ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΑΓΚΟΥΛΗ ΕΥΔΟΚΙΑ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣ

Transcript

1 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΑΓΚΟΥΛΗ ΕΥΔΟΚΙΑ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣ

2 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΟΥ ΕΚΔΗΛΩΝΟΝΤΑΙ ΝΩΡΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Ειδικές Αναπτυξιακές Διαταραχές Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές) Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής / Υπερκινητικότητας

3 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ

4 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ICD 10: F Ι Ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές της ομιλίας και της γλώσσας (του λόγου) - F 80 Ειδικές διαταραχές της άρθρωσης Διαταραχή στην έκφραση της γλώσσας (του λόγου) Αντιληπτική διαταραχή της γλώσσας (του λόγου) Επίκτητη αφασία συνοδευόμενη από επιληψία (σύνδρομο Landau Kleffner) Άλλες αναπτυξιακές διαταραχές της ομιλίας και της γλώσσας Αναπτυξιακή διαταραχή της ομιλίας και της γλώσσας μη καθοριζόμενη

5 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ICD 10: F ΙΙ Ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές των σχολικών ικανοτήτων - F 81 Ειδική διαταραχή της ανάγνωσης Ειδική διαταραχή του συλλαβισμού Ειδική διαταραχή των αριθμητικών ικανοτήτων Μεικτή διαταραχή των σχολικών ικανοτήτων Άλλες αναπτυξιακές διαταραχές των σχολικών ικανοτήτων Άναπτυξιακή διαταραχή των σχολικών ικανοτήτων, μη καθοριζόμενη

6 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ICD 10: F ΙΙΙ Ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές της κινητικής λειτουργίας -F 82 Μεικτές ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές - F 83 Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές - F 84 Αυτισμός της παιδικής ηλικίας Άτυπος αυτισμός Σύνδρομο Rett Άλλη αποδιοργανωτική διαταραχή της παιδικής ηλικίας Διαταραχή υπερδραστηριότητας σχετιζόμενη με νοητική καθυστέρηση και στερεοτυπικές κινήσεις Σύνδρομο Asperger Άλλες διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές Διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή, μη καθοριζόμενη Άλλες διαταραχές της ψυχολογικής ανάπτυξης - F 88 Μη καθοριζόμενη διαταραχή της ψυχολογικής ανάπτυξης - F 89

7 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΟΣ ΜΕ ΕΝΑΡΞΗ ΣΥΝΗΘΩΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ICD 10: F Διαταραχές υπερκινητικού τύπου F 90 Διαταραχή της δραστηριότητας και της προσοχής Διαταραχή της διαγωγής υπερκινητικού τύπου Άλλες διαταραχές υπερκινητικού τύπου Διαταραχή υπερκινητικού τύπου, μη καθοριζόμενη Διαταραχές της διαγωγής - F 91 Μεικτές διαταραχές της διαγωγής και του συναισθήματος -F 92 Διαταραχές του συναισθήματος με έναρξη ειδικά κατά την παιδική ηλικία - F 93 Διαταραχές της κοινωνικής λειτουργικότητας με έναρξη ειδικά κατά την παιδική και την εφηβική ηλικία - F 94 Διαταραχές που εκδηλώνονται με μυοσπάσματα (τικ) - F 95 Άλλες διαταραχές της συμπεριφοράς και του συναισθήματος συνήθως με έναρξη κατά την παιδική και την εφηβική ηλικία - F 98

8 ΝΕΥΡΟΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ DSM 5 Nοητική αδυναμία Διαταραχές της επικοινωνίας: Διαταραχή της Γλωσσικής Έκφρασης Φωνολογική Διαταραχή Διαταραχή της Ροής της ομιλίας με έναρξη στην παιδική ηλικία (τραυλισμός) Κοινωνική (πραγματιστική) διαταραχή της επικοινωνιας Απροσδιόριστη διαταραχή της επικοινωνίας Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής / Υπερκινητικότητας Συνδυασμένος τύπος Με προεξάρχοντα τον απρόσεκτο τύπο Με προεξάρχοντα τον υπερκινητικό / παρορμητικό τύπο Ειδική Μαθησιακή Διαταραχή Με διαταραχή της ανάγνωσης Με διαταραχή της γραπτής έκφρασης Με μαθηματική διαταραχή Κινητικές Διαταραχές Αναπτυξιακή διαταραχή του Συντονισμού των κινήσεων Διαταραχή Στερεοτυπικών κινήσεων Διαταραχές Μυοσπασμάτων (τικ) Άλλες Νευροαναπτυξιακές Διαταραχές

9 ΟΙ ΝΕΥΡΟΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΟΥ ΘΑ ΣΥΖΗΤΗΘΟΥΝ DSM 5 Nοητική αδυναμία Διαταραχές της επικοινωνίας: Διαταραχή της Γλωσσικής Έκφρασης Φωνολογική Διαταραχή Διαταραχή της Ροής της ομιλίας με έναρξη στην παιδική ηλικία (τραυλισμός) Κοινωνική (πραγματιστική) διαταραχή της επικοινωνιας Απροσδιόριστη διαταραχή της επικοινωνίας Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής / Υπερκινητικότητας Συνδυασμένος τύπος Με προεξάρχοντα τον απρόσεκτο τύπο Με προεξάρχοντα τον υπερκινητικό / παρορμητικό τύπο Ειδική Μαθησιακή Διαταραχή Με διαταραχή της ανάγνωσης Με διαταραχή της γραπτής έκφρασης Με μαθηματική διαταραχή Κινητικές Διαταραχές Αναπτυξιακή διαταραχή του Συντονισμού των κινήσεων Διαταραχή Στερεοτυπικών κινήσεων Διαταραχές Μυοσπασμάτων (τικ) Άλλες Νευροαναπτυξιακές Διαταραχές

