ΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙ ΚΑΙ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙΙ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΜΣ ΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΠΟΥΔΕΣ-ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΧΩΡΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙ ΚΑΙ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙΙ Επιμέλεια: ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ Υπεύθυνος καθηγητής: ΜΑΝΩΛΗΣ ΠΕΡΑΚΗΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 3 1. ΔΙΕΘΝΗ ΚΕΙΜΕΝΑ 3 2. ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 4 Β) ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗ ΘΕΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΔΟΥΒΛΙΝΟΥ 6 Γ) Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙ (343/2003) 6 1. ΤΟ ΒΑΣΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ 6 a. Ασυνόδευτοι Ανήλικοι (άρθρο 6) 7 b. Αρχή ενότητας οικογένειας (άρθ. 7-8) 7 c. Έκδοση αδειών διαμονής ή θεωρήσεων (άρθ. 9) 7 d. Παράνομη είσοδος ή διαμονή σε κράτος μέλος (άρθ. 10) 8 e. Νόμιμη είσοδος σε κράτος μέλος (άρθ. 11) 8 f. Αίτηση στο χώρο διεθνούς διέλευσης αερολιμένα (άρθ. 12) 8 2. ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙ 9 a. Το πρόβλημα των νότιων χωρών 9 b. Παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων 11 Δ) Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙΙ (604/2013) ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΟΥ ΕΠΕΡΧΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ/ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙΙ 16 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 21 2

3 Α) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Όπως είναι γενικά παραδεκτό στη διεθνή έννομη τάξη, τα ζητήματα παροχής ασύλου ανήκουν κατ αρχήν στη σφαίρα κυριαρχίας του εκάστοτε κράτους. Κάθε κράτος ρυθμίζει τον τρόπο, τη διαδικασία και τις προϋποθέσεις για την παροχή ασύλου σε οποιονδήποτε αιτούντα, σύμφωνα με την αρχή της κρατικής κυριαρχίας. Ωστόσο, στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρόλο που εκπροσωπούνται από διαφορετικές «νομοθετικές παραδόσεις» σχετικά με τα μέσα και τις διαδικασίες εξέτασης των αιτημάτων για την παροχή διεθνούς προστασίας, έχει καταβληθεί προσπάθεια για τη διαμόρφωση κοινών αξιών και αρχών προς τη δημιουργία των θεμελίων ενός Ευρωπαϊκού Δικαίου Ασύλου. 1 Άλλωστε και με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ τέθηκαν για πρώτη φορά οι βάσεις για τη συνεργασία των κρατών μελών στο πλαίσιο του «τρίτου πυλώνα», αποσκοπώντας μακροπρόθεσμα στη θέσπιση ενός ενιαίου χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης ΔΙΕΘΝΗ ΚΕΙΜΕΝΑ Αρχικά, το πρώτο βασικό νομοθετικό κείμενο σχετικά με την παροχή ασύλου ήταν η Σύμβαση της Γενεύης της 28 ης Ιουλίου 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων, σύμβαση του διεθνούς δικαίου, στην οποία έχουν προσχωρήσει όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η σύμβαση κυρώθηκε από την Ελλάδα με τον ν.δ. 3989/1959. Τη Σύμβαση συμπληρώνει το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης της 31 ης Ιανουαρίου 1967, με το οποίο θεσπίζεται για πρώτη φορά η αρχή της μη επαναπροώθησης, που μεταφέρθηκε στην ελληνική έννομη τάκη με τον α.ν. 389/1968. Στα διεθνή κείμενα συγκαταλέγεται και η Σύμβαση του Δουβλίνου 3, που υπογράφηκε στις 15/06/1990 και ίσχυσε αρχικά μεταξύ 12 συμβαλλομένων κρατών: Βελγίου, Δανίας Γαλλίας, Γερμανίας, Ελλάδας, Πορτογαλίας, Ιταλίας, Ισπανίας, Λουξεμβούργου, Ολλανδίας Ιρλανδίας και Ηνωμένου Βασιλείου. Στην ελληνική έννομη τάξη μεταφέρθηκε με τον κυρ. ν. 1996/ Το 1997 προσχώρησαν στη Σύμβαση η Αυστρία και η Σουηδία, ενώ το 1998 προσχώρησε και η Φινλανδία. H «ιδέα» πίσω από τη Σύμβαση ήταν η μείωση της μετακίνησης των αιτούντων άσυλο εντός της Ευρώπης και η αποφυγή της αιτήματος στη χώρα προτίμησης του εκάστοτε αιτούντος (asylum shopping), καθώς στα πλαίσια της Σύμβασης τα κράτη αναγνώρισαν μεν τη σημασία της αναγνώρισης ενός δικαιώματος στο άσυλο, 1 Βλ. Β. ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ, Συνθήκη ΣΕΕ και ΣΛΕΕ, Κατ άρθρο ερμηνεία, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2012, σελ. 452 επ. 2 Βλ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Το άσυλο και η μετανάστευση μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, ΕΕΕυρΔ 4:2010, σελ. 499 επ. 3 Βλ. ΑΝΝΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΟΥ, ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ, Η διαχείριση του ασύλου στην Ευρώπη: η αναθεώρηση του Δουβλίνου Ι και η περίπτωση της Ελλάδας, ΕφαρμογέςΔΔ Ι/2011, σελ. 22 επ. 4 Βλ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΒΛ. ΒΡΕΛΛΗΣ, Δίκαιο Αλλοδαπών, Β έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2003, σελ

4 υποστήριξαν ωστόσο πως ο αιτών θα πρέπει να έχει απλώς το δικαίωμα να αναζητά διεθνή προστασία και όχι να εκφράζει συγκεκριμένη προτίμηση ως προς το ποια χώρα θα προτιμούσε να του προσφέρει την προστασία αυτή. Παρά το γεγονός πως συμβαλλόμενα κράτη στη Σύμβαση του Δουβλίνου ήταν (αποκλειστικά) κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Σύμβαση εντάσσεται στα διεθνή κείμενα σχετικά με το άσυλο, καθώς στα πλαίσια αυτής τα κράτη μέλη επιθυμούσαν να εγκαθιδρύσουν μια διακυβερνητική συνεργασία, χωρίς να δεσμευτούν σε μεγαλύτερο βαθμό από τη δέσμευση στα πλαίσια μιας διεθνούς σύμβασης. 2. ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Όσον αφορά τις εργασίες της Κοινότητας (και μεταγενέστερα της Ένωσης) σχετικά με μια ευρωπαϊκή πολιτική για το άσυλο, αξιοσημείωτη είναι η Σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Τάμπερε στις 15 και 16 Οκτωβρίου 1999, όπου και αποφασίστηκε η Ένωση να εργασθεί προκειμένου να θεσπισθεί το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου (ΚΕΣΑ) 5, που βασίζεται στο διεθνές δίκαιο, και κυρίως στη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων, αλλά και να καταστεί ικανή να ανταποκρίνεται στις ανθρώπινες ανάγκες με βάση την αλληλεγγύη. Η πρώτη αυτή φάση του ΚΕΣΑ στόχευε κυρίως στην εναρμόνιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με το άσυλο, σε βάση κοινών ελάχιστων κανόνων. 6 Ωστόσο, η διαδικασία λήψης αποφάσεων στον τομέα του ασύλου με ομοφωνία, όπως ίσχυε πριν την εφαρμογή της Συνθήκης της Λισαβόνας, στάθηκε εμπόδιο στην πραγματική υλοποίηση των στόχων που έθεσε η Σύνοδος του Τάμπερε. Ακολούθησε το πολυετές Πρόγραμμα της Χάγης, που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 4 ης και 5 ης Νοεμβρίου Το πρόγραμμα αυτό περιλάμβανε δέκα νέες προτεραιότητες της Ένωσης για την περαιτέρω ενίσχυση του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης μέχρι το Στις 10 αυτές νέες προτεραιότητες- στόχους συμπεριλαμβάνονταν η ενίσχυση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της ιθαγένειας, η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, ο καθορισμός μιας ισόρροπης αντιμετώπισης της μετανάστευσης, η διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης 7, τη μεγιστοποίηση των θετικών συνεπειών της μετανάστευσης 8, η επίτευξη ικανοποιητικής ισορροπίας μεταξύ της προστασίας του ιδιωτικού βίου και της ασφάλειας (κατά τη μεταβίβαση πληροφοριών), η διαμόρφωση στρατηγικής αντίληψης σχετικά με το οργανωμένο έγκλημα, η κατανομή των αρμοδιοτήτων και η μέριμνα για την αλληλεγγύη, η εγγύηση πραγματικού χώρου δικαιοσύνης, αλλά και η θέσπιση κοινής διαδικασίας σε θέματα ασύλου, υποβάλλοντας πρόταση οδηγίας 5 Η δημιουργία του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου περιλαμβάνει τέσσερις κατηγορίες προστασίας: το καθεστώς του πρόσφυγα, το καθεστώς της επικουρικής προστασίας, το καθεστώς προσωρινής προστασίας και το καθεστώς του αιτούντος. 6 ΒΛ. Γ.-Ε. ΚΑΛΑΒΡΟΣ, Θ. Γ. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ, Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Τόμος ΙΙ- Ουσιαστικό Δίκαιο, 2 η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2013, σελ. 81 επ. 7 Στα πλαίσια υλοποίησης του στόχου αυτού δημιουργήθηκε και ο Οργανισμός Frontex. 8 Μέσω της προσπάθειας καθορισμού ενός ευρωπαϊκού πλαισίου κοινωνικής ενσωμάτωσης. 4

