ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 1. Εισαγωγή..03

Transcript

1 9 ο ΓΕΛ Πατρών Σχολικό έτος: Τάξη: Β Α τετράμηνο Θέμα: «Ανθρώπινα Δικαιώματα Διακρίσεις Γενιές» Ερευνητική ομάδα: Ανέστη Ελένη Βασιλακοπούλου Χριστίνα Διονυσοπούλου Γαληνή Ζαμπέλης Νικόλαος Αθανασόπουλος Ορέστης Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Παπαδοπούλου Π. Πάτρα, Ιανουάριος 2013

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή Ορισμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων Ιστορική αναδρομή Δημιουργία Οικουμενικής Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου Διεθνείς νόμοι Βασικές διακρίσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Δικαιώματα Υποχρεώσεις Βίντεο ανθρωπίνων δικαιωμάτων Επίσημοι φορείς-θεσμοί Συνέπειες παραβίασης-προτάσεις αντιμετώπισης Βιβλιογραφία. 20 2

3 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το θέμα της εργασίας μας αυτού του τετραμήνου είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα και η καταπάτησή τους. Στόχος μας είναι να καταλάβουμε και να εξηγήσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα την έννοια ανθρώπινα δικαιώματα γι αυτό το λόγο αναγκαίο είναι να αναφερθούμε στην δημιουργία της Οικουμενικής Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου, στις βασικές διακρίσεις των δικαιωμάτων αλλά και στους θεσμούς που τα κατοχυρώνουμε. Επιπλέον κρίναμε απαραίτητο να μιλήσουμε για τη σχέση δικαιωμάτων υποχρεώσεων και να παρουσιάσουμε κάποια φαινόμενα καταπάτησης και τις συνέπειές τους. Τέλος, θα προσπαθήσουμε να δώσουμε κάποιες προτάσεις αντιμετώπισης αλλά και να παρουσιάσουμε τους επίσημους φορείς που καταπολεμούν την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τι είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα; Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι σαν μια πανοπλία: σε προστατεύουν. Είναι σαν κανόνες, επειδή σου λένε πώς να συμπεριφερθείς. Είναι, ακόμη, σαν δικαστές, επειδή μπορείς να καταφύγεις σε αυτά. Είναι αφηρημένα, όπως τα συναισθήματα, και, όπως τα συναισθήματα, ανήκουν σε όλους και υπάρχουν ότι κι αν συμβεί. Είναι όπως η φύση, γιατί μπορούν να καταπατηθούν, και όπως το πνεύμα, επειδή δεν μπορούν να καταστραφούν. Όπως ο χρόνος, μας αντιμετωπίζουν όλους με τον ίδιο τρόπο πλούσιους και φτωχούς, νέους και γέρους, λευκούς και μαύρους, ψηλούς και κοντούς. Μας προσφέρουν σεβασμό και μας επιφορτίζουν με το χρέος να αντιμετωπίζουμε και τους άλλους με σεβασμό. Όπως και στην περίπτωση της καλοσύνης, της αλήθειας και της δικαιοσύνης, μπορούμε να διαφωνούμε για τον ορισμό τους αλλά τις αναγνωρίζουμε όταν τις συναντούμε (Compass, Εγχειρίδιο Εκπαίδευσης Στα Ανθρώπινα Δικαιώματα νέους/νέες-συμβούλιο της Ευρώπης σελ.307). 3

4 2.ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Δικαίωμα είναι κάποιου είδους ελευθερία. Είναι κάτι που το δικαιούται κάποιος επειδή είναι άνθρωπος. Τα ανθρώπινα δικαιώματα βασίζονται στην αρχή του σεβασμού του ατόμου. Η βασική θεώρησή τους είναι ότι κάθε άτομο είναι ένα ηθικό και λογικό ον που αξίζει να του φέρονται με αξιοπρέπεια. Αποκαλούνται ανθρώπινα δικαιώματα γιατί είναι οικουμενικά. Ενώ κάποιες χώρες ή ειδικές ομάδες απολαμβάνουν συγκεκριμένα δικαιώματα που ισχύουν μόνο γι αυτούς, τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι τα δικαιώματα που δικαιούνται όλοι χωρίς να έχει σημασία ποιοι είναι και πού ζούνε απλώς γιατί είναι ζωντανοί ( (8/11/12). 4