10 ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

11 ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Α. ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Ειδική διαταραχή της άρθρωσης του λόγου Ειδική διαταραχή της γλωσσικής έκφρασης Ειδική διαταραχή της γλωσσικής αντίληψης Β. ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ Ειδική διαταραχή της ανάγνωσης Ειδική διαταραχή της ορθογραφίας Ειδική διαταραχή των αριθμητικών δεξιοτήτων Γ. ΕΙΔΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

12 ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Ι Α. ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Ειδική διαταραχή της άρθρωσης του λόγου Ειδική διαταραχή της γλωσσικής έκφρασης Ειδική διαταραχή της γλωσσικής αντίληψης

13 ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΙΙ Β. ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ Ειδική διαταραχή της ανάγνωσης Ειδική διαταραχή της ορθογραφίας Ειδική διαταραχή των αριθμητικών δεξιοτήτων

14 ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΙΙΙ Γ. ΕΙΔΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

15 ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ Φυσιολογική νοημοσύνη Επαρκείς ευκαιρίες εκπαίδευσης και μελέτης Μεγάλη απόκλιση μεταξύ γνωστικών δυνατοτήτων και μαθησιακών επιδόσεων Απόκλιση μεταξύ προφορικής και γραπτής επίδοσης

16 ΤΟΜΕΙΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΝΤΑΙ Ανάγνωση Γραφή - Αντιγραφή Ορθογραφία Αυθόρμητη Γραφή Αριθμητική Φωνολογική ενημερότητα

17 ΑΝΑΓΝΩΣΗ Παραλείψεις γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων (όπως βοηθητικές λέξεις - και, να, που) Προσθήκες γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων. Επαναλήψεις συλλαβών, λέξεων ή προτάσεων. Αντικαταστάσεις φθόγγων, συλλαβών ή λέξεων με άλλες μορφολογικά παρόμοιες, συγγενικές ή άσχετες Αντιμεταθέσεις γραμμάτων ή συλλαβών Ανάγνωση αργή, με δισταγμό και κομπιάσματα. Χάσιμο της σειράς ή της παραγράφου στο βιβλίο όταν προσπαθεί να διαβάσει. Απουσία σημείων στίξης και ρυθμού όταν διαβάζει (αφύσικη προσωδία). Ελλιπής κατανόηση του κειμένου καθώς προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει σωστά τις λέξεις.

18 ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ Φτωχό λεξιλόγιο Δυσκολία στην κατανόηση των εννοιών των λέξεων Αδυναμία στην διήγηση των γεγονότων με οργάνωση και χρονική σειρά. Αδυναμία κατανόησης σχέσης αιτίου- αποτελέσματος. Δυσχέρεια στη διάκριση ουσιωδών σημείων της ιστορίας. Επικεντρώνει την προσοχή του σε ανούσιες λεπτομέρειες.

19 ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ Ι Κακογραφία (μουντζούρες, σβησίματα). Παραλείψεις γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων Προσθήκες γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων Επαναλήψεις γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων. Αντιμεταθέσεις γραμμάτων στη λέξη. Αντικαταστάσεις γραμμάτων στη λέξη πχ ζ-ξ, π-τ, β-δ, β-θ, ζ-σ, γ-χ, α-ε, ε-ι, α-ο Καθρεφτική γραφή γραμμάτων Χρήση κεφαλαίων γραμμάτων ανάμεσα στα μικρά Αντίθετη φορά κατασκευής γραμμάτων. Παράλειψη στίξης και τόνων.

20 ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ Αντικαταστάσεις λέξεων με άλλη συγγενική, ακουστικά παρόμοια ή άσχετη. Κατάργηση των ορίων ανάμεσα στις λέξεις Ατελής ευθυγράμμιση των λέξεων στο χαρτί. Ορθογραφικά λάθη θέματος και κατάληξης, ακόμα και σε λέξεις που έχουν διδαχθεί συστηματικά. Ορθογραφική ασυνέπεια: η ίδια λέξη εμφανίζεται στο ίδιο κείμενο γραμμένη κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο.

21 ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ Παραλείψεις ή προσθήκες γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων. Καθρεφτική γραφή γραμμάτων π.χ. 3 αντί ε. Λανθασμένη μεταφορά γραμμάτων (πεζά αντί για κεφαλαία). Αντικαταστάσεις γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων με άλλη συγγενική, μορφολογικά παρόμοια ή άσχετη Αντίθετη φορά κατασκευής γραμμάτων Χάσιμο σειράς. Παρατονισμοί ή αγνόηση του τόνου. Παράλειψη ή λανθασμένη μεταφορά των τονικών σημείων και των σημείων στίξης. Μεγαλόφωνη ανάγνωση κατά την αντιγραφή. Ανάγκη πολύ περισσότερου χρόνου από τους συμμαθητές.

22 ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΓΡΑΦΗ Δυσκολία κατα την έκφραση των ιδεών τους σε γραπτό κείμενο Κείμενο μικρό σε έκταση Χρησιμοποιούν περιορισμένο λεξιλόγιο και συχνά κοινότυπες εκφράσεις Δυσκολία κατα την παραγωγή ιστοριών με συνοