μια δίκαιη, ισορροπημένη και αποτελεσματική συμφωνία στην Κοπεγχάγη με σκοπό την προώθηση της πράσινης ανάπτυξης αλλά και την ενίσχυση της προστασίας του πλανήτη. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως στην Κοπεγχάγη πραγματοποιήθηκε το 2009 η 15 η Συνέλευση των μερών που υπόγραψαν την ιδρυτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή -έχει αναφερθεί παραπάνω- όπου και έγιναν διαπραγματεύσεις από τη διεθνή κοινότητα για την επίτευξη νέας συμφωνίας για την κλιματική αλλαγή, με την οποία θα εξασφαλιστεί ότι η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας δεν θα ξεπεράσει τους 2 ο C. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μέσω διάφορων ενεργειών όπως η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, η μεταφορά τεχνολογίας, μετακίνηση επιχειρήσεων με μεγάλη παραγωγή καυσαερίων σε αναπτυσσόμενα κράτη, διατήρηση και συντήρηση των δασών, εμπορία εκπομπών άνθρακα, μείωση των εκπομπών από όλες τις χώρες ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξής τους, όπως για παράδειγμα κρίνεται απαραίτητη η συμφωνία 25

26 χωρών όπως οι Η.Π.Α., η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, η Ινδία, η Βραζιλία και η Ινδονησία. (UNFCC COP 15 Background Paper, ) Ωστόσο, οι Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες (ΛΑΧ) θα πρέπει να τύχουν ανάλογης αντιμετώπισης ώστε να μην επηρεαστούν αρνητικά από τις πολιτικές μείωσης των εκπομπών, έτσι μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι παρακάτω μηχανισμοί: Μείωση της χρήσης ενέργειας. Βελτίωση της αποτελεσματικότητας της ενέργειας. Αύξηση της χρήσης της ανανεώσιμης ενέργειας. Απομόνωση του άνθρακα. Σημαντικό ρόλο στην παραγωγή καυσαερίων παίζουν οι μετακινήσεις των τουριστών είτε πραγματοποιούνται με αεροπλάνο, με πλοίο ή με αυτοκίνητο. Πιο συγκεκριμένα, ο τομέας των αερομεταφορών έχει τη μεγαλύτερη παραγωγή καυσαερίων χρήζει άμεσης δημιουργίας πολιτικών μείωσης αυτών, έτσι το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών, το οποίο λειτουργεί από το 2005, θα ξεκινήσει από το έτος 2012 να περιλαμβάνει στους περιορισμούς του και τις επιχειρήσεις αερομεταφορών και εντός Ευρώπης. Ακόμη, ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας πρότεινε τη χρήση εναλλακτικών καυσίμων, μια λύση επωφελείς για όλους καθώς είναι καθοριστικό στοιχείο στην προσπάθεια μείωσης της επίδρασης των αερομεταφορών στην κλιματική αλλαγή. Η Διεθνής Ένωση Οδικών Μεταφορών υιοθέτησε τη λύση 30-by-30 όπου αποτελεί μια εθελοντική δέσμευση από τη βιομηχανία οδικών μετακινήσεων για μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) κατά 30% μέχρι το έτος με τη βοήθεια εναλλακτικών καυσίμων και πηγών. Ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός με τη σειρά του υποσχέθηκε να μειώσει τις εκπομπές που παράγει σαν κλάδος 11, ωστόσο οι ναυτιλιακές εταιρίες έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν τη σημαία 12,13 με την οποία λειτουργούν με αποτέλεσμα οι εκπομπές τους να μην μπορούν να αποδοθούν σε συγκεκριμένη εθνική οικονομία. Καθώς λοιπόν τα συμφέροντα του τουρισμού αντικρούουν τις ανάγκες του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής η εύρεση ενδιάμεσης λύσης κρίνεται απαραίτητη Ομάδες ειδικών, ενίσχυση ικανοτήτων και διατομεακές συνεργασίες Πολλές φορές ακόμα και τα παρεχόμενα δεδομένα δεν αντιπροσωπεύουν το σύνολο των περιοχών αλλά και των εμπειριών του κάθε τουρίστα-περιορίζονται σε θερμοκρασία και κατακρήμνιση και για αυτό κρίθηκε αναγκαία η δημιουργία μιας Ομάδας Ειδικών στο Κλίμα και τον Τουρισμό 14, η οποία σκοπεύει να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της χρήσης 9 United Nations Conference-The University of Queensland, The United Nations Framework Convention on Climate Change (15th Conference of the Parties-The Copenhagen Protocol), Background Paper A, Setting the Targets, Asia-Pacific Model United Nations Conference Έτος βάσης είναι το Είναι ο κλάδος με την πιο αποδοτική αντιμετώπιση στην παραγωγή καυσίμων. 12 Ιδιότητα που έχουν οι ναυτιλιακές εταιρείες να επιλέγουν από ποιο κράτος προέρχονται τα σκάφη τους ανεξάρτητα από το που έχει την έδρα της η ίδια η εταιρεία (επίσκεψη 07/09/2012) 14 Δημιουργήθηκε το 2006 και προήλθε από τη συνεργασία του Παγκόσμιου Οργανισμού Μετεωρολογίας και του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού. 26

27 καιρικών και κλιματικών πληροφοριών στον τομέα του τουρισμού. Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία το 2007 από τον ΠΟΤ 15 του Συστήματος Ανταλλαγής Κλιματικών και Τουριστικών Πληροφοριών, με σκοπό την αποθήκευση πληροφοριών, αναφορών, μελετών, βίντεο και άλλων δεδομένων. Έτσι ο ΠΟΤ μέσα από εκδόσεις, σεμινάρια και δημιουργία πολιτικών καταφέρνει να ενισχύσει την ικανότητα των ειδικών για κατανόηση και αντίδραση στις παγκόσμιες απαιτήσεις. Μια τέτοια αντίδραση αποτελεί το πρόγραμμα Ενεργειακές Λύσεις για Ξενοδοχεία, όπου παρέχονται λύσεις ως προς την ενεργειακή επάρκεια μικρών και μεσαίων μονάδων φιλοξενίας μέσα από τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στις 27 χώρες της Ε.Ε.. Ο ιδιωτικός τομέας παίζει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των αλλαγών, ωστόσο πρέπει να συνεισφέρουν και οι κυβερνήσεις μέσω ρυθμιστικών πολιτικών και οικονομικών παροχών. Για τον λόγο αυτό οι τομεακές συνεργασίες αποτελούν κομβικό σημείο για την επιτυχή αντιμετώπιση των αρνητικών επιδράσεων του φαινομένου αλλά και της αποτελεσματικότερης εφαρμογής των εκάστοτε πολιτικών αντιμετώπισης. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως το 2009 το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιών και Τουρισμού μέσα από την αναφορά που πραγματοποίησε, κοινοποιεί μια δέσμευση από παραπάνω από σαράντα(40) επιχειρήσεις παγκοσμίως για μείωση των εκπομπών στο μισό για το έτος 2035-έτος βάσης 2005-αλλά και με ενδιάμεσο στόχο τη μείωση κατά 30% έως και το ΠΟΤ: Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού 27

28 Διάγραμμα 1: Χρονοδιάγραμμα επιλεγμένων πρωτοβουλιών για την Κλιματική Αλλαγή και τον Τουρισμό. 2007: Διακήρυξη του Νταβός για την Κλιματική Αλλαγή και τον Τουρισμό 2007: Δήλωση Πρόθεσης Πέντε Εθνών για «Ουδέτερου από Άνθρακα» Τομέα Τουρισμού 2006: Ομάδα Ειδικών για το Κλίμα και τον Τουρισμό από τον ΠΜΟ & ΠΟΤ 2007: Έναρξη λειτουργίας της Υπηρεσίας Πληροφοριών για το Κλίμα και τον Τουρισμό του ΠΟΤ 2008: Πρόκληση Διευθυνόντων Συμβούλων σε επιχειρήσεις τουρισμού και ταξιδιών για την Κλιματική Αλλαγή και τον Τουρισμό σε διοργάνωση του Τουριστικού Οργανισμού Ειρηνικού-Ασίας 2008: Εφαρμογή του προγράμματος Ενεργειακές Λύσεις για Ξενοδοχεία της Ε.Ε. & ΠΟΤ 2020: Στόχος μείωσης εκπομπών CO 2 από 25% σε 30% (έτος βάσης: 2005) που έχει θέσει το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιών και Τουρισμού IPCC TAR IPCC AR4 2008: Πρόταση για συνεισφορά του τομέα αεροπορικών μετακινήσεων στην διαδικασία προσαρμογής του τομέα ταξιδιών στην κλιματική αλλαγή (πραγματοποιήθηκε από την IAPAL & AGD) 2012: Περιορισμοί σε επιχειρήσεις αερομεταφορών και εντός Ευρώπης από το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών COP 15 Copenhagen Στόχοι Ανάπτυξης Χιλιετίας των Ηνωμένων Εθνών ΠΗΓΗ: From Davos to Copenhagen and beyond,

29 1.3. ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Αξίζει να αναφερθούν παρακάτω οι διάφοροι τρόποι με τους οποίους επηρεάζονται ταυτόχρονα οι διάφοροι προορισμοί και οργανισμοί: Το κλίμα επηρεάζει τη διάρκεια και την ποιότητα των τουριστικών περιόδων. Το κλίμα επηρεάζει διάφορες όψεις των τουριστικών δραστηριοτήτων (π.χ. παροχή και ποιότητα νερού, διαχείριση αποβλήτων, κλπ.). Η μεταβλητότητα του κλίματος επηρεάζει πλήθος περιβαλλοντικών πηγών, που αποτελούν τα βασικά τουριστικά θέλγητρα σε πολλούς προορισμούς. Επηρεάζονται εξίσου και οι κλιματικές συνθήκες οι οποίες απωθούν τους τουρίστες από κάποια περιοχή, όπως για παράδειγμα μολυσματικές ασθένειες, πυρκαγιές, ακραία καιρικά φαινόμενα. Καθώς λοιπόν ο λόγος των τουριστών και οι επιλογές τους παίζουν σημαντικό ρόλο στην έκβαση του φαινομένου και σε συνδυασμό με την προθυμία τους να πληρώσουν το αντίτιμο της σταθερότητας και των φιλικών προς το περιβάλλον πρακτικών, οι επιχειρηματίες παρέχουν στην αγορά νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Έτσι και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών με σκοπό να συμβάλλει στην προστασία των φτωχότερων χωρών αλλά και στην προώθηση του βιώσιμου τουρισμού έχει πραγματοποιήσει διάφορες ενέργειες, όπως για παράδειγμα: Η Διακήρυξη της Χιλιετίας, Νέα Υόρκη 2000, τέθηκαν στόχοι με χρονικό περιορισμό μέχρι το Αποτέλεσμα ήταν οι Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας (MDGs). Εφαρμογή του προγράμματος Βιώσιμος Τουρισμός-Περιορισμός της Φτώχειας το 2002 από τον ΠΟΤ στις ΛΑΧ με σκοπό την αντιμετώπιση της φτώχειας. Το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών προχώρησε στην Πρωτοβουλία για Πράσινη Οικονομία, όπου στόχος είναι η αναζωογόνηση της παγκόσμιας οικονομίας και η τόνωση της απασχόλησης σε συνδυασμό με αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και της φτώχειας. ( From Davos to Copenhagen and beyond, 2009) Κρίνεται έτσι απαραίτητη η συγχώνευση της βιωσιμότητας στην τουριστική ανάπτυξη καθώς ασκούνται σημαντικές πιέσεις σε περιοχές που παραδοσιακά προσέφεραν το τουριστικό προϊόν. Σύμφωνα με διάφορες κυβερνήσεις και οργανισμούς ήδη από τη δεκαετία του 90 ο τουρισμός έχει τόσο αρνητικές-εκφυλισμός παραδόσεων και πολιτισμικών αξιών, εκμετάλλευση παιδιών και πορνεία, περιβαλλοντική καταστροφή τουριστικών αξιοθέατων και φυσικού περιβάλλοντος-όσο και θετικές επιπτώσειςοικονομικά κέρδη στις κοινότητες που προσφέρουν το προϊόν, καταπολέμηση της φτώχειας, διατήρηση φυσικών και πολιτιστικών περιουσιακών στοιχείων με την προϋπόθεση ύπαρξης σωστού σχεδιασμού και διαχείρισης. Ωστόσο, η υπερκατανάλωση των πόρων, η ρύπανση και τα απόβλητα-προερχόμενα από την ανάπτυξη της τουριστικής δραστηριότητας και των υποδομών-οι μεταφορές και οι τουριστικές δραστηριότητες στο σύνολό τους είναι σε θέση να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. 29

30 Αξίζει εδώ να σημειωθεί λοιπόν ένας εν δυνάμει ορισμός για το τι είναι βιώσιμος τουρισμός που διατυπώθηκε ήδη από το 1988: ο βιώσιμος τουρισμός έχει προβλεφθεί ως το αποτέλεσμα της διαχείρισης όλου του είδους των πηγών με τέτοιο τρόπο, ώστε οι οικονομικές, κοινωνικές και αισθητικές ανάγκες να είναι σε θέση να ικανοποιούνται καθώς παράλληλα διατηρείται η πολιτιστική ακεραιτότητα, οι ουσιώδεις οικολογικές διαδικασίες, η βιολογική ποικιλότητα και τα συστήματα υποστήριξης των ζωτικών λειτουργιών (U.N., Economic and Social Council, ) Επομένως απαιτείται από διάφορους τουρίστες ποιοτικότερο τουριστικό προϊόν. Κατά τον τρόπο αυτό έγινε σταδιακά αλλά όλο και περισσότερο γνωστή η εφαρμογή διαφόρων περιβαλλοντικών τεχνικών διαχείρισης σε τουριστικές επιχειρήσεις και ξενοδοχεία. Οι εθελοντικές δράσεις αυξάνονται ολοένα και περισσότερο όπως διάφορα συστήματα πιστοποίησης, οικολογικά σήματα, περιβαλλοντικά βραβεία και κώδικες δεοντολογίας, όπως είναι ο Παγκόσμιος Κώδικας Δεοντολογίας για τον Τουρισμό που εισηγήθηκε από τον ΠΟΤ το Παράλληλα αναπτύχθηκε ένα σύνολο δεικτών βιωσιμότητας στον τουρισμό που εφαρμόζεται σε διάφορα κράτη με ταυτόχρονο εκσυγχρονισμό της τεχνογνωσίας και των μεθοδολογιών για την παρακολούθηση των επιπτώσεων του τουρισμού. Σε ευαίσθητους τουριστικούς προορισμούς κρίνεται απαραίτητη η παρακολούθηση του κλίματος και αντίστοιχη πληροφόρηση των επισκεπτών για τυχόν ακραία καιρικά φαινόμενα που μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα των διακοπών. Εικόνα 3: Διεθνή οικολογικά σήματα και περιβαλλοντικά βραβεία σχετικά με τον τουρισμό. ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) και (επίσκεψη 14/09/2013) 16 United Nations, Economic and Social Council, Commission on Sustainable Development, Organizational Session, Sustainable Development of Tourism, Report of the Secretary-General, UN 2001 (E/CN.17/2001/PC/21) 30

31 1.4. ΕΛΛΑΔΑ: ΡΥΠΟΙ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Στην πραγματικότητα η μεγαλύτερη περιβαλλοντική πρόκληση παγκοσμίως είναι η αντιμετώπιση των επιπτώσεων όλων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο κλίμα της Γης, γεγονός που προϋποθέτει την αντίδραση και συνεργασία κυβερνήσεων, οικονομικών τομέων και κοινωνικών παραγόντων. Το διεθνές υπόβαθρο λοιπόν σε συνδυασμό με τις εθνικές δεσμεύσεις κάθε κράτους είναι τα βασικά κατευθυντήρια όργανα των αποφάσεων που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων. Εθνικές δεσμεύσεις: Το 1 ο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη μείωση του CO 2 και εκπομπές άλλων αερίων για την Ελλάδα, περιγράφει μέτρα με ρεαλιστικό στόχο τον περιορισμό της αύξησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε ποσοστό 15%-με απόκλιση 3%-έως το 2000-έτος βάσης Η Ελλάδα επικύρωσε το Πρωτόκολλο του Κιότο το 2002 και υιοθέτησε ένα Εθνικό Πρόγραμμα με την υποχρέωση να περιορίσει της εκπομπές της των αερίων του θερμοκηπίου κατά 25% για την περίοδο σε σύγκριση με τις εκπομπές του έτους βάσης (1990 για CO 2, CH 4 και N 2 O-1995 για τα Φθοριούχα Αέρια). Έτσι για τη δημιουργία Εθνικών Περιβαλλοντικών Πολιτικών οι ετήσιοι κατάλογοι αερίων του θερμοκηπίου και άλλων αερίων αποτελούν βασικά στοιχεία είτε για άντληση πληροφοριών σχετικά με τις τάσεις εκκρίσεων είτε για την παρακολούθηση της προόδου των υπαρχόντων μέτρων μείωσης των εκκρίσεων. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως το 2004 μαζί με τις νέες κατευθυντήριες γραμμές αναφοράς που υιοθετήθηκαν, αποφασίστηκε και η σύσταση Εθνικής Έκθεσης όσον αφορά τα αποθέματα και τους καταλόγους εκκρίσεων. Παράλληλα σε ευρύτερο επίπεδο-ευρωπαϊκής Κοινότητας-υπάρχουν δεσμεύσεις ως προς τη λειτουργία μηχανισμού παρακολούθησης των εκπομπών των αερίων αλλά και της εφαρμογής του πρωτοκόλλου του Κιότο Θεσμικές ρυθμίσεις για την κατασκευή των καταλόγων Με βάση λοιπόν το άρθρο 5 παράγραφος 1 του πρωτοκόλλου του Κιότο, κάθε μέρος του παραρτήματος 1 πρέπει να έχει σε λειτουργία ήδη για ένα έτος πριν την έναρξη της δεσμευτικής περιόδου, ένα εθνικό σύστημα υπεύθυνο για τον υπολογισμό των ανθρωπογενών εκκρίσεων από πηγές όλων των αερίων του θερμοκηπίου που δεν ελέγχονται από το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, το οποίο σύστημα περιλαμβάνει όλες εκείνες τις θεσμικές, νομικές και διαδικαστικές συμφωνίες στα πλαίσια της Σύμβασης ως προς τον υπολογισμό των εκκρίσεων που αναφέρονται παραπάνω. Στο παρακάτω σχήμα διακρίνεται η οργανωτική δομή και οι φορείς που συμμετέχουν στο Εθνικό Σύστημα Καταλόγων και οι οποίοι είναι: 1. Το τότε(2008) Υπουργείο Περιβάλλοντος, δρώντας ως ο εθνικός φορέας που διατηρεί τη γενική εποπτεία της δημιουργίας των καταλόγων. 31

32 2. Το Ε.Μ.Π./Σχολή Χημικών Μηχανικών, με τεχνικές και επιστημονικές αρμοδιότητες ως προς τη σύσταση του ετήσιου καταλόγου. 3. Κυβερνητικές διευθύνσεις και υπουργεία, διεθνείς οργανισμοί σε συνδυασμό με ιδιωτικές βιομηχανικές επιχειρήσεις, όχι μόνο παρέχοντας δεδομένα αλλά συμβάλλοντας εξίσου στην αντιμετώπιση μεθοδολογικών προβλημάτων. Διάγραμμα 2: Οργανωτική Δομή του Εθνικού Συστήματος Απογραφής 17 ΠΗΓΗ: Εθνική Έκθεση Αναφοράς, Πρέπει να σημειωθεί εδώ πως η οργανωτική δομή που παρουσιάζεται στο σχήμα είναι αυτή που ίσχυε το 2008 και η οποία διαφέρει σήμερα καθώς άλλαξαν οι ονομασίες και οι αρμοδιότητες των υπουργείων που μετέχουν σε αυτήν. 32

33 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Γενική Διεύθυνση για την Ανάπτυξη και Προστασία των Δασών και του Φυσικού Περιβάλλοντος ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Τμήμα Ενεργειακής Πολιτικής Τμήμα Πετρελαϊκής Πολιτικής Τμήμα ΑΠΕ και Εξοικονόμηση Ενέργειας ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ Οργάνωση Πολιτικής Αεροπορίας ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΣΥΕ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος Τμήμα Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης και Ελέγχου Θορύβου Εθνικό Συντονιστικό Κέντρο για την Κλιματική Αλλαγή και Ομάδα Κλίματος Γραμματεία UNFCCC Ευρωπαϊκή Επιτροπή ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ (ΔΕΗ, κλπ.) ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ (ΟΤΓ, ΕΙΕ, Eurostat)* ΕΝΩΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΕΩΝ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ Ε.Μ.Π. Ομάδα Απογραφής *ΟΤΓ: Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας *ΕΙΕ: Ελληνικό Ινστιτούτο Επιχειρηματικότητας 33

34 2. ΔΙΕΘΝΕΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΜΕ ΤΟΠΙΚΕΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΕΙΣ Οι αλλαγές του κλίματος και καιρικών συνθηκών γίνονται ολοένα και πιο έντονες και επομένως αισθητές από τους κατοίκους των διαφορετικών περιοχών του πλανήτη. Βέβαια, αναλόγως με την περιοχή διαφοροποιούνται και τα καιρικά φαινόμενα, ακραία ή μη, τα οποία είναι σε θέση να επηρεάσουν τις ανάγκες, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των κατοίκων των περιοχών αυτών. Για το λόγο αυτό εξετάζεται παρακάτω ο τρόπος εμφάνισης της κλιματικής αλλαγής σε νησιωτικές περιοχές (νησιά της Καραϊβικής) και σε ορεινές περιοχές (Άλπεις) ΝΗΣΙΑ ΚΑΡΑΪΒΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΉ 18 Τα νησιά της Καραϊβικής έχουν καταφέρει τα τελευταία τριάντα (30) χρόνια να αυξήσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό τον αριθμό των επισκεπτών και των τουριστών τους και επομένως αποτελούν από τις πλέον εξαρτώμενες από τον τουρισμό περιοχές. Ουσιαστικά η κύρια μεταβολή που έχει παρατηρηθεί από πλευράς καιρικών συνθηκών είναι η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της περιοχής και με ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι θα αυξηθεί ακόμα περισσότερο τα επόμενα χρόνια προκαλώντας διάφορα προβλήματα όπως: Δυσφορία των τουριστών εξαιτίας των υψηλών θερμοκρασιών. Εξάπλωση και αύξηση του αριθμού των μολυσμένων κουνουπιών. Αποχρωματισμός των κοραλλιών εξαιτίας της αύξησης της θαλάσσιας θερμοκρασίας οποίος επηρεάζει αρνητικά την σύνθεση ψαριών και τις αισθητικές αξίες των κοραλλιογενών υφάλων, καθώς επίσης και τα έσοδα διαφόρων θέρετρων καταδύσεων. Εικόνα 4: Αποχρωματισμός κοραλλιογενών υφάλων ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) 18 Island-specific preferences of tourists for environmental features: implications of climate change for tourism-dependent states Environmental Conservation 32(1), Foundation for Environmental Conservation (2005) 34

35 Πρέπει εδώ να σημειωθεί πως τα βασικά νησιά της Καραϊβικής (Μπονέρ και Μπαρμπάντος) παρέχουν ένα διαφορετικό τουριστικό προϊόν εξαιτίας βέβαια των φυσικών χαρακτηριστικών και της ιδιομορφίας τους, έτσι το Μπονέρ έχει αναπτύξει έναν πιο φιλικό προς το περιβάλλον τουρισμό στηριζόμενο στην πρωτόγονη κατάσταση των κοραλλιογενών υφάλων του, ενώ τα Μπαρμπάντος υπόκεινται σε κύματα μαζικού τουρισμού αξιοποιώντας τις μεγάλες παραλίες που έχουν. Στο Μπονέρ οι κύριες δραστηριότητες που πραγματοποιούν οι επισκέπτες είναι πακέτα καταδύσεων και ιστιοσανίδας σε αντίθεση με τα Μπαρμπάντος όπου οι τουρίστες μπορούν να διαλέξουν ανάμεσα από θαλάσσια σπορ (σκι, ιστιοσανίδα, ιστιοπλοΐα, κλπ.), ταξίδια με καταμαράν, γκολφ, παρακολούθηση χελωνών κ.α.. Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, το σύνολο των περιβαλλοντικών μεταβλητών είναι σε θέση να επηρεάσει θετικά την ικανοποίηση που προσφέρουν στους τουρίστες κατά τις διακοπές τους τα δύο νησιά. Έτσι διακρίνονται τέσσερις (4) βασικοί παράγοντες ικανοί να προσελκύσουν τουρίστες στα δύο νησιά και είναι: 1. Η θαλάσσια άγρια ζωή. 2. Η Υγεία. 3. Τα εδαφικά χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα. 4. Οι καιρικές και θαλάσσιες συνθήκες. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, οι καιρικές και θαλάσσιες συνθήκες παίζουν κυρίαρχο ρόλο κατά τη διαδικασία επιλογής του προορισμού, ενώ η υγεία αποτελεί και αυτή έναν ιδιαίτερα σημαντικό παράγοντα προσέλκυσης τουριστών. Τέλος, αξίζει εδώ να σημειωθεί πως σύμφωνα με την έρευνα που πραγματοποιήθηκε το μεγαλύτερο μέρος των τουριστών που επισκέφθηκαν τα νησιά θα ήταν απρόθυμοι να επιστρέψουν στον τόπο με τα ίδια χρήματα σε περίπτωση που τα ιδιαίτερα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, που κατάφεραν να τους προσελκύσουν και να τους εντυπωσιάσουν την πρώτη φορά, καταστραφούν εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής ΑΛΠΕΙΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΉ 19 Όπως είναι φυσιολογικό οι ορεινές περιοχές του πλανήτη αντιλαμβάνονται διαφορετικά την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις που αυτή έχει, έτσι εξετάζεται αφενός ο τρόπος και η ένταση με την οποία βιώνουν οι Άλπεις την κλιματική αλλαγή και αφετέρου τα ακραία καιρικά φαινόμενα που τη συνοδεύουν. Ο κύριος παράγοντας προσέλκυσης επισκεπτών σε αυτές τις περιοχές είναι το χιόνι και κατά πόσο αυτό είναι άμεσα αξιοποιήσιμο, δηλαδή οι επιχειρήσεις που έχουν να κάνουν με τελεφερίκ εξαρτώνται από τη συχνότητα και την κανονικότητα της ύπαρξης κατάλληλων καιρικών συνθηκών, με καλές συνθήκες χιονιού και αυτό γιατί το μεγαλύτερο μέρος των τουριστών επιθυμεί να κάνει σκι κατά την επίσκεψη του στις περιοχές αυτές. Οι καλές συνθήκες από άποψη χιονιού μπορεί να είναι ο σημαντικότερος παράγοντας κατά την επιλογή μιας περιοχής, δεν είναι ωστόσο το μοναδικό προαπαιτούμενο καθώς οι επισκέπτες επιθυμούν να περάσουν τις διακοπές τους με καλές καιρικές συνθήκες, οπότε 19 Elsasser H., Climate Change as a threat to tourism in the Alps (2002) 35

36 εξίσου σημαντικό ρόλο παίζει και η σωστή πρόγνωση των καιρικών συνθηκών. Πρέπει εδώ να σημειωθεί πως οι επιχειρήσεις σε χαμηλότερα και μεσαία υψόμετρα επηρεάζονται αρνητικά σε αντίθεση με αυτές που είναι εγκατεστημένες υψηλότερα. Ωστόσο γεννάται το ερώτημα για το πόσο καιρό θα επιλέγουν οι τουρίστες τις περιοχές αυτές όταν δεν αντικρίζουν τις επιθυμητές καταστάσεις. Εικόνα 5: Χιόνι και ήλιος. ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) Έτσι, η κλιματική αλλαγή θα είναι σε θέση να οδηγήσει στη δημιουργία νέων μοντέλων ευνοούμενων και μειονεκτικών περιοχών, ενώ τα τουριστικά θέρετρα όπου μπορεί κανείς να κάνει σκι θα εξαλειφθούν από την αγορά. Οι μόνες περιοχές με καλές προοπτικές θα είναι αυτές που θα είναι σε θέση να παρέχουν υποδομές μεταφοράς και πρόσβαση σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 2000μ., αυξάνοντας έτσι την ποσοτική ζήτηση για τις περιοχές αυτές. Παρ όλα αυτά θα πρέπει να εξετασθεί σοβαρά και το ενδεχόμενο περιβαλλοντικής πίεσης στις περιοχές αυτές καθώς θα συγκεντρώνουν μεγάλο μέρος τουριστών με ότι αυτό συνεπάγεται τόσο για το πολιτιστικό όσο και για το φυσικό περιβάλλον. Τέλος, αρνητικά αποτελέσματα έχει εξίσου και ένας βαρύς χειμώνας-όπως αυτός του 1998/1999-τον οποίο βίωσαν τα βουνά των Άλπεων κατά τον οποίο οι μεγάλες ποσότητες χιονιού και οι θύελλες κατέστρεψαν τον εξοπλισμό των τελεφερίκ και προκάλεσαν ζημιές αξίας περίπου 9εκ. $, γεγονός το οποίο θα πρέπει να ληφθεί ιδιαίτερα σοβαρά υπόψη για το μέλλον καθώς κανείς δεν αποκλείει πως δεν θα επαναληφθούν παρόμοια ακραία καιρικά φαινόμενα. 3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Το κλίμα παίζει ίσως το σημαντικότερο ρόλο κατά τη διαδικασία επιλογής προορισμού διακοπών και οι τουρίστες επιθυμούν να περνούν το χρόνο τους σε ηλιόλουστες περιοχές. Η Μεσόγειος βρίσκεται κοντά στους κύριους οργανωτές ταξιδιών και διακοπών, γεγονός που κάνει κατανοητό ότι η Μεσόγειος κυρίως ζει από τον τουρισμό. Επομένως, η κλιματική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις περιοχές που είναι ήδη θερμέςαυξάνοντας τα επίπεδα θερμοκρασιών, κάνοντας τη ζέστη ανυπόφορη στις περιοχές αυτές- 36