5 ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ 3.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Μολονότι σήμερα, στις χώρες ιδίως της Ευρώπης, τα Δικαιώματα του Ανθρώπου θεωρούνται αυτονόητα και δεδομένα, με διάφορες πάντως αποκλίσεις και παραλλαγές, ιστορικά τα δικαιώματα αυτά συνδέονται με κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες και υπήρξαν προϊόν της ιστορικής εξέλιξης. Πράγματι, μόνο ύστερα από μακρά περίοδο τυραννικής καταπίεσης και περιφρόνησης των ατομικών ελευθεριών, ο Ευρωπαίος Άνθρωπος κατέκτησε σταδιακά την αναγνώριση των δικαιωμάτων και ελευθεριών του και τη δικαστική προστασία τους. Στην αρχαία Ελλάδα, ιδίως στην Αθήνα του 5ου π.χ. αιώνα, είχαν αναγνωριστεί, από την ιδεοκρατική φιλοσοφία, από τους Στωικούς και από σοφιστές, κάποιες πτυχές ατομικής ελευθερίας και το δικαίωμα αυτοκαθορισμού του αθηναίου πολίτη. Το δικαίωμα αυτό αποτελούσε το θεμέλιο της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ωστόσο η απόλαυση των δικαιωμάτων αυτών και η συμμετοχή στις δημοκρατικές διαδικασίες ήταν προνόμια της τάξης των ελεύθερων πολιτών, ανδρικού μόνο γένους, ενώ παράλληλα υπήρχε ο θεσμός και η κοινωνική πραγματικότητα της δουλείας. Οι δούλοι δεν είχαν ανθρώπινα δικαιώματα και υποβάλλονταν ενίοτε σε σκληρή και απάνθρωπη μεταχείριση. Οι ρωμαίοι νομομαθείς κατά την εποχή της δημοκρατίας, δηλαδή έως τα χρόνια του Αυγούστου (27 π.χ.), αλλά και κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, ανέπτυξαν, μόνο όμως υπέρ των κοινωνικά ανώτερων τάξεων (των πατρικίων και συγκλητικών), κάποιες φιλελεύθερες απόψεις και θεσμούς, χωρίς όμως να αμφισβητούν το καθεστώς επί των δούλων, των δουλοπαροίκων και άλλων κατηγοριών υποτελών, οι οποίοι δεν εθεωρούντο άνθρωποι αλλά πράγματα δεκτικά απόλυτης εξουσίασης. Ούτε λοιπόν στην αρχαία Ρώμη μπορεί να γίνει λόγος για αναγνώριση δικαιωμάτων του ανθρώπου. Στη Δύση η αναγνώριση και προστασία κάποιων ανθρώπινων ελευθεριών (human rights) εγκαινιάστηκε στην Αγγλία κατά τον 12ο και 13ο αιώνα, με τη Μagna Carta και την καθιέρωση του Habeas corpus, την απαγόρευση δηλ. των αυθαίρετων συλλήψεων και κρατήσεων και την υποχρέωση άμεσης προσαγωγής των συλλαμβανομένων προς δικαστική κρίση. Στην ηπειρωτική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα εμφανίστηκε μια πατερναλιστική απλώς προστασία, από την Καθολική ιδίως Εκκλησία, κάποιων κατηγοριών αδυνάτων (απόκληρων, φτωχών, διανοητικά καθυστερημένων). Μερικούς αιώνες αργότερα, ιδίως δε καθ όλο τον 17ο αιώνα, όλοι αυτοί αντιμετωπίστηκαν μάλλον ως βάρος για την αστική τάξη και εγκλείονταν σε ιδρύματα, νοσοκομεία, στρατώνες, όπου εξαναγκάζονταν σε υποχρεωτική εργασία και σε πειθαρχημένη διαβίωση. Έτσι, κατά τις απαρχές του Διαφωτισμού οι ελευθερίες του Ανθρώπου βρίσκονταν στο χειρότερο επίπεδο, με παράλληλη έξαρση πάντως των αντιδυναστικών, κοινωνικών αγώνων και αγροτικών εξεγέρσεων ιδίως από το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα. Οι Γάλλοι διαφωτιστές και εγκυκλοπαιδιστές του 18ου αιώνα (Ρουσώ, Βολταίρος, Ντιντερό κ.ά.) καθώς και Σκώτοι και Άγγλοι φιλόσοφοι του 17ου και 18ου αιώνα (Λοκ, Χιούμ κ.ά.) καλλιέργησαν την ιδέα της ισότητας των ανθρώπων, καθώς και των εγγενών σε κάθε άνθρωπο «φυσικών» δικαιωμάτων και ελευθεριών. Στο Αμερικανικό Σύνταγμα του 1787 και, ιδίως, στη γαλλική επαναστατική Διακήρυξη του 1789 καθιερώθηκαν οι βασικές πολιτικές ελευθερίες και δικαιώματα κάθε ανθρώπου: «Τous les hommes naissent et demeurent égaux en droit» («όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ίσοι ενώπιον του νόμου»). Απαρτίστηκε έτσι ένα «σώμα» δικαιωμάτων, που χαρακτηρίστηκαν ως ατομικά διότι είχαν αμυντικό, έναντι της κρατικής 5

