Η διεθνής προστασία κατά τη διαδικασία παροχής ασύλου μέσα από τη νομολογία του ΔΕΕ

Transcript

1 Η διεθνής προστασία κατά τη διαδικασία παροχής ασύλου μέσα από τη νομολογία του ΔΕΕ

2 Περιεχόμενα - Εισαγωγή - Υποδοχή αιτούντων διεθνή προστασία - Δουβλίνο και Μετεγκατάσταση - Διαδικασίες και Κράτηση - Αναγνώριση καθεστώτος διεθνούς προστασίας

3 Εισαγωγή: Λίγα λόγια για το κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου Αρ. 18 ΧΘΔ δικαίωμα στο άσυλο. Τηρουμένων των κανόνων της σύμβασης της Γενεύης. Ο χάρτης κατέστη νομικά δεσμευτικός με τη Συνθήκη της Λισσαβόνας. Αρ. 78 ΣΛΕΕ κοινό σύστημα ασύλου υπό το φως της Γενεύης (C-31/09). Αναρμοδιότητα ΔΕΕ για ευθεία ερμηνεία της Σύμβασης της Γενεύης, ωστόσο στις αιτιολογικές σκέψεις της οδηγίας 2004/83 η Γενεύη θεωρείται ακρογωνιαίος λίθος. (C-481/13) Η ΕΣΔΑ δεν εγγυάται το δικαίωμα ασύλου, το κράτος απέλασης οφείλει να αποτρέπει την απομάκρυνση προσώπου. Αρχή της μη επαναπροώθησης, ρητή αναφορά στην οδηγία για την αναγνώριση υπηκόων τρίτων χωρών ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας: οδηγία 2004/83/ΕΚ η οποία καταργήθηκε από την 2011/95/ΕΕ.

4 Συνθήκες υποδοχής Οδηγία 2013/32: Με την είσοδο του πολίτη τρίτης χώρας και από τη στιγμή που εκφράζει βούληση για διεθνή προστασία υποβάλλεται σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης: 1) καταγραφή προσωπικών στοιχείων, 2) εξακρίβωση ταυτότητας και ιθαγένειας, 3) ιατρικός έλεγχος- περίθαλψη- ψυχοκοινωνική υποστήριξη, 4) ενημέρωση για τα δικαιώματα, 5) διάγνωση ευάλωτων ομάδων 6) παραπομπή για εκκίνηση διαδικασίας αίτησης διεθνούς προστασίας. Η οδηγία αυτή εφαρμόζεται και στους αιτούντες που υπάγονται στον κανονισμό 343/2003 Δουβλίνο ΙΙ. (C-179/11)

5 ΟΔΗΓΙΑ 2003/9/ΕΚ Εφαρμογή της Οδηγίας στις υποθέσεις C-79/13 και C-179/11 Οι ως άνω αποφάσεις αναφέρονται στα δικαιώματα που έχουν οι αιτούντες άσυλο κατά την πρόσβασή τους στο έδαφος υποδοχής καθώς και στις υποχρεώσεις που ενέχουν τα κράτη υποδοχής απέναντί τους. Κατάλληλες συνθήκες υποδοχής άμα τη υποβολή της αιτήσεως ασύλου Ενημέρωση των αιτούντων άσυλο μέσα σε διάστημα 15 ημερών από την αίτησή τους, για τις τυχόν παροχές που προβλέπονται και για τις υποχρεώσεις που έχουν έναντι του κράτους υποδοχής.

6 ΟΔΗΓΙΑ 2003/9/ΕΚ Εφαρμογή της Οδηγίας στις αποφάσεις C-79/13 και C-179/11 (συνέχεια) Δικαίωμα παραμονής στο κράτος μέλος όσο διαρκεί η διαδικασία εξετάσεως της αιτήσεώς τους Ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη μέλη Επαρκές βοήθημα έτσι ώστε να μπορέσει να διατηρηθεί η οικογενειακή ενότητα των αιτούντων άσυλο Κατάλληλο βιοτικό επίπεδο από απόψεως υγείας και αυτοσυντήρησης

7 Σύστημα Δουβλίνου Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 343/2003 «Δουβλίνο ΙΙ» Ένα μόνο κράτος μέλος είναι υπεύθυνο για την εξέταση μιας αίτησης ασύλου (νυν αρ 3παρ 1). Στόχος η αποφυγή της αποστολής των αιτούντων άσυλο από τη μια χώρα στην άλλη και η αποτροπή της κατάχρησης του συστήματος με την υποβολή περισσοτέρων αιτήσεων ασύλου από ένα μόνο άτομο. Κριτήρια: 1. Ασυνόδευτοι ανήλικοι (νυν αρ8 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ) 2. Αρχή ενότητας οικογένειας (νυν αρ 9-11) 3. Έκδοση αδειών διαμονής ή θεωρήσεων (νυν αρ 12) 4. Παράνομη είσοδος ή διαμονή σε κράτος μέλος (νυν αρ 13) C-490/16 A.S. και C-646/16 Jafari 5. Νόμιμη είσοδος σε κράτος μέλος (νυν αρ 14) 6. Αίτηση στο χώρο διεθνούς αερολιμένα (νυν αρ 15)

8 Εξαιρέσεις : Δυσκολία εντοπισμού υπεύθυνου κράτους μέλους ευθύνη κράτους που αιτείται πρώτη φορά (νυν αρ 3παρ 2) Εξέταση από άλλο κράτος για λόγους ανθρωπιστικούς (ανθρωπιστική ρήτρα, νυν αρ 17 παρ 2) Εξέταση αίτησης όταν δεν είναι υπεύθυνο με βάση τα κριτήρια (ρήτρα κυριαρχίας, νυν αρ 17 παρ1 )

9 Παθογένεια Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ Το πρόβλημα των νοτίων χωρών Παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων (αμάχητο τεκμήριο ασφαλούς τρίτης χώρας καθίσταται μαχητό) C-411/10 Ν.S και C-493/10 M.E Απόφαση δικαστηρίου : Σε περίπτωση κατά την οποία υφίσταται σοβαρός κίνδυνος συστημικών πλημμελειών όσον αφορά τη διαδικασία χορήγησης ασύλου και τις συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο στο υπεύθυνο κράτος μέλος, που συνεπάγεται την απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση, κατά την έννοια του άρθρου 4 ΧΘΔΕΕ ή του 3 ΕΣΔΑ, των αιτούντων άσυλο που μεταφέρονται στην επικράτεια αυτού του κράτους μέλους, η μεταφορά αυτή αντιβαίνει στην εν λόγω διάταξη (σκ 88 Μ.Ε). Επίσης, αποφαίνεται ότι το δίκαιο της Ένωσης δεν επιτρέπει την εφαρμογή αμάχητου τεκμηρίου περί του ότι το κράτος μέλος, το οποίο ορίζεται ως υπεύθυνο βάσει του Κανονισμού 343/2003, σέβεται τα θεμελιώδη δικαιώματα (σκ. 105 Μ.Ε).

10 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 604/2013 «Δουβλίνο ΙΙΙ» Περισσότερες εγγυήσεις για τους αιτούντες: 1. Διεύρυνση κύκλου οικογένειας 2. Εξαίρεση στη μεταφορά αιτούντος C-4/11 Puid (το προσδιορίζον κράτος εξέτασε αίτηση ασύλου λόγω συστημικών πλημμελειών και κινδύνου παραβίασης άρθρου 3 ΕΣΔΑ) 3. Δικαίωμα ενημέρωσης 4. Προσωπική συνέντευξη 5. Περισσότερες εγγυήσεις για ανήλικους/αυξημένη προστασία για παιδιά και μέλη οικογενειών 6. Δυνατότητα δωρεάν δικαστικής συνδρομής κατόπιν αιτήματος 7. Δικαίωμα προσφυγής κατά απόφασης μεταφοράς σε άλλη χώρα της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας αναστολής Προθεσμίες: παρέλευση 6μηνης προθεσμίας συνεπάγεται μεταβίβαση ευθύνης κράτους μέλους C-201/16 Shiri Απόφαση δικαστηρίου : Εάν η μεταφορά δεν πραγματοποιηθεί εντός της εξάμηνης προθεσμίας, η ευθύνη μεταβιβάζεται αυτοδικαίως στο κράτος μέλος όπου υποβλήθηκε το αίτημα αναλήψεως (εν προκειμένω, στην Αυστρία), χωρίς να απαιτείται η απόρριψη από το υπεύθυνο κράτος μέλος (εν προκειμένω, τη Βουλγαρία) της αναδοχής ή εκ νέου αναλήψεως του ενδιαφερομένου προσώπου. Εξάλλου, το δικαστήριο κρίνει ότι ο αιτών διεθνή προστασία πρέπει να μπορεί να επικαλεσθεί την παρέλευση της εξάμηνης προθεσμίας. Τούτο ισχύει ανεξαρτήτως του αν η προθεσμία αυτή παρήλθε πριν ή μετά την έκδοση της αποφάσεως περί μεταφοράς. Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να προβλέπουν προς τούτο αποτελεσματικό και ταχύ ένδικο βοήθημα.

11 Προσφυγή Εύρος δικαστικού ελέγχου, όταν ασκείται προσφυγή εκ μέρους του αιτούντος άσυλο κατά της πράξης της διοικητικής αρχής που έχει απορρίψει την αίτηση ασύλου και διατάσσει τη μεταφορά στο αρμόδιο κατά τον Κανονισμό κράτος μέλος. C- 394/12 Abdullahi υπό Δουβλίνο ΙΙ - μπορεί να επικαλεστεί μόνο την ύπαρξη συστημικών πλημμελειών, όχι την εσφαλμένη εφαρμογή των κριτηρίων (βλ. αρ 19παρ2 Κανονισμού) C- 155/15 Karim υπό Δουβλίνο ΙΙΙ ο αιτών άσυλο μπορεί να ελέγξει και την εσφαλμένη εφαρμογή του Κανονισμού, δηλαδή άσκηση ελέγχου και για τα πραγματικά και για τα νομικά στοιχεία της απόφασης (βλ νυν αρ 27παρ1 Κανονισμού)

12 Μετεγκατάσταση C-643/15 και C-647/15 Προσφυγές Σλοβακίας και Ουγγαρίας κατά Συμβουλίου Το Δικαστήριο απορρίπτει τις προσφυγές των χωρών κατά της Απόφασης (ΕΕ) 2015/1601 του Συμβουλίου, της 22ας Σεπτεμβρίου 2015, για τη θέσπιση προσωρινών μέτρων στον τομέα της διεθνούς προστασίας προκειμένου να βοηθήσει την Ιταλία και την Ελλάδα στην αντιμετώπιση της μαζικής εισροής μεταναστών.

13 Διαδικασίες Δικαίωμα Πραγματικής Προσφυγής - Άρθρο 46 οδηγίας 2013/32/ΕΕ (πρώην άρθρο 39 Οδηγίας - Άρθρο 47 ΧΘΔ 2005/85/ΕΚ) Δικαίωμα ακροάσεως Το ΔΕΕ έκρινε ότι όταν μία εθνική ρύθμιση προβλέπει δύο αυτοτελείς και διαδοχικές διαδικασίες για την εξέταση της αιτήσεως αναγνώρισης ιδιότητας του πρόσφυγα και της αιτήσεως για την παροχή επικουρικής προστασίας, αντιστοίχως, τότε το δικαίωμα ακροάσεως πρέπει να παρέχεται εξίσου και στις δύο διαδικασίες (C-560/14).

14 Το Δικαστήριο έκρινε ότι εθνικό δικαστήριο δύναται να απορρίπτει χωρίς προηγούμενη ακρόαση προδήλως αβάσιμες προσφυγές κατά πρωτοβάθμιων αποφάσεων που απορρίπτουν αίτηση διεθνούς προστασίας (C-348/16). Ανασταλτικό αποτέλεσμα προσφυγής Το δικαστήριο έκρινε ότι η έλλειψη ανασταλτικού αποτελέσματος προσφυγής κατά αποφάσεως, η εκτέλεση της οποίας δεν είναι ικανή να εκθέσει τον υπήκοο τρίτης χώρας σε κίνδυνο να υποστεί μεταχείριση αντίθετη προς το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ,δεν συνιστά προσβολή του δικαιώματος αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας (C-239/14).

15 Ένδικη προστασία κατά προπαρασκευαστικών αποφάσεων Το δικαστήριο απεφάνθη ότι η μη δυνατότητα άσκησης αυτοτελούς προσφυγής κατά απόφασης αρμόδιας εθνικής αρχής περί εξετάσεως της βασιμότητας ασύλου με εφαρμογή ταχείας διαδικασίας δεν συνιστά προσβολή του δικαιώματος πραγματικής προσφυγής (C-69/10).

16 ΚΡΑΤΗΣΗ Κράτηση αιτούντος άσυλο (άρθρο 26 οδηγίας 2013/32/ΕΕ και άρθρο 8 οδηγίας 2013/33/ΕΕ : Κανείς δεν υποβάλλεται σε κράτηση για το λόγο και μόνο ότι είναι αιτών άσυλο. Κράτηση ενόψει απομάκρυνσης (Οδηγία 2008/115/ΕΚ): Όταν η απορριπτική της αίτησης ασύλου απόφαση καθίσταται τελεσίδικη,τότε εκκινεί η διαδικασία απομάκρυνσης, και ενδεχομένως η κράτηση σε περίπτωση που δεν δύνανται να να εφαρμοστούν άλλα επαρκή ή ηπιότερα μέτρα. Σχόλιο: η κράτηση στη διάρκεια της προετοιμασίας της επιστροφής και η κράτηση των αιτούντων άσυλο ταυτίζεται σε πολλά σημεία, καθώς πολλοί αλλοδαποί, αφού περάσουν από τη διαδικασία υποδοχής και ταυτοποίησης και δεν εκφράσουν άμεσα επιθυμία υποβολής αιτήματος ασύλου, παραπέμπονται στις αρμόδιες αρχές για να υπαχθούν σε διαδικασίες επιστροφής και υποβάλλουν αίτηση παροχής διεθνούς προστασίας ενόσω κρατούνται, εν αναμονή της επιστροφής τους.

17 C 473 κ 474/13 και C 514/13 C 146/14 Κράτηση ενόψει απομάκρυνσης (Οδηγία 2008/115/ΕΚ) Ερμηνεία του αρ. 16 παρ. 1 της οδηγίας 2008/115/ΕΚ: Η κράτηση των παρανόμως διαμενόντων πρέπει να γίνεται σε ειδικές εγκαταστάσεις κράτησης. Τα ομοσπονδιακά κράτη δεν οφείλουν να διατηρούν τέτοιες εγκαταστάσεις σε κάθε ομόσπονδο κράτος, οι αρχές τους ωστόσο πρέπει να μπορούν να τοποθετούν κρατούμενους σε εγκαταστάσεις στην επικράτεια άλλου ομόσπονδου κράτους. Δεν επιτρέπεται να γίνεται σε σωφρονιστικό κατάστημα μαζί με κρατουμένους του κοινού δικαίου έστω και αν ο εν λόγω υπήκοος συναινεί στην κράτηση αυτή. Ερμηνεία του άρθρου 15 της οδηγίας 2008/115 σχετικά με την παράταση της κράτησης: Η συνέχιση της κράτησης αποφασίζεται με πράξη πραγματικώς και νομικώς αιτιολογημένη. Η Δικαστική αρχή αποφαινόμενη επί αιτήματος παράτασης κράτησης πρέπει να είναι σε θέση να αποφαίνεται επί κάθε κρίσιμου πραγματικού και νομικού στοιχείου Μόνο το γεγονός ότι ο ενδιαφερόμενος πολίτης τρίτης χώραςδεν διαθέτει έγγραφα ταυτότητας δεν μπορεί να δικαιολογήσει παράταση της κράτησής του.

18 Χαρακτηριστικά δικαιούχου διεθνούς προστασίας Εφαρμογή άρθρου 1 παρ.2 Σύμβασης της Γενεύης 1951 Παντός προσώπου όπερ συνεπεία γεγονότων [ ]και δεδικαιολογηµένου φόβου διώξεως λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων ευρίσκεται εκτός της χώρας της οποίας έχει την υπηκοότητα και δεν δύναται ή, λόγω του φόβου τούτου, δεν επιθυµεί να απολαύη της προστασίας της χώρας ταύτης [ ] δεν δύναται ή, λόγω του φόβου τούτου, δεν επιθυµεί να επιστρέψη εις ταύτην Εφαρμογή της οδηγίας 2011/95 (Υπόθεση Salahadin Adbula) Εφαρμογή άρθρου 18 της Οδηγίας 2011/95-επικουρική προστασία Δεν εμπίπτουν στην έννοια του πρόσφυγα, όμως χρήζουν προστασίας λόγω σοβαρού κινδύνου της σωματικής ακεραιότητας στη χώρα καταγωγής.