37 αλλά και θετικά στις περιοχές αυτές που το κλίμα τους είναι πιο ψυχρό-αυξάνοντας και εκεί την θερμοκρασία-αυξάνοντας την επισκεψιμότητα τους. Ακόμη, καθώς το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ ξοδεύεται στον τουρισμό και τις δραστηριότητες αναψυχής, η κλιματική αλλαγή δεν θα επηρεάσει τόσο το ποσό που ξοδεύεται αλλά κυρίως το που ξοδεύεται. Κατά τον τρόπο αυτό αναδιανέμεται το εισόδημα καθώς αναδιανέμονται και οι τουρίστες εξαιτίας του φαινομένου. 20 Σύμφωνα λοιπόν με τους Berrittella et.al (2004) και το μοντέλο που χρησιμοποίησαν για να προσδιορίσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό, οι οικονομικές επιπτώσεις γίνονται ολοένα και πιο έντονες με τον χρόνο εξαιτίας της αύξησης των επιπέδων της θερμοκρασίας ενώ με σύμμαχο τον χρόνο παρατηρούνται και μερικές ποιοτικές αλλαγές εξαιτίας της διανομής των κερδών. Έτσι το εισόδημα των νοικοκυριών διαχέεται και στην υπόλοιπη αγορά μέσω της επιλογής υποκατάστατων προϊόντων και υπηρεσιών. Tο μοντέλο που χρησιμοποιείται λοιπόν, αφορά τον τέλειο ανταγωνισμό με σκοπό να προσομοιωθούν οι διαδικασίες προσαρμογής. Οι βιομηχανίες απεικονίζονται μέσω μιας αντιπροσωπευτικής εταιρείας, ελαχιστοποιώντας τα κόστη λαμβάνοντας όμως σαν δεδομένα τις τιμές. Αντλήθηκαν δεδομένα για την παγκόσμια οικονομία για μελλοντικές χρονολογίες (2010, 2030, 2050) με αποτέλεσμα να προσδιοριστεί υποθετικά το γενικό ισοζύγιο για το μέλλον. Χρησιμοποιήθηκαν μεταβλητές όπως εργασία, κεφάλαιο, γη και φυσικοί πόροι αλλά και μεταβολές της παραγωγικότητας σε μεμονωμένους τομείς αλλά και πολυτομεακά. Το αποτέλεσμα του μοντέλου περιγράφει μια υποθετική δομή της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία προσδιορίζεται από τις επιλεγμένες υποθέσεις ανάπτυξης στους πρωτογενείς δείκτες. Αυτοί που θα ζημιωθούν στο μεγαλύτερο βαθμό και θα έχουν καθαρές απώλειες από την κλιματική αλλαγή είναι κυρίως η Δυτική Ευρώπη καθώς η Μεσόγειος, που εξακολουθεί να παραμένει η πρώτη επιλογή των τουριστών, θα γίνει λιγότερο ελκυστική προς τους τουρίστες, οι χώρες που εξάγουν ενέργεια εξαιτίας της μικρότερης ζήτησης για κατανάλωση ενέργειας και τέλος το υπόλοιπο του κόσμου καθώς αποτελείται από τα νησιά της Καραϊβικής και τροπικές χώρες-λιγότερο δημοφιλείς-στις οποίες θα αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό η θερμοκρασία κάνοντας τη διαμονή εκεί δύσκολη. Αξίζει τέλος να σημειωθεί πως η παγκόσμια οικονομική επίπτωση μιας αλλαγής στον τουρισμό εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής θα είναι ιδιαίτερα μικρή για να προκαλέσει ανεπανόρθωτες απώλειες ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 21 Η κλιματική αλλαγή είναι σε θέση να επηρεάσει τον τουρισμό με διάφορους τρόπους καθώς στα πλαίσια αυτού βρίσκονται πολλοί και διαφορετικοί τύποι διακοπών οι οποίοι όμως απαιτούν παράλληλα και πολύ συγκεκριμένες καιρικές συνθήκες. Επομένως, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγή διαφέρουν κατά πολύ μεταξύ τους για όλους αυτούς τους διαφορετικούς τομείς της τουριστικής αγοράς με τους δύο πιο ευαίσθητους τομείς να είναι οι ελαφρές εξωτερικές δραστηριότητες και τα χειμερινά σπορ. 20 Στο παράρτημα της εργασίας παρατίθεται πίνακας με εξομοιώσεις των επισκεπτών στις διάφορες περιοχές του κόσμου. 21 Amelung, Moreno (2009) 37

38 Σύμφωνα λοιπόν με τη συγκεκριμένη μελέτη εξετάζονται οι διαφορές μεταξύ του έτους βάσης (1970) και δύο ετών-στόχων ( ), διαμορφώνοντας τις κύριες τάσεις. Κατά αυτό τον τρόπο την άνοιξη και το φθινόπωρο οι αλλαγές είναι μικρές με θετικές όμως επιπτώσεις ως προς τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν. Το καλοκαίρι, τώρα, οι αλλαγές είναι μεικτές λόγω του ότι οι συνθήκες υποβιβάζονται καθώς παρατηρείται έντονη αύξηση της θερμοκρασίας.. Κατά το έτος 2080 τώρα και σύμφωνα με τα διάφορα σενάρια προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα: Άνοιξη, επέκταση της ζώνης με καλές συνθήκες προς το Βορρά με το σύνολο των ακτών της Μεσογείου να παρουσιάζει εξαιρετικές συνθήκες. Καλοκαίρι, βελτίωση κατά πολύ των συνθηκών που συναντώνται στο Βορρά με ταυτόχρονο υποβιβασμό των συνθηκών στον Νότο. Φθινόπωρο, οι αλλαγές μοιάζουν με αυτές που παρατηρούνται την άνοιξη καθώς παρατηρείται βελτίωση των συνθηκών στο σύνολο της Ευρώπης. Χειμώνας, το σύνολο των περιοχών της Ευρώπης παραμένει μη ελκυστικό για γενικό τουρισμό. 22 Με βάση λοιπόν το μοντέλο των Amelung και Moreno (2009) αλλάζει και η εποχικότητα των διακοπών και η διάρκεια της περιόδου των διακοπών 23. Κατά τον τρόπο αυτό η διάρκεια της περιόδου θα είναι σχεδόν ίδια στο σύνολο της Ευρώπης, καθώς την άνοιξη και το φθινόπωρο θα βελτιωθούν οι συνθήκες παντού με μεγαλύτερο κέρδος των νότιων περιοχών, ενώ το καλοκαίρι οι συνθήκες στον Νότο θα προτιμώνται λιγότερο σε σχέση με αυτές των βορειότερων περιοχών ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ Όπως έχει ήδη προαναφερθεί, η Μεσόγειος αποτελεί τον κυρίαρχο πόλο έλξης τουριστών στον πλανήτη κυρίως εξαιτίας του ήπιου, ειδυλλιακού και ευεργετικού κλίματός της και αυτό γιατί καθώς ο τουρισμός είναι μια εθελοντική και διακριτή διαδικασία, η συμμετοχή εξαρτάται κυρίως από τις ευνοϊκές συνθήκες που επικρατούν στις διάφορες περιοχές. Άξιο μνείας είναι ωστόσο το γεγονός ότι μέχρι και τον 20 ο αιώνα το μαύρισμα θεωρούνταν προνόμιο αυτών που πραγματοποιούσαν χειρονακτική εργασία και γενικότερα των κατώτερων τάξεων, καθώς οι αριστοκράτες επισκέπτονταν τις Άλπειςκυρίως-κατά τη διάρκεια των θερινών διακοπών τους, ενώ μόνο κατά τη δεκαετία του και εξαιτίας της ανάπτυξης των συστημάτων μαζικής μεταφοράς αλλά και της αλλαγής στις πολιτιστικές συνήθειες εξελίχθηκε αυτή η αναζήτηση του ήλιου και του καλοκαιριού που δεν τελειώνει σε αυτό το μαζικό φαινόμενο. Παρ όλα αυτά η κλιματική αλλαγή και η αύξηση της θερμοκρασίας που αυτή συνεπάγεται μπορεί να έχει αντίστροφα αποτελέσματα στις διάφορες περιοχές καθώς κάνει μη ευνοϊκές της συνθήκες στη Μεσόγειο ωθώντας τους τουρίστες-κυρίως τους προερχόμενους από τον Βορρά-να πραγματοποιήσουν τις διακοπές κοντά στο σπίτι τους. 22 Να σημειωθεί εδώ πως οι συνθήκες που εξετάζονται σε αυτό το κομμάτι δεν αναφέρονται στον χειμερινό τουρισμό, όπου και τα αποτελέσματα θα ήταν διαφορετικά. 23 Η διάρκεια της περιόδου προσδιορίζεται από τον αριθμό των μηνών με πολύ καλές συνθήκες. 38

39 Έτσι η ελκυστικότητα της Μεσογείου κατά την υψηλή περίοδο θα μειωθεί ενώ, παράλληλα, άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα που θα προκληθούν όπως η μόλυνση του θαλασσινού νερού και η μείωση των αποθεμάτων πόσιμου νερού, θα υποβιβάσουν την ποιότητα του παρεχόμενου προϊόντος με άμεσο αντίκτυπο στην επιλογή της συγκεκριμένης περιοχής από τους τουρίστες. Παρακάτω αναφέρονται μερικά από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ακτές της Μεσογείου (Perry, 2000): Ξηρασία, καθώς οι περίοδοι βροχοπτώσεων μειώνονται αισθητά, μικρά νησιά όπως και αυτά του Αιγαίου μπορεί να επηρεαστούν αρνητικά σε μεγάλο βαθμό. Καθώς τα νησιά αυτά παρουσιάζουν μικρό αποθεματικό πόρων αλλά αντιστρόφως μεγάλη τουριστική ανάπτυξη, μια μείωση στη βροχόπτωση και συνεπώς μείωση της διαθεσιμότητας νερού -εν γένει- σε συνδυασμό με τη διάβρωση των ακτών θα ήταν σε θέση να φθείρει την τουριστική βιομηχανία και εν συνεχεία την τοπική οικονομία. Κύματα καύσωνα, εμφανίζονται ολοένα και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια με τα πιο έντονα από αυτά να αυξάνουν τον αριθμό θανάτων από υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες στις διάφορες περιοχές-κυρίως αστικά κέντρα χωρίς άμεση πρόσβαση σε παραλίες και οάσεις δροσιάς. Το συγκεκριμένο φαινόμενο έχει πλήξει στο παρελθόν Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα και Κύπρο, γεγονός το οποίο οδηγεί τους πράκτορες σε αναζήτηση διαφορετικών προορισμών όπου οι κλιματικές συνθήκες δεν θα παρουσιάζουν ακραία διαφοροποίηση από αυτές που επικρατούν στη χώρα προέλευσης. Ακόμη, με τα κύματα καύσωνα σχετίζονται τόσο οι πυρκαγιές όσο και διάφορες φυσικές καταστροφές. Τέλος, η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας συνεπάγεται και την αύξηση των μέγιστων θερμοκρασιών προκαλώντας έτσι περαιτέρω περιβαλλοντικά προβλήματα όπως είναι η ανάπτυξη και ο πολλαπλασιασμός βαλτότοπων που μπορούν να οδηγήσουν σε κλείσιμο παραλιών, παραμόρφωση του παραθαλάσσιου περιβάλλοντος ακόμα και θάνατο ψαριών. Θαλάσσιες θερμοκρασίες, παρατηρείται μια σταδιακή άνοδος της θαλάσσιας θερμοκρασίας τα τελευταία χρόνια τόσο από τη δύση προς την ανατολή όσο και από το βορρά προς τον νότο. Μια αύξηση της τάξεως των 2 ο -3 ο C θα οδηγούσε στην έναρξη της κολυμβητικής περιόδου νωρίτερα σε διάφορες περιοχές της κεντρικής Μεσογείου, ωστόσο μια τέτοια αύξηση θα οδηγήσει στην αύξηση του αριθμού των Βομβών 24 επιδρώντας αρνητικά στους τουρίστες. 24 Έντονα αυξανόμενη βαρομετρική ύφεση που προκαλεί σφοδρές ανεμοθύελλες και καταιγίδες. 39

40 Πίνακας 4: Σημαντικότητα καιρικών παραμέτρων για το θαλάσσιο τουρισμό. ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙΡΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΤΑΘΜΙΚΟΣ ΜΕΣΟΣ Απουσία Βροχής 4,28 Βολικές Θερμοκρασίες 4,22 Ώρες Ηλιοφάνειας 4,12 Θερμοκρασία Υδάτων 3,73 Απουσία Νεφελωμάτων 3,51 Απουσία Ισχυρών Ανέμων 3,26 ΠΗΓΗ: Moreno (2010) Από τον παραπάνω πίνακα και παρατηρώντας την έρευνα με ερωτηματολόγια που πραγματοποίησε ο Moreno στους Βέλγους και Γερμανούς τουρίστες, μπορεί κανείς να διαπιστώσει πως η απουσία βροχής και οι βολικές θερμοκρασίες παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο κατά τη διαδικασία ικανοποίησης των τουριστών-επισκεπτών μιας παραθαλάσσιας περιοχής, καθώς είναι οι μέγιστές τιμές του σταθμικού μέσου, ενώ με βάση την ίδια έρευνα (Moreno, 2010) οι κλιματικές συνθήκες που χαρακτηρίζουν μια μέρα με μη ευνοϊκό καιρό είναι η παρουσία κατακρήμνισης αλλά και η παρουσία ισχυρών ανέμων σε αντίθεση με την ύπαρξη υψηλής θερμοκρασίας. 25 Έτσι έχουν σχηματιστεί διάφορες αντιλήψεις ως προς την ικανοποίηση των τουριστών σε σχέση με πέντε (5) πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (Διάγραμμα 3) και επομένως την επιλογή παραθαλάσσιων τουριστικών προορισμών όπως η Μεσόγειος, σημαντικότερη από τις οποίες είναι ο κίνδυνος ασθενειών, με το φόβο για εμφάνιση πυρκαγιάς να ακολουθεί ενώ τα κύματα καύσωνα καταλαμβάνουν την τελευταία θέση στην έρευνα αυτή. Επίσης περιγράφονται οι ιδανικές καιρικές συνθήκες όπου η μέση θερμοκρασία αγγίζει τους 28,3 ο C σε συνδυασμό με ένα ελαφρό αεράκι (ταχύτητα ανέμου 1-9km/h), 8-10 ώρες ηλιοφάνειας και καθαρού ουρανού (0% κάλυψη από σύννεφα). Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως στην περίπτωση που οι ερωτηθέντες έβρισκαν τις ίδιες ιδανικές συνθήκες στη Βόρεια Ευρώπη θα επέλεγαν και πάλι τη Μεσόγειο για τις διακοπές τους (Moreno, 2010). 25 Στο παράρτημα της εργασίας παρατίθεται πίνακας με τις μη ευνοϊκές συνθήκες. 40

41 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Κύματα Καύσωνα 1,94 Μειωμένη Επέκταση Ακτών 2,34 Υδατικοί Περιορισμοί στα Ξενοδοχεία Πυρκαγιές Δασών Κίνδυνος Ασθενειών 2,79 2,99 3,32 Διάγραμμα 3: Σημαντικότητα διαφορετικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους διάφορους προορισμούς ΠΗΓΗ: Moreno (2010) Εικόνα 6: Πυρκαγιές δασών ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) 3.3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Στην περίπτωση της Ελλάδας ο τουρισμός αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή εσόδων σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα, ενώ παρουσιάζει έντονη εποχικότητα και γεωγραφικό συγκεντρωτισμό. Έτσι η κλιματική αλλαγή και ειδικότερα οι υψηλές θερμοκρασίες, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η έλλειψη νερού θα επηρεάσουν σημαντικά την πορεία και την εξέλιξη του κλάδου. 41

42 Πίνακας 5: Φυσικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΜΕΣΕΣ ΕΜΜΕΣΕΣ Αύξηση της θερμοκρασίας Φθορές παράκτιων τουριστικών υποδομών Άνοδος της στάθμης της θάλασσας Απαξίωση τουριστικών υποδομών λόγω έλλειψης Αλλαγές στην υγρασία και την ποιότητα του φυσικών προϋποθέσεων χρήσης τους αέρα (ενδεικτικά, έλλειψη χιονιού για τα χιονοδρομικά Αύξηση ξηρασίας κέντρα) Αύξηση της ρύπανσης Διείσδυση θαλάσσιου νερού στον υδροφόρο Αύξηση του δείκτη δυσφορίας των ορίζοντα και υφαλμύρωση του πόσιμου νερού επισκεπτών Μείωση βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων Μείωση διαθέσιμου νερού λόγω μείωσης Συχνότερη εμφάνιση φωτοχημικού νέφους Αύξηση ακραίων γεγονότων (καταιγίδες, πλημμύρες, τυφώνες) Αύξηση πυρκαγιών και ασθενειών Καταστροφή ευαίσθητων οικοσυστημάτων ΠΗΓΗ: ΤτΕ (2011) βροχοπτώσεων Μείωση-εξάλειψη οικοτουριστικών υποδομών και δραστηριοτήτων Παράλληλα, οι οικονομικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον κλάδο του τουρισμού στην περίπτωση της Ελλάδας προέρχονται από δύο κυρίως άξονες: 1. Τη μείωση των εσόδων. 2. Την αύξηση των οργανικών εξόδων λειτουργίας των τουριστικών επιχειρήσεων. 42

43 Πίνακας 6: Οικονομικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Πιθανή μείωση αριθμού αφικνούμενων τουριστών Πιθανή μείωση χρόνου παραμονής τους Μείωση εποχικότητας Μείωση διαθέσιμου εισοδήματος παγκοσμίως για τον τουρισμό λόγω της πτώσης ΑΕΠ οφειλόμενη στις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος Αύξηση μέσου κόστους εξυπηρέτησης αφικνούμενων τουριστών Κόστος αναγκαστικής διακοπής προσφερόμενης τουριστικής υπηρεσίας λόγω ακραίων φυσικών φαινομένων (κόστος ευκαιρίας ή απολεσθέντα έσοδα) Έργα αντιμετώπισης των φυσικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και αντιμετώπισης ακραίων γεγονότων (φράγματα, συστήματα ανάκλησης νερού) Ανάγκη ανάπτυξης νέων καινοτόμων βιοκλιματικών υποδομών Αυξημένο κόστος συντήρησης των παλαιότερων υποδομών Έργα υποκατάστασης του φυσικού κεφαλαίου με ανθρωπογενές κεφάλαιο στην κατεύθυνση διατήρησης των θέλγητρων μιας περιοχής (π.χ. υποκατάσταση δάσους με θεματικό πάρκο, δραστηριοτήτων mountain bike με πίστα carting, έλλειψη χιονιού με δημιουργία πίστας αναρρίχησης) Υποβάθμιση πολιτιστικών και ιστορικών μνημείων (μελέτη UNESCO 2007) και πιθανή καταστροφή αρχαιολογικών μνημείων Κόστος εκπαίδευσης και προσαρμογής του προσωπικού στα νέα μέσα και τρόπους λειτουργίας Επανατοποθέτηση του τουριστικού προϊόντος διεθνώς ΠΗΓΗ: ΤτΕ (2011) Οι συνέπειες του πρώτου είναι μακράν σημαντικότερες από αυτές του δεύτερου. Έτσι χρησιμοποιώντας τον δείκτη TCI 26 για τις διάφορες περιφέρειες της Ελλάδας μπορεί κανείς να συμπεράνει πως σε επίπεδο Επικρατείας πάντα ο δείκτης σε ετήσια βάση παρουσιάζει μεγάλη βελτίωση προς το τέλος του αιώνα-σε αντίθεση με τις δύο πρώτες δεκαετίες-και σε εποχική βάση παρατηρείται σημαντική επιδείνωση κατά τους μήνες του καλοκαιριού σε αντίθεση με το φθινόπωρο και την άνοιξη όπου βελτιώνεται αισθητά. Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του δείκτη TCI που χρησιμοποιήθηκε στη συγκεκριμένη μελέτη (βλ. Arampatzi et.al, 2011), οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αναμένονται πολύ μικρές και οριακά αρνητικές για το σύνολο της Επικράτειας. Επομένως, αρκεί να επαναπροσδιοριστεί η εποχικότητα του παρεχόμενου προϊόντος και υπηρεσιών-όχι μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες-έτσι ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει ο κλάδος σε τυχόν αρνητικές επιρροές, γεγονός το οποίο προϋποθέτει τον εντοπισμό νέων τουριστικών αγορών (συνταξιούχοι, επαγγελματικός και συνεδριακός τουρισμός) ενώ ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η επανατοποθέτηση του προϊόντος που παρέχει η χώρα στην αντίληψη των καταναλωτών. (ΤτΕ, 2011) 26 TCI: Tourist Climate Index, θερμοφυσιολογικός δείκτης που εκτιμά την επίδραση του κλίματος στον ανθρώπινο οργανισμό. Γίνεται εκτενής αναφορά σε αυτόν σε επόμενο μέρος της εργασίας (ΜΕΡΟΣ Β, Κεφάλαιο Δ, 1.1.2) 43

44 Β. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ IPCC Η IPCC αποτελεί μια επιστημονική διακυβερνητική επιτροπή η οποία λειτουργεί υπό την αιγίδα του Ο.Η.Ε. 27, ενώ ιδρύθηκε το 1988 από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό και το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP). Σαν σκοπό η επιτροπή έχει την αξιολόγηση της επιστημονικής γνωστικής βάσης καθώς επίσης των διαφόρων ερευνών που διεξάγονται ανά τον κόσμο σχετικά με τη μελέτη των κλιματικών αλλαγών, ενώ ταυτόχρονα αξιολογεί τις συνέπειες των κλιματικών μεταβολών που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και προτείνονται πολιτικές και δράσεις για την αντιμετώπιση των ενδεχόμενων κινδύνων. Η επιτροπή συνέρχεται μία φορά ετησίως ώστε να καθοριστούν η εσωτερική λειτουργία, οι αρχές και το πρόγραμμα εργασίας ή ακόμη και για να εγκριθούν οι τυχόν εκθέσεις που έχει συντάξει, ενώ η χρηματοδότησή της γίνεται μέσω εθελοντικών συνεισφορών των κυβερνήσεων που μετέχουν αλλά και επιπροσθέτως από τον ΠΜΟ και το UNEP. Στα πλαίσια λειτουργίας της και αξιοποίησης των δεδομένων, η επιτροπή περιλαμβάνει τρεις ομάδες εργασίας (working groups, WG), οι οποίες ασχολούνται με: 1. Την εξέταση και αξιολόγηση των επιστημονικών παραμέτρων του κλιματικού συστήματος, του κλίματος και των κλιματικών μεταβολών (WG1). 2. Τον προσδιορισμό των αδυναμιών, των επιπτώσεων-κοινωνικών και οικονομικών-αλλά και τις τυχόν προσαρμογές στην αλλαγή του κλίματος (WG2). 3. Τη διερεύνηση των επιλογών για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και προσδιορισμός πιθανών πολιτικών για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων (WG3). 28 Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως εννοιολογικά και σε σχέση με την Ιδρυτική Συνθήκη για την Κλιματική Αλλαγή, η έννοια της κλιματικής αλλαγής διαφέρει, καθώς σύμφωνα με την επιτροπή, κλιματική αλλαγή θεωρείται «οποιαδήποτε αλλαγή στο κλίμα με το πέρασμα των ετών, λόγω είτε φυσικής μεταβλητότητας είτε σαν αποτέλεσμα ανθρώπινης δραστηριότητας». Μέχρι στιγμής, με τη βοήθεια και τον συντονισμό επιστημόνων από όλο τον κόσμο, έχει δημοσιεύσει τέσσερις εκθέσεις σχετικά με τις κλιματικές αλλαγές (1990, 1995, 2001, 2007), ενώ κοντεύουν σχεδόν να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες και για την επόμενη-αναμενόμενη ημερομηνία δημοσίευσης εντός του έτους Σύμφωνα με τον Wall (1998) ο τουρισμός δε βρισκόταν ανάμεσα στα θέματα ενδιαφέροντος στην πρώτη (1 η ) έκθεση που δημοσιεύθηκε, σε αντίθεση με αυτές που ακολούθησαν. Για τον λόγο αυτό στην περίπτωση της παρούσας εργασίας θα διερευνηθεί η μελέτη που πραγματοποιεί η Ομάδα Εργασίας 2 στα πλαίσια της 4 ης έκθεσης αξιολόγησης της επιτροπής, όπου εξετάζονται εν γένει οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. 27 Ο.Η.Ε.: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, United Nations 28 4 th assessment report, Working Group 2 (2007) 44

45 Με τη βοήθεια λοιπόν του Moreno (2010, κεφάλαιο 3), ο οποίος πραγματοποιεί μια ηλεκτρονική αναζήτηση λέξεων στο κείμενο της έκθεσης αναζητώντας λέξεις όπως τουρισμός, τουρίστας, αναψυχή, ελεύθερος χρόνος, διακοπές, σχολικές διακοπές, σπορ, με ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή των λέξεων μετά από έλεγχο για τη φράση στην οποία ανήκαν, καταλήγει κανείς στα παρακάτω συμπεράσματα: Μεγάλη αναφορά στον τουρισμό γίνεται στα κεφάλαια που έχουν να κάνουν με τη Βιομηχανία, τις Εγκαταστάσεις και την Κοινωνία και τα Παράκτια Συστήματα και περιοχές Χαμηλού Υψομέτρου. Παρατηρούνται σημαντικά γεωγραφικά κενά, καθώς η κυριότερη αναφορά γίνεται στα Μικρά Νησιά (Νησιά Καραϊβικής, συμπλέγματα νησιών Ειρηνικού, κλπ.) και στην Ευρώπη, με την Αφρική και την Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία να ακολουθούν. Γίνεται μικρή ως και καθόλου αναφορά σε άλλα κεφάλαια, όπως αυτό της Ανθρώπινης Υγείας και των Αποθεμάτων Πόσιμου Νερού, όπου είναι τομείς που επηρεάζονται και επηρεάζουν άμεσα τον τουρισμό. Έτσι εντοπίστηκαν τέσσερις (4) κύριες περιοχές συζήτησης του τουρισμού στην έκθεση: 1. Επιπτώσεις ενός διαφοροποιημένου κλίματος και μελλοντική περιβαλλοντική αλλαγή καθοδηγούμενη από το κλίμα σε ευάλωτες περιοχές (βουνά, παραθαλάσσιες περιοχές). Βουνά, χιόνια και πάγος, αρνητικές επιπτώσεις κυρίως σχετίζονται με τη μείωση της κρυόσφαιρας, ενώ το σκι είναι η δραστηριότητα που πλήττεται κυρίως από την αλλαγή αυτή. Η παγκόσμια υπερθέρμανση προκαλεί την υποχώρηση των παγετώνων και μεταβάλλει τη χρονική και χωρική διανομή της απαιτούμενης φυσικής κάλυψης χιονιού. Διαφοροποιημένες δραστηριότητες όπως το σπα, ο θεραπευτικός τουρισμός, ο οικοτουρισμός κλπ., οι οποίες ταυτόχρονα με τα θετικά αποτελέσματα που έχουν ως προς την προσέλκυση τουριστών και την αναζωογόνηση της οικονομίας μπορεί να αυξήσουν την πίεση που ασκούν οι επισκέπτες στα διάφορα πάρκα εξαιτίας του συνωστισμού και των οικολογικών επιπτώσεων. Παραθαλάσσιες περιοχές και νησιά, αποτελούν περιοχές υψηλού κινδύνου καθώς οι οικονομίες τους συνδέονται στενά με κλιματικά Εικόνα 7: Ήλιος, θάλασσα και άμμος ευαίσθητους πόρους. Η ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) ελκυστικότητα των ακτών έχει σαν αποτέλεσμα δυσανάλογα ραγδαία εξάπλωση της οικονομικής δραστηριότητας εξαιτίας του θέλγητρου ήλιος, θάλασσα και άμμος ( sun, sea and sand ), με αποτέλεσμα να υπάρχουν σημαντικές επιπτώσεις στις περιοχές. Αξίζει να εξετασθεί 45

46 η διαθεσιμότητα υδάτινων πόρων καθώς οι αλλαγές στις συνθήκες βροχόπτωσης και η υφαλμύρωση του νερού εξαιτίας της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, αυξάνουν τον ανταγωνισμό μεταξύ των διαφόρων χρηστών του νερού (γεωργοί, τουρισμός), ενώ περιορίζεται η τουριστική ανάπτυξη και υποβαθμίζεται η υπάρχουσα. Τέλος, από τις παραπάνω περιοχές αυτές που αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι τα μικρά νησιά καθώς αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε ενισχυμένη μορφή. 2. Προσαρμογή από προορισμούς. Διακρίνονται τρείς κατηγορίες διαδικασιών προσαρμογής, η τεχνολογική, η διευθυντική-τεχνοκρατική και η προσαρμογή συμπεριφοράς με τις δύο πρώτες να λαμβάνουν τη μεγαλύτερη προσοχή. Προτάσεις σχετικά με την τεχνολογική προσαρμογή είναι η παραγωγή χιονιού για την αποφυγή της μείωσης της περιόδου που μπορεί κανείς να κάνει σκι, φυτά αφαλάτωσης για να αποφευχθούν οι περίοδοι έλλειψης νερού, κλιματισμός για παροχή ανέσεων των επισκεπτών και προστασία των υποδομών από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τις πλημμύρες. Μερικές από τις λύσεις που προτάθηκαν στη δεύτερη κατηγορία είναι η προώθηση νέων μορφών τουρισμού-π.χ. πολιτιστικός τουρισμός-να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στις ανθρώπινες παρά στις φυσικές ατραξιόν των περιοχών και διαφοροποίηση των εσόδων από τις επιχειρήσεις τουρισμού-π.χ. νέες δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου όπως σπα, συνεδριακά κέντρα, σκι γρασιδιού, πεζοπορία ή ακόμα και οικοτουρισμός για τα υφιστάμενα θέρετρα που μπορεί κανείς να κάνει σκι. 3. Προσαρμογή συμπεριφοράς τουριστών. Κάτι τέτοιο πραγματοποιείται σχεδόν ασυναίσθητα καθώς οι επισκέπτες των διαφόρων περιοχών δεν έχουν ακριβή γνώση των κλιματικών δεδομένων της περιοχής αυτής, έτσι καθώς το κλίμα είναι ο σημαντικότερος παράγοντας επηρεασμού της επιλογής ενός προορισμού (Βάλμη, 2011), μερικές περιοχές μπορεί να μοιάζουν περισσότερο ελκυστικές εξαιτίας της βελτίωσης του μικροκλίματος σε αντίθεση με άλλες όπου χάνουν την αρχική τους δύναμη-π.χ. η Βαλτική το καλοκαίρι σε σχέση με τη Μεσόγειο το καλοκαίρι. Παρ όλα αυτά, σε παγκόσμια κλίμακα, οι αλλαγές στους συνολικούς αριθμούς τουριστών διεθνώς προερχόμενες από την κλιματική αλλαγή φαίνεται να είναι σαφέστατα λιγότερες με αυτές που σχετίζονται με την οικονομική και την πληθυσμιακή αύξηση (4 th assessment report, Working Group 2, 2007-Chapter 3). Τέλος, αλλαγές συμπεριφοράς μπορεί να οφείλονται επίσης σε θεσμικές εξελίξεις όπως είναι η τιμή της ενέργειας. 4. Μετριασμός κλιματικής αλλαγής. Ο μετριασμός της κλιματικής αλλαγής ταυτίζεται με τις επιλογές προσαρμογής του τουρισμού όπως είναι ο κλιματισμός, οι βελτιωμένες τεχνικές δόμησης, αναφύτευση δέντρων και θάμνων και οι οποίες μπορούν να έχουν είτε άμεσα είτε έμμεσα αποτελέσματα στην κατανάλωση ενέργειας και την παραγωγή εκκρίσεων αερίων του θερμοκηπίου (Moreno, κεφάλαιο 3). 46

47 Γ. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ-ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Οι παράκτιες περιοχές και τα παράκτια συστήματα έχουν έναν κυρίαρχο ρόλο στην παρούσα εργασία, αφ ενός μεν γιατί είναι αυτά που ουσιαστικά αντιμετωπίζουν τις δυσμενέστερες επιπτώσεις από πλευράς ακραίων καιρικών φαινομένων και αφ ετέρου γιατί στα μέρη αυτά εκδηλώνεται ο τουρισμός σαν μαζικό φαινόμενο με αποτέλεσμα να έχει σοβαρές επιπτώσεις είτε θετικές είτε αρνητικές. Οι ακτές είναι δυναμικά συστήματα που υπόκεινται σε μεταβολές της μορφής τους σε αυθαίρετο χρόνο και χώρο εξαιτίας ορισμένων γεωμορφολογικών και ωκεανογραφικών παραγόντων αλλά και της ανθρώπινης δραστηριότητας (4 th assessment report, Working Group 2, Chapter 6). Η εκμετάλλευση των ακτών και η παράλληλη αύξηση του πληθυσμού που κατοικεί σε αυτές-το 23% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικεί σε απόσταση εντός 100χμ. από την ακτή και σε ύψος μικρότερο των 100μ.-έχει οδηγήσει τα φυσικά οικοσυστήματα των περιοχών σε διαφοροποίηση-δραστηριότητες όπως γεωργία, αλιεία και δασοκομία αναπτύσσονται-ενώ η ελκυστικότητα των περιοχών αυτών έχει σαν αποτέλεσμα τη δυσανάλογα ραγδαία εξάπλωση της οικονομικής δραστηριότητας, των εγκαταστάσεων, των αστικών κέντρων και των τουριστικών θέρετρων. Παρακάτω αναφέρονται μερικές ήδη παρατηρημένες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις παραθαλάσσιες περιοχές-οι επιπτώσεις αυτές γίνονται ιδιαίτερα έντονες και αισθητές κυρίως στους πόλους και στους τροπικούς υφάλους: Αύξηση της έντασης των τροπικών κυκλώνων. Άνοδος της στάθμης της θάλασσας κατά 1,7 ±0,5 mm/χρόνο κατά τον 20 ο αιώνα. Άνοδος της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας (SST 29 ) κατά 0,6 ο C από το Η μείωση της κάλυψης της θάλασσας από πάγο οδηγεί στη δημιουργία ισχυρότερων κυματισμών όπου είναι εκτεθειμένες οι ακτές. Οποιαδήποτε αύξηση στην SST απειλεί τους κοραλλιογενείς υφάλους. Όπως είναι αναμενόμενο, η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει μεταβολές και στην ανθρώπινη κοινωνία τόσο παροντικές όσο και μελλοντικές, παρ όλα αυτά η διαφορετικότητα των ακτών είναι αυτή που θα προσδιορίσει το μέγεθος της επίπτωσης που θα έχει η μεταβολή αυτή στην περιοχή και εν συνεχεία στον άνθρωπο. Ανθρώπινες εγκαταστάσεις, υποδομές και μετοίκηση Με διάφορους τρόπους μπορούν να επηρεαστούν οι εγκαταστάσεις και οι υποδομές, όπως για παράδειγμα η άνοδος της στάθμης της θάλασσας ανεβάζει αυτόματα τα μέγιστα 29 SST: Sea Surface Temperature 47