5 σχετικά με το καθεστώς του μακροχρόνιου διαμένοντος και προτείνοντας τη θέσπιση κοινής, εναρμονισμένης και αποτελεσματικής διαδικασίας σε θέματα ασύλου. Ιδιαίτερη μέριμνα δόθηκε στην προσπάθεια θέσπισης κοινής διοικητικής διαδικασίας με στόχο την από κοινού διεκπεραίωση των αιτημάτων ασύλου. Στα πλαίσια του Προγράμματος της Χάγης διατυπώθηκε μάλιστα η άποψη πως η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να στοχεύει στην παροχή συνδρομής στις τρίτες χώρες στην προσπάθειά τους να βελτιώσουν την ικανότητά τους για την προστασία των προσφύγων, καθώς άλλωστε τα ζητήματα παροχής διεθνούς προστασίας είναι θεμελιώδους σημασίας και στις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ με τρίτες χώρες. Το 2003, η Σύμβαση του Δουβλίνου αντικαταστάθηκε από τον Κανονισμό 343/2003, γνωστός ως Δουβλίνο ΙΙ. Στον Κανονισμό του Δουβλίνου έχουν προσχωρήσει και η Νορβηγία, η Ισλανδία, η Ελβετία και το Λιχτενστάιν. Σκοπός του κανονισμού αυτού ήταν ο προσδιορισμός, το συντομότερο δυνατόν, του κράτους μέλους που ήταν υπεύθυνο για την εξέταση μιας αίτησης ασύλου, αλλά και ο καθορισμός λογικών προθεσμιών για κάθε στάδιο της διαδικασίας προσδιορισμού του υπεύθυνου κράτους μέλους. Δεδομένου πως η επίτευξη των στόχων του κανονισμού (κυρίως η θέσπιση κριτηρίων για τον καθορισμό του υπεύθυνου κράτους μέλους) είναι αδύνατον να υλοποιηθεί μόνο από τα κράτη μέλη, αλλά σε ενωσιακό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να θεσπίσει μέτρα σύμφωνα με τη θεμελιώδη αρχή της επικουρικότητας. Παράλληλα, ο κανονισμός αποσκοπεί στην αποτροπή της κατάχρησης των διαδικασιών ασύλου που συνιστούν οι πολλαπλές αιτήσεις (refugees in orbit). Ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ τροποποιήθηκε με τον Κανονισμό 604/2013 (Δουβλίνο ΙΙΙ), που ισχύει από την 01/01/2014. Στα πλαίσια του ενωσιακού δικαίου, το σύστημα παροχής διεθνούς προστασίας ρυθμίζεται από το «Σύστημα του Δουβλίνου», ένα σύστημα ενωσιακών νομοθετικών κειμένων, με βασικό νομοθέτημα τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ (νυν Δουβλίνο ΙΙΙ). Το Σύστημα του Δουβλίνου, εκτός από τον ομώνυμο Κανονισμό, περιλαμβάνει τον Κανονισμό 2725/2000, γνωστό ως Κανονισμό Eurodac, για τον καθορισμό του κράτους μέλους στο οποίο εισήλθε για πρώτη φορά ο αιτών άσυλο. Πιο συγκεκριμένα, το σύστημα Eurodac αποτελεί μια ηλεκτρονική βάση για την τακτοποίηση, αντιπαραβολή αι διαβίβαση δακτυλικών αποτυπωμάτων, που διευκολύνουν τον έλεγχο παράτυπης εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά επιτρέπει και στα κράτη μέλη να καθορίσουν άμεσα ποια χώρα είναι υπεύθυνη για την επεξεργασία του αιτήματος ασύλου και να μεταφέρουν τον αιτούντα άσυλο στη χώρα αυτή. 9 Το Σύστημα συμπληρώνεται από δύο κανονισμούς εφαρμογής της Επιτροπής, τον Κανονισμό 1560/2003 (Κανονισμός εφαρμογής Δουβλίνο ΙΙ) και τον Κανονισμό 407/2002 (Κανονισμός εφαρμογής Eurodac). Τέλος, στο Σύστημα συγκαταλέγεται και ο Κανονισμός 2007/2004 περί της δημιουργίας της Frontex. 9 Καθώς υπεύθυνο κράτος μέλος για την εξέταση της αίτησης ασύλου είναι καταρχήν η πρώτη χώρα εισόδου του αιτούντος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 5

6 Β) ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗ ΘΕΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΔΟΥΒΛΙΝΟΥ Όπως προαναφέρθηκε, η Σύμβαση του Δουβλίνου αλλά και οι μεταγενέστεροι Κανονισμοί Δουβλίνο ΙΙ (343/2003) και Δουβλίνο ΙΙΙ (604/2013) για τον καθορισμό του υπεύθυνου κράτους για την εξέταση της αίτησης παροχής ασύλου που υποβάλλεται σε κράτος μέλος από υπήκοο τρίτης χώρας στόχο είχαν να αντιμετωπίσουν διάφορα προβλήματα που είχαν δημιουργηθεί, πριν την ισχύ των κειμένων αυτών. Καταρχάς, η βασική προτεραιότητα και πολιτική ήταν οι χώρες που είχαν δεχθεί τις μεγαλύτερες κοινότητες προσφύγων και μεταναστών (κατά βάση οι βόρειες χώρες), όπως η Αγγλία, η Γερμανία, η Ολλανδία ή η Γαλλία να υποστούν μικρότερες πιέσεις, καθώς λόγω των συνθηκών ζωής σε αυτές, οι πρόσφυγες τις «προτιμούσαν» για να εξετάσουν την αίτηση τους. Δεύτερο πρόβλημα αποτελούσε το asylum shopping, το γεγονός δηλαδή ότι οι αιτούντες άσυλο επέλεγαν την χώρα στην οποία θα υπέβαλαν αίτηση, αναζητώντας το κράτος με το ευνοϊκότερο σύστημα, έτσι ώστε να έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνει δεκτή η αίτηση τους. Τέλος, πρόβλημα αποτελούσαν και οι refugees in orbit (πρόσφυγες σε τροχιά), το φαινόμενο δηλαδή, κατά το οποίο οι πρόσφυγες υπέβαλλαν ταυτόχρονα ή διαδοχικά αιτήσεις παροχής ασύλου σε περισσότερα κράτη μέλη, προκειμένου να αυξήσουν τις πιθανότητες να γίνει δεκτή η αίτηση τους αλλά και για να παρατείνουν τη διαμονή τους εντός της Ένωσης. Γ) Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙ (343/2003) 1. ΤΟ ΒΑΣΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ 10 Ακριβώς για να αντιμετωπισθούν τα παραπάνω προβλήματα 11 ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ, όπως ακριβώς και το Δουβλίνο ΙΙΙ,ακολουθούν την αρχή ότι ένα μόνο κράτος είναι αρμόδιο για την εξέταση της αίτησης (άρθ. 3 1). Το κράτος αυτό υποδεικνύεται με βάση τα κριτήρια, που θέτει ο Κανονισμός 12 και είναι 10 Βλ. επίσης ΚΑΛΑΒΡΟΣ Γ.- Ε., ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ Θ., Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ουσιαστικό δίκαιο, Τόμος ΙΙ, 2 η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2013, σελ , αναλυτικά τα κριτήρια του Καν. σε Ι. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Η πολιτική ασύλου και ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ και ΙΙΙ, Συλλογικός τόμος και εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο με θέμα «Εξελίξεις και Προκλήσεις στον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης της ΕΕ», Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Έδρα Jean Monnet. Θεσσαλονίκη 14-16/02/ Δηλαδή στόχος είναι η αποφυγή της αποστολής των αιτούντων άσυλο από τη μια χώρα στην άλλη, αλλά επίσης η αποτροπή της κατάχρησης του συστήματος με την υποβολή περισσοτέρων αιτήσεων ασύλου από ένα μόνο άτομο. 12 Τα ίδια κριτήρια και με την ίδια σειρά τίθενται και στον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ. 6

