ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Transcript

1 ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Β η Μελέτη Εξελίξεων και Τάσεων της ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Μάιος 215 Μάιος 215

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πλαίσιο εκπόνησης παραδοτέου Περιεχόμενο παραδοτέου ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Κατανομή εισοδήματος Διεθνείς εξελίξεις Κύρια μακροοικονομικά μεγέθη για την Ελλάδα Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ανεργία και πληθωρισμός Παραγωγικότητα Δημόσια οικονομικά Εξωτερικό ισοζύγιο - ανταγωνιστικότητα Νομισματική πολιτική Ρευστότητα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα Κύρια μακροοικονομικά μεγέθη για την Αττική Εξέλιξη δημογραφικών μεγεθών Εξέλιξη οικονομικών μεγεθών Αγορά ακινήτων στην Αθήνα Δείκτης οικονομικού κλίματος ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΚΛΑΔΟΥΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ Αττική Ανάλυση κατά κλάδο Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία και απασχόληση Συντελεστής εγκατάστασης- Σύγκριση με ευρωπαϊκές μητροπολιτικές περιφέρειες Κλάδοι ενδιαφέροντος Πωλήσεις, Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία & Απασχόληση ανά Κλάδο Ενδιαφέροντος Σύγκριση κλάδων ενδιαφέροντος με την οικονομία Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο οχημάτων Καταλύματα & δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης Εκδοτικές δραστηριότητες Δραστηριότητες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, παροχής συμβουλών και συναφείς δραστηριότητες Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων, γραφείων οργανωμένων ταξιδιών και υπηρεσιών κρατήσεων και συναφείς δραστηριότητες Διοικητικές δραστηριότητες γραφείου, γραμματειακή υποστήριξη και άλλες δραστηριότητες παροχής υποστήριξης προς τις επιχειρήσεις Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

3 3.3.9 Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας Ρευστότητα Επιχειρηματικές προσδοκίες ΚΥΡΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Πλαίσιο εκπόνησης παραδοτέου Το Παραδοτέο Β.5.7: «Μελέτη Εξελίξεων και Τάσεων της» υποβάλλεται στο πλαίσιο της από Σύμβασης μεταξύ της Εταιρείας Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών (ΕΑΤΑ ΑΕ) ως αναθέτουσας αρχής και της Κοινοπραξίας για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων για την υλοποίηση του έργου «Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων». Το έργο χρηματοδοτείται από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΑΤΤΙΚΗ Το παρόν παραδοτέο αποτελεί την πέμπτη μελέτη παρακολούθησης και αποτύπωσης των πλέον πρόσφατων τάσεων και εξελίξεων για τους κυριότερους κλάδους άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας στον Δήμο Αθηναίων, έτσι όπως προκύπτουν από την εξέταση βασικών και κατά κύριο λόγο οικονομικών μεγεθών. 1.2 Περιεχόμενο παραδοτέου Η σταθεροποίηση της ελληνικής οικονομίας το 214, μετά από τη βαθύτερη ύφεση στην ιστορία της, δεν φαίνεται να συνεχίζεται το 215, καθώς η αβεβαιότητα για την κατάληξη των νέων διαπραγματεύσεων με τους δανειστές έχει πλήξει την εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Στόχος της παρούσας μελέτης αποτελεί η αποτύπωση των πλέον πρόσφατων τάσεων και εξελίξεων τόσο για το σύνολο της οικονομίας, όσο και για τις κυριότερες κατηγορίες άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας στον Δήμο Αθηναίων. Αντικείμενο των θεματικών μελετών παρακολούθησης των εξελίξεων και τάσεων στην αγορά θα είναι η διαχρονική και επαναλαμβανόμενη παρακολούθηση ενός ικανοποιητικού αριθμού στοιχείων και μεγεθών που κρίνεται ότι επηρεάζουν την ελληνική οικονομία και τις κυριότερες κατηγορίες άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας στο Δήμο Αθηναίων. Τα εν λόγω στοιχεία αφορούν: συγκεντρωτικά μακροοικονομικά μεγέθη της ελληνικής οικονομίας (ΑΕΠ, βασικά μεγέθη του ισοζυγίου πληρωμών, βασικά μεγέθη απασχόλησης, γενικός δείκτης οικονομικής συγκυρίας, κ.λπ.) επιμέρους κλαδικά εθνικολογιστικά δεδομένα για τις κυριότερες κατηγορίες άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας στο Δήμο Αθηναίων, (ΑΠΑ, όγκος πωλήσεων, απασχόληση, εκτιμήσεις και προσδοκίες, κ.λπ.) Για την άντληση των στοιχείων χρησιμοποιήθηκαν επίσημες εθνικές και διεθνείς δευτερογενείς πηγές (ΕΛ.ΣΤΑΤ., Τράπεζα της Ελλάδος, Eurostat, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ΟΟΣΑ, ΔΝΤ, κ.λπ.) και περιοδικές ειδικές έρευνες (LFS, STS, SBS, κλπ.) που υλοποιούνται σε εθνικό ή/και ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται έχουν ως χρόνο εκκίνησης το 27, που είναι το τελευταίο έτος ανάπτυξης πριν την τρέχουσα κρίση, με σκοπό να αναδείξουν την πορεία των οικονομικών μεγεθών Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

5 κατά τη διάρκεια της ύφεσης από το υψηλότερο σημείο του προηγούμενου επιχειρηματικού κύκλου στα πλέον πρόσφατα δεδομένα. Η χρονική ανάλυση των παρουσιαζόμενων μεγεθών είναι η μεγαλύτερη δυνατή με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, δηλαδή χρησιμοποιούνται κατά προτίμηση μηνιαία στοιχεία, εάν δεν είναι διαθέσιμα, τότε τριμηνιαία και αλλιώς ετήσια, με σκοπό να αποτυπωθούν οι τελευταίες εξελίξεις και να εντοπιστούν τυχόν τάσεις ανάκαμψης. Στην τρίτη ενότητα της μελέτης παρουσιάζονται διαθέσιμα κλαδικά στοιχεία, με στόχο να αξιοποιηθούν τα συμπεράσματα για τους επιχειρηματικούς τομείς ενδιαφέροντος του Δήμου Αθηναίων. Τέλος, στη δεύτερη και την τρίτη ενότητα παρουσιάζονται συνολικά και ανά κλάδο στοιχεία για την Αττική αντίστοιχα, καθώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία σε επίπεδο Δήμου Αθηναίων. Τέλος, πέρα από τα στοιχεία που παρουσιάζονται σε τακτική βάση, στην παρούσα έκδοση της μελέτης γίνεται ειδική ανάλυση για την κατανομή του εισοδήματος στην Ελλάδα, συγκριτικά με άλλες χώρες. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5

6 1995 Q Q Q Q Q Q Q3 2 Q2 21 Q1 21 Q4 22 Q3 23 Q2 24 Q1 24 Q4 25 Q3 26 Q2 27 Q1 27 Q4 28 Q3 29 Q2 21 Q1 21 Q4 211 Q3 212 Q2 213 Q1 213 Q4 214 Q3 2. Εξελίξεις στην ελληνική οικονομία 2.1 Κατανομή εισοδήματος Τα τρία σημαντικότερα ζητήματα στα οικονομικά είναι η οικονομική ανάπτυξη, οι διακυμάνσεις (επιχειρηματικοί κύκλοι) στην οικονομία και η κατανομή του εισοδήματος στον πληθυσμό. Στην παρούσα ενότητα επιχειρείται μία ανάλυση της κατανομής του εισοδήματος στην Ελλάδα, συγκριτικά με άλλες χώρες, ενώ παρουσιάζονται και στοιχεία για την Αθήνα. Το ζήτημα της κατανομής του εισοδήματος είναι από τα πλέον επίκαιρα και αμφιλεγόμενα στην οικονομική επιστήμη. Το 214 το πλέον πολυσυζητημένο βιβλίο διεθνώς στα οικονομικά ήταν το «Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα» του Γάλλου οικονομολόγου Thomas Piketty. Ο Piketty εξετάζει στοιχεία που ξεκινούν από το 18ο αιώνα και φτάνουν στη σύγχρονη εποχή και υποστηρίζει ότι μακροπρόθεσμα μία καπιταλιστική οικονομία οδηγείται σε υψηλή και αυξανόμενη ανισότητα. Ο λόγος είναι ότι η απόδοση του κεφαλαίου (r) είναι υψηλότερη από το ρυθμό ανάπτυξης (g) της οικονομίας (r>g) με αποτέλεσμα τη συγκέντρωση του πλούτου σε λίγα χέρια. Με βάση τα στοιχεία που παρουσιάζει ο Piketty, η ανισότητα αυξήθηκε το 19ο αιώνα και στις αρχές του 2ου αιώνα. Από το 1914 έως και περίπου το 197 η ανισότητα μειώθηκε σημαντικά λόγω έκτακτων συνθηκών, όπως οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και η συστηματική κρατική παρέμβαση στην οικονομία μετά το β παγκόσμιο πόλεμο με υψηλή φορολογία στα ανώτερα εισοδήματα. Από τη δεκαετία του 7 σε ορισμένες χώρες και του 8 για σχεδόν όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, επανεμφανίζεται μία σημαντική αύξηση της ανισότητας στην κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου. Ένας τρόπος να εξετάσει κανείς την ανισότητα είναι να αναλύσει την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στις αμοιβές του κεφαλαίου και τις αμοιβές της εργασίας. Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζεται η εξέλιξη στην Ελλάδα του μεριδίου των αμοιβών εξαρτημένης εργασίας στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. 45% 4% 35% 3% 25% 2% Μερίδιο αμοιβών εξαρτημένης εργασίας στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία - Ελλάδα Πηγή: Ελ.Στατ. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 6

7 Η αύξηση του μεριδίου από τα μέσα της δεκαετίας του 9 έως και την αρχή της οικονομικής κρίσης, δείχνει ότι οι αμοιβές των εργαζομένων αποκτούσαν μεγαλύτερο μερίδιο στην προστιθέμενη αξία. Ο δείκτης αυτός στην Ελλάδα όμως, είναι ασυνήθιστα χαμηλός συγκριτικά με άλλες χώρες και παραπλανητικός. Ο λόγος είναι ότι το εισόδημα των αυτοαπασχολούμενων δεν εντάσσεται στις αμοιβές εξαρτημένης εργασίας αλλά αθροίζεται με τα κέρδη των επιχειρήσεων. Η ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό αυτοαπασχολούμενων. Στο επόμενο διάγραμμα συγκρίνεται η Ελλάδα με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο δείκτη αυτό. Μερίδιο αμοιβών εξαρτημένης εργασίας στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (214) % 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% Ρουμανία Ελλάδα Πολωνία* Σλοβακία Κύπρος Τσεχία Λιθουανία Ιρλανδία Ιταλία Βουλγαρία Λετονία Πορτογαλία Μάλτα Ισπανία Ουγγαρία Ευρωζώνη ΕΕ-28 Αυστρία Εσθονία Ολλανδία Γερμανία Λουξεμβούργο* Βέλγιο Σλοβενία Φινλανδία Ηνωμένο Βασίλειο Κροατία Σουηδία Γαλλία* Δανία 35.3% 38.7% 41.8% 42.3% 43.3% 43.9% 44.6% 45.1% 45.8% 46.2% 49.1% 5.4% 51.% 52.% 52.1% 54.3% 54.4% 55.3% 55.5% 55.8% 56.5% 56.6% 56.7% 56.7% 57.% 57.8% 58.% 6.3% 6.4% 61.8% * 213 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 7

