«Πίνοντας ήλιο κορινθιακό»

Transcript

1 Οδυσσεασ Ελυτης ( ) «Πίνοντας ήλιο κορινθιακό» 1 Ο ποιητής 1.1. Η ζωή και η τέχνη του Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε το 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Σπούδασε νομικά, αλλά εγκατέλειψε τις σπουδές του για χάρη της ποίησης. Όταν ξέσπασε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος (1940), κατατάχθηκε στον στρατό και πολέμησε στο μέτωπο. Έζησε για κάποια διαστήματα στο εξωτερικό, στα χρόνια του Εμφυλίου ( ) και την εποχή της δικτατορίας ( ). Το 1959 δημοσίευσε το Άξιον εστί, το έργο που τον έκανε ευρύτερα γνωστό. Έπειτα από διάφορες τιμητικές διακρίσεις στην Ελλάδα ήρθε για τον ποιητή η παγκόσμια αναγνώριση με το Βραβείο Νόμπελ Ποίησης, το Πέθανε στην Αθήνα τον Μάρτη του Στο έργο του Ελύτη κυριαρχεί η φαντασία και το όνειρο. Οι εικόνες του αποτυπώνουν το τοπίο του Αιγαίου, γεμάτο φως και χρώματα. Πίστευε ότι η ποίηση έχει μεταμορφωτική δύναμη και ο ρόλος του ποιητή είναι να αποκαλύψει μια διαφορετική σχέση του ανθρώπου με τα πράγματα, να δημιουργήσει μια «άλλη» πραγματικότητα, στην οποία άνθρωπος και φύση βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία. Αυτή η υπερπραγματικότητα (υπερρεαλισμός) είναι για τον ποιητή η μόνη αυθεντική Το έργο του Ποίηση: Προσανατολισμοί (1940), Ήλιος ο πρώτος (1943), Άξιον εστί (1959), Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό (1960), Το φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά (1971), Μαρία Νεφέλη (1978), Ο μικρός ναυτίλος (1982), Δυτικά της λύπης (1995) κ.ά. Πεζά και δοκίμια: Ανοιχτά χαρτιά (1974), Η μαγεία του Παπαδιαμάντη (1976), Εν λευκώ (1992) κ.ά. 2 Το ποίημα 2.1. Εισαγωγικά στοιχεία Το ποίημα Πίνοντας ήλιο κορινθιακό ανήκει στην ποιητική συλλογή Ήλιος ο

2 8 Κειμενα Νεοελληνικησ Λογοτεχνιασ Β Γυμνασιου πρώτος, που κυκλοφόρησε στη διάρκεια της Κατοχής (1943). Τα ποιήματα όμως της συλλογής αποπνέουν φυσιολατρία και χαρά για τη ζωή, αντιδρώντας στο γκρίζο τοπίο του πολέμου. Στο συγκεκριμένο ποίημα κυριαρχούν οι αισθήσεις και οι επιθυμίες. Το ποίημα είναι λυρικό. Θέμα του είναι οι όμορφες εμπειρίες του ποιητή από την επαφή του με την καλοκαιρινή φύση, που τον γεμίζουν χαρά και αισιοδοξία Σύντομη απόδοση του περιεχομένου Ο ποιητής τριγυρίζει στις εξοχές, απολαμβάνοντας τον ήλιο και τις μικρές χαρές κοντά στη φύση. Χορταίνοντας από ομορφιά, ζωτικότητα και ενέργεια, νιώθει να πλημμυρίζει από αισθήματα αισιοδοξίας και πληρότητας, ενώ η φαντασία του ξαναπλάθει τον κόσμο όμορφο, σύμφωνο με τους πόθους και τα όνειρά του. 3 Ερμηνευτική προσέγγιση 3.1. Δομή διάρθρωση ενοτήτων Βασική ιδέα του ποιήματος είναι η στενή σχέση του ποιητή με τη φύση. Ο ποιητής αισθάνεται να ταυτίζεται με τα πράγματα του φυσικού κόσμου. Το ποίημα χωρίζεται σε δυο στροφικές ενότητες: 1η: Οι θετικές εμπειρίες του ποιητή μέσα στη φύση. 2η: Η βίωση μιας νέας πραγματικότητας, που ανταποκρίνεται στους πόθους του ποιητή Ερμηνευτικά σχόλια στο περιεχόμενο Διαβάζοντας τα μάρμαρα: δηλώνεται μεταφορικά η γνωριμία και η βαθύτερη κατανόηση του αρχαίου πολιτισμού. Αμπέλια θάλασσες: η φράση μπορεί να σημαίνει αμπέλια και θάλασσες ή αμπέλια σαν θάλασσες (χαρακτηριστικό του κορινθιακού τοπίου). Ένα τάμα ψάρι: η δραστηριότητα του ψαρέματος παρουσιάζεται μεταφορικά. Τα φύλλα που ο ψαλμός του ήλιου αποστηθίζει: το φως του ήλιου «διαβάζει» τα φύλλα, ο ήλιος είναι δηλαδή στραμμένος προς αυτά (κανονικά, τα φύλλα στρέφονται προς τον ήλιο). Τη ζωντανή στεριά που ο πόθος χαίρεται / Ν ανοίγει: ο ποιητής απολαμβάνει τις χαρές της «ζωντανής» στεριάς, που αποκτά αλληγορικά θηλυκή ιδιότητα. Χώνω το χέρι μου στις φυλλωσιές του ανέμου: ο άνεμος εμφανίζεται σαν στερεή ύλη, που ο ποιητής μπορεί να τη νιώσει με την αφή. Οι λεμονιές αρδεύουνε τη γύρη της καλοκαιριάς: υπερρεαλιστική εικόνα, που παρουσιάζει τα δέντρα της λεμονιάς σε ανθοφορία.

3 Οδυσσεασ Ελυτης: «Πίνοντας ήλιο κορινθιακό» 9 Φεύγω με μια ματιά [...] όπου ο κόσμος ξαναγίνεται / Όμορφος από την αρχή στα μέτρα της καρδιάς: ο ποιητής φεύγει με τη φαντασία προς έναν κόσμο που ξαναγίνεται όμορφος, στα μέτρα των πόθων του Τεχνική του ποιήματος Ο ποιητής και η ποιητική δράση. Στην πρώτη στροφική ενότητα ο ποιητής απαριθμεί τα θετικά βιώματά του μέσα στην καλοκαιρινή φύση. Στον λόγο του κυριαρχούν οι ρηματικοί τύποι, που δίνουν την αίσθηση έντονης δράσης, με πρωταγωνιστή τον ίδιο. Οι ενέργειες που δηλώνονται με τις μετοχές («πίνοντας», «διαβάζοντας», «δρασκελίζοντας», «σημαδεύοντας») δείχνουν τη γνωριμία και το δέσιμο του ποιητή με τη φύση. Απολαμβάνοντας τη φύση με όλες του τις αισθήσεις, ο ποιητής ισχυρίζεται ότι τελικά «βρήκε», ανακάλυψε το νόημά της: «τα φύλλα» που «αποστηθίζει» ο ήλιος και «τη ζωντανή στεριά» που ικανοποιεί τον πόθο. Τα ευρήματα αυτά, πολύ σημαντικά για τον ποιητή, δείχνουν ότι γι αυτόν η φύση είναι ζωντανή και βρίσκεται σε μυστική ανταπόκριση μαζί του. Έχοντας ανακαλύψει τη σχέση του με τη φύση και τη σημασία της για τη ζωή του, ο ποιητής παρουσιάζεται στη δεύτερη στροφική ενότητα να χαίρεται τα απλά και πολύτιμα δώρα της. Πίνει νερό, κόβει καρπούς, νιώθει τον άνεμο στις φυλλωσιές και απολαμβάνει τα αρώματα από τα άνθη, ενώ γύρω του πετούν σαν πράσινα πουλιά τα όνειρά του. Η φράση «φεύγω με μια ματιά» υποδηλώνει ένα πέταγμα με τη φαντασία προς το μέλλον, προς έναν κόσμο που πλάθει από την αρχή έτσι όπως τον ποθεί η καρδιά του. Ο χώρος και ο χρόνος. Χώρος των ποιητικών γεγονότων είναι η ελληνική καλοκαιρινή φύση. Χρόνος είναι το παρόν. Όπως δηλώνουν τα ρήματα σε χρόνο ενεστώτα, όλα μοιάζουν να συμβαίνουν στο «τώρα» και ο ποιητής εμφανίζεται να απολαμβάνει ξένοιαστα τη ζωή μέσα σε μια απέραντη ομορφιά. Στην πραγματικότητα όμως όλα αυτά είναι βιώματα του παρελθόντος. Ο ποιητής μεταφέρεται στο παρελθόν μέσω της φαντασίας και το ξαναζεί σαν να είναι παρόν, παραμερίζοντας τη θλιβερή πραγματικότητα του πολέμου και ξαναπλάθοντας με τη φαντασία του τον κόσμο από την αρχή. Η εικονοποιία. Στο ποίημα κυριαρχούν εικόνες από το φυσικό περιβάλλον και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι περισσότερες είναι οπτικές και κινητικές («δρασκελίζοντας αμπέλια θάλασσες», «σημαδεύοντας με το καμάκι ένα τάμα ψάρι», «τα πράσινα πουλιά σκίζουν τα όνειρά μου»), αλλά και εικόνες που αναφέρονται και στις άλλες αισθήσεις, όπως στη γεύση («πίνω νερό»), την αφή («κόβω καρπό», «χώνω το χέρι μου στις φυλλωσιές»), την όσφρηση («οι λεμονιές αρδεύουνε τη γύρη»). Υπάρχουν επίσης μεταφορικές εικόνες («πίνοντας ήλιο», «διαβάζοντας τα μάρμαρα» κ.ά.). Οι εικόνες που πλάθονται με τολμηρούς συνδυασμούς λέξεων είναι χαρακτηριστικό του υπερρεαλισμού («χώνω το χέρι μου στις φυλλωσιές του ανέμου», «οι λεμονιές αρδεύουνε τη γύρη της καλοκαιριάς»).

4 10 Κειμενα Νεοελληνικησ Λογοτεχνιασ Β Γυμνασιου Η γλώσσα και τα εκφραστικά μέσα. Γλώσσα του ποιήματος είναι η απλή δημοτική. Στο λεξιλόγιο κυριαρχούν τα ρήματα, οι μετοχές και τα ουσιαστικά, που δίνουν κίνηση και ζωντάνια. Το ύφος είναι απλό και ζωηρό. Εκφραστικά μέσα, εκτός από τις εικόνες, είναι μεταφορές και μεταφορικές εκφράσεις («πίνοντας ήλιο», «διαβάζοντας τα μάρμαρα»», «ένα τάμα ψάρι που γλιστρά», «οι λεμονιές αρδεύουνε τη γύρη», «τα πράσινα πουλιά σκίζουν τα όνειρά μου»), προσωποποιήσεις («ο ψαλμός του ήλιου αποστηθίζει», «τη ζωντανή στεριά που ο πόθος χαίρεται ν ανοίγει») κ.ά. Στιχουργική. Το ποίημα είναι γραμμένο σε ελεύθερο στίχο, χωρίς συγκεκριμένο μέτρο και αριθμό συλλαβών σε κάθε στίχο και χωρίς ομοιοκαταληξία. 3.4 Ιδέες συναισθήματα Το ποίημα είναι αντιπροσωπευτικό των αντιλήψεων του ποιητή για τη ζωή και την τέχνη του. Σύμφωνα με τον Ελύτη, η αρμονική σχέση ανθρώπου και φύσης είναι πηγή χαράς, αισιοδοξίας και δημιουργίας. Κοντά στη φύση ο άνθρωπος αποκτά αυθεντικές εμπειρίες, γιατί μαθαίνει πράγματα που ανταποκρίνονται στους πόθους και τις επιθυμίες του. Ως προς την τέχνη, διακρίνεται στο ποίημα ο ρόλος που δίνει ο ποιητής στη φαντασία, η οποία μπορεί να ξαναπλάθει τον κόσμο όμορφο, όπως εκείνος τον έχει ονειρευτεί, δείχνοντας έτσι ότι η ποίηση έχει τη δύναμη να μεταμορφώνει τον κόσμο. 4 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Σε ποια σημεία του ποιήματος διακρίνεται η σχέση του ποιητή με τη φύση; Πώς βιώνει τη σχέση αυτή ο ποιητής; Η σχέση του ποιητή με τη φύση είναι φανερή σε όλο το ποίημα. Απολαμβάνει την άμεση επαφή με αυτήν «πίνοντας» ήλιο, «διαβάζοντας» τα αρχαία μάρμαρα, «δρασκελίζοντας» αμπέλια, προσπαθώντας να καμακώσει ψάρια (στίχοι 1-5). Η συνεχής αυτή ενεργητικότητα τον οδηγεί να εμβαθύνει στην αξία της φύσης ανακαλύπτοντας την ουσία της, ότι δηλαδή αποτελεί πηγή ζωής και ερωτικής πληρότητας (στ. 6-8). Μέσα από μικρές χαρές και απολαύσεις (στ. 9-11) ο ποιητής βιώνει μια σχεδόν σωματική σχέση με τη φύση, στην οποία πρωταγωνιστούν οι αισθήσεις. Όλα αποκτούν υλική υπόσταση και ο ποιητής έχει την εντύπωση ότι μπορεί να τα αγγίζει, να τα αισθάνεται, να τα απολαμβάνει, να νιώθει πως είναι ζωντανά. Η επικοινωνία αυτή επιδρά θετικά και στην ψυχή του, τον γεμίζει χαρά, αισιοδοξία και δημιουργική διάθεση μέσα σε έναν κόσμο ξαναγεννημένο στα μέτρα των πόθων του (στ ).

5 Οδυσσεασ Ελυτης: «Πίνοντας ήλιο κορινθιακό» Καταγράψτε με τη σειρά τις ενέργειες που κάνει ο ποιητής. Γιατί στο τέλος εμφανίζεται να «φεύγει»; Σε ποια κατεύθυνση υποτίθεται ότι κινείται; Ο ποιητής απολαμβάνει αχόρταγα τον ήλιο, συνειδητοποιεί τη σημασία των αρχαίων μαρμάρων, που αφθονούν στο ελληνικό τοπίο, τρέχει μέσα στους απέραντους αμπελώνες, σημαδεύει με το καμάκι του ψάρια και τελικά βρίσκει τα φύλλα που «αποστηθίζει» ο ήλιος και τη «ζωντανή στεριά» που προκαλεί τον πόθο. Ανακαλύπτει, δηλαδή, τη βαθύτερη σχέση του με τη φύση. Στη συνέχεια απολαμβάνει τα δώρα που αυτή του προσφέρει πίνοντας νερό, κόβοντας καρπούς, νιώθοντας το φύσημα του ανέμου μέσα στις φυλλωσιές, μυρίζοντας τα αρώματα της λεμονιάς και κάνοντας χαρούμενα όνειρα. Έτσι, με τα μάτια της φαντασίας, μεταφέρεται σε έναν κόσμο που ανταποκρίνεται στα όνειρα και τις επιθυμίες του. Αυτό ακριβώς δηλώνει το «φεύγω», μια νοερή μεταφορά του ποιητή προς το μέλλον, σε έναν κόσμο όμορφο, που τον έχει πλάσει από την αρχή όπως τον ποθεί η καρδιά του. Έτσι, με το όνειρο και τη φαντασία, ο ποιητής εξαφανίζει την απόσταση ανάμεσα στους πόθους του και στην πραγματοποίησή τους. 3. Η συγγραφέας Λιλή Ζωγράφου χαρακτήρισε τον ποιητή Ελύτη «ηλιοπότη» (η λέξη προέρχεται από το έργο του ποιητή Το Άξιον Εστί ). Ποια ειδική σημασία έχει το ρήμα «πίνω» τις δύο φορές που το συναντάμε στο ποίημα; Ο Ελύτης χαρακτηρίστηκε «ηλιοπότης» εξαιτίας της λατρείας του για το ηλιακό φως και της κεντρικής θέσης που αυτό κατέχει στην ποίησή του, όπου παίρνει διαστάσεις ηθικές και πνευματικές (ο ήλιος ως σύμβολο της φυσικής τάξης, της δικαιοσύνης, του πολιτισμού). Στον στίχο 1, το ρήμα «πίνω» («πίνοντας ήλιο κορινθιακό») έχει μεταφορική σημασία: απολαμβάνω αχόρταγα τη ζωογόνα επίδραση του ήλιου στο σώμα, αλλά και στην ψυχή (χαρά, πληρότητα) και στο πνεύμα (συνειδητοποίηση του νοήματος της ζωής). Στον στίχο 9 («πίνω νερό»), το «πίνω» έχει κυριολεκτική σημασία: ικανοποιώ τη δίψα μου.

6 Γιωργος Σαρανταρησ ( ) «Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας» 1 Ο ποιητής 1.1. Η ζωή και η τέχνη του Ο Γιώργος Σαραντάρης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το Έζησε πολλά χρόνια στην Ιταλία, όπου σπούδασε νομικά και φιλοσοφία, και το 1931 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Εμφανίστηκε στην ποίηση το 1933 με την ποιητική συλλογή Οι αγάπες του χρόνου. Το 1940 πολέμησε στο μέτωπο, αλλά δεν άντεξε τις κακουχίες. Πέθανε στην Αθήνα το Ο Σαραντάρης έφερε μια πνοή ανανέωσης στην ελληνική ποίηση με το ιδιαίτερο ποιητικό του ύφος. Πρόβαλε επίσης στην Ελλάδα τη φιλοσοφική θεωρία του υπαρξισμού, η οποία προσπαθεί να ερμηνεύσει τον προβληματικό χαρακτήρα της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα ποιήματα του Σαραντάρη τείνουν στην ανακάλυψη του αυθεντικού εαυτού μας, που κατά την άποψή του πετυχαίνεται με την πνευματικότητα, την πίστη και την αγάπη. Χαρακτηριστικά της τεχνικής του είναι ο ελεύθερος στίχος, η απλότητα στην έκφραση, η χρησιμοποίηση συμβόλων (θάλασσα, ήλιος, ουρανός, άνοιξη, τραγούδι) κ.ά Το έργο του Ποίηση: Οι αγάπες του χρόνου (1933), Τα ουράνια (1934), Στους φίλους μιας άλλης χαράς (1940) κ.ά. Λυρικά πεζά: Γράμματα σε μια γυναίκα (1936). Δοκίμια: Συμβολή σε μια φιλοσοφία της ύπαρξης (1937), Η παρουσία του ανθρώπου (1938) κ.ά. 2 Το ποίημα 2.1. Εισαγωγικά στοιχεία Το ποίημα «Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας» (1940) αποπνέει αισιόδοξη διάθεση. Θέμα του είναι το χαρούμενο ξύπνημα του ανθρώπου της πόλης μέσα στη

7 Γιωργος Σαρανταρησ: «Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας» 13 φύση και η αισιόδοξη προοπτική που σηματοδοτεί αυτή η ξεχωριστή μέρα Σύντομη απόδοση του περιεχομένου Ο ποιητής και η συντροφιά του με το πρώτο ξύπνημα στην εξοχή αντικρίζουν τη θάλασσα. Αμέσως ξεχνούν για λίγο τη ζωή της πόλης και βιώνουν με όλες τους τις αισθήσεις την ομορφιά της ηλιόλουστης μέρας αναζωογονημένοι σωματικά και πλημμυρισμένοι από αισιόδοξα συναισθήματα. 3 Ερμηνευτική προσέγγιση 3.1. Δομή διάρθρωση ενοτήτων Βασική ιδέα του ποιήματος είναι η σημασία της επαφής με τη φύση στη σωματική και την ψυχική ευεξία και στην κατανόηση του νοήματος της ύπαρξης. Το ποίημα μπορεί να χωριστεί σε δύο νοηματικές ενότητες: 1η: στίχοι 1-8: Το χαρούμενο ξύπνημα στη φύση. 2η: στίχοι 9-14: Το αισιόδοξο μήνυμα της φωτεινής μέρας Τεχνική του ποιήματος Ο ποιητής και ο λόγος του. Ο ποιητής συμμετέχει στα ποιητικά γεγονότα. Μιλώντας σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, εκφράζει, εκτός από τον εαυτό του, και όσους διακατέχονται από τα ίδια με αυτόν συναισθήματα και από τις ίδιες εσωτερικές ανάγκες («Ξυπνάμε», «προχωράμε» κ.ά). Με απλή έκφραση, παρουσιάζει το πρωινό τους ξύπνημα σαν ξύπνημα για μια νέα, αναγεννημένη ζωή, με κυρίαρχη στα μάτια τους τη θέα της θάλασσας, του ήλιου, του ουρανού. Η μέρα ανοίγεται ολοφώτεινη μπροστά τους, συμβολίζοντας μια αισιόδοξη αλλαγή, μια διαφορετική ζωή, πιο γνήσια και ουσιαστική, μακριά από τη φθορά της πόλης. Η θετική αυτή εικόνα για το μέλλον έχει αρχική πηγή της την αμεσότητα της επαφής με τη φύση. Η προσωπική παρουσία του ποιητή και η έκφραση των συναισθημάτων του δίνουν στο ποίημα λυρικό περιεχόμενο. Η εικονοποιία. Πολλές από τις εικόνες του ποιήματος είναι μεταφορικές (π.χ. «Με όραση καινούργια προχωρούμε», «Η μέρα έχει μαιάνδρους», «Ο ήλιος εμέτρησε τη γη μας» κ.ά.) ή έχουν συμβολικές προεκτάσεις, όπως: «Τόσο μεγάλωσε / Που ο ήλιος δεν μπόρεσε να τη μετρήσει / Που ο ήλιος δεν μπόρεσε να τη χωρέσει». Η ομορφιά της φύσης γεμίζει τον άνθρωπο με χαρά και αισιοδοξία και τον βοηθά να συνειδητοποιήσει τις πραγματικές αξίες της ζωής και να εμβαθύνει στην ουσία της ύπαρξής του. Το πρωινό ξύπνημα, με θέα τη θάλασσα και τον ολοφώτεινο ουρανό, και η πορεία με τη συντροφιά των άλλων είναι μια πορεία προς τη «μελλοντική χαρά». Είναι το όραμα του ποιητή για μια ζωή που προσφέρει ψυχική ευφορία και ηθική και πνευματική πληρότητα.

8 14 Κειμενα Νεοελληνικησ Λογοτεχνιασ Β Γυμνασιου Η γλώσσα και τα εκφραστικά μέσα. Η γλώσσα του ποιήματος είναι απλή δημοτική. Η έκφραση είναι λιτή και το ύφος απλό. Στίξη δεν υπάρχει. Εκφραστικά μέσα του ποιήματος είναι εικόνες, μεταφορές και μεταφορικές εκφράσεις (βλ. Εικονοποιία, σελ. 15), παρομοιώσεις («όπως η θάλασσα κύματα»), προσωποποιήσεις («Η θάλασσα ξυπνά μαζί μας», «ο ήλιος εμέτρησε τη γη μας»), επαναλήψεις («που ο ήλιος δεν μπόρεσε να τη μετρήσει» / «που ο ήλιος δεν μπόρεσε να τη χωρέσει») κ.ά. Στιχουργική. Το ποίημα είναι γραμμένο σε ελεύθερο στίχο, χωρίς συγκεκριμένο μέτρο και χωρίς ομοιοκαταληξία Ιδέες συναισθήματα Η φυσική ομορφιά και η αίσθηση της ιδιαίτερης αυτής μέρας δίνουν την προοπτική μιας μελλοντικής χαράς για τον ποιητή, η οποία υπερβαίνει τη χαρά των αισθήσεων, προσφέροντας το όραμα μιας αυθεντικής ζωής. Στο ποίημα κυριαρχούν συναισθήματα αισιοδοξίας, ευφορίας και ακμαίας διάθεσης. 4 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Τι εννοεί ο ποιητής γράφοντας «Στην καρδιά μας αδειάσαμε (προσωρινά) / Την πόλη»; Ο ποιητής αισθάνεται τόση χαρά και αισιοδοξία αντικρίζοντας στο πρωινό του ξύπνημα τη θάλασσα, ώστε θέλει να ξεχάσει, έστω και προσωρινά, την πόλη και την καθημερινότητα. Θέλει να απαλλαγεί από τη συναισθηματική πίεση και τις αρνητικές εμπειρίες της ζωής στο γκρίζο αστικό περιβάλλον, γι αυτό τα «αδειάζει» όλα από την καρδιά του, ώστε να απολαύσει με νέες δυνάμεις τις χαρές της ιδιαίτερης αυτής μέρας, δίνοντας χώρο μόνο στην αισιοδοξία και την ελπίδα για ένα ουσιαστικό περιεχόμενο στη ζωή του. 2. Περιγράψτε το πρωινό ξύπνημα, με βάση τη διάθεση και τα συναισθήματα με τα ο- ποία το παρουσιάζει ο ποιητής. Ο ποιητής ζει το ξύπνημα μιας καινούριας μέρας σαν μια αναζωογόνηση και ελπίδα. Το ταυτόχρονο ξύπνημά του με τη θάλασσα υποδηλώνει άμεση σχέση με τη φύση, που του χαρίζει δύναμη και δημιουργική διάθεση. Χαρούμενα συναισθήματα τον πλημμυρίζουν και βλέπει το μέλλον του γεμάτο υποσχέσεις και γοητευτικές εμπειρίες («μαιάνδρους»). Ξεκινά με όραση «καινούργια», με αισιόδοξη διάθεση, σαν να ανακαλύπτει για πρώτη φορά την ομορφιά και την ουσία του κόσμου. Η καρδιά του «αδειάζει» προσωρινά από τα συναισθηματικά βάρη και τις εντάσεις μιας συμβατικής αστικής ζωής. Η όραση και η μνήμη του «καθα-

9 Γιωργος Σαρανταρησ: «Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας» 15 ρίζουν» από όλες τις θολές εικόνες, για να αφήσουν χώρο μόνο στην εικόνα του ουρανού, που εκφράζει τη γνήσια πνευματικότητα και την εσωτερική πληρότητα. Αισθάνεται τη μέρα, δηλαδή τη ζωή που ανοίγεται μπροστά του, τόσο μεγάλη και φωτεινή, σαν να μην μπορεί ούτε ο ήλιος να τη «χωρέσει», γιατί αυτή ξεπερνά τη λάμψη του. Με αφορμή την ωραία εμπειρία του πρωινού ξυπνήματος κοντά στη θάλασσα, ο ποιητής αισθάνεται να πλημμυρίζει από απέραντη ευφορία και από μια αισιόδοξη προσμονή, που πηγαίνει πέρα από τις χαρές της φύσης, προς το ελπιδοφόρο όραμα που του χαρίζει η πνευματική και η ηθική ανάταση, η πίστη και η αγάπη. 3. Σε ποια σημεία του κειμένου φαίνεται περισσότερο η χαρούμενη διάθεση στο ξεκίνημα της καινούργιας μέρας; Πώς πετυχαίνει ο ποιητής να μεταδώσει την αισιόδοξη εικόνα του κόσμου; Η χαρούμενη διάθεση στο ξεκίνημα της καινούριας μέρας φαίνεται από την ταύτιση του ποιητή με τη θάλασσα και τη φύση («η θάλασσα ξυπνά μαζί μας»), από την αισιόδοξη ματιά με την οποία βλέπει τον κόσμο («Με όραση καινούργια προχωρούμε»), από την ανακούφιση για την απαλλαγή από τις έγνοιες της πόλης («Στην καρδιά μας αδειάσαμε (προσωρινά) / Την πόλη»), από την αναζωογονημένη όραση και μνήμη («Με όραση και μνήμη καθαρή»), από την ευφορία που δημιουργεί το λαμπρό φως του ήλιου («Ο ήλιος εμέτρησε τη γη μας») και από την προοπτική μιας αυθεντικής αναγέννησης της ύπαρξής του («Η μέρα τούτη όπου ξυπνήσαμε [...] Τόσο μεγάλωσε / Που ο ήλιος δεν μπόρεσε να τη μετρήσει / Που ο ήλιος δεν μπόρεσε να τη χωρέσει»). Ο ποιητής μεταδίδει την αισιόδοξη εικόνα του κόσμου με εικόνες (π.χ., η εικόνα της θάλασσας, του ουρανού, της φωτεινής μέρας), με μεταφορικές εκφράσεις (π.χ. «Με όραση καινούρια προχωρούμε», «Με όραση και μνήμη καθαρή»), με λέξεις-σύμβολα (π.χ. θάλασσα, ουρανός) και με εκφράσεις που έχουν συμβολικό περιεχόμενο («Η μέρα τούτη όπου ξυπνήσαμεε [...] να τη μετρήσει»).

10 Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου ( ) «Αθήνα» 1 Ο ποιητής 1.1. Η ζωή και η τέχνη του Ο Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου γεννήθηκε το 1931 στη Θεσσαλονίκη. Φοίτησε στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και από το 1964 μέχρι το 1971 σπούδασε στο Κάιρο, στη Γαλλία και στη Θεσσαλονίκη γαλλική γλώσσα και λογοτεχνία. Το 1977 προσελήφθη ως βιβλιοθηκάριος στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το φθινόπωρο του 1979 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, αρχικά στη Νέα Σμύρνη και στη συνέχεια, αντιμετωπίζοντας σοβαρά οικονομικά προβλήματα, αναγκάστηκε να μετακομίσει σε ένα πλυσταριό στους Αγίους Αναργύρους, όπου στις 9 Αυγούστου του 1996 πέθανε από καρδιακή προσβολή. Ο Νίκος Ασλάνογλου ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά. Πρόκειται για ποιητές γεννημένους ανάμεσα στο 1929 και στο 1940, οι οποίοι εμφανίστηκαν στα λογοτεχνικά δρώμενα στη δεκαετία του Όπως και οι άλλοι ποιητές της γενιάς του, ο Νίκος Ασλάνογλου αποφεύγει το λυρικό ύφος και ο ποιητικός του λόγος είναι στοχαστικός, με έντονο το στοιχείο της αναφοράς στις συνθήκες της καθημερινής ζωής. Ωστόσο στα ποιήματά του, μέσα από μια διάχυτη λυρικότητα, διακρίνουμε πόνο, οδύνη και απαισιοδοξία. Κυρίαρχο ρόλο στο έργο του έχει η μοίρα των μοναχικών ανθρώπων, ενώ ο ποιητικός του λόγος ξετυλίγεται ως προσωπική εξομολόγηση, σε μια προσπάθεια να οδηγήσει τον αναγνώστη στα μύχια της ψυχής του. Τα θέματά που τον απασχολούν, όπως η έλλειψη επικοινωνίας στις ανθρώπινες σχέσεις, η σκληρή πραγματικότητα και η φθορά που καιροφυλακτεί, βασανίζουν την ψυχή κάθε ανθρώπου, ο οποίος αναζητά απεγνωσμένα την αλήθεια και την ομορφιά. Γι αυτό και η ποίηση του Ασλάνογλου έχει διαχρονική αξία Το έργο του Ποίηση: Δύσκολος θάνατος (1954), 44 ποιήματα, Επιλογή ( ) (1970), Αργό πετρέλαιο. Ποιήματα (1974), Ωδές στον πρίγκηπα (1981), Τρία ποιήματα (1987) κ.ά.

11 Νί κο ς-αλέξης Ασλάνογλου: «Αθήνα» 17 Επίσης, έχει γράψει θέατρο, δοκίμια και κριτικές, που δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς σε διάφορα περιοδικά. Μεταφράσεις: Jean-Paul Sartre, Huis Clos, Μονόπρακτο (1951), A. Rimbaud. Εκλάμψεις (1971), E. Zola, Η ταβέρνα (1988). 2 Το ποίημα 2.1. Εισαγωγικά στοιχεία Το ποίημα «Αθήνα» περιλαμβάνεται σε συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων με τίτλο ο Δύσκολος θάνατος (δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1954, στην πρώτη ποιητική συλλογή του ποιητή, με τίτλο Δύσκολος θάνατος. Τα ποιήματα έχουν γραφτεί σε διάφορες εποχές ( ). Ο τίτλος Δύσκολος θάνατος δηλώνει τον πυρήνα, ο οποίος συνδέει τις ποιητικές ενότητες, που είναι ο βαθύτατος ψυχικός μας κόσμος». Στο συγκεκριμένο ποίημα παρουσιάζεται η Αθήνα στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Η πόλη αρχίζει να παραμορφώνεται με την άναρχη οικοδόμηση και την κυριαρχία του τσιμέντου, προμηνύοντας το ζοφερό μέλλον που την περιμένει. Η εικόνα της προπολεμικής Αθήνας χάνεται σταδιακά, όπως χάνεται η ασφάλεια, η συναισθηματική ισορροπία και η ψυχική γαλήνη των ανθρώπων. Θέματα του ποιήματος: Η έλλειψη επικοινωνίας συνθλίβει τους ανθρώπους των αστικών κέντρων και η ψυχική ερήμωση δημιουργεί τάση φυγής Σύντομη απόδοση του περιεχομένου Η αποξένωση των ανθρώπων δημιουργεί μια ατμόσφαιρα ανασφάλειας και απαισιοδοξίας. Τάση φυγής διακατέχει τον ποιητή, ενώ τα απρόσωπα σπίτια, με τη ρυπαρή μυρωδιά που αναδύουν, τον πνίγουν. Η πόλη έχασε την ομορφιά της, μεταμορφώθηκε σε τσιμεντένια μάζα, με πνιγηρούς δρόμους και σκιές μοναχικών ανθρώπων. 3 Ερμηνευτική προσέγγιση 3.1. Δομή διάρθρωση ενοτήτων Βασική ιδέα του ποιήματος είναι: Οι συνθήκες ζωής στη μεταπολεμική Αθήνα. Το ποίημα είναι ενιαίο νοηματικά και δομείται με βάση την εικόνα της ερήμωσης, απ όπου απορρέουν και τα συναισθήματα του ποιητή Τεχνική του ποιήματος Η φωνή του ποιητή. Το ποιητικό «εγώ» δεν αναλαμβάνει μόνο τον ρόλο του αφηγητή, αλλά συμμετέχει συναισθηματικά και ψυχικά σε όσα αφηγείται. Η

12 18 Κειμενα Νεοελληνικησ Λογοτεχνιασ Β Γυμνασιου παρουσία του δηλώνεται με τη χρήση του πρώτου πληθυντικού προσώπου στον δεύτερο στίχο: «δεν είναι δω τόπος να μείνουμε». Ο ποιητικός λόγος επικεντρώνεται στην περιγραφή της πολιτείας, τονίζοντας το απρόσωπο περιβάλλον και την έλλειψη ανθρώπινης παρουσίας. Ο τόνος της φωνής του αποκαλύπτει την απαισιοδοξία, τη μοναξιά και την κατάθλιψη που νιώθει, αντικρίζοντας τη «γυμνή» πολιτεία με «μια μυρωδιά γκαζιού και κίτρινης λαδομπογιάς». Ο τόπος και ο χρόνος. Ο τόπος και ο χρόνος πρωταγωνιστούν στο ποίημα. Ο τόπος παρακινεί το ποιητικό «εγώ» να εκφράσει τα συναισθήματά του. Ο ποιητής βιώνει τις αλλαγές και ο ψυχικός του κόσμος βάλλεται. Ο χώρος τον καταρρακώνει και ως μόνη διέξοδο βλέπει τη φυγή, όχι μόνο τη δική του, αλλά και των συμπολιτών του «δεν είναι δω τόπος να μείνουμε». Αντί να λειτουργήσει η πόλη ως τόπος ασφάλειας και ηρεμίας, λειτουργεί ως θηλιά που πνίγει τους πολίτες. Ο χρόνος έχει και αυτός την ιδιαίτερη σημασία του. Έμμεσα βρισκόμαστε στις αρχές της μεταπολεμικής εποχής. Άμεσα δηλώνεται ότι είναι ένα πρωινό. Η επιλογή του πρωινού ως χρόνου δεν είναι τυχαία. Μια καινούρια μέρα έρχεται και μαζί της φέρνει την ελπίδα για καλύτερη ζωή. Οι άνθρωποι καλημερίζονται, πίνουν τον πρωινό τους καφέ στα κατώφλια των σπιτιών και φεύγουν για τη δουλειά. Όμως, στο ποίημα όλα αυτά ανατρέπονται. Η μέρα ξεκινάει ζοφερή, άδεια, χωρίς ελπίδα. Το φως δε φαίνεται να αγγίζει τις καρδιές των ανθρώπων. Τα πρόσωπα βουβά, χάνονται στην αφιλόξενη πολιτεία. Έτσι ο τόπος γίνεται φορέας δυσάρεστων συναισθημάτων. Εικόνες ερημιάς. Οι εικόνες αποτυπώνουν την ερημιά του τοπίου. Εικόνες υπαινικτικές και εικόνες ελλειπτικές αφήνουν τον αναγνώστη να εισχωρήσει με τη φαντασία του στην ουσία των πραγμάτων και να αισθανθεί όσα βιώνει ο ποιητής. Τα υλικά πράγματα λειτουργούν ως σύμβολα της ψυχικής του κατάστασης, προκαλώντας συναισθήματα απόγνωσης, μοναξιάς και απαισιοδοξίας. Η ερημιά προσωποποιείται με την «Πολιτεία γυμνή», δηλώνεται «με τις άδειες καρέκλες», με τους ανύπαρκτους δρόμους και τα ερειπωμένα παράθυρα. Στις γειτονιές τη θέση των μικρών όμορφων σπιτιών, με τις αυλές και τα λουλούδια, πήραν οι κακόγουστες τσιμεντένιες πολυκατοικίες. Οι καρέκλες στα κατώφλια των σπιτιών είναι άδειες («πρωινό με τις άδειες καρέκλες») και οι δρόμοι της πόλης χάνονται μέσα στην ασφυκτική δόμηση. Οι άνθρωποι αποξενώνονται («δεν έχει μάτια»), κλείνονται στον εαυτό τους και εγκλωβίζονται στα προβλήματα της καθημερινότητας. Η απόλυτη σιωπή «μιλάει» για τη νεκρή πόλη και τη μυρωδιά του γκαζιού. Η γλώσσα και τα εκφραστικά μέσα. Η γλώσσα είναι απλή, αλλά οι λέξεις είναι προσεκτικά επιλεγμένες, για να αποδώσουν στο ακέραιο την ψυχική κατάσταση του ποιητή. Από τη σύνθεση αναβλύζει μια μελαγχολική μουσικότητα, που οφείλεται στην προσεχτική τοποθέτηση των λέξεων. Η ικανό-

13 Νί κο ς-αλέξης Ασλάνογλου: «Αθήνα» 19 τητα του ποιητή να αποδίδει με απλές λέξεις πυκνά νοήματα προκαλεί μια μυστική συνομιλία ανάμεσα στον δημιουργό και τον αναγνώστη, ο οποίος καλείται να κάνει τις απαραίτητες προεκτάσεις. Στο ποίημα κυριαρχούν τα ουσιαστικά. Τα επίθετα χρησιμοποιούνται για να τονίσουν την ερημιά του τοπίου: «γυμνή», «άδειες», «ερειπωμένα». Επίσης, κυριαρχεί η προσωποποίηση της πολιτείας: «Πολιτεία γυμνή». Στιχουργική. Το ποίημα είναι γραμμένο σε ελεύθερο στίχο. Δεν έχει σταθερό μέτρο, σταθερό αριθμό συλλαβών στους στίχους και ομοιοκαταληξία. Ο τόνος είναι χαμηλόφωνος και μελαγχολικός Ιδέες συναισθήματα Η κοινωνική αποξένωση και η μόλυνση του περιβάλλοντος είναι οι ιδέες που προβάλλονται στο ποίημα. Η αστικοποίηση και η αστυφιλία είναι οι μάστιγες του αιώνα μας. Οι πόλεις έχασαν το ανθρώπινο πρόσωπό τους και έγιναν καταθλιπτικές. Η ασχήμια της πολιτείας επιδρά καταλυτικά στην ψυχή των ανθρώπων και αλλοτριώνει την ύπαρξή τους. Όλα ξεκίνησαν με τις αλματώδεις τεχνολογικές εξελίξεις, προξενώντας τεράστια προβλήματα στους κατοίκους, κυρίως, των μεγαλουπόλεων. Ο αναγνώστης αισθάνεται θλίψη και απαισιοδοξία. Βιώνει τα προβλήματα που αναφέρονται στο ποίημα, ιδιαίτερα της μόλυνσης του περιβάλλοντος, και καταλαβαίνει ότι πρέπει αγωνιστεί, για να προλάβει τα χειρότερα. 4 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου (Οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις των εργασιών βρίσκονται στο επόμενο ποίημα της Αμαλίας Τσακνιά «Η πόλη».)

14 Αμαλία Τσακνιά ( ) «Η πόλη» 1 Η ποιήτρια 1.1. Η ζωή της και η τέχνη της Η Αμαλία Τσακνιά γεννήθηκε στην Αθήνα το Φοίτησε στο Αμερικανικό Κολέγιο Θηλέων και το 1950 πήρε το απολυτήριό της. Το 1953 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα γράμματα ως μεταφράστρια, με μια ποιητική ανθολογία (Κινέζικη ποίηση). Στα ποιητικά δρώμενα παρουσιάστηκε το 1977 με τη συλλογή Το δέντρο. Ποιήματά της έχουν δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά και έχουν μεταφραστεί στη γερμανική, την αγγλική και τη σλοβενική γλώσσα. Πέθανε στις 16 Απριλίου Η Αμαλία Τσακνιά ανήκει στους ποιητές της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, της γενιάς του Χαρακτηριστικά στοιχεία της ποιητικής της ταυτότητας είναι η καθαρότητα του λόγου, η συγκρατημένη εκδήλωση των συναισθημάτων και το ασίγαστο πάθος. Ο ποιητικός της λόγος, όσο ωριμάζει, αποκτά δραματικότερο τόνο, αποκαλύπτοντας έναν ιδιόμορφο ψυχικό κόσμο. Ο λόγος της είναι εξομολογητικός και δεν έχει αυταπάτες για τη φθορά της ανθρώπινης ύπαρξης. Αντλεί το υλικό της από την εξωτερική πραγματικότητα, χωρίς όμως να εγκλωβίζεται σ αυτήν, και την απασχολούν όσα βιώνει καθημερινά. Πολλές φορές η μνήμη ανακαλεί γεγονότα και περιστατικά του παρελθόντος, παραμερίζοντας το παρόν. Τέλος, αρκετές φορές, η ματιά της ατενίζει το μέλλον και ο νους κατακλύζεται από υπαρξιακές ανησυχίες Το έργο της Ποίηση: Το δέντρο (1977), Αφύλακτη διάβαση (1978), Το μπαλκόνι (1982), Τα ποιήματα (συγκεντρωτική έκδοση 2000). Μεταφράσεις: Κινέζικη ποίηση (1953, Λι-Τάι-Πο, επιλογή από το έργο του (1979), Αδέσποτα παιδιά (συλλογή διηγημάτων) της Τζόις Κάρολ Όουτς (1981), Ο θείος μου ο Ιούλιος (συλλογή διηγημάτων) του Γκυ ντε Μωπασάν (1982). Ο Ιάκωβος και ο αφέντης του (θεατρικό) του Μίλαν Κούντερα (ανέκδοτο).