6 εξουσίας, χαρακτήρα. Ωστόσο, μετά την Παλινόρθωση στη Γαλλία (1833) τα Δικαιώματα του Ανθρώπου επισκιάστηκαν από τον «φιλελευθερισμό», ιδεολογία της ακμάζουσας αστικής τάξης. Κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα ορισμένες φιλελεύθερες αρχές, δικαιώματα και φυσικές ανθρώπινες ελευθερίες, διακηρύχθηκαν σε όλα σχεδόν τα συντάγματα των ευρωπαϊκών κρατών, αλλού με μεγαλύτερη και αλλού με μικρότερη εμβέλεια. Διακήρυξη ελευθεριών και ατομικών δικαιωμάτων περιλήφθηκε και στα ελληνικά επαναστατικά καθώς και στα μετεπαναστατικά συντάγματα των ετών 1844, 1864, 1911, 1927, 1952 και Στο τελευταίο αυτό, που είναι και το ισχύον σήμερα στη χώρα μας Σύνταγμα, όπως αναθεωρήθηκε κατά τα έτη 1986 και 2001, έχει περιληφθεί, στο «Μέρος Δεύτερο» (άρθρα 4 έως 25) ένας πλήρης, σύγχρονος κατάλογος ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως η ισότητα ενώπιον του νόμου, το δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, το απαραβίαστο της προσωπικής ελευθερίας, το άσυλο της κατοικίας, η προστασία των προσωπικών δεδομένων, το δικαίωμα αναφοράς προς τις αρχές, το δικαίωμα συνάθροισης και σύστασης ενώσεων, σωματείων κ.λπ., η θρησκευτική ελευθερία, η ελευθερία γνώμης, τύπου, δημόσιας έκφρασης, τέχνης, επιστήμης, έρευνας, διδασκαλίας, παιδείας, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, το απόρρητο των επιστολών, της ανταπόκρισης και της επικοινωνίας, το δικαίωμα στην παροχή έννομης προστασίας και ακρόασης, το δικαίωμα στην εργασία, η συνδικαλιστική ελευθερία, η προστασία του περιβάλλοντος κ.λπ. Στο πλαίσιο των σημερινών ευρωπαϊκών θεσμών τα βασικά διεθνή κείμενα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι δύο: Πρώτον, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ), η οποία καταρτίστηκε στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης και υπογράφηκε από εκπροσώπους ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών (ιδρυτικών) στη Ρώμη, το έτος 1950, άρχισε δε να ισχύει το έτος Και, δεύτερον, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.E., που υπογράφηκε με τη Συνθήκη της Νίκαιας ( ). Μολονότι αυτός έχει προς το παρόν διακηρυκτικό απλώς χαρακτήρα, οι διατάξεις του, όπως υποστηρίζεται από σημαντική μερίδα της θεωρίας, έχουν υψηλή συμβολική αξία και ακτινοβολία και αποτελούν για τους νομικούς πηγή έμπνευσης και στέρεο ερμηνευτικό έρεισμα ( E%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%B5%CE%BE%CE%AD%CE%BB%CE%B9%CE%BE%C E%B7%20%CF%84%CF%89%CE%BD%20%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9% CF%89%CE%BC%CE%AC%CF%84%CF%89%CE%BD%20%CF%84%CE%BF%CF%(25/11/1 2). 6

7 4.ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών (1945) Αναμφισβήτητα ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελεί ένα από τα πιο απαξιωτικά φαινόμενα στην ανθρώπινη ιστορία. Ένα γεγονός που μας στοιχειώνει ακόμα, αφού δεν ήταν λίγοι αυτοί που λιμοκτονούσαν ή που έχασαν την οικία τους. Πολλοί ακόμα γνώρισαν φριχτό θάνατο. Γι αυτό, ένα τέλος αποφάσισε να βάλει ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών. Μια οργάνωση που αποτελείται από 50 χώρες που συναντήθηκαν στο Σαν Φρανσίσκο τον Απρίλιο του 1945 και συγκρότησαν τα Ηνωμένα Έθνη. Σκοπός τους ήταν η προστασία και η προώθηση της ειρήνης. Έτσι, δημιούργησαν ένα χάρτη, που στο προοίμιό του, περιέχονται τα ιδανικά του οργανισμού. Ο χάρτης αυτός, τέθηκε σε ισχύ στις 24 Οκτωβρίου 1945, μια ημερομηνία που γιορτάζεται έκτοτε κάθε χρόνο, ως η Ημέρα των Ηνωμένων Εθνών. 7

8 Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων(1948) Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει εμπνεύσει μια σειρά από άλλους Νόμους και Συνθήκες για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε ολόκληρο τον κόσμο και γι αυτό κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά σε αυτή. Μέχρι το 1948, η νέα Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών είχε τραβήξει την προσοχή ολόκληρου του κόσμου. Υπό τη δυναμική προεδρία της Ελέανορ Ρούζβελτ, χήρας του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Φρανκλίνου Ρούζβελτ, υπερμάχου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αντιπροσώπου των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, η Επιτροπή ξεκίνησε την προπαρασκευή του εγγράφου που θα γινόταν η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η έμπνευσή του αποδόθηκε στην Ελέανορ Ρούζβελτ η οποία την αποκάλεσε Μάγκνα Κάρτα για όλη την ανθρωπότητα. Υιοθετήθηκε από τον ΟΗΕ στις 10 Δεκεμβρίου Στο προοίμιό της, και στο Άρθρο 1, η Διακήρυξη δηλώνει κατηγορηματικά τα εγγενή δικαιώματα όλων των ανθρωπίνων όντων: «Η παραβίαση και η περιφρόνηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου οδήγησαν σε πράξεις βαρβαρότητας, που εξεγείρουν την ανθρώπινη συνείδηση και η προοπτική ενός κόσμου όπου οι άνθρωποι θα είναι ελεύθεροι να μιλούν και να πιστεύουν, λυτρωμένοι από τον τρόμο και την αθλιότητα, έχει διακηρυχθεί ως η πιο υψηλή επιδίωξη του ανθρώπου...όλα τα ανθρώπινα πλάσματα έχουν γεννηθεί ελεύθερα και ίσα στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα». Τα Κράτη Μέλη του ΟΗΕ υποσχέθηκαν να συνεργαστούν για την προώθηση των τριάντα Άρθρων για τα ανθρώπινα δικαιώματα που, για πρώτη φορά στην ιστορία, συγκεντρώθηκαν και κωδικοποιήθηκαν σε ένα και μόνο έγγραφο. Έτσι, πολλά από αυτά τα δικαιώματα, με διάφορες μορφές, αποτελούν σήμερα συνταγματικούς νόμους των δημοκρατικών χωρών ( 25/11/12). 8

9 5.ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΝΟΜΟΙ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 5.1 Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποτελεί ένα διεθνές ιδανικό πρότυπο για όλες τις χώρες του κόσμου αλλά δεν έχει ισχύ νόμου. Έτσι, από το 1948 μέχρι το 1966, κύριος στόχος της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ήταν να δημιουργήσει μια διεθνή νομολογία για τα ανθρώπινα δικαιώματα με βάση τη Διακήρυξη και να εδραιώσει τους απαραίτητους μηχανισμούς για την εφαρμογή και τη χρήση της. Η Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δημιούργησε δύο βασικά έγγραφα: το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR) και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (ICESCR). Και τα δύο έγιναν διεθνείς νόμοι το Αυτά τα δύο Σύμφωνα, μαζί με την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποτελούν το «Διεθνές Σύμφωνο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων». Το Διεθνές Σύμφωνο για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα εστιάζεται σε θέματα όπως το δικαίωμα στη ζωή, η ελευθερία του λόγου, η θρησκευτική ελευθερία και το δικαίωμα ψήφου. Το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα εστιάζεται στην τροφή, στην εκπαίδευση στην υγεία και στη στέγη. Και τα δύο Σύμφωνα διακηρύσσουν αυτά τα δικαιώματα για όλους τους ανθρώπους και απαγορεύουν τις διακρίσεις. Επιπλέον, το Άρθρο 26 της ICCPR ίδρυσε μια Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών. Η Επιτροπή αποτελείται από δεκαοκτώ ειδικούς επί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και είναι υπεύθυνη να διασφαλίσει ότι όλοι όσοι έχουν συνυπογράψει την ICCPR την τηρούν. Η Επιτροπή εξετάζει αναφορές που υποβάλλουν οι χώρες κάθε πέντε χρόνια για να επιβεβαιώσει ότι συμμορφώνονται προς τη Διακήρυξη και δημοσιοποιεί τα ευρήματά της για την κάθε χώρα. Πολλές χώρες που έχουν επικυρώσει την ICCPR έχουν επίσης συμφωνήσει ότι η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μπορεί να ερευνήσει καταγγελίες ατόμων και οργανισμών που τα δικαιώματά τους έχουν παραβιαστεί από το κράτος τους. Πριν προσφύγουν στην Επιτροπή, οι ενάγοντες πρέπει να εξαντλήσουν όλα τα ένδικα μέσα της χώρας τους. Μετά από έρευνα, η Επιτροπή δημοσιοποιεί τα αποτελέσματα. Αυτές οι αποφάσεις έχουν μεγάλη ισχύ. Εάν η Επιτροπή κάνει δεκτές τις κατηγορίες, το κράτος πρέπει να λάβει μέτρα για να διορθώσει την παραβίαση ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΠΕΡΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Εκτός από τα Σύμφωνα της Διεθνούς Διακήρυξης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν και περισσότερες από είκοσι κύριες συμφωνίες, οι οποίες αναφέρονται λεπτομερώς στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σ αυτές περιλαμβάνονται όροι που προλαμβάνουν και απαγορεύουν συγκεκριμένες παραβιάσεις, όπως βασανιστήρια και γενοκτονίες και προστατεύουν ιδιαίτερα ευάλωτους πληθυσμούς όπως οι πρόσφυγες (Συνθήκη σχετικά με την Κατάσταση των Προσφύγων, 1951), οι γυναίκες (Συνθήκη για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διάκρισης κατά των Γυναικών, 1979) και τα παιδιά (Συνθήκη σχετικά με τα Δικαιώματα των Παιδιών, 1989). Άλλες συνθήκες καλύπτουν τις φυλετικές διακρίσεις, την πρόληψη γενοκτονιών, τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών, την απαγόρευση της δουλείας και τα βασανιστήρια. Κάθε μια από αυτές τις Συνθήκες έχει ορίσει μια επιτροπή ειδικών για τον έλεγχο της εφαρμογής των όρων της συμφωνίας από τα κράτη που την έχουν υιοθετήσει. 9

10 5.3. ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων χρησίμευσε ως πηγή έμπνευσης για την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, μία από τις πιο σημαντικές συμφωνίες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Η σύμβαση εγκρίθηκε το 1953 από το Συμβούλιο της Ευρώπης, μια διακυβερνητική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1949 και απαρτίζεται από σαράντα επτά Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Αυτό το σώμα δημιουργήθηκε για να ενισχύσει τα δικαιώματα του ανθρώπου και να προωθήσει τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Η Συνθήκη επικυρώθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο της Γαλλίας. Κάθε πρόσωπο που θεωρεί ότι είναι θύμα παραβίασης σε μία από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η οποία έχει υπογράψει και επικυρώσει τη Σύμβαση, μπορεί να προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Κάποιος πρέπει πρώτα να εξαντλήσει όλες τις δυνατότητες προσφυγής στα δικαστήρια της χώρας του και να έχει καταθέσει αίτηση προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ, ΑΦΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΣΙΑ Στην Αμερική, Βόρεια και Νότια, στην Αφρική και Ασία, περιφερειακά έγγραφα για την προστασία και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δημιουργήθηκαν ως απόρροια της Διεθνούς Διακήρυξης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η Αμερικανική Συνθήκη περί Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αφορά στις χώρες της Αμερικής και τέθηκε σε ισχύ το Οι Αφρικανικές χώρες δημιούργησαν το δικό τους Χάρτη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (1981), και οι Μουσουλμανικές χώρες δημιούργησαν τη Διακήρυξη του Καΐρου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Ισλάμ (1990). Ο Ασιατικός Χάρτης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (1986) δημιουργήθηκε από την Ασιατική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, την ίδια χρονιά της ίδρυσής της, από μια ομάδα νομοθετών και ακτιβιστών υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Χονγκ Κονγκ. Ο Χάρτης περιγράφεται ως «λαϊκός χάρτης» γιατί μέχρι τώρα δεν έχει εκδοθεί κανείς κυβερνητικός χάρτης ( 10

11 6.ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Εδώ είναι ο πίνακας που παρουσιάζει αναλυτικά τις τρεις γενιές δικαιωμάτων και τις βασικές διακρίσεις τους. 1 η ΓΕΝΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ (17o-18o αιώνα) 2 η ΓΕΝΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ (19 ο αιώνα) 3 η ΓΕΝΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΤΟΜΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Δικαιώματα που προστατεύουν το άτομο από κάθε ατασθαλία των οργάνων της κρατικής εξουσίας. Δικαιώματα του ατόμου που αφορούν τη συμμετοχή του σε πολιτικές διαδικασίες. Είναι τα δικαιώματα που έχουν στόχο την προστασία του ανθρώπου από τη στέρηση των δικαιωμάτων του. Αντικείμενο τους, είναι η επιβολή θετικών υποχρεώσεων των ισχυρών και του κράτους, απέναντι στους πολίτες. Τα δικαιώματα στο ανθρώπινο περιβάλλον, τα δικαιώματα που προκύπτουν από την παγκοσμιοποίηση, την τεχνολογική εξέλιξη, τη βιοϊατρική, τους νέους θεσμούς. Το κοινό χαρακτηριστικό των εν ισχύει διεθνών διακηρύξεων των δικαιωμάτων (ΟΗΕ 1948/1976, ΔΑΣΕ 1975 κ.λπ.) πoυ έχουν αναδειχθεί τόσο τα καπιταλιστικά όσο και τα 11