8 Λόγω της ιδιαιτερότητας της ελληνικής οικονομίας, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι το χαμηλό μερίδιο των αμοιβών των εργαζομένων είναι ισχυρή ένδειξη ανισότητας αλλά ούτε και ότι η βελτίωση του μεριδίου τα τελευταία 2 έτη σημαίνει την άμβλυνση των ανισοτήτων. Επιπλέον η οικονομική ανισότητα δημιουργείται όχι μόνο από το μερίδιο του κεφαλαίου στο συνολικό εισόδημα αλλά και από μισθολογικές ανισότητες μεταξύ εργαζομένων. Στο ακόλουθο διάγραμμα παρουσιάζεται η εξέλιξη της αναλογίας του βασικού μισθού προς το μέσο μισθό και το διάμεσο μισθό αλλά και του διάμεσου μισθού προς το μέσο μισθό. Ο διάμεσος μισθός ορίζεται ως το σημείο όπου το 5% εργαζομένων έχει υψηλότερο μισθό και το 5% χαμηλότερο μισθό. Ο μέσος μισθός είναι ο μέσος όρος, ο οποίος κατά κανόνα είναι υψηλότερος από το διάμεσο λόγω των πολύ υψηλών μισθών σε λίγα ανώτερα στελέχη επιχειρήσεων. Όταν ο διάμεσος είναι αρκετά χαμηλότερος από το μέσο, αυτό μπορεί να θεωρηθεί ένδειξη ανισότητας στη σχέση μεταξύ των μεσαίων εισοδηματικά εργαζομένων προς τους υψηλότερα αμειβόμενους. Από το 2 και μετά, φαίνεται μία μικρή βελτίωση της αναλογίας, άρα και μείωση αυτής της ανισότητας. Η εξέλιξη της αναλογίας του βασικού μισθού προς το μέσο και το διάμεσο δείχνει την ανισότητα μεταξύ των χαμηλότερων εισοδηματικά εργαζομένων συγκριτικά με τους μεσαίους εισοδηματικά εργαζόμενους. Στο διάγραμμα απεικονίζεται ξεκάθαρα η μείωση του βασικού μισθού το 212. Γενικότερα, στην οικονομική κρίση φαίνεται ότι αρχικά υπήρξε συμπίεση των μισθών στα ανώτερα στρώματα και στη συνέχεια μία απότομη πτώση στα χαμηλότερα στρώματα. 1% Εξέλιξη μισθολογικών ανισοτήτων - Ελλάδα 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % % βασικού προς το μέσο μισθό % βασικού προς το διάμεσο μισθό % διάμεσου προς το μέσο Πηγή: ΟΟΣΑ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 8

9 Εξετάζοντας τις αναλογίες αυτές σε επίπεδο διαφορετικών χωρών (παρουσιάζεται το σύνολο των χωρών για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία στον ΟΟΣΑ), φαίνεται ότι ο βασικός μισθός στην Ελλάδα είναι σχετικά χαμηλός όταν συγκρίνεται με το μέσο και το διάμεσο μισθό. Το γεγονός αυτό υποστηρίζει την πρόταση της νέας κυβέρνησης για αύξηση του βασικού μισθού, αν και όχι στο επίπεδο που προτείνει. Αντίθετα η σύγκριση του διάμεσου με το μέσο μισθό δείχνει ότι οι εισοδηματικές διαφορές μεταξύ μεσαίων εισοδηματικά εργαζομένων και υψηλών εισοδηματικά εργαζομένων είναι περιορισμένες σε σχέση με άλλες χώρες. Πηγή: ΟΟΣΑ % βασικού προς το μέσο μισθό Μισθολογικές ανισότητες ανά χώρα (213) % διάμεσου προς το μέσο % βασικού προς το διάμεσο μισθό ΗΠΑ 26,8% Τουρκία 55,2% Τσεχία 36,4% Μεξικό 27,4% Χιλή 63,7% Μεξικό 36,8% Τσεχία 31,% Πορτογαλία 68,6% ΗΠΑ 37,4% Εσθονία 32,6% Ρουμανία 69,% Εσθονία 38,8% Ιαπωνία 33,9% ΗΠΑ 71,7% Ιαπωνία 39,% Λουξεμβούργο 34,% Ισραήλ 74,% Ισπανία 41,3% Ρουμανία 34,2% Μεξικό 74,5% Λουξεμβούργο 41,4% Ισπανία 34,6% Ουγγαρία 74,6% Καναδάς 44,1% Ν. Κορέα 35,1% Λετονία 74,7% Ν. Κορέα 44,2% Λετονία 36,% Λιθουανία 78,1% Ελλάδα 45,2% Σλοβακία 36,% Σλοβακία 79,1% Σλοβακία 45,5% Ελλάδα 37,9% Ν. Κορέα 79,4% Ηνωμένο Βασίλειο 46,9% Τουρκία 38,3% Πολωνία 79,9% Ολλανδία 47,4% Πορτογαλία 38,3% Γαλλία 8,7% Ιρλανδία 47,9% Ηνωμένο Βασίλειο 38,8% Σλοβενία 81,2% Λετονία 48,2% Καναδάς 39,4% Αυστραλία 81,5% Ρουμανία 49,6% Πολωνία 39,7% Λουξεμβούργο 82,1% Πολωνία 49,7% Ουγγαρία 4,2% Ηνωμένο Βασίλειο 82,7% Βέλγιο 5,% Λιθουανία 4,3% Ισπανία 83,8% Λιθουανία 51,6% Ολλανδία 41,7% Ελλάδα 83,8% Ουγγαρία 53,9% Βέλγιο 42,6% Εσθονία 84,% Αυστραλία 54,% Ισραήλ 42,7% Τσεχία 85,2% Πορτογαλία 55,8% Χιλή 43,2% Βέλγιο 85,2% Ισραήλ 57,7% Αυστραλία 44,% Ν. Ζηλανδία 85,2% Ν. Ζηλανδία 59,5% Ιρλανδία 44,% Ιαπωνία 86,9% Σλοβενία 61,2% Σλοβενία 49,7% Ολλανδία 88,% Γαλλία 62,8% Γαλλία 5,7% Καναδάς 89,3% Χιλή 67,8% Ν. Ζηλανδία 5,7% Ιρλανδία 91,9% Τουρκία 69,4% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 9

10 Ο δείκτης εισοδηματικής ανισότητας που καλύπτει όλες τις πηγές εισοδήματος και όλα τα επιμέρους κοινωνικά στρώματα είναι ο δείκτης Gini. Ο δείκτης αυτός κυμαίνεται μεταξύ (απόλυτη ισότητα, δηλαδή όλοι έχουν το ίδιο εισόδημα) και 1 (απόλυτη ανισότητα, δηλαδή ένας έχει όλο το εισόδημα και οι υπόλοιποι καθόλου). Ο δείκτης αυτός όταν λαμβάνονται υπόψη τα εισοδήματα όπως δημιουργούνται από την αγορά ανέρχεται σε,464 στην Ελλάδα και,465 στην Αθήνα ενώ μετά από φόρους και μεταβιβαστικές πληρωμές μειώνεται στο,326 στην Ελλάδα και το,323 στην Αθήνα. Το πλουσιότερο 2% του πληθυσμού διαθέτει 6 φορές υψηλότερο εισόδημα από το φτωχότερο 2% του πληθυσμού. Σημειώνεται ότι τα στοιχεία αυτά είναι τα τελευταία διαθέσιμα και αφορούν το 21 και κατά συνέπεια δεν περιλαμβάνουν την επίδραση του μεγαλύτερου μέρους της οικονομικής κρίσης. Ανισότητα Gini (διαθέσιμο εισόδημα μετά φόρων και μεταβιβαστικών πληρωμών) Gini (προ φόρων και μεταβιβαστικών πληρωμών) Αναλογία διαθέσιμου εισοδήματος του πλουσιότερου 2% προς το φτωχότερο 2% Αναλογία εισοδήματος προ φόρων και μεταβιβαστικών πληρωμών του πλουσιότερου 2% προς το φτωχότερο 2% Ελλάδα,326, ,7 Αθήνα,323,465 6,5 Πηγή: ΟΟΣΑ Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι δείκτες φτώχειας σε Ελλάδα και Αθήνα, όπου περίπου το 2% του πληθυσμού ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας (όταν ορίζεται στο 6% του διάμεσου εισοδήματος). Στην Αθήνα, η φτώχεια είναι λίγο χαμηλότερη από αυτή της Ελλάδας συνολικά. Φτώχεια Δείκτης φτώχειας μετά φόρων και μεταβιβαστικών πληρωμών, όριο φτώχειας στο 6% του διαμέσου εισοδήματος Δείκτης φτώχειας προ φόρων και μεταβιβαστικών πληρωμών, όριο φτώχειας στο 6% του διαμέσου εισοδήματος Δείκτης φτώχειας μετά φόρων και μεταβιβαστικών πληρωμών, όριο φτώχειας στο 5% του διαμέσου εισοδήματος Δείκτης φτώχειας προ φόρων και μεταβιβαστικών πληρωμών, όριο φτώχειας στο 5% του διαμέσου εισοδήματος Ελλάδα,215,338,143,34 Αθήνα,195,312,13,288 Πηγή: ΟΟΣΑ Συγκριτικά με άλλες ανεπτυγμένες χώρες, η ανισότητα με βάση το δείκτη Gini στην Ελλάδα είναι σχετικά υψηλή, κυρίως όταν συγκρίνεται με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 1

11 Χιλή Μεξικό Τουρκία ΗΠΑ Ισραήλ Ν. Ζηλανδία Ηνωμένο Βασίλειο Ιαπωνία Αυστραλία Ισπανία Ελλάδα Ιταλία Καναδάς Πολωνία Γαλλία Ελβετία Ολλανδία Γερμανία Σουηδία Ουγγαρία Αυστρία Φινλανδία Σλοβακία Τσεχία Βέλγιο Δανία Νορβηγία Σλοβενία Δείκτης Gini, προ φόρων και μεταβιβαστικών πληρωμών μετά από φόρους και μεταβιβαστικές πληρωμές Πηγή: ΟΟΣΑ Η ύπαρξη ανισοτήτων στην Ελλάδα επιβεβαιώνεται και με έναν άλλο τρόπο μέτρησης τους, τα μερίδια του συνολικού εισοδήματος που διαθέτει το πλουσιότερο και φτωχότερο 1%, 5% και 1% του πληθυσμού. Στη χώρα μας, το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού έχει πάνω από 5% του συνολικού εισοδήματος, το πλουσιότερο 5% διαθέτει περίπου 15% του συνολικού εισοδήματος και το πλουσιότερο 1% περίπου το 26% του συνολικού εισοδήματος. Αντίθετα το φτωχότερο 1% έχει μόλις το 2,3% του συνολικού εισοδήματος. Συγκριτικά με άλλες χώρες της ΕΕ-28, η Ελλάδα είναι στην 22 η -24 η θέση από τις 28 χώρες στην ανισότητα με βάση το μερίδιο των πλουσιότερων ομάδων (η 1 η χώρα έχει το χαμηλότερο μερίδιο εισοδήματος για τα πλουσιότερα νοικοκυριά, άρα και τη χαμηλότερη ανισότητα και αντίστροφα). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 11

12 Θέση χωρών με βάση τα μερίδια του εισοδήματος από το πλουσιότερο μέρος του πληθυσμού (211) Πλουσιότερο 1% Πλουσιότερο 5% Πλουσιότερο 1% Σλοβενία Σουηδία Σλοβακία Βέλγιο Ολλανδία Φινλανδία Τσεχία Μάλτα Δανία Αυστρία Λουξεμβούργο Ουγγαρία Γερμανία Κροατία Ρουμανία Ιρλανδία Λιθουανία Εσθονία Πολωνία Ιταλία Ισπανία Ελλάδα Κύπρος Γαλλία Βουλγαρία Ηνωμένο Βασίλειο Λετονία Πορτογαλία Πηγή: Social Situation Monitor, Eurostat Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 12

13 Θέση χωρών με βάση τα μερίδια του εισοδήματος από το φτωχότερο μέρος του πληθυσμού (211) Φτωχότερο 1% Φτωχότερο 5% Φτωχότερο 1% Ρουμανία Εσθονία Βουλγαρία Λετονία Ελλάδα Ιταλία Κροατία Πορτογαλία Εσθονία Λιθουανία Πολωνία Ηνωμένο Βασίλειο Ιρλανδία Αυστρία Γερμανία Κύπρος Σλοβακία Γαλλία Δανία Ουγγαρία Σουηδία Βέλγιο Μάλτα Λουξεμβούργο Σλοβενία Φινλανδία Τσεχία Ολλανδία Πηγή: Social Situation Monitor, Eurostat Συνοψίζοντας, η Ελλάδα έχει εντονότερη ανισότητα στα εισοδήματα από τις περισσότερες άλλες χώρες της Ευρώπης, χωρίς όμως να φτάνει στα επίπεδα ανισότητας των ΗΠΑ ή χωρών της Λατινικής Αμερικής. Επιπλέον, φαίνεται ότι ο βασικός μισθός ανέρχεται σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με το μέσο μισθό στη χώρα, ενώ το ποσοστό του πληθυσμού που ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας ανερχόταν περίπου στο 2%, πριν ακόμα η οικονομική κρίση ενταθεί. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 13

14 2.2 Διεθνείς εξελίξεις Η παγκόσμια ανάπτυξη το 214 ανήλθε σε 3,4%, ενώ το ΔΝΤ προβλέπει μικρή επιτάχυνση του ρυθμού στο 3,5% το 215 και στο 3,8% το 216. Εξετάζοντας επιμέρους οικονομίες το 215, παρουσιάζεται μία αναστροφή των τάσεων του 214, με την ευρωζώνη να ανακάμπτει ταχύτερα από το αναμενόμενο το 215 (πρόβλεψη του ΔΝΤ για 1,5%) ενώ οι ΗΠΑ εμφανίζουν μία επιβράδυνση το α τρίμηνο του 215. Ο δείκτης -CΟΙΝ2, ο οποίος αποτελεί έναν πρόδρομο δείκτη της οικονομικής δραστηριότητας στην Ευρωζώνη, αυξάνεται συνεχώς από τον περασμένο Δεκέμβριο έως και τον Μάρτιο του 215, ανακτώντας σχεδόν το σύνολο των απωλειών που είχε στο χρονικό διάστημα Ιουλίου-Νοεμβρίου πέρυσι. Οι καλύτερες προοπτικές από τις μεγάλες χώρες της ευρωζώνης διαφαίνονται στην Ισπανία, όπου η ανάκαμψη επιταχύνεται, αλλά και στη Γερμανία που παρουσιάζει σταθερές προοπτικές εδώ και έτη. Η βελτίωση της οικονομικής δραστηριότητας στην ευρωζώνη περιορίζει τους φόβους για αποπληθωρισμό και η μεταβολή των τιμών καταναλωτή, μετά από λίγους μήνες με αρνητικό πρόσημο, έχει επανέλθει σε μηδενικό ρυθμό μεταβολής. Παράλληλα, οι περισσότερο ευνοϊκές προοπτικές στην οικονομία τις τελευταίες εβδομάδες οδήγησαν σε αύξηση των αποδόσεων των ομολόγων από τα σχεδόν μηδενικά (και σε ορισμένες περιπτώσεις αρνητικά) επίπεδα που είχαν φτάσει το πρώτο τετράμηνο του έτους. Στις ΗΠΑ, το α τρίμηνο του 215 ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ ήταν σχεδόν στάσιμος (,2% σε ετήσια βάση) ενώ τους τελευταίους μήνες εμφανίζεται χαμηλότερος ρυθμός αύξησης των θέσεων εργασίας. Η επιβράδυνση απομακρύνει τις προσδοκίες για αύξηση των επιτοκίων από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα από τα πολύ χαμηλά επίπεδα στα οποία βρίσκονται εδώ και πολλά έτη (,25%). Ωστόσο, η εκτίμηση του ΔΝΤ για την ανάπτυξη συνολικά το 215 ανέρχεται στο πολύ ικανοποιητικό 3,1%. 3.% Εκτιμήσεις για το ρυθμό ανάπτυξης στις κυριότερες χώρες της ευρωζώνης (215-22) 2.5% 2.% 1.5% 1.%.5% Γαλλία Γερμανία Ιταλία Ισπανία.% -.5% % Πηγή: ΔΝΤ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 14

15 Οι πρώτες ενδείξεις για το 215 είναι αποθαρρυντικές και για το Ηνωμένο Βασίλειο ενώ ανάκαμψη παρουσιάζεται στην Ιαπωνία μετά από την ύφεση το 214, ενώ συνεχίζεται η ποσοτική χαλάρωση σε πολύ μεγάλη έκταση. Η σημαντικότερη εξέλιξη που διαφαίνεται όμως για τα επόμενα έτη είναι η επιβράδυνση της ανάπτυξης στην Κίνα (εκτίμηση ΔΝΤ για 6,8% το 215), όπου οι διψήφιοι ρυθμοί μεταβολής ανήκουν πλέον στο παρελθόν. Καθώς η Κίνα προσεγγίζει το επίπεδο ανάπτυξης μεσαίων χωρών, αναπόφευκτα ο ρυθμός μεταβολής θα περιοριστεί. Οι περισσότεροι διεθνείς αναλυτές εκτιμούν ότι η επιβράδυνση αυτή θα γίνει ομαλά, ωστόσο, η ιστορική εμπειρία από άλλες χώρες σε παρόμοια επίπεδα ανάπτυξης, η έκταση των φουσκών στις τιμές ακινήτων και μετοχών και η εξάρτηση της εγχώριας ζήτησης από τις επενδύσεις δημιουργούν ανησυχίες για πιο απότομη πτώση. 8.% Εκτιμήσεις για το ρυθμό ανάπτυξης στις κυριότερες οικονομίες εκτός ευρωζώνης (215-22) 7.% 6.% 5.% 4.% 3.% 2.% Ιαπωνία Ηνωμένο Βασίλειο ΗΠΑ Κίνα 1.%.% -1.% Πηγή: ΔΝΤ Η μείωση των τιμών του πετρελαίου και άλλων εμπορευμάτων τον περασμένο χειμώνα, φαίνεται να έχει διακοπεί τους τελευταίους μήνες. Από 48 δολάρια το βαρέλι που είχε φτάσει το πετρέλαιο τον Ιανουάριο 215 με βάση τα τελευταία στοιχεία τον Απρίλιο ανέκαμψε σε σχεδόν 6 δολάρια το βαρέλι, παραμένοντας όμως σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από τα προηγούμενα έτη. Για τις χώρες της ευρωζώνης, η μείωση των τιμών του πετρελαίου σε δολάρια έχει εν μέρει αντισταθμιστεί από την υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 15

16 Jan-7 Jun-7 Nov-7 Apr-8 Sep-8 Feb-9 Jul-9 Dec-9 May-1 Oct-1 Mar-11 Aug-11 Jan-12 Jun-12 Nov-12 Apr-13 Sep-13 Feb-14 Jul-14 Dec-14 Δείκτης, 25=1 μεταβολή από προηγούμενο έτος Jan-7 Jun-7 Nov-7 Apr-8 Sep-8 Feb-9 Jul-9 Dec-9 May-1 Oct-1 Mar-11 Aug-11 Jan-12 Jun-12 Nov-12 Apr-13 Sep-13 Feb-14 Jul-14 Dec-14 τιμή βαρελιού σε $ μεταβολή από προηγούμενο έτος Τιμή πετρελαίου % 8% 6% 4% 2% % -2% -4% -6% -8% Μεταβολή από προηγούμενο έτος Τιμή σε $ Πηγή: ΔΝΤ Δείκτης τιμών εμπορευμάτων 25 8% % 4% 2% 1 5 % -2% -4% -6% Μεταβολή από προηγούμενο έτος Δείκτης, 25=1) Πηγή: ΔΝΤ Η μεγάλη υποτίμηση του ευρώ έναντι των άλλων νομισμάτων από τα μέσα του 214 έως τις αρχές του 215 φαίνεται ότι δεν συνεχίζεται καθώς τα βελτιούμενα στοιχεία για την ανάπτυξη στην ευρωζώνη έχουν περιορίσει τις προσδοκίες για περαιτέρω πτώση της ισοτιμίας. Παρ όλα αυτά, το ευρώ παραμένει σε χαμηλά επίπεδα έναντι των κυριότερων άλλων νομισμάτων, ευνοώντας τις εξαγωγές. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 16

17 Dec-6 May-7 Oct-7 Mar-8 Aug-8 Jan-9 Jun-9 Nov-9 Apr-1 Sep-1 Feb-11 Jul-11 Dec-11 May-12 Oct-12 Mar-13 Aug-13 Jan-14 Jun-14 Nov-14 Apr Συναλλαγματικές ισοτιμίες ευρώ (1=31/12/26) Λίρα Αγγλίας Ελβετικό φράγκο Γιουάν Κίνας Γιέν Ιαπωνίας Δολλάριο ΗΠΑ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 17

