ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ»

Transcript

1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ» ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΑΠΟ ΟΙΚΙΑΚΕΣ ΒΟΗΘΟΥΣ ΑΠΟ ΤΡΙΤΕΣ ΧΩΡΕΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Μάριος Κανταρής Επιβλέπων Καθηγητής: Μάμας Θεοδώρου ΜΑΪΟΣ 2015

2 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ» ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΑΠΟ ΟΙΚΙΑΚΕΣ ΒΟΗΘΟΥΣ ΑΠΟ ΤΡΙΤΕΣ ΧΩΡΕΣ Μάριος Κανταρής Επιβλέπων Καθηγητής: Μάμας Θεοδώρου Διατριβή η οποία υποβλήθηκε προς απόκτηση διδακτορικού τίτλου σπουδών στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου ΜΑΪΟΣ 2015

3

4 ISBN

5 v ΣΕΛΙΔΑ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑΣ Υποψήφιος Διδάκτωρ: Μάριος Κανταρής Τίτλος Διατριβής: Πρόσβαση και χρήση υπηρεσιών υγείας στην Κύπρο από οικιακές βοηθούς από τρίτες χώρες Η παρούσα Διδακτορική Διατριβή εκπονήθηκε στο πλαίσιο των σπουδών για απόκτηση Διδακτορικού Διπλώματος στο πρόγραμμα «Πολιτική Υγείας και Σχεδιασμός Υπηρεσιών Υγείας» και εγκρίθηκε στις 22 Μαΐου 2015 από τα μέλη της Εξεταστικής Επιτροπής. Εξεταστική Επιτροπή: Μιχαλίνος Ζεμπύλας Αναπληρωτής Καθηγητής στη Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου (πρόεδρος) Μάμας Θεοδώρου Αναπληρωτής Καθηγητής στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών και Διοίκησης του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου (επιβλέπων) Ελένη Γελαστοπούλου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών (μέλος) Δάφνη Καϊτελίδου Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών (μέλος) Αναστάσιος Μερκούρης Αναπληρωτής Καθηγητής Νοσηλευτικής του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (μέλος)... Μάμας Θεοδώρου επιβλέπων Αναπληρωτής Καθηγητής Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

6 vi Περίληψη Εισαγωγή: Παρά την οικονομική κρίση, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) παραμένει ένας «ελκυστικός» προορισμός για τους μετανάστες από τρίτες χώρες. Αυτή η πολύ μεγάλη ομάδα μεταναστών αντιμετωπίζει αρκετά προβλήματα λόγω της χαμηλής κοινωνικοοικονομικής θέσης των μελών της και της διαφορετικής γλώσσας και κουλτούρας, με αποτέλεσμα να συγκαταλέγεται στις πλέον ευπαθείς και ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Οι δυσμενείς συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των μεταναστών από τρίτες χώρες στην ΕΕ δεν μπορεί παρά να έχουν αρνητικό αντίκτυπο και στην υγεία τους. Επιπλέον σοβαρά εμπόδια και δυσκολίες που εκπορεύονται από τα κοινωνικο-οικονομικά, πολιτισμικά και επιδημιολογικά τους χαρακτηριστικά έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην πρόσβαση και χρησιμοποίηση υπηρεσιών και κατά συνέπεια στην κατάσταση της υγείας τους. Οι μετανάστριες οικιακές βοηθοί από τρίτες χώρες στην ΕΕ, συγκροτούν μια ιδιαίτερα ευάλωτη υποομάδα. Η οικιακή εργασία βρίσκεται στη χαμηλότερη βαθμίδα της εργασιακής πυραμίδας με τις οικιακές βοηθούς να αντιμετωπίζουν μια σειρά από ιδιαίτερα προβλήματα, διακρίσεις και ανισότητες, όσον αφορά στις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης αλλά και τις συνθήκες πρόσβασης και χρήσης των υπηρεσιών υγείας. Από το 1991, έτος στο οποίο υπάρχει επίσημα η πρώτη καταγεγραμμένη παρουσία μεταναστριών οικιακών βοηθών στην Κύπρο, ο αριθμός τους έχει δεκαπλασιαστεί και σήμερα αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα μεταναστών από τρίτες χώρες στο νησί. Όπως και στα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ έτσι και στην Κύπρο, οι οικιακές βοηθοί από τις τρίτες χώρες κατατάσσονται στις πλέον ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, με ιδιαίτερες ανάγκες υγείας, αλλά και δυσκολίες πρόσβασης και χρήσης. Παρά το ότι τα κύρια χαρακτηριστικά τους, αλλά και τα καθήκοντα που έχουν αυτές, να μην διαφέρουν εκείνων στις άλλες χώρες της ΕΕ, κάποιες ιδιαιτερότητες της Κυπριακής πραγματικότητας, όπως το αυστηρό συμβόλαιο εργοδότησης και η κάλυψη υγείας μέσω της ιδιωτικής ασφάλιση υγείας, διαμορφώνουν ένα ιδιαίτερα δυσμενές εργασιακό περιβάλλον, με σχεδόν απόλυτη επικυριαρχία του εργοδότη. Αυτές οι ιδιαιτερότητες που συναντώνται στην Κύπρο, στο θέμα της πρόσβασης και χρήσης υπηρεσιών υγείας από τις μετανάστριες προσθέτουν ένα επιπλέον αρνητικό φορτίο στο ούτως ή άλλως δύσκολο και περίπλοκο θέμα της υγειονομικής φροντίδας των

7 vii οικιακών βοηθών, το οποίο έχει επιστημονικό ενδιαφέρον και αξίζει τον κόπο να διερευνηθεί. Η παρούσα μελέτη αποτελεί την πρώτη προσπάθεια διερεύνησης των αναγκών υγείας των μεταναστριών οικιακών βοηθών και σε ποιο βαθμό αυτές ικανοποιούνται. Μια μελέτη που εξετάζει, στο σύνολο τους, τις ακριβείς συνθήκες πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας, αναζητεί τις δυσκολίες και τις παραμέτρους αυτής της πρόσβασης και επιχειρεί να τεκμηριώσει τους λόγους πίσω από τα εμπόδια πρόσβασης και χρησιμοποίησης, τα οποία τελικά οδηγούν σε ανισότητες στην υγεία (health inequalities), σε βάρος αυτής της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας. Σκοπός & στόχοι: Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση των συνθηκών πρόσβασης και χρήσης των υπηρεσιών υγείας από τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς από τρίτες χώρες που διαμένουν και εργάζονται νόμιμα στην Κύπρο. Μέσα στα πλαίσια του ίδιου σκοπού εξετάστηκε και ο ρόλος του εργοδότη στο συγκεκριμένο θέμα. Η μελέτη επικεντρώθηκε βασικά σε τέσσερα διαφορετικά πεδία, που αντιστοιχούν σε τέσσερα ερευνητικά ερωτήματα. Το πρώτο αφορά στη διερεύνηση της κατάστασης υγείας των νόμιμων μεταναστριών οικιακών βοηθών από τρίτες χώρες που εργάζονται στην Κύπρο. Το δεύτερο τις συνθήκες πρόσβασης της συγκεκριμένης ομάδας μεταναστών στις υπηρεσίες υγείας της Κύπρου και το βαθμό που οι ανάγκες υγείας τους ικανοποιούνται. Στο τρίτο γίνεται προσπάθεια να εντοπιστούν και αναλυθούν οι παράγοντες που επηρεάζουν την πρόσβαση και χρήση υπηρεσιών υγείας και το ρόλο του εργοδότη στο συγκεκριμένο θέμα. Τέλος, επιχειρείται η ανίχνευση και αποτύπωση των αντιλήψεων που η συγκεκριμένη ομάδα έχει για τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας στην Κύπρο. Πριν από την όποια προσπάθεια για να απαντηθούν τα πιο πάνω ερευνητικά ερωτήματα προηγήθηκε συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση με στόχο να εξετάσει κατά πόσον υφίστανται κάποιες ειδικές συνθήκες πρόσβασης και χρήσης