7 αντικειμενικά και ιεραρχημένα, εφαρμοζόμενα σύμφωνα με τη σειρά παρουσίασής τους. Θα εφαρμόζονται ανάλογα με την κατάσταση που επικρατεί κατά τη στιγμή που ο αιτών το άσυλο υπέβαλε για πρώτη φορά την αίτησή του σε κράτος μέλος (άρθ. 5) 13 Τα κριτήρια αυτά μπορούν να συνοψισθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: την αρχή της οικογενειακής επανένωσης και την είσοδο και διαμονή στα κράτη μέλη της Ένωσης. Έτσι: a. Ασυνόδευτοι Ανήλικοι (άρθρο 6) 14 Εάν ο αιτών άσυλο είναι ασυνόδευτος ανήλικος 15, υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησής του είναι το κράτος μέλος στο οποίο ευρίσκεται νομίμως ένα μέλος της οικογένειάς του, εφόσον αυτό είναι προς το μείζον συμφέρον του ανηλίκου. Εάν δεν υπάρχει μέλος της οικογένειας, υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης είναι το κράτος μέλος στο οποίο ο ανήλικος υπέβαλε την αίτησή του για άσυλο. b. Αρχή ενότητας οικογένειας (άρθ. 7-8) 16 Για τους ενήλικους, εάν ένα μέλος της οικογένειας του αιτούντος έλαβε άδεια παραμονής σε κράτος μέλος ως πρόσφυγας ή εάν η αίτηση του εν λόγω ατόμου τελεί υπό εξέταση και εφόσον δεν έχει ληφθεί πρώτη απόφαση επί της ουσίας, 17 αυτό το κράτος μέλος είναι υπεύθυνο για την αίτηση ασύλου, υπό τον όρο ότι το επιθυμεί ο ενδιαφερόμενος. Επιπλέον, οι αιτήσεις ασύλου που υποβάλλονται ταυτόχρονα ή σε παραπλήσιες ημερομηνίες από πλείονα μέλη μιας οικογενείας μπορούν να εξετάζονται από κοινού (από το κράτος που ορίζεται ως υπεύθυνο με βάση τα κριτήρια του Κανονισμού για τον μεγαλύτερο αριθμό των μελών της οικογένειας ή διαφορετικά για την εξέταση της αίτησης του πλέον ηλικιωμένου ατόμου). c. Έκδοση αδειών διαμονής ή θεωρήσεων (άρθ. 9) 18 Το κράτος μέλος που χορήγησε στον αιτούντα ισχύοντα τίτλο διαμονής ή έγκυρη θεώρηση θα είναι υπεύθυνο για την αίτηση ασύλου. Εάν ο αιτών είναι κάτοχος περισσότερων αδειών ή θεωρήσεων που εκδόθηκαν από διαφορετικά κράτη μέλη, υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης ασύλου θα είναι το κράτος που εξέδωσε το έγγραφο με την μεγαλύτερη διάρκεια ή σε περίπτωση ίσης διάρκειας ισχύος με την απώτερη ημερομηνία λήξεως ισχύος. 13 Άρθρο 7 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 14 Άρθρο 8 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 15 Άγαμο πρόσωπο κάτω των 18 ετών, τα οποία εισέρχονται στο έδαφος των κρατών μελών χωρίς να συνοδεύονται από ενήλικα υπεύθυνο για αυτά, δυνάμει νόμου ή εθίμου και για όσο χρονικό διάστημα δεν τελούν πραγματικά υπό την μέριμνα υπεύθυνου ενήλικα περιλαμβάνονται οι ανήλικοι που αφέθηκαν ασυνόδευτοι, αφού εισήλθαν στο έδαφος των κρατών μελών. (άρθ. 2 στοιχ. η) 16 Άρθρο 9-11 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 17 Ο δεύτερος αυτός όρος είναι υποδεέστερος του πρώτου, δηλαδή αν ένα μέλος της οικογένειας του αιτούντος κατοικεί ως πρόσφυγας σε μία χώρα μέλος ενώ άλλο μέλος ως αιτών άσυλο σε δεύτερη χώρα, η αρμοδιότητα ανατίθεται στην πρώτη. 18 Άρθρο 12 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 7

8 Οι ίδιοι κανόνες ισχύουν εάν ο αιτών άσυλο είναι κάτοχος ενός ή περισσοτέρων τίτλων διαμονής που έχουν λήξει για διάστημα μικρότερο από πριν από δύο έτη ή μίας ή περισσοτέρων θεωρήσεων που έχουν λήξει για διάστημα μικρότερο από πριν από έξι μήνες, αλλά εφόσον ο αιτών άσυλο δεν έχει εγκαταλείψει το έδαφος των κρατών μελών. Εάν έχουν λήξει ήδη από διάστημα μεγαλύτερο από τα προαναφερθέντα και εφόσον δεν έχει εγκαταλείψει το έδαφος των κρατών μελών, υπεύθυνο είναι το κράτος μέλος στο οποίο υποβλήθηκε η αίτηση. d. Παράνομη είσοδος ή διαμονή σε κράτος μέλος (άρθ. 10) 19 Εάν ο αιτών διέβη παράνομα τα σύνορα ενός κράτους μέλους, αυτό το κράτος μέλος θα είναι υπεύθυνο να εξετάσει την αίτηση ασύλου. Η ευθύνη αυτή παύει να υφίσταται δώδεκα μήνες μετά την ημερομηνία κατά την οποία έλαβε χώρα η παράνομη διάβαση των συνόρων. Όταν ο αιτών άσυλο διέμεινε σε κράτος μέλος για μία συνεχή περίοδο τουλάχιστον πέντε μηνών πριν υποβάλει την αίτησή του, το κράτος μέλος αυτό είναι υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης. Εάν ο αιτών άσυλο διέμεινε για διάστημα τουλάχιστον πέντε μηνών σε πλείονα κράτη μέλη, υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης ασύλου είναι το κράτος μέλος της τελευταίας διαμονής. e. Νόμιμη είσοδος σε κράτος μέλος (άρθ. 11) 20 Εάν υποβάλλει αίτηση ασύλου υπήκοος τρίτης χώρας σε κράτος μέλος, όπου αυτός δεν υπόκειται σε υποχρέωση θεώρησης, υπεύθυνο είναι το κράτος μέλος υποβολής της αίτησης. f. Αίτηση στο χώρο διεθνούς διέλευσης αερολιμένα (άρθ. 12) 21 Εάν υπήκοος τρίτης χώρας υποβάλλει αίτηση ασύλου στο χώρο διεθνούς διέλευσης αερολιμένα κράτους μέλους, αυτό το κράτος μέλος είναι υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης. Εάν δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί το κράτος μέλος το οποίο είναι υπεύθυνο βάσει των κριτηρίων που απαριθμούνται, υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης είναι το πρώτο κράτος μέλος στο οποίο υποβλήθηκε η αίτηση ασύλου (άρθ. 13). 22 Ύστερα από αίτηση ενός άλλου κράτους μέλους, κάθε κράτος μέλος μπορεί να δεχθεί να διαπραγματευθεί μια αίτηση ασύλου για την οποία δεν είναι υπεύθυνο, 19 Άρθρο 13 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 20 Άρθρο 14 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 21 Άρθρο 15 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 22 Άρθρο 3 2 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 8

9 για λόγους ανθρωπιστικούς και βάσει, εν μέρει, οικογενειακών ή πολιτισμικών κριτηρίων, εφόσον οι ενδιαφερόμενοι συναινούν (ανθρωπιστική ρήτρα άρθ. 15) 23 Σε κάθε περίπτωση προβλέπεται η δυνατότητα του κράτους στο οποίο υποβάλλεται η αίτηση να την εξετάζει, ακόμα κι αν δεν είναι το υπεύθυνο κράτος με βάση τα κριτήρια που θέτει ο κανονισμός (ρήτρα κυριαρχίας άρθ. 3 2) 24 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ (άρθ ) 25 Το κράτος μέλος που έχει προσδιοριστεί ως υπεύθυνο για την αίτηση ασύλου πρέπει να αναδεχτεί τον αιτούντα και να εξετάσει την αίτηση. Εάν το κράτος μέλος στο οποίο έχει υποβληθεί αίτηση ασύλου θεωρεί ότι άλλη χώρα της ΕΕ είναι υπεύθυνη, μπορεί να απευθύνει προς αυτήν αίτημα αναδοχής της αίτησης εντός προθεσμίας τριών μηνών διαφορετικά η ευθύνη για την εξέταση του αιτήματος εμπίπτει στο ίδιο το κράτος. 26 Η αίτηση αναδοχής ή εκ νέου ανάληψης θα πρέπει να υποδεικνύει κάθε στοιχείο που επιτρέπει στο κράτος προς το οποίο απευθύνεται το αίτημα να προσδιορίσει εάν είναι πράγματι υπεύθυνο. Όταν το κράτος προς το οποίο απευθύνεται το αίτημα δέχεται την αναδοχή ή εκ νέου ανάληψη του ενδιαφερομένου προσώπου, αποστέλλεται στον αιτούντα αιτιολογημένη απόφαση που δηλώνει ότι η αίτησή του κρίνεται απαράδεκτη στο κράτος μέλος όπου υποβλήθηκε, και ότι υπάρχει υποχρέωση μεταφοράς του αιτούντος άσυλο στο κράτος μέλος που είναι υπεύθυνο. Αν το κράτος μέλος στο οποίο υποβλήθηκε η αίτηση αναδοχής δεν απαντήσει εντός δύο μηνών από την παραλαβή του αιτήματος ισοδυναμεί με αποδοχή του αιτήματος και συνεπάγεται την υποχρέωση αναδοχής του προσώπου. 2. ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙ a. Το πρόβλημα των νότιων χωρών Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ έχει επιτύχει τον στόχο του, αν υποθέσουμε ότι ο βασικός σκοπός ήταν να μεταθέσει μέρος (ή και όλο) το βάρος της εξέτασης των αιτημάτων ασύλου στην περιφέρεια της Ένωσης. Εάν, όμως, ο στόχος ήταν ο εξορθολογισμός του συστήματος ασύλου στην Ευρώπη, τότε μάλλον έχει αποτύχει. Κι αυτό γιατί επί της ουσίας μετατράπηκε στην πλέον εμβληματική ένδειξη της αυξανόμενης σύγκρουσης Βορρά-Νότου και κέντρου-περιφέρειας της ΕΕ στον τομέα του ασύλου Άρθρο 17 2 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 24 Άρθρο 17 1 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 25 Άρθρο Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 26 Ο κανονισμός θέτει μία σειρά προθεσμιών μέσα στις οποίες τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να αντιδράσουν σε αιτήματα ανάληψης ευθύνης. Οι προθεσμίες αυτές είναι δεσμευτικές για τα κράτη (η μη τήρησή τους σημαίνει την ανατροπή της ευθύνης ενός κράτους) και έχουν ως στόχο τον ταχύτερο και οριστικό προσδιορισμό του αρμόδιου κράτους εξέτασης. 27 ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΟΥ Α., «Η διαχείριση του ασύλου στην Ευρώπη: η αναθεώρηση του Δουβλίνου ΙΙ και η περίπτωση της Ελλάδας», Εφαρμ. ΔΔ, 1/2011, σελ