12 αλήστου μνήμης «κομμουνιστικά» κράτη είναι η διάκριση πoυ υιοθετούν μεταξύ, από τη μια μεριά, πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών και, από την άλλη, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων. Έτσι, αυτό πoυ ονομάσθηκε από τoν Karel Nasak «πρώτη γενιά» δικαιωμάτων έχει ιστορική αφετηρία τις επαναστάσεις τoυ 17oυ και 18oυ αιώνα στην Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ και θεωρητικό υπόβαθρο τη πολιτική φιλοσοφία τoυ φιλελεύθερου ατομικισμού και τo κοινωνικό-οικονομικό δόγμα πoυ συνοψίζεται στo laissez faire. Σε απόλυτη συνέπεια με τη φιλελεύθερη αντίληψη της ελευθερίας πoυ ορίζεται αρνητικά, ως η απουσία περιορισμών στην ατομική δράση (I. Berlin), τα δικαιώματα στη κατηγορία αυτή ορίζονται επίσης αρνητικά και στοχεύουν στoν περιορισμό της κρατικής εξουσίας. Εδώ επομένως ανήκουν oι γνωστές ατομικές ελευθερίες: ελευθερία λόγου και έκφρασης, σκέψης, επικοινωνίας, συνάθροισης, κίνησης κ.λπ. καθώς και τα δικαιώματα προστασίας από διακρίσεις, αυθαίρετη σύλληψη, βασανιστήρια αλλά και τo δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας (άρθρα 2-21 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τoυ ΟΗΕ). Η «δεύτερη γενιά» δικαιωμάτων έχει ιστορική αφετηρία τη σοσιαλιστική παράδοση, δηλαδή τα κινήματα και τις εξεγέρσεις/επαναστάσεις του 19oυ και 20oυ αιώνα και θεωρητικό υπόβαθρο τους σοσιαλιστές φιλοσόφους. Σε συνέπεια με τη σοσιαλιστική αντίληψη της ελευθερίας που ορίζεται θετικά ως o συνειδητός έλεγχος από τον άνθρωπο τόσο της Φύσης όσο και των κοινωνικών συνθηκών (Κ. Marx) τα δικαιώματα αυτά ορίζονται θετικά και στοχεύουν στην κοινωνική ισότητα μέσω της κρατικής επέμβασης για την εξασφάλιση της ισότιμης συμμετοχής στην παραγωγή και τη διανομή του κοινωνικού προϊόντος. Με μια έννοια επομένως τα δικαιώματα αυτά είναι «συλλογικά» γιατί απαιτούν τις συνδυασμένες προσπάθειες κοινωνικών δυνάμεων. Στην κατηγορία αυτή δικαιωμάτων ανήκουν, για παράδειγμα, τα δικαιώματα εργασίας, αμειβόμενης άδειας, κοινωνικής ασφάλισης, τo δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο πoυ εξασφαλίζει την υγεία και ευημερία τoυ εργαζόμενου και της οικογένειας του, το δικαίωμα εκπαίδευσης κ.λπ. (άρθρα 22-27). Μια «τρίτη γενιά» δικαιωμάτων πoυ μεταπολεμικά έχει κερδίσει έδαφος, ιδιαίτερα στoν Τρίτο Κόσμο, ξεκινά από τo άρθρο 28 της Οικ. Διακήρυξης πoυ αναγνωρίζει τo δικαίωμα όλων για μια «κοινωνική και διεθνή τάξη στην oπoία τα δικαιώματα πoυ περιλαμβάνονται στη Διακήρυξη μπορούν να βρουν τη πλήρη εκπλήρωση τους». Στη κατηγορία αυτή ανήκει τo δικαίωμα για πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό αυτοκαθορισμό, τo δικαίωμα για κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, τo δικαίωμα συμμετοχής «στη κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας» (γήινοι πόροι, επιστημονικές γνώσεις, πολιτιστικές παραδόσεις) τo δικαίωμα στην Ειρήνη, τo δικαίωμα σε ένα υγιές και ισορροπημένο περιβάλλον και τέλος τo δικαίωμα σε ανθρωπιστική βοήθεια στη περίπτωση φυσικών καταστροφών. Τα δικαιώματα αυτά, μολονότι διατυπώνονται σαν συλλογικά, περιέχουν τόσο την ατομική όσο και τη συλλογική διάσταση. ( 12

