Μερκούριος Αυτζής, Ðñþôç Ýêäïóç: Απρίλιος 2008 ÉSBN

Transcript

1

2 TÉÔËÏÓ ÂÉÂËÉÏÕ: Όστρακο στα μαλλιά ÓÕÃÃÑÁÖÅÁÓ: Μερκούριος Αυτζής ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ κειμενου: Χρυσούλα Τσιρούκη ÓÕÍÈÅÓÇ ÅÎÙÖÕËËÏÕ: Χρυσούλα Μπουκουβάλα ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÇ ÓÅËÉÄÏÐÏÉÇÓÇ: Ραλλού Ρουχωτά EÊÔÕÐÙÓÇ: Σταμάτιος κοτσάτος & ΣΙΑ Ο.Ε. BIΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: κωνσταντίνα Παναγιώτου & ΣΙΑ Ο.Ε. Μερκούριος Αυτζής, 2008 EÊÄÏÓÅÉÓ ØÕ ÏÃÉÏÓ Á.Å., ÁèÞíá 2008 Ðñþôç Ýêäïóç: Απρίλιος 2008 ÉSBN Ôõðþèçêå óå áñôß åëåýèåñï çìéêþí ïõóéþí ëùñßïõ êáé öéëéêü ðñïò ôï ðåñéâüëëïí. To ðáñüí Ýñãï ðíåõìáôéêþò éäéïêôçóßáò ðñïóôáôåýåôáé êáôü ôéò äéáôüîåéò ôïõ Åëëçíéêïý Íüìïõ (Í. 2121/1993 üðùò Ý åé ôñïðïðïéçèåß êáé éó ýåé óþìåñá) êáé ôéò äéåèíåßò óõìâüóåéò ðåñß ðíåõìáôéêþò éäéïêôçóßáò. Áðáãïñåýåôáé áðïëýôùò ç Üíåõ ãñáðôþò Üäåéáò ôïõ åêäüôç êáôü ïðïéïäþðïôå ôñüðï Þ ìýóï áíôéãñáöþ, öùôïáíáôýðùóç êáé åí ãýíåé áíáðáñáãùãþ, åêìßóèùóç Þ äáíåéóìüò, ìåôüöñáóç, äéáóêåõþ, áíáìåôüäïóç óôï êïéíü óå ïðïéáäþðïôå ìïñöþ (çëåêôñïíéêþ, ìç áíéêþ Þ Üëëç) êáé ç åí ãýíåé åêìåôüëëåõóç ôïõ óõíüëïõ Þ ìýñïõò ôïõ Ýñãïõ. ÅÊÄÏÓÅÉÓ ØÕ ÏÃÉÏÓ Á.Å. PSICHOGIOS PUBLICATIONS S.A. äñá: ÔáôïÀïõ 121 Head office: 121, Tatoiou Str Ìåôáìüñöùóç Metamorfossi, Greece Âéâëéïðùëåßï: Ìáõñïìé Üëç 1 Bookstore: 1, Mavromichali Str ÁèÞíá Áthens, Greece Ôçë.: Tel.: Telefax: Telefax: info@psichogios.gr info@psichogios.gr

3 Πρόλογος: Λίτσα Ψαραύτη

4 ΑΛΛΑ ΕΡΓΑ ΤΟυ ΜΕΡκΟυΡΙΟυ ΑυΤΖΗ Ιστορίες που λαμπυρίζουν με τον Ήλιο, το Φεγγάρι και τ Αστέρια, Ελληνικά Γράμματα, 1999 Ουρανοκαμώματα, Ελληνικά Γράμματα, 2000 Το τραγούδι του κότσυφα, Μίνωας, 2000 Ο Σοφούλης της Βίβλιπουτ, Μίνωας, 2000 (εξαντλημένο) Ώρα Καλικαντζάρων, Ελληνικά Γράμματα, 2000 Ώρα Λαμπρής, Ελληνικά Γράμματα, 2001 Η μαμά πάει σχολείο, Ελληνικά Γράμματα, 2002 Θέλω μόνο να παίξω μαζί σου, Ελληνικά Γράμματα, 2004 Οι πινελιές της Ελίνας, Πορτοκάλι, 2008 Από τις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ ετοιμάζονται: Τα Χριστούγεννα του Αράπη Ένα ψυγείο για τον Ορφέα