8 viii υπηρεσιών υγείας από τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς. Η συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση συνέτεινε στο να αναδείξει την απουσία σχετικών μελετών σε χώρες-μέλη της ΕΕ τα τελευταία δέκα χρόνια. Το εύρημα αυτό φανερώνει ένα σημαντικό «κενό γνώσης». Παράλληλα, επιβεβαίωσε όλες τις ενδείξεις στην εκτός ΕΕ βιβλιογραφία ως προς τις αυξημένες ανάγκες υγείας, ειδικά της ψυχικής υγείας και τις ανισότητες που επικρατούν στην πρόσβαση και στη χρήση υπηρεσιών υγείας ανάμεσα στις μετανάστριες οικιακές βοηθούς. Μεθοδολογία: Υιοθετήθηκε μια μικτή μεθοδολογική προσέγγιση διερεύνησης του θέματος, με έμφαση στην ποσοτική μέθοδο. Η ποιοτική μέθοδος διευκόλυνε την υλοποίηση της ποσοτικής μεθόδου, εφαρμόζοντας παράλληλα τριγωνοποίηση στη μεθοδολογία και στα ευρήματα. Σε πρώτο στάδιο, η ποιοτική μεθοδολογία αφορούσε δείγμα αποτελούμενο από 13 νόμιμες οικιακές βοηθούς από τρίτες χώρες και η συλλογή των δεδομένων έγινε με ημιδομημένες συνεντεύξεις. Το εν λόγω δείγμα συγκροτήθηκε με τη χρήση δειγματοληψίας «χιονοστιβάδας» (snowball sampling). Η επιλογή της συγκεκριμένης δειγματοληψίας κρίθηκε αναγκαία, λόγω της αδυναμίας ανεύρεσης οικιακών βοηθών, που ήταν πρόθυμες να συμμετέχουν σε μια τέτοια μελέτη και να υποστούν τη δοκιμασία της συνέντευξης πάνω σε θέματα προσωπικού χαρακτήρα, όπως είναι αυτά της υγείας και της πρόσβασης και χρήσης υπηρεσιών υγείας. Οι ημιδομημένες συνεντεύξεις επικεντρώθηκαν στους εξής βασικούς θεματικούς άξονες: ανάγκες υγείας κατά τη διάρκεια παραμονής στην Κύπρο, εμπειρίες κατά την πρόσβαση και τη χρησιμοποίηση υπηρεσιών υγείας στην Κύπρο και τον ρόλο του εργοδότη, στάση και αντιλήψεις για τις υπηρεσίες υγείας στην Κύπρο και προσδοκίες και πιθανές προτεινόμενες λύσεις. Σε δεύτερο στάδιο, στην ποσοτική μεθοδολογία, χρησιμοποιήθηκε ένα ενοποιημένο ερωτηματολόγιο μέσω του οποίου έγινε η συλλογή πληροφοριών για μια σειρά από θέματα όπως η ποιότητα ζωής και η κατάσταση υγείας των συμμετεχουσών μεταναστριών οικιακών βοηθών, η πρόσβαση και χρήση υπηρεσιών υγείας, η ασφάλιση υγείας και το κόστος της περίθαλψης, η χρήση

9 ix φαρμάκων, οι θέσεις και αντιλήψεις που έχουν απέναντι στις υπηρεσίες υγείας και άλλα τα οποία αναφέρονται αναλυτικότερα στη συνέχεια. Το ενοποιημένο ερωτηματολόγιο περιλάμβανε δυο επιμέρους ερωτηματολόγια: (α) το τυποποιημένο εργαλείο «Επισκόπηση Υγείας SF-36» στη βελτιωμένη του έκδοση (SF-36v2 Health Survey) και (β) το ερωτηματολόγιο που δημιουργήθηκε ειδικά για τις ανάγκες της συγκεκριμένης έρευνας και αποτελούνταν από οκτώ ομάδες ερωτήσεων που κάλυπταν οκτώ επιμέρους περιοχές της μελέτης. Το ερωτηματολόγιο SF (short form)-36» αποτελεί ένα γενικό εργαλείο πολλαπλών εφαρμογών και για μικρής σχετικά έκτασης έρευνες μέτρησης της σχετιζόμενης με την υγεία ποιότητας ζωής. Η αξιοπιστία και η εγκυρότητά του έχουν αποδειχθεί σε πλήθος μελετών και σε πολλές χώρες όπου έχει χρησιμοποιηθεί. Για τη χρήση του SF-36v2 στην παρούσα μελέτη εξασφαλίστηκε άδεια στις εξής γλώσσες: Αραβικά, Κινέζικα, Αγγλικά, Ελληνικά, Μπενγκάλι και Χίντι (διάλεκτοι Ινδίας), Ταμίλ (διάλεκτος Σρι Λάνκα), Ούρντου (διάλεκτος Πακιστάν), Ταγκάλογκ (διάλεκτος Φιλιππίνες), Τουρκικά και Βιετναμέζικα. Το ερωτηματολόγιο που δημιουργήθηκε ειδικά για τις ανάγκες της συγκεκριμένης έρευνας ήταν στην Αγγλική γλώσσα και αποτελούνταν από 57 ερωτήσεις κλειστού τύπου, απλής ή πολλαπλής επιλογής και κατανέμονταν στα εξής επί μέρους πεδία: γνώση του συστήματος και των υπηρεσιών υγείας στην Κύπρο, πρόσβαση και χρήση υπηρεσιών υγείας, χρήση φαρμάκων, ασφάλιση και κόστος υπηρεσιών υγείας, θέσεις και αντιλήψεις απέναντι στις υπηρεσίες υγείας της Κύπρου, τρόπος ζωής-lifestyle, πολιτισμικά χαρακτηριστικά (acculturation), και κοινωνικόδημογραφικά χαρακτηριστικά. Το δείγμα της ποσοτικής μελέτης αποτέλεσαν 625 νόμιμες μετανάστριες οικιακές βοηθοί από τρίτες χώρες. Η μέθοδος δειγματοληψίας που χρησιμοποιήθηκε ήταν αυτή της δειγματοληψίας ευκολίας (convenience sampling), αφού η επιλογή έγινε με επισκέψεις σε δημόσιους χώρους κοινωνικής συνάντησης και συναναστροφής μεταναστών, σχεδόν αποκλειστικά κατά τις Κυριακές, όπως τα πάρκα και τους χώρους θρησκευτικής λατρείας (εκκλησίες, τζαμιά και βουδιστικοί ναοί). Κατά τη

10 x συλλογή των δεδομένων, ο ερευνητής συνοδευόταν από μετανάστη που γνώριζε πολύ καλά τόσο την αγγλική όσο και την μητρική γλώσσα της ερωτώμενης, για να την βοηθήσει σε εκείνες τις περιπτώσεις που είχε δυσκολίες κατανόησης κάποιων ερωτήσεων. Η επεξεργασία των στοιχείων έγινε με τη χρήση του στατιστικού προγράμματος IBM Statistical Package for Social Sciences (SPSS), έκδοση 21.0 για windows και περιελάμβανε μεθόδους περιγραφικής και επαγωγικής στατιστικής. Στο τελευταίο στάδιο εξετάστηκε ο ρόλος των εργοδοτών με τη χρήση και πάλι ποιοτικής μεθοδολογίας. Το δείγμα αποτελείτο από 12 εργοδότες οικιακών βοηθών από τρίτες χώρες και η συλλογή δεδομένων έγινε μέσα από ημιδομημένες συνεντεύξεις. Διερευνήθηκαν θέματα που αφορούσαν τις εμπειρίες των εργοδοτών από την πρόσβαση και χρήση υπηρεσιών υγείας από τις εργαζόμενες σε αυτούς οικιακές βοηθούς, το βαθμό ενημέρωσης και τις απόψεις τους σχετικά με τους ισχύοντες νόμους και κανονισμούς ασφάλισης υγείας των οικιακών βοηθών, την ποιότητα της παρεχόμενης περίθαλψης στις οικιακές βοηθούς, τις στάσεις και συμπεριφορές τους στις πιθανόν ιδιαίτερες ανάγκες υγείας των οικιακών βοηθών και τη συνολική σχέση εργοδότη οικιακής βοηθού με επίκεντρο την κατάσταση υγείας, τις ανάγκες υγείας και τη χρήση υπηρεσιών υγείας από αυτή. Η επιλογή του δείγματος των 12 εργοδοτών οικιακών βοηθών έγινε με συνδυασμό δειγματοληψίας ευκολίας και δειγματοληψίας «χιονοστιβάδας». Τόσο στην περίπτωση των ημιδομημένων συνεντεύξεων με τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς όσο και σε αυτές των εργοδοτών η ανάλυση έγινε με το λογισμικό QSR NVivo 10, στο οποίο μεταφέρθηκαν οι απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις. Συγκεκριμένα έγινε ανάλυση με τη μέθοδο της θεματικής ανάλυσης περιεχομένου (thematic content analysis). Αποτελέσματα: Τα αποτελέσματα της μελέτης παρουσιάζονται σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη παρατίθενται τα ευρήματα της ποιοτικής προσέγγισης αφενός για να φωτίσουν το πεδίον του θέματος, να διευκολύνουν την πληρέστερη κατανόηση των ευρημάτων του ποσοτικού μέρους, αλλά και να δώσουν απαντήσεις στα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν από την αρχήν. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται τα ευρήματα που προέκυψαν από την ποσοτική μεθοδολογία, και το ενοποιημένο

11 xi ερωτηματολόγιο. Το πρώτο μέρος του ερωτηματολογίου με την επισκόπηση υγείας SF36v2 έδωσε απαντήσεις στο πρώτο ερευνητικό ερώτημα, εκείνο δηλαδή της εκτίμησης της κατάστασης υγείας των οικιακών βοηθών. Το δεύτερο μέρος του ερωτηματολογίου, που δημιουργήθηκε ειδικά για τις ανάγκες της παρούσας μελέτης, ακολούθησε χρονικά το στάδιο των ημιδομημένων συνεντεύξεων με τις οικιακές βοηθούς και έδωσε απαντήσεις στα υπόλοιπα ερευνητικά ερωτήματα, ιδιαίτερα στο δεύτερο που αφορούσε τις συνθήκες πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας και τον βαθμό ικανοποίησης των μεταναστριών και το τέταρτο που αποσκοπούσε στην καταγραφή των αντιλήψεων και των απόψεων αυτής της ομάδας για τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας στην Κύπρο. Στην ποιοτική προσέγγιση οι μετανάστριες οικιακές βοηθοί αναφέρθηκαν σε προβλήματα υγείας που αφορούσαν την περίοδο της προσαρμογής τους στις νέες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, σε βραχυχρόνιες ασθένειες όπως κρυολογήματα και γαστρεντερίτιδα και σε προβλήματα υγείας που σχετίζονταν με τα καθήκοντά τους όπως τα μυοσκελετικά. Επιπρόσθετα δήλωσαν ως παράγοντες που δυσχέραιναν την πρόσβαση τους στις υπηρεσίες υγείας, την διαφορετική γλώσσα και την ανεπαρκή δυνατότητα επικοινωνίας, το υψηλό κόστος, την ελλιπή πληροφόρηση, τη δυσκολία κατανόησης πληροφοριών για την υγεία και το σύστημα υγείας της Κύπρου (health illiteracy), αλλά και την περιορισμένη αυτονομία ως αποτέλεσμα της εξάρτησης τους από τους εργοδότες. Τα ευρήματα της ποσοτικής μελέτης επιβεβαίωσαν εν πολλοίς εκείνα της ποιοτικής και τα περισσότερα βρίσκονται στην ίδια κατεύθυνση με εκείνα άλλων ερευνών που αφορούσαν μετανάστες γενικότερα. Βρέθηκε ότι οι μετανάστριες οικιακές βοηθοί κατανάλωναν περισσότερες υπηρεσίες που αφορούν στη θεραπεία και λιγότερες για την πρόληψη και τη διάγνωση. Συγκεκριμένα, οι κύριες αιτίες χρήσης των υπηρεσιών υγείας ήταν για εξετάσεις αίματος, βραχυχρόνια νοσήματα και τραυματισμούς/δηλητηριάσεις. Ποσοστό 18,2% (n=114) δήλωσε ότι κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στην Κύπρο υπήρξε ανάγκη χρήσης υπηρεσιών υγείας, που όμως δεν ικανοποιήθηκε. Επιπλέον, το 10,4% (n=65) απάντησε ότι υπήρξε ανάγκη λήψης φαρμάκων, που επίσης έμεινε ανικανοποίητη. Τα εμπόδια

12 xii της γλώσσας και της επικοινωνίας, της έλλειψης ελεύθερου χρόνου, της άγνοιας του συστήματος (health illiteracy) και του κόστους ήταν και εδώ παρόντα. Ο ρόλος του εργοδότη αναδείχθηκε ιδιαίτερα σημαντικός αναφορικά με την πρόσβαση και τη χρήση υπηρεσιών υγείας. Τα ευρήματα από τις ημιδομημένες συνεντεύξεις με τους εργοδότες σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα ευρήματα της μελέτης, έχουν αναδείξει ένα σημαντικό χάσμα στις στάσεις και τις απόψεις μεταξύ εργοδοτών και οικιακών βοηθών, όσον αφορά στις ανάγκες υγείας των τελευταίων. Τα ευρήματα υποδηλώνουν επίσης πως ο κυρίαρχος ρόλος των εργοδοτών μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να μη λειτουργεί ως εμπόδιο, αλλά να έχει θετική επίδραση, καθώς φάνηκε ότι μπορούν να διευκολύνουν την πρόσβαση στις υπηρεσίες και να συνεισφέρουν στην κάλυψη των αναγκών υγείας των οικιακών βοηθών. Συμπεράσματα: Η κατάσταση υγείας των μεταναστριών οικιακών βοηθών, όπως αυτή μετρήθηκε μέσα από τις προτυποποιημένες βαθμολογίες του ερωτηματολογίου SF36v2, βρέθηκε ότι είναι χαμηλότερη από αντίστοιχους προτυποποιημένους δείκτες που αφορούν μετρήσεις που έγιναν στον γενικό πληθυσμό στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ). Επιπρόσθετα η κατάσταση υγείας των οικιακών βοηθών φαίνεται πως χειροτέρευε με την πάροδο του χρόνου, όσο δηλαδή η διάρκεια παραμονής τους στην Κύπρο μεγάλωνε. Οι κλίμακες με τις δυο χαμηλότερες προτυποποιημένες βαθμολογίες ήταν εκείνες της ψυχικής υγείας και της κοινωνικής λειτουργικότητας. Είναι γεγονός ότι τα προβλήματα της ψυχικής υγείας είναι παρόντα στις οικιακές βοηθούς. Αυτό εξάλλου έχει εντοπιστεί και από τη συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση. Παρόλο που η παρούσα μελέτη δεν ασχολήθηκε με τη διάγνωση και καταγραφή συγκεκριμένων προβλημάτων ψυχικής υγείας ανάμεσα στις μετανάστριες οικιακές βοηθούς, οι χαμηλές βαθμολογίες στις κλίμακες που αφορούσαν την ψυχική υγεία μπορεί να σχετίζονται με την ύπαρξη προβλημάτων στην ψυχική υγεία. Η γλώσσα και η ανεπαρκής επικοινωνία με τους επαγγελματίες υγείας αναδεικνύεται ως ένα από τα πλέον σημαντικά εμπόδια πρόσβασης και χρήσης