18 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 214 Q4 215 Q1 2.3 Κύρια μακροοικονομικά μεγέθη για την Ελλάδα Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Το δ τρίμηνο του 214, το ΑΕΠ μειώθηκε ελαφρά έναντι του γ τριμήνου κατά,4% ενώ ήταν υψηλότερο κατά 1,2% από το ίδιο τρίμηνο του 213. To α τρίμηνο του 215 το ΑΕΠ μειώθηκε περαιτέρω κατά,2% (προκαταρκτική εκτίμηση από Ελ.Στατ.) με αποτέλεσμα η οικονομία μετά από ένα διάλειμμα ανάκαμψης τα τρία πρώτα τρίμηνα το 214 να έχει πλέον επιστρέψει σε ύφεση Μεταβολή ΑΕΠ σε σταθερές τιμές από το προηγούμενο έτος (%) Ελλαδα Ευρωζωνη Σε τρέχουσες τιμές, το ΑΕΠ ανήλθε σε 179 δις. το 214, ελαφρά χαμηλότερο από το 213. Σε σταθερές τιμές όμως, λόγω του αποπληθωρισμού, το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά,8%, παρουσιάζοντας την πρώτη θετική μεταβολή από το 27. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 18

19 35, Εξέλιξη ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές και διάρθρωση του 3, 25, 2, 15, 1, 5, -5, -1, 232, ,96 237, ,21 27, ,24 182, ,81-15, Ιδιωτική κατανάλωση Ακαθάριστες επενδύσεις Εισαγωγές Δημόσια κατανάλωση Εξαγωγές ΑΕΠ 6% 4% 3.5% Μεταβολή ΑΕΠ από προηγούμενο έτος 2% % -2% -.4%.8% -4% -6% -8% -4.4% -5.4% -6.6% -3.9% -1% -8.9% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 19

20 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 214 Q4 Για το 215, οι αρχικές προβλέψεις ήταν θετικές με τον εκτιμώμενο ρυθμό ανάπτυξης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Φεβρουάριο 215 να φτάνει το 2,5% ενώ το ΔΝΤ προέβλεπε 2,9% τον Οκτώβριο 214. Οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις έχουν μειωθεί στο,5% από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Μάιος 215) και στο,8% από το ΔΝΤ (Απρίλιος 215), ενώ δεν μπορεί να αποκλειστεί η επιστροφή στην ύφεση. Η έντονη αβεβαιότητα από την προκήρυξη των εκλογών και μετά, κυρίως σε ότι αφορά την κατάληξη σε συμφωνία με τους δανειστές της χώρας έχουν οδηγήσει σε μεγάλες εκροές καταθέσεων και έλλειψη ρευστότητας στην οικονομία που έχει αρνητικές συνέπειες για την παραγωγική δραστηριότητα. Σε κάθε πιθανό σενάριο για το μέλλον των διαπραγματεύσεων, το 215 προδιαγράφεται δύσκολο: Σε περίπτωση συμφωνίας με τους δανειστές, η θετική επίδραση από την αποκατάσταση της χρηματοοικονομικής ηρεμίας θα αντισταθμιστεί από τα δημοσιονομικά μέτρα που αναπόφευκτα θα επιβληθούν, ώστε να επιτευχθεί η συμφωνία. Επίσης, η εμπειρία από το 212 όταν υπήρχε παρόμοια περίοδος αβεβαιότητας και εκροής καταθέσεων, είναι ότι μετά τη λήξη της αβεβαιότητας, οι καταθέσεις δεν επιστρέφουν στα προηγούμενα επίπεδα τους, με αποτέλεσμα η μείωση της ρευστότητας να έχει μόνιμο χαρακτήρα. Σε περίπτωση ρήξης με τους δανειστές, το πρώτο μέτρο που θα επιβληθεί θα είναι έλεγχοι στις εκροές καταθέσεων προς το εξωτερικό και στις αναλήψεις από τα ΑΤΜ, με αποτέλεσμα την πλήρη χρηματοοικονομική ασφυξία. Για το λόγο αυτό, το σενάριο που ακούγεται για χρεοκοπία εντός της ευρωζώνης δεν μπορεί να κρατήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η ρήξη σημαίνει αργά ή γρήγορα την έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη. Η τελική κατανάλωση των νοικοκυριών, που αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του ΑΕΠ, σημειώνει αύξηση τα τρία τελευταία τρίμηνα του 214 με ρυθμό μεταβολής για το 214 συνολικά στο 1,4%. Η αύξηση της απασχόλησης το 214, η μείωση των τιμών και η σταθεροποίηση των μισθών έχουν ενισχύσει την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών. Η αβεβαιότητα των τελευταίων μηνών και ενδεχόμενα νέα μέτρα για το κλείσιμο της συμφωνίας με τους δανειστές είναι πιθανόν να διακόψουν την άνοδο της κατανάλωσης το Μεταβολή τελικής κατανάλωσης νοικοκυριών σε σταθερές τιμές από το προηγούμενο έτος (%) Ελλάδα Ευρωζώνη Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

21 Ιαν-7 Απρ-7 Ιουλ-7 Οκτ-7 Ιαν-8 Απρ-8 Ιουλ-8 Οκτ-8 Ιαν-9 Απρ-9 Ιουλ-9 Οκτ-9 Ιαν-1 Απρ-1 Ιουλ-1 Οκτ-1 Ιαν-11 Απρ-11 Ιουλ-11 Οκτ-11 Ιαν-12 Απρ-12 Ιουλ-12 Οκτ-12 Ιαν-13 Απρ-13 Ιουλ-13 Οκτ-13 Ιαν-14 Απρ-14 Ιουλ-14 Οκτ-14 Ιαν-15 Η αστάθεια στην κατανάλωση φαίνεται και από το ρυθμό μεταβολής του λιανικού εμπορίου, ο οποίος μετά από μακρόχρονη περίοδο μείωσης, τους τελευταίους μήνες κυμαίνεται κοντά στο μηδέν με θετικές μεταβολές να εναλλάσσονται με αρνητικές μεταβολές. 15% Λιανικό εμπόριο (μεταβολή δείκτη από το προηγούμενο έτος σε σταθερές τιμές) 1% 5% % -5% -1.% -1% -15% -2% -25% Ελλάδα Ευρωζώνη Η δημόσια κατανάλωση συνεχίζει να μειώνεται, ως αποτέλεσμα της λιτότητας που έχει επιβληθεί από τις συμφωνίες με τους δανειστές. Το 214 συνολικά η δημόσια κατανάλωση ήταν,8% χαμηλότερη από το 213, ρυθμός αρνητικής μεταβολής που είναι ωστόσο ο ηπιότερος των τελευταίων ετών. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 21

22 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 214 Q Μεταβολή τελικής κατανάλωσης γενικής κυβέρνησης σε σταθερές τιμές από το προηγούμενο έτος (%) Ελλάδα Ευρωζώνη Η θετικότερη εξέλιξη μέσα στο 214 ήταν η ανάκαμψη των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου μετά από σωρευτική μείωση τα έτη της οικονομικής κρίσης κατά 7%. Συνολικά το 214, οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου αυξήθηκαν κατά 3% έναντι του 213, ενώ προς το τέλος του έτους υπήρξε εμφανής επιτάχυνση της ανάκαμψης τους πετυχαίνοντας τον υψηλότερο ρυθμό μεταβολής από το β τρίμηνο του 27. Η αύξηση αυτή παρουσιάστηκε παρά τη συνεχιζόμενη έλλειψη ρευστότητας και τη μείωση των νέων δανείων από τις τράπεζες (βλ. παρακάτω), κάτι που δείχνει ότι χρηματοδοτείται κυρίως από ίδια κεφάλαια. Ο περιορισμός των επενδύσεων για τόσο μακροχρόνιο διάστημα την περίοδο της κρίσης, δημιουργεί τη δυνατότητα ισχυρής ανάκαμψης τους καθώς υπάρχει ανάγκη ανανέωσης των παγίων των επιχειρήσεων. Ωστόσο, κρίσιμος παράγοντας για τη συνέχιση της αύξησης των επενδύσεων αποτελεί η εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων στη χρηματοοικονομική σταθερότητα της χώρας και τη συνολική ανάκαμψη της ζήτησης. Τους τελευταίους μήνες οι επιχειρηματικές προσδοκίες παρουσιάζουν απότομη πτώση (βλ. παρακάτω). Σημειώνεται, ότι για το 215 οι αρχικές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το Φεβρουάριο 215 για την αύξηση των επενδύσεων ήταν 8,4% ενώ με βάση τις πλέον πρόσφατες εκτιμήσεις (Μάιος 215) οι επενδύσεις θα μειωθούν κατά 3%. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 22

23 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 214 Q Μεταβολή ακαθάριστων παγίων επενδύσεων σε σταθερές τιμές από το προηγούμενο έτος (%) Ελλάδα Ευρωζώνη Οι επενδύσεις από το εξωτερικό αποτελούν επίσης μία σημαντική πηγή κεφαλαίων για μία χώρα με πολλαπλά οφέλη καθώς: Μεταφέρουν τεχνογνωσία και επιχειρηματικά μοντέλα από το εξωτερικό, αυξάνοντας την παραγωγικότητα Συνήθως πληρώνουν υψηλότερους μισθούς από τις εγχώριες επιχειρήσεις Ενισχύουν την εξωστρέφεια της οικονομίας Η Ελλάδα, όμως, εδώ και δεκαετίες, δεν αποτελεί χώρα προσέλκυσης σημαντικών ξένων επενδύσεων συγκριτικά με παρόμοιες χώρες, κάτι που έχει συμβάλλει στην αποδυνάμωση του παραγωγικού ιστού. Η γραφειοκρατία, το ασταθές φορολογικό περιβάλλον και η συχνά εχθρική αντιμετώπιση των ξένων επενδυτών απομακρύνουν τις επιχειρήσεις του εξωτερικού. Όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα, όπου συγκρίνεται η Ελλάδα με την Πορτογαλία, χώρα παρόμοιου μεγέθους και οικονομικού επιπέδου που πέρασε και αυτή πρόσφατη οικονομική κρίση, τα τελευταία έτη παρουσιάζεται αποεπένδυση στην Ελλάδα από τα ήδη χαμηλά επίπεδα ξένων επενδύσεων (-43,3% το 213 έναντι του 29) ενώ στην Πορτογαλία υπάρχει μία μικρή ενίσχυση τους (9,3% το 213 έναντι το 29) από τα ήδη υψηλότερα επίπεδα τους. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 23

24 Ιαν-7 Απρ-7 Ιουλ-7 Οκτ-7 Ιαν-8 Απρ-8 Ιουλ-8 Οκτ-8 Ιαν-9 Απρ-9 Ιουλ-9 Οκτ-9 Ιαν-1 Απρ-1 Ιουλ-1 Οκτ-1 Ιαν-11 Απρ-11 Ιουλ-11 Οκτ-11 Ιαν-12 Απρ-12 Ιουλ-12 Οκτ-12 Ιαν-13 Απρ-13 Ιουλ-13 Οκτ-13 Ιαν-14 Απρ-14 Ιουλ-14 Οκτ-14 Ιαν-15 δισ. $ Υπόλοιπο άμεσων επενδύσεων από το εξωτερικό Ελλάδα Πορτογαλία Πηγή: ΔΝΤ Η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε το Φεβρουάριο 215 στα υψηλότερα επίπεδα της από το Δεκέμβριο 213. Δεν διαφαίνεται όμως ακόμα μία σταθερή πορεία ανάκαμψης. 15% Όγκος βιομηχανικής παραγωγής (μεταβολή δείκτη από το προηγούμενο έτος) 1% 5% % 1.6% -5% -1% -15% -2% -25% Ελλάδα Ευρωζώνη Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 24