5 Στους γονείς μου, Πρόδρομο και Δήμητρα

6 Πρόλογος Χαιρόμαστε κάθε φορά που εκδίδεται ένα καλό εφηβικό βιβλίο και, μάλιστα, όταν πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα! Είναι ένα δύσκολο είδος που απαιτεί κόπο και χρόνο, αφού ο συγγραφέας πρέπει να ανατρέξει σε πολλές ιστορικές πηγές, στις οποίες θα βασιστεί για την ιστορική αλήθεια του έργου του. Το βιβλίο του Μερκούριου Αυτζή είναι ένα εμπνευσμένο ιστορικό μυθιστόρημα, σπονδυλωτό. Ο συγγραφέας επέλεξε τις σημαντικότερες εποχές της ιστορίας της Μακεδονίας, από τους προϊστορικούς χρόνους ως τις μέρες μας. Η ευτυχία του βιβλίου οφείλεται στην ενδιαφέρουσα πλοκή, στη ρέουσα και γλαφυρή γραφή και στην εύστοχη και ευρηματική σύνδεση των ιστορικών εποχών. Είναι γνωστό ότι στην εποχή μας η Ιστορία της πατρίδας μας πολλές φορές παραποιείται και σημαντικά γεγονότα παραλείπονται. Βιβλία σαν αυτό του Μερκούριου Αυτζή πρέπει να υπάρχουν σε όλες τις σχολι-

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ κές βιβλιοθήκες και να «γίνονται αντικείμενο μελέτης και απόλαυσης» παράλληλα με το μάθημα της Ιστορίας, για να διατηρηθεί και να μεταδοθεί στους μαθητές η ιστορική γνώση. Αλλά και οι ενήλικοι αναγνώστες θα απολαύσουν ένα καλογραμμένο βιβλίο και θα γνωρίσουν άγνωστες σελίδες της μακραίωνης ιστορίας της Μακεδονίας. Λίτσα Ψαραύτη συγγραφέας

8 Σαν όνειρο, σαν αστραπή ΗΧρυσαυγή άνοιξε το παράθυρο και κοίταξε πέρα μακριά τον ορίζοντα. Η κλεισούρα του δωματίου την έπνιγε^ είχε τόσο ανάγκη από καθαρό αέρα. Έγειρε το κουρασμένο από τα χρόνια κορμί της προς τα έξω. Ανάσανε. Απέναντι ο ήλιος ακουμπούσε στην κορφή του Βερμίου και οι ακτίνες του, άλλες κόκκινες κι άλλες μενεξελιές, χρωμάτιζαν τον ουράνιο θόλο. Στενοχωρημένη ήταν κι αφέθηκε λίγο ν αναπνεύσει. να ξεχαστεί και να σβήσει, αν γινόταν, απ τη μνήμη της τα τελευταία γεγονότα, το περιεχόμενο της επιστολής που είχε λάβει λίγες ώρες πριν από την Οργανωτική Επιτροπή της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας το οποίο έγραφε: Αξιότιμη κυρία Αργυροπούλου, Αν και ο φάκελος της υποψηφιότητάς σας εναρμονίζεται με τη λογική και τη φιλοσοφία του Προγραμματικού Πλαισίου της Πολιτιστικής Ολυμπιά-

9 ΜΕΡΚΟΥΡΙΟΣ ΑΥΤΖΗΣ δας, εντούτοις το γεγονός ότι δεν έχετε βρει ακόμη τον ιδιαίτερο χώρο όπου θα στεγαστούν τα κειμήλιά σας, δεν καθιστά την υποψηφιότητά σας ικανή ώστε να συμπεριληφθείτε σε κάποιο από τα προγράμματά μας, πολύ περισσότερο στις Εκθέσεις Λαϊκού Πολιτισμού που πρόκειται να γίνουν το 24. Σας συγχαίρουμε ωστόσο για το έργο σας και σας ευχόμαστε καλή επιτυχία! Για την Πολιτιστική Ολυμπιάδα Η Οργανωτική Επιτροπή Έλα, που μου στενοχωριέσαι! μάλωσε τον εαυτό της. Θα βρούμε άλλο φορέα να μας βοηθήσει. κοίταξε το κατσούλι* με τη γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά στον απέναντι τοίχο και η καρδιά της σφίχτηκε. και τα δύο, αν και καθηλωμένα από χρόνια στη δύση τους, έλαμπαν σαν καινούργια. και η ίδια, συνταξιούχος δασκάλα ήταν, αδυνατούσε να τ απαλλάξει από την ισόβια απόσυρσή τους. Από τη δεκαετία του 50 είχαν να φορεθούν σε γυναικείο σώμα. «Χάριν» της προόδου. «Οι εποχές αλλάζουν», επέμεναν οι νεωτεριστές, «κι αλίμονο αν μαζί τους δεν αλλάζουμε κι εμείς». Όχι πως δε συμφωνούσε με την άποψη αυτή. Φρόντιζε επιμελώς ν ακολουθεί το πνεύμα της εποχής. κάτι έπρεπε να κάνει όμως. Τέτοια κληρονομιά ήταν άδικο να μένει στην αφάνεια, με βέβαιο κίνδυνο να φθαρεί κάποια στιγμή και μαζί της να σβήσουν και οι θύμη- * κατσούλι: ο κεφαλόδεσμος της παραδοσιακής ρουμλουκιώτικης φορεσιάς.