10 Συγκεκριμένα, αν σκεφτούμε ότι τόσο η Σύμβαση του Δουβλίνου όσο και ο κανονισμός θεσπίζουν, μεταξύ άλλων και υπό όρους, ότι υπεύθυνο για την εξέταση μίας αίτησης ασύλου είναι το κράτος από το οποίο εισήλθε ένας αλλοδαπός που υπέβαλε αίτημα ασύλου σε άλλη χώρα της Ένωσης, τότε είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς ότι η εφαρμογή του Κανονισμού είχε σοβαρές επιπτώσεις που έγιναν αισθητές κυρίως στις χώρες του Νότου (Ελλάδα, Ιταλία, Μάλτα, Κύπρος), οι οποίες ως πρώτες ασφαλείς χώρες υποδοχής των αιτούντων άσυλο κυρίως από Αφρική και Ασία (από όπου και προέρχεται και ο μεγαλύτερος αριθμός των αιτούντων άσυλο), αντιμετώπισαν δυσανάλογες πιέσεις στις οποίες δεν κατάφεραν πάντα να ανταποκριθούν με επιτυχία. Όπως, εύστοχα έχει διαγνωσθεί από «επίσημα» χείλη 28 ο Κανονισμός αυτός ουδέν προβλέπει για την περίπτωση που το Κράτος μέλος καλείται να διαχειρισθεί αριθμό αιτούντων άσυλο ο οποίος υπερβαίνει τις δυνατότητες του, με αποτέλεσμα να μην δύναται εν τοις πράγμασι να τηρήσει τις υποχρεώσεις τις οποίες υπέχει βάσει του ευρωπαϊκού δικαίου σε σχέση με την μεταχείριση των εν λόγω αιτούντων άσυλο και την εξέταση των σχετικών αιτήσεων τους. Για αυτό το λόγο αποτελεί πάγιο αίτημα των χωρών της περιφέρειας η τροποποίηση του Καν. Δουβλίνο ΙΙ και η πρόβλεψη ενός συστήματος δικαιότερης κατανομής των ευθυνών και των πιέσεων μεταξύ των κρατών μελών, επικαλούμενα το Άρθ. 80 ΣΛΕΕ. Παρόλο που, σύμφωνα με τη διάταξη αυτή η πολιτική περί ασύλου και η εφαρμογή της διέπεται από την αρχή της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής ευθυνών (burden sharing) 29, εντούτοις η αλληλεγγύη αυτή εμφανίζεται ως επί το πλείστον με τη μορφή της οικονομικής βοήθειας και όχι με τη μορφή της κατανομής των αιτούντων άσυλο σε όλα τα κράτη μέλη εκτός εκείνων που μέχρι τώρα δέχονται τη μεγαλύτερη πίεση σε μεικτές μεταναστευτικές ροές. 30 Η Επιτροπή μετά από έκθεση της ( ) για την αξιολόγηση του συστήματος Δουβλίνο προσπάθησε ήδη από το 2008 να αντιμετωπίσει τα ανωτέρω προβλήματα, με σχετική πρόταση νέου Κανονισμού. Στην πρόταση αυτή προβλέπεται διαδικασία αναστολής των μεταφορών αιτούντων άσυλο σε κράτος μέλος το οποίο αντιμετωπίζει ιδιαίτερα επείγουσα κατάσταση, η οποία επιβαρύνει στο έπακρο τις ικανότητες υποδοχής, το σύστημα ή την υποδομή ασύλου του. Βεβαίως η πρόταση δεν έγινε δεκτή από τα 28 Βλ. προτάσεις Γεν. Εισαγγελέως Trstenjak στην σημαντικότατη υπόθεση C-411/10, NS, σκ. 99 ΣΥΝΟΔΙΝΟΣ Χ., Η Επίδραση του Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Καθεστώς Ασύλου των Προσφύγων, Νομική Βιβλιοθήκη, 2012, σελ Η αλληλεγγύη αφορά καταστάσεις ή προβλήματα τα οποία δημιουργούνται σε ένα και μόνον κράτος μέλος, και τα υπόλοιπα κράτη προστρέχουν προς ενίσχυση του πρώτου στο πλαίσιο της ενωσιακής αλληλεγγύης. Η δίκαιη κατανομή ευθυνών αφορά την διαχείριση ενός κοινού προβλήματος. Η παραπάνω εννοιολογική αποσαφήνιση έχει κρίσιμες πολιτικές διαστάσεις, καθώς η δίκαιη κατανομή ευθυνών συνεπάγεται τη διαμόρφωση ενός συστήματος κοινής αντιμετώπισης ενός κοινού προβλήματος, σύμφωνα με τις δυνατότητες αλλά και τον βαθμό έκθεσης του κάθε κράτους μέλους ξεχωριστά, στο κοινό πρόβλημα/κίνδυνο. 30 ΖΩΗ ΠΑΠΑΣΙΩΠΗ-ΠΑΣΙΑ., Δίκαιο Αλλοδαπών, Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2015, σελ

11 βόρεια κράτη ωστόσο, σταδιακά διάφορα κράτη άρχισαν να αναστέλλουν την εφαρμογή του Κανονισμού συγκεκριμένα απέναντι στην Ελλάδα. 31 b. Παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων Το Σύστημα του Δουβλίνου βασίζεται στην αρχή της ασφαλούς χώρας, με βάση την οποία: «τα κράτη μέλη, εκ των οποίων όλα σέβονται την αρχή της μη επαναπροώθησης, θεωρούνται ως ασφαλείς χώρες για τους υπηκόους τρίτων χωρών» και στην αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών ότι θα εφαρμόζουν την εθνική, ενωσιακή και διεθνή νομοθεσία για το άσυλο κι άρα θα σέβονται και θα προστατεύουν τα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως κατοχυρώνονται κατά βάση στο πλαίσιο της ΕΣΔΑ και του ΧΘΔΕΕ. 32 Ωστόσο, στο πλαίσιο του Συστήματος του Δουβλίνου το τεκμήριο αυτό ήταν αμάχητο, με την έννοια ότι από την στιγμή που ένα κράτος μέλος εφάρμοζε τον Κανονισμό και εντόπιζε, με βάση τα κριτήρια αυτού, το υπεύθυνο κράτος μέλος, τότε απαλλασσόταν από την ευθύνη του για το τι συμβαίνει στο κράτος υποδοχής. Το τεκμήριο αυτό ανατράπηκε δια της δικαστικής οδού με δύο αποφάσεις «τομή» στο σύστημα της απονομής ασύλου, που εκδόθηκαν την ίδια χρονική περίοδο από το ΕΔΔΑ και το ΔΕΕ και τελούν σε σχέση συμπληρωματική μεταξύ τους. Συγκεκριμένα, στην απόφαση του ΕΔΔΑ, MSS/Βελγίου και Ελλάδας 33 το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση των άρθρων 3 ΕΣΔΑ (απαγόρευση των βασανιστηρίων και απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης) αλλά και το άρθρο 13 ΕΣΔΑ (δικαίωμα πραγματικής προσφυγής), καθώς κρίθηκε ότι οι συνθήκες υποδοχής και διαμονής των αιτούντων άσυλο είναι απάνθρωπες ενώ έκρινε ότι το σύστημα ασύλου στην Ελλάδα παρουσιάζει συστημικές ανεπάρκειες (η διαδικασία δεν τηρείται, οι αιτούντες άσυλο δεν ενημερώνονται για αυτή, ο χρόνος περάτωσης της είναι υπέρμετρα μεγάλος, οι περισσότερες αιτήσεις ασύλου απορρίπτονται, δεν διεξάγεται ατομική και εμπεριστατωμένη εξέταση της κάθε περίπτωσης, γεγονός που αποδεικνύεται από την τυποποιημένη αιτιολόγηση των απαντήσεων της διοίκησης και χωρίς να γίνεται σεβαστή η αρχή της μη επαναπροώθησης). Η υπόθεση αφορούσε Αφγανό υπήκοο, ο οποίος διασχίζοντας την Τουρκία πέρασε στην Ελλάδα, όπου και συνελήφθη και καταχωρίσθηκε στο σύστημα Eurodac. Δεν υπέβαλε ποτέ στην Ελλάδα αίτηση χορήγησης ασύλου αλλά κατάφερε και πέρασε στο Βέλγιο, όπου και εμφανιζόμενος ενώπιον του Γραφείου Αλλοδαπών υπέβαλε σχετική αίτηση. Μέσω του συστήματος Eurodac ταυτοποιήθηκε και αποδείχθηκε ότι με βάση το Καν. Δουβλίνο ΙΙ υπεύθυνο κράτος είναι η Ελλάδα, ως κράτος πρώτης εισόδου. Υποβλήθηκε αίτημα αναδοχής στις ελληνικές αρχές, οπότε με την πάροδο άπρακτης της δίμηνης προθεσμίας για απάντηση, θεωρήθηκε ότι η 31 Συγκεκριμένα, η Νορβηγία τον Φλεβάρη του 2008, η Φιλανδία τον Απρίλιο του 2008, η Σουηδία τον Νοέμβριο του 2010, το Ην. Βασίλειο τον Σεπτέμβριο του 2010, η Γερμανία τον Ιανουάριο του ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι., ΕΔΔΑ, , MSS κατά Βελγίου και Ελλάδος, Εφαρμ. ΔΔ., ΙΙ/2011, σελ ΕΔΔΑ, MSS/Βελγίου και Ελλάδας, αρ /09, 21 ης Ιανουαρίου