25 Ιαν-7 Απρ-7 Ιουλ-7 Οκτ-7 Ιαν-8 Απρ-8 Ιουλ-8 Οκτ-8 Ιαν-9 Απρ-9 Ιουλ-9 Οκτ-9 Ιαν-1 Απρ-1 Ιουλ-1 Οκτ-1 Ιαν-11 Απρ-11 Ιουλ-11 Οκτ-11 Ιαν-12 Απρ-12 Ιουλ-12 Οκτ-12 Ιαν-13 Απρ-13 Ιουλ-13 Οκτ-13 Ιαν-14 Απρ-14 Ιουλ-14 Οκτ-14 Ιαν Ανεργία και πληθωρισμός Η ανεργία περιορίζεται σταθερά από τον Οκτώβριο 213 μέχρι και το Φεβρουάριο 215 με τη συνολική μείωση να φτάνει τα 15 χιλ. άτομα. Ωστόσο, η απασχόληση δεν ακολουθεί παρόμοια θετική τάση το ίδιο διάστημα. Από το Δεκέμβριο 213 που έφτασε στο χαμηλότερο σημείο της μέχρι και τον Ιούλιο 214 παρουσίασε αύξηση κατά 75 χιλ. άτομα. Έκτοτε έχει σταματήσει να αυξάνεται. Όπως φαίνεται στο ακόλουθο διάγραμμα, συγκριτικά με τον ίδιο μήνα το προηγούμενο έτος συνεχίζει να αυξάνεται, ωστόσο σύντομα θα επιστρέψει σε αρνητικό ρυθμό. Η ανακολουθία της ανεργίας με την απασχόληση δείχνει ότι αποχωρούν άνεργοι από τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό. 3% 25% 2% 15% 1% 5% % -5% -1% -15% Αγορά εργασίας % μεταβολή στην απασχόληση % ανεργίας 25.4% 1.6% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Το τελευταίο τρίμηνο του 214, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από το 21 αύξηση των ονομαστικών μισθών συγκριτικά με το ίδιο τρίμηνο του προηγούμενου έτους. Λαμβάνοντας υπόψη και τη μείωση των τιμών, σε πραγματικούς όρους ο μέσος μισθός αυξήθηκε κατά περίπου 4%. Η προβλεπόμενη από τη νέα κυβέρνηση αύξηση του βασικού μισθού θα ενισχύσει περαιτέρω τα εισοδήματα των εργαζομένων, ωστόσο, δεν είναι βέβαιο ότι οι διαπραγματεύσεις με τους δανειστές θα επιτρέψουν την υλοποίηση της υπόσχεσης αυτής. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 25

26 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 214Q4 15% 1% 5% % -5% -1% -15% 6.4% 6.7% 11.4% -5.9% 3.5% 4.5% 6.9%6.6% Μεταβολή μισθών από το προηγούμενο έτος 1.1% 9.1% -3.% -6.% 12.5% -.6% -4.6% -4.3% -2.2% -3.5% -5.8% -4.7% -6.3% -8.2% -1.9% -1.9% -7.7% -1.% -.2% -2.4% -3.5%-3.6%.% 1.6% Ελλάδα Ευρωπαϊκή Ένωση -28 Ο αποπληθωρισμός συνεχίζεται για 25 ο μήνα με το ρυθμό αρνητικής μεταβολής να έχει παρουσιάσει επιτάχυνση τους τελευταίους μήνες. Ακόμα μεγαλύτερη μείωση εμφανίζουν οι τιμές παραγωγού. Σημαντικός παράγοντας του τελευταίους μήνες αποτελεί η μείωση των τιμών του πετρελαίου και άλλων εμπορευμάτων το χειμώνα Ωστόσο, η ανάκαμψη των τιμών αυτών από την άνοιξη, θα οδηγήσει σε αποκλιμάκωση του αποπληθωρισμού το επόμενο διάστημα. Η διαφαινόμενη από τις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές, ενοποίηση των συντελεστών ΦΠΑ θα επιδράσει σε επιμέρους τιμές, αυξάνοντας αυτές που σήμερα έχουν χαμηλό συντελεστή και μειώνοντας αυτές που έχουν υψηλό συντελεστή. Το συνολικό αποτέλεσμα στον πληθωρισμό εξαρτάται από τον ενιαίο συντελεστή που θα επιλεγεί και από το κατά πόσο οι επιχειρήσεις θα μεταφέρουν τις μεταβολές στο ΦΠΑ στους καταναλωτές. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 26

27 Ιαν-7 Απρ-7 Ιουλ-7 Οκτ-7 Ιαν-8 Απρ-8 Ιουλ-8 Οκτ-8 Ιαν-9 Απρ-9 Ιουλ-9 Οκτ-9 Ιαν-1 Απρ-1 Ιουλ-1 Οκτ-1 Ιαν-11 Απρ-11 Ιουλ-11 Οκτ-11 Ιαν-12 Απρ-12 Ιουλ-12 Οκτ-12 Ιαν-13 Απρ-13 Ιουλ-13 Οκτ-13 Ιαν-14 Απρ-14 Ιουλ-14 Οκτ-14 Ιαν-15 2% Πληθωρισμός (μεταβολή τιμών από το προηγούμενο έτος) 15% 1% 5% % -2.1% -5% -4.4% -1% -15% Τιμες καταναλωτή Τιμές παραγωγού Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Eurostat Παραγωγικότητα Η παραγωγικότητα ανά ώρα εργασίας, μετά από μεγάλη μείωση το , εμφάνισε αυξητική τάση από το 212 και μετά. Ωστόσο, βρίσκεται σε χαμηλότερα επίπεδα από ότι, πριν την κρίση ( 2,4 ανά ώρα εργασίας το β τρίμηνο 214 έναντι 23,5 το γ τρίμηνο 28) και ανέρχεται στο 54% του μέσου επιπέδου της ευρωζώνης. Οι διαρθρωτικές αλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί δεν έχουν επιδράσει στην παραγωγικότητα της οικονομίας ακόμα, καθώς η ύφεση, οι πολύ περιορισμένες επενδύσεις και το πτωτικό κόστος εργασίας δεν δημιουργούν την ανάγκη για υποκατάσταση της εργασίας από κεφάλαιο. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 27

28 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 μεταβολή από προηγούμενο έτος Ελλάδα ως προς Ευρωζώνη 8% 6% Εξέλιξη παραγωγικότητας ανά ώρα εργασίας 64% 56% 4% 2% % -2% -4% -6% -8% 48% 4% 32% 24% 16% 8% % Παραγωγικότητα Ελλάδας ως % της Ευρωζώνης Ελλάδα Ευρωζώνη Δημόσια οικονομικά To 214, δεν συνεχίστηκε η βελτίωση των δημοσιονομικών μεγεθών της περιόδου , καθώς το δημοσιονομικό έλλειμμα αυξήθηκε ελαφρά στο 3,5% του ΑΕΠ (ή 6,3 δις). Η αύξηση αυτή οφείλεται στις κρατικές δαπάνες ενώ αντίθετα, τα φορολογικά έσοδα συνέβαλαν θετικά στη δημοσιονομική προσαρμογή. Το πρωτογενές πλεόνασμα μειώθηκε στο,4% του ΑΕΠ έναντι στόχου 1,5% το % 5% 4% 3% 2% 1% % -1% -2% Έσοδα, δαπάνες και δημοσιονομικό έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ 46.8% 5.5% 54.% 52.1% 53.7% 5.9% 47.8% 49.3% 4.1% 4.6% 38.7% 41.% 43.6% 44.6% 45.% 45.8% -6.7% -9.9% -6.3% -2.8% -3.5% -11.1% -1.1% -15.2% Δημόσιονομικό ισοζύγιο Δημόσια έσοδα Δημόσιες δαπάνες Πηγή: ΔΝΤ, Eurostat Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 28

29 2% % -2% -4% -6% -8% -1% -12% -14% -16% -18% Ανάλυση δημοσιονομκού ελλείμματος σε πρωτογενές και τόκους ως % του ΑΕΠ -4.6% -4.9% -5.% -5.9% -2.1% -5.% -1.2% -7.3% -5.2% -2.9% -5.% -1.3% 1.2%.4% -4.% -3.9% Τόκοι Πρωτογενές δημοσιονομικό ισοζύγιο Πηγή: ΔΝΤ, Eurostat Το πρώτο τρίμηνο του έτους υπάρχει σημαντική βελτίωση των δημοσιονομικών έναντι των στόχων που είχαν τεθεί, κάτι που έχει επιτρέψει την αποπληρωμή των δόσεων στο ΔΝΤ και συγχρόνως την τακτική πληρωμή μισθών και συντάξεων, χωρίς την είσπραξη δόσεων από τους δανειστές εδώ και 9 μήνες. σε εκ. α' τρίμηνο 214 Στόχος για α' τρίμηνο 215 α τρίμηνο 215 Συνολικό δημοσιονομικό ισοζύγιο Πρωτογενές δημοσιονομικό ισοζύγιο Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών Όμως, όπως φαίνεται από τα αναλυτικά στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών, η βελτίωση των δημοσιονομικών οφείλεται αποκλειστικά σε καθυστερήσεις πληρωμών προς προμηθευτές και στο μέτρο ρύθμισης οφειλών προς το δημόσιο. Για το 215, ο αρχικός στόχος που είχε συμφωνηθεί με τους δανειστές για το πρωτογενές πλεόνασμα ήταν 3% του ΑΕΠ. Ο στόχος αυτός είναι πλέον ανέφικτος, τόσο λόγω της χειροτέρευσης των μεγεθών του 214, όσο και λόγω της διαφαινόμενης ύφεσης το 215. Οι διαθρωτικές τάσεις των δαπανών και εσόδων δείχνουν σημαντική χειροτέρευση των δημοσιονομικών με τις Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 29