48 επίπεδα νερού με πιθανή ενίσχυση της σφοδρότητας των καταιγίδων, ενώ η υφαλμύρωση είναι σε θέση να απειλήσει τα αποθέματα πόσιμου νερού της περιοχής. Η υποβάθμιση των παραθαλάσσιων οικοσυστημάτων-παραλίες, νησιά που λειτουργούν σαν εμπόδια, κλπ.-μπορει να οδηγήσει στην απομάκρυνση των φυσικών αμυνών των παραθαλάσσιων κοινοτήτων με αποτέλεσμα να πλήττονται σφοδρότερα σε μια πιθανή άνοδο της στάθμης της θάλασσας, ενός τυφώνα ή κάποιου άλλου ακραίου συμβάντος. Ταυτόχρονα, η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού, η διάχυση του αστικού ιστού, η αυξανόμενη ζήτηση για ιδιοκτησίες με θαλάσσιο μέτωπο και η ανάπτυξη παραθαλάσσιων θέρετρων έχουν αυξανόμενο αρνητικό αντίκτυπο στα προστατευμένα παραθαλάσσια οικοσυστήματα. Αξίζει να σημειωθεί πως πολλές παραθαλάσσιες πόλεις προστατεύονται από τεχνητά συστήματαπ.χ. Τόκυο, Σαγκάη, Αμβούργο, Ρότερνταμ και Λονδίνο-και είναι περισσότερο ευάλωτες σε γεγονότα που ξεπερνούν τα στάνταρ ασφάλειας και προστασίας της περιοχής ή σε αποτυχίες του συστήματος. Αναψυχή και τουρισμός Οι άμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό είναι κατά τη διαδικασία επιλογής προορισμού, προδιαθέτοντας τους τουρίστες να διαλέξουν έναν διαφορετικό προορισμό, ενώ οι έμμεσες έρχονται σαν αποτέλεσμα της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και της παράλληλης διάβρωσης της παραλίας (Πίνακας 7). Μια γενική παραδοχή είναι πως η άνοδος της θερμοκρασίας κάνει καλό στον τουρισμό, ωστόσο η θερμοκρασία και η βροχόπτωση μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα του νερού στις παραθαλάσσιες περιοχές οδηγώντας έτσι περισσότερες παραλίες σε κλείσιμο. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως τα υψηλά κόστη προστασίας των ακτών σε μικρά νησιά και περιοχές ιδιαίτερα ευάλωτες σε ακραία γεγονότα είναι αποτρεπτικά για την προώθηση του τουρισμού στις περιοχές αυτές. Εικόνα 8: Διάβρωση παραλιών ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) Παρά τα όσα αναφέρονται παραπάνω και σύμφωνα με τον Moreno (2010) υπάρχει μια στοιχειώδης διαφορά ανάμεσα στον παράκτιο και τον θαλάσσιο τουρισμό-coastal και marine tourism-όπου οι δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου που πραγματοποιούνται στις 48

49 ακτές περιλαμβάνουν την ηλιοθεραπεία και τη συλλογή αντικειμένων (όπως για παράδειγμα νεκρά κοχύλια, τμήματα κοραλλιών), την εκτίμηση της φύσης ή την παρακολούθηση της άγριας ζωής που βρίσκεται στη στεριά, σε αντίθεση με τις καταδύσεις και την υποθαλάσσια φωτογράφηση, τις κρουαζιέρες και το ψάρεμα όπου είναι μερικές μόνο από τις δραστηριότητες που γίνονται στη θάλασσα και μόνο. Καθώς λοιπόν η τεχνολογία εξελίσσεται και γίνεται πιο οικονομική έχει κάνει αυτές τις δραστηριότητες ικανές να αναπτυχθούν σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου. Το κλίμα και οι αλλαγές αυτού έχουν άμεση επίπτωση τόσο στις φυσικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές πηγές οι οποίες είναι διαθέσιμες στον τουρισμό όσο και στην άνεση, τις αντιλήψεις και την ασφάλεια των συμμετεχόντων-τουριστών. Ο παράκτιος τουρισμός, όπως έχει προαναφερθεί, στηρίζεται κυρίως στην ηλιοθεραπεία και την κολύμβηση, έτσι οι τουρίστες είναι πολύ ευαίσθητοι σε καιρικές μεταβλητές όπως είναι η βροχόπτωση-κατακρήμνιση, η θερμοκρασία και ο άνεμος, ενώ οι μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί εστιάζουν κυρίως (i) στον προσδιορισμό των προτιμήσεων σε συγκεκριμένες καιρικές συνθήκες και στην καταλληλότητα του κλίματος των παράκτιων περιοχών-δηλαδή στην άνεση των τουριστών-στηριζόμενοι στις προτιμήσεις τους και (ii) στο να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη καταλληλότητα που αναφέρθηκε. Το μεγαλύτερο μέρος των μελετών που έχει πραγματοποιηθεί χρησιμοποιεί τον δείκτη TCI όπου και προσδιορίζεται η ικανοποίηση των τουριστών. Σε πολλές περιπτώσεις όμως η επίπτωση που έχει η κλιματική αλλαγή στον τουρισμό έρχεται σε δεύτερη μοίρα καθώς πρωτίστως εξετάζεται η επίπτωση που αυτή έχει στις διάφορες πηγές του οικοσυστήματος που αποτελεί τη βάση της τουριστικής δραστηριότητας, έτσι κρίνεται απαραίτητη η επαρκής γνώση σχετικά με τις φυσικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα διάφορα οικοσυστήματα πριν από κάθε άλλο. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν οι επιπτώσεις που έχουν οι κοραλλιογενείς ύφαλοι και κατά συνέπεια οι περιοχές οι οποίες στηρίζονται στις καταδύσεις για παρακολούθηση και φωτογράφηση, καθώς επίσης και οι συγκεκριμένοι τύποι άγριας ζωής στους οποίους στηρίζονται δραστηριότητες παρακολούθησης και πιο συγκεκριμένα πρέπει να περιορισθεί το φαινόμενο μείωσης του πληθυσμού τους αλλά και να προσδιοριστεί το πόσο συχνά επαναλαμβάνονται τα σχετικά με αυτούς τους τύπους φυσικά φαινόμενα (Moreno, 2010). 49

50 Πίνακας 7: Περίληψη των σχετικών με το κλίμα επιπτώσεων σε διάφορους κοινωνικό-οικονομικούς τομείς στις παράκτιες ζώνες ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Άνοδος θερμοκρασίας (αέρας και θάλασσα) Ακραία γεγονότα (καταιγίδες, κύματα) ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΞΑΡΤΩΜΕΝΕΣ ΑΠΌ ΤΟ ΚΛΙΜΑ Πλημμύρες Άνοδος Διάβρωση (στάθμη ταμιευτήρων (στάθμη θάλασσας, νερού (στάθμη θάλασσας, απορροή θάλασσας) καταιγίδες, κύματα) Υφαλμύρωση (στάθμη θάλασσας, απορροή) Βιολογικά συμβάντα (όλοι οι κλιματικοί παράγοντες) Αποθέματα πόσιμου νερού X X X X - X x Γεωργία και δασοκομία X X X X - X x Ιχθυοκαλλιέργειες X X x - x X X Υγεία X X X x - X X Αναψυχή και τουρισμός X X x - X - X Βιοποικιλότητα X X X X X X X Εγκαταστάσεις/Υποδομές X X X X X X - *X = Έντονο, x = Αδύναμο, - = Αμελητέο ή μη προσδιορισμένο ΠΗΓΗ: IPCC-Working Group 2 (2007), Fourth Assessment Report-Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability, USA, IPCC 50

51 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

52 Δ. ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΚΛΙΜΑ-ΔΕΙΚΤΕΣ Στο κεφάλαιο αυτό της εργασίας επιχειρείται η συσχέτιση του κλίματος, των καιρικών συνθηκών αλλά και των ακραίων φαινομένων με δείκτες ώστε να γίνει ευκολότερη η κατανόηση του βαθμού στον οποίο επηρεάζει ο τουρισμός το κλίμα αλλά και το αντίστροφο, δηλαδή κατά πόσο είναι σε θέση το κλίμα και η κλιματική αλλαγή να επηρεάσουν διάφορα κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά δεδομένα. Αξίζει εδώ να αναφερθεί πως σαν κλίμα ορίζεται το σύνολο των δεδομένων και στατιστικών-τουλάχιστον τριάντα (30) χρόνων-θερμοκρασίας, υγρασίας, ατμοσφαιρικής πίεσης, ανέμου και κατακρήμνισης, ατμοσφαιρικής μέτρησης των αέριων σωματιδίων και άλλες στοιχειώδεις μετεωρολογικές μετρήσεις για μια περιοχή, ωστόσο κλίμα δεν είναι ο καιρός μιας περιοχής-αυτός έχει να κάνει με την παρούσα κατάσταση των δεδομένων που αναφέρθηκαν παραπάνω. Το κλίμα μιας περιοχής παράγεται από το κλιματικό σύστημα, όπου αποτελείται από την ατμόσφαιρα, την υδρόσφαιρα, την κρυόσφαιρα, τη γήινη επιφάνεια και τη βιόσφαιρα. Οι παράγοντες που συντελούν στη μεταβολή του κλίματος από τόπο σε τόπο είναι: Το γεωγραφικό πλάτος και το υψόμετρο. Η διανομή ξηράς και θάλασσας. Το ανάγλυφο και η κάλυψη του εδάφους. Οι άνεμοι. Τα κέντρα υψηλής και χαμηλής πίεσης. Σύμφωνα λοιπόν με την IPCC και το γλωσσάρι ο ορισμός του κλίματος είναι:...ο μέσος καιρός, η πιο αυστηρά, η στατιστική περιγραφή όσον αφορά τη μέση τιμή και τη μεταβλητότητα των σχετικών ποσοτήτων για μια περίοδο, η οποία κυμαίνεται από μερικούς μήνες μέχρι χιλιάδες και εκατομμύρια χρόνια. Η κλασσική περίοδος είναι 30 χρόνια, όπως έχει οριστεί από τον ΠΜΟ. Αυτές οι ποσότητες είναι κυρίως μεταβλητές επιφάνειας όπως η θερμοκρασία, η κατακρήμνιση και ο άνεμος. Το κλίμα σε μια γενικότερη έννοια είναι η κατάσταση, συμπεριλαμβανομένης μιας στατιστικής περιγραφής, του κλιματικού συστήματος Η αρχική κατηγοριοποίηση του κλίματος πραγματοποιήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες, ενώ οι σύγχρονες μέθοδοι χωρίζονται σε γενετικές-εστιάζουν στο τι προκαλεί το κλίμα-και σε εμπειρικές μεθόδους-εστιάζουν στις επιπτώσεις του κλίματος. Κλιματολογία τώρα είναι η μελέτη του κλίματος, όπου επιστημονικά προσδιορίζεται ως οι μέσες καιρικές συνθήκες που απαντώνται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Η βασική γνώση του κλίματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόβλεψη του καιρού χρησιμοποιώντας αναλογικές τεχνικές και κλιματικούς δείκτες, ενώ τα διάφορα κλιματικά μοντέλα χρησιμοποιούνται για διαφόρους σκοπούς από τη μελέτη της δυναμικής του καιρού και του κλιματικού συστήματος ως και σε προβολές του μελλοντικού κλίματος. Εικόνα Εξώφυλλο Δεύτερου Μέρους: Τα κανάλια της Βενετίας ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 15/09/2013) 52

53 Οι κλιματικοί δείκτες με τη σειρά τους χρησιμοποιούνται από τους επιστήμονες σε διάφορα κλιματικά μοντέλα-γνωστά και ως μέσα μεταβλητότητας-στην προσπάθειά τους να χαρακτηρίσουν και να καταλάβουν τους διάφορους κλιματικούς μηχανισμούς που απολήγουν στον καθημερινό καιρό μας. Πιο συγκεκριμένα, οι κλιματικοί δείκτες προσδιορίζονται ως: μια υπολογιζόμενη τιμή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει την κατάσταση και τις αλλαγές στο κλιματικό σύστημα (Πανεπιστήμιο Αμβούργου 30 ) μια τυποποίηση των κλιματικών συνθηκών που επικρατούν σε μια περιοχή, με υπολογισμό σε σημειακή βάση και εν συνεχεία με επιφανειακή ολοκλήρωση στις διάφορες περιοχές μελέτης με σκοπό την κατηγοριοποίηση των περιοχών αυτών και τον χαρακτηρισμό τους (ΙΤΙΑ, 2009) Ο καθένας από τους κλιματικούς δείκτες βασίζεται σε συγκεκριμένες παραμέτρους και περιγράφει μόνο συγκεκριμένες πτυχές του κλίματος ενώ υπάρχει εξίσωση που τους προσδιορίζει και χρησιμοποιεί τα επονομαζόμενα κλιματικά στοιχεία. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως τα κλιματικά στοιχεία που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι ουσιαστικά μετρήσιμες παράμετροι που επηρεάζουν τις ιδιότητες του κλιματικού συστήματος πρωταρχικά, παίρνοντας για παράδειγμα τις ατμοσφαιρικές παραμέτρους όπως η πίεση και η θερμοκρασία του αέρα, η κατακρήμνιση και η ηλιακή ακτινοβολία, καθώς επίσης και μη ατμοσφαιρικές παραμέτρους όπως είναι η κάλυψη από πάγο και η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας. Χαρακτηριστικό γνώρισμα των δεικτών αυτών είναι η απλότητα και η πληρότητα, ενώ συνδυάζουν πληθώρα πληροφοριών σε μια γενικευμένη, ολιστική περιγραφή της ατμόσφαιρας ή των ωκεανών και οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον χαρακτηρισμό των παραγόντων που επηρεάζουν το παγκόσμιο κλιματικό σύστημα. Όλα τα παραπάνω έχουν σαν αποτέλεσμα την ύπαρξη μεγάλης ποικιλίας κλιματικών δεικτών που έχουν προσδιοριστεί και εξεταστεί σε αμέτρητες εκδόσεις και δημοσιεύσεις. 1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ 1.1. ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Πανεπιστήμιο του Αμβούργου Έχουν σχηματιστεί δείκτες για τη θερμοκρασία του αέρα (πραγματοποιούνται μετρήσεις καθημερινά 2μ. πάνω από το έδαφος, ενώ καταγράφονται οι ημερήσιες μέγιστες και ελάχιστες θερμοκρασίες), για την κατακρήμνιση (καταγράφονται τα μεγέθη της κατακρήμνισης, η ένταση, η διάρκεια, το είδος-βροχή, χιόνι, χαλάζι-ενώ για να μελετηθεί η διαφοροποίηση κατά τη βροχόπτωση έχει δημιουργηθεί ο SPI, Standard Precipitation Index 31 ), δείκτες για την πίεση του αέρα αλλά και τη θερμοκρασία στην επιφάνεια της 30 (επίσκεψη 21/03/2013) 31 Standard Precipitation Index: Πρότυπος Δείκτης Ατμοσφαιρικής Κατακρήμνισης 53

54 θάλασσας. Μερικοί από αυτούς τους δείκτες φαίνονται παρακάτω (Πανεπιστήμιο Αμβούργου): Πίνακας 8: Καταμερισμός δεικτών ανάλογα με το είδος και το αντικείμενο που πραγματεύονται. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΑΕΡΑ Παγετός και ημέρες πάγου Καλοκαιρινές ημέρες και τροπικές νύχτες Μέγιστες τιμές εντός μιας συγκεκριμένης περιόδου Ημερήσιο εύρος θερμοκρασιών Ημερήσιος βαθμός θέρμανσης Διάρκεια ζέστης και ψύχους Διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου Αρκτική ταλάντωση (ΑΟ) Ανταρκτική ταλάντωση (ΑΑΟ) El Niño / La Niña ΚΛΙΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΗ Μέγιστη 1- και 5-ημέρες κατακρήμνισης το χρόνο Απλός δείκτης έντασης βροχοπτώσεων Ετήσιος αριθμός ημερών με βροχόπτωση μεγαλύτερη από ένα καθορισμένο όριο Μέγιστη διάρκεια ξηρασίας Μέγιστη διάρκεια υγρασίας Συνολική ετήσια κατακρήμνιση όταν το ποσοστό της βροχής είναι πάνω από το καθορισμένο όριο (Perzentil) ΠΙΕΣΗ ΑΕΡΑ Συνολική ετήσια κατακρήμνιση υγρών ημερών Ταλάντωση Βόρειου Ατλαντικού (ΝΑΟ) Πρότυπο Ειρηνικού-Βόρειας Αμερικής (ΡΝΑ) Νότια ταλάντωση (SO) ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Δεκαετής ταλάντωση Ειρηνικού ΠΗΓΗ: Πανεπιστήμιο Αμβούργου, Ερευνητική ομάδα ΙΤΙΑ, ΕΜΠ Ατλαντική ταλάντωση πολλαπλών δεκαετιών Άλλα παραδείγματα δεικτών από τα παραπάνω είναι αυτά που παρουσιάζονται στην εργασία που συντάχθηκε από μια ομάδα ερευνητών 32 στα πλαίσια της ερευνητικής ομάδας ΙΤΙΑ του ΕΜΠ 33, όπου πραγματοποιείται παρουσίαση και κατηγοριοποίηση διαφόρων κλιματικών και βιοκλιματικών δεικτών. ΚΛΙΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Είναι η τυποποίηση των κλιματικών συνθηκών που επικρατούν σε μια περιοχή. Τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι δείκτες ξηρότητας που είναι σε θέση να χαρακτηρίσουν ένα κλίμα ξηρό, μεσογειακό ή υγρό, όπως αυτός του Martone. I = P ε / (T ε + 10) (1) I = 12P / (T + 10) (2) όπου P ε, P η ετήσια και μηνιαία κατακρήμνιση σε mm και T ε, Τ η ετήσια και μηνιαία θερμοκρασία αέρα σε ο C αντίστοιχα. 32 Παπαδοπούλου Γ., Γεωργίου Ε., Μαμάσης Ν., Μιμίκου Μ. 33 ΕΜΠ: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο 54

55 ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ 34 Υπάρχει πλήθος τέτοιων δεικτών, ουσιαστικά όμως χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τους βιομετεωρολογικούς και τους θερμοφυσιολογικούς. Οι βιομετεωρολογικοί δείκτες αξιοποιούν μετεωρολογικά δεδομένα, όπως είναι η θερμοκρασία, η ηλιακή ακτινοβολία, η σχετική υγρασία και η ταχύτητα του ανέμου, για την περιγραφή της επίδρασης των διαφόρων κλιματικών συνθηκών στον άνθρωπο. Χαρακτηρίζονται ως ιδιαίτερα απλοί, ωστόσο δεν λαμβάνεται υπόψη η διαφορετική ανταπόκριση των ανθρώπινων οργανισμών στις ίδιες κλιματικές συνθήκες. Έτσι παρακάτω έχουμε τους εξής δείκτες: Δείκτης δυσφορίας (Heat index, HI), όπου εκτιμάται η φαινομενική θερμοκρασία, δηλαδή η θερμοκρασία που αισθάνεται ένας δέκτης στο περιβάλλον, συνδυάζοντας τη μετρημένη ατμοσφαιρική θερμοκρασία και τη σχετική υγρασία. Στην πραγματικότητα όταν η σχετική υγρασία είναι υψηλή, ο ρυθμός εξάτμισης μικραίνει με αποτέλεσμα η θερμότητα να αποβάλλεται με χαμηλότερο ρυθμό από το σώμα, έτσι ο άνθρωπος έχει την αίσθηση ότι η θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη από την πραγματική. Έτσι ο δείκτης δυσφορίας δίνεται από τη σχέση: HI = T για Τ<68 ο F (20 o C) και HI = -42,379+2, *T+10, *RH-0, *T*RH- 0, *T 2-0, *RH 2 +0, *T 2 *RH+0, *T*RH 2-0, *(T*RH) 2 για Τ>68 ο F (20 o C) (3) όπου T η θερμοκρασία του περιβάλλοντος ( ο F) και RH η σχετική υγρασία (%). Wind chill index (WCI), ο οποίος κωδικοποιεί την απώλεια θερμότητας του ανθρώπου κατά τη χειμερινή περίοδο, ενώ ο δείκτης αυξάνεται με τη μείωση της θερμοκρασίας και την αύξηση της ταχύτητας του ανέμου, είναι ουσιαστικά η θερμική αίσθηση του ανθρώπου. Δίνεται από τη σχέση: WCI = (10*V 0,5 + 10,45-V) * (33-T)*1,163 (4) όπου V η ταχύτητα του ανέμου σε m/sec και T η θερμοκρασία του αέρα σε ο C. Iclp-Insulation predicted index, είναι ένας σύνθετος δείκτης όπου προσδιορίζει κατά προσέγγιση την προβλεπόμενη τιμή της θερμικής μόνωσης που θα πρέπει να παρέχουν τα ενδύματα, έτσι ώστε το άτομο να διατηρήσει τη θερμική του άνεση, ενώ δίνεται από τη σχέση: Iclp = (5) 34 Στο παράρτημα της εργασίας παρατίθενται πίνακες με την κατηγοριοποίηση και χαρακτηρισμό των αποτελεσμάτων του κάθε δείκτη. 55

56 όπου t η θερμοκρασία του αέρα σε ο C, M ο μεταβολισμός σε W/m 2 προεπιλεγμένη τιμή 135 W/m 2 και v η ταχύτητα του ανέμου σε m/s. με Οι θερμοφυσιολογικοί δείκτες με τη σειρά τους πραγματοποιούν μια συγκριτική θεώρηση του συνόλου των θερμικών παραγόντων με σκοπό την εκτίμηση της επίδρασης του κλίματος στον ανθρώπινο οργανισμό. Για το λόγο αυτό οι συγκεκριμένοι δείκτες σαν δεδομένα εισόδου χρησιμοποιούν και χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φυσιολογίας, όπως ηλικία, φύλο, ένταση εργασίας, κλπ., ενώ πλεονεκτούν σε σχέση με άλλους γιατί τα μετεωρολογικά δεδομένα εισόδου που απαιτούν είναι τα πλέον κοινά, δηλαδή θερμοκρασία, σχετική υγρασία, ταχύτητα ανέμου και ακτινοβολία. TCI-Tourist Climate Index, συνδυάζει πέντε παραμέτρους με σκοπό να βοηθήσει τους διαφόρους ταξιδιώτες που βρίσκονται στα διάφορα μέρη του κόσμου σε διαφορετικές περιόδους του έτους. Πιο συγκεκριμένα ο δείκτης δίνεται από τη σχέση: όπου: TCI = 8*Cld + 2*Cla +4*R + 4*S + 2*W (6) Cld, ο ημερήσιος δείκτης που υπολογίζεται από την Τ 1 μέγιστη ημερήσια θερμοκρασία αέρα και από την ελάχιστη σχετική υγρασία RH (%) Cla, ο ημερήσιος δείκτης που υπολογίζεται από τη μέση ημερήσια θερμοκρασία αέρα Τ 2 και από τη μέση ημερήσια σχετική υγρασία RH (%) R, η βροχή σε mm S, η ημερήσια διάρκεια της ηλιακής ακτινοβολίας (h) W, η μέση ταχύτητα του ανέμου (m/sec) Summer Simmer Index (SSI), εκτιμά την πραγματική θερμοκρασία που αισθάνονται τα άτομα προσφέροντας προειδοποίηση για τους κινδύνους που εγκυμονεί η έκθεση των ανθρώπων στη ζέστη. Υπολογίζεται από τη σχέση: SSI = 1,98 * [T(F) (0,55-0,0055 (RH)) * (T(F)-58)] 56,83 (7) όπου T(F) η θερμοκρασία του αέρα σε o F και RH (%) η σχετική υγρασία Άλλες πηγές Σύμφωνα με το Σουηδικό Μετεωρολογικό και Υδρολογικό Ινστιτούτο, μερικοί τομείς της οικονομίας δίνουν ιδιαίτερα μεγάλη βάση σε συγκεκριμένες καιρικές συνθήκες που παίζουν σημαντικό ρόλο στο παρόν κλίμα, χωρίς όμως να έχουν επαρκείς γνώσεις και να εξετάζουν τις πιθανές επιπτώσεις που θα έχουν αυτές οι συνθήκες στη μελλοντική κλιματική αλλαγή. Έτσι σχηματίστηκαν μια σειρά δεικτών ώστε να καλυφθεί το κενό πληροφοριών στο περιεχόμενο των μελετών τρωτότητας στους διαφορετικούς τομείς της οικονομίας. Έτσι έχουμε: 56

57 Εντατική βροχόπτωση, εξετάζεται η ένταση της βροχόπτωσης σε μικρή χωρική κλίμακα και εφαρμόζονται στη συνέχεια τα αποτελέσματα στο σύνολο της εξεταζόμενης περιοχής. Υγρές περίοδοι, εξετάζεται η κατακρήμνιση σε μια περιοχή για επτά (7) ημέρεςσχέση με τη διάρκεια των έξτρα-τροπικών κυκλώνων στη βόρεια Ατλαντικό- Ευρωπαϊκή περιφέρεια. Για εξέταση μεγαλύτερων περιόδων, χρησιμοποιούνται στοιχεία εξατμισοδιαπνοής. Ξηρασίες, περίπλοκα φαινόμενα που προσδιορίζονται από τον συνδυασμό του πλαισίου και της ισορροπίας ανάμεσα από τη ζήτηση για νερό και τη διαθεσιμότητα αυτού. Στην προκειμένη περίπτωση εξετάζεται η μετεωρολογική ξηρασία, δηλαδή η έλλειψη, η μειωμένη κατακρήμνιση-βροχόπτωση. Κάλυψη χιονιού, χωρίζεται σε τρία τμήματα, ένα για ανοιχτό χώρο, ένα για τα δάση και ένα για τις περιοχές που καλύπτονται από πάγο. Σε κάθε τμήμα μοντελοποιείται η πυκνότητα του χιονιού και το αντίστοιχο χιονόνερο. Ακραίες θερμοκρασίες, καθώς αυτές είναι που αυξάνουν τη μεροληψία όσο εντατικοποιούνται. Επιπρόσθετα, ο κύκλος ημερήσιας θερμοκρασίας είναι πολύ μικρός, γεγονός το οποίο επηρεάζει διάφορους δείκτες που έχουν σχεδιαστεί να μετράνε τις αλλαγές σε συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας, όπως είναι τα κύματα καύσωνα, οι τροπικές νύχτες και οι ζεστές καλοκαιρινές μέρες. Καλλιεργητική περίοδος και εποχή βλάστησης, καθώς η σχέση μεταξύ κλίματος και βλάστησης εξετάζεται από πλήθος δεικτών. Στηρίζονται στην αντίληψη για το βαθμό σχετικά με τις μέρες όπου μπορεί κανείς να καλλιεργήσει, ο οποίος είναι το άθροισμα της θερμοκρασίας πάνω από ένα συγκεκριμένο όριο. Συνθήκες ψύχους, εξετάζονται οι θερμοκρασίες κοντά στο σημείο ψύξης/τήξεως. Άνεμος, εξετάζονται ακραίοι άνεμοι και ριπές αυτών. Χαμηλή νέφωση, παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην εναέρια κίνηση και κυκλοφορία, καθώς κάνουν δυνατή την πτήση σύμφωνα με τους οπτικούς κανόνες. Η χαμηλή νέφωση προσδιορίζεται από σύννεφα στη βάση των 100m., ενώ απαιτείται να είναι τουλάχιστον καλυμμένο κατά 50% το πλαίσιο που εξετάζεται. Μούχλα και παγωμένη βροχή, ο πρώτος αναφέρεται στη μούχλα που εμφανίζεται στα κτίρια εξαιτίας των έντονων συνθηκών υγρασίας ενώ ο δεύτερος εξετάζει τον κίνδυνο εμφάνισης παγωμένης βροχής-όταν η μέγιστη θερμοκρασία δεν ξεπερνά το σημείο τήξεως και η βροχόπτωση τα 0,5mm. Παράλληλα υπάρχουν πλήθος ακόμα σύνθετων δεικτών, οι οποίοι συμβάλλουν στην εξαγωγή συμπερασμάτων που χρησιμοποιούνται κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, τόσο στην επιλογή προορισμού και δραστηριοτήτων που θα πραγματοποιηθούν από τους τουρίστες, όσο και στη λήψη αποφάσεων από τους αρμόδιους φορείς, τα όργανα και τις επιχειρήσεις για την αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων. Έτσι τέτοιοι δείκτες είναι: 57

58 o BCI-Beach Comfort Index 35, αποτελεί μια προσπάθεια ενσωμάτωσης της ανθρώπινης θερμικής αντίληψης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Το μοντέλο εφαρμόζεται με σκοπό να μετρηθεί η άνεση σε μια περιοχή διακοπών, ενώ προσδιορίζεται η ποσότητα θερμικού στρες που μπορεί το σώμα να υπομείνει. Έτσι η αντίληψη της θερμότητας εξετάζεται από την παρακάτω σχέση: όπου, PMV = [0, ,202*Exp (-0,036 Met/A)]*[(H-Ed-Esw-Ere-C-R)/A] (8) PMV: Predicted Mean Vote, μέτρηση αντίληψης θερμότητας Met: Μεταβολικός ρυθμός Α: Η επιφάνεια του σώματος Η: Η εσωτερική θερμότητα που προκαλείται από τον μεταβολισμό E d : Η λανθάνουσα ροή ενέργειας από διάχυση ατμών E sw : Η λανθάνουσα ροή ενέργειας από εξάτμιση του ιδρώτα E re : Η ροή ενέργειας από την αναπνοή C: Η μεταφερόμενη και η αγώγιμη ροή θερμότητας R: Η ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος που αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι o Κλιματικός δείκτης δεύτερης γενιάς για τον τουρισμό-cit 36, ο δείκτης χρησιμοποιεί θερμικά (ισορροπία ενέργειας ανθρώπινης θερμοκρασίας), αισθητικά (κάλυψη του ουρανού) και φυσικά (ένα δυαδικό συντελεστή ελέγχου ακραίων γεγονότων-βροχή ή ισχυρός άνεμος) στοιχεία ενώ ταυτόχρονα προσδιορίζει τις αξίες-όρια στηριζόμενος στην έρευνα των χρηστών. 35 Becker S. (1998) 36 De Freitas C., Scott D., McBoyle G. (2008) 58