13 7.ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ Η ελευθερία και η ισότητα είναι τα συστατικά στοιχεία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ελευθερία σημαίνει να μην υπόκειται κάποιος στη βούληση ενός άλλου. Ακόμη, η ελευθερία συνεπάγεται ευθύνη. Ευθύνη προς τον εαυτό μου, ευθύνη και προς τους άλλους. Είμαι ελεύθερος/-η να κάνω επιλογές, σημαίνει, φέρω ταυτόχρονα και την απόλυτη ευθύνη για τις επιλογές μου, ακριβώς γιατί είναι επιλογές δικές μου και κανένας άλλος δεν μου τις επέβαλε. Επομένως, η ελευθερία, η ισότητα και η ευθύνη αποτελούν προϋποθέσεις για την ύπαρξη δικαιωμάτων και συνεπάγονται ωριμότητα, αυτογνωσία και συνειδητοποίηση ευθυνών και υποχρεώσεων. Οι υποχρεώσεις του ατόμου σύμφωνα με το Σύνταγμα είναι οι εξής: 1. Ο σεβασμός του συντάγματος και η τήρηση των νόμων. Ο σεβασμός στο Σύνταγμα και τους νόμους που συμφωνούν με αυτό και η αφοσίωση στην Πατρίδα και τη Δημοκρατία, αποτελούν θεμελιώδη υποχρέωση των Ελλήνων (άρθρο 120 Σ.) 2. Η υποχρέωση κοινωνικής ευθύνης και εθνικής αλληλεγγύης, όπως η υποχρέωση παροχής υπηρεσιών στην κοινωνία για την αντιμετώπιση και την καταπολέμηση έκτατων καταστάσεων ή επείγουσας κοινωνικής ανάγκης, π.χ. πυρκαγιές, σεισμοί, κτλ. (άρθρο 25 Σ.) 3. Η φορολογική υποχρέωση δηλαδή η υποχρέωση όλων των Ελλήνων πολιτών να συνεισφέρουν στα δημόσια βάρη, χωρίς διακρίσεις, ανάλογα με την οικονομική τους δυνατότητα. (άρθρο 4 παρ. 5 Σ.) 3. Η στρατολογική υποχρέωση. Κάθε Έλληνας που μπορεί να φέρει όπλα, είναι υποχρεωμένος να συνετελεί στην άμυνα της Πατρίδας, σύμφωνα με τους ορισμούς των νόμων. (άρθρο 4 παρ. 6 Σ.) 5. Η υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα έτη υποχρεωτικής φοίτησης δεν μπορεί να είναι λιγότερα από εννέα. (άρθρο 16 παρ.3 Σ.). Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η ελευθερία είναι δικαίωμα, αλλά ταυτόχρονα, ευθύνη και υποχρέωση σεβασμού της ελευθερίας των άλλων. Μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι η ελευθερία του ενός σταματάει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου (Βιβλίο «Πολιτική και Δίκαιο» Β Λυκείου, κεφάλαιο 6.1 σελ.66-68). 13

14 8.ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΚΑΤΑΠΑΤΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ (ΒΙΝΤΕΟ) 14

15 9.ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Διεθνής Αμνηστία: Η Διεθνής Αμνηστία είναι ένα παγκόσμιο κίνημα ανθρώπων που μάχονται υπέρ των διεθνώς αναγνωρισμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους. Έχει περισσότερα από 2,2 εκατομμύρια μέλη και υποστηρικτές σε περισσότερες από 150 χώρες. Κέντρο Δράσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα: Το Κέντρο Δράσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με έδρα την Washington, DC, και επικεφαλής τον Jack Healey, παγκοσμίου φήμης υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πρωτοπόρο. Το Κέντρο λειτουργεί σε θέματα της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι αφοσιωμένο στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλο τον κόσμο. Ερευνά και αποκαλύπτει παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καταλογίζει ευθύνες σ αυτούς που διαπράττουν παραβιάσεις και καλεί κυβερνήσεις και ανθρώπους με ισχύ να θέσουν τέλος στις παραβιάσεις και να σεβαστούν το διεθνή νόμο για τα ανθρώπινα δικαιώματα. 15

16 Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Η αποστολή του Γραφείου του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα είναι να εργάζεται για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους. Να κάνει τον κόσμο να συνειδητοποιήσει τα δικαιώματά του και να βοηθά τους υπεύθυνους για την προάσπιση των δικαιωμάτων ώστε να κάνουν σίγουρο ότι αυτά εφαρμόζονται. Εκπαιδευτικός Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών (UNESCO) Στόχος της UNESCO είναι να καλλιεργήσει την ειρήνη ανάμεσα στους ανθρώπους. Εργάζεται στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στοχεύει στην ισχυροποίηση της επίγνωσης και δρα ως καταλύτης για περιφερειακή, εθνική και διεθνή δράση στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες: Αυτό το γραφείο διευθύνει και συντονίζει τη διεθνή δράση για την προστασία των προσφύγων και την επίλυση των προβλημάτων τους σε όλο τον κόσμο. Πρωταρχικός 16

17 σκοπός του είναι να διαφυλάξει τα δικαιώματα και την υγεία των προσφύγων. Αγωνίζεται να εξασφαλίσει ότι όλοι μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμά τους να ζητήσουν άσυλο και να βρουν καταφύγιο σε ένα άλλο κράτος ( 20/12/2012). 17