30 Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Ιαν-15 προβλέψεις να δείχνουν την επιστροφή σε πρωτογενές έλλειμμα. Ο τελικός στόχος για το 215 και τα επόμενα έτη είναι μέρος της συνεχιζόμενης διαπραγμάτευσης με τους δανειστές και με βάση τις τελευταίες πληροφορίες ενδέχεται να θα κλείσει μεταξύ 1,5% και 2% του ΑΕΠ. Για να επιτευχθεί όμως ο βελτιωμένος αυτός στόχος, η παρούσα κυβέρνηση θα οδηγηθεί στον φαύλο κύκλο που είχε αναδείξει και ήθελε να αποφύγει: για να αποφευχθούν τα ελλείμματα που αυξάνονται από την ύφεση, λαμβάνονται μέτρα δημοσιονομικής λιτότητας που ενισχύουν την ύφεση. Η διαφορά (spread) των αποδόσεων των 1ετών ομολόγων Ελλάδας και Γερμανίας αυξάνεται τους τελευταίους μήνες ξεπερνώντας το 1% ενώ παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις ανάλογα με τις προσδοκίες για την επίτευξη συμφωνίας με τους δανειστές. Η αύξηση της διαφοράς οφείλεται αφενός στη μείωση των γερμανικών επιτοκίων σε σχεδόν μηδενικά επίπεδα αλλά κυρίως στην αύξηση των αποδόσεων των ελληνικών ομολόγων σε υψηλά επίπεδα. Στις 22 Απριλίου μετά το Eurogroup της Ρήγας, τα 1ετή ελληνικά ομόλογα παρουσίασαν απόδοση πάνω από 13% ενώ οι αποδόσεις των 3ετών ομολόγων που είναι περισσότερο ευαίσθητα σε κίνδυνο χρεοκοπίας ξεπέρασαν το 29%. Έκτοτε οι αποδόσεις έχουν αποκλιμακωθεί αλλά παραμένουν σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα. Με αυτά τα δεδομένα, η δυνατότητα της Ελλάδας να επιστρέψει στις χρηματαγορές και να απελευθερωθεί από τα μνημόνια έχει απομακρυνθεί. 35% Αποδόσεις 1ετών ομολόγων 3% 25% 2% 15% 1% 5% % 1.5%.2% Spread Γερμανία Ελλάδα Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

31 27-I 27-II 27-III 27-IV 28-I 28-II 28-III 28-IV 29-I 29-II 29-III 29-IV 21-I 21-II 21-III 21-IV 211-I 211-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 213-III 213-IV 214-I 214-ΙΙ ανταγωνιστική μη ανταγωνιστική Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ κυμαίνεται σε επίπεδα κοντά στο 175%. Τα επόμενα έτη, οι προβλέψεις του ΔΝΤ είναι ότι το ποσοστό αυτό θα μειωθεί σταδιακά λόγω της ανάπτυξης της οικονομίας. Το μεγαλύτερο μέρος του χρέους είναι προς τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη και το ΔΝΤ και μόνο ένα μικρό μέρος του είναι προς ιδιώτες. 2% Ακαθάριστο δημόσιο χρέος ως % του ΑΕΠ 15% 1% 5% 12.8% 18.8% 126.2% 145.7% 171.% 156.5% 174.9% 177.2% % * Πηγή: ΔΝΤ Εξωτερικό ισοζύγιο - ανταγωνιστικότητα Η δραστική μείωση μισθών κατά τη διάρκεια της ύφεσης έχει αποκαταστήσει την ανταγωνιστικότητα της χώρας ως προς το κόστος εργασίας. 15% Χάσμα ανταγωνιστικότητας Ελλάδας με ευρωζώνη 1% 5% % -5% -1% -9.9% -15% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 31

32 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 214 Q4 Τόσο οι εξαγωγές όσο και οι εισαγωγές παρουσιάζουν ανάκαμψη τα τελευταία τρία τρίμηνα. Η αύξηση των εισαγωγών είναι ιδιαίτερα αισθητή με ρυθμό που είναι ο υψηλότερος από το 27. Δεδομένης της οικονομικής στασιμότητας και της μείωσης του κόστους εργασίας στην Ελλάδα, η ενίσχυση των εισαγωγών προκαλεί εντύπωση και δείχνει την εξάρτηση της ζήτησης από εισαγόμενα αγαθά και την αδυναμία του εγχώριου παραγωγικού δυναμικού να υποκαταστήσει τις εισαγωγές Μεταβολή εξαγωγών και εισαγωγών από το προηγούμενο έτος (%) Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Εξετάζοντας τη μεταβολή των εξαγωγών σε επιμέρους αγαθά και υπηρεσίες από το 27 έως το 214 είναι εμφανείς οι διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας: Οι εξαγωγές αγαθών αυξήθηκαν κατά 4,1% ενώ οι εξαγωγές υπηρεσιών μειώθηκαν κατά 1% το διάστημα αυτό. Η ανακανομή των εξαγωγών από τις υπηρεσίες στα αγαθά είναι θετική εξέλιξη καθώς μειώνεται με αυτό τον τρόπο η εξάρτηση της οικονομίας από τις υπηρεσίες Όμως, η αύξηση των εξαγωγών στα αγαθά οφείλεται σε κλάδους της πρωτογενούς παραγωγής ή της μεταποίησης προϊόντων από πρωτογενή παραγωγή. Δεν οφείλεται σε ανάπτυξη κλάδων υψηλής προστιθέμενης αξίας και υψηλής τεχνολογίας, οι οποίοι σημειώνουν πτώση των εξαγωγών, με εξαίρεση τον κλάδο της χημικής βιομηχανίας. Ο κλάδος με τη μεγαλύτερη αύξηση των εξαγωγών με μεγάλη απόσταση από τους υπόλοιπους είναι τα καύσιμα, όπου η πρώτη ύλη (πετρέλαιο) είναι εισαγόμενη Η μείωση των εξαγωγών στις υπηρεσίες οφείλεται αποκλειστικά στον περιορισμό των εσόδων της ναυτιλίας που έχει γνωρίσει βαθιά ύφεση διεθνώς τα τελευταία έτη. Ο τουρισμός έχει ανακάμψει ενώ θετική πορεία σημειώνουν και οι λοιπές υπηρεσίες. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 32

33 Τρόφιμα και ζώντα ζώα Ποτά και καπνός Πρώτες ύλες μη βρώσιμες εκτός από καύσιμα Ορυκτά καύσιμα, λιπαντικά κλπ Έλαια και λίπη ζωικής ή φυτικής προέλευσης Χημικά προϊόντα Βιομηχανικά είδη ταξινομημένα κυρίως κατά Μηχανήματα και υλικό μεταφορών Διάφορα βιομηχανικά είδη Λοιπά αγαθά Ταξιδιωτικό Θαλάσσιες μεταφορές Λοιπές μεταφορές Λοιπές υπηρεσίες 1 75 Μεταβολή εξαγωγών ανά κλάδο σε εκ ,92 Αγαθά Υπηρεσίες , , ,23 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών από το έλλειμμα 15% του ΑΕΠ το 27 28, έχει διορθωθεί από το 213 και μετά σε ένα μικρό πλεόνασμα. Το 214 το πλεόνασμα ανήλθε σε,9% του ΑΕΠ. Ωστόσο, μικρή κάμψη έχει εμφανίσει το πλεόνασμα το τελευταίο τρίμηνο του 214, κυρίως λόγω της μείωσης των μεταβιβαστικών πληρωμών από το εξωτερικό και της ανάκαμψης των εισαγωγών αγαθών. Η πρόβλεψη του ΔΝΤ για το 215 είναι ότι το πλεόνασμα θα αυξηθεί στο 1,4% του ΑΕΠ. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 33

34 15% Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ως % του ΑΕΠ 1% 5% %.9% -5% -1% -15% -2% -25% -3% Αγαθά Εισόδημα Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Υπηρεσίες Μεταβιβαστικές πληρωμές Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Νομισματική πολιτική Ρευστότητα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έχει ξεκινήσει από το Μάρτιο 215 την ποσοτική χαλάρωση (Quantitative easing) με αγορές ομολόγων της τάξεως των 6 δις. το μήνα. Τα επιτόκια της ΕΚΤ είναι ήδη σε πολύ χαμηλά επίπεδα, με το επιτόκιο καταθέσεων να φτάνει το -,2%. Η Ελλάδα δεν θα περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα αγορών ομολόγων μέχρι να κλείσει η συμφωνία με τους δανειστές και να αποπληρωθούν τον Ιούλιο και Αύγουστο 215 τα ελληνικά ομόλογα που ήδη κατέχει η ΕΚΤ. Τα πρώτα αποτελέσματα της ποσοτικής χαλάρωσης φαίνεται να είναι θετικά για την οικονομική δραστηριότητα της ευρωζώνης και την αντιστροφή των τάσεων αποπληθωρισμού, κυρίως μέσω της υποτίμησης του ευρώ. Ωστόσο, η εμπειρία από τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και τη Μ. Βρετανία που έχουν εφαρμόσει μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης εδώ και πολλά έτη δείχνει ότι οι επιδράσεις στην πραγματική οικονομία είναι μικρές ενώ παράλληλα ευνοείται η δημιουργία φουσκών στις χρηματαγορές. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 34

35 Jan-7 May-7 Sep-7 Jan-8 May-8 Sep-8 Jan-9 May-9 Sep-9 Jan-1 May-1 Sep-1 Jan-11 May-11 Sep-11 Jan-12 May-12 Sep-12 Jan-13 May-13 Sep-13 Jan-14 May-14 Sep-14 Jan-15 Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Ιαν-15 Μαϊ-15 Επιτόκια Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας 4.5% 4.% 3.5% 3.% 2.5% 2.% 1.5% 1.%.5%.% -.5% Επιτόκιο καταθέσεων Επιτόκιο αναχρηματοδότησης Πηγή: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Η ποσότητα του χρήματος στην ελληνική οικονομία μειώθηκε απότομα τους τελευταίους μήνες κυρίως λόγω της εκροής καταθέσεων από το εγχώριο τραπεζικό σύστημα. Στην τρέχουσα συγκυρία, παρουσιάζεται το παράδοξο φαινόμενο, η ευρωζώνη συνολικά να πλέει στο χρήμα με αρνητικά επιτόκια και η Ελλάδα να αδειάζει από χρήμα με πλήρη αδυναμία δανεισμού. 2% 15% 1% 5% % -5% -1% -15% -2% Ποσότητα χρήματος στην ελληνική οικονομία Μ1 Μ3 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 35

36 Jan-7 May-7 Sep-7 Jan-8 May-8 Sep-8 Jan-9 May-9 Sep-9 Jan-1 May-1 Sep-1 Jan-11 May-11 Sep-11 Jan-12 May-12 Sep-12 Jan-13 May-13 Sep-13 Jan-14 May-14 Sep-14 Jan-15 Η απότομη μείωση των καταθέσεων τους τελευταίους μήνες είναι εμφανής από το παρακάτω διάγραμμα που φτάνει μέχρι και το Μάρτιο 215. Οι συνεχείς αυξήσεις του ορίου του μηχανισμού έκτακτης ρευστότητας (ELA) από την ΕΚΤ προς το εγχώριο τραπεζικό σύστημα, δείχνουν ότι οι καταθέσεις συνεχίζουν να μειώνονται τον Απρίλιο και το Μάιο, παρά την αρχική συμφωνία της Ελλάδας με τους δανειστές στις 2 Φεβρουαρίου. Είναι σαφές ότι χωρίς την ύπαρξη μίας στέρεας συμφωνίας με μακροπρόθεσμη προοπτική, δεν θα ανακτηθεί η εμπιστοσύνη στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα. 25% Μεταβολή καταθέσεων στα Νομισματικά Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα της Ελλάδας από το προηγούμενο έτος 2% 15% 1% 5% % -5% -1% -15% -2% -14.1% -25% Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Η απώλεια καταθέσεων πιέζει το τραπεζικό σύστημα να περιορίσει τις χρηματοδοτήσεις. Τους τελευταίους μήνες η μείωση του ύψους των νέων δανείων συνεχίζεται σε πρωτοφανή πλέον ρυθμό ακόμα και σε σύγκριση με δυσμενέστερες εποχές για την ελληνική οικονομία όπως το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 36