15 Αμαλία Τσακνιά: «Η πόλη» 21 2 Το ποίημα 2.1. Εισαγωγικά στοιχεία Το ποίημα περιλαμβάνεται στην ποιητική συλλογή της Αμαλίας Τσακνιά Το μπαλκόνι (1982). Αναφέρεται στους καθημερινούς εξαντλητικούς ρυθμούς ζωής που επικρατούν στη μεγαλούπολη. Η ματιά της παρατηρεί τους εξουθενωμένους κατοίκους και με τον ποιητικό της λόγο εκφράζει την ψυχική τους κατάσταση. Θέματα του ποιήματος είναι: οι απάνθρωπες συνθήκες ζωής στην πόλη και οι επιπτώσεις τους στην ψυχική ισορροπία των πολιτών Σύντομη απόδοση του περιεχομένου Η πόλη δεν ησυχάζει ποτέ. Οι εξαντλητικοί ρυθμοί της καθημερινότητας δημιουργούν ασφυξία στους ανθρώπους. Το άγχος και ο φόβος ριζώνουν στις ψυχές τους και τους κρατάει ξάγρυπνους. Τα καθημερινά προβλήματα τους πνίγουν και οι ώρες της ανάπαυσης μετατρέπονται σε ώρες υπερέντασης και αγωνίας Λεξιλόγιο λουφάζω: μένω ακίνητος και σιωπηλός σε μια θέση, προσπαθώ να μη γίνω αντιληπτός, να μείνω απαρατήρητος, συνήθως από φόβο, κρύβομαι, ζαρώνω. 3 Ερμηνευτική προσέγγιση 3.1. Δομή διάρθρωση ενοτήτων Βασική ιδέα του ποιήματος είναι η σωματική κόπωση και η ψυχική εξουθένωση των κατοίκων της πόλης. Το ποίημα αποτελείται από μία ενιαία νοηματική ενότητα, με βασικό άξονα την «άγρυπνη πόλη». Με βάση τον άξονα αυτό, ξετυλίγονται τα συναισθήματα και διαγράφεται η ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων Τεχνική του ποιήματος Η φωνή της ποιήτριας. Η ποιητική φωνή αφηγείται σε τρίτο ενικό πρόσωπο: «κοιμάται», «λουφάζει», «ακούει», «μετράει», «αναστενάζει». Η ποιήτρια φαίνεται ότι δεν επιθυμεί να συμμετάσχει στην αφήγηση, επιλέγει να μείνει αποστασιοποιημένη, εκφράζοντας έτσι την πρόθεσή της να περιγράψει με νηφάλιο και αντικειμενικό λόγο τις συνέπειες της αγχώδους ζωής. Η ματιά της διερευνά την πόλη, παρατηρεί τις ανθρώπινες εκδηλώσεις και με ευαισθησία διεισδύει στον συναισθηματικό και τον ψυχικό κόσμο των ανθρώπων, ενώ ο τόνος της φωνής της είναι χαμηλός και μελαγχολικός.

16 22 Κειμενα Νεοελληνικησ Λογοτεχνιασ Β Γυμνασιου Ο χώρος και ο χρόνος. Ο χώρος παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στο ποίημα. Η «άγρυπνη πόλη» είναι κεντρικό σημείο αναφοράς της αφήγησης. Η πόλη προσωποποιείται και η παρουσίασή της έχει άμεση σχέση με τους κατοίκους της. Η επίδραση που ασκεί στη ζωή τους είναι καθοριστική και οι συνέπειες στο σώμα και την ψυχή τους καταλυτικές. Ο χώρος βρίσκεται σε συνεχή αναταραχή. Ο χρόνος έχει και αυτός τη δική του σημασία. Βρίσκεται σε άμεση εξάρτηση με τον χώρο και τους ανθρώπους. Νύχτα, πόλη και άνθρωποι αποτελούν ένα ενιαίο, αλληλοεξαρτώμενο σύνολο. Η νύχτα μοιάζει σαν να κυλάει με αργούς ρυθμούς. Ατέλειωτες είναι οι ώρες της ξαγρύπνιας, με σκέψεις βασανιστικές, που συνοδεύονται από αναστεναγμούς: «καμιά φορά αναστενάζει». Εικόνες της «άγρυπνης» πόλης. Η εικόνα που κυριαρχεί είναι η εικόνα της «άγρυπνης» πόλης. Η εικόνα επαναλαμβάνεται σε δύο στίχους, στον πρώτο και στον πέμπτο «Η πόλη δεν κοιμάται τις νύχτες». Η πόλη μοιάζει με «κουλουριασμένο φίδι» που «λουφάζει», δημιουργώντας αρνητικά και δυσάρεστα συναισθήματα. Το κουλουριασμένο φίδι, σύμβολο των δυνάμεων του καλού και του κακού, του κύκλου της ζωής και του φόβου, είναι πάντα σε εγρήγορση, έτοιμο να πεταχτεί. Έτσι και η πόλη, σύμβολο της ψυχικής εξουθένωσης των κατοίκων, διατηρεί ζωντανές τις αισθήσεις και τον νου της («όλα τ ακούει, όλα τα μετράει») ακόμα και όταν «λουφάζει». Η γλώσσα και τα εκφραστικά μέσα. Η γλώσσα είναι απλή δημοτική. Κυριαρχούν τα ρήματα («κοιμάται», «λουφάζει», «ακούει», «μετράει», «λογαριάζει», «αναστενάζει»), με τα οποία δηλώνονται οι καταστάσεις που βιώνει η πόλη και έμμεσα οι κάτοικοί της. Επίσης, στο ποίημα υπάρχει μόνο ένα επίθετο («κουλουριασμένη»), κάτι που φανερώνει τη λιτότητα των εκφραστικών μέσων. Η ποιήτρια γράφει ένα ποίημα στοχαστικό, χρησιμοποιώντας εικόνα, προσωποποίηση («Η πόλη δεν κοιμάται») και μεταφορά («κουλουριασμένο φίδι»), χωρίς να το φορτώνει με κοσμητικά επίθετα. Στιχουργική. Το ποίημα ανήκει στη μοντέρνα ποίηση, με στοιχεία ιαμβικού μέτρου και με ομοιοκαταληξία μόνο στον δεύτερο με τον έκτο στίχο. Οι στίχοι ως προς τις συλλαβές διατηρούν μια σχετική ομοιομορφία Ιδέες συναισθήματα Η ζωή στην πόλη στερεί από τους κατοίκους της την ηρεμία και την ανεμελιά. Οι άνθρωποι έχουν εμπλακεί σε έναν συνεχή αγώνα όχι μόνο επιβίωσης αλλά και απόκτησης υλικών αγαθών και πλούτου. Η παλιά συντροφικότητα των ανθρώπων στις γειτονιές έχει μεταβληθεί σε αθέμιτο ανταγωνισμό. Με το πρώτο φως της ημέρας αρχίζει ένα ατέλειωτο κυνηγητό του χρόνου για να τα προλάβουν όλα, εκτός από την ανθρώπινη επικοινωνία και τη ζεστασιά της ανθρώπινης παρουσίας. Έτσι η κάθε μέρα μοιάζει απαράλλακτα με την προηγούμενη και η