19 ...δεδικαιολογηµένου φόβου διώξεως λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων Άρθρο 4 παρ.3γ Οδηγία 2011/95/ΕΕ (C-199,200,201/12) Έννοια ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας ως σύνολο που γίνεται αντιληπτό ως τέτοιο από κοινωνικό περιβάλλοντα χώρο Έννοια δικαιολογημένου φόβου Έννοια πράξης δίωξης- αφορά και την εξωτερίκευση σεξουαλικού ή θρησκευτικού προσανατολισμού (C-71,C-99/11) C-148/13: αποδεικτικά μέσα και χρονικό στάδιο προβολής ισχυρισμού που δικαιολογεί βάσιμο φόβο (C-473/16)

20 Επικουρική Προστασία (άρθρο 15 παρ. 1γ Οδηγίας 2004/83/ΕΚ) C-465/07 Yπόθεση Εlgafaji Η έννοια της βλάβης, καθόσον συνίσταται σε «σοβαρή και προσωπική απειλή κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας», αναφέρεται σε ένα γενικότερο κίνδυνο βλάβης και αφορά ευρύτερα σε «απειλή (...) κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας» αμάχου και όχι σε συγκεκριμένες πράξεις βίας. Έννοια αδιάκριτης βίας C-285/12 Υπόθεση Diakite H ύπαρξη εσωτερικής ένοπλης σύρραξης του στοιχ. γ του άρθρου 15 της οδηγίας πρέπει να γίνεται δεκτή όταν οι τακτικές δυνάμεις ενός κράτους συγκρούονται με μία ή περισσότερες ένοπλες ομάδες ή όταν δύο ή περισσότερες ένοπλες ομάδες συγκρούνται μεταξύ τους, χωρίς να είναι αναγκαίο να είναι δυνατός ο χαρακτηρισμός της συρράξεως αυτής ως ένοπλης συρράξεως μη διεθνούς χαρακτήρα, κατά το ανθρωπιστικό δίκαιο(αρ 3 Συμβ. Γενεύης 1949)

21 Ρήτρες αποκλεισμού (άρθρο 1στ Σύμβασης της Γενεύης και 12 παρ.2 Οδηγίας) C-57/09, C- 101/09 και C-31/09 (Βolbol) Σε κάθε περίπτωση απαιτείται αξιολόγηση των συγκεκριμένων περιστάσεων Προϋποτίθεται καταλογισμός ατομικής ευθύνης στον αιτούντα Δεν εξετάζεται αν ο αιτών συνιστά ενεστώτα κίνδυνο για κράτος μέλος υποδοχής ούτε γίνεται έλεγχος της αρχής της αναλογικότητας εν προκειμένω C-364/11(El Kott) Ενδιαφέρει η πραγματική, όχι η δυνητική προστασία από την UNRWA Η προηγούμενη χρήση αυτής της προστασίας δεν αποκλείει την χορήγηση της προστασίας του άρθρου 1 παρ.2 της Σύμβασης της Γενεύης

22 Παύση καθεστώτος πρόσφυγα (άρθρο 11 της οδηγίας 2004/83/ΕΚ) C /08 Παύει να ισχύει λόγω ουσιαστικής και μη προσωρινής μεταβολής των συνθηκών στο οικείο τρίτο κράτος Ad hoc εξέταση υφισταμένων συνθηκών Δεν αποκλείεται από καθεστώς επικουρικής προστασίας Προκειμένου να διατηρήσει την ιδιότητα του πρόσφυγα, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να προβάλει περιστάσεις διαφορετικές από εκείνες συνεπεία των οποίων του χορηγήθηκε αρχικά το καθεστώς πρόσφυγα