37 Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 3% Μεταβολή νέων δανείων σε μη χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις απο το προηγούμενο έτος 2% 1% % -1% -2% -3% -4% -5% -41.1% Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Παρά τη μείωση των νέων δανείων προς επιχειρήσεις, το συνολικό υπόλοιπο χρηματοδοτήσεων περιλαμβάνοντας και τα δάνεια προς το δημόσιο είναι σταθερό. Το χάσμα των καταθέσεων από τα δάνεια αυξάνεται απότομα το τελευταίο διάστημα λόγω της εκροής καταθέσεων και έχει ξεπεράσει το Μάρτιο 215 τα 5 δις. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 37

38 Jan-7 May-7 Sep-7 Jan-8 May-8 Sep-8 Jan-9 May-9 Sep-9 Jan-1 May-1 Sep-1 Jan-11 May-11 Sep-11 Jan-12 May-12 Sep-12 Jan-13 May-13 Sep-13 Jan-14 May-14 Sep-14 Jan-15 σε εκ. 35, Υπόλοιπα καταθέσεων και χρηματοδοτήσεων σε ελληνικά νομισματικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα 3, 25, 2, 15, 1, 5, -5, -1, Διαφορά καταθέσεων από χρηματοδοτήσεις Σύνολο καταθέσεων και ρέπος (σε εκ. Γενικό Σύνολο Χρηματοδότησης Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Το μέσο ονομαστικό επιτόκιο δανεισμού από το εγχώριο τραπεζικό σύστημα παρουσιάζει μικρή μείωση τους τελευταίους μήνες, παραμένει ωστόσο υψηλό δεδομένου του πολύ χαμηλού επιπέδου των επιτοκίων της ΕΚΤ. Σε πραγματικό επίπεδο, λόγω του έντονου αποπληθωρισμού τα επιτόκια χορηγήσεων ξεπερνούν το 7,5%. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 38

39 Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Ιαν-15 1% Μέσο επιτόκιο σε νέα δάνεια προς μη χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις 8% 6% 7.6% 5.3% 4% 2% % -2% Μεσο ονομαστικο επιτοκιο Μέσο πραγματικο επιτοκιο Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Ο δείκτης αξιών του χρηματιστηρίου Αθηνών συνεχίζει την πτωτική πορεία του τους τελευταίους 12 μήνες, ενώ παρουσιάζεται και έντονη αστάθεια ανάλογα με την πορεία των διαπραγματεύσεων με τους δανειστές. Ιδιαίτερη αστάθεια εμφανίζεται στις τραπεζικές μετοχές με αυξομειώσεις που ξεπερνούν ορισμένες ημέρες το +-25%. 6, 5, Γενικός δείκτης χρηματιστηρίου Αθηνών 4, 3, 2, 1, Πηγή: ΧΑΑ, Ναυτεμπορική Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 39

40 σε χιλ. 2.4 Κύρια μακροοικονομικά μεγέθη για την Αττική Εξέλιξη δημογραφικών μεγεθών Η μείωση του πληθυσμού της μητροπολιτικής περιοχής της Αθήνας που ξεκίνησε από το 21, δείχνει να επιταχύνεται το 214 και από 4 εκ. πριν την οικονομική κρίση ανήλθε σε 3,86 εκ. το 214. Ο μόνιμος πληθυσμός του Δήμου Αθηναίων με βάση την απογραφή του 211 ανήλθε σε Η μείωση του πληθυσμού έχει σημαντικές επιδράσεις στην οικονομική και επιχειρηματική δραστηριότητα και επηρεάζει κυρίως την οικοδομή, το εμπόριο και τις υπηρεσίες. 4,2 4, 3,8 3,6 3,4 3,2 3, Εξέλιξη πληθυσμού Αθηνών 3,9933,9613,923,856 3,9343,9493,9673,9833,9974,94,264,294,23 3,878 3,918 1.%.4%.4%.5%.4%.4%.3%.4%.1% -.2% -.8%-.8% -1.% -1.6% Ποσοστιαία μεταβολή πληθυσμού Συνολικός πληθυσμός μητροπολιτικής περιοχής Αθήνας 2.5% 2.% 1.5% 1.%.5%.% -.5% -1.% -1.5% -2.% Η φυσική μεταβολή του πληθυσμού (γεννήσεις μείον θάνατοι) είναι αρνητική τα τελευταία έτη, ενώ επιπρόσθετα η οικονομική κρίση επιδρά στα δημογραφικά δεδομένα με αυξανόμενες εκροές μεταναστών, καθώς πολλοί ξένοι και Έλληνες αποχωρούν από τη χώρα και την Αθήνα λόγω αδυναμίας εύρεσης εργασίας. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

41 σε χιλ. 1 Κατανομή μεταβολών πληθυσμού Αθηνών Γεννήσεις Καθαρή μετανάστευση Θανάτοι Συνολική μεταβολή πληθυσμού Αντίστοιχη μείωση παρουσιάζεται και στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό της Αττικής που από το 29 έως το 214 έχει μειωθεί κατά περίπου 1 χιλ. άτομα στα 1,82 εκ. Συνεχή βελτίωση εμφανίζεται στο μορφωτικό επίπεδο, με το ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού με τριτοβάθμια εκπαίδευση να προσεγγίζει πλέον το 4%. Αξιοσημείωτο είναι ότι το μορφωτικό επίπεδο της Αττικής στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό, δεν είναι μόνο υψηλότερο από της Ελλάδας συνολικά, αλλά και υψηλότερο από αυτό της Ευρωπαϊκής Ένωσης (39,6% με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Αττική έναντι 31,2% στην ΕΕ). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 41

42 6% 54% 48% 42% 36% 3% 24% 18% 12% 6% % 1, ,98.1 1, , , ,866. 1, , % 44.9% 44.2% 44.3% 43.3% 44.1% 43.8% 43.9% 3.7% 31.9% 32.% 33.5% 23.9% 23.2% 23.8% Οικονομικά ενεργός πληθυσμός και κατανομή του ανά επίπεδο εκπαίδευσης 22.2% 21.3% 35.4% 36.8% 19.1% 38.8% 39.6% 17.4% 16.5% Οικονομικά ενεργός πληθυσμός Αττικής 15 ετών και άνω σε χιλ. άτομα Έως χαμηλότερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση Υψηλότερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και μη τριτοβάθμια κατάρτιση Τριτοβάθμια εκπαίδευση 2, 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1, Αναφορικά με την κατανομή του οικονομικά ενεργού πληθυσμού στα δύο φύλα, η Αττική είναι πολύ κοντά στην ΕΕ-28 και με ελαφρά υψηλότερη κατανομή σε γυναίκες έναντι της Ελλάδας συνολικά. Αττική Ελλάδα ΕΕ-28 Άντρες 55,% 55,9% 54,1% Γυναίκες 45,% 44,1% 45,9% Το 214 παρουσιάστηκε όμως μικρή βελτίωση στο ποσοστό των απασχολούμενων στην Αττική. Ωστόσο, το ποσοστό των απασχολούμενων είναι κατά πολύ χαμηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό πριν την οικονομική κρίση αλλά αυτό της ΕΕ-28. Λιγότερο από το 4% του πληθυσμού στις ηλικίες 15 και άνω πλέον εργάζεται, κάτι που δείχνει ότι πολλές οικογένειες δεν έχουν κανένα εργαζόμενο. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 42

43 7 6 % απασχόλησης Αττική Ελλάδα EE Εξέλιξη οικονομικών μεγεθών Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για την Αττική, το 211 το ΑΕΠ της Περιφέρειας ανήλθε σε 1,317 δισ. και αποτελούσε το 48% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Αττική ανήλθε σε 24,8 χιλ. έναντι 18,5 χιλ. στην Ελλάδα και 25,1 χιλ. στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 43

44 14% 13% 12% Κατα κεφαλήν ΑΕΠ στην Αττική % 1% % 8% 7% 6% Κατά κεφαλήν ΑΕΠ Αττικής ως % της Ελλάδας Κατά κεφαλήν ΑΕΠ Αττικής ως % της ΕΕ-28 Οι μητροπολιτικές περιοχές πρωτευουσών ευρωπαϊκών χωρών, περιλαμβάνοντας και την Αττική, έχουν αισθητά υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα από τις χώρες στις οποίες βρίσκονται καθώς και στις περισσότερες περιπτώσεις από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Μέρος της διαφοράς αυτής στο εισόδημα αντισταθμίζεται από υψηλότερες τιμές, κυρίως στα ενοίκια και τα ακίνητα. Η Αττική το 211 (τελευταίο έτος με διαθέσιμα στοιχεία), στο μέσο της οικονομικής κρίσης, ήταν ήδη στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των μητροπολιτικών περιοχών σε κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Πόλεις της Ανατολικής Ευρώπης όπως η Βαρσοβία, η Πράγα και η Μπρατισλάβα έχουν πλέον υψηλότερο επίπεδο εισοδημάτων από την Αττική, σε αντίθεση με τις χώρες στις οποίες βρίσκονται. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 44

45 Βρυξέλλες Κοπεγχάγη Στοκχόλμη Αμστερνταμ Δουβλίνο Παρίσι Λονδίνο Ελσίνκι Βιέννη Ρώμη Μπρατισλάβα Πράγα Μαδρίτη Βερολίνο Βαρσοβία Λισαβώνα Αττική Βουδαπέστη Ζάγκρεμπ Βουκουρέστι Σόφια Κατα κεφαλήν ΑΕΠ 211, 1 = ΕΕ-28 μεταβολή κατα κεφαλήν ΑΕΠ Κατα κεφαλήν ΑΕΠ σε μητροπολιτικές περιοχές (211) % 3% 25% 2% 15% 1% 5% % Η ύφεση στην Αττική τα πρώτα έτη της οικονομικής κρίσης (τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για την ΑΠΑ αφορούν στο 211) ήταν ελαφρά ηπιότερη από αυτή της χώρας. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας στην Αττική από το 26 έως το 211 ανήλθε σε -1,8% έναντι -2,4% για την Ελλάδα συνολικά. 6% Μεταβολή Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας στην Αττική και στην Ελλάδα σε σταθερές τιμές από το προηγούμενο έτος (27-211) 4% 3.8% 3.1% Αττική Ελλαδα 2% % 1.1%.1% -2% -.7% -1.8% -4% -6% -8% -5.9% -6.3% -7.%-7.2% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 45