17 Αμαλία Τσακνιά: «Η πόλη» 23 κάθε νύχτα είναι ένα οδυνηρό διάλειμμα μέχρι να ξημερώσει. Οι σημερινοί κάτοικοι των μεγαλουπόλεων οφείλουν να αντιδράσουν στην ψυχοφθόρα αυτή κατάσταση. Είναι καιρός να αποκατασταθούν οι ανθρώπινες σχέσεις, για να βρουν οι άνθρωποι την πολυπόθητη ηρεμία και να απαλλαγούν από το άγχος. Τα υλικά αγαθά δεν αρκούν να προσφέρουν την ψυχική ευφορία που νιώθουμε με αγαπημένους φίλους και συγγενείς. Γιατί ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικός και μπορεί να βρει την ευτυχία ζώντας αρμονικά με τους συνανθρώπους του σε ένα υγιές φυσικό περιβάλλον. 4 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Για ποιους λόγους η πόλη «δεν είναι τόπος να μείνουμε», σύμφωνα με τον Ασλάνογλου; Η πολιτεία στο ποίημα «Αθήνα» του Ασλάνογλου είναι «γυμνή». Οι αλλαγές που συντελούνται σε όλους τους τομείς της ζωής αποξένωσαν τους ανθρώπους, δημιουργώντας ένα μεγάλο ψυχικό κενό και συναισθήματα ανασφάλειας. Αν και οι μεγαλουπόλεις είναι πολυπληθείς, οι άνθρωποι ζούνε με σύντροφο τη μοναξιά, ασήμαντες μονάδες χαμένες μέσα στο πλήθος. Οι περισσότεροι κλείνονται ερμητικά στη μίζερη καθημερινότητα, που τους απομυζεί το σώμα και την ψυχή. Η κοινωνική αποξένωση κυριαρχεί. Η πολιτεία απογυμνώθηκε από τις όμορφες και ήσυχες γειτονιές της, όπου κυριαρχούσε η ανθρώπινη παρουσία, και παραδόθηκε στους εργολάβους της τσιμεντοποίησης. Έτσι οι άνθρωποι έχασαν την ταυτότητά τους. Τη νοσηρή αυτή κατάσταση επιδεινώνει η μόλυνση του περιβάλλοντος, που επιδρά στην υγεία των κατοίκων, ενώ οι συνεχείς ρυπογόνοι ήχοι τους εξουθενώνουν. Ο ποιητής νιώθει «μια μυρωδιά γκαζιού και κίτρινης λαδομπογιάς» να διαχέεται στην ατμόσφαιρα. Είναι το ξεκίνημα μιας κατάστασης με καταστροφικές συνέπειες στην υγεία των πολιτών. Οι συνθήκες αυτές τρέπουν τους ανθρώπους σε φυγή. «δεν είναι τόπος να μείνουμε», διαπιστώνει με θλίψη ο ποιητής, προτρέποντας έμμεσα τους συμπολίτες του να φύγουν μακριά από την πολιτεία που τους συνθλίβει. 2. Ποια εξωτερική εικόνα της πόλης περιγράφει ο Ασλάνογλου; Συγκρίνετε αυτή την περιγραφή με την εικόνα της «άγρυπνης» πόλης που δίνει το ποίημα της Τσακνιά. Η εικόνα της πόλης του Ασλάνογλου δε διαφέρει από την εικόνα της πόλης της Τσακνιά, ωστόσο οι δύο ποιητές επιλέγουν διαφορετικό τρόπο για να εκφράσουν την αφιλόξενη όψη της «πόλης». Η πολιτεία του Ασλάνογλου είναι έρημη. Στέκει σιωπηλή, ανίκανη να αντιδράσει σε όσα διαδραματίζονται γύρω της. Τα σπίτια ερειπωμένα, οι δρόμοι χάθηκαν κάτω από τις πολυώροφες πολυκατοικίες και η δίνη των εξελίξεων

18 24 Κειμενα Νεοελληνικησ Λογοτεχνιασ Β Γυμνασιου παρέσυρε τους ανθρώπους σε μια ζωή μίζερη πλημμυρισμένη από απόγνωση. Η πολιτεία είναι νεκρή και μόνο «η μυρωδιά του γκαζιού» «και» της «κίτρινης λαδομπογιάς» απέμεινε να θυμίζει την καταστροφή και να εντείνει την αίσθηση της φθοράς. Αντίθετα, η «πόλη» της Τσακνιά δεν κοιμάται. Είναι ακίνητη, σιωπηλή, βυθισμένη στις σκέψεις της, αλλά άγρυπνη, με τις αισθήσεις σε εγρήγορση. Είναι μια πόλη αλλοτριωμένη, φοβισμένη και αποξενωμένη. Η αγωνία και το άγχος την πνίγει τις νύχτες και «καμιά φορά» τις σιωπηλές σκέψεις συνοδεύει κάποιος αναστεναγμός. Πίσω από αυτή την εικόνα, διακρίνουμε τους ανθρώπους να αποδέχονται αυτή την κατάσταση με φόβο και παθητικότητα. Τα προβλήματα τους τσακίζουν, αλλά δεν αντιδρούν. Αγωνιούν, αλλά δε σκέπτονται τη φυγή. Πόλη και άνθρωποι έχουν ταυτιστεί («κουλουριασμένο φίδι που λουφάζει») Η υπερένταση δεν αφήνει τον άνθρωπο να χαλαρώσει, τον κρατάει σιωπηλό και άυπνο, βυθισμένο στις σκέψεις του, ενώ αισθάνεται να απειλείται η ψυχική και η σωματική του ακεραιότητα. 3. Ποια μεταφορά χρησιμοποιεί η ποιήτρια για να περιγράψει την πόλη και γιατί; «κουλουριασμένο φίδι και λουφάζει» είναι η πόλη της ποιήτριας. Η μεταφορική εικόνα είναι ιδιαίτερα παραστατική και μοιάζει με πίνακα ζωγραφικής. Το φίδι, ως σύμβολο του καλού και του κακού, έχει πολλές ιδιότητες. Στο ποίημα το φίδι είναι κουλουριασμένο, συμβολίζοντας τον αέναο κύκλο της ζωής, τη γέννηση και τη φθορά, την επιθετικότητα και την άμυνα. Φίδι και πόλη έχουν κοινά γνωρίσματα. Η επιλογή δηλώνει την πολυπρόσωπη πόλη, που αγρυπνά, με τις αισθήσεις σε εγρήγορση, έτοιμη να αμυνθεί ή να επιτεθεί, καταλαβαίνοντας τους κινδύνους που την απειλούν. Σε ένα δεύτερο επίπεδο το ρήμα «λουφάζει» συμπληρώνει νοηματικά τον στίχο, αποκαλύπτοντας έμμεσα το ανθρώπινο στοιχείο. Σημαίνει ότι η πόλη μένει ακίνητη, σιωπηλή και φοβισμένη σαν τους ανθρώπους. Επίσης, το φίδι είναι ψυχρό και εχθρικό. Ο άνθρωπος νιώθει φόβο στη θέα του φιδιού και συνήθως θεωρεί την παρουσία του κακό σημάδι. Έτσι, όπως το φίδι, η πόλη, με τα προβλήματά της, δημιουργεί τρόμο και ταραχή στον άνθρωπο. Η κατάσταση αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη συναισθηματική και την ψυχική ένταση, που μοιραία οδηγεί στην εξουθένωση και το τέλμα. 4. Γιατί η Τσακνιά επιμένει στην εικόνα της «άγρυπνης» πόλης; Η ποιητική φωνή με τη φράση «Η πόλη δεν κοιμάται τις νύχτες» τονίζει το χαρακτηριστικό γνώρισμα του τρόπου ζωής της πόλης, που καταρρακώνει τους κατοίκους. Η ποιήτρια επιμένει στην προβολή της συγκεκριμένης εικόνας, για να τονίσει την υπερένταση που προκαλούν οι έντονοι ρυθμοί της καθημερινής ζωής. Το άγχος και η αγωνία για το αύριο βασανίζουν τους ανθρώπους και δεν τους

19 Αμαλία Τσακνιά: «Η πόλη» 25 αφήνουν να ηρεμήσουν. Οι ξέφρενοι ρυθμοί της ημέρας επιδρούν αρνητικά στο σώμα και την ψυχή τους. Έτσι, όταν έρθει η νύχτα, οι σκέψεις κρατούν τους ανθρώπους της πόλης άγρυπνους, ενώ το άγχος και η ψυχική υπερένταση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξής τους. Η ζωή είναι ένα συνεχές μαρτύριο. Το άγχος και η αλλοτριωμένη ζωή εκφράζεται με τον αναστεναγμό της πόλης. Ένας αναστεναγμός που βγαίνει από τα κατάβαθα της ψυχής, σα να θέλει να ξορκίσει το κακό.