18 10.ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ Για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση η διαφύλαξη των ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των ανθρώπων, τα οποία αποτελούν συνταγματικά κατοχυρωμένες ελευθερίες. Τα ατομικά δικαιώματα προστατεύουν το άτομο από τυχόν αυθαιρεσίες των οργάνων της κρατικής εξουσίας. Τα πολιτικά δικαιώματα εγγυώνται τη συμμετοχή του ατόμου στις πολιτικές διαδικασίες και την άσκηση της εξουσίας. Τέλος τα κοινωνικά δικαιώματα αποτελούν εγγυήσεις για την παρέμβαση της πολιτείας στην κοινωνική ζωή και εξασφαλίζουν παροχές ώστε να υπάρχει δικαιότερη κατανομή του κοινωνικού πλούτου. Η καταπάτηση και ο μη σεβασμός στα παραπάνω αποτελούν βασικό κίνδυνο στη διάλυση του κοινωνικού ιστού. Συνέπειες Καταρράκωση της ανθρώπινης προσωπικότητας Αποδοχή σκοταδιστικών αντιλήψεων με αποτέλεσμα την παρακώλυση της κριτικής σκέψης. Πνευματική ανελευθερία Κυριαρχία της αδικίας, της αναξιοκρατίας και της περιφρόνησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εις βάρος της ισότητας, δικαιοσύνης και της ηθικής κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής Παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ατομικές ελευθερίες, που υποστήριξαν όλα τα φωτισμένα πνεύματα της ιστορίας. Προσβάλλει την ανθρώπινη προσωπικότητα,περιφρονείται η αξία "άνθρωπος" και εξευτελίζεται η προσωπικότητά του, Ο ρατσισμός στερεί από τους λαούς- θύματα του ρατσισμού- την ευκαιρία να αναπτύξουν πολιτισμό. Έλλειψη διαλόγου και συνεργασίας: τροχοπέδη για πρόοδο-ευημερία (κοινωνική και ατομική) Οικονομική εκμετάλλευση και υποδούλωση ατόμων και λαών Κοινωνικούς αποκλεισμούς, περιθωριοποιήσεις ατόμων ή ομάδων, δημιουργία γκέτο Κοινωνικές κρίσεις, συγκρούσεις Βία, αναρχία, εγκληματικότητα, διάλυση της κοινωνικής συνοχής Υπονόμευση δημοκρατίας Μισαλλοδοξία, φανατισμό Διαιώνιση εθνικισμού Πόλεμος, ιμπεριαλιστικές τάσεις Αισθήματα ανασφάλειας, καχυποψίας, φόβου στις διαπροσωπικές σχέσεις 18

19 Κάθε μέλος ενός κοινωνικού συνόλου, ως βασική μονάδα αυτού, για να εξελιχθεί, να προοδεύσει και να μεγαλουργήσει, πρέπει θεσμικά και πραγματικά να προστατεύονται τα δικαιώματά του. Τότε η κοινωνία αποκτά δυναμική και έχει τις προϋποθέσεις ανόδου. Προτάσεις αντιμετώπισης Αναβάθμιση και σεβασμός του ρόλου των διεθνών οργανισμών και, κυρίως, του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Πάταξη του «δικαίου του ισχυρού» και αυστηρή διασφάλιση της κοινωνικής και διεθνούς νομιμότητας, της διαφάνειας και της αξιοκρατίας. Καταδίκη των πολεμικών και τρομοκρατικών ενεργειών, από όπου και αν προέρχονται. Γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στους φτωχούς και τους πλούσιους, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Διαγραφή των χρεών του Τρίτου Κόσμου και διαμόρφωση μιας κοινής πολιτικής πρόνοιας, δικαίου και σεβασμού στο περιβάλλον από τις πλούσιες χώρες του πλανήτη. Σεβασμός στη διαφορετικότητα και την πολυπολιτισμικότητα. Άρθρωση δημόσιου ανθρωπιστικού λόγου από τους διανοουμένους. Ανθρωπιστική, ηθικοπλαστική παιδεία. Αφύπνιση των πολιτών από τα ΜΜΕ. Ατομική και πολιτική συνειδητοποίηση και δραστηριοποίηση, ενεργοποίηση της «κοινωνίας των πολιτών». Σχηματισμός ομάδων πίεσης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, εθελοντισμός Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι εάν κάνουμε μία ιστορική αναδρομή θα δούμε αιματοβαμμένες σελίδες της ιστορίας οι οποίες αποτελούν επαναστάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Περίοδοι όπου υπάρχει καταπάτηση τους είναι εποχές σκοταδισμού, οπισθοδρόμησης («Διδακτικό υλικό για τους θεματικούς κύκλους της Γ Λυκείου εκπαιδευτήρια Δούκα», Σελίδα 28 τεύχος Α,). 19

20 11.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ o Πολιτική και Δίκαιο, 2012, Οργανισμός Εκδόσεων Σχολικών Βιβλίων, Αθήνα o «Διδακτικό υλικό για τους θεματικούς κύκλους της Γ Λυκείου, εκπαιδευτήρια Δούκα», τεύχος Α. o Compass, Εγχειρίδιο Εκπαίδευσης Στα Ανθρώπινα Δικαιώματα νέους/νέες- Συμβούλιο της Ευρώπης (8/11/2012) o (8/11/12) o o (25/11/12) o (25/11/12) o (20/12/2012) o o o 20