13 xiii υπηρεσιών υγείας. Το πρόβλημα αυτό σε μεγάλο βαθμό αντιμετωπίζεται μέσα από τη συνοδεία του εργοδότη ή κάποιου άλλου. Το εμπόδιο της άγνοιας του συστήματος (health illiteracy), είναι αποτέλεσμα της ελλιπούς πληροφόρησης των οικιακών βοηθών για θέματα που σχετίζονται με την οργάνωση και τη λειτουργία του συστήματος υγείας στην Κύπρο καθώς και της δυσκολίας κατανόησης αυτών των πληροφοριών. Η δυσκολία στην κατανόηση σχετίζεται με το εμπόδιο της διαφορετικής γλώσσας. Επιπρόσθετα, οι επαγγελματίες υγείας φαίνεται επίσης να διαδραματίζουν ένα κομβικό ρόλο στην πληροφόρηση των οικιακών βοηθών. Το κόστος βρέθηκε ότι αποτελεί σοβαρό εμπόδιο που μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμένη χρήση των υπηρεσιών υγείας, ιδιαίτερα σε εκείνες τις περιπτώσεις που αυτό επιβαρύνει τον μετανάστη, ο οποίος κατά τεκμήριο έχει πολύ χαμηλά εισοδήματα. Παρά το ότι υπάρχει το ασφαλιστήριο συμβόλαιο, λόγω κυρίως των περιορισμένων καλύψεων, των πολλών εξαιρέσεων και της παρελκυστικής τακτικής στην αποζημίωση από τις ασφαλιστικές εταιρείες, τελικά ένα σημαντικό μέρος του κόστους το επωμίζεται ο ίδιος ο εργοδότης ή ακόμα και η ίδια η οικιακή βοηθός. Η ποιοτική έρευνα που αφορούσε τις συνεντεύξεις που έγιναν στους εργοδότες οικιακών βοηθών βοήθησε στο να διασαφηνιστεί και ως ένα βαθμό να απομυθοποιηθεί ο ρόλος του εργοδότη, ο οποίος με δεδομένες τις ιδιαιτερότητες στην εργοδότηση οικιακών βοηθών στην Κύπρο διαδραματίζει κεντρικό ρόλο. Πολλά από τα ευρήματα που προέκυψαν επιβεβαίωσαν αυτά της ποιοτικής και ποσοτικής μελέτης για τις οικιακές βοηθούς αλλά και παρόμοιων ερευνών που αφορούσαν μετανάστες. Παράλληλα, αρκετά ευρήματα ανέδειξαν τον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν και αντιλαμβάνονται οι εργοδότες τα θέματα αναγκών υγείας και χρήσης υπηρεσιών υγείας που αφορούν τις οικιακές βοηθούς που εργοδοτούν. Όλα τα ευρήματα στρέφονται γύρω από ένα άξονα αυτόν που έχει να κάνει με τον κυρίαρχο ρόλο του εργοδότη και την μειωμένη αυτονομία της οικιακής βοηθού.

14 xiv Οι αντιλήψεις των οικιακών βοηθών για τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας συνδέονται με τις γνώσεις τους, τον βαθμό της πληροφόρησης τους, για τις υπηρεσίες και σύστημα υγείας στην Κύπρο. Στην περίπτωση της παρούσας μελέτης τα ευρήματα που σχετίζονται με τις αντιλήψεις και τις απόψεις των οικιακών βοηθών για τις υπηρεσίες υγείας στην Κύπρο φαίνεται να αντικατοπτρίζουν τα εμπόδια στην πρόσβαση και χρήση υπηρεσιών.

15 xv Abstract Background: Despite the economic crisis, the European Union (EU) continues to be an "attractive" destination for immigrants. Third country immigrants in the EU are facing many hardships mainly due to their low socioeconomic position and the different language and culture. As a result they are included in the vulnerable/deprived groups of the population. When focusing on the health of immigrants, it is evident that this unfavorable position of immigrants from third countries into the EU has a negative impact on their health. As a matter of fact immigrants experience serious inequalities in health, that are related to their particular health needs, that have a negative impact on service utilization and consequently on their health status. Immigrant domestic helpers from third countries into the EU constitute a particularly vulnerable subgroup. Domestic work is found at the lower end of the labor pyramid with domestic helpers experiencing different types of discrimination and inequalities with regard to working and living conditions and health needs. Since 1991, the year in which the first immigrant domestic helpers appeared in Cyprus, their number has increased by a factor of ten and today they constitute the largest group of immigrants from third countries on the island. As in other EU member states so in Cyprus, domestic helpers from third countries are classified as a vulnerable group, with particular health needs. The main characteristics and duties of domestic helpers in Cyprus are not different from those of their colleagues in other EU countries. However, the strict employment contract that exists in Cyprus in conjunction with the arrangement for private health insurance and the advantageous position of the employers over immigrant domestic helpers, as a result of the excessive authority granted to them by the state, come in support of the argument that domestic helpers in Cyprus constitute a special, yet unique group, whose access to health care deserves study and investigation.

16 xvi This study is the first to focus exclusively on the group of migrant domestic workers. It addresses the exact conditions of access to health services and seeks to explain the reasons behind the barriers to access and use, which lead to health inequalities. Purpose & objectives: The purpose of this study was to investigate the conditions of access and use of health services by immigrant domestic helpers from third countries residing and working legally in Cyprus. At the same time it also examined the role of the employer in this regard. The study focused on four research questions. The first question concerned the investigation of the health status of immigrant domestic helpers from third countries working in Cyprus. The second question explored the conditions of access of this group of immigrants to health services in Cyprus and the extent that their health needs are met. Alongside, the third question sought to identify and analyze the factors that affect access to and use of health services and the role of the employer in this regard. Finally, the fourth question focused on the perceptions of this group for health services in Cyprus. Before any attempt to obtain answers to the above research questions, a systematic literature review was carried out aiming to examine whether there are any special conditions of access to and use of health services by immigrant domestic helpers. The systematic literature review has helped to highlight the absence of relevant studies in the EU member states over the last ten years. This finding reveals a significant "knowledge gap". At the same time, it confirmed all the relevant evidence in the literature as to the increased health needs, especially mental health, and the inequalities that exist in access to and use of health services among migrant domestic helpers in comparison to the indigenous population. Methodology: A mixed methodological approach was adopted with an emphasis on quantitative methodology. The qualitative method facilitated the implementation of the quantitative method, while applying triangulation of methodology and data.