12 Ελλάδα αποδέχεται την ευθύνη. Το ενδιαφέρον και καινοτόμο σε αυτή την απόφαση δεν είναι η καταδίκη της Ελλάδας για τις συνθήκες που επικρατούν σχετικά με την χορήγηση ασύλου αλλά η καταδίκη του Βελγίου. Το Βέλγιο καταδικάστηκε για παραβίαση των άρθρων 3 και 13 ΕΣΔΑ, γιατί εξέθεσε τον αιτούντα άσυλο στον κίνδυνο απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης επαναπροωθώντας τον σε ένα κράτος με σοβαρές ανεπάρκειες στη διαδικασία χορήγησης ασύλου και πολύ άσχημες συνθήκες υποδοχής και διαμονής των προσώπων αυτών 34. Στην ίδια κατεύθυνση και δύο συνεκδικαζόμενες αποφάσεις του ΔΕΕ, N.S/Secretary of State for the Home Department και M.E. και άλλοι/refugee Applications Commissioner, Minister of Justice, Equality and Law Reform 35. Η N.S αφορούσε Αφγανό υπήκοο, που είχε μπει στην Ευρώπη από Ελλάδα, όπου και συνελήφθη, διατάχθηκε η επιστροφή του και απεστάλη στην Τουρκία (όπου αντιμετωπίσθηκε απάνθρωπα) κι όταν κατάφερε να ξεφύγει πήγε στο Ην. Βασίλειο, όπου υπέβαλε αυθημερόν αίτηση ασύλου. Το Ην. Βασίλειο προσδιόρισε την Ελλάδα ως το υπεύθυνο κράτος κι εκδόθηκε σχετική απόφαση μεταφοράς του, την οποία ο αιτών εναντιούμενος σε αυτή λόγω των συνθηκών που επικρατούν στην Ελλάδα προσέβαλε στα δικαστήρια. Το High Court of Justice υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα. Η M.E. αφορούσε πέντε πρόσωπα, υπηκόους Αφγανιστάν, Ιράν και Αλγερίας, οι οποίοι και αυτοί πέρασαν μέσω Ελλάδας και υπέβαλαν αίτηση παροχής ασύλου στην Ιρλανδία. Υπεύθυνο κράτος για εξέταση του αιτήματος ορίστηκε και πάλι η Ελλάδα αλλά λόγω προσφυγής κατά της απόφασης μεταφοράς εκ μέρους των αιτούντων άσυλο, το Ιρλανδικό δικαστήριο υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα. Το ζήτημα που ανέκυψε ήταν κατά πόσο το κράτος στο οποίο υποβάλλεται η αίτηση ασύλου υποχρεούται να ελέγχει αν το «υπεύθυνο κράτος» τηρεί τα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως προβλέπονται στην ΕΣΔΑ, στο ΧΘΔΕΕ και στη Σύμβαση της Γενεύης του 1951, που θεσπίζει την αρχή της μη επαναπροώθησης (άρθ. 33). Το Δικαστήριο (τόσο ΕΔΔΑ όσο και το ΔΕΕ) απήντησε ότι: «σε περίπτωση κατά την οποία υφίσταται σοβαρός κίνδυνος συστημικών πλημμελειών όσον αφορά τη διαδικασία χορήγησης ασύλου και τις συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο στο υπεύθυνο κράτος μέλος, συνεπαγόμενος την απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση, κατά την έννοια του άρθρου 4 ΧΘΔΕΕ ή του 3 ΕΣΔΑ, των αιτούντων άσυλο που μεταφέρονται στην επικράτεια αυτού του κράτους μέλους, η μεταφορά αυτή αντιβαίνει στην εν λόγω διάταξη» 36 και αποφαίνεται ότι: «το δίκαιο της Ένωσης 34 Στην απόφαση γίνεται λεπτομερής αναφορά στις «άθλιες» συνθήκες υποδοχής των προσώπων αυτών. Συγκεκριμένα, αναφέρεται η κράτηση τους σε ένα πολύ μικρό χώρο στον οποίο φιλοξενούταν δυσανάλογα μεγάλος αριθμός προσώπων με αποτέλεσμα να μην μπορούν όλοι μαζί να κοιμούνται, δεν υπήρχε πρόσβαση σε τουαλέτα, με αποτέλεσμα να ουρούν σε μπουκάλια, δεν υπήρχε διέξοδος σε ανοικτό χώρο, ενώ αναγκάζονταν να πίνουν νερό από τις τουαλέτες. Όσον αφορά στις συνθήκες διαμονής ορίζεται ότι δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη από το ελληνικό κράτος, με αποτέλεσμα να ζει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ένα παγκάκι στο κέντρο της πόλης. 35 ΔΕΕ, N.S/Secretary of State for the Home, C-411/10, M.E. και άλλοι/refugee Applications Commissioner, Minister of Justice, Equality and Law Reform, C-493/10, Συλλογή 2011 I-13905, 21 ης Δεκεμβρίου Μ.Ε., ο.π., σκ

13 δεν επιτρέπει την εφαρμογή αμάχητου τεκμηρίου περί του ότι το κράτος μέλος, το οποίο ορίζεται ως υπεύθυνο βάσει του Καν. 343/2003 σέβεται τα θεμελιώδη δικαιώματα». 37 Πρόκειται για δύο αποφάσεις που εξετάζουν την σχέση του Κανονισμού με τα θεμελιώδη δικαιώματα (ο σεβασμός των οποίων εξαγγέλλεται στη σκέψη 15 του προοιμίου του Καν.) και αποτελούν, όπως προαναφέρθηκε αποφάσεις- τομή, καθώς οδήγησαν στην κατάρρευση δια της δικαστική οδού- του αμάχητου τεκμηρίου της ασφαλούς χώρας, το οποίο πλέον γίνεται μαχητό και υποχρεώνει κάθε κράτος να ελέγχει αν το κράτος μέλος στο οποίο επαναπροωθεί τον αιτούντα άσυλο τηρεί τις υποχρεώσεις του, που απορρέουν από το ενωσιακό δίκαιο και κυρίως τα θεμελιώδη δικαιώματα, πόσο μάλλον όταν γνωρίζει ή είναι αδύνατο να αγνοεί την παραβίαση τους. Μέσω αυτών των αποφάσεων διαπιστώθηκε η de facto αντίθεση των κανόνων του Καν. με τα άρθρα 3 ΕΣΔΑ και 4 ΧΘΔΕΕ, ενώ ουσιαστικά ανέστειλε την εφαρμογή του Κανονισμού ως προς την Ελλάδα και τις με βάση αυτόν επαναπροωθήσεις αιτούντων άσυλο. Η Ελλάδα ουσιαστικά με τις αποφάσεις αυτές βρέθηκε εκτός Συστήματος Δουβλίνου μέχρι να παρουσιάσει κάποια πρόοδο στις συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο και στις διαδικασίες εξέτασης των αιτήσεων ασύλου Πρόκειται για δύο αποφάσεις που ανέδειξαν τις αδυναμίες του Καν. Δουβλίνο ΙΙ και οδήγησαν στην τροποποίηση και αντικατάσταση του από το Δουβλίνο ΙΙΙ. Δ) Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙΙ (604/2013) 1. ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΟΥ ΕΠΕΡΧΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙ Ο καινούργιος κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ ήρθε να τροποποιήσει το καθεστώς σχετικά με το άσυλο που επέβαλλε ο κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ, που ίσχυσε για 10 συνολικά χρόνια. Καθώς αυτός βασίστηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό στη δομή και τη 37 Μ.Ε., ο.π., σκ Χ. ΑΚΡΙΒΟΠΟΥΛΟΥ, Τα θεμελιώδη δικαιώματα του αιτούντα πολιτικό άσυλο κατά την ΕΣΔΑ και το «μαχητό» τεκμήριο της «ασφαλούς» χώρας (Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ). Με αφορμή τις αποφάσεις ΕΔΔΑ, MSS κατά Βελγίου και Ελλάδας και ΔΕΕ C-411/10 και C-493/10, Το Σ., 3/2011, σελ Να αναφερθεί ότι η Ελλάδα έχει λάβει μέτρα για την αναμόρφωση του συστήματος. Συγκεκριμένα έχει ιδρυθεί η νέα Υπηρεσία Ασύλου και της Αρχής Προσφυγών και η στελέχωσή τους με ειδικό επιστημονικό προσωπικό εξειδικευμένο στις απαιτήσεις του συστήματος ασύλου η οποία σε συνδυασμό με την αποκέντρωση του συστήματος αποτελούν πρωτοβουλίες, που επιτρέπουν την άμεση παραλαβή των αιτημάτων ασύλου, την ταχεία εξέτασή τους από τα Περιφερειακά Γραφεία Ασύλου με τη συνδρομή καταρτισμένου προσωπικού και επαρκούς διερμηνείας, και την οριστική τους κρίση με αποφάσεις δίκαιες και πλήρως αιτιολογημένες, αλλαγές που αναμένεται να κλείσουν μια χρόνια πληγή που όχι μόνο έχει αποβεί σε βάρος των προσφύγων, αλλά και έχει εκθέσει την Ελλάδα διεθνώς, Χ. ΜΠΑΞΕΒΑΝΗΣ, Για ένα ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου με αλληλεγγύη & δίκαιη κατανομή βαρών: Από το «Δουβλίνο ΙΙΙ» στην 5η Ελληνική Προεδρία, Διεθνείς Σχέσεις, Τεύχος 105, Φεβρουάριος