46 Με βάση την απασχόληση (όπου τα διαθέσιμα στοιχεία ξεκινούν από το 28 και φτάνουν μέχρι το 214) φαίνεται ότι η συρρίκνωση της απασχόλησης στην Αττική μέχρι το 213 ήταν βαθύτερη από αυτή της Ελλάδας, ενώ το 214 η ανάκαμψη ελαφρά ισχυρότερη. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής της απασχόλησης στην Αττική από το 28 έως το 214 ανήλθε σε -4,8% έναντι -4,3% για την Ελλάδα συνολικά. 2% Μεταβολή απασχόλησης στην Αττική και στην Ελλάδα από το προηγούμενο έτος (29-214) 1.1%.7% % -2% -1.2% -1.5% -4% -6% -4.6% -3.6% -4.9% -5.2% -8% -1% -12% Αττική -7.6% -7.9% Ελλάδα -8.9% -1.1% Το ποσοστό απασχόλησης φτάνει στο υψηλότερο σημείο του στις μέσες ηλικίες Αξιοσημείωτα χαμηλό είναι το ποσοστό απασχόλησης στις μικρές ηλικίες 15-24, που εξηγείται εν μέρει από την απορρόφηση νέων από την εκπαίδευση και στις ηλικίες 55 έως 64, μέρος των οποίων έχουν συνταξιοδοτηθεί. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 46

47 Ποσοστό απασχόλησης 214 ανά ηλικιακή ομάδα και φύλο Γυναίκες 33.1 Άντρες ετών και άνω έως 64 ετών έως 54 ετών έως 44 ετών έως 34 ετών έως 24 ετών 13.4 Σύνολο 15 ετών και άνω Το ποσοστό απασχόλησης στις γυναίκες παραμένει αρκετά χαμηλότερο από αυτό των αντρών, ωστόσο η μεταβολή της απασχόλησης από το 27 έως το 214 έχει οδηγήσει σε μεγαλύτερη μείωση των απασχολούμενων στους άντρες έναντι των γυναικών. Αναφορικά με την ηλικιακή κατανομή των απωλειών σε απασχολούμενους, αξιοσημείωτη είναι η μείωση στην ηλικιακή ομάδα 25 έως 34, η οποία βρίσκεται στο κρίσιμο στάδιο απόκτησης επαγγελματικής εμπειρίας και δημιουργίας οικογένειας. Μεταβολή ποσοστού απασχόλησης ανά ηλικιακή ομάδα και φύλο Γυναίκες Άντρες 65 ετών και άνω 55 έως 64 ετών 45 έως 54 ετών 35 έως 44 ετών 25 έως 34 ετών έως 24 ετών Σύνολο 15 ετών και άνω Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 47

48 Μικρή βελτίωση κατά 1,5% από τα πολύ υψηλά επίπεδα του 213 εμφανίζεται στο ποσοστό της ανεργίας στην Αττική το 214. Ιδιαίτερα θετική εξέλιξη το 214 ήταν η μείωση του ποσοστού ανεργίας στους νέους κάτω των 25 ετών. Από την άλλη πλευρά αυξήθηκε σε ακόμα υψηλότερα επίπεδα το 214 το ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων % ανεργίας στην Αττική Σύνολο ετών Μακροπρόθεσμα άνεργοι Αγορά ακινήτων στην Αθήνα Ένας σημαντικός δείκτης για την τρέχουσα και μελλοντική οικοδομική δραστηριότητα είναι οι οικοδομικές άδειες κατασκευής κατοικιών. Σημαντική πτώση έχει παρουσιαστεί στο σύνολο της ευρωζώνης μετά την έναρξη της διεθνούς κρίσης, καθώς συνδυάστηκε με το τέλος φουσκών στις τιμές ακινήτων σε αρκετές χώρες όπως η Ισπανία και η Ιρλανδία, ενώ παράλληλα οι αρνητικές δημογραφικές εξελίξεις περιορίζουν το ενδιαφέρον για νέες κατασκευές. Στην Ελλάδα, η μείωση των οικοδομικών αδειών ήταν ακόμα βαθύτερη και στις αρχές του 215 οι νέες άδειες είναι κατά 95% χαμηλότερες από τις αρχές του 27. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 48

49 Ιαν-7 Απρ-7 Ιουλ-7 Οκτ-7 Ιαν-8 Απρ-8 Ιουλ-8 Οκτ-8 Ιαν-9 Απρ-9 Ιουλ-9 Οκτ-9 Ιαν-1 Απρ-1 Ιουλ-1 Οκτ-1 Ιαν-11 Απρ-11 Ιουλ-11 Οκτ-11 Ιαν-12 Απρ-12 Ιουλ-12 Οκτ-12 Ιαν-13 Απρ-13 Ιουλ-13 Οκτ-13 Ιαν-14 Απρ-14 Ιουλ-14 Οκτ-14 Ιαν Ελλάδα Οικοδομικές άδειες κατασκευης κατοικιών Ευρωζώνη Η αγορά ακινήτων στην Αθήνα έχει πληγεί εξίσου βαθειά από την οικονομική κρίση. Ο αριθμός των αδειών είναι κατά 92% χαμηλότερος στις αρχές του 215 έναντι των αρχών του 27, ενώ αντίστοιχη μεγάλη μείωση παρουσιάζεται και στην επιφάνεια των νέων οικοδομών σε τ.μ. και στον όγκο των νέων οικοδομών. % Οικοδομική δραστηριότητα - Αθήνα -1% -2% -3% -4% -5% -6% * Αριθμός αδειών Επιφάνεια οικοδομών σε τμ Όγκος οικοδομών Οι αγοραπωλησίες ακινήτων μειώθηκαν από το 29 έως το 213 κατά 78%, ενώ συνεχίζεται η πτώση με επιταχυνόμενο ρυθμό το α τρίμηνο του 214. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 49

50 27Q1 27Q2 27Q3 27Q4 28Q1 28Q2 28Q3 28Q4 29Q1 29Q2 29Q3 29Q4 21Q1 21Q2 21Q3 21Q4 211Q1 211Q2 211Q3 211Q4 212Q1 212Q2 212Q3 212Q4 213Q1 213Q2 213Q3 213Q4 214Q1 214Q2 214Q3 214Q4 % Αριθμός συμβολαίων αγοραπωλησίας ακινήτων - Αθήνα -1% -2% -15.2% -12.5% -19.1% -3% -4% -5% -6% -34.% -43.8% -5.1% * Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Η μείωση των τιμών των ακινήτων συνεχίζεται αλλά με ηπιότερο ρυθμό. Από το υψηλότερο σημείο του το β τρίμηνο του 28, ο δείκτης τιμών ακινήτων έχει μειωθεί κατά 4,7%. Το δ τρίμηνο του 214 ο ρυθμός μεταβολής από το προηγούμενο έτος ανήλθε σε -6,6%. Με βάση εκτιμήσεις του Economist (τεύχος 16/4), οι τιμές των ακινήτων στην Ελλάδα το α τρίμηνο του 215 ήταν υποτιμημένες κατά 16% έναντι της μακροπρόθεσμης αναλόγίας τους σε σχέση με τα ενοίκια και κατά 17% έναντι του μέσου διαθέσιμου εισοδήματος. 1% Δείκτης τιμών ακινήτων Αθήνας (27=1) 125 5% 1 % 75-5% -1% 5-6.6% 25-15% Μεταβολή από το προηγούμενο έτος Δείκτης τιμών ακινήτων - Αθήνα Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5

51 Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Ιαν-15 Μείωση παρουσιάζεται και στα ενοίκια από το 212 και μετά, ακολουθώντας τη μείωση των τιμών των ακινήτων αλλά και τη συμπίεση των μισθών. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την Αθήνα, αλλά σε επίπεδο χώρας η μείωση το 214 ανήλθε σε 7,7% και συνεχίζεται και το % 4% 2% % -2% -4% -6% -8% -1% -6.8% -7.7% Μεταβολή ενοικίων - Ελλάδα 4.5% 3.9% 3.6% 2.4%.8% -2.1% -5.% * Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος * α τρίμηνο 2.5 Δείκτης οικονομικού κλίματος Η ανησυχία για την πορεία των διαπραγματεύσεων φαίνεται και από το δείκτη οικονομικού κλίματος που έχει παρουσιάσει αισθητή χειροτέρευση τους τελευταίους μήνες. Τον Απρίλιο 215 ανήλθε σε 92,7, το χαμηλότερο επίπεδο από τον Ιανουάριο Δείκτης οικονομικού κλίματος Δείκτης Οικονομικού Κλίματος Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 51

52 Ιαν-7 Μαϊ-7 Σεπ-7 Ιαν-8 Μαϊ-8 Σεπ-8 Ιαν-9 Μαϊ-9 Σεπ-9 Ιαν-1 Μαϊ-1 Σεπ-1 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Μαϊ-13 Σεπ-13 Ιαν-14 Μαϊ-14 Σεπ-14 Ιαν-15 Η καταναλωτική εμπιστοσύνη, από την άλλη πλευρά, παρουσίασε μία σύντομη μετεκλογική περίοδο ευφορίας το Φεβρουάριο και Μάρτιο 215, η οποία ωστόσο δεν έχει διαρκέσει με αποτέλεσμα ο σχετικός δείκτης να σημειώσει απότομη πτώση τον Απρίλιο Δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης -4.5 Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης Πηγή: ΙΟΒΕ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 52

53 3. Εξελίξεις στους επιμέρους κλάδους ενδιαφέροντος Στην παρούσα ενότητα της μελέτης, εξετάζονται οι εξελίξεις σε επιμέρους κλάδους, με έμφαση στους κλάδους ενδιαφέροντος για το Δήμο της Αθήνας. 3.1 Αττική Ανάλυση κατά κλάδο Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία και απασχόληση Ο κλάδος με το μεγαλύτερο μερίδιο σε ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στην Αττική είναι το «εμπόριο, μεταφορές, τουρισμός και εστίαση», ενώ ακολουθεί η διαχείριση ακίνητης περιουσίας. Οι υπηρεσίες σε όλες τους τις μορφές κυριαρχούν όπως είναι αναμενόμενο σε μία μητροπολιτική περιοχή. Κατανομή Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας ανά κλάδο στην Αττική Πρωτογενής τομέας 6,1% 18,9% 19,4%,4% 5,4% 1,% 6,9% 7,4% 1,8% 23,7% Βιομηχανία Κατασκευές Εμπόριο, μεταφορές, τουρισμός και εστίαση Τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών Χρηματοοικονομικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες Διαχείριση ακίνητης περιουσίας Διοικητικές, υποστηρικτικές, τεχνικές και επιστημονικές υπηρεσίες Δημόσια διοίκηση, εκπαίδευση και υγεία Τέχνες, ψυχαγωγία, λοιπές υπηρεσίες Αξιοσημείωτη είναι η μεταβολή της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας στις κατασκευές την περίοδο , η οποία δείχνει τη μεγάλη πτώση της αγοράς ακινήτων στην Αττική. Οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, αντίθετα, παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στην οικονομική κρίση. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 53