17 xvii In the first stage, the qualitative methodology involved a sample of 13 legal domestic helpers from third countries and the data collection was with semistructured interviews. The sampling method employed was snowball sampling. This choice of sampling was necessary, in order to facilitate the process of data collection, because of the difficulties in finding domestic helpers who readily consented to participate in interviews on matters related to disclosing personal information such as those of the access and use of health services. The semistructured interviews focused on the following main areas: the health needs during their stay in Cyprus, the experiences in accessing and using health services in Cyprus and the role of employer and their attitudes and perceptions for health services in Cyprus and their expectations and suggestions for possible solutions. In the second stage, that of the quantitative methodology, the data collection tool used was a unified questionnaire through which information was collected on a range of issues such as the quality of life and the health status of the migrant domestic helpers, the access and use of health services, the health insurance and the cost of healthcare, medication use, and the attitudes and perceptions towards health services in Cyprus. The consolidated questionnaire included two separate questionnaires: (a) the standardized tool "Health Overview SF-36» in its improved version (SF-36v2 Health Survey) and (b) the questionnaire prepared specifically for the needs of the research and consisted of eight groups of questions covering eight different areas of study. The questionnaire SF (short form) -36 constitutes a versatile tool also used in relatively small-scale measurement surveys related to quality of life and health. Its reliability and validity have been demonstrated in numerous studies in many countries where it has been used. Regarding this study license was obtained for using the SF-36v2 in the following languages: Arabic, Chinese, English, Greek, Bengali and Hindi (Indian dialects), Tamil (Sri Lanka dialect), Urdu (Pakistan dialect), Tagalog (Filipino dialect), Turkish and Vietnamese.

18 xviii The questionnaire prepared specifically for the needs of this study was in English, and consisted of 57 closed, single or multiple choice questions in the following subfields: knowledge of the system and health services in Cyprus, access and use of health services, medication use, insurance and cost of health services, attitudes and perceptions towards health services in Cyprus, lifestyle, cultural characteristics (acculturation), and socio-demographic characteristics. The sample of the quantitative study included 625 legal migrant domestic helpers from third countries. The sampling method used was that of convenience sampling. The selection was made with visits to public places and areas of social gatherings of immigrants almost exclusively on Sundays, such as parks and places of worship (churches, mosques and Buddhist temples). During data collection, the researcher was accompanied by an immigrant who knew very well both English and the native language of the respondent, to help in those cases of difficulties in understanding questions. The data analysis was performed using the statistical program IBM Statistical Package for Social Sciences (SPSS), version 21.0 for windows and included methods of descriptive and inferential statistics. In the final qualitative stage, data was collected from a sample of 12 employers of domestic helpers from third countries with semi-structured interviews. The objective was to record the experiences of employers during the access to and use of health services by their domestic helpers, their knowledge and views on existing legislation and health insurance regulations on migrant domestic helpers, their views with respect to the quality of care provided to their domestic helpers, opinions and attitudes on the specific health needs of domestic helpers and the employer - domestic helper relationship on issues mainly affecting health and healthcare. The sampling method was combination of convenience and snowball sampling. In both cases of semi-structured interviews with immigrant domestic helpers and employers the data analysis was performed with the software QSR NVivo 10, in which the transcribed interviews were entered. It was analyzed by the method of the thematic content analysis (thematic content analysis).

19 xix Results: The study results were presented in three sections. The first section presents the findings of the qualitative approach, through the semi-structured interviews that were carried out in order to inform the quantitative part of the study and give in-depth answers to the research questions. The second section presents the findings that emerged from the quantitative part of the study through the unified questionnaire consisted of two parts. The first part of the questionnaire concerned the health survey SF36v2 which gave answers to the first research question, that of the health status of the legal immigrant domestic helpers from third countries in Cyprus. The second part of the questionnaire, which was created specifically for the needs of the present study, following in time the semi-structured interviews with domestic helpers, gave answers particularly to the second research question, concerning the conditions of access to health services and the degree of satisfaction of this group of immigrants and the forth research question which aimed at identifying the views and opinions of this group for health services in Cyprus. In the qualitative approach, the immigrant domestic helpers reported health problems related to the period of their adaptation to new working and living conditions, in short-term diseases like cold and gastroenteritis, and health problems associated with their duties such as musculoskeletal strain. In addition, the immigrant domestic helpers reported as factors that hinder their access to health services, the different language and poor communication, the high costs, the lack of information and the difficulty of understanding health information and the health system (health illiteracy) and their limited autonomy as a result of the dependence on their employer. The findings of the quantitative study largely confirmed those of the qualitative of domestic workers and were in alignment to those of other investigations concerning immigrants. It was found that immigrant domestic helpers had used more services relating to treatment and much less services for prevention and diagnosis. The main reasons of use of health services were for blood tests, short-term illness and injury / poisoning. 18,2% (n = 114) of the sample of immigrant domestic helpers said that

20 xx during their stay in Cyprus there was a time of need for health services, that was not met. Furthermore, 10,4% (n = 65) reported that there was a time of need for medication, which also remained unmet. The barriers of language and communication, lack of free time, ignorance of the system (health illiteracy) and cost were present in this study. Moreover, the role of the employer emerged to be of particular importance with regard to access to and use of health services. The findings from the semi-structured interviews with the employers, in conjunction with the other findings of the study, have revealed a significant gap in attitudes and opinions between employers and domestic workers, with regard to the health needs of the latter. The findings also suggest that in some cases the dominant role of employers may not act as a barrier, but have a positive effect, as it may facilitate the access to health services and contribute towards the meeting of health needs of the immigrant domestic helpers. Conclusion: The health status of immigrant domestic helpers, as measured through standardized scores of the questionnaire SF36v2, was found to be lower than respective standardized scores from measurements carried out on general population in the United States of America. In addition, the health status of domestic helpers seemed to deteriorate over time. The scales with the two lowest standardized scores were those of mental health and social role functioning. It is a fact that mental health problems are present in immigrant domestic helpers. This has also been identified in the systematic review and although this study did not involve the identification of specific mental health conditions, the low scores in scales related to mental health may suggest the presence of mental health problems. The language and inadequate communication with healthcare professionals is emerging as one of the most significant barriers to access to health services. The barrier of ignorance of the system (health illiteracy), is the result of incomplete information of domestic helpers on issues related to the organization and

21 xxi functioning of the health system in Cyprus as well as the difficulty in understanding this information. This difficulty in understanding is related to the barrier of different language and poor communication. In addition, healthcare professionals also appear to play a key role in informing domestic helpers. Furthermore it was found that the cost is a major obstacle that can lead to limited use of health services, particularly in those cases where the burden of cost lies with the immigrant, who evidently has a very low income. Even though there is the private health insurance policy, which can be used to cover part of the cost of using health services the significant part of the cost is borne by the employer. The qualitative approach involving the interviews made to the employers helped to clarify and to some extent demystify the role of the employer, who given the peculiarities in the employment of domestic helpers in Cyprus plays a central role. Many of theses findings confirmed the findings from the qualitative and quantitative approaches on domestic helpers and that of other similar studies concerning immigrants. At the same time, several findings highlighted the differences which exist between employer and domestic helper regarding health needs and use of health services. All findings revolve around an axis that has to do with the dominant role of the employer and the lack of independence of the domestic helper. The perceptions of domestic helpers for health services are associated with their knowledge, their degree of information on services and the healthcare system in Cyprus. In the case of this study, the findings related to the perceptions and opinions of domestic helpers for health services in Cyprus seem to reflect barriers to access and use of services.