14 λογική του Δουβλίνου ΙΙ, μεταφέροντας ακέραια τα ιεραρχικά κριτήρια για τον καθορισμό του υπεύθυνου κράτους μέλους, κρίνεται σκόπιμη η παράθεση των σημαντικότερων αλλαγών που επέρχονται με την εισαγωγή της νέας ρύθμισης του Δουβλίνου ΙΙΙ. Άλλωστε, σκοπός του νέου Κανονισμού ήταν η διατήρηση των επιταγών του παλαιότερου συστήματος, επιχειρώντας να επιλύσει ορισμένα βασικά προβλήματα και παθογένειες του συστήματος Δουβλίνο ΙΙ, όπως κυρίως είχαν αναδειχθεί και από την προαναφερθείσα νομολογία του ΕΔΔΑ και του ΔΕΕ. Αρχικά, με τη νέα ρύθμιση του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ συντελείται μια διεύρυνση του κύκλου της οικογένειας των αιτούντων διεθνή προστασία, καταργώντας τον ιδιαίτερα συσταλτικό ορισμό της έννοιας της οικογένειας του αρ. 2 στ. θ του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ. Έτσι, στην έννοια της οικογένειας δεν περιλαμβάνεται μόνο ο/η σύζυγος, οι γονείς και τα τέκνα του αιτούντος, αλλά και οι θείοι, οι παππούδες και τα αδέλφια του (αρ. 2 στ ζ Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ). 40 Στο σημείο διαπιστώνεται ουσιαστικά μια «ενσωμάτωση» του σκεπτικού της απόφασης C-245/11 του ΔΕΕ, K κατά Bundesasylamt. 41 Στην υπόθεση αυτή, η Κ είχε εισέλθει στην Ευρωπαϊκή Ένωση από την Πολωνία, όπου και υπέβαλλε αίτηση ασύλου τον Μάρτιο του Χωρίς να αναμείνει την έκβαση της πρώτης αυτής αίτησης, μετακινήθηκε παράνομα στην Αυστρία, όπου και εγκαταστάθηκε μαζί με τον σύζυγό της, τα τρία ανήλικα τέκνα της και έναν από τους ενήλικους γιους της, στον οποίο είχε ήδη αναγνωρισθεί η ιδιότητα του πρόσφυγα. Τον Απρίλιο του 2008 η Κ υπέβαλλε και δεύτερη αίτηση ασύλου στην Αυστρία. Το Bundesasylamt της Αυστρίας απέρριψε την αίτηση ασύλου της Κ, θεωρώντας πως αρμόδιες ήταν οι πολωνικές αρχές. Σε εκδίκαση προσφυγής της Κ κατά της αποφάσεως περί απορρίψεως της αιτήσεώς της τον Μάιο του 2011 αποστάλθηκε προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ. Το Δικαστήριο στην υπόθεση αυτή εξέτασε το αρ. 2. στ. θ του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ σε συνδυασμό με το άρ. 15 του Κανονισμού (ανθρωπιστική ρήτρα) και απέδωσε των ανωτέρω διασταλτική ερμηνεία στην έννοια της οικογένειας. Όσον αφορά την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, βασική παθογένεια του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ, παρατηρείται η εισαγωγή μιας θεμελιώδους αλλαγής στα πλαίσια του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ 42. Απηχώντας στη νομολογία του ΔΕΕ και του ΕΔΔΑ, κυρίως στις αποφάσεις Ν.S/Secretary of State for the Home Department και M.E. και άλλοι/refugee Applications Commissioner, Minister of Justice, Equality and Law Reform του ΔΕΕ και MSS/Βελγίου και Ελλάδας του ΕΔΔΑ, που έχουν αναλυθεί ανωτέρω, ο νέος Κανονισμός μεταβάλλει το αμάχητο τεκμήριο της ασφαλούς πρώτης χώρας υποδοχής και προβλέπει πως, όταν είναι αδύνατη η μεταφορά του αιτούντος άσυλο στο κράτος μέλος που πρωτίστως έχει προσδιοριστεί ως υπεύθυνο για την επεξεργασία της αίτησής του, εξαιτίας της ύπαρξης βάσιμων 40 Βλ. ΖΩΗ ΠΑΠΑΣΙΩΠΗ- ΠΑΣΙΑ, Δίκαιο Αλλοδαπών, Εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη 2015, σελ ΔΕΕ, , K κατά Bundesasylamt, C-245/ Βλ. Ρ. ΦΡΑΓΚΟΥ, Δ. ΧΟΤΟΥΡΑΣ, Ο νέος Κανονισμός «Δουβλίνο ΙΙΙ»: Προσπάθεια εξορθολογισμού του ευρωπαϊκού συστήματος ή ακόμη μια χαμένη ευκαιρία;, Συνήγορος, Τεύχος 101/2014, σελ

15 λόγων που οδηγούν στο συμπέρασμα πως συντρέχουν συστημικές ελλείψεις στη διαδικασία παροχής ασύλου και στις συνθήκες υποδοχής στο εν λόγω κράτος μέλος, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης κατά το άρ. 4 του ΧΘΔΕΕ και 3 της ΕΣΔΑ, τότε το προσδιορίζον κράτος μέλος οφείλει να εξετάσει τα υπόλοιπα ιεραρχικά κριτήρια του Κανονισμού, προκειμένου να διαπιστώσει αν άλλο κράτος- μέλος μπορεί να προσδιοριστεί ως υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης. Αν δεν μπορεί να προσδιοριστεί, με τα κριτήρια αυτά, το υπεύθυνο κράτος μέλος, τότε το προσδιορίζον κράτος καθίσταται το ίδιο υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης. Μια αξιοσημείωτη απόφαση του ΔΕΕ που οδήγησε παράλληλα με την πάγια νομολογία στην τροπολογία αυτή είναι η Bundesrepublik Deutschland κατά Kaveh Puid 43, που αφορούσε Ιρανό πολίτη που έφτασε με πλαστά έγγραφα στην Ελλάδα, παρέμεινε για τέσσερις μέρες στη χώρα και στη συνέχεια ταξίδεψε στη Φρανκφούρτη, όπου και υπέβαλλε αίτηση ασύλου. Ενώ στον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ παρατηρείται έλλειψη ύπαρξης συγκεκριμένων διαδικαστικών εγγυήσεων για τους αιτούντες, ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ καθιερώνει, μέσω μιας σειράς νέων διατάξεων, ένα διευρυμένο πλαίσιο προστασίας για τους αιτούντες άσυλο. Συγκεκριμένα: Στο άρ. 4 του Κανονισμού καθιερώνεται δικαίωμα ενημέρωσης των αιτούντων άσυλο για πρώτη φορά σε ένα κράτος μέλος από τις αρμόδιες αρχές, σε γλώσσα που κατανοούν, σχετικά με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο γύρω από το άσυλο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την εφαρμογή του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ. Για τον σκοπό αυτό προβλέπεται και η διανομή σχετικού ενημερωτικού φυλλαδίου, καθώς επίσης και ειδικό φυλλάδιο για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Στο άρ. 5 προβλέπεται η διεξαγωγή προσωπικής συνέντευξης με τον αιτούντα στο προσδιορίζον κράτος, πριν από τη λήψη απόφασης περί αναρμοδιότητας του προσδιορίζοντος κράτους για εξέταση της αίτησης και μεταφοράς στο υπεύθυνο κράτος μέλος. Συγκεκριμένα, πραγματοποιείται συνέντευξη με τον αιτούντα σε γλώσσα που κατανοεί (ή ευλόγως θεωρείται πως κατανοεί), προκειμένου να δοθούν στο προσδιορίζον κράτος όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για τον ορθό καθορισμό του υπεύθυνου κράτους μέλους. Στο άρ. 6 προβλέπονται περαιτέρω εγγυήσεις για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, των οποίων το μείζον συμφέρον αποτελούσε άλλωστε μέγιστη προτεραιότητα στο σύστημα του Δουβλίνου. Τα κράτη μέλη οφείλουν να διασφαλίζουν την εκπροσώπηση και συνδρομή των ασυνόδευτων ανηλίκων από προσωπικό καταλλήλως εκπαιδευμένο και καταρτισμένο στις ιδιαίτερες ανάγκες των ανηλίκων. Τέλος, στο άρ. 27 προβλέπονται ένδικα μέσα κατά της απόφασης μεταφοράς. Ο νέος Κανονισμός επιβάλλει στα κράτη μέλη να ενσωματώσουν στην εσωτερική τους νομοθεσία ρυθμίσεις που όχι μόνο εγγυώνται το δικαίωμα 43 ΔΕΕ, , Bundesrepublik Deutschland κατά Kaveh Puid,C-4/11. 15