59 Ε. ΜΟΝΤΕΛΑ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΚΛΙΜΑ- ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Το κλίμα παίζει πολύ μικρό ρόλο στην τουριστική βιβλιογραφία, ίσως επειδή η σημαντικότητα του θεωρείται αυτονόητη ή επειδή θεωρείται σταθερό και εκτός ελέγχου, ωστόσο μεταβάλλεται συνεχώς. Ο τουρισμός αντίστοιχα επηρεάζει το περιβάλλον και το κλίμα. Η σχέση μεταξύ αυτών των δύο μπορεί να προσεγγισθεί με δύο (2) τρόπους, εξετάζοντας: 1. τους τουρίστες και τι θα έπρεπε να προτιμούν ή το πως συμπεριφέρονται και 2. τους προορισμούς και το πώς μεταβάλλεται η ελκυστικότητά τους εξαιτίας του κλίματος και της διαχείρισης Καθώς λοιπόν τόσο το κλίμα όσο και ο τουρισμός είναι δύο φαινόμενα-δραστηριότητες που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή και τις επιλογές των ανθρώπων θα ήταν αδιανόητο να μην υπήρχαν μοντέλα που να βοηθούν στην κατανόηση τους. Έτσι για το κλίμα υπάρχουν διάφορα μοντέλα που είναι σε θέση να προσδιορίσουν τις επιπτώσεις αυτού στις διάφορες περιοχές κυρίως μέσω της πρόβλεψης των καιρικών φαινομένων που θα εκδηλωθούν εκεί-τέτοια παραδείγματα αποτελούν τα μοντέλα GCM 37 και RCM 38 όπου εξετάζουν την ατμόσφαιρα και τους ωκεανούς καθώς επίσης και τις αλληλεπιδράσεις αυτών. Αντίστοιχα υπάρχουν διάφορα μοντέλα κατηγοριοποίησης, εξέτασης και ελέγχου του παρεχόμενου τουριστικού προϊόντος, των προτιμήσεων των καταναλωτών αλλά και των διαφόρων τουριστικών ροών. Ωστόσο, τα μοντέλα που είναι σε θέση να συσχετίσουν το κλίμα με τον τουρισμό, τις αλληλεπιδράσεις που δημιουργούνται μεταξύ τους αλλά και το πως επηρεάζει το ένα το άλλο, δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένα. Καθώς λοιπόν αποτελούν ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο στην κατανόηση της σχέσης του κλίματος με τον τουρισμό αλλά και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικών με την ανάπτυξη των διαφόρων περιοχών, αναφέρονται παρακάτω μερικά από τα μοντέλα που συσχετίζουν το κλίμα με τον τουρισμό αλλά και το αντίστροφο. 1. ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΩΝ LISE AND TOL (2002) 39 Μια ενδεχόμενη αλλαγή στις κλιματολογικές συνθήκες μιας περιοχής είναι σε θέση να επηρεάσει άμεσα τη ζήτηση για τουρισμό στην περιοχή αυτή. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα θεωρείται πως οι τουρίστες έχουν πλήρη πληροφόρηση εκ των προτέρων για τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν, κάτι το οποίο θεωρείται εν μέρει σωστό εξαιτίας του διαδικτύου και των δυνατοτήτων αναζήτησης που έχουν οι χρήστες. Στην έρευνα των Lise και Tol (2002) το κλίμα απεικονίζεται από τη θερμοκρασία και τα επίπεδα βροχόπτωσης. Πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιείται η μέση θερμοκρασία του 37 GCM: General circulation models or global climate models, διεθνή κλιματικά μοντέλα 38 RCM: Regional climate models, τοπικά κλιματικά μοντέλα 39 Το σύνολο των δεδομένων της παραγράφου αντλήθηκαν από: Lise W. και Tol R., Impact of climate on tourist demand, Climatic Change 55 (σ ),ΟΛΛΑΝΔΙΑ 2002, ΕΚΔΟΣΕΙΣ Kluwer 59

60 θερμότερου μήνα του έτους των τελευταίων 30 ετών και η συνολική βροχόπτωση που παρατηρήθηκε τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο. Το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε είναι: L N ARRIVALS=β 0 +β 1 YEAR+β 2 AREA+β 4 POPDEN+β 5 COAST+β 6 GDPPC+β 7 TW+β 8 T W 2 +β 9 PS+β 10 PS 2 +error (9) Όπου οι δύο βασικές μεταβλητές που μελετούν το κλίμα είναι η θερμοκρασία (TW) και η κατακρήμνιση (PS) κατά την κύρια τουριστική περίοδο. Τα αποτελέσματα είναι πειστικά και αποδεκτά καθώς οι εκτιμήσεις σχετικά με τις παραμέτρους με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον - στη συγκεκριμένη περίπτωσή η θερμοκρασία- είναι εύλογες και σταθερά πάνω από το δείγμα. Πίνακας 9: Βέλτιστη θερμοκρασία και κατακρήμνιση σε διάφορες περιοχές του κόσμου ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΙΣ (ΠΛΗΡΕΣ ΜΟΝΤΕΛΟ) Βέλτιστη Βέλτιστη Χώρες κατακρήμνιση θερμοκρασία Ολλανδία 20 (6,7) 23,9 (4,3) Ιαπωνία -950 (4*10^5) 23,6 (2,1) Γαλλία 8,1 (7,9) 21,8 (2,4) Γερμανία 15,5 (5,3) 23,1 (1,7) Καναδάς 22,3 (4,3) 23 (2,1) Ιταλία 19,5 (3,8) 24,2 (1,3) Η.Π.Α. 28,3 (6,2) 23,8 (3,1) Μεγ.Βρετανία 25,5 (17,9) 23,3 (3) ΚΟΣΜΟΣ 99,5 (67,1) 21 (3,4) ΠΗΓΗ: Lise και Tol, 2002 Η έρευνα καταλήγει λοιπόν στη διαπίστωση πως η παγκόσμια βέλτιστη θερμοκρασία είναι στους 21 ο C με μια μέση απόκλιση 3,4 βαθμών, κάτι το οποίο είναι λογικό καθώς αναφέρεται στη μέση θερμοκρασία τόσο ημέρας όσο και νύχτας ανά τον κόσμο κατά τον θερμότερο μήνα. Ενισχύεται έτσι το συμπέρασμα πως οι τουρίστες προτιμούν ξηρά μέρη. 2. HAMBURG TOURISM MODEL (2005) 40 Το Hamburg Tourism Model αποτελεί ένα μοντέλο προσομοίωσης της ροής των τουριστών από και προς 207 χώρες. Χρησιμοποιείται για να περιγράψει σενάρια πληθυσμιακής και οικονομικής ανάπτυξης καθώς επίσης την κλιματική αλλαγή και την κλιματική πολιτική. Αρχικά το μοντέλο αναπτύχθηκε από τους Jackie Hamilton, David Maddison και Richard Tol με περαιτέρω προσθήκες των Andrea Bigano και Karen Mayor, ενώ έχουν αναπτυχθεί διαφορετικές βελτιωμένες εκδόσεις του. 41 Στην παρούσα εργασία μελετάται το αρχικό μοντέλο, όπως αυτό είχε παρουσιαστεί την πρώτη φορά. Σύμφωνα λοιπόν με τους ερευνητές η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τον διεθνή τουρισμό, αλλά το αποτέλεσμα αυτό δεν είναι άξιο σημασίας σε σχέση με το πόσο τον επηρεάζουν η αύξηση του πληθυσμού και η μείωση του κατά κεφαλήν εισοδήματος. Σκοπός του 40 Hamilton J., Maddison D., Tol R. (2005) 41 (επίσκεψη 15/04/2013) 60

61 μοντέλου δεν είναι η κατανόηση των τρεχουσών (σημερινών) προτύπων διεθνούς τουρισμού-θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί λεπτομερέστερη περιγραφή της τουριστικής συμπεριφοράς-αλλά, αντίθετα να αναλυθεί το πώς τα σημερινά μοντέλα μπορούν να αλλάξουν κάτω από όχι και αβάσιμα σενάρια μελλοντικής πληθυσμιακής και οικονομικής ανάπτυξης αλλά κυρίως σενάρια κλιματικής αλλαγής. Βάση του μοντέλου αποτελεί η μήτρα των διμερών τουριστικών ροών που χρησιμοποιήθηκε για τις 207 χώρες που συμμετέχουν στην έρευνα. Ωστόσο, κατά την εφαρμογή του μοντέλου προέκυψαν τρία (3) μεγάλα προβλήματα: 1. Για μερικές χώρες τα δεδομένα είναι μόνο οι τουριστικές αφίξεις-αναχωρήσεις, ενώ για άλλες χώρες δεδομένα αποτελούν οι αφίξεις-αναχωρήσεις ανεξαρτήτως σκοπού. 2. Δεδομένα αποτελούν οι συνολικές αφίξεις-αναχωρήσεις κάθε χώρας, χωρίς να εξετάζεται η προέλευση των αφίξεων και ο προορισμός των αναχωρήσεων. 3. Παρατηρούνται ελλιπείς παρατηρήσεις κυρίως όσον αφορά τις αναχωρήσεις. Έτσι σχηματίστηκαν δύο στατιστικά μοντέλα που περιγράφουν τις αφίξεις και τις αναχωρήσεις και τα οποία παρουσιάζονται αντίστοιχα παρακάτω: Μοντέλο Αφίξεων lna i = 5,97 + 2,05*10-7 Area i + 0,22T i 7,91*10-3 T i 2 + 7,15*10-5 Coast + 0,80lnY i 0,97 0,96 0,07 2,21 3,03 0,09 όπου 42, N = 139; R 2 adj = 0,54 (1) Α προσδιορίζει τον αριθμό των αφίξεων στην i χώρα, Area είναι η επιφάνεια της χώρας, T είναι η μέση ετήσια θερμοκρασία, Coast είναι το μήκος της ακτογραμμής, Υ είναι το κατά κεφαλήν εισόδημα στην i χώρα Τα δεδομένα για τα εισοδήματα αντλήθηκαν από το WRI 43 (2000) με συμπληρωματικά δεδομένα από την CIA (2002), ενώ τα δεδομένα για το μήκος των συνόρων από την CIA (2002). Μετά και τη συμπλήρωση των παρατηρήσεων που έλειπαν ο συνολικός αριθμός των τουριστών αυξήθηκε από 55,2 σε 56,5 εκατομμύρια. 42 Οι αριθμοί στην κύρια εξίσωση είναι οι εκτιμώμενες παράμετροι, ενώ οι δείκτες κάτω από την εξίσωση είναι η τυπική απόκλιση. 43 WRI: World Resources Institute, Ινστιτούτο Ανθρωπίνων Πόρων 61

62 Μοντέλο Αναχωρήσεων ln D i /Pop i = 1,51-0,18T i + 4,83*10-3 T i 2 5,56*10-2 Border + 0,86lnY i 0,23lnArea i 17,05 0,17 16,82 4,22 0,09 0,13 όπου, N = 99; R 2 adj = 0,66 (2) D είναι ο αριθμός των διεθνών αναχωρήσεων από την i χώρα, Pop είναι ο πληθυσμός και Border είναι ο αριθμός των χερσαίων συνόρων Τα δεδομένα για τα χερσαία σύνορα αντλήθηκαν από την CIA (2002). Παρά το γεγονός ότι το μοντέλο παρείχε καλύτερη κάλυψη, ωστόσο η αβεβαιότητα για τις παραμέτρους είναι μεγαλύτερη. Ο συνολικός αριθμός των αναχωρήσεων ήταν 48,2 εκατομμύρια, οπότε αναβαθμίστηκαν όλες οι αναχωρήσεις ώστε ο συνολικός αριθμός να είναι ίδιος με αυτόν των συνολικών αφίξεων, γεγονός το οποίο προκάλεσε σύγχυση καθώς 99 από τις 207 χώρες δεν έχουν δεδομένα αναχωρήσεων. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε ο GAI 44 για κάθε μία χώρα, όπου σε πρώτο επίπεδο εξέταζε το μερίδιο της αγοράς κάθε χώρας στον παγκόσμιο τουρισμό, ενώ η αναλογία μεταξύ των προβλεπόμενων και των παρατηρημένων αφίξεων τουριστών χρησιμοποιήθηκε για την προσαρμογή του δείκτη. Οι τουρίστες κάθε χώρας κατανέμονται σε άλλες χώρες σύμφωνα με έναν δείκτη που είναι ανάλογος με GAI*την απόσταση μεταξύ των δύο πρωτευουσών υψωμένο στη δύναμη 1,7*10-4, με σκοπό το μοντέλο να αναπαράγει τα στοιχεία του 1995 για τις συνολικές αναχωρήσεις και αφίξεις. Μερικά γενικά συμπεράσματα στα οποία καταλήγει είναι ότι η αύξηση του πληθυσμού επηρεάζει τον διεθνή τουρισμό σαν αναλογική αύξηση στις αναχωρήσεις και καθώς η αύξηση του πληθυσμού δεν είναι ίδια σε όλη την υφήλιο, έτσι και τα ταξίδια καθορίζονται εν μέρει από την απόσταση. Η οικονομική ανάπτυξη φαίνεται να επηρεάζει τον τουρισμό και αυτό γιατί μια χώρα φαίνεται να γίνεται περισσότερο ελκυστική όσο πλουταίνει. Η πληθυσμιακή και οικονομική αύξηση προκαλούν μεταβολή στις ταξιδιωτικές δομές ενισχύοντας την Ασία. Κατόπιν αναπτύσσονται διάφορα σενάρια σχετικά με την οικονομική και πληθυσμιακή ανάπτυξη αλλά και την κατάσταση του κλίματος. Έτσι, κυρίαρχο πολιτισμικό σενάριο θεωρείται το Α1Β όπου υποθέτει μέτρια αύξηση του πληθυσμού και ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη-περισσότεροι κάτοικοι του πλανήτη ισοδυναμούν με περισσότερους τουρίστες, ενώ υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα ταυτίζεται με περισσότερα ταξίδια. Αντίστοιχα το σενάριο κλιματικής αλλαγής που χρησιμοποιήθηκε είναι ένα μέσο σενάριο από τα 14 GCMs και σε συνδυασμό με τις εξισώσεις (1) και (2) που αναφέρονται παραπάνω, το σενάριο λειτουργεί ως εξής, αν μια παγωμένη χώρα γίνει πιο ζεστή, θα προσελκύσει περισσότερους 44 GAI: General Attractiveness Index, Γενικός Δείκτης Ελκυστικότητας 62

63 επισκέπτες έως ότου γίνει πολύ ζεστή ή αντίστοιχα αν μια παγωμένη χώρα γίνει πιο ζεστή είναι σε θέση να προσελκύσει περισσότερους ντόπιους τουρίστες, οι οποίοι δεν αναζητούν σε άλλες περιοχές θερμότερα κλίματα. Χάρτης 2: Απεικόνιση τουριστικών ροών και συγκεντρώσεων επισκεπτών παγκοσμίως ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η έρευνα σύμφωνα με το σενάριο αύξησης της θερμοκρασίας κατά 1 ο C είναι ότι η κλιματική αλλαγή θα μεταβάλλει και θα κατευθύνει τον τουρισμό προς τους πόλους, καθώς οι χώρες που βρίσκονται κοντά στους πόλους θα είναι πιο ελκυστικές για τους τουρίστες. Οι χώρες αυτές θα γίνουν το ίδιο ελκυστικές τόσο για τους μόνιμους κατοίκους όσο και για τους ξένους. Επίσης, παρατηρείται αλλαγή και στην επιλογή των υψομέτρων από τα χαμηλότερα προς τα υψηλότερα εξαιτίας της μεταβολής του κλίματος και πάλι. Έτσι, η κλιματική αλλαγή δεν μεταβάλλει τις τάσεις του τουρισμού αλλά βοηθάει τον τουρισμό να αναπτυχθεί με πιο γρήγορους ή πιο αργούς ρυθμούς. 3. ΔΕΙΚΤΗΣ TCI ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ GIS Στη διεθνή βιβλιογραφία μπορεί κανείς να συναντήσει πληθώρα εργαλείων που χρησιμεύουν στην ανάλυση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής είτε με διεπιστημονικές (ανάλυση σεναρίων) είτε με τομεακές (π.χ. παραγωγικότητα των καλλιεργειών) προσεγγίσεις. Επίσης δίνεται έμφαση όχι μόνο στις άμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής-όπως η αλλαγή στο μοντέλο βροχόπτωσης-αλλά και στις έμμεσες επιπτώσεις αυτής-όπως οι οικονομικές απώλειες λόγω στη μεταβολή των δραστηριοτήτων και της παραγωγικότητας. Ωστόσο, παραμένει η ανάγκη για την ύπαρξη πρακτικών εργαλείων τα οποία θα είναι σε θέση να επιτρέπουν την ανάλυση σε κοινή βάση των κλιματικών συνθηκών σαν κινητήρια δύναμη αλλαγής και αντικρουόμενων συμφερόντων, καθώς επίσης και να βοηθάει τους υπεύθυνους λήψης των αποφάσεων στη βελτίωση των προγραμμάτων προσαρμογής. 63

64 Πίνακας 10: Επιπτώσεις κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΕΣΤΙΑΣΜΟΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Άμεσα Έμμεσα Καταλληλότητα των προορισμών για τουριστική δραστηριότητα Περιβαλλοντικά ζητήματα που σχετίζονται με την ελκυστικότητα ενός προορισμού Άνοδος στάθμης της θάλασσας Απώλεια ψυχαγωγικής αξίας και δυναμικού φιλοξενίας των ακτών Αλλαγές στην τουριστική κινητικότητα και την εποχικότητα Υποβάθμιση του τοπίου και οπτική υπερτίμηση Διάβρωση των ακτών Κόστος προστασίας ακτών και ιδιοκτησίας Επιπτώσεις πολιτικών Έμμεσα κοινωνικά Πολιτικές για τη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου Οικονομική ανάπτυξη και απασχόληση ΠΗΓΗ: 12 ο Διεθνές Συνέδριο, Ρόδος 2011 Αλλαγές στην τουριστική κινητικότητα και την εποχικότητα Απώλεια αξίας ιδιοκτησιών εξαιτίας της φθίνουσας αξίας των ανέσεων Απώλεια αξίας της γης Στην παρούσα μελέτη (Arampatzis et al., 2011) παρουσιάζεται ένα εργαλείο που έχει αναπτυχθεί έτσι ώστε να εκτιμά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό. Η βοήθεια του GIS παρέχει μια πλατφόρμα όπου εκτιμάται η αξία των επιλεγμένων σχετικών με τις επιπτώσεις δεικτών καθώς επίσης αποτυπώνεται η χωρική τους κατανομή. Τα κύρια πλεονεκτήματα του συγκεκριμένου εργαλείου είναι ότι μπορεί: o Να εξετάσει την επίπτωση που μπορεί να έχουν τα σενάρια κλιματικής αλλαγής στον τουρισμό. o Να αναγνωρίσει το ποια κλιματική παράμετρος θα έχει τη μεγαλύτερη επίδραση. o Να χρησιμοποιηθεί σαν μηχανισμός αναφοράς. Και καθώς η κινητήρια δύναμη των χωρών της Μεσογείου είναι ο τουρισμός, ενώ η Χερσόνησος επηρεάζεται άμεσα από τις μεταβολές του κλίματος εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, το εργαλείο αυτό κρίνεται απαραίτητο για την επιλογή της κατάλληλης στρατηγικής αντιμετώπισης του φαινομένου από τις διάφορες χώρες. Το παρόν εργαλείο χρησιμοποιεί τον δείκτη TCI 45 με τη βοήθεια του οποίου προσδιορίζονται οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Τα αποτελέσματα χρησιμοποιούνται από ένα εργαλείο του GIS ως συνθήκες γραμμής βάσης (ιστορικοί μέσοι όροι) και ως κλιματικές προβολές. Στη συνέχεια οι τιμές του δείκτη σχετίζονται με μεταβλητές κλειδιά που περιγράφουν την τουριστική ζήτηση, όπως είναι οι αφίξεις, οι διανυκτερεύσεις και οι αριθμοί σχετικοί με τη φιλοξενία. Στην πραγματικότητα το παραπάνω εργαλείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για: 45 Η περιγραφή του δείκτη TCI γίνεται με κάθε λεπτομέρεια σε προηγούμενο μέρος της εργασίας. (Μέρος Β, Κεφάλαιο Δ, 1.1.2) 64

65 Την παρουσίαση ιστορικών κλιματικών δεδομένων και προβολών, είτε ως χάρτες ή σαν χρονοσειρές για κάθε έναν μετεωρολογικό σταθμό. Την παρουσίαση δεδομένων σχετικών με τον τουρισμό (π.χ. αφίξεις, διανυκτερεύσεις) σε μορφή πίνακα ή γραφήματος. Την πραγματοποίηση των υπολογισμών του δείκτη TCI και την λήψη των αποτελεσμάτων αυτού είτε σε μορφή χαρτών ή σε μορφή γραφημάτωνπινάκων. Τον προσδιορισμό σεναρίων σχετικών με μελλοντικές κλιματικές συνθήκες, στηριζόμενα στις παρούσες κλιματικές συνθήκες. Το συσχετισμό ιστορικών τιμών του TCI με δείκτες τουρισμού, όπως είναι οι αφίξεις και οι διανυκτερεύσεις. Την εξέταση της επίπτωσης των κλιματικών προβολών και των σεναρίων από τους χρήστες στις τιμές του TCI. Την εκτίμηση των μελλοντικών τιμών των δεικτών σχετικών με τον τουρισμό. Η εφαρμογή των παραπάνω πραγματοποιήθηκε για το νησί της Σύρου. Εικόνα 9: Άποψη της Ερμούπολης, πρωτεύουσας της Σύρου ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) 65

66 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

67 ΣΤ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί καθώς επίσης και η άβια ύλη που βρίσκονται με φυσικό τρόπο στη Γη αποτελούν το λεγόμενο φυσικό περιβάλλον, το οποίο για κανένα λόγο δεν είναι αποτέλεσμα ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Στην κατηγορία του φυσικού περιβάλλοντος μπορούν να καταταγούν πλήρεις οικολογικές μονάδες, οικοσυστήματα αλλά και παγκόσμιοι φυσικοί πόροι όπως ο αέρας και το νερό. Ωστόσο, η υπερβολική εισβολή των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στη φυσιολογική λειτουργία του φυσικού περιβάλλοντος έχουν οδηγήσει στην εμφάνιση διαφόρων περιβαλλοντικών προβλημάτων, τα οποία επηρεάζουν την ομαλή του λειτουργία. Για το λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη νομοθεσίας με τη βοήθεια της οποίας προστατεύεται το περιβάλλον αυτό από επεμβάσειςκυρίως ο άνθρωπος και οι δραστηριότητες που πραγματοποιεί-ενώ θεσπίζονται προστατευόμενες περιοχές και φορείς που είναι υπεύθυνοι για τη διαχείρισή τους ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Η Κέρκυρα είναι γνωστή τα αρχαία χρόνια και ως νήσος Σχερία, ανήκει στο σύμπλεγμα των Ιονίων Νήσων και αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο νησί του Ιονίου σε μέγεθος μετά την Κεφαλονιά. Βρίσκεται στην είσοδο της Αδριατικής Θάλασσας ενώ έρχεται πολύ κοντά με τις Ηπειρωτικές και κυρίως τις Αλβανικές ακτές-σε απόσταση Εικόνα 10: Άποψη του Παντοκράτορα από την παλιά πόλη μικρότερη των 2χμ.. Το σχήμα της ΠΗΓΗ: είναι μακρόστενο, καθώς στο Βορρά (επίσκεψη 14/09/2013) είναι σαφέστατα μεγαλύτερη από ότι στον Νότο όπου στενεύει σημαντικά. Αποκαλείται από τους τουρίστες Κορφού εξαιτίας των δύο ορεινών όγκων που αντικρίζει κανείς όταν πλησιάζει στο νησί. Η συνολική έκταση του νησιού αγγίζει τα 613χμ. και στο μεγαλύτερο μέρος της το έδαφος είναι πεδινό-63% πεδινό, 35% ημι-ορεινό, 2% ορεινό-ενώ σχηματίζονται τρεις λοφοσειρές στο Βορρά, τον Νότο αλλά και στο κεντρικό τμήμα του νησιού με την υψηλότερη αυτή που βρίσκεται στο Βόρειο τμήμα και υψηλότερη κορυφή αυτή του Παντοκράτορα με ύψος 914μ.. Το βασικό γνώρισμα του νησιού είναι τα ιδιαίτερα μεγάλα παράλια μήκους 217χμ. καθώς επίσης και η εξαιρετικά έντονη βλάστηση που παρατηρείται στο σύνολο της επιφάνειας του νησιού. Εικόνα Εξώφυλλο Τρίτου Μέρους: Τα καντούνια της Κέρκυρας ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 15/09/2013) 67

68 Πίνακας 11: Γενικές πληροφορίες για το νησί της Κέρκυρας. Αρχιπέλαγος Σύμπλεγμα Έκταση ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Ιόνιο Πέλαγος Επτάνησα 613,6χμ. Υψηλότερη Κορυφή Παντοκράτορας (914μ.) ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 02/05/2013) Χάρτης 3: Χάρτης Ανάλυσης Α2: Καλύψεις γης-corine 2000 ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 10/09/2013) 68

69 ΧΛΩΡΙΔΑ Η Κέρκυρα παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία και πλούτο ως προς τη χλωρίδα που μπορεί κανείς να συναντήσει στο νησί, βλάστηση η οποία οφείλεται τόσο στο υγρό και ζεστό της κλίμα, στις πολλές βροχοπτώσεις, στις εδαφικές συνθήκες και τη γεωγραφική της θέση όσο και στον ανθρώπινο παράγοντα ο οποίος συνέβαλλε σε μεγάλο βαθμό στα είδη τα οποία καλλιεργούνται στο νησί. Θα περίμενε κανείς να αντικρύσει παράλια δάση από κουκουναριές και αγριόκεδρα, δάση υγροτόπων από λεύκες, ιτιές και πλατάνια, σε χαμηλά υψόμετρα πουρνάρια, βελανιδιές, αγριελιές αλλά και πολλούς θάμνους. Ωστόσο, η ισχυρή ανθρώπινη παρουσία ήταν ικανή για να μεταβάλλει τη μορφολογία της περιοχής αλλά και την ιθαγενή βλάστηση. Κυρίαρχη ήταν η καλλιέργεια του αμπελιού και λιγότερο των δημητριακών, πεδινά δάση καταστράφηκαν, ενώ πολλοί λόφοι και απότομες πλαγιές εκχερσώθηκαν για να καλλιεργηθούν-με τη δημιουργία των λεγόμενων ξερολιθιών. Άξιος αναφοράς είναι ο εξευγενισμός της αγριελιάς, όπου πραγματοποιήθηκε ήδη κατά την κυριαρχία των Ενετών στο νησί, καθώς πριμοδοτήθηκε η φύτευση ελαιοδέντρων και η μεταβολή της αγριελιάς σε καλλιεργημένη με αποτέλεσμα να αποτελεί το βασικό συστατικό της χλωρίδας του νησιού. Τα κυπαρίσσια χαρακτηρίζουν επίσης το Κερκυραϊκό τοπίο. Εικόνα 11: Άγρια ορχιδέα Πιο συγκεκριμένα, στην Κέρκυρα, τους ΠΗΓΗ: Παξούς και τα Διαπόντια νησιά μπορεί κανείς (επίσκεψη 14/09/2013) να αντικρύσει 6000 σπάνια είδη αγριολούλουδων, 36 είδη αυτοφυούς ορχιδέας αλλά και δεκάδες είδη αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών-μερικά εκ των οποίων είναι η άγρια ορχιδέα Barlia Roberiana, το φαρμακευτικό χαμομήλι Anthemia xhamomila, τα άγρια κυκλάμινα, τα κρινάκια Sternbergia lutea. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του νησιού είναι ότι η βλάστηση και τα διάφορα είδη χλωρίδας καλύπτουν όλη την έκταση του νησιού, από τις πιο απομακρυσμένες και ξερές παραλίες, μέχρι τις πιο βραχώδεις εκτάσεις. ΠΑΝΙΔΑ Το νησί σε παρελθόντα ιστορικά κείμενα αναφέρεται ως θηρευτικός παράδεισος καθώς το ισχυρό ανάγλυφο του εδάφους, η ιδιομορφία των ελαιώνων και οι μικρές αλλά όχι ασήμαντες εστίες άγριας δασικής βλάστησης είναι ικανά να προφυλάξουν αρκετά είδη. Ωστόσο, στις μέρες μας η πανίδα που συναντά κανείς είναι συγκριτικά περιορισμένη καθώς η πυκνή κατοίκηση και οι κακές πρακτικές στη γεωργική καλλιέργεια έχουν μειώσει τον πληθυσμό σε μερικά είδη κυρίως πουλιών και σαρκοβόρων. Στο νησί μπορεί κανείς να συναντήσει ερπετά ανάμεσα από είκοσι τρία (23) διαφορετικά είδη αλλά και από οκτώ (8) καταγεγραμμένα είδη αμφιβίων, ενώ άξια αναφοράς είναι η παρουσία της Νεροχελώνας Mayremys caspica όπου θεωρείται σπάνιο είδος. Οι πεταλούδες κάνουν την εμφάνισή τους κατά τους ανοιξιάτικους μήνες. Εξαιτίας 69

70 της ύπαρξης προστατευμένων βιοτόπων αλλά και των ελαιώνων το δυναμικό της ορνιθοπανίδας που παρατηρείται στην Κέρκυρα ξεπερνά τα 150 είδη πουλιών-μερικά εκ των οποίων θεωρούνται πολύ σπάνια και πλησιάζουν το νησί μόνο κατά την περίοδο της αποδημίας τους. Αξίζει τέλος να αναφερθεί πως στο νησί μπορεί κανείς να αντικρύσει και δύο προστατευόμενα είδη, τη βίδρα-θηλαστικό ευρωπαϊκό μέλος της οικογένειας των Μουστελιδών, χρησιμοποιεί ως ενδιαίτημα το γλυκό νερό και την απαντά κανείς στα βόρια του νησιού στη λιμνοθάλασσα Αντινιώτη- και ο σκούτζικας, σκουτζίκι ο μοναδικός ευρωπαίος εκπρόσωπος της οικογένειας της τροπικής σαύρας, ο οποίος απαντάται στο νότιο μέρος του νησιού κυρίως σε περιοχές με πέτρες και βράχια. Εικόνα 12: Βίδρα, ένα από τα προστατευόμενα είδη που κατοικεί στο νησί ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) ΚΛΙΜΑ Το κλίμα του νησιού είναι ζεστό Μεσογειακό. Το καλοκαίρι είναι ζεστό και σχετικά ξηρό, διακόπτεται από εποχιακούς ανέμους-κυρίως ΒΔ-μέσης εντάσεως τα 4 μποφόρ ενώ σπάνια διακόπτεται από βροχοπτώσεις. Ο χειμώνας είναι μέτριος καθώς δεν παρατηρούνται μεγάλες πτώσεις της θερμοκρασίας ενώ κύριο χαρακτηριστικό του είναι οι εκτεταμένες βροχοπτώσεις, οι οποίες ξεκινούν τον Νοέμβρη και σταματούν περίπου τον Μάρτη. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό του κλίματος είναι τα μεγάλα ποσοστά υγρασίας για τα ελληνικά δεδομένα ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 46 Προστατευόμενες περιοχές θεωρούνται οι φυσικές περιοχές εκείνες οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί από την ισχύουσα εθνική νομοθεσία, είτε έχουν κατοχυρωθεί στο πλαίσιο διεθνών συμβάσεων και διεθνών ή ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών, τις οποίες όμως έχει κυρώσει η χώρα. Οι περιοχές αυτές προσδιορίζονται από τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες που κατατίθενται στον Γενικό Δ/ντη Περιβάλλοντος και με βάση αυτές γίνεται και 46 Το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών αυτού του τμήματος της μελέτης αντλήθηκαν από τη βάση δεδομένων του προγράμματος Φιλότης του ΕΜΠ. 70