22 xxii Ευχαριστίες Ευχαριστώ θερμά: Πρωτίστως τον επιβλέποντα καθηγητή μου Μάμα Θεοδώρου για την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με το πεδίο που καταπιάστηκε η παρούσα μελέτη. Κυρίως όμως τον ευχαριστώ ιδιαίτερα για την καθοδήγηση και τη στήριξη που μου παρείχε καθ όλη τη διάρκεια των διδακτορικών μου σπουδών και που θεωρώ πως ήταν καθοριστικές για την ολοκλήρωσή τους. Η μεθοδικότητα και η επιμέλεια για το καθετί είναι δυο σημαντικά εφόδια που μου έχει «μεταδώσει» τα οποία και προτίθεμαι να κρατήσω στο μετέπειτα ακαδημαϊκό μου ταξίδι. Την Επίκουρη Καθηγήτρια Δάφνη Καϊτελίδου και την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ελένη Γελαστοπούλου για τη συμμετοχή τους στην Επιτροπή Αξιολόγησης της πρότασής μου και στην Εξεταστική Επιτροπή, των οποίων οι εισηγήσεις ήταν πολύ σημαντικές. Τους Αναπληρωτές Καθηγητές Μιχαλίνο Ζεμπύλα και Αναστάσιο Μερκούρη για τη συμμετοχή τους στην Εξεταστική Επιτροπή. Τον Πέτρο Γαλάνη μέλος ΣΕΠ του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου για την καθοδήγηση στο κομμάτι της στατιστικής ανάλυσης. Τον Άριστο, την Lissa, τον Αλέξανδρο και την Hai για την βοήθειά τους κατά την διαδικασία της δειγματοληψίας και της συλλογής των δεδομένων καθώς και όλους τους συμμετέχοντες, ιδιαίτερα τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς, για τον χρόνο που αφιέρωσαν να συμπληρώσουν τα ερωτηματολόγια και να παραχωρήσουν τις συνεντεύξεις. Την σύζυγο και τα παιδιά μου για την συνεχή ενθάρρυνση, για την συμπαράσταση και την κατανόηση και για τον πολύτιμο οικογενειακό χρόνο που μου παραχώρησαν και που δεν πήγε χαμένος. Του γονείς, την αδελφή και τον γαμπρό μου για το αμέριστο και ειλικρινές τους ενδιαφέρον. Τον καλό μου φίλο Νικόλα για την έμπρακτη βοήθεια του.

23 xxiii Στη σύζυγό μου Μάγδα και στα παιδιά μου Δέσποινα και Κυριάκο

24 xxiv Περιεχόμενα Περίληψη... vi Abstract. xv Ευχαριστίες... xxii Περιεχόμενα.. xxiv Κατάλογος πινάκων xxix Κατάλογος γραφημάτων... xxxiv Κατάλογος συντομογραφιών... xxxvi ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΤΟ ΣΥΓΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1.1 Εισαγωγή Το σημερινό μεταναστευτικό φαινόμενο Μετανάστευση και ΕΕ Μετανάστευση και Υγεία στην ΕΕ Πρόσβαση στην υγειονομική φροντίδα Εμπόδια και ανισότητες στην πρόσβαση Η οικιακή εργασία και οι οικιακές βοηθοί από τρίτες χώρες στην ΕΕ Σύνοψη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΚΥΠΡΟΣ 2.1 Εισαγωγή Ιστορική αναδρομή στην μετανάστευση και στην Κύπρο Η μετανάστευση μετά την ένταξη στην ΕΕ Κατηγορίες μεταναστών στην Κύπρο Θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο για την μετανάστευση στην Κύπρο Η υγειονομική κάλυψη των μεταναστών από τρίτες χώρες και η πρόσβασή τους σε υπηρεσίες υγείας στην Κύπρο Ο θεσμός της οικιακής βοηθού στην Κύπρο Θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο για τις οικιακές βοηθούς στην Κύπρο Η προσωρινότητα των μεταναστριών οικιακών βοηθών Το θεωρητικό πλαίσιο της παρούσας μελέτης Πρωτοτυπία, αναγκαιότητα και συμβολή της διατριβής στην επιστήμη Σύνοψη... 50

25 xxv ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 3.1 Εισαγωγικά Μεθοδολογική προσέγγιση συστηματικής ανασκόπησης Σκοπός και στόχοι Αρχικά κριτήρια επιλογής μελετών Στρατηγική αναζήτησης Διαδικασία επιλογής Διαδικασία κριτικής αξιολόγησης των άρθρων Αποτελέσματα Καταγραφή στοιχείων Σύνθεση και παρουσίαση των αποτελεσμάτων Ψυχική Υγεία Πρόσβαση και χρήση υπηρεσιών υγείας Η σύνθεση των δειγμάτων Συζήτηση Σημαντικοί περιορισμοί και μεθοδολογικά ζητήματα Συμπεράσματα Σκοπός και στόχοι της παρούσας μελέτης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 4.1 Εισαγωγή Μεθοδολογικός σχεδιασμός Ποιοτική μεθοδολογία Δείγμα και δειγματοληψία ποιοτικής έρευνας: Μετανάστριες Οικιακοί Βοηθοί (ΜΟΒ) Συλλογή δεδομένων: ΜΟΒ Ανάλυση δεδομένων: ΜΟΒ Οι εργοδότες ΜΟΒ: ποιοτική μεθοδολογία Ποσοτική μεθοδολογία Το ερωτηματολόγιο «Επισκόπηση Υγείας SF-36v2 Health Survey» Το ερωτηματολόγιο που εκπονήθηκε ειδικά για τις ανάγκες της συγκεκριμένης έρευνας Εσωτερική αξιοπιστία... 78

26 xxvi Δείγμα και δειγματοληψία ποσοτικής έρευνας Συλλογή δεδομένων Στατιστική ανάλυση Επισκόπηση Υγείας SF-36v Κριτήρια ποιότητας της μελέτης Αξιοπιστία Εγκυρότητα Πορεία εκτέλεσης της μελέτης Σύνοψη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 5.1 Εισαγωγή Τα ευρήματα της ποιοτικής μελέτης: ΜΟΒ Προβλήματα υγείας Κόστος/οικονομική προσιτότητα Γλώσσα και φτωχή επικοινωνία Ελλιπής πληροφόρηση και δυσκολία κατανόησης πληροφοριών για την υγεία και το σύστημα υγείας (health illiteracy) Περιορισμένη αυτονομία/ εξάρτηση στον εργοδότη Διαφορετική κουλτούρα και θρησκεία Τα ευρήματα της ποιοτικής μελέτης: Εργοδότες Εργοδότηση οικιακών βοηθών Συνθήκες και όροι εργασίας Υπηρεσίες υγείας και οικιακοί βοηθοί Ασφάλιση Υγείας Υπηρεσίες υγείας Χρήση φαρμάκων Κατάσταση υγείας και ανάγκες υγείας Κατάσταση υγείας Ανάγκες υγείας Κοινωνική ένταξη Η σχέση εργοδότη-οικιακής βοηθού Τα ευρήματα της ποσοτικής μελέτης. 118