16 άμυνας του αιτούντος άσυλο, αλλά και το αυτόματο ανασταλτικό αποτέλεσμα του ενδίκου μέσου ή επανεξέτασης της απόφασης μεταφοράς. Παράλληλα, με τον νέο Κανονισμό, σε μια προσπάθεια και πάλι εναρμόνισης με τη νομολογία του ΔΕΕ 44, περιορίζεται η διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών σχετικά με την εφαρμογή της ανθρωπιστικής ρήτρας του άρ. 15 του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ, ορίζοντας πως τα κράτη μέλη έχουν πλέον υποχρέωση να επανενώσουν τον αιτούντα διεθνή προστασία με τα τέκνα, τα αδέλφια ή τους γονείς του (λόγω εγκυμοσύνης, σοβαρής ασθένειας ή πρόσφατου τοκετού) αν πληρούνται τρεις προϋποθέσεις (άρ 16 Κανονισμού Δουβλίνου ΙΙΙ): Οι οικογενειακοί δεσμοί μεταξύ του αιτούντος και των μελών της οικογένειας υπήρχαν και στη χώρα καταγωγής. Η οικογένεια μπορεί να φροντίσει (οικονομικά) για το εξαρτώμενο πρόσωπο. Η αίτηση επανένωσης έχει διατυπωθεί γραπτώς. Τέλος, με τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ προβλέπεται η δημιουργία του Μηχανισμού Έγκαιρης Προειδοποίησης (άρ. 33). Μέσω του Μηχανισμού αυτού, η Επιτροπή υποχρεώνει τα κράτη μέλη να την ενημερώνουν συστηματικά για τον αριθμό των αιτούντων άσυλο, τις συνθήκες κράτησης και τη μορφή των περιστατικών (π.χ. αν πρόκειται για ανηλίκους, θύματα βασανιστηρίων ή άλλες ευάλωτες ομάδες), προκειμένου να ενεργοποιείται Σχέδιο Διαχείρισης Κρίσης διάρκειας 3 μηνών, εφόσον συμπεραίνεται πως ένα κράτος εισέρχεται σε κρίση λόγω τεκμηριωμένου κινδύνου ιδιαίτερης πίεσης στο σύστημα ασύλου του κράτους αυτού. Τις πληροφορίες αυτές τις συλλέγει η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο, αποστέλλονται ωστόσο με πρωτοβουλία κάθε κράτους μέλους. Επισημαίνεται πως η ρήτρα κυριαρχίας του άρ. 3 παρ. 2 του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ μεταφέρθηκε ως έχει στον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ, στο άρ. 17 αυτού. 2. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ/ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΙΙΙ Το πρώτο σημείο που πρέπει να επισημανθεί σε σχέση με τον Καν. Δουβλίνο ΙΙΙ είναι ότι δεν άλλαξε την βασική αρχή που διέπνεε και τον Καν. Δουβλίνο ΙΙ και την Σύμβαση του Δουβλίνου και δεν είναι άλλη από την αρχή ότι αρμόδιο κράτος για την εξέταση της αίτησης είναι αυτό της πρώτης εισόδου του υπηκόου τρίτης χώρας, που ζητάει άσυλο. Όπως προαναφέρθηκε αποτελεί πάγιο αίτημα των νότιων χωρών-που έχουν επιβαρυνθεί δυσανάλογα από το σύστημα αυτό- να μεταβληθεί ο κανόνας αυτός. Μάλιστα, η Επιτροπή προσπάθησε να προωθήσει κάποιους νέους κανόνες που άλλαζαν ή θα μπορούσαν να αλλάξουν σε κάποιο βαθμό την επιβάρυνση των χωρών της περιφέρειας και την μεγαλύτερη δυσκολία διαχείρισης σχετικά μεγάλου αριθμού αιτούντων από αυτές. Ο κυριότερος ήταν η δυνατότητα της αναστολής των μεταφορών σε μια χώρα εφόσον η χώρα αυτή υφίστατο έντονη πίεση στο σύστημα ασύλου της ή η Επιτροπή έκρινε ότι η πίεση αυτή έθετε σε κίνδυνο τα δικαιώματα 44 ΔΕΕ, , K κατά Bundesasylamt, C-245/11 16

17 των αιτούντων. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις σχετικές διαβουλεύσεις στο εσωτερικό των οργάνων σχετικά με την αναθεώρηση του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ καθώς και των οδηγιών για τις συνθήκες υποδοχής και τις διαδικασίες ασύλου, κατέστη σαφές ότι κανένας εκτός των τεσσάρων χωρών (Μάλτα, Ελλάδα, Κύπρος, Ιταλία) δεν επιθυμούν να αλλάξει η βασική επιλογή του Κανονισμού, εξαιτίας της οποίας επιβαρύνονται τα παραπάνω κράτη ως κύρια πύλη εισόδου στην Ε.Ε. Τα νότια κράτη επικαλούμενα το άρθρο 80 ΣΛΕΕ προσπαθούν να πιέσουν στη λήψη μέτρων πιο δίκαιων και ισοβαρών. Αυτό που δεν έχει καταστεί ακόμα κοινή συνείδηση είναι ότι το πρόβλημα της μετανάστευσης και του ασύλου δεν είναι αμιγώς εθνικό ή περιφερειακό. Θα μπορούσε να πεί κανείς ότι δεν είναι καν ευρωπαϊκό αλλά παγκόσμιο- είναι ένα ζήτημα τόσο βορρά- νότου, όσο και ανατολής δύσης. Μόνο ένα σύστημα κοινής αντιμετώπισης ενός κοινού ευρωπαϊκού προβλήματος μέσω της δημιουργίας ενός μηχανισμού υποχρεωτικής ανακατανομής των βαρών, μπορεί να εκτονώσει την ένταση. Η Ελλάδα ασκώντας την για πέμπτη φορά προεδρία της στο Συμβούλιο το 2014 όφειλε να αναδείξει το πρόβλημα αυτό ως πρωτίστως νομικό και όχι μόνο πολιτικό επικαλούμενο την αρχή της αλληλεγγύης για την κατανομή των βαρών εντός της ΕΕ και να αναδείξει την επιτακτική ανάγκη για μεταβολή του κανόνα του κράτους πρώτης υποδοχής, για έμπρακτη βοήθεια στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και την ανακατανομή των αναγνωρισμένων προσφύγων και αιτούντων άσυλο με δίκαιο και αναλογικό τρόπο μεταξύ των κρατών. Δυστυχώς μία ακόμα ευκαιρία χάθηκε. 45 Μία εκ των αλλαγών που έφερε ο Καν. Δουβλίνο ΙΙΙ είναι η εισαγωγή του Μηχανισμού Έγκαιρης Προειδοποίησης. Επί της ουσίας αποτέλεσε μία συμβιβαστική λύση μεταξύ του αιτήματος των νότιων χωρών να αλλάξει ο κανόνας της εξέτασης του αιτήματος από το πρώτο κράτος εισόδου, της πρότασης της Επιτροπής να αναστέλλεται ο Καν. σε περιπτώσεις έκτακτων αναγκών και του αιτήματος των βόριων χωρών να μην αλλάξει τίποτα. Ο νέος μηχανισμός του άρθρου 33 έρχεται να καλύψει το κενό που υπάρχει σχετικά με τις χώρες που δέχονται ιδιαίτερες πιέσεις στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών. Η δυναμική του εν λόγω μηχανισμού δεν αμφισβητείται, δεδομένου ότι μπορεί πράγματι να συνεισφέρει στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών αλλά σε κάθε περίπτωση ο μη δεσμευτικός χαρακτήρας για το κράτος να συμμορφωθεί με τις συστάσεις της Επιτροπής και να καταρτίσει Σχέδιο Προληπτικής Δράσης και Σχέδιο Δράσης Διαχείρισης των Κρίσεων δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Μένει να δούμε την ανταπόκριση των κρατών μελών. 46 Όσον αφορά την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ έχει λάβει πολύ μεγαλύτερη μέριμνα σε σχέση με τον προηγούμενο, δεδομένου ότι ενσωμάτωσε την προηγούμενη νομολογία 45 Χ. ΜΠΑΞΕΒΑΝΗΣ, ό.π., Διεθνείς Σχέσεις, Τεύχος 105, Φεβρουάριος ΦΡΑΓΚΟΥ Ρ.- ΧΟΤΟΥΡΑ Δ., Ο νέος Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ : Προσπάθεια εξορθολογισμού του ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου ή ακόμη μία χαμένη ευκαιρία;, Συνήγορος, Τεύχος 101 (2014), σελ