71 ο καθορισμός των ζωνών μερικής και απόλυτης προστασίας, καθώς επίσης συστήνεται και ένας φορέας υπεύθυνος για τη διαχείριση της περιοχής προστασίας. Οι περιοχές του Δικτύου Natura 2000 αποτελούν περιοχές διατήρησης τύπων οικοτόπων και ειδών Κοινοτικού ενδιαφέροντος και για να θεωρηθούν προστατευόμενες πρέπει να ακολουθηθεί η διαδικασία που αναφέρεται παραπάνω. Πιο συγκεκριμένα στο δίκτυο Natura 2000 συμπεριλαμβάνονται: 241 Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ-SCI) βάσει της οδηγίας για τα ενδιαιτήματα (92/43/ΕΟΚ) και 202 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ-SPA) βάσει της οδηγίας για τα άγρια πουλιά (79/409/ΕΟΚ) Στο σύνολο της έκτασης του νησιού απαντώνται μόνο περιοχές που ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000 και καμία από αυτές δεν είναι επίσημα προστατευόμενη περιοχή. Έτσι, οι περιοχές που ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000 είναι: 1. Η παράκτια θαλάσσια ζώνη από Κανόνι έως Μεσογγή (SCI) 2. Η λιμνοθάλασσα Αντινιώτη (SCI & SPA) 3. Η λιμνοθάλασσα Κορισσίων και η νήσος Λαγουδιά (SCI είναι η λιμνοθάλασσα και η ευρύτερη περιοχή & SPA είναι μόνο η λιμνοθάλασσα και η νήσος Λαγουδιά) 4. Η αλυκή Λευκίμμης (SCI & SPA) 5. Οι νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι (SCI) 6. Τα Διαπόντια Νησιά (Οθωνοί, Ερείκουσα, Μαθράκι και βραχονησίδες) (SPA) 71

72 Πίνακας 12: Γενικές πληροφορίες σχετικά με τις περιοχές που ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000 ΠΕΡΙΟΧΕΣ NATURA ΟΝΟΜΑ ΚΩΔΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΕΚΤΑΣΗ (Ha) Παράκτια Θαλάσσια Ζώνη από Κανόνι έως Μεσογγή GR SCI 888 Λιμνοθάλασσα Αντινιώτη GR SCI-SPA 187,95 Λιμνοθάλασσα Κορισσίων GR SCI 2292,38 Λιμνοθάλασσα Κορισσίων και νήσος Λαγουδιά GR SPA 1050,98 Αλυκή Λευκίμμης GR SCI-SPA 242,97 Νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι GR SCI 5649,66 Διαπόντια Νησιά GR SPA 10146,26 ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 17/05/2013) Η παράκτια θαλάσσια ζώνη από Κανόνι έως Μεσογγή Έχει έκταση 888Ha, η συνολική περίμετρος είναι 32,9χμ., το μέσο υψόμετρο είναι τα 15μ. (ελάχιστο: 0μ.-μέγιστο: 112μ.), ενώ η βιογεωγραφική περιοχή στην οποία ανήκει είναι αυτή της Μεσογείου. Τα προστατευόμενα είδη της περιοχής είναι ένα (1) το Ρινοδέλφινο (Bottle-nosed Dolphin: Eng.-Tursiops truncates: επιστημονικό όνομα) και ανήκει στην κατηγορία των θηλαστικών. Η λιμνοθάλασσα Αντινιώτη Έχει έκταση 187,95Ha, η συνολική περίμετρος είναι 6χμ., το μέσο υψόμετρο είναι το 1μ. (ελάχιστο: 0μ.-μέγιστο: 12μ.), ενώ η βιογεωγραφική περιοχή στην οποία ανήκει είναι αυτή της Μεσογείου. Τα προστατευόμενα είδη της περιοχής είναι 3 είδη αμφιβίων, 43 είδη πουλιών, 2 είδη ψαριών, 1 είδος ασπόνδυλων και 1 είδος θηλαστικών το οποίο χρήζει ιδιαίτερης προσοχής καθώς είναι η Βίδρα (Eurasian otter: Eng.-Lutra lutra: επιστημονικό όνομα) και βρίσκεται υπό εξαφάνιση. Η λιμνοθάλασσα Κορισσίων Έχει έκταση 2292,38Ha, η συνολική περίμετρος είναι 27,8χμ., το μέσο υψόμετρο είναι τα 35μ. (ελάχιστο: 0μ.-μέγιστο: 457μ.), ενώ η βιογεωγραφική περιοχή στην οποία ανήκει είναι αυτή της Μεσογείου. Τα προστατευόμενα είδη της περιοχής είναι 3 είδη αμφιβίων, 2 είδη ψαριών, 1 είδος ασπόνδυλων, 1 είδος φυτών και 1 είδος θηλαστικών. Η λιμνοθάλασσα Κορισσίων και η νήσος Λαγουδιά Ο βιότοπος αυτός έχει έκταση 1050,98Ha, το μέσο υψόμετρο είναι τα 10μ. (ελάχιστο: 0μ.-μέγιστο: 62μ.), ενώ η βιογεωγραφική περιοχή στην οποία ανήκει είναι αυτή της Μεσογείου. Τα προστατευόμενα είδη της περιοχής είναι 108 είδη πουλιών. Αλυκή Λευκίμμης Έχει έκταση 242,97Ha, το μέγιστο υψόμετρο είναι τα 4μ., ενώ η βιογεωγραφική περιοχή στην οποία ανήκει είναι αυτή της Μεσογείου. Τα προστατευόμενα είδη της περιοχής είναι 1 είδος αμφιβίων, 38 είδη πουλιών και 1 είδος ασπόνδυλων. 72

73 Νήσοι Παξοί και Αντίπαξοι Έχει έκταση 5649,66Ha, η συνολική περίμετρος είναι 47,9χμ., το μέσο υψόμετρο είναι τα 16μ. (ελάχιστο: 0μ.-μέγιστο: 220μ.), ενώ η βιογεωγραφική περιοχή στην οποία ανήκει είναι αυτή της Μεσογείου. Τα προστατευόμενα είδη της περιοχής είναι 2 είδη θηλαστικών- Χελώνα Μονάχους-μονάχους και το Ρινοδέλφινο. Τα Διαπόντια νησιά (Οθωνοί, Ερείκουσα, Μαθράκι και βραχονησίδες) Ο βιότοπος αυτός έχει έκταση 10146,26Ha, η συνολική περίμετρος είναι 81,5χμ, το μέσο υψόμετρο είναι τα 82μ. (ελάχιστο: 0μ.-μέγιστο: 379μ.), ενώ η βιογεωγραφική περιοχή στην οποία ανήκει είναι αυτή της Μεσογείου. Τα προστατευόμενα είδη της περιοχής είναι 53 είδη πουλιών, ενώ τύποι οικοτόπων δεν έχουν χαρακτηριστεί για τη συγκεκριμένη περιοχή. Εικόνα 13: Η λιμνοθάλασσα Αντινιώτη ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) 73

74 Εικόνα 14: Η λιμνοθάλασσα Κορισσίων ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) Χάρτης 4: Χάρτης ανάλυσης Α1: Προστατευόμενες περιοχές-δίκτυο Natura 2000 ΠΗΓΗ: Ιδία επεξεργασία 1.3. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Οικολογικά η περιβαλλοντικά προβλήματα ονομάζονται οι διαταραχές στη γήινη βιόσφαιρα και στο φυσικό περιβάλλον-αποδίδονται κυρίως στην ανθρώπινη δραστηριότητα αν και πολλές φορές είναι παράγωγα φυσικών διεργασιών. Μεταξύ των περιβαλλοντικών προβλημάτων συγκαταλέγονται η περιβαλλοντική ρύπανση, η ρύπανση 74

75 των υδάτων, η κλιματική αλλαγή, η αποψίλωση, η εξαφάνιση βιολογικών ειδών, η ερημοποίηση, κλπ.. H περιοχή της Κέρκυρας έχει πάψει προ πολλού να διαθέτει βιομηχανικές εγκαταστάσεις-με εξαίρεση μικρές βιοτεχνικές μονάδες διάσπαρτες σε διάφορες περιοχές του νησιού. Η εντατικοποίηση της τουριστικής ανάπτυξης είναι ιδιαίτερα εμφανής (Ρίγγας et. all, 1997) και κατά συνέπεια η μεγαλύτερη έκταση του νησιού καλύπτεται από ξενοδοχειακές μονάδες και άλλες τουριστικές εγκαταστάσεις ενισχύοντας την ομαλή λειτουργία του φαινομένου. Σαν αποτέλεσμα οι επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον εξαρτώνται κυρίως από την ανθρώπινη παρά από τη βιομηχανική δραστηριότητα. Έτσι, μερικά από τα εν δυνάμει περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει το νησί είναι η ποιότητα των υδάτων, τόσο των πόσιμων όσο και των θαλασσινών, η ανεξέλεγκτη αποψίλωση και η έξαρση της λαθροϋλοτομίας καθώς επίσης και η μη επαρκώς συμβαδίζουσα με την ισχύουσα νομοθεσία λειτουργία του ΧΥΤΑ Τεμπλονίου. Ποιότητα των υδάτων Αναφορικά με την ασφάλεια του πόσιμου νερού: Δεν παρουσιάζει αξιολογήσιμες εκτροπές (ένα ποσοστό της τάξης του 2-4%) σε χημικές παραμέτρους ασφαλείας-όπως τα νιτρώδη, νιτρικά, αμμωνιακά και τα βαρέα μέταλλα. Ένα ποσοστό δειγμάτων νερού της τάξης του 19% παρουσιάζει εκτροπή σε μικροβιολογικούς δείκτες ρύπανσης ή μόλυνσης (E.coli, εντερόκοκκους), το οποίο αποδίδεται σε επιφανειακή ή υπόγεια μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα και στη μη επαρκή παρακολούθηση της ποιότητας των νερών στις πηγές υδροληψίας, τις δεξαμενές και τα δίκτυα. 47 Η απουσία βιολογικού καθαρισμού στο νησί-με εξαίρεση αυτόν που ικανοποιεί τις ανάγκες της πόλης-σε συνδυασμό με την επιλογή πολλών επιχειρήσεων, κυρίως ξενοδοχειακών, να διαθέτουν τα λύματά τους στη θάλασσα, ενισχύεται η εμφάνιση ενός ιδιαίτερα σοβαρού περιβαλλοντικού προβλήματος, αυτού της υπερτροφίας, μην αναφέροντας την ποιότητα και την καθαριότητα των υδάτων στις διάφορες παραλίες. 48 ΧΥΤΑ Τεμπλονίου Ο συγκεκριμένος ΧΥΤΑ λειτουργεί κοντά στον επί είκοσι (20) ετών λειτουργίας ΧΑΔΑ, ο οποίος έχει αποκατασταθεί, είναι 100 στρέμματα και ο χρόνος λειτουργίας του υπολογίστηκε στα δεκαεννιά (19) έτη-ξεκινώντας από το 1999-με ετήσια απόθεση απορριμμάτων τόνους. Ο Χώρος αυτός σχεδιάστηκε για να εξυπηρετεί 4 Δήμους (προ Καποδίστρια) εξυπηρετώντας τελικά 11, με αποτέλεσμα να μικρύνει δραματικά ο χρόνος ζωής του αποτελώντας ένα αξιόλογο πρόβλημα για την περιοχή. Παρακάτω παρουσιάζονται μερικά από τα προβλήματα λειτουργίας που παρατηρούνται στον ΧΥΤΑ: 47 Συμπεράσματα ημερίδας: Πόσιμο Νερό, Έλεγχος ποιότητας, νομοθεσία, προβλήματα ποιότητας και διαχείριση νερού στο Νομό Κέρκυρας 48 (επίσκεψη 19/05/2013) 75

76 o Τα απορρίμματα συναντούνται χωρίς υλικό επικάλυψης σε πολλά σημεία. o Δεν υπάρχει ο κατάλληλος μηχανολογικός εξοπλισμός συμπίεσης των απορριμμάτων κατά την ταφή τους. o Δεν υπάρχει αντιπυρική ζώνη 10μ.. o Δεν υπάρχει περιμετρική δενδροφύτευση για τη μείωση της όχλησης. o Ο δανειοθάλαμος υλικού επικάλυψης έχει κατασκευαστεί με μεγάλη κλίση με αποτέλεσμα τη διάβρωση των πρανών, ενώ σε παρακείμενη περιοχή του δανειοθαλάμου έχει συναντηθεί ο υδροφόρος ορίζοντας καθιστώντας την περιοχή ακατάλληλη για τέτοιες δραστηριότητες. o Δέχεται παράνομα απόβλητα που δεν μοιάζουν με τα οικιακά-όπως νοσοκομειακά, αδρανή υλικά, ογκώδη αντικείμενα, ηλεκτρονικό εξοπλισμό, ξενοδοχειακό εξοπλισμό, κτλ.. o Δεν υπάρχει δίκτυο συλλογής και ελεγχόμενης απαγωγής του παραγόμενου βιοαερίου καθώς και καύσης του. o Δεν λειτουργεί η εγκατάσταση έκπλυσης των τροχών των απορριμματοφόρων. o Δεν υπάρχει σύστημα περιβαλλοντικής παρακολούθησης για την ασφάλεια της ποιότητας λειτουργίας του ΧΥΤΑ. (Μόνιμη Επιτροπή Περιβάλλοντος και Οικολογίας, 2007) 2. ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το ανθρωπογενές περιβάλλον αποτελεί μια υπό-κατηγορία του περιβάλλοντος, καθώς ως περιβάλλον νοείται το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα ζωής, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση αλλά και τις αισθητικές αξίες. Κατ αυτό τον τρόπο στο ανθρωπογενές περιβάλλον περιλαμβάνεται το δομημένο και πολιτιστικό περιβάλλον. Το υλικό ανθρωπογενές περιβάλλον περιλαμβάνει τη γεωργική γη, τα αστικά κέντρα και τις παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον, τις χρήσεις γης και τον οικιστικό χώρο ενώ ο χώρος σαν οικοσύστημα εννοείται σαν σύνολο των σχέσεων μεταξύ ενός φυσικού και ενός κοινωνικό-οικονομικού συστήματος ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Ιστορικοί, φιλόσοφοι και λόγιοι της αρχαιότητας κάνουν αναφορά σε ένα νησί του Ιονίου Πελάγους άλλοτε με το όνομα Κορυφώ, άλλοτε με το όνομα Σχερία και άλλοτε με το όνομα Κέρκυρα, χαρακτηρίζοντας το κυρίως για την πλούσια φυσική του ομορφιά αλλά και την ικανότητα των κατοίκων ως ναυτικοί. Επιπρόσθετα, ευρήματα από την παλαιολιθική και την νεολιθική εποχή σε διάφορες περιοχές του νησιού μαρτυρούν την ύπαρξη ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή ήδη από πολύ παλιά, ενώ καταλήγοντας στο σήμερα το νησί έχει περάσει περιόδους υπό διάφορες κατοχές κυρίως εξαιτίας της ιδιαίτερα κομβικής θέσης της, καθώς αποτελεί την πύλη της Αδριατικής θάλασσας προς το Ιόνιο Πέλαγος, τα Βαλκάνια, την Ασία και την Αφρική. Κατά την ομηρική εποχή η περιοχή κατοικούνταν από τους περίφημους Φαίακες, οι οποίοι ήταν Φοινικικής καταγωγής, οι πρώτοι Έλληνες άποικοι που εγκαταστάθηκαν στο νησί ήταν από την Ερέτρια της Εύβοιας ενώ ήδη την κατοικούσαν οι Ιλλυριοί. Στην συνέχεια ακολούθησαν οι Κορίνθιοι, ενώ η επιθυμία των Αθηναίων να κυριαρχήσουν στο νησί ήταν 76

77 μια από τις αιτίες για το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού Πολέμου. Με την εξάπλωση των Ρωμαίων προς την ανατολή το νησί πέρασε πολύ γρήγορα στα χέρια τους, ενώ κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου και εξαιτίας του ελέγχου που ασκούσε στην είσοδο της Αδριατικής πλήθος βαρβάρων λεηλάτησαν το νησί 49. Μετά και από την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους η Κέρκυρα περιήλθε στα χέρια των Βενετών, οι οποίοι κυριαρχούσαν στο νησί για πολλούς αιώνες με εξαίρεση κάποια μικρά διαστήματα επανάκτησης του νησιού από τους Έλληνες. Τη συγκεκριμένη περίοδο το νησί γνώρισε ιδιαίτερα μεγάλη ανάπτυξη και οικονομική ευημερία. Εικόνα 15: Ενετική Κέρκυρα ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) Κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το νησί παρέμενε στα ενετικά χέρια, ωστόσο οι Τούρκοι είχαν προσπαθήσει πολλές φορές να καταλάβουν την πόλη. Η πρώτη εμφάνιση των Τούρκων στο νησί γίνεται το 1431, ωστόσο οι επιδρομές αυτών το 1537 και το 1571 ρήμαξαν εξ ολοκλήρου το νησί, καθώς χαρακτηρίστηκαν από μεγάλες σφαγές, καταστροφές και πλήθος αιχμαλώτων, παρ όλα αυτά το στίγμα των Ενετών έχει μείνει ανεξίτηλο στον τόπο. Οι επόμενη κατακτητές ήταν οι Γάλλοι για τη διετία οι οποίοι την παρέδωσαν στους Ρώσους με τους οποίους ταυτίστηκε και η ίδρυση της Επτανήσου Πολιτείας, όπου με πρωτεύουσα την Κέρκυρα ιδρύθηκε το λεγόμενο Ηνωμένον Κράτος των Ιονίων Νήσων, το οποίο διοικούνταν από την Ιόνιο Βουλή, διέθετε ξεχωριστό πανεπιστήμιο, δικό της νόμισμα, δική του εφημερίδα 50 και λειτουργούσε μεμονωμένα, ανεξάρτητη από το τότε ελληνικό κράτος όπου βρισκόταν υπό Οθωμανική κατοχή. Έπειτα από μια οκταετία-δηλαδή το έτος 1807-και για επτά (7) χρόνια το νησί περιήλθε ξανά υπό Γαλλική κατοχή-του Ναπολέοντα-μετά όμως από την κατάρρευση των αυτοκρατορικών Γάλλων το νησί καταλαμβάνεται από τον αγγλικό στρατό ο οποίος και παρέμεινε στο νησί μέχρι και το 1864 όπου το νησί ενσωματώθηκε στην Ελλάδα μαζί και με τα υπόλοιπα Επτάνησα. 49 Βάνδαλοι, Οστρογότθοι, Νορμανδοί είναι μερικοί από τους βαρβάρους που ρήμαξαν το νησί. 50 Τα πρώτα τυπογραφεία που εμφανίζονται στην Ελλάδα είναι εγκατεστημένα στην Κέρκυρα. 77

78 2.2. ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Με τόσο έντονη ιστορία το νησί θα ήταν αξιοπερίεργο αν δεν παρουσίαζε αντίστοιχα ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον ως προς την ποικιλία και την ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος. Θεωρείται ως ένα από τα πλέον πυκνοκατοικημένα νησιά της Μεσογείου και αυτό οφείλεται στο μεγάλο αριθμό κατοίκων του νησιού-193 κάτοικοι/χμ το οποίο σε συνδυασμό με το γεγονός ότι στην πόλη της Κέρκυρας κατοικεί σχεδόν το ένα τέταρτο (1/4) του συνολικού πληθυσμού, συμπεραίνει κανείς πως το υπόλοιπο θα πρέπει να είναι έντονα διασκορπισμένο στο σύνολο του Κερκυραϊκού χώρου. Τα παραπάνω καταδεικνύουν την ύπαρξη πλήθους οικισμών, χωριών και σχηματισμών δομημένου χώρου, με τον πρώτο από αυτούς να σχηματίζεται ήδη από τα αρχαία χρόνια στην περιοχή του Κανονιού. Εξαιτίας της ιδιαίτερα μεγάλης ακτογραμμής του και του ναυτικού χαρακτήρα του νησιού, το μεγαλύτερο μέρος των οικισμών απαντάται παραθαλάσσια, ενώ το γεγονός ότι αποτελεί κομβικό σημείο στη Μεσόγειο, με αποτέλεσμα στο παρελθόν να δεχτεί άπειρες εισβολές, υποδηλώνει την ύπαρξη ορεινών οικισμών, οι οποίοι συντελούν στην ασφάλεια των κατοίκων. Έτσι μερικοί από τους σημαντικότερους αστικούς σχηματισμούς-κεφαλοχώρια-με εξαίρεση την πόλη της Κέρκυρας αποτελούν η Αχαράβη στη βόρεια μεριά του νησιού και η περιοχή της Λευκίμμης στον Νότο. Τέλος, πρέπει εδώ να σημειωθεί και ο επίσημος χαρακτηρισμός ενός ιδιαίτερα μεγάλου αριθμού οικισμών του νησιού ως παραδοσιακοί. Η πόλη της Κέρκυρας Η πόλη της Κέρκυρας είναι η πρωτεύουσα του Νομού αλλά και της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα του νησιού και στην ανατολική ακτή. Το αστικό κέντρο συγκεντρώνει την εμπορική και επιχειρηματική ζωή της πόλης, αποτελεί πυρήνα κεντρικών λειτουργιών με σημαντικά δημόσια κτίρια, ενώ καταφέρνει και συνδυάζει τη σύγχρονη πόλη και τις αστικές λειτουργίες με την ιστορικότητα του κτιριακού της αποθέματος. Πιο συγκεκριμένα η πόλη χωρίζεται στην παλιά και τη νέα, κυρίως με τη βοήθεια των τειχών που αποτελούσαν την περιμετρική φρούρηση της παλιάς πόλης επί ενετοκρατίας, η παλιά συγκεντρώνει το μεγαλύτερο τουριστικό ενδιαφέρον ενώ διάσπαρτα στην νέα βρίσκονται ιστορικά οικήματα και αρχοντικά. Η κατασκευή των φρουρίων-παλαιό και νέο- από τους Ενετούς σε συνδυασμό με τα τείχη τα οποία χρησίμευαν στην προστασία της πόλης από τους κατακτητές έχουν προσδιορίσει τα όρια της παλιάς με την νέα πόλη καθώς επίσης και τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα της κάθε μιας, αφού σχετικά πρόσφατα επεκτάθηκε η πόλη και έξω από τα τοιχία. Εν γένει το αστικό ανθρωπογενές περιβάλλον χαρακτηρίζεται από πλούσια αρχιτεκτονική παράδοση, τον μεγάλο κοινόχρηστο χώρο της Σπιανάδας και του φρουρίου και τα πάρα πολλά πεζοδρομημένα καντούνια της παλιάς πόλης. Η αρχιτεκτονική της πόλης θεωρείται δυτικότροπη καθώς είναι ιδιαίτερα εμφανής η εξάρτηση από τα ξένα πρότυπα, ενώ αποτελεί ένα εξαιρετικό διατηρημένο παράδειγμα ομαλής μετάβασης στον νεοκλασικισμό. Οι κατοικίες της πόλης διακρίνονται ιστορικά σε αρχοντικά, μεγαλοαστικές και μικροαστικές-λαϊκές, ενώ ο πιο ενδιαφέρων αρχιτεκτονικός

79 τύπος που συναντάται είναι το πολυώροφο σπίτι. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως στην Κέρκυρα θεσπίστηκε ο θεσμός της οριζόντιας ιδιοκτησίας πολύ πριν θεσπιστεί στη σύγχρονη πολεοδομία και αυτό γιατί η στενότητα του χώρου και η μεγάλη πυκνότητα του πληθυσμού δεν άφηναν και πολλά περιθώρια. Εικόνα 16: Μουράγια, δόμηση καθ ύψος ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) Πιέσεις που δέχεται ο αστικός ιστός της πόλης: Αυξημένος κυκλοφοριακός φόρτος σε μικρής διατομής δρόμους, έλλειψη χώρων στάθμευσης και κατάληψη των πεζοδρομίων και ελεύθερων χώρων από οχήματα και τραπεζοκαθίσματα. Υποβαθμισμένη εικόνα των ιστορικών αλλά και των περισσότερων κτιρίων που απαντώνται στο κτιριακό δυναμικό της πόλης-κακή συντήρηση αυτών, παραμονή τους χωρίς χρήση και ανάδειξη, φθορά εξωτερικών τους όψεων, κίνδυνος κατάρρευσής τους, κλπ.. Σειρά αλλοιώσεων στα πολυώροφα κτιριακά μέτωπα (κλιματιστικά, επιγραφές, τέντες, κεραίες τηλεόρασης, κλπ.) αποκρύπτουν την ιστορικότητα των κτιρίων. Ελλιπής καθαριότητα και κακή κατάσταση σημαντικών κοινόχρηστων χώρων (οδοστρώματα, υπόγεια δίκτυα, κλπ.). Έλλειψη αστικού εξοπλισμού ενιαίου και συμβατού χαρακτήρα. (PLANET A.E., 2011) Πρέπει τέλος να σημειωθεί πως από το 2007 και μετά η παλιά πόλη της Κέρκυρας ανήκει και επίσημα στον Κατάλογο Ιστορικών Μνημείων της UNESCO και κατά συνέπεια τα προβλήματα που αναφέρονται παραπάνω υποβαθμίζουν ιδιαίτερα το περιβάλλον και τη φυσική ομορφιά του τόπου, τα οποία σε συνδυασμό με τη σχετική αδράνεια των τοπικών φορέων για την αντιμετώπισή τους δημιουργούν αμφιβολίες σχετικά με τη διατήρηση του μνημείου στον κατάλογο. 79

80 2.3. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Εκτός από την Παλιά Πόλη και τους διάσπαρτους παραδοσιακούς οικισμούς, στο νησί υπάρχουν ιδιαίτερα αξιόλογα αξιοθέατα γνωστά παγκοσμίως για την αίγλη και την υπεροχή που αποπνέουν. Έτσι, μερικά από αυτά τα σημαντικά αξιοθέατα είναι το Αχίλλειο, το παλάτι της βασίλισσας Ελισάβετ (Σίσσυ) με το διάσημο γλυπτό Αχιλλέας Θνήσκων και τα υπέροχα έργα τέχνης, αλλά και το Αγγελόκαστρο, βυζαντινό φρούριο στην περιοχή της Παλαιοκαστρίτσας που χρονολογείται από την εποχή της δυναστείας των Αγγέλων-εξού και το όνομα, ενώ ο εγκαταλελειμμένος ιστορικός οικισμός της Παλιάς Περίθειας συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών όλες τις εποχές του χρόνου. Ακόμη, κανείς μπορεί να συναντήσει εξαιρετικές τοποθεσίες οι οποίες προσελκύουν έντονα το ενδιαφέρον των επισκεπτών, όπως είναι ο Πέλεκας και το παρατηρητήριο του Κάιζερ, το Σιδάρι και το Κανάλ Ντ Αμούρ, η Παλαιοκαστρίτσα και το γραφικό της χωριό, ο Ίσσος με την καταπληκτική παραλία του, η Κασσιώπη με τη φυσική της ομορφιά. Ωστόσο, το μεγαλύτερο πολιτιστικό ενδιαφέρον συγκεντρώνεται στο κέντρο του νησιού, δηλαδή στην πόλη-παλιά και νέα-αλλά και στις πολύ κοντινές περιοχές σε αυτήν με τα πιο σημαντικά αξιοθέατα να είναι η Σπιανάδα, η οποία είναι η μεγαλύτερη πλατεία των Βαλκανίων και αποτελούσε ουσιαστικά οχυρωματικό έργο το οποίο κατασκευάστηκε κατά την κυριαρχία των Ενετών στο νησί, ενώ το Λιστόν με τις περίφημες καμάρες είναι δημιούργημα των Γάλλων και αποτελεί ισχυρό πόλο έλξης επισκεπτών. Ακόμη, το Παλιό και το Νέο Φρούριο, σε συνδυασμό με μερικά κατάλοιπα των τειχών, αποτελούν τα σπουδαιότερα οχυρωματικά έργα που διέθετε το νησί και διατηρούνται στις μέρες μας ως επισκέψιμα μνημεία, το Μον Ρεπό, όπου είναι εγκατεστημένα τα θερινά ανάκτορα των Βασιλέων αλλά και το Κανόνι όπου έχει χαρακτηριστεί για τη φυσική του ομορφιά αλλά και τη θέα που διαθέτει. 80

81 Εικόνα 17: Παλιά Περίθεια ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) Χάρτης 5: Χάρτης ανάλυσης Α3: Δομημένο Περιβάλλον-Πολιτισμός ΠΗΓΗ: Ιδία επεξεργασία Αρχαιολογικοί χώροι Παλαιόπολη ή αρχαία πόλη της Κέρκυρας ή Χερσίπολη, ιδρύθηκε από τους Κορινθίους αποίκους τον 8 ο αιώνα π.χ., οι οποίοι είχαν αρχηγό τον Χερσικράτη, ενώ εγκαταστάθηκε στην περιοχή μεταξύ της σημερινής Γαρίτσας και της λιμνοθάλασσας Χαλικιόπουλου. 81

82 o Το μνημείο του Μενεκράτη, αποτελεί ουσιαστικά την απόδειξη της Παλαιόπολης, είναι ταφικό μνημείο με κυκλική ορατή λιθοδομή και κωνική στέγη, ενώ χρονολογείται περίπου από το 600π.Χ.. Βρίσκεται στην περιοχή της Γαρίτσας και στο βόρειο κομμάτι της αρχαίας Κέρκυρας. Τα σημαντικότερο στοιχείο του μνημείο είναι η επιγραφή δέκα (10) στίχων που σώζεται πάνω του και αποτελεί την αρχαιότερη επιγραφή που έχει βρεθεί ποτέ στον Ελλαδικό χώρο. o Ο Ναός Αρτέμιδος Γοργούς, αποτελεί σημείο αναφοράς της θρησκείας στην αρχαία Κέρκυρα. Θεωρείται από τους προϊμότερους ολολίθιους δωρικούς ναούς με δεκαεπτά υποστυλώματα σε κάθε μακριά πλευρά και έξι σε κάθε εγκάρσια, έχει μήκος 48μ. και πλάτος 17μ.. Χτίστηκε το π.χ. από πορώδεις ασβεστόλιθους και ανακαλύφθηκε το Δεν έχουν σωθεί παρά μόνο μερικά τμήματά του, μεταξύ των οποίων ο βωμός και το τεράστιο αέτωμα του Ναού που απεικονίζει την τερατόμορφή μυθική Μέδουσα Γοργώ, αδελφή των γοργόνων Σθενώς και Ευρυάλης. o Ναός Καρδακίου, ή ναός του Απόλλωνα στο Καρδάκι δωρικού ρυθμού με έντεκα (11) κίονες στο μήκος και έξι (6) στο πλάτος, του οποίου το ανατολικό τμήμα χάθηκε στη θάλασσα. o Ιερό της Ήρας της Ακραίας, θεωρείται πως ήταν μεγαλύτερος του Καρδακίου και χρονολογείται περί τον 7 ο αιώνα π.χ.. o Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Παλαιόπολης, ίσως το σημαντικότερο μνημείο της περιοχής, οικοδομήθηκε τον 5 ο αιώνα μ.χ. πάνω στα ερείπια ρωμαϊκού ωδείου. Λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από διάφορους εισβολείς, ενώ τον 11 ο μ.χ. αιώνα ανακατασκευάστηκε. o Ταφικοί περίβολοι, αρχαϊκών χρόνων σχήματος Π. o Πύργος της Νεραντζίχας, ένας από τους πύργους του οχυρωματικού περιβόλου της αρχαίας πόλης (5 ος -4 ος αιώνας π.χ.). Αποτελεί το μοναδικό τμήμα του αρχαίου τείχους του 4 ου αιώνα π.χ. ύψους έξι (6) μέτρων που σώζεται, λόγω του ότι αργότερα ενσωματώθηκε στον Ναό της Παναγίας της Νεραντζίχας. o Ρωμαϊκό Φόρουμ, τμήματα κτιρίων Ρωμαϊκών χρόνων (1 ος -2 ος αιώνας μ.χ.), πλακόστρωτο τμήμα και Ρωμαϊκά λουτρά. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως μετά το 562μ.Χ. όπου και η Παλαιόπολη καταστράφηκε από τους Γότθους-Ερούλους, η νέα πόλη εγκαταστάθηκε ανάμεσα σε δύο κορυφές πάνω σε μια βραχονησίδα στην άκρη του όρμου της Γαρίτσας-αυτή του Παλαιού φρουρίου-και έτσι ονομάστηκε Κορυφώ. Ιστορικά μνημεία και κτίσματα Παλαιό Φρούριο, αποτελούσε το πρώτο οχυρωματικό έργο που πραγματοποιήθηκε κατά την μετεγκατάσταση της πόλης της Κέρκυρας, το οποίο δεν είχε εξ αρχής τη σημερινή μορφή του. Ενετοί, Γάλλοι, Άγγλοι κατάφεραν όλοι να δημιουργήσουν και κάτι διαφορετικό. Αρχικά το φρούριο ήταν γεμάτο σπίτια, παλάτια, στρατώνες και εκκλησίες. Ο πρώτος πύργος που 82

83 κατασκευάστηκε ήταν ο Πύργος της Θάλασσας (ανατολικά), ο επόμενος ήταν ο Πύργος της Ξηράς στο δυτικό βράχο, ενώ η πόλη βρισκόταν ανάμεσα από αυτούς τους δύο πύργους. Σημαντικά οχυρωματικά έργα που πραγματοποιήθηκαν εντός του φρουρίου είναι το πυροβολείο, η διάνοιξη της τάφρου Contra fossa, ενώ μετεγκαταστάθηκε η είσοδος Εικόνα 18: Παλαιό Φρούριο και κεντρική πύλη του φρουρίου ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) ανάμεσα από τους δύο προμαχώνες. Άλλα αξιόλογα σημεία του φρουρίου είναι το Μαντράκι το οποίο αποτελούσε λιμενικό καταφύγιο. Τέλος, επί αγγλικής κυριαρχίας ανεγέρθηκαν στο φρούριο οι στρατώνες, το αναρρωτήριο, το στρατιωτικό νοσοκομείο, η σιδερένια γέφυρα μήκους 60μ. αλλά και ο δωρικός ναός του Αγίου Γεωργίου. Με εξαίρεση κάποιες καταστροφές που προκλήθηκαν από τους βομβαρδισμούς του Β Παγκοσμίου Πολέμου το φρούριο παραμένει ίδιο από τότε. Νέο Φρούριο, βρίσκεται στη βορειοδυτική άκρη της πόλης της Κέρκυρας. Η ανέγερσή του ξεκίνησε επί Ενετοκρατίας στον λόφο του Αγ. Μάρκου και ολοκληρώθηκε το Ήταν χτισμένο σε δύο επίπεδα, το ψηλότερο για να προστατεύει το λιμάνι και το άλλο τη νότια και δυτική πλευρά της πόλης. Ιδιαίτερο στοιχείο στο ανώτερο επίπεδο είναι οι αγγλικοί στρατώνες. Ενετικός Ναύσταθμος Γουβιών, κατασκευάστηκε το 1778 για την προστασία και συντήρηση των ενετικών πολεμικών σκαφών. Σήμερα διατηρούνται μόνο τα τόξα των θολωτών στοών και η κεντρική πύλη. Τα Ανάκτορα, πιο συγκεκριμένα Ανάκτορα Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου βρίσκονται στη βόρεια πλευρά της Κάτω Πλατείας και εγκαινιάστηκαν το Το κτίριο είναι Γεωργιανού ρυθμού και από τα πρώτα νεοκλασικά που κατασκευάστηκαν στο νησί. Το εσωτερικό χαρακτηρίζεται από πολυτέλεια με αίθουσες χορού, τραπεζαρίες, αίθουσες συνεδριάσεων, ελικοειδής σκάλες και διαμερίσματα. Τα ανάκτορα χρησιμοποιούνταν σαν κατοικία από την ελληνική βασιλική οικογένεια. Διάφορά άλλα μνημεία τα οποία προσδίδουν αυτή την ιδιαίτερη αίγλη στο νησί είναι το Δημαρχείο με την πλατεία του San Giacomo, το κτίριο της Ιονίου Ακαδημίας, η Ιόνιος Βουλή, ο Ντόμος (Duomo) και αποτελεί τη μητρόπολη των Καθολικών στο νησί, το περιστύλιο του Maitland, την εκκλησία Ιάσωνος και Σωσίπατρου χτισμένη περί το 1000μ.Χ. στην περιοχή της Γαρίτσας καθώς επίσης και πολλά άλλα ακόμη μνημεία διάσπαρτα σε όλη την έκταση του νησιού. 83

84 Εικόνα 19: Ιόνιος Βουλή ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 15/09/2013) Μουσεία Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι στο νησί της Κέρκυρας μπορεί κανείς να επισκεφθεί έναν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό μουσείων μερικά εκ των οποίων είναι και μοναδικά στο είδος τους. Έτσι, τα μουσεία που μπορεί ο επισκέπτης να βρει στην Κέρκυρα είναι: Το Αρχαιολογικό Μουσείο, με το πιο σημαντικό του έκθεμα το αέτωμα του ναού της Αρτέμιδος. Το Βυζαντινό Μουσείο ή Μουσείο Αντιβουνιώτισσας, με παλαιοχριστιανικά αρχιτεκτονικά γλυπτά, τμήματα από ψηφιδωτά δάπεδα, βυζαντινές αγιογραφίες και εικόνες από τον 16 ο ως τον 18 ο αιώνα μ.χ.. Το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης, το μοναδικό μουσείο στην Ελλάδα που είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στην τέχνη και τις αρχαιότητες της Άπω Ανατολής και της Ινδίας. Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Μέσης Κέρκυρας, με εκθέματα που αφορούν την καθημερινή ζωή και την παράδοση των κατοίκων των χωριών της Κέρκυρας. Το Μουσείο Χαρτονομισμάτων, λειτουργεί από το 1981 είναι στεγασμένο στο νεοκλασικό κτίριο της Ιονικής Τράπεζας, εκεί όπου λειτούργησε η πρώτη ελληνική τράπεζα το Είναι το μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα και παρουσιάζει στον επισκέπτη όλη τη διαδικασία παραγωγής νομισμάτων και χαρτονομισμάτων. Το Μουσείο Μον Ρεπό, αποτελεί τμήμα του αρχαιολογικού και παρουσιάζει ευρήματα από την Παλαιόπολη. 84

85 Το Μουσείο Καποδίστρια, με κειμήλια και προσωπικά αντικείμενα του Ιωάννη Καποδίστρια. Το Μουσείο Σολωμού, με έπιπλα, πορτρέτα, φωτογραφίες και προσωπικά αντικείμενα στο σπίτι που έζησε ένα μέρος της ζωής του ο εθνικός ποιητής Διονύσιος Σολωμός. Το Μουσείο Κεραμικής Τέχνης, στεγασμένο στους αγγλικούς στρατώνες του Νέου Φρουρίου. Η Δημοτική Πινακοθήκη, με μερικά από τα σπουδαιότερα έργα Επτανήσιων ζωγράφων του 19 ου αιώνα καθώς επίσης έργα χαρακτικής και γλυπτικής. Η Αναγνωστική Εταιρεία, το αρχαιότερο πνευματικό ίδρυμα της νεότερης Ελλάδας με πάνω από τόμους Επτανησιακής βιβλιογραφίας. Το Σερβικό Μουσείο, με συλλογές και περιεχόμενο οπλικού εξοπλισμού, στολών, σημαιών, μεταλλίων, θρησκευτικών κειμηλίων και άλλων μικροαντικειμένων του Σερβικού στρατού. Το Μουσείο Ελιάς, στεγασμένο σε ένα ελαιοτριβείο των αρχών του 20 ου αιώνα στην περιοχή των Κυνοπιαστών όπου υπάρχει πλούσια συλλογή εργαλείων και μέσων επεξεργασίας της ελιάς. Το Μουσείο Θαλάσσης, εγκατεστημένο στη Μπενίτσα με συλλογές από κογχύλια, απολιθώματα, σφουγγάρια, κοράλλια, ταριχευμένα ψάρια και άλλα πολλά εκθέματα που περιέχουν το θαλάσσιο στοιχείο. 3. ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η Κέρκυρα ακριβώς επειδή είναι νησί και ταυτόχρονα παρουσιάζει πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό τουριστών κάθε χρόνο. Ήδη από τον προηγούμενο αιώνα αποτέλεσε ισχυρό πόλο έλξης, καθώς αποτελούσε το πρώτο μέρος στην Ελλάδα όπου αναπτύχθηκαν οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις αλλά και άνθησε συνολικά όλος ο κλάδος του τουρισμού με το σύνολο των διαφόρων υπηρεσιών που περιλαμβάνονται. Αρχικά προσέλκυε ποιοτικό τουρισμό καθώς θεωρούνταν το πιο κοσμοπολίτικο νησί στην Ελλάδα, στη συνέχεια κατάφερε να προσελκύει οικογένειες ενώ με την άνθηση του μαζικού τουρισμού στην Ευρώπη άνθησε παράλληλα και ο μαζικός τουρισμός στην Κέρκυρα. Μεγάλοι τουριστικοί πράκτορες ανάγκασαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού να εγκαταλείψει τον παραδοσιακό τομέα της Γεωργίας και της Αλιείας και να στραφεί προς τον τομέα του Τουρισμού και των Ταξιδιών, με αποτέλεσμα να έχει γεμίσει το νησί με ανενεργούς επιχειρηματίες στον κλάδο του τουρισμού-ιδιοκτήτες μη χρησιμοποιούμενων τουριστικών καταλυμάτων αλλά και εστιατορίων, καφετεριών, κλπ.. Ωστόσο, στενάχωρο είναι το γεγονός ότι σε σχέση με άλλες περιοχές στην Ελλάδα, οι εγκαταστάσεις και ο εξοπλισμός που διατίθεται στην Κέρκυρα και που προσφέρεται στους τουρίστες είναι πλέον ξεπερασμένος, καθώς τα περισσότερα καταλύματα δεν έχουν εκσυγχρονισθεί και λειτουργούν με τις προδιαγραφές του παρελθόντος, υποβαθμίζοντας κατά αυτό τον τρόπο το τουριστικό παρεχόμενο προϊόν. 85

86 Πίνακας 13: Αποτύπωση της δυναμικότητας των οικονομικών κλάδων στο νομό της Κέρκυρας κατά τις δύο προηγούμενες απογραφές ΕΤΟΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ ΚΛΑΔΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία Αλιεία Ορυχεία και λατομεία Μεταποιητικές βιομηχανίες Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου και νερού Κατασκευές Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευή αυτοκινήτων οχημάτων, μοτοσυκλετών και ειδών ατομικής και οικιακής χρήσης Ξενοδοχεία και εστιατόρια Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί Διαχείριση ακίνητης περιουσίας, εκμισθώσεις και επιχειρηματικές δραστηριότητες Δημόσια διοίκηση και άμυνα, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση Εκπαίδευση Υγεία και κοινωνική μέριμνα Νέοι άνεργοι 0 Δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών υπέρ του κοινωνικού ή ατομικού χαρακτήρα Ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό Ετερόδικοι οργανισμοί και όργανα 3 3 Μη δυνάμενοι να καταταγούν κατά κλάδο ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: ιδία επεξεργασία Με βάση λοιπόν και τον παραπάνω πίνακα μπορεί κανείς να διαπιστώσει πως τόσο το 1991 όσο και το 2001 ο κλάδος που μας αφορά, δηλαδή οι εργαζόμενοι σε Ξενοδοχεία και εστιατόρια κατατάσσονται στη δεύτερη θέση από άποψης συνολικού αριθμού εργαζομένων στον κλάδο αυτό, ενώ στην πρώτη θέση βρίσκονται οι εργαζόμενοι που ανήκουν στον κλάδο Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκομία. Αξίζει όμως να σημειωθεί εδώ πως το 2001 οι αριθμοί των απασχολούμενων στους δύο αυτούς κλάδους είναι σαφέστατα μικρότεροι σε σχέση με το παρελθόν (βλέπε 1991), γεγονός το οποίο προσδίδει μεταστροφή και προς διαφορετικά επαγγέλματα από τους εργαζομένους του νησιού. 86

87 3.1. ΑΦΙΞΕΙΣ 52 Εξετάζοντας κανείς τα φυσικά χαρακτηριστικά του νησιού μπορεί να συμπεράνει πως υπάρχουν παραπάνω από ένας τρόπος πρόσβασης στο νησί, μέσω του Λιμανιού, μέσω του Αεροδρομίου αλλά και της μαρίνας που βρίσκεται στα Γουβιά. Έτσι υπάρχουν δεδομένα αφίξεων από: Το αεροδρόμιο Κέρκυρας Ιωάννης Καποδίστριας, τα οποία περιλαμβάνουν μονάχα αφίξεις εξωτερικού καθώς οι εσωτερικού δεν προσμετρούνται από τον ΕΟΤ 53. Τον λιμένα Κέρκυρας, με στοιχεία που αφορούν τόσο το πορθμείο Κέρκυρας- Ηγουμενίτσας, όσο το πορθμείο Κέρκυρας-Ιταλίας αλλά και την επιβατική κίνηση των κρουαζιερόπλοιων. Τη μαρίνα Γουβιών, όπου φιλοξενεί πλήθος ιστιοπλοϊκών σκαφών και ταχυπλόων των οποίων οι επιβάτες δεν προέρχονται απαραίτητα από την Κέρκυρα. Τον ΕΟΤ ο οποίος παρέχει ακριβή στατιστικά δεδομένα σχετικά με αφίξεις τουριστών κυρίως όσον αφορά το αεροδρόμιο. Εικόνα 20: Αερολιμένας Κέρκυρας, Ιωάννης Καποδίστριας ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 14/09/2013) 52 Στο παράρτημα της εργασίας παρουσιάζονται ακριβή στοιχεία και δεδομένα ως προς τις αφίξεις όπως αυτά παρουσιάστηκαν από τους διάφορους φορείς. 53 ΕΟΤ: Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού 87

88 Πίνακας 14: Αφίξεις τουριστών στο αεροδρόμιο της Κέρκυρας από τον ΕΟΤ ΑΦΙΞΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΑΠΌ Ε.Ο.Τ. ΜΗΝΑΣ/ΕΤΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: ΕΟΤ, ιδία επεξεργασία Παρατηρώντας κανείς τον παραπάνω πίνακα μπορεί να καταλήξει στα εξής συμπεράσματα: Η μεγαλύτερη κινητικότητα στο αεροδρόμιο παρατηρείται κατά την τριετία , όπου ο αριθμός των αφίξεων ξεπερνάει τα άτομα. Έκρηξη παρατηρείται το 1998 όπου καταφέρνει και συγκεντρώνει σχεδόν περισσότερα άτομα σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ενώ σημαντική πτώση παρατηρείται τα έτη με αριθμούς που δεν φτάνουν καν τις αφίξεις. Η περίοδος που εξετάζεται αφορά τους μήνες από Μάρτιο ως και Οκτώβριο και αυτό συμβαίνει επειδή αυτήν την περίοδο πραγματοποιούνται οι πτήσεις charter που μεταφέρουν κόσμο από το εξωτερικό. Οι μήνες κατά τους οποίους παρατηρείται έντονη έξαρση των αφίξεων είναι κυρίως οι καλοκαιρινοί, Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος αλλά και ο Σεπτέμβρης. Πρώτη, δεύτερη θέση καταλαμβάνουν-όπως είναι φυσικό-οι μήνες Ιούλιος και Αύγουστος, με τον Σεπτέμβρη και τον Μάιο να καταλαμβάνουν ανάλογα με το έτος την τρίτη και τέταρτη θέση. 88

89 Πίνακας 15: Κίνηση επιβατών κρουαζιερόπλοιων με στοιχεία όπως αυτά δόθηκαν από τον ΟΛΚΕ 54. ΚΙΝΗΣΗ ΕΠΙΒΑΤΩΝ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΟΠΛΟΙΩΝ ΑΠΌ ΟΛΚΕ ΜΗΝΑΣ/ΕΤΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΪΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: ΟΛΚΕ, ιδία επεξεργασία Ιδιαίτερα σημαντικά για την τουριστική κίνηση του νησιού είναι και τα στοιχεία που αφορούν την κίνηση του λιμανιού. Ενδεικτικά παραπάνω παρουσιάζονται τα στοιχεία που αφορούν τον αριθμό των αφίξεων ατόμων, δηλαδή την επιβατική κίνηση, που αφορούν τα κρουαζιερόπλοια. Πρέπει να σημειωθεί εδώ πως για το έτος 2008 δεν υπάρχουν δεδομένα, λόγω έλλειψης στοιχείων. Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει κανείς παρατηρώντας τον πίνακα παραπάνω είναι ότι: o Για τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο δεν υπάρχουν καθόλου δεδομένα και αυτό γιατί τους μήνες αυτούς το νησί δεν αποτελεί προορισμό και στάση των κρουαζιέρων που κάνουν την περίοδο αυτή τα πλοία. o Η μεγαλύτερη επιβατική κίνηση παρατηρήθηκε το έτος 2011 με παραπάνω από τουρίστες να αποβιβάζονται στο λιμάνι της Κέρκυρας. o Η μεγαλύτερη επισκεψιμότητα παρατηρήθηκε τον μήνα Αύγουστο τόσο του έτους 2010 όσο και του 2011 με και επισκέπτες αντίστοιχα, σε αντίθεση με αυτόν του 2009 όπου μόνο επιβάτες αποβιβάστηκαν. o Το τετράμηνο Ιούνιος έως Σεπτέμβριος αποτελεί τους βασικούς μήνες κατά τους οποίους επισκέπτεται μεγάλος αριθμός επιβατών των κρουαζιερόπλοιων το νησί. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ακόμα και τον μήνα Νοέμβριο επισκέπτεται το νησί ένας ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός τουριστών, ο οποίος μερικές φορές ξεπερνάει τις ΟΛΚΕ: Οργανισμός Λιμένος Κέρκυρας 89

90 3.2. ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ Στο μέρος αυτό της εργασίας εξετάζεται ο αριθμός των διανυκτερεύσεων που προσμετρήθηκαν στο νησί τα τελευταία χρόνια, ο οποίος καταδεικνύει την εκλεξιμότητα της Κέρκυρας σαν τουριστικό προορισμό από τους επισκέπτες της. Πρέπει εδώ να σημειωθεί πως στον κάθε μήνα παρουσιάζονται τα συνολικά στοιχεία όλων των διανυκτερεύσεων σε όλες τις κλίνες των ξενοδοχειακών καταλυμάτων, ανεξαρτήτως κατηγορίας και ανεξαρτήτως δυναμικότητας, επίσης εξετάζονται μόνο οι μήνες Μάιος έως Σεπτέμβριος, καθώς οι ξενοδοχειακές μονάδες οι οποίες λειτουργούν όλο τον χρόνο είναι ελάχιστες και δεν αποτελούν σημείο αναφοράς καθώς το παρεχόμενο τουριστικό προϊόν είναι αυτό των καλοκαιρινών μηνών και μερικές φορές και του Πάσχα. Πίνακας 16: Παρουσίαση αριθμού διανυκτερεύσεων στα διάφορα καταλύματα της Κέρκυρας. ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ ΜΗΝΑΣ/ΕΤΟΣ ΜΗΝΙΑΙΟ ΣΥΝΟΛΟ ΜΑΪΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΕΤΗΣΙΟ ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: Οργανισμός Ξενοδόχων Κέρκυρας, ιδία επεξεργασία Επομένως, καταλήγει κανείς στα παρακάτω: o Ο μεγαλύτερος αριθμός διανυκτερεύσεων παρατηρήθηκε κατά το έτος 2006 με διανυκτερεύσεις συνολικά-με έλλειψη στοιχείων για τον μήνα Μάιοόταν ο μικρότερος αριθμός παρατηρείται το 2008 ( διανυκτερεύσεις)- με έλλειψη στοιχείων όμως για τον μήνα Αύγουστο. o Από τα έτη 2003 έως 2006 ο μήνας με τις περισσότερες διανυκτερεύσεις είναι ο Αύγουστος ενώ από το 2008 έως και το 2011 είναι ο Ιούλιος. o Ο Σεπτέμβριος παρουσιάζει αρκετά μεγάλο αριθμό διανυκτερεύσεων, σε μερικές περιπτώσεις μεγαλύτερο ακόμα και από του Ιουνίου. Τα γενικά συμπεράσματα είναι πως υπάρχει μια μεταστροφή των επισκεπτών προς επιλογή πραγματοποίησης διανυκτερεύσεων λιγότερο θερμούς μήνες από τον Αύγουστο, όπως ο Ιούλιος και ο Σεπτέμβριος, ενώ παρατηρείται μια μικρή μείωση του συνολικού αριθμού διανυκτερεύσεων στο νησί, γεγονός που καταδεικνύει πως επιλέγεται λιγότερο σε σχέση με το παρελθόν. 90

91 Ζ. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ 1. ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΕΣ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Όπως έχει αναφερθεί ήδη και σε προηγούμενο μέρος της εργασίας το κλίμα της Κέρκυρας χαρακτηρίζεται ως θαλάσσιο μεσογειακό με δροσερό καλοκαίρι και ήπιο χειμώνα, η θερμοκρασία δεν πέφτει ποτέ πολύ χαμηλά-ίσως 4 με 5 ο C κάτω του μηδενός κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ αγγίζει και τους 40 ο C κατά τους θερινούς μήνες. Ο ψυχρότερος μήνας του έτους είναι ο Ιανουάριος, ενώ ο θερμότερος ο Αύγουστος και το φθινόπωρο είναι πολύ θερμότερο από την άνοιξη λόγω των νοτίων και νοτιοδυτικών ανέμων. Τα μελτέμια στην Κέρκυρα είναι άγνωστα, καθώς τα καλοκαιρινά απογεύματα φυσάει μαΐστρος-βορειοδυτικός άνεμος-με ένταση που σπάνια υπερβαίνει τα 4 μποφόρ, ενώ από τον Οκτώβριο μέχρι τον Μάρτιο επικρατούν οι νοτιοανατολικοί και από τον Απρίλιο έως τον Μάιο οι νότιοι. Χαρακτηριστικό στοιχείο του κλίματος του νησιού είναι ο ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός βροχοπτώσεων, με μέσο ετήσιο ύψος περίπου χιλιοστά, οι χιονοπτώσεις είναι σπάνιες και η θερινή ξηρασία είναι σημαντικά περιορισμένη, σε αντίθεση όμως με τις καταιγίδες οι οποίες είναι ιδιαίτερα συχνές από τον Οκτώβριο μέχρι και τον Φεβρουάριο. 55 Τέλος, η υγρασία κάνει ιδιαίτερα συχνά την εμφάνισή της εξαιτίας και των πολλών βροχοπτώσεων, επηρεάζοντας τόσο το μικροκλίμα όσο και την υγεία και τις συνήθειες των ανθρώπων. Παρατηρώντας κανείς το παρακάτω γράφημα (Γράφημα 1) μπορεί να διαπιστώσει πως ο θερμότερος μήνας της τελευταίας δεκαετίας είναι ο Ιούλιος και ο ψυχρότερος ο Φεβρουάριος με μέσες θερμοκρασίες 26,44 ο C και 9,63 ο C αντίστοιχα, ενώ παρατηρείται έντονη πτώση της μέσης θερμοκρασίας κατά τους τρεις (3) τελευταίους μήνες του χρόνου σε σχέση με τους καλοκαιρινούς και τον Σεπτέμβρη. 55 Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το site του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Θράκης, (επίσκεψη 31/05/2013) 91

92 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 9,65 9,63 15,19 11,88 19,49 23,52 26,44 26,28 22,15 18,03 14,20 11,18 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΪ ΙΟΝ ΙΟΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ Διάγραμμα 4: Απεικόνιση μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας για τη δεκαετία ΠΗΓΗ: ΕΜΥ, ιδία επεξεργασία ΔΕΚ ΝΟΕ ΟΚΤ 75,74 76,72 75,51 ΣΕΠ ΑΥΓ ΙΟΛ ΙΟΝ ΜΑΪ ΑΠΡ ΜΑΡ ΦΕΒ ΙΑΝ 61,46 61,64 65,32 71,02 70,42 72,74 74,28 72,23 74,22 Διάγραμμα 5: Απεικόνιση μέσης μηνιαίας σχετικής υγρασίας για τη δεκαετία ΠΗΓΗ: ΕΜΥ, ιδία επεξεργασία 92

93 2. ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΠΟΥ ΑΝΑΖΗΤΗΘΗΚΑΝ Στο παρόν μέρος της εργασίας γίνεται χρήση του δείκτη TCI ο οποίος αφορά τη θερμική αντίληψη των ανθρώπων και την επίδραση που έχει το κλίμα στον ανθρώπινο οργανισμό, ενώ ο συγκεκριμένος μπορεί να συνδυαστεί άμεσα με τον τουρισμό και το τουριστικό προϊόν καθώς εξετάζει παραμέτρους που αφορούν τους ταξιδιώτες στα διάφορα μέρη του κόσμου. Πιο συγκεκριμένα, όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενο μέρος της εργασίας (βλ. ΜΕΡΟΣ Β, Κεφ. Δ, 1.1.2) περιλαμβάνει μεταβλητές όπως είναι η υγρασία, η βροχόπτωση, η ταχύτητα ανέμου και άλλες. Εν συνεχεία τα αποτελέσματα του μοντέλου συγκρίνονται με δεδομένα αφίξεων στην αντίστοιχη περιοχή με σκοπό να εξεταστεί η σχέση μεταξύ κλίματος και τουριστικής κίνησης στη συγκεκριμένη περιοχή (βλ. ΜΕΡΟΣ Β, Κεφ. Ε, 3). Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως αρχικά υπολογίζεται ο δείκτης TCI για την παρελθούσα εξαετία με σκοπό να εξεταστεί η υφιστάμενη κατάσταση, ενώ στη συνέχεια πραγματοποιείται πρόβλεψη που αφορά τις δεκαετίες από το 2011 έως και το Έτσι τα δεδομένα που αναζητήθηκαν αφορούν: 1. Διάρκεια ηλιοφάνειας σε ώρες/ημέρα (S, h/d), προσμετρείται δηλαδή το σύνολο ωρών ηλιοφάνειας που έχουν καταγραφεί στην περιοχή, ανάγεται σε ημερήσια βάση και χρησιμοποιείται η μέση τιμή αυτής. 2. Ύψος υετού σε mm (R, mm), προσμετρείται το σύνολο των κατακρημνίσεων και χρησιμοποιείται η μέση τιμή της εξεταζόμενης περιόδου. 3. Μέση ταχύτητα του ανέμου (W, km/h), προσμετρείται η μέση ταχύτητα ανέμου που καταγράφεται στην περιοχή. 4. Θερμοκρασία αέρα (T, o C), προσμετρείται τόσο η μέγιστη θερμοκρασία όσο και η μέση θερμοκρασία που καταγράφεται στην περιοχή και χρησιμοποιείται η μέση τιμή αυτής. 5. Σχετική υγρασία (RH, %), προσμετρείται η ελάχιστη και μέση τιμή της σχετικής υγρασίας που καταγράφεται στην περιοχή σε μορφή ποσοστού ενώ χρησιμοποιείται η μέση τιμή της εξεταζόμενης περιόδου. 6. Δεδομένα αφίξεων που έχουν καταγραφεί σε λιμάνι και αεροδρόμιο στην περιοχή μελέτης, ενώ στο μοντέλο χρησιμοποιούνται μόνο αυτά του αεροδρομίου που αποτελούν τα επίσημα δεδομένα που χρησιμοποιεί και ο ΕΟΤ. Πίνακας 17: Συγκεντρωτικός πίνακας χρησιμοποιούμενων δεδομένων στο μοντέλο. ΠΗΓΗ: ιδία επεξεργασία ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΝΟΜΟΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΕΙΡΕΣ ΗΛΙΟΦΑΝΕΙΑ (h/d) ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΑΕΡΑ (mid,max, C) ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΥΨΟΣ ΥΕΤΟΥ (mm) ΣΧΕΤΙΚΗ ΥΓΡΑΣΙΑ (%) ΑΦΙΞΕΙΣ 93

94 2.1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Αρχικά εξετάζεται η κατάσταση που έχει παρατηρηθεί το πρόσφατο παρελθόν στην περιοχή με σκοπό να εξαχθεί ένα συμπέρασμα ως προς το προϊόν που παρέχεται μέχρι πρότινος. Τα πρωτογενή κλιματολογικά δεδομένα προέρχονται από την ΕΜΥ και τα οποία παραχωρήθηκαν μετά από ειδική αίτηση και επεξεργάστηκαν έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του μοντέλου. (Πίνακας 18) Πίνακας 18: Κλιματολογικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για την εφαρμογή του μοντέλου στην περιοχή μελέτης για τα έτη ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΜΗΝΕΣ max temp min RH mid temp mid RH R (mm) W (km/h) S (h/d) Ιαν 13,40 57,81 9,65 74,22 28,27 8,99 2,09 Φεβ 13,13 56,64 9,63 72,23 73,82 10,29 2,59 Μαρ 15,75 57,38 11,88 74,28 55,10 9,61 4,30 Απρ 19,55 53,23 15,19 72,74 45,98 7,47 5,69 Μαί 24,41 50,52 19,49 70,42 33,02 6,87 7,48 Ιον 28,52 45,14 23,52 65,32 21,88 6,74 7,57 Ιολ 31,89 39,65 26,44 61,64 0,00 7,52 9,29 Αυγ 32,05 39,43 26,28 61,46 8,40 7,40 9,19 Σεπ 26,94 49,63 22,15 71,02 58,20 7,01 6,62 Οκτ 22,44 56,19 18,03 75,51 170,60 6,53 4,63 Νοε 18,35 59,94 14,20 76,72 165,98 9,01 3,36 Δεκ 14,71 59,17 11,18 75,74 100,72 10,46 2,55 ΠΗΓΗ: ΕΜΥ, ιδία επεξεργασία Αντίστοιχα τα στοιχεία αφίξεων που εξετάζονται αντλήθηκαν από τον ΕΟΤ και το παράρτημά του στην Κέρκυρα και αφορούν τα δεδομένα εισόδου επιβατών στο διεθνές αεροδρόμιο της Κέρκυρας Ιωάννης Καποδίστριας. (Πίνακας 19) Πίνακας 19: Παρατηρούμενες αφίξεις τουριστών στο αεροδρόμιο της Κέρκυρας για τα έτη ΑΦΙΞΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΑΠΟ Ε.Ο.Τ. ΜΗΝΑΣ/ΕΤΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ,8 ΜΑΙΟΣ ,8 ΙΟΥΝΙΟΣ ,5 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ,5 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ,2 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ,2 ΣΥΝΟΛΟ ,0 ΠΗΓΗ: ΕΟΤ, ιδία επεξεργασία Στην τελευταία στήλη του παραπάνω πίνακα παρουσιάζεται ο μέσος όρος των παρατηρούμενων αφίξεων στο αεροδρόμιο για το σύνολο των ετών