27 xxvii Δημογραφικά χαρακτηριστικά Πολιτισμικά χαρακτηριστικά (acculturation) Χρήση φαρμάκων Πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας Ασφάλιση υγείας και κόστος φροντίδας υγείας Γνώσεις και αντιλήψεις των οικιακών βοηθών για τις υπηρεσίες υγείας στην Κύπρο Τα ευρήματα της ποσοτικής μελέτης: επισκόπηση υγείας SF-36v2 Health Survey Κλίμακα «σωματική λειτουργικότητα (ΣΛ)» (ερωτήσεις 3a-3j) Κλίμακα «σωματικός ρόλος (ΣΡ)» (ερωτ. 4a-d) Κλίμακα «σωματικός πόνος (ΣΠ)» (ερωτ. 7 & 8) Κλίμακα «γενική υγεία (ΓΥ)» (ερωτ. 1, 11a-d) Κλίμακα «ζωτικότητα (ΖΤ)» (ερωτ. 9a, 9e, 9g, 9i) Κλίμακα «κοινωνική λειτουργικότητα (ΚΛ)» (ερωτ. 6 & 10) Κλίμακα «συναισθηματικός ρόλος (ΣΘΡ)» (ερωτ. 5a, 5b και 5c) Κλίμακα «ψυχική υγεία (ΨΥ)» (ερωτ. 9b, 9c, 9d, 9f και 9h) Οι δυο συνοπτικές κλίμακες: σωματικής υγείας (ΣΚΣΥ) και ψυχικής υγείας (ΣΚΨΥ) Μετασχηματισμένες και προτυποποιημένες βαθμολογίες του SF36v Συσχετίσεις Συσχετίσεις ΣΚΣΥ με δημογραφικά χαρακτηριστικά Συσχετίσεις ΣΚΨΥ με δημογραφικά χαρακτηριστικά Άλλες συσχετίσεις Ανάγκη για χρήση υπηρεσιών υγείας η οποία δεν ικανοποιήθηκε Ανάγκη για λήψη φαρμάκων η οποία δεν ικανοποιήθηκε Χρήση υπηρεσιών υγείας Αξιολόγηση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας Αξιολόγηση των ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας Σύνοψη

28 xxviii ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 6.1 Εισαγωγικά Η κατάσταση υγείας των μεταναστριών οικιακών βοηθών Οι συνθήκες πρόσβασης των μεταναστριών οικιακών βοηθών και ο βαθμός που οι ανάγκες υγείας τους ικανοποιούνται Παράγοντες που επηρεάζουν την πρόσβαση και τη χρήση υπηρεσιών Γλώσσα και επικοινωνία Περιορισμένη αυτονομία Κόστος Άγνοια του συστήματος (health illiteracy) Διαφορετική κουλτούρα & κοινωνική ενσωμάτωση (social integration) Αντιλήψεις για τις παρεχόμενες υπηρεσίες Περιορισμοί και παραδοχές της μελέτης Σύνοψη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτημα Α: Παράδειγμα συμβολαίου ιδιωτικής ασφάλισης υγείας οικιακού βοηθού Παράρτημα Β: Σύμβαση απασχόλησης μετανάστριας οικιακής βοηθού Παράρτημα Γ: Οδηγός/πρωτόκολλο ημιδομημένης συνέντευξης οικιακής βοηθού Παράρτημα Δ: Οδηγός/πρωτόκολλο ημιδομημένης συνέντευξης εργοδότη Παράρτημα Ε: Ερωτηματολόγιο «επισκόπηση υγείας SF36v2» Παράρτημα Ζ: Ερωτηματολόγιο που εκπονήθηκε ειδικά για τις ανάγκες της παρούσης έρευνας Παράρτημα Η: Ο τρόπος υπολογισμού βαθμολογίας ερωτηματολογίου SF36v Παράρτημα Θ: Διάχυση ευρημάτων μελέτης

29 xxix Κατάλογος πινάκων ΚΕΦΑΛΑΙΟ Νομοθεσίες που αφορούν την υγειονομική κάλυψη σε τέσσερα κράτη μέλη της ΕΕ Παραδείγματα 5 κρατών-μελών της ΕΕ με εθνικές νομοθεσίες που ρυθμίζουν την οικιακή εργασία ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το σημαντικό τμήμα της Κυπριακής διασποράς Οι αριθμοί των μεταναστών-εργατών στην Κύπρο πριν την ένταξη στην ΕΕ Στατιστικά στοιχεία μεταναστών-εργατών στην Κύπρο κατά έτη 2004, 2009 και 2014 (Απρίλιος) ΚΕΦΑΛΑΙΟ Πηγές αναζήτησης κατά τη συστηματική ανασκόπηση Προκαθορισμένα (τελικά) κριτήρια επιλογής μελετών Χαρακτηριστικά και ευρήματα των άρθρων που επιλέγησαν ΚΕΦΑΛΑΙΟ Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος των οικιακών βοηθών της ποιοτικής μεθοδολογίας Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος των εργοδοτών Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος των οικιακών βοηθών της ποσοτικής μεθοδολογίας Καθορισμένο και τελικό μέγεθος του δείγματος κατά στρώμα (χώρα καταγωγής) και κατά αναλογία (γεωγραφική τοποθεσία) Εξαρτημένες και ανεξάρτητες μεταβλητές που επιλέγηκαν για την διενέργεια στατιστικών ελέγχων Οι 8 κλίμακες και οι 36 ερωτήσεις του SF-36v Πορεία εκτέλεσης της μελέτης ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χώρα καταγωγής των μεταναστριών οικιακών βοηθών του δείγματος και διάρκεια παραμονής στην Κύπρο

30 xxx 5.2 Κοινωνικό-δημογραφικά χαρακτηριστικά των μεταναστριών οικιακών βοηθών κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στη Κύπρο Ικανότητα των ΜΟΒ στην ανάγνωση και γραφή στη μητρική τους γλώσσα, στην κατανόηση, ομιλία, ανάγνωση και γραφή στην ελληνική και αγγλική γλώσσα και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Η γνώμη των ΜΟΒ για το «αν νοιώθουν στην Κύπρο όπως στην πατρίδα τους» και κατά «πόσο επιθυμούν επιστροφή στην πατρίδα τους», κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής Λήψη φαρμάκων από τις οικιακές βοηθούς κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Φάρμακα που έλαβαν οι μετανάστριες οικιακές βοηθοί κατά τη διάρκεια των τελευταίων 14 ημερών πριν τη συλλογή των δεδομένων Τρόποι προμήθειας φαρμάκων από τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Ανάγκη λήψης φαρμάκων από τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς που δεν ικανοποιήθηκε κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Αιτίες μη ικανοποίησης της ανάγκης λήψης φαρμάκων Ανάγκη χρήσης υπηρεσιών υγείας από τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς, που δεν ικανοποιήθηκε κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Λόγοι μη ικανοποίησης της ανάγκης χρήσης υπηρεσιών υγείας από τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς Πρώτη ενέργεια των μεταναστριών οικιακών βοηθών σε περίπτωση προβλήματος υγείας, κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Χρήση υπηρεσιών υγείας από τις οικιακές βοηθούς κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής Αιτίες χρησιμοποίησης υπηρεσιών υγείας από τις οικιακές βοηθούς Τρόπος επίσκεψης των οικιακών βοηθών στις υπηρεσίες υγείας, κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο

31 xxxi 5.16 Αιτίες για τις οποίες οι μετανάστριες οικιακοί βοηθοί θα ήθελαν να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας στην Κύπρο Επίσκεψη ή συμβουλή σε/ από ιατρούς από τη χώρα καταγωγής κατά τη διάρκεια της παραμονής στην Κύπρο κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Αιτίες για τις οποίες οι οικιακοί βοηθοί επέλεξαν να συμβουλευτούν ή να επισκεφθούν ιατρούς από τη χώρα καταγωγής τους Ύπαρξη ιδιωτικής ασφάλισης υγείας Γνώση ζητημάτων ασφάλισης υγείας κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Συχνότητα χρήσης ιδιωτικής ασφάλισης υγείας για κάλυψη των υπηρεσιών υγείας που χρησιμοποιούσαν οι οικιακές βοηθοί Λόγοι για τους οποίους οι οικιακές βοηθοί δεν επιδιώκουν την καταβολή οικονομικής αποζημίωσης από την ασφαλιστική εταιρεία Τρόπος κάλυψης του κόστους των υπηρεσιών υγείας κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Αντίληψη των οικιακών βοηθών για τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας στην Κύπρο κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Αντίληψη των οικιακών βοηθών για τις ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας στην Κύπρο κατά χώρα καταγωγής και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Χαρακτηριστικά των υπηρεσιών υγείας του δημόσιου τομέα στην Κύπρο που σύμφωνα με τις οικιακές βοηθούς αποτελούν πρόβλημα και απαιτείται βελτίωση τους Χαρακτηριστικά των υπηρεσιών υγείας του ιδιωτικού τομέα στην Κύπρο που σύμφωνα με τις οικιακές βοηθούς αποτελούν πρόβλημα και απαιτείται βελτίωση τους Αυτοεκτίμηση των οικιακών βοηθών για το επίπεδο γνώσης που έχουν για τις υπηρεσίες υγείας στην Κύπρο και μέση και διάμεση διάρκεια παραμονής στην Κύπρο Θέματα υγείας για τα οποία οι οικιακές βοηθοί ζητούν ενημέρωση Πηγές άντλησης πληροφοριών των οικιακών βοηθών

32 xxxii αναφορικά με θέματα υγείας που τους αφορούν Αυτοεκτίμηση της κατάστασης υγείας σε σχέση με το προηγούμενο έτος Περιγραφικά αποτελέσματα της κλίμακας «σωματική λειτουργικότητα» Περιγραφικά αποτελέσματα της κλίμακας «σωματικός ρόλος» Περιγραφικά αποτελέσματα της κλίμακας «σωματικός πόνος» Περιγραφικά αποτελέσματα της κλίμακας «γενική υγεία» Περιγραφικά αποτελέσματα της κλίμακας «ζωτικότητα» Περιγραφικά αποτελέσματα της κλίμακας «κοινωνική λειτουργικότητα» Περιγραφικά αποτελέσματα της κλίμακας «συναισθηματικός ρόλος» Περιγραφικά αποτελέσματα της κλίμακας «ψυχική υγεία» Περιγραφικά στατιστικά μέτρα των μετασχηματισμένων βαθμολογίων των κλιμάκων του SF36v Μέσες τιμές και τυπικές αποκλίσεις (παρένθεση) των μετασχηματισμένων και των προτυποποιημένων βαθμολογιών των κλιμάκων του SF36v Συσχετίσεις ανάμεσα στη βαθμολογία στη συνοπτική κλίμακα σωματικής υγείας (ΣΚΣΥ) και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των οικιακών βοηθών Πολυμεταβλητή γραμμική παλινδρόμηση με εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία συνοπτικής κλίμακας σωματικής υγείας (ΣΚΣΥ) Συσχετίσεις ανάμεσα στη βαθμολογία στη συνοπτική κλίμακα ψυχικής υγείας και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των οικιακών βοηθών Πολυμεταβλητή γραμμική παλινδρόμηση με εξαρτημένη μεταβλητή τη βαθμολογία συνοπτικής κλίμακας ψυχικής υγείας (ΣΚΨΥ) Συσχετίσεις ανάμεσα στην ανάγκη για χρήση υπηρεσιών υγείας η οποία δεν ικανοποιήθηκε και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των οικιακών βοηθών Πολυμεταβλητή λογιστική παλινδρόμηση με εξαρτημένη μεταβλητή την ανάγκη για χρήση υπηρεσιών υγείας η οποία δεν ικανοποιήθηκε Συσχετίσεις ανάμεσα στην ανάγκη για λήψη φαρμάκων η οποία δεν ικανοποιήθηκε και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των οικιακών βοηθών Πολυμεταβλητή λογιστική παλινδρόμηση με εξαρτημένη μεταβλητή την ανάγκη για λήψη φαρμάκων η οποία δεν ικανοποιήθηκε (ικανοποίηση της ανάγκης υγείας: κατηγορία αναφοράς)

33 xxxiii 5.50 Συσχετίσεις ανάμεσα στην χρήση υπηρεσιών και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των οικιακών βοηθών Πολυμεταβλητή λογιστική παλινδρόμηση με εξαρτημένη μεταβλητή την χρήση υπηρεσιών υγείας (με χρήση υπηρεσιών υγείας: κατηγορία αναφοράς) Συσχετίσεις ανάμεσα στην αξιολόγηση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των οικιακών βοηθών Πολυμεταβλητή λογιστική παλινδρόμηση με εξαρτημένη μεταβλητή την αξιολόγηση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας (μέτριες έως κακές: κατηγορία αναφοράς) Συσχετίσεις ανάμεσα στην αξιολόγηση των ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των οικιακών βοηθών.. 172

34 xxxiv Κατάλογος γραφημάτων ΚΕΦΑΛΑΙΟ Νόμιμες οικιακές βοηθοί από τρίτες χώρες στην Κύπρο την περίοδο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Διαδικασία επιλογής δημοσιεύσεων ΚΕΦΑΛΑΙΟ Οι 8 κλίμακες του SF-36v2 και οι 2 συνοπτικές κλίμακες ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ιστόγραμμα της ηλικίας των οικιακών βοηθών Ιστόγραμμα διάρκειας παραμονής των ΜΟΒ του δείγματος στην Κύπρο Ιστόγραμμα του αριθμού των ατόμων που ζουν σ ένα σπίτι Ιστόγραμμα ωρών εργασίας εβδομαδιαίως Οι μητρικές γλώσσες του δείγματος των ΜΟΒ Γλώσσα που χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια μιας κανονικής ημέρας εργασίας στην Κύπρο κατά χώρα καταγωγής Χρήση υπηρεσιών υγείας από τις οικιακές βοηθούς κατά χώρα καταγωγής Υπηρεσίες υγείας που επισκέφθηκαν οι ΜΟΒ κατά τους τελευταίους 6 μήνες Σημασία της ιδιωτικής ασφάλισης υγείας για τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς του δείγματος Σύγκριση των αντιλήψεων των οικιακών βοηθών μεταξύ των δημόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας Ιστόγραμμα απόλυτων συχνοτήτων των βαθμολογιών των οικιακών βοηθών στην κλίμακα «σωματική λειτουργικότητα» Ιστόγραμμα απόλυτων συχνοτήτων των βαθμολογιών των οικιακών βοηθών στην κλίμακα «σωματικός ρόλος» Ιστόγραμμα απόλυτων συχνοτήτων των βαθμολογιών των οικιακών βοηθών στην κλίμακα «σωματικός πόνος» Περιγραφικά αποτελέσματα της κλίμακας «γενική υγεία» Ιστόγραμμα απόλυτων συχνοτήτων των βαθμολογιών των οικιακών βοηθών στην κλίμακα «ζωτικότητα»