10 ΟΣΤΡΑΚΟ ΣΤΑ ΜΑΛΛΙΑ σες, που σαν αστραπή περνούσαν από μπροστά της. «Αυτό ποτέ!» ψέλλισε αποφασισμένη. Άρπαξε τότε την πένα της κι άρχισε να γράφει στον Ελπιδοφόρο, τον εργοστασιάρχη μετανάστη στη νέα Ζηλανδία ξάδελφό της, που δεν είχε μόνο το όνομα αλλά και το χάρισμα να ξεσηκώνουν τα λόγια του θάλασσες ελπίδας μέσα της. Ρουμλούκι *, 9 Φεβρουαρίου 24 Ξάδελφε, Δε σε ρωτάω αν είστε καλά. Αυτό το γνωρίζω απ τον Ίωνα. Μόλις χθες τηλεφωνηθήκαμε κι έμαθα όλα τα νέα σας. Όχι, βέβαια, απ τον ίδιο. Τον ξέρεις το γιο μου, είναι τηλεγραφικός στις αναφορές του. Αλλά από την εγγόνα μου την Αυγή. Ζωή να χει το κορίτσι δε σου κρύβω ότι είναι η τελευταία μου ελπίδα να αναλάβει, όταν έρθει η ώρα, το έργο μας, οι υπόλοιποι στην οικογένεια ακολούθησαν άλλους δρόμους μου έδωσε πλήρη αναφορά. Για τους περιπάτους σας στο δάσος τα Σαββατοκύριακα, τις οικογενειακές σας μαζώξεις και τα γεύματα με τη συνοδεία μουσικής. Ακόμη και για την επέκταση του υφαντουργείου μού μίλησε. Αλήθεια, ξάδελφε, τι περίμενες για να μου το πεις; Τέλος πάντων. Ο σκοπός της επιστολής μου δεν είναι να σου γκρινιάξω. Το πρόβλημά μου θέλω να σου εμπιστευτώ. * Ρουμλούκι: Ελληνότοπος, η ευρύτερη περιοχή της Αλεξάνδρειας Ημαθίας.

11 2 ΜΕΡΚΟΥΡΙΟΣ ΑΥΤΖΗΣ Γνωρίζεις το «ενδιαφέρον» του Κωνσταντή (κλείνω τη λέξη σε εισαγωγικά, γιατί δεν πρόκειται για απλό ενδιαφέρον αλλά για στάση ζωής) για τα παλαιικά αντικείμενα: τα έπιπλα, τα οικιακά σκεύη, τα αγροτοκτηνοτροφικά εργαλεία, τα ενδυματολογικά εξαρτήματα κ.ά. που χρησιμοποιούσαμε την παλιότερη εποχή. Ε, με όλα αυτά, στοιβαγμένα καθώς είναι το ένα πάνω στο άλλο, το σπίτι μας δεν είναι σπίτι. Μα ούτε και λαογραφικό μουσείο, που λένε όσοι έρχονται να τα δουν. Υπερβολές. Στο μουσείο θα τα βλεπαν πάνω σε προθήκες ή βαλμένα με κάποια τάξη κι όχι στοιβαγμένα σαν σε αποθήκη. Πέρυσι που μας επισκέφτηκε ένας κοντοχωριανός μας υποψήφιος διδάκτορας της λαογραφίας για να τα μελετήσει, έγραψε μεταξύ άλλων στις σημειώσεις του: «Πρόκειται για σπάνια εκθέματα!» «Τα πιο σπάνια», του εξήγησα. «Από οικογενειακή κληρονομιά τρίτης και τέταρτης γενιάς. Από προίκα του άντρα μου, όπως είναι οι ντούμπλες* με τ άλλα χρυσαφικά που κοσμούν τη γυναικεία φορεσιά. Κι από την πολύτιμη συλλογή μας, του άντρα μου κι αυτή.»για έργα του πιο περασμένου αιώνα, από τεχνίτες άγνωστους, σίγουρα όμως δεξιοτέχνες και γνωστούς στην εποχή τους. Ιστορικά κειμήλια-ψηφίδες μιας παλιότερης εποχής. Κι ένα απόκτημα απείρου κάλλους που η πολιτεία οφείλει να αγκαλιάσει και * ντούμπλες: βαρύτιμα νομίσματα από μέταλλο με λεπτή επιχρύσωση, κοσμήματα του στήθους.

