Η Κωνσταντινούπολη στην Ιστορία και την Λογοτεχνία

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Η Κωνσταντινούπολη στην Ιστορία και την Λογοτεχνία"

Πηνελόπεια Γούσιος
6 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Πρακτικά Συνεδρίου Η Κωνσταντινούπολη στην Ιστορία και την Λογοτεχνία Μαΐου 2016 Επιμέλεια: Χαράλαμπος Αθ. Μηνάογλου Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών Αθήνα 2018

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ «Ὁ μονσιοῦ δὲ Σὲντ Πριὲστ μὲ ἔλεγεν, ὅτι προτοῦ νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν Ῥωσσίαν ἀναγινώσκωντας τὴν ὀθωμανικὴν ἱστορίαν τοῦ πρίγκιπος Καντεμίρη, τὸν ἐμέμφετο τρόπον τινά, βλέπωντας πόσην λύπην ψυχῆς ἐδείκνυεν ἐνθυμούμενος τὸ εἰς Κατάστενον ὀσπῆτι του, καὶ τὰ λοιπὰ τερπνὰ ὁποῦ δοκιμάζουν ἐκεῖσε οἱ ἐγκάτοικοι, καὶ αὐτὸς τὰ ὑστερήθη. Ἤδη δὲ ὁποῦ εἶδεν τὴν ἀγριότητα ἐκείνων τῶν τόπων, τὸ ἐπίπεδον τῆς τοποθεσίας, τὸ μονοειδὲς καὶ μελαγχολικὸν χρῶμα τῶν δένδρων, τὴν ἔλλειψιν τῶν διαφόρων ὀπώρων, τοῦ κρασιοῦ, καὶ τῶν λοιπῶν πρὸς τρυφήν, ὁποῦ ὅλα αὐτὰ εὑρίσκονται ἐν ἄκρᾳ ἀφθονίᾳ εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἔδιδε μεγάλον δίκαιον τὸν Καντεμίρην ὁποῦ δὲν ἠμποροῦσεν νὰ τὰ ἀλησμονήσῃ. Προσθέττωντας, ὅτι αἱ δόξαι, τιμαί, ὁ πλοῦτος, καὶ τὰ λοιπὰ ποτὲ δὲν ἠμποροῦν νὰ εὐχαριστήσουν τὸν πλέον καινόδοξον ἄνθρωπον, ὅταν ἡ φύσις ὑστερεῖται». Τὰ ἀνωτέρω σημειώνει στὰ 1791 ὁ Κωνσταντῖνος Καρατζᾶς γιὰ τὴν Πόλη, τὴν Βασιλεύουσα τῶν Ἑλλήνων. Διακόσια καὶ πλέον χρόνια μετὰ ἡ Κωνσταντινούπολη παραμένει μία πόλη μὲ ἰδιαίτερη σημασία γιὰ τὸν Ἑλληνισμό, ἡ ἀλησμόνητη πρωτεύουσά του, ἡ Πόλη κατεξοχήν, στὴν ὁποία καὶ γιὰ τὴν ὁποία γράφτηκαν ὁλόχρυσες σελίδες τῆς ἑλληνικής ἱστορίας καὶ λογοτεχνίας. Παρότι ἡ ραγδαία καὶ ἐν πολλοῖς κυριαρχικὴ ἀνάπτυξη τῶν ὀθωμανικῶν καὶ τουρκικῶν σπουδῶν κατὰ τὶς τελευταῖες δεκαετίες 1 ἔχει δώσει καὶ στὴν ἑλληνικὴ ἐπιστημονικὴ κοινότητα τὴν δυνατότητα νὰ προσλάβει τὴν Πόλη σὲ μία εὐρύτερη προοπτική, ἐντούτοις ἔχει προκαλέσει καὶ μία σχετικὴ ἀδιαφορία γιὰ τὴν ἑλληνικὴ διάσταση τῆς Βασιλεύουσας μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἔχουν περιοριστεῖ οἱ σχετικὲς μελέτες. Τὸ συνέδριο, λοιπόν, τοῦ ὁποίου τὰ Πρακτικὰ περιλαμβάνονται στὸν παρόντα τόμο, διεξήχθη ἀκριβῶς μὲ αὐτὸ τὸ σκεπτικό, νὰ ἀποτελέσει δηλαδὴ μία καταγραφὴ τῶν ἐρευνητικῶν προσπαθειῶν ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν ἑλληνικὴ διάσταση τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Καὶ ἡ καταγραφὴ αὐτὴ ἀπεδείχθη ἐντυπωσιακὴ τόσο σὲ ἔκταση ὅσο καὶ σὲ ποικιλία θεμάτων ξεπερνώντας κατὰ πολὺ τὶς προσδοκίες μας. Τὰ κείμενα τοῦ τόμου ἀποτελοῦν μία ἔνδειξη ὅτι οἱ κωνσταντινουπολίτικες σπουδὲς παραμένουν ἕνας τομέας τῶν ἑλληνικῶν σπουδῶν μὲ μεγάλη δυναμική. 1 Τὸ φαινόμενο καὶ τὰ αἴτια ποὺ τὸ προκαλοῦν μὲ πρῶτο καὶ καλύτερο τὴν κατευθυνόμενη χρηματοδότηση ἔχει ἐπισημάνει καὶ ἀναλύσει πρῶτος μὲ τὴν γνωστή του ὀξυδέρκεια ὁ Σπύρος Βρυώνης, Τὸ τουρκικὸ κράτος καὶ ἡ Ἱστορία: Ἡ Κλειὼ συναντᾶ τὸν Γκρίζο Λῦκο, Θεσσαλονίκη 1993,

3 Τα κείμενα, ποὺ ἀκολουθοῦν, καλύπτουν μία ἐκτενῆ χρονικὴ περίοδο καὶ μία ἀκόμη ἐκτενέστερη θεματική. Ἀναφέρονται σὲ ζητήματα ποὺ ἐκτείνονται χρονικὰ ἀπὸ τὸν Μεσαίωνα μέχρι τὸν εἰκοστὸ αἰώνα, ἐνῶ ἀπὸ πλευρᾶς θεματικῆς πέρα ἀπὸ τὴν ἀρχικὴ ἐπιφανειακὴ διάκρισή τους σὲ ἱστορικὰ καὶ φιλολογικὰ ἅπτονται τελικὰ ποικίλων ζητημάτων ἀπὸ τὴν τοπογραφία τῆς Πόλεως μέχρι τὴν διπλωματία καὶ ἀπὸ τὴν στρατιωτικὴ ἱστορία μέχρι τὴν πολίτικη λογοτεχνία. Σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο θὰ ἤθελα νὰ εὐχαριστήσω ὅσους βοήθησαν στὴν πραγματοποίηση αὐτοῦ τοῦ συνεδρίου. Μὲ τὸν φόβο πάντα νὰ ξεχάσω κάποιους, θα ήθελα να εὐχαριστήσω πρωτίστως τὸν Σύλλογο Κωνσταντινουπολιτών χωρὶς τὸν ὁποῖο δὲν θὰ μποροῦσε νὰ διεξαχθεῖ τὸ συνέδριο καὶ ἀκολούθως τὰ μέλη τῆς ἐπιστημονικῆς ἐπιτροπῆς, τὰ ὁποῖα διασφάλισαν τὸ ὑψηλὸ ἐπίπεδό του. Τέλος, θερμὲς εὐχαριστίες ὀφείλω καὶ στὴν Εἰρήνη Γούτσια, τὴν Εὐγενία Δίτσα, τὴν Αἰκατερίνη Κωνσταντάτου, τὴν Κωνσταντίνα Κωνσταντινίδη, τὴν Βάγια Παναγιωτοπούλου, τὴν Σοφία Παναγιωτοπούλου, τὴν Εὐφροσύνη Ραΐση καὶ τὴν Ἡρὼ Ρούσσου, οἱ ὁποῖες ἀπετέλεσαν τὴν γραμματεία τοῦ συνεδρίου. Πειραιάς, 4 Δεκεμβρίου 2017 Χαράλαμπος Ἀθ. Μηνάογλου

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Χαιρετισμός του Προέδρου του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών...7 Πρόλογος...9 Πρόγραμμα Συνεδρίου...11 Επιστημονική Επιτροπή και Οργανωτική Επιτροπή...16 ΑΝΝΑ ΤΑΜΠΑΚΗ, Οι Φαναριώτες ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση...17 ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΧΡΗΣΤΟΣ Δ. ΜΕΡΑΝΤΖΑΣ, Βυζάντιος ή περί της βασιλίδος μεγαλουπόλεως: Η Κωνσταντινούπολη ως αποκλειστική εγγύηση της πολιτισμικής υπεροχής του Βυζαντίου...29 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΝΑΟΓΛΟΥ, Η Κωνσταντινούπολη στα Contra Graecos κείμενα του ενάτου αιώνα...59 ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΜΠΕΡΗ, Το Μέγα Ανατολικό Παλάτι της Βυζαντινής Κωνσταντινούπολης και οι Βουκολέοντος Τόποι...69 Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19ος αι.) ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΤΣΙΓΙΑΝΝΗΣ, Από πάνω προς τα κάτω και από την Ανατολή στη Δύση: Πανόραμα ή Έποψις Κωνσταντινουπόλεως του Ηλία Τανταλίδη (1839)...83 ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΟΥΔΗ, Ν. Δραγούμης, «Τί εστιν ελευθερία» (1850) ή Το φιλοσοφικό ταξίδι ενός μωαμεθανού δερβίση της Κωνσταντινούπολης στη Δύση...97

5 ΕΛΕΝΗ ΚΟΥΝΤΟΥΡΑΚΗ, Η Κωνσταντινούπολη στα νεοελληνικά κριτικά κείμενα του 19 ου αιώνα: Οι διανοητές του Διαφωτισμού και η Κωνσταντινούπολη ΛΑΜΠΡΟΣ ΒΑΡΕΛΑΣ, Τα κωνσταντινουπολίτικα πεζογραφήματα του Επαμεινώνδα Κ. Κυριακίδη ( ) ΤΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ π. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ, Ἡ σημασία τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης μέσα ἀπό τήν σκοποθεσία τῆς ἱδρύσεώς της ΠΑΥΛΟΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ, Η Κωνσταντινούπολη και το Οικουμενικό Πατριαρχείο στις αρχές του Ψυχρού Πολέμου Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΧΡΥΣΟΘΕΜΙΣ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΒΑΣΙΛΑΚΟΥ, Μονόπρακτα θεατρικά έργα στην Κωνσταντινούπολη στο Β μισό του 19 ου αιώνα. Συνολική θεώρηση μίας άγνωστης πτυχής της Κωνσταντινουπολίτικης δραματουργίας ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΥ, Εξιδανικευμένες και απομυθοποιητικές αναπαραστάσεις της Κωνσταντινούπολης σε έργα σύγχρονων Γαλλόφωνων λογοτεχνών Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΠΟΛΥΒΙΟΣ Ι. ΣΤΡΑΝΤΖΑΛΗΣ, Η λειτουργία των ελληνικών σχολείων της Κωνσταντινουπόλεως κατά τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ( ) ΕΛΕΝΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, Ο ρόλος του Ζωγραφείου Γυμνασίου - Λυκείου στην εκπαίδευση και τη συνοχή των ομογενών της Πόλης..219 Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (20ος αι.) ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΟΥΣΤΑΚΑΤΟΥ, Η ατμόσφαιρα της Πόλης μέσα από τη ματιά των συγγραφέων της..235 ÖZLEM ATAY, Η παρουσία της Κωνσταντινούπολης σε έλληνες πεζογράφους: Γ. Θεοτοκάς, Λεωνής, Μ. Ιορδανίδου, Λωξάντρα, Θρ. Καστανάκης, Ο Χατζή Μανουήλ, Θ. Κοροβίνης, Φαχισέ Τσίκα, Γ. Μακριδάκης, Η Άλωση της Κωνσταντίας..255

6 Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Χ. ΤΖΩΓΑ, Η ρηξικέλευθη παρουσία του Μελετίου Πηγά ( ) στην Κωνσταντινούπολη των δύο τελευταίων δεκαετιών του ιστ αιώνα 267 ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΑΘ. ΜΗΝΑΟΓΛΟΥ, Τὰ ἡμερολόγια τοῦ Φαναριώτη Κωνσταντίνου Καρατζᾶ ΕΙΡΗΝΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ, Tο βυζαντινό παρελθόν και το ελληνικό παρόν της Κωνσταντινούπολης μέσα από γαλλικά κείμενα και καλλιτεχνικές απεικονίσεις (17 ος -18 ος αιώνας) ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ Δ. ΠΑΓΚΡΑΤΗΣ, Η Κωνσταντινούπολη των Επτανησίων μετά την κατάλυση της Βενετίας (τέλη 18 ου αι. αρχές 19 ου αι.) ΜΑΡΙΑ ΜΑΝΤΟΥΒΑΛΟΥ, Το «προπεφοιβασμένον», οι «προδιατεθρυλημένοι χρησμοί» (Ευγ. Βούλγαρις) και οι φρουροί της διαχρονικής μνήμης της Βασιλεύουσας Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΡΙΛ. ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗΣ, Επιρροές της νεώτερης Κωνσταντινουπολίτικης Ψαλτικής Παραδόσεως: Η περίπτωση της Θεσσαλικής Μαγνησίας ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΛΕΜΜΕΝΟΣ, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης στην ευρωπαϊκή δραματουργία: από το παρασκήνιο της δράσης στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ι. ΠΑΡΘΕΝΙΑΔΗΣ, Η Κωνσταντινούπολη στο εικαστικό και συγγραφικό έργο του Φώτη Κόντογλου ΙΛΙΑΝΑ ΖΑΡΡΑ, Θεοτόκος Ζωοδόχος Πηγή: Η αναγωγή ενός δημοφιλούς κωνσταντινουπολίτικου εικονογραφικού θέματος σε έμβλημα και η διάχυσή του στα όρια της οθωμανικής επικράτειας κατά τον 19 ο αιώνα. Πρώτες σκέψεις Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ, Στην υπηρεσία της Μεγάλης Ιδέας: Οι Κωνσταντινουπολίτες εθελοντές στη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας ( ) ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ, Κωνσταντινουπολίτικος Ελληνισμός και ελληνοτουρκικές συνομιλίες Προσέγγιση & Ανάκαμψη- Χάσμα & Πτώση...449

7 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Μ. ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΗΣ, Ὁ Ἑλληνικὸς Φιλολογικὸς Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως καὶ οἱ ἑλληνικὲς συσσωματώσεις τῆς Ρουμανίας. Συγκλίσεις καὶ ἀποκλίσεις ΛΙΛΑ ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ - ΣΑΒΒΑΣ ΤΣΙΛΕΝΗΣ, Ο αρχιτέκτων-αρχαιολόγος Πελοπίδας Δ. Κούππας και ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως: κείμενα και σχέδια ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΛΑΖΟΣ - ΚΩΣΤΑΣ ΣΚΟΡΔΟΥΛΗΣ, Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινούπολης. Τα επιστημονικά όργανα και τα δημόσια μαθήματα (1862-;) ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΤΣΑΠΑΝΙΔΟΥ, Έλληνες πολέμιοι και θεράποντες του σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη του 19 ου αιώνα Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΠΑΝΤΟΦΙΛΗ ΒΑΡΒΑΡΗΓΟΥ, Η εικόνα της Κωνσταντινούπολης στα Αναγνωστικά της Ε και της ΣΤ τάξης από το 1929 έως το Μια πρώτη καταγραφή και προσέγγιση ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ, Η εικαστική παρουσία της Κωνσταντινούπολης μέσα από τα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια της τελευταίας δεκαπενταετίας ( ). Μία πρώτη προσέγγιση Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΟΥΔΗ, Η Κωνσταντινούπολη μέσα από τα μάτια των περιηγητών ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΖΩΡΑΣ - ΜΑΡΙΑ ΣΓΟΥΡΙΔΟΥ, Από τον Giacomo Casanova στον Umberto Eco: Απεικονίσεις της Κωνσταντινούπολης μέσα από την Ιταλική Λογοτεχνία και η αντιπαραβολή τους με αντίστοιχες περιπτώσεις στη Νεοελληνική Λογοτεχνία...595

Σχετικά έγγραφα

Συνέδριο Η Κωνσταντινούπολη στην Ιστορία και την Λογοτεχνία

Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών Συνέδριο Η Κωνσταντινούπολη στην Ιστορία και την Λογοτεχνία 13-14 Μαΐου 2016 Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών, Δημοσθένους 117, Καλλιθέα Παρασκευή 13 Μαΐου 2016 16:30-17:00 Προσέλευση