95 ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ Εξετάζονται οι δεκαετίες από το 2011 έως και το 2100, ωστόσο δεν έχουν επιλεγεί τυχαία. Αρχικά μελετήθηκαν οι επιπτώσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον και κατ επέκταση οι διαφοροποιήσεις που πρόκειται να πραγματοποιηθούν στην παραγωγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στο μέλλον καθώς και στη συγκέντρωση αυτών. Οι εκπομπές αυτές όμως εξαρτώνται τόσο από τον πληθυσμό και την εξέλιξή του, όσο από την οικονομία. Έτσι, στο πλαίσιο της 3 ης Έκθεσης της IPCC συντάχθηκαν σενάρια που εξετάζουν την εξέλιξη των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου συνολικού αριθμού σαράντα (40), ωστόσο με τη βοήθεια του ΚΕΦΑΚ 56 της Ακαδημίας Αθηνών έχουν αναπτυχθεί βάσεις δεδομένων και προσομοιώσεων τύπων με βάση τα σενάρια εκπομπών Α1Β, Α2, Β1, Β2. (Πίνακας 20) Πίνακας 20: Σενάρια εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που εξετάζονται στην παρούσα μελέτη. Σενάριο Α2 Μέτρια αύξηση του μέσου παγκόσμιου κατά κεφαλήν εισοδήματος. Ιδιαίτερα έντονη κατανάλωση ενέργειας. Ραγδαία αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού. Αργή και τμηματική τεχνολογική ανάπτυξη και μέτριες έως μεγάλες αλλαγές στη χρήση γης. Ραγδαία αύξηση της συγκέντρωσης του CO2 στην ατμόσφαιρα η οποία θα φτάσει τα 850ppm το Σενάριο Α1Β Σενάριο Β2 Σενάριο Β1 Ραγδαία οικονομική ανάπτυξη. Ιδιαίτερα έντονη κατανάλωση ενέργειας αλλά παράλληλα διάδοση νέων και αποδοτικών τεχνολογιών. Χρήση τόσο ορυκτών καυσίμων όσο και εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Μικρές αλλαγές στη χρήση γης. Ραγδαία αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού μέχρι το έτος 2050 και σταδιακή μείωσή του στη συνέχεια. Έντονη αύξηση της συγκέντρωσης CO2 στην ατμόσφαιρα η οποία θα φτάσει τα 720ppm το Ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας με μέτριους ρυθμούς. Ηπιότερες τεχνολογικές αλλαγές σε σύγκριση με τα σενάρια εκπομπών Α1 και Β1. Ραγδαία αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού. Αύξηση της συγκέντρωσης του CO2 στην ατμόσφαιρα με μέτριους αλλά και σταθερούς ρυθμούς η οποία θα φτάσει τα 620 ppm το Μεγάλη αύξηση του παγκόσμιου κατά κεφαλήν εισοδήματος. Χαμηλή κατανάλωση ενέργειας. Μείωση της χρήσης συμβατικών πηγών ενέργειας και στροφή στη χρήση τεχνολογιών που χρησιμοποιούν ανανεώσιμες ενεργειακές πηγές. Ραγδαία αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού μέχρι το έτος 2050 και σταδιακή μείωσή του στη συνέχεια. Αύξηση της συγκέντρωσης του CO2 στην ατμόσφαιρα με ήπιους σχετικά ρυθμούς ιδιαίτερα από το 2050 και μετά η οποία θα φτάσει το 2100 τα 55ppm. ΠΗΓΗ: ΤτΕ, ιδία επεξεργασία Έτσι με βάση τα παραπάνω σενάρια επιλέχθηκαν για να μελετηθούν τα Σενάρια Α2, Α1Β και Β2, ώστε το μελλοντικό δείγμα μεταβολής των κλιματικών συνθηκών να είναι πιο αντιπροσωπευτικό σε σχέση με τη μελέτη ενός και μόνο σεναρίου. 56 Κέντρο Έρευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας 95

96 ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΕΙΡΕΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Έτσι και με βάση τα δεδομένα που αντλήθηκαν από την έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος, οι μελλοντικές προβλέψεις είναι οι εξής (Πίνακας 21): Πίνακας 21: Κλιματολογικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για την εφαρμογή του μοντέλου στην περιοχή μελέτης για τις χρονολογικές σειρές , , , ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Μέση Θερμοκρασία Αέρα (T, C) Βροχόπτωση (P, mm/έτος) Σχετική Υγρασία (RH, %) Ταχύτητα Ανέμου (W, km/h) Α1Β Α1Β Α1Β Α1Β ,59 + 1,01 738, ,4 72,84 + 3,72 38,3 + 6,0 Α2 Β2 Α2 Β2 Α2 Β2 Α2 Β , , , ,8 + 71, ,40 + 4,32 + 4,45 + 0,81 0,71 241,4 242,7 4,20 2,84 0,68 0, , , , ,3 + 71, ,53 + 4,29 + 4,42 + 0,80 0,66 195,9 233,0 4,67 2,91 0,67 0, , , , ,1 + 70, ,39 + 4,27 + 4,47 + 0,83 0,64 225,2 287,0 5,08 2,47 0,69 0,80 ΠΗΓΗ: ΤτΕ, ιδία επεξεργασία Σύμφωνα με τα παραπάνω και σε σχέση με τα κλιματολογικά δεδομένα τα οποία έχουν καταγραφεί μέχρι τώρα για την περιοχή μελέτης, μπορεί κανείς να καταλήξει στο γενικό συμπέρασμα ότι στο μέλλον η μέση θερμοκρασία θα παρουσιάσει άνοδο της τάξεως των 2 ο C-μέση θερμοκρασία δεκαετίας σε σχέση με την ήδη παρατηρημένη μέση θερμοκρασία, το ύψος των βροχοπτώσεων θα μειωθεί έως και 160 μονάδες σε κάποιες χρονολογικές σειρές, η παρατηρούμενη μέση σχετική υγρασία θα αυξηθεί και τέλος η ταχύτητα του ανέμου θα παρουσιάσει μείωση σε σταθερά επίπεδα παρ όλα αυτά. Στη δεδομένη περίπτωση των μελλοντικών προβλέψεων στις αφίξεις, η κατάσταση και η πρόβλεψη είναι σαφέστατα δυσκολότερη σε σχέση με τις κλιματικές παραμέτρους και αυτό γιατί παίζει ιδιαίτερα μεγάλο ρόλο ο ανθρώπινος παράγοντας. Έτσι σύμφωνα με την Kapiki (2012) οι τρέχουσες τάσεις στον τουρισμό και την φιλοξενία είναι: Η παγκοσμιοποίηση. Η προστασία και η ασφάλεια (από τρομοκρατικές επιθέσεις, απαγωγές, ληστείες, αρπαγές, κακοποιήσεις, κλπ.). Η διαφορετικότητα (μεταξύ αυτών που παρέχουν τις υπηρεσίες και αυτών που τις αγοράζουν όσον αφορά τις συνήθειες και τους χαρακτήρες). Η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Η τεχνολογία (αποτελεί την κινητήρια δύναμη για αλλαγή και δημιουργεί ευκαιρίες για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα). Οι δημογραφικές αλλαγές (μεγαλύτερη κατανάλωση χρημάτων στον τουρισμό): o Το 2030 θα εργάζονται 14% λιγότεροι πολίτες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. o Το 2050 ο αριθμός των ατόμων με ηλικία άνω των 60 ετών θα αγγίζει το 40% του πληθυσμού. Η αξία των τιμών (ισχύει ο κανόνας πληρώνω λιγότερα και απαιτώ περισσότερα - pay more for less ). 96

97 Άλλες μελέτες (βλ. Gounopolos et. al, 2010 και Katsiroumpa, 2009) εξετάζουν τη σχέση των αφίξεων με μακροοικονομικά στοιχεία αλλά και τα διάφορα σοκ που υπόκειται η αγορά εξαιτίας της μεγάλης μεταβλητότητας που παρουσιάζουν τα δεδομένα αυτά. Πιο συγκεκριμένα η κατάσταση της οικονομίας στη χώρα προέλευσης των τουριστών είναι σε θέση να επηρεάσει την τουριστική ζήτηση για την Ελλάδα. Έτσι μεταβλητές που επηρεάζουν τη ζήτηση είναι: Το κόστος ζωής, καθώς ο υψηλός πληθωρισμός στην Ελλάδα σε σύγκριση με άλλων περιοχών μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη ζήτηση. Η ανεργία, είτε ως έκφραση μείωσης των μισθών είτε ως ψυχολογική επίδραση στο επίπεδο ευτυχίας, επηρεάζει αρνητικά τη ζήτηση. Ο Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών, προσδίδει το επίπεδο της οικονομικής αβεβαιότητας, τις προσδοκίες για μελλοντικό εισόδημα αλλά και το ύψος των αποταμιεύσεων. Παρά τη δυσκολία που αναφέρθηκε παραπάνω για την πρόβλεψη των μελλοντικών μετακινήσεων των πληθυσμών, υπάρχουν επίσημα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Τουρισμού όπου πραγματοποιούνται προβλέψεις για τα έτη 2020 και Αναλύονται κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά και τεχνολογικά δεδομένα και παράγοντες, οι οποίοι αναμένεται να επηρεάσουν τον τομέα στο μέλλον. Ο παγκόσμιος αριθμός παγκοσμίως θα αυξηθεί κατά 3,3%, αγγίζοντας τα 1,8δις παγκοσμίων αφίξεων (Εικόνα 21), ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης θα πέσει στο 2,5% (Πίνακας 22) Εικόνα 21: Πραγματική τάση και προβλέψεις για τις αφίξεις τουριστών. ΠΗΓΗ: UNWTO,

98 Νότια/Μεσογειακή Ευρώπη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Πίνακας 22: Αφίξεις τουριστών που έχουν καταγραφεί στη Νότια/Μεσογειακή Ευρώπη καθώς και μέση ετήσια αύξηση αυτών. ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ Διεθνείς τουριστικές αφίξεις στη χώρα υποδοχής (εκ.) , , Μέση ετήσια αύξηση 1980-'95 ' ' ' '30 3,1 3,7 2,3 2,6 1,9 ΠΗΓΗ: UNWTO, 2012, ιδία επεξεργασία Σχετικά με την πρόβλεψη που πραγματοποιείται από τον Διεθνή Οργανισμό Τουρισμού για τις αφίξεις στην περιφέρεια της Μεσογείου μπορεί κανείς να παρατηρήσει πως θα υπάρχει αύξηση των αφίξεων στην περιφέρεια από το 2010 έως το 2030 της τάξεως του 2,3%, ωστόσο την πρώτη δεκαετία ο ρυθμός ανάπτυξης θα είναι ελαφρώς μεγαλύτερος από την επόμενη δεκαετία. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως η αύξηση των αφίξεων παρουσιάζει μειωτική τάση. 98

99 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΟΝΤΕΛΟΥ Με βάση λοιπόν τα παραπάνω δεδομένα και σε συνδυασμό με τον προσδιορισμό του δείκτη TCI από τον Mieczkowski 57, προσδιορίστηκαν οι τιμές αυτού για τις μελετώμενες περιόδους. Πρέπει εδώ να σημειωθεί πως οι παραπάνω τιμές των μεταβλητών δεν χρησιμοποιούνται ως έχουν στο μοντέλο, παρά κατατάσσονται σε μια κλίμακα από το μηδέν έως το πέντε (0-5)-και σε ακραίες τιμές λαμβάνουν αρνητικό πρόσημο-ώστε να μπορεί να υπολογισθεί ο δείκτης. (Πίνακας 23) Πίνακας 23: Κατάταξη κλιματικών μεταβλητών κατά Mieczkowski. Rating Mean Mean Effective monthly monthly temperature precipitation sunshine ( C) (mm/month) (hours/day) Wind speed (km/h) Normal Trade wind Hot climate ,0-14,9 >10 < 2,88 12,24-19,79 Wind chill cooling (watts/m2/h) 4, ,0-29, ,88-5, ,04-12,23 30,0-44, ,76-9, ,80-24,29 < 500 3, ,0-59, ,04-12, ,76-9,03 60,0-74, ,24-19, ,30-28, , ,0-89, ,80-24,29 2,88-5, < 2,88 90,0-104, ,30-28, ,80-38, 52 < 2, , ,0-119, ,80-38,52 2,88-5, ,0-134, ,76-9, , ,0-149, ,04-12, , >150,0 <1 > 38,52 > 38,52 > 12,24 > < -20 ΠΗΓΗ: Mieczkowski, ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ TCI Αποτελεί τον πρώτο ερευνητή που ανέπτυξε τον δείκτη TCI και τον οποίο παρουσίασε το

100 Τιμές TCI ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Πίνακας 24: Εφαρμογή μοντέλου και υπολογισμός δείκτη TCI για τα έτη ΜΗΝΕΣ CID CIA P (mm) S (h/d) W (km/h) TCI Ιαν 2,5 2,5 4, Φεβ 2,5 2, ,5 48 Μαρ 3 2,5 3,5 2 3,5 58 Απρ 4 3 3,5 2, Μαί , Ιον 5 5 4,5 3, Ιολ , Αυγ , Σεπ 5 5 3, Οκτ 5 3, Νοε 3,5 2,5 0 1, Δεκ 2,5 2, ,5 44 ΠΗΓΗ: ΕΜΥ, ιδία επεξεργασία Με βάση λοιπόν τον Πίνακα 35 του παραρτήματος, συμπεραίνει κανείς ότι: Η χαμηλότερη βαθμολογία παρατηρείται τον Δεκέμβριο με 44 μονάδες ενώ η υψηλότερη τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο με 96 μονάδες. Ως οριακή χαρακτηρίζεται η κατάσταση κατά τους μήνες Φεβρουάριο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο. Ως αποδεκτή χαρακτηρίζεται η κατάσταση τους μήνες Ιανουάριο και Μάρτιο. Ως Καλή χαρακτηρίζεται η κατάσταση τον μήνα Οκτώβριο. Ως Πολύ Καλή χαρακτηρίζεται η κατάσταση τον μήνα Απρίλιο. Ως Άριστη χαρακτηρίζεται η κατάσταση τους μήνες Μάιο και Σεπτέμβριο. Ως Ιδανική χαρακτηρίζεται η κατάσταση τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαί Ιον Ιολ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Διάγραμμα 6: Γραφική αναπαράσταση τιμών TCI για τα έτη ΠΗΓΗ: ΕΜΥ, ιδία επεξεργασία 100

101 Με βάση τους Scott και McBoyle μελετώντας κανείς το παραπάνω σχεδιάγραμμα μπορεί να παρατηρήσει πως ανήκει σε μια από τις έξι (6) ετήσιες διανομές για τον TCI και είναι αυτή του summer peak, δηλαδή παρουσιάζει αύξηση κατά τους θερινούς μήνες, η οποία αναφέρεται κυρίως σε πολλές περιοχές με μεσαίο ή υψηλό γεωγραφικό πλάτος, όπου το καλοκαίρι είναι η πιο ευχάριστη περίοδος για τουρισμό. Ωστόσο αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι παρουσιάζεται μια ελαφρά άνοδος του δείκτη κατά τον Ιανουάριο που σημαίνει ότι παρατηρείται ένα μικρό διάστημα καλοκαιρίας κατά την περίοδο αυτή στη μέση του χειμώνα. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ Πρέπει εδώ να σημειωθεί πως παρακάτω εξετάζονται τα σενάρια Α2 και Β2, ενώ το Α1Β που αναφέρεται παραπάνω χρησιμοποιήθηκε συμπληρωματικά για την παραγωγή των αριθμών του Α2, καθώς ορισμένες ελλείψεις δεν καθιστούσαν δυνατή την παραγωγή των μελλοντικών προβλέψεων, ενώ οι παράμετροι που προσδιορίζουν τα δύο σενάρια είναι παρόμοιες, οπότε το αποτέλεσμα ήταν δυνατό να αφομοιωθεί. Πίνακας 25: Εφαρμογή μοντέλου και υπολογισμός δείκτη TCI για τις δεκαετίες από το 2011 έως και το ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΕΣ TCI ΣΕΙΡΕΣ Α2 Β ΠΗΓΗ: ΤτΕ, ιδία επεξεργασία Οι μελλοντικές προβλέψεις που εξετάζονται στην παρούσα εργασία αφορούν τους μέσους όρους των εξεταζόμενων δεκαετιών, έτσι και η εφαρμογή του μοντέλου πραγματοποιείται σχετικά με το σύνολο της δεκαετίας. Ένα γενικό συμπέρασμα στο οποίο μπορεί κανείς να καταλήξει είναι πως για τα πρώτα σαράντα (40) μελετώμενα χρόνια (βλ ) η κατάσταση που θα επικρατεί μπορεί να χαρακτηριστεί από Καλή έως και Πολύ Καλή, σε αντίθεση με τα επόμενα πενήντα (50) χρόνια όπου η κατάσταση χαρακτηρίζεται από Πολύ Καλή έως Άριστη, δηλαδή η κατάσταση θα είναι περίπου ίδια με αυτήν που έχει παρατηρηθεί με μόνη εξαίρεση τα τελευταία τριάντα (30) χρόνια του αιώνα όπου θα την ξεπερνάει κατά δέκα(10) μονάδες. Σχετικά τώρα με τις προβλέψεις του σεναρίου Β2 πρέπει εδώ να σημειωθεί πως πραγματοποιούνται μόνο για τις δεκαετίες μεταξύ του 2071 και του 2100, ενώ είναι ελαφρώς μικρότερες από αυτές του σεναρίου Α2, γεγονός το οποίο οφείλεται στους περιορισμούς που έχουν διαφορετικούς τα δύο σενάρια. Στη συνέχεια της εργασίας χρησιμοποιούνται οι προβλέψεις που πραγματοποιήθηκαν με βάση το σενάριο Α2, οι 101

102 οποίες καταφέρνουν να δώσουν μια περισσότερο ολιστική προσέγγιση στη μελλοντική επικρατούσα κατάσταση ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ TCI ΜΕ ΑΦΙΞΕΙΣ Στο παρόν μέρος της εργασίας πραγματοποιείται συσχέτιση των κλιματικών δεδομένων και των αποτελεσμάτων της εφαρμογής του μοντέλου TCI με τα δεδομένα σχετικά με τις αφίξεις που καταγράφηκαν στην Κέρκυρα κατά την περίοδο Πιο συγκεκριμένα, με τη βοήθεια του προγράμματος στατιστικών υπολογισμών SPSS και αναλύοντας τα δεδομένα με γραμμική παλινδρόμηση (linear regression), δημιουργήθηκαν τα γραφήματα που παρουσιάζονται παρακάτω. Πρέπει εδώ να σημειωθεί πως για το σύνολο των ετών που αναφέρονται παραπάνω εξετάζονται οι μέσες μηνιαίες τιμές από Μάρτιο μέχρι και Οκτώβριο, εξαιτίας της έλλειψης δεδομένων αφίξεων για τους υπόλοιπους μήνες του έτους. Διάγραμμα 7: Συσχέτιση των αφίξεων με τα αποτελέσματα του δείκτη TCI που καταγράφηκαν τους αντίστοιχους μήνες για τα έτη ΠΗΓΗ: ΕΟΤ, ΕΜΥ, ιδία επεξεργασία 102

103 Συμπεράνει κανείς τα εξής (Διάγραμμα 7): Οι λιγότερες καταγεγραμμένες αφίξεις που παρατηρούνται ταυτίζονται με τις χαμηλότερες μονάδες του δείκτη TCI που έχουν παρατηρηθεί μέχρι τώρα (κάτω των 60 μονάδων). Οι περισσότερες καταγεγραμμένες αφίξεις που παρατηρούνται ταυτίζονται με τις υψηλότερες τιμές του δείκτη TCI (άνω των 80 μονάδων). Ο μέγιστος παρατηρημένος αριθμός αφίξεων δεν ταυτίζεται με τη μέγιστη τιμή του δείκτη TCI. Η τάση της διασποράς που απεικονίζεται είναι ανοδική. Πρέπει εδώ να σημειωθεί πως η εξίσωση συσχέτισης είναι η y = 3452,86x ,08 R 2 =0,81 (2) όπου, y, x οι άξονες του γραφήματος δηλαδή τα δεδομένα Αφίξεων και τιμών TCI αντίστοιχα Ο βαθμός συσχέτισης 0,81 υποδεικνύει μεγάλη συσχέτιση μεταξύ των δεδομένων, δηλαδή ότι οι αφίξεις επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις τιμές του δείκτη TCI. 103

104 Διάγραμμα 8: Μηνιαία συσχέτιση των αποτελεσμάτων του δείκτη TCI με τις παρατηρούμενες αφίξεις για τα έτη ΠΗΓΗ: ΕΟΤ, ΕΜΥ, ιδία επεξεργασία 104

105 Έτσι από το παραπάνω γράφημα 58 (Διάγραμμα 8) μπορεί κανείς να διαπιστώσει πως ο μικρότερος αριθμός αφίξεων παρατηρείται κατά τον μήνα Μάρτιο και ο μεγαλύτερος κατά τον μήνα Ιούλιο. Η μεγαλύτερη τιμή του δείκτη TCI παρατηρείται κατά τον μήνα Ιούλιο, ενώ ο μήνας Αύγουστος που παρουσιάζει τις αμέσως λιγότερες αφίξεις σημειώνει αντίστοιχα την αμέσως μικρότερη τιμή του δείκτη. Σύμφωνα με τον Κακαβά (2011) για να υπολογιστεί το δυνητικό εύρος των τουριστικών περιόδων αρκεί να εξεταστεί σε ποιους μήνες η τιμή του δείκτη TCI είναι παραπάνω από 80, έτσι για την περίπτωση της Κέρκυρας το δυνητικό εύρος της τουριστικής περιόδου είναι από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Αναφορικά τώρα με τις μελλοντικές προβλέψεις λόγω της διαφορετικότητας των δεδομένων που αντλήθηκαν από τη βιβλιογραφία δεν είναι δυνατόν να γίνει κάποια συσχέτιση με αυτά τα επίσημα δεδομένα, καθώς οι μεν αφίξεις αφορούν τη Μεσόγειο στο σύνολό της και διατίθενται προβλέψεις μέχρι και το έτος 2050 σε αντίθεση με τις προβλέψεις κλιματικών παραμέτρων, πιο συγκεκριμένα του δείκτη TCI, οι οποίες φτάνουν και μέχρι το Ωστόσο, σύμφωνα με τον Κακαβά (2011) κάνοντας χρήση της συνάρτησης που προήλθε από τη συσχέτιση των αφίξεων με τις τιμές του TCI και σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο βαθμός συσχέτισης είναι μεγάλος, μπορεί να πραγματοποιηθεί εκτίμηση των μελλοντικών αφίξεων. Πίνακας 26: Πρόβλεψη αφίξεων με βάση τη σχέση των αφίξεων με τον δείκτη TCI. TCI ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΜΗΝΕΣ (ΣΕΝΑΡΙΟ ΑΦΙΞΕΩΝ Α2) , , , , , , , , ,72 ΠΗΓΗ: ΕΟΤ, ΕΜΥ, ιδία επεξεργασία Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως ο μέσος ετήσιος αριθμός καταγεγραμμένων αφίξεων το διάστημα από το 2005 έως και το 2010 είναι 67326, 41 άτομα. Παρατηρώντας κανείς τον παραπάνω πίνακα και συγκρίνοντας τα αποτελέσματα αυτού με τον παραπάνω αριθμό (βλ ,41) μπορεί να διαπιστώσει πως η ανοδική τάση που παρατηρήθηκε στη σχέση των αφίξεων με το TCI απεικονίζεται και στις μελλοντικές προβλέψεις. Αρχικά παρατηρείται πως για την ίδια τιμή του μέσου TCI που παρατηρείται στην περιοχή τα προηγούμενα χρόνια, οι μελλοντικές προβλέψεις δείχνουν πως οι αφίξεις θα είναι κατά 3.οοο τουλάχιστον περισσότερες. Ενώ είναι άξιο σημασίας αλλά και χρήζει ιδιαίτερης προσοχής το γεγονός ότι 58 Οι μπάρες αντιπροσωπεύουν τις αφίξεις, ενώ η γραμμή την πορεία του δείκτη TCI. 105

106 τις δύο τελευταίες δεκαετίες της πρόβλεψης, οι αφίξεις θα αυξηθούν τόσο πολύ, ώστε να ξεπερνούν κατά περίπου τις ήδη παρατηρημένες. Η. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μετά από την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της εφαρμογής των διαφόρων μοντέλων που παρουσιάζονται παραπάνω, μπορούν πλέον να διαμορφωθούν τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η έρευνα. Ο δείκτης TCI αποδείχτηκε ένα ιδιαίτερα ισχυρό εργαλείο για την αξιολόγηση των κλιματικών παραμέτρων που επικρατούν στην περιοχή, την ικανοποίηση που αισθάνονται οι καταναλωτές του τουριστικού προϊόντος της περιοχής αλλά και το επίπεδο ευχαρίστησης αυτών με τις παρούσες κλιματολογικές συνθήκες. Αντίστοιχα, τα δεδομένα των αφίξεων με τα οποία συγκρίθηκε ο δείκτης, αποτελούν μια άκρως αντιπροσωπευτική απεικόνιση του βαθμού συσχέτισης των κλιματικών παραμέτρων με την επιλογή της Κέρκυρας από τους τουρίστες σαν προορισμό διακοπών, ενώ είναι αυτά τα οποία ουσιαστικά υποδηλώνουν την αναγνωρισιμότητα του προορισμού. Αρχικά ο δείκτης TCI χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει το βαθμό που επηρεάστηκαν οι επισκέπτες της περιοχής στα παρελθόντα χρόνια και στη συνέχεια πραγματοποιούνται προβλέψεις σύμφωνα με την μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος για όλη την περίοδο μέχρι και το τέλος του αιώνα που διανύουμε. Έτσι, για τα παρελθόντα χρόνια ορίζεται το δυνητικό εύρος της τουριστικής περιόδου το οποίο ορίζεται από τον Μάιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο, με τον μήνα Οκτώβριο να παρουσιάζει μεγάλο αριθμό αφίξεων συγκριτικά με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν αυτή την περίοδο. Ενώ σχετικά με τις μελλοντικές προβλέψεις του δείκτη παρουσιάζεται αύξηση έως και έντεκα (11) μονάδων σε μερικές περιπτώσεις. Εν συνεχεία οι αφίξεις και η συσχέτιση τους με τα αποτελέσματα του δείκτη υποδηλώνουν πως επηρεάζονται άμεσα από τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή, δηλαδή οι τουρίστες εκτιμούν ιδιαίτερα θετικά τις καλές συνθήκες. Όσον αφορά τις μελλοντικές προβλέψεις των αφίξεων είτε αυτές εξετάζονται από τον UNWTO είτε με τη βοήθεια της σχέσης με τον δείκτη TCI-από τις ήδη παρατηρημένες τιμέςυποδηλώνεται αύξηση των αφίξεων 59 και σε πολύ μεγάλο βαθμό για κάποιες χρονολογικές σειρές, γεγονός το οποίο μπορεί να οφείλεται στην αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, στην μείωση της μέσης στάθμης των βροχοπτώσεων ή ακόμα και στην μείωση της μέσης ταχύτητας του ανέμου. Το σίγουρο είναι πως όλες αυτές οι μεταβολές θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με τέτοιο τρόπο από τους υπεύθυνους, ώστε οι συνέπειες που θα προκαλέσουν να μην είναι ούτε πολλές ούτε αρνητικές. 59 σε σχέση με αυτές που έχουν ήδη καταγραφεί 106

107 ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

108 Θ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι η μεγαλύτερη μάζα του πληθυσμού που επισκέπτεται την Ελλάδα το κάνει για να απολαύσει τον ήλιο, τη θάλασσα, το περιβάλλον και τη φιλοξενία, δηλαδή διακινείται για παραθερισμό στις παραλιακές περιοχές. Έτσι και το μεγαλύτερο τμήμα της ελληνικής τουριστικής προσφοράς είναι στραμμένο προς αυτό τον τομέα. Η ολοένα και περισσότερο αυξανόμενη οικολογική συνείδηση του πληθυσμού σε συνδυασμό με την απότομη ανάδυση ανταγωνιστικών περιοχών διακοπών έχουν σαν συνέπεια τη μεταβολή του ελληνικού τουριστικού προϊόντος είτε προς πιο εναλλακτικές μορφές είτε αναβαθμίζοντας την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Απαραίτητη κρίνεται η αναβάθμιση των ξενοδοχειακών καταλυμάτων και εν γένει των υποδομών, η διεύρυνση της τουριστικής οικονομίας και συνεργασίας με περισσότερους παροχείς τουριστικού προϊόντος-περισσότεροι tour-operators-καθώς επίσης και η αναζήτηση νέων αγορών με σκοπό τη διεύρυνση των χωρών προέλευσης των τουριστών. Κρίσιμο θεωρείται το σημείο ενίσχυσης του τουριστικού προϊόντος με το συγκριτικό πλεονέκτημα του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας 60. Ο ΕΟΤ εν συνεχεία προσδιορίζει μια γενικότερη στρατηγική ανάπτυξης του ελληνικού τουρισμού, διαμορφώνοντας στόχους και προτεραιότητες με συγκεκριμένες παραμέτρους ανάπτυξης όπως 61 : 1. Η προάσπιση και ανάδειξη των αξιών και του τρόπου ζωής των Ελλήνων. 2. Η δυναμική ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου και της σύγχρονης Ελληνικής δημιουργίας. 3. Ο σεβασμός και η ορθολογική αξιοποίηση των φυσικών πόρων. 4. Η προβολή αυθεντικών εμπειριών για τους επισκέπτες. 5. Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του Ελληνικού τουρισμού μέσα από την παροχή υψηλών υπηρεσιών ποιότητας. Εικόνα Εξώφυλλο Τέταρτου Μέρους: Παράδειγμα βιοκλιματικού κτιρίου ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 15/09/2013) 60 Υπουργείο Ανάπτυξης, ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Τα δεδομένα αντλήθηκαν από την ιστοσελίδα του ΕΟΤ, (επίσκεψη 18/06/2013) 108

109 2. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ Συνοψίζοντας λοιπόν τα αποτελέσματα στα οποία καταλήγει η έρευνα στο προηγούμενο μέρος της εργασίας, καταλήγει κανείς στα εξής: Οι αρνητικές επιπτώσεις στον κλάδο του τουρισμού, οι οποίες οφείλονται στις μεταβολές των κλιματολογικών δεδομένων συνοψίζονται στις: o Επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης (αύξηση θερμοκρασίας, μείωση βροχοπτώσεων). o Αύξηση των κινδύνων για την υγεία εξαιτίας των ακραίων καιρικών φαινομένων. o Άνοδος της στάθμης της θάλασσας. o Μείωση των υδάτινων πόρων. Οι θετικές επιπτώσεις στον κλάδο του τουρισμού, οι οποίες οφείλονται στις μεταβολές των κλιματολογικών δεδομένων συνοψίζονται στις: o Αύξηση της τουριστικής κίνησης και των αφίξεων τουριστών στην περιοχή. Σύμφωνα με τα παραπάνω, προσδιορίζονται οι ανάγκες για μελλοντικές προτάσεις αλλά και διαμόρφωση στρατηγικών και πολίτικών ώστε να ενισχυθεί το τουριστικό προϊόν στην περιοχή μελέτης. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που θα δημιουργηθούν από την μεταβολή των κλιματολογικών δεδομένων στην περιοχή, καθώς επίσης να ικανοποιηθούν οι ανάγκες (υποδομές, κλπ.) που θα δημιουργηθούν λόγω της αυξημένης ζήτησης για τουρισμό. Ακόμη, αξίζει να σημειωθεί πως η αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών όπως προβλέπεται είναι σε θέση να μεταβάλει το μικροκλίμα της περιοχής προκαλώντας έτσι ενδεχόμενα περιβαλλοντικά προβλήματα τα οποία με τη σειρά τους επηρεάζουν την ποιότητα του τουριστικού προϊόντος. Έτσι η σημασία των μέτρων που θα ληφθούν είναι διπλή, αφ ενός να αποτρέπουν περαιτέρω μόλυνση του περιβάλλοντος ταυτόχρονα με κατανάλωση μικρότερων ποσών ενέργειας και αφ ετέρου να αναβαθμίζουν ποιοτικά το τουριστικό προϊόν της περιοχής κάνοντάς την ελκυστικότερη. ΣΚΟΠΟΣ: Διατήρηση των υψηλών επιπέδων τουριστικών αφίξεων στην περιοχή προσφέροντας παράλληλα ένα ιδιαίτερα ελκυστικό τουριστικό προϊόν με τη βοήθεια και την αξιοποίηση του υπάρχοντος πολιτιστικού και φυσικού υποβάθρου. Αντίστοιχα, διαχείριση των φυσικών πόρων με περιβαλλοντική ευαισθησία καθώς επίσης και χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας συμβάλλοντας στη διαφύλαξη και διατήρηση της ισορροπίας του μικροκλίματος. Για τους λόγους αυτούς λοιπόν οι προτάσεις χωρίζονται σε δύο μεγάλες ομάδες, αυτές που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των κλιματολογικών μεταβολών και την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και αυτές που σχετίζονται με την ενίσχυση του τουριστικού προϊόντος ποιοτικά και ποσοτικά. 109

110 Πίνακας 27: Συνοπτική παρουσίαση προτάσεων ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ Εκσυγχρονισμός Μεταφορών Ηλεκτρική ενέργεια (παροχήεξοικονόμηση) Υδάτινοι πόροι ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Ενίσχυση υποδομών Βελτίωση ποιότητας προϊόντος Ενίσχυση συγκριτικών πλεονεκτημάτων Προώθηση εναλλακτικού τουρισμού Χάρτης 6: Χάρτης Προτάσεων Π1: Προτάσεις Ανάπτυξης ΠΗΓΗ: Ιδία επεξεργασία 110

111 3. ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ-ΔΡΑΣΕΩΝ Παρακάτω παρατίθεται εκτενής περιγραφή των προτάσεων που αναφέρθηκαν σε προηγούμενο μέρος της εργασίας (Μέρος Δ, κεφ. 2) ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Οι προτάσεις της κατηγορίας αυτής σχετίζονται πρωτίστως με τη μεταβολή του μικροκλίματος της περιοχής και εν συνεχεία με το παρεχόμενο τουριστικό προϊόν, καθώς οι βελτιώσεις που προτείνονται είναι σε θέση να μεταβάλουν τόσο την ποιότητα όσο και την τιμή στην οποία αυτό παρέχεται. Πίνακας 28: Αναλυτική παρουσίαση προτάσεων προστασίας περιβάλλοντος. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ ΤΟΜΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΔΡΑΣΕΙΣ Εκσυγχρονισμός μεταφορών Αλλαγή τρόπου εκτέλεσης μεταφορών Ηλεκτρική ενέργεια (παροχή-εξοικονόμηση) Υδάτινοι πόροι Υβριδικές μεταφορές Βιοκαύσιμα Αυξημένη χρήση ανανεώσιμων τεχνολογιών Αλλαγή από γαιάνθρακα σε φυσικό αέριο Αποδοτικές ηλεκτρικές συσκευές, εξοπλισμός φωτισμού και ψύξης Κατασκευή φραγμάτων Εξοικονόμηση αποθεμάτων πόσιμου νερού Α. Εκσυγχρονισμός μεταφορών Η μελλοντική αύξηση των επισκεπτών της περιοχής, δηλαδή της ανάπτυξης του τουρισμού, θα προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στον τομέα των μεταφορών, όπως είναι ο ακόμα εντονότερος κυκλοφοριακός φόρτος-κυρίως στο κέντρο-αλλά και η ρύπανση της ατμόσφαιρας σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό εξαιτίας του ότι το μεγαλύτερο μέρος των μετακινήσεων πραγματοποιείται με ηλεκτροκίνητα μέσα-αύξηση εκπομπών. Έτσι προτείνονται τα παρακάτω μέτρα: Α.1. Αλλαγή του τρόπου εκτέλεσης μεταφορών, στροφή των επιβατών προς τις δημόσιες μεταφορές και τους εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης όπως είναι το ποδήλατο και σε μια ιδεατή μορφή για την Κέρκυρα ένα μέσο σταθερής τροχιάς τύπου τραμ, που να είναι σε θέση να εξυπηρετεί το διευρυμένο κέντρο του νησιού. Ουσιαστικός σκοπός της πρότασης αυτής είναι η μείωση του όγκου κυκλοφορίας των οχημάτων, γεγονός που θα συμβάλει τόσο στην μείωση των εκπομπών όσο και στην αποσυμφόρηση περιοχών όπου αντιμετωπίζουν έντονο κυκλοφοριακό πρόβλημα. Α.2. Παροχή οικονομικών κινήτρων στους κατοίκους της περιοχής για χρήση υβριδικών μέσων μεταφοράς, κυρίως όσον αφορά τις επιβατικές μετακινήσεις και οι οποίες καταλαμβάνουν τον μεγαλύτερο αριθμό στην περιοχή σε σχέση με τις εμπορευματικές. Ήδη στην αγορά κυκλοφορούν υβριδικά οχήματα τα οποία κινούνται είτε με μπαταρία είτε με 111

112 υδρογόνο, τα οποία όμως έχουν σαφέστατα χαμηλότερη κατανάλωση καυσίμων από ότι τα βενζινοκίνητα και πετρελαιοκίνητα που χρησιμοποιούνται. Α.3. Εμπέδωση της χρήσης βιοκαύσιμου στα μηχανοκίνητα οχήματα. Ήδη έχει διαδοθεί η αντικατάσταση του βενζινοκινητήρα από κινητήρες που καταναλώνουν φυσικό αέριο στα επιβατηγά αυτοκίνητα, ενώ παράλληλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα λεωφορεία GNG (φυσικού αερίου), τα οποία έχουν εισαχθεί ήδη στο δίκτυο δημοσίων μεταφορών της Αθήνας από το 2000 χωρίς να παρουσιάσουν προβλήματα λειτουργίας(wwf Ελλάς, 2008). Κάτι τέτοιο παρ όλα αυτά, προϋποθέτει την ίδρυση στην περιοχή πρατηρίων που θα προμηθεύουν τους καταναλωτές το φυσικό αέριο, κάτι το οποίο είναι ανύπαρκτο προς το παρόν. Εικόνα 22: Άποψη πράσινου λεωφορείου ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 15/09/2013) Β. Ηλεκτρική ενέργεια (παροχή-εξοικονόμηση) Στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας η μελλοντική ανάπτυξη του τουρισμού σε συνδυασμό με τις κλιματολογικές μεταβολές που έχουν προβλεφθεί, θα καταστήσει αναγκαία την κατανάλωση μεγαλύτερων ποσών ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς η ζήτηση θα είναι περισσότερη, καθώς τόσο οι τουρίστες θα είναι περισσότεροι ενώ θα καταναλώνουν μεγαλύτερα ποσά ενέργειας για να ικανοποιηθούν (αυξημένη χρήση κλιματιστικών, μονάδων ψύξης, κλπ.). Έτσι προτείνονται τα παρακάτω μέτρα που αφορούν τόσο την εξοικονόμηση ενέργειας όσο και την χρήση αποτελεσματικότερων τρόπων παραγωγής ενέργειας: Β.1. Αποδοτικές ηλεκτρικές συσκευές-εξοπλισμός φωτισμού και ψύξης, όπου παλιοί μη αποδοτικοί καυστήρες, μονάδες κλιματισμού, συσκευές φωτισμού αντικαθιστώνται από νεότερες χρήζουσες λιγότερων ποσών ενέργειας για λειτουργία. Συσκευές που μπορούν να συμβάλλουν σε αυτό είναι ηλεκτρικά σκεύη μαγειρικής, πλυντήρια, ψυγεία και 112

113 καταψύκτες, ενώ σε ότι έχει να κάνει με φωτισμό το πιο δραστικό μέτρο είναι η αντικατάσταση των λαμπτήρων πυρακτώσεως από λαμπτήρες φθορισμού-έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια. Η πρόοδος θα είναι ακόμα μεγαλύτερη αν συνδυαστεί με το βιοκλιματικό σχεδιασμό που αναφέρεται παραπάνω. Β.2. Αυξημένη χρήση ανανεώσιμων τεχνολογιών, δηλαδή ανανεώσιμης ενέργειας όπως είναι η αιολική ενέργεια, η ηλιακή, η γεωθερμική και η ενέργεια από βιομάζα. Πιθανά παραδείγματα που μπορούν να εγκατασταθούν στην περιοχή είναι: Αιολικά Πάρκα Είναι μεγάλες περιοχές με εγκατεστημένες ανεμογεννήτριες που παράγουν ρεύμα περιστρεφόμενες από την ενέργεια του ανέμου, οι οποίες μπορούν να εγκατασταθούν είτε στο έδαφος είτε στη θάλασσα. Τα θαλάσσια αιολικά πάρκα θεωρούνται περισσότερο παραγωγικά από ότι τα επίγεια καθώς ο άνεμος είναι πιο δυνατός εντός της θάλασσας καθώς επίσης μπορούν να εκμεταλλευτούν την ενέργεια των φυσικών κυματισμών που σχηματίζονται. Έτσι για την περίπτωση της Κέρκυρας ένα θαλάσσιο αιολικό πάρκο θεωρείται ιδανικό. Σύμφωνα με τους Κυριακού και Σουριανό (2011), η επιλογή της τοποθεσίας ενός θαλάσσιου αιολικού πάρκου γίνεται με τα κριτήρια: Εικόνα 23: Πλωτό αιολικό πάρκο ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 15/09/2013) Μέση ταχύτητα ανέμου, ένα πάρκο αποδίδει ικανοποιητικά όταν η μέση ταχύτητα ανέμου της περιοχής είναι τουλάχιστον 6,5μ/δ, και στην Κέρκυρα ξεπερνάνε τα 7μ.δ (Αργυρός, 2011). 113

114 Θαλάσσιο βάθος, οι τεχνολογικές δυσκολίες διαμορφώνονται διαφορετικά όσο μεταβάλλεται το βάθος εγκατάστασης της γεννήτριας, ενώ αυξάνεται και το κόστος εγκατάστασης. Ιδανικότερη λύση αποτελεί η χωροθέτησή του σε βάθος περίπου 30μ. Ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών, εξετάζεται τόσο το ποσοστό των προστατευόμενων περιοχών όσο και η απόστασή τους από την περιοχή μελέτης. Δυνατότητα σύνδεσης στο υφιστάμενο δίκτυο, το υφιστάμενο δίκτυο της περιοχής ακόμα και η δυνατότητα επέκτασής του καθώς επηρεάζεται το κόστος εγκατάστασης. Ηλιακά Θερμικά Συστήματα (ST) Τα ηλιακά θερμικά συστήματα συλλέγουν τη θερμότητα που προέρχεται από την ηλιακή ακτινοβολία και τη μεταφέρουν σε ένα ρευστό (π.χ. τετηγμένο άλας) που μπορεί να αντέξει πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Η ηλιακή ενέργεια με αυτό τον τρόπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα μέσω της παραγωγής ατμού και την απευθείας λειτουργία των στροβίλων εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρισμού ή μέσω της δέσμευσής της και αποθήκευσής της ως θερμότητα σε μεγάλες δεξαμενές και χρήση της με βάση τη ζήτηση και τις απαιτήσεις του συστήματος, γεγονός το οποίο αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα σε σχέση με αντίστοιχες αιολικές ή μονάδες φωτοβολταϊκών. Η συγκεκριμένη θερμότητα μπορεί να αξιοποιηθεί σε ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών όπως είναι η θέρμανση νερού χρήσης, θέρμανση χώρων, θερμότητα για βιομηχανικές διεργασίες 62 ενώ ξενοδοχειακές και βιομηχανικές μονάδες, θερμοκήπια και αθλητικά κέντρα χαίρουν άμεσης αξιοποίησης της ενέργειας αυτής. (Τσιλιγκιρίδης, 2007) Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένα τέτοιο εργοστάσιο που λειτουργεί στο Μοχάβε στην Αριζόνα (Shinnar and CItro, 2007) Β.3. Κατανάλωση φυσικού αερίου για παραγωγή ενέργειας, το οποίο σε συνδυασμό με την ύπαρξη μεγάλου κοιτάσματος υδρογονανθράκων στην υποθαλάσσια περιοχή του νησιού θα συμβάλλει ουσιαστικά στην ενεργειακή αυτονομία του νησιού, καταργώντας με αυτό τον τρόπο την ενεργειακή εξάρτηση από την Ηπειρωτική Ελλάδα. Γ. Υδάτινοι πόροι Οι μειωμένες βροχοπτώσεις, η άνοδος της θερμοκρασίας και ο αυξημένος αριθμός τουριστών στο μέλλον, οφείλονται για την υπερκατανάλωση των διαθέσιμων υδάτινων πόρων. Έτσι παρακάτω προτείνονται τόσο προληπτικά όσο και κατασταλτικά μέτρα για την αντιμετώπιση της απειλής αυτής: Γ.1. Κατασκευή φραγμάτων που βρίσκονται στο σχεδιασμό της περιοχής και πιο συγκεκριμένα την κατασκευή του φράγματος στο Ρεκίνι, το οποίο θα καταφέρει να καλύψει τις ανάγκες πόσιμου νερού για το μεγαλύτερο μέρος της Κέρκυρας (επίσκεψη 10/09/2013) 114

115 Γ.2. Εξοικονόμηση αποθεμάτων πόσιμου νερού, μέσα από διαδικασίες συγκέντρωσης βρόχινου νερού αλλά και διαδικασίες αφαλάτωσης. Το βρόχινο νερό μπορεί να χρησιμοποιηθεί κυρίως για αρδευτικούς σκοπούς, ενώ το παραγόμενο από την αφαλάτωση θα χρησιμοποιείται προς πόση. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως τα ηλιακά θερμικά συστήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι ιδιαίτερα χρηστικά σε μονάδες αφαλάτωσης. Η κατασκευή μονάδων αφαλάτωσης σε μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες κρίνεται απαραίτητη, ώστε να μην κατασπαταλάται το πόσιμο νερό από τους κατοίκους των μονάδων αυτών. Καθώς όμως μια τέτοια εγκατάσταση είναι ακριβή-κόστος κατασκευής κυμαίνεται στα /κ.μ. 63 -και ίσως αποτρεπτική για κάποιες μικρότερες μονάδες μπορεί να κατασκευαστεί και να χρησιμοποιηθεί από σύνολο μονάδων που βρίσκονται κοντά, όπως για παράδειγμα μπορούν να συνεργαστούν οι μονάδες που είναι εγκατεστημένες σε περιοχές όπως: η Γλυφάδα, ο Άγιος Γόρδιος, ο Κάβος, η Αχαράβη και το Σιδάρι όπου παρουσιάζουν ιδιαίτερα έντονη τουριστική κίνηση κατά τους θερινούς μήνες και συνεπώς μεγάλη ανάγκη σε κατανάλωση νερού. Εικόνα 24: Παραλία Αχαράβης ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 15/09/2013) /06/2013) (επίσκεψη 115

116 3.2. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΌΝΤΟΣ Οι προτάσεις που αναλύονται παρακάτω σκοπό έχουν αυτού καθ εαυτού την ενίσχυση του τουριστικού προϊόντος αλλά και την ικανοποιητική κάλυψη των μελλοντικών αναγκών στην περιοχή λόγω της μεγάλης ζήτησης. Πίνακας 29: Αναλυτική παρουσίαση προτάσεων ενίσχυσης τουριστικού προϊόντος. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΔΡΑΣΕΙΣ Ενίσχυση υποδομών Επέκταση και εκσυγχρονισμός λιμένος και αερολιμένος Βελτίωση οδικού δικτύου Βελτίωση υποδομών υγείας Βελτίωση ποιότητας προϊόντος Ενίσχυση συγκριτικών πλεονεκτημάτων Προώθηση εναλλακτικού τουρισμού Εκσυγχρονισμός μονάδων παρεχόμενων υπηρεσιών (ξενοδοχεία, εστιατόρια) Διαχείριση απορριμμάτων Διαχείριση αποβλήτων Σχέση περιβάλλοντος-πολιτισμού Ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού (θρησκευτικός, πολιτιστικός, συνεδριακός, κλπ.) Δ. Ενίσχυση υποδομών Δ.1. Επέκταση και εκσυγχρονισμός λιμένος και αερολιμένος με σκοπό την ικανοποίηση των επισκεπτών του νησιού χωρίς προβλήματα. Οι παρούσες εγκαταστάσεις θεωρούνται ανεπαρκείς για τους τουρίστες που επισκέπτονται την περιοχή πόσο μάλλον στο μέλλον όπου οι επισκέπτες του νησιού θα είναι ακόμα περισσότεροι-πάνω από ο μέσος όρος της δεκαετίας Υπάρχει ήδη πρόταση για μετεγκατάσταση του αερολιμένος στη Λευκίμμη, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν θα ήταν κατάλληλο, καθώς θα είναι ιδιαίτερα απομακρυσμένος από τη Βόρεια Κέρκυρα. Αναφορικά με το λιμάνι, ήδη πραγματοποιείται επέκταση αυτού για την αύξηση χωρητικότητας σε κρουαζιερόπλοια, η οποία όμως αναμένεται να ολοκληρωθεί. Χρήσιμη θα ήταν παρ όλα αυτά μια ακόμα μεγαλύτερη επέκταση ώστε να ενισχυθεί η σύνδεση του λιμανιού και με άλλα διεθνή λιμάνια, όπως αυτά της Ιταλίας. Δ.2. Βελτίωση οδικού δικτύου, στους τομείς: Της κατάστασης οδοστρώματος. Δημιουργίας Ε.Ο. που να συνδέει την κεντρική Κέρκυρα με τον Νότο. Διεύρυνσης του στενού επαρχιακού δικτύου και παράκαμψης αστικών σχηματισμών με σκοπό την ευκολότερη προσπέλαση των διαφόρων περιοχών. Δ.3. Βελτίωση υποδομών υγείας, κυρίως στις περιοχές εκτός κέντρου όπου λειτουργούν αγροτικά ιατρεία και Δημόσια Κέντρα Υγείας. Τα εν λόγω ιατρεία πολλές φορές δεν διαθέτουν καν τα απαραίτητα εργαλεία για την αντιμετώπιση δυσχερέστερων 116

117 περιστατικών, ενώ τα ασθενοφόρα ξεκινούν από το κέντρο του νησιού με αποτέλεσμα πολλές φορές να καθυστερούν να φτάσουν στον ασθενή. Ένα ιδεατό σενάριο θα ήταν και η αναβάθμιση του Νομαρχιακού Νοσοκομείου σε Πανεπιστημιακής Εμβέλειας, για να αποφεύγεται η μετακίνηση βαρέων περιστατικών σε γειτονικές-στην περιφέρεια Ηπείρουπόλεις, ικανοποιώντας έτσι πιθανά σενάρια αύξησης του κινδύνου για προβλήματα υγείας από την αλλαγή του κλίματος. Ε. Βελτίωση ποιότητας προϊόντος Ε.1. Εκσυγχρονισμός μονάδων παρεχόμενων υπηρεσιών, όπως για παράδειγμα τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια με σκοπό τη βελτίωση της σχέσης προϊόντος-τιμής. Κρίνεται απαραίτητη η αναβάθμιση ποιοτικά τόσο των μονάδων φιλοξενίας αλλά κυρίως των παροχών εστίασης, καθώς οι περισσότερες εξ αυτών δεν εφαρμόζουν απόλυτα τους κανόνες υγιεινής με αποτέλεσμα να απωθούν τους τουρίστες. Επίσης χρήζει άμεσης επέμβασης η λειτουργία των καταστημάτων στο κέντρο της παλιάς πόλης ώστε να παρέχονται ποιοτικά και μόνο προϊόντα όπως είναι η προώθηση των τοπικών προϊόντων του νησιού και όχι καθεαυτού η πώληση σουβενίρ. Εν γένει βελτίωση των υποδομών είτε εξυπηρέτησης είτε πληροφόρησης των τουριστών με σκοπό τη μεγαλύτερη ικανοποίησή τους. Οι μονάδες φιλοξενίας μπορούν να εφαρμόσουν διάφορες τεχνικές βιοκλιματικού σχεδιασμού με σκοπό την εξοικονόμηση ενέργειας αλλά και βελτίωσης του παρεχόμενου προϊόντος. Η εφαρμογή του βιοκλιματικού σχεδιασμού μπορεί να επιτευχθεί στα κτίρια μέσω βελτιωμένης θερμομόνωσης αλλά και σχεδίασης με σκοπό την απεξάρτηση από τις υπάρχουσες πηγές ενέργειας εκμεταλλευόμενα την ενέργεια που προέρχεται από τις φυσικές δραστηριότητες όπως είναι η ηλιοφάνεια και ο άνεμος. Επομένως τα κτίρια και οι μονάδες θα πρέπει να ακολουθούν τις εξής κατευθυντήριες γραμμές: 1. Ενισχυμένη μόνωση εξωτερικών τοίχων και ορόφων. 2. Φυσικός εξαερισμός. 3. Φυσικός φωτισμός. 4. Σωστός προσανατολισμός κτιρίων. 5. Στεγανοποίηση ανοιγμάτων. Παράλληλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν συσκευές όπως οι ηλιακοί συλλέκτες και οι ανεμογεννήτριες με σκοπό τη μετατροπή της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας σε ηλεκτρική ώστε να μπορεί να καταναλωθεί. (Κυριακού, Σουριανός, 2011) Αντλίες θερμότητας και μονάδες συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού είναι τεχνολογίες που ήδη χρησιμοποιούνται και συμβάλλουν τα μέγιστα στην βελτίωση της απόδοσης των κτιρίων. 117

118 Εικόνα 25: Βιοκλιματικός σχεδιασμός κτιρίων ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 15/09/2013) Ένα πολύ ιδιαίτερο παράδειγμα αξιοποίησης του βιοκλιματικού σχεδιασμού είναι η παραγωγή κτιρίων μηδενικής ενέργειας όπου η καθαρή ενεργειακή τους κατανάλωση είναι μηδενική, δηλαδή η ενέργεια που παρέχεται από τις ανανεώσιμες πηγές είναι ίση με αυτή που καταναλώνεται. Ένα κτίριο μηδενικής ενέργειας στην Ελλάδα είναι το κτίριο με όνομα Προμηθέας Πυρφόρος, το οποίο είναι ενεργειακά αυτόνομο και κατασκευάστηκε μετά από συνεργασία της Sol Energy Hellas S.A., το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ», το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. (WWF Ελλάς, 2008) Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενσωμάτωσης εναλλακτικών μορφών ενέργειας σε ξενοδοχείο αποτελεί το Εγνατία στη Θεσσαλονίκη, καθώς εγκατάστησε μονάδες Μικρό-Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού-Θερμότητας οι οποίες χρησιμοποιούν φυσικό αέριο για την παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας σε συνδυασμό με μια συστοιχία ηλιακών συλλεκτών καθιστώντας το ξενοδοχείο ενεργειακά αυτόνομο. Αποτελεί τις πρώτες υβριδικές εγκαταστάσεις στην Ελλάδα ΑΠΕ και μικρόσυμπαραγωγής (επίσκεψη 19/06/2013) 118

119 Ε.2. Διαχείριση απορριμμάτων, οι δράσεις εδώ έχουν σύνθετο χαρακτήρα καθώς χρήζει βελτίωσης τόσο η κατάσταση στο κέντρο της πόλης, όσο και των εγκαταστάσεων του ΧΥΤΑ, έτσι προτείνονται τα εξής: Τακτική συλλογή απορριμμάτων. Συγκέντρωση αντικειμένων σε συγκεκριμένες περιοχές της πόλης, είτε αυτά είναι έπιπλα είτε ηλεκτρικές συσκευές. Συνεργασία με καταστήματα για απομάκρυνση των απορριμμάτων τους από το εξωτερικό αυτών συμβάλλοντας στη συνολική αισθητική αναβάθμιση του χώρου. Εφαρμογή της πρακτικής αποκομιδής των απορριμμάτων πόρτα-πόρτα όπως αυτή χρησιμοποιείται σε διάφορες περιοχές της Ιταλίας 65. Βελτίωση συνθηκών λειτουργίας του ΧΥΤΑ Τεμπλονίου. Εγκατάσταση μονάδων που θα αναλάβουν την Ανακύκλωση των αστικών απορριμμάτων αλλά και την Ειδική διαχείριση των απορριμμάτων των νοσοκομείων τα οποία χρήζουν ειδικής αντιμετώπισης ξεχωριστά από τα υπόλοιπα απορρίμματα 66. Ε.3. Διαχείριση υγρών αποβλήτων, τόσο αναφορικά με τα λύματα του κέντρου της πόλης όσο και αυτών στις περιοχές με έντονη τουριστική ζήτηση. Η μονάδα βιολογικού καθαρισμού ωστόσο που βρίσκεται στην περιοχή των Αλυκών με δυσκολία καλύπτει τις ανάγκες του κέντρου, έτσι προτείνεται: Διαχωρισμός δικτύων όμβριων και λυμάτων με σκοπό την καλύτερη επεξεργασία τους από τη μονάδα βιολογικού καθαρισμού-λύματα προερχόμενα από τον κεντρικό αστικό ιστό. Κατασκευή μονάδων βιολογικού καθαρισμού σε ξενοδοχειακές μονάδες και στους αστικούς σχηματισμούς που κρίνεται απαραίτητο κυρίως λόγω ύπαρξης μεγάλου πληθυσμού σε παραθαλάσσιες περιοχές. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η παράνομη διάθεση των λυμάτων στη θάλασσα όπως και παρατηρείται σε πολλές περιοχές της υπαίθρου του νησιού. ΣΤ. Ενίσχυση συγκριτικών πλεονεκτημάτων ΣΤ.1. Ενίσχυση της σχέσης περιβάλλοντος-πολιτισμού, τα οποία αποτελούν τα βασικά συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα προτείνεται: Δημιουργία διαδρομών πολιτισμού, όπου θα ενταχθούν τα πολλά μουσεία και μνημεία της πόλης. Χρήση ενός ανοικτού λεωφορείου-όπως παρατηρείται σε πολλές πόλεις του εξωτερικού-το οποίο με τη βοήθεια ξεναγού θα κάνει περιήγηση των 65 (επίσκεψη 19/06/2013) /06/2013) (επίσκεψη 119

120 επισκεπτών στα σημαντικότερα μνημεία και αξιοθέατα της περιοχής, έναντι αντιτίμου. Ανάδειξη σπουδαίων μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς που βρίσκονται στην ύπαιθρο αλλά και μνημείων φυσικού κάλλους όπως είναι κάποιες από τις προστατευόμενες περιοχές (βλ. Αχίλλειο και Λίμνη Κορισσιίων αντίστοιχα). Οργανωμένη προώθηση προϊόντος στο εξωτερικό με τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά σποτ, συμμετοχή σε εκθέσεις, κλπ.. Εικόνα 26: Ανοικτό λεωφορείο για ξενάγηση στην Νέα Υόρκη ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 15/09/2013) Ζ. Προώθηση εναλλακτικού τουρισμού Ζ.1. Ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως: Πολιτιστικός τουρισμός δημιουργία διαδρομών πολιτιστικού ενδιαφέροντος αξιοποιώντας τα μουσεία, τα μνημεία και τα αξιοθέατα της υπαίθρου. Περιβαλλοντικός τουρισμός πεζοπορίες, αναρριχήσεις, επισκέψεις περιοχών με φυσική ομορφιά ακόμα και των προστατευμένων. Συνεδριακός τουρισμός η ύπαρξη του πανεπιστημίου σε συνδυασμό με τον μεγάλο αριθμό ξενοδοχειακών μονάδων που πληρούν σενεδριακές προδιαγραφές, αποτελούν ισχυρό κίνητρο για προσέλκυση ποιοτικότερων επισκεπτών-κατά κύριο λόγο επιστήμονες. Θρησκευτικός τουρισμός ο μεγάλος αριθμός μοναστηριών και εκκλησιών, σε συνδυασμό με την εκκλησία και το σκήνωμα του Αγίου Σπυρίδωνα, προσελκύουν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό επισκεπτών και κυρίως από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Οικοτουρισμός Διαμονή στην ύπαιθρο, πραγματοποίηση εναλλακτικών δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο όπως ιππασία, ποδήλατο, κλπ.. 120

121 Στα πλαίσια λοιπόν του πολιτιστικού τουρισμού, αναπτύσσεται παρακάτω μια ολοκληρωμένη πρόταση διαχείρισης της παλιάς πόλης της Κέρκυρας. Ζ.1.1. Ανάδειξη ιστορικού μνημείου της παλιάς πόλης της Κέρκυρας. Όπως έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω η παλιά πόλη της Κέρκυρας ανήκει στον κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομίας, και για την ακρίβεια αποτελεί τη μοναδική ιστορική Ελληνική πόλη αυτού του μεγέθους που διατηρείται αναλλοίωτη μέχρι και σήμερα. Κατά αυτό τον τρόπο η διατήρηση του μνημείου θα πρέπει να επιβεβαιώνεται συνεχώς, ενώ ενδεχόμενες εκσυγχρονιστικές τάσεις μπορεί να λειτουργήσουν αρνητικά στη διατήρηση του μνημειακού χαρακτήρα του χώρου. Έτσι οι προτάσεις που πραγματοποιούνται για τη διαχείριση του χώρου της παλιάς πόλης κινούνται στα παραπάνω πλαίσια διατήρησης της πολιτιστικής ταυτότητας και της κληρονομιάς. Εικόνα 27: Ιστορικό μνημείο Παλιάς Πόλης, Κέρκυρα (άποψη από παλαιό φρούριο) ΠΗΓΗ: (επίσκεψη 15/09/2013) ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΑΠΟΣΥΜΦΩΡΗΣΗ ΚΕΝΤΡΟΥ Το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των διαφόρων υπηρεσιών σε συνδυασμό με τον μεγάλο αριθμό εμπορικών καταστημάτων στο κέντρο της πόλης ευθύνεται για τη συγκέντρωση ιδιαίτερα μεγάλου αριθμού οχημάτων, επομένως το πιο κρίσιμο ζήτημα για τη διατήρηση της κληρονομιάς θεωρείται η απεξάρτηση του κέντρου από τα αυτοκίνητα κάτι το οποίο απαιτεί συνδυασμένες παρεμβάσεις. Έτσι προτείνονται τα παρακάτω: Δημιουργία εγκαταστάσεων παρκινγκ, είτε υπέργειων είτε υπόγειων, ικανών να φιλοξενήσουν τα οχήματα τα οποία δέχεται το κέντρο σε καθημερινή βάση. Οι εγκαταστάσεις αυτές μπορούν να τοποθετηθούν στις κύριες πύλες εισόδου της πόλης, δηλαδή στο Λιμάνι, το Αεροδρόμιο και την Πλατυτέρα. Χρήση mini-bus που να συνδέουν τις εγκαταστάσεις αυτές με την Πλατεία Σαρόκο, η οποία βρίσκεται σε βολική απόσταση από το σύνολο των υπηρεσιών, ανά τακτά χρονικά διαστήματα που να μην ξεπερνάνε τα δέκα (10) λεπτά. Αξιοποίηση των ποδηλατοδρόμων και εντατικοποίηση χρήσης του ποδηλάτου όπως αναφέρεται σε προηγούμενο μέρος της εργασίας (βλ. ΜΕΡΟΣ Δ, κεφ 3, 3.1). 121

122 Απαγόρευση εισόδου στο κέντρο της πόλης με μπάρες οι οποίες θα αναγνωρίζουν κάρτες και θα επιτρέπουν την πρόσβαση, αποκλειστικά και μόνο στους μόνιμους κατοίκους του κέντρου. Εικόνα 28: Διαμαρτυρία χρηστών ποδηλάτου στην Παλιά Πόλη ΠΗΓΗ: Μάρκος Μεταλληνός Photography Ακόμη, οι μόνοι που θα έχουν πρόσβαση στο κέντρο είναι τα αυτοκίνητα ανεφοδιασμού των καταστημάτων και μόνο δύο (2) φορές την ημέρα, μια το πρωί και μια το βράδυ. ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση της πρότασης να είναι αυτή, καθώς αφενός μεν τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά της παλιάς πόλης είναι πολλά αφετέρου οι εστίες υποβάθμισής τους εξίσου πολλές. Ωστόσο, η ανάδειξη του περιβάλλοντος δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί επιτυχώς παρά μόνο συνθετικά, έτσι τα ζητήματα που κρίνεται να αντιμετωπίσει η παρούσα πρόταση είναι τα εξής: Δημιουργία ενιαίου μετώπου της παλιάς πόλης, στα πρότυπα μεγάλων Ευρωπαϊκών πόλεων όπως το Παρίσι. Δηλαδή, θέσπιση κανόνων που αφορούν την όψη των κτιρίων, τις αποχρώσεις των χρωμάτων, την ποιότητα των κατασκευαστικών υλικών που χρησιμοποιούνται και ταυτόχρονη αναπαλαίωση όλων των κτιρίων που ανήκουν στον ιστό της παλιάς πόλης. Κάτι τέτοιο θα προσδώσει ομοιομορφία και τάξη στο τοπίο κάνοντάς το ακόμα πιο ελκυστικό στην όψη, προσφέροντας μεγαλύτερο αίσθημα ευχαρίστησης στον επισκέπτη. Ανακατασκευή τουριστικών καταστημάτων προς μια πιο παραδοσιακή μορφή, ώστε να συμβαδίζουν με τον χώρο. Πλακόστρωση όλου του κέντρου, ξέχωρα από την παλιά πόλη, με σκοπό την αισθητική ενοποίηση του χώρου. Κάτι τέτοιο κάνει πιο ομαλή τη μεταβολή των αρχιτεκτονικών των κτιρίων ανάλογα με τα τμήματα της πόλης, ενώ προσδίδει ένα είδος μεγαλοπρέπειας στους δρόμους της πόλης, οι οποίοι είναι κατάφυτοι 122