12 ΟΣΤΡΑΚΟ ΣΤΑ ΜΑΛΛΙΑ φυσικά να προστατέψει σε κάποιο κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο με ανάλογη υποδομή». Τι ωραία! Πώς δεν το σκέφτηκα; Στην πολιτεία θα αποταθούμε, δικό της χρέος είναι να μας βοηθήσει, αντέδρασα αυθόρμητα τότε από μέσα μου. Τώρα όμως, ένα χρόνο μετά κι ελάχιστες ώρες από την άρνηση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας να μας βοηθήσει για το θέμα αυτό θα σου γράψω αναλυτικά μια άλλη φορά, μου λες, σε παρακαλώ, τι να κάνω για να μάθει ο κόσμος αυτή την κληρονομιά; Να δει και να θαυμάσει το λαογραφικό υλικό, τα ιστορικά στοιχεία, τα εγχειρίδια, τους χάρτες και τις γραπτές ομολογίες που έχω στα χέρια μου και που μας μεταφέρουν πίσω στο απόγειο της Νεολιθικής Εποχής, τότε που άρχισε να γράφεται αυτή η ιστορία, πριν από περίπου 7.5 χρόνια; Μου λες τι να κάνω για να τα σώσω από τη φθορά και τη λήθη; Μάτι δεν κλείνω τα βράδια. Σας φιλώ, Χρυσαυγή ΥΓ. Συγγνώμη που σε φορτώνω με τις έγνοιες μου. Η Χρυσαυγή δίπλωσε το επιστολόχαρτο, το έκλεισε μέσα σ ένα φάκελο, έγραψε τη διεύθυνση και πράγματι, τώρα ένιωθε καλύτερα. κι ας μην είχε φύγει ακόμη το γράμμα από τα χέρια της. Με νέες δυνάμεις άνοιξε τα χαρτιά της, έναν παλιό χάρτη της περιοχής, και στρώθηκε στη μελέτη. κάποιες σημειώσεις της έγραφαν: «Πριν από χρόνια η περιοχή δεν ήταν όπως είναι σήμερα. Το μεγαλύτερο μέρος της καλυπτόταν από θάλασσα. Με τα νε-

13 4 ΜΕΡΚΟΥΡΙΟΣ ΑΥΤΖΗΣ Χάρτης της περιοχής του Ρουμλουκιού το 99 (Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου Αίμου).

14 ΟΣΤΡΑΚΟ ΣΤΑ ΜΑΛΛΙΑ 5 ρά του Θερμαϊκού κόλπου να φτάνουν μέχρι την Πέλλα και τα Γιαννιτσά, την Αλεξάνδρεια (Γιδά) και τη νέα νικομήδεια. Η αμμουδερή ακρογιαλιά που απλωνόταν προς τα νοτιοδυτικά κι έφτανε στις παρυφές των Πιερίων Ορέων και του Βερμίου έγινε για πρώτη φορά γνωστή στα ομηρικά χρόνια με το όνομα Ημαθία. Από τότε, χρόνο με το χρόνο, χάρη στις γεωλογικές μεταβολές και τη γόνιμη ίλη που παρασέρνει από τα ορεινά το θεϊκό της ποτάμι ο Αλιάκμονας κι οι παραπόταμοί του, αυτή η αμμουδερή ακρογιαλιά σφύζει από ζωή. κι είναι ο τόπος που πολύ αργότερα, στα νεότερα χρόνια, δυνάστες και δυναστευόμενοι θα την ονομάσουν Ρουμλούκι, δηλαδή Ελληνότοπο.»Ο Ελληνότοπος ήταν κάποτε μια καταπράσινη πεδιάδα με παχύ χορτάρι, φουντωτά δέντρα και κρυστάλλινα νερά»

15