18 του Δικαστηρίου στις αποφάσεις MSS και NS. Ωστόσο η προστασία δεν είναι και πάλι πλήρης. Αξίζει να αναφερθεί η διάταξη του άρθρου 28 του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ, όπου προβλέπεται η δυνατότητα κράτησης του αιτούντος άσυλο ως εξαίρεση και μόνο σε περίπτωση «σημαντικού κινδύνου διαφυγής» εφόσον α. γίνεται εξατομικευμένη αξιολόγηση της υπόθεσης β. τηρείται η αρχή της αναλογικότητας και γ. είναι αδύνατο να εφαρμοσθούν κατά τρόπο αποτελεσματικό λιγότερο επαχθή εναλλακτικά μέτρα. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι το κριτήριο του σημαντικού κινδύνου διαφυγής είναι κατά τέτοιο τρόπο διατυπωμένο ώστε να ευνοεί μία ιδιαιτέρως διασταλτική ερμηνεία εκ μέρους των Κρατών μελών, καθιστώντας έτσι κανόνα την κράτηση των προσώπων που υπόκεινται στις διαδικασίες του νέου Κανονισμού. 47 Μία ακόμα παρατήρηση, όσον αφορά τη διατύπωση του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ, αφορά τους ασυνόδευτους ανήλικους. Συγκεκριμένα υπό το καθεστώς του Καν. Δουβλίνο ΙΙ είχε τεθεί το ζήτημα της ερμηνείας του άρθ. 6 2, που προβλέπει ότι σε περίπτωση που ασυνόδευτος ανήλικος υποβάλει αίτηση ασύλου χωρίς να έχει κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας του που να διαμένει νομίμως εντός της Ένωσης, υπεύθυνο κράτος είναι αυτό στο οποίο υπέβαλε την αίτηση. Τι θα συμβεί, όταν ο ανήλικος έχει υποβάλει αιτήσεις παροχής ασύλου σε περισσότερα κράτη- μέλη; Αυτό το ερώτημα απασχόλησε το ΔΕΕ στην υπόθεση MA, BT, DA/Ην. Βασιλείου 48, η οποία αφορούσε τρείς ασυνόδευτους ανήλικους, δύο πολίτες Ερυθραίας και έναν πολίτη Ιράκ, οι οποίοι ζήτησαν άσυλο στο Ην. Βασίλειο, ενώ είχαν προηγουμένως υποβάλει αίτηση και σε άλλα κράτη, οι δύο πρώτοι στην Ιταλία και ο τρίτος στην Ολλανδία. Επειδή υπεύθυνα να εξετάσουν την αίτηση προσδιορίστηκαν τα κράτη πρώτης εισόδου, οι ανήλικοι άσκησαν προσφυγή στα δικαστήριο και κατόπιν υποβολής σχετικού προδικαστικού ερωτήματος, το ΔΕΕ ερμήνευσε το άρθ. 6 2 του Καν. πέρα από το γράμμα του κανόνα δικαίου εμμένοντας κυρίως στον σκοπό του, ενώ για πρώτη φορά προέβη σε ερμηνεία παραγώγου δικαίου με βάση το άρθ ΧΘΔΕΕ. Συγκεκριμένα, το ΔΕΕ διατύπωσε την κρίση ότι εφόσον σκοπός των διατάξεων είναι το μείζον συμφέρον του ανήλικου και καθώς και όλο το σύστημα του Καν. Δουβλίνο ΙΙ αποβλέπει στον ταχύτερο προσδιορισμό του υπεύθυνου κράτους, τότε είναι προτιμότερο να αποφεύγονται άσκοπες και χρονοβόρες μετακινήσεις και άρα υπεύθυνο κράτος να εξετάσει την αίτηση είναι το κράτος στο οποίο βρίσκεται ο ανήλικος αμέσως μετά την υποβολή της αίτησης. Ο Καν. Δουβλίνο ΙΙΙ δεν ενσωμάτωσε αυτή την σημαντική απόφαση (άρθ. 8 4 Καν. Δουβλίνο ΙΙΙ), αν και εκδόθηκε λίγες μέρες πριν την υιοθέτηση του «Δουβλίνου ΙΙΙ». 49 Πάντως επηρεασμένη από αυτή η Επιτροπή έχει κάνει πρόταση για νέα τροποποίηση του Κανονισμού, προκειμένου να ενσωματωθεί αυτή η νομολογία ΦΡΑΓΚΟΥ Ρ.- ΧΟΤΟΥΡΑ Δ., ο.π., σελ ΔΕΕ, MA, BT, DA/Ην. Βασιλείου, C-648/11, 6 ης Ιουνίου ΜΠΑΞΕΒΑΝΗΣ Χ., Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ, Ασυνόδευτος ανήλικος και προσδιορισμός του «υπεύθυνου κράτους». Πρόσφατες εξελίξεις της ευρωπαϊκής νομοθεσία και νομολογίας, Επετηρίδα Δικαίου Προσφύγων και Αλλοδαπών, 2013, σελ COM (2014) 384 final, 2014/0202 (COD),

19 Ακόμα μία παρατήρηση που πρέπει να γίνει, αφορά το εύρος του δικαστικού ελέγχου, όταν ασκείται προσφυγή εκ μέρους του αιτούντος άσυλο κατά της πράξης της διοικητικής αρχής που έχει απορρίψει την αίτηση ασύλου και διατάσει την μεταφορά στο αρμόδιο κατά τον Κανονισμό κράτος μέλος. Το ζήτημα τέθηκε στην υπόθεση Abdullahi/Bundesasylamt 51 ο Abdullahi ήταν υπήκοος Σομαλίας, που περνώντας δια θαλάσσης πέρασε στην Ελλάδα, ΠΓΔΜ, Σερβία, Ουγγαρία, Αυστρία, όπου και υπέβαλε αίτηση ασύλου. Οι αρμόδιες αρχές της Αυστρίας όρισαν ως υπεύθυνο κράτος την Ουγγαρία δυνάμει του Καν. Δουβλίνο ΙΙ. Ο Abdullahi προσέφυγε κατά της απόφασης αυτής επικαλούμενος ότι οι συνθήκες που επικρατούν στην Ουγγαρία για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο δεν τηρούν τα θεμελιώδη δικαιώματα. Η προσφυγή του απορρίφθηκε, οπότε ο αιτών ξανά-προσέφυγε στα δικαστήρια, επικαλούμενος εσφαλμένη εφαρμογή των κριτηρίων του Καν. και άρα ότι υπεύθυνη για την εξέταση του αιτήματος ασύλου είναι η Ελλάδα και όχι η Ουγγαρία. Το δικαστήριο έκρινε ότι το άρθ Καν. Δουβλίνο ΙΙ έχει την έννοια ότι ο αιτών άσυλο μπορεί να αμφισβητήσει την απόφαση που διατάσσει την μεταφορά του μόνο επικαλούμενος την ύπαρξη συστημικών πλημμελειών του συστήματος ασύλου του κράτους στο οποίο αποστέλλεται (παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων) κι όχι να επικαλεστεί εσφαλμένη εφαρμογή των κριτηρίων. 52 Το ίδιο ζήτημα τέθηκε υπό το καθεστώς εφαρμογής του Καν. Δουβλίνο ΙΙΙ με την αντίστοιχη τωρινή διάταξη 27 1 στην υπόθεση Karim 53 εν προκειμένω πρόκειται για ένα σύριο που είχε μεταβεί στην Σουηδία, όπου και υπέβαλε αίτηση ασύλου κι η οποία τον προώθησε πίσω στην Σλοβενία, ως χώρα πρώτης εισόδου, η οποία και αποδέχθηκε το αίτημα. Ο Karim προσέφυγε κατά της απόφασης για δυο λόγους: α. συστηματική ανεπάρκεια στη διαδικασία ασύλου στη Σλοβενία και β. εσφαλμένη εφαρμογή των κριτηρίων. Οπότε το εθνικό δικαστήριο υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα σχετικά με το αν θα πρέπει να εφαρμοστεί η προηγούμενη νομολογία του ΔΕΕ στην απόφαση Abdullahi. Η Γεν. Εισαγγελέας εμμένοντας τόσο στη διαφορετική διατύπωση του νυν άρθ. 27 1, που δίνει την δυνατότητα άσκησης ελέγχου τόσο για πραγματικά όσο και για τα νομικά στοιχεία της απόφασης και κυρίως την σκέψη 19 του προοιμίου, που αναφέρει ότι η προσφυγή «θα πρέπει να καλύπτει την εξέταση της εφαρμογής του κανονισμού», διατυπώνει την άποψη ότι με βάση τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ ο αιτών άσυλο μπορεί να ελέγξει και την εσφαλμένη εφαρμογή του Καν. σε αντίθεση με ότι είχε κριθεί με βάση τη διατύπωση του Δουβλίνο ΙΙ. Απομένει να δούμε τι θα αποφασίσει το Δικαστήριο. Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι τον Αύγουστο του 2015 η Γερμανία ανέστειλε την εφαρμογή του Καν. για τους Σύριους, με την έννοια ότι οι Σύριοι που 51 ΔΕΕ, Abdullahi/Bundesasylamt, C- 394/12, 10 ης Δεκεμβρίου ΔΕΕ, C-394/12, Shamso Abdullahi κατά Bundesasylamt, Επετηρίδα Δικαίου Προσφύγων και Αλλοδαπών, 2013, σελ ΔΕΕ, Karim/ Migrationsverket, C-155/15 η υπόθεση δεν έχει ακόμα εκδικασθεί, αλλά παραθέτεται λόγω των ιδιαίτερα κατατοπιστικών προτάσεων του Γεν. Εισαγγελέα, ECLI:EU:C:2016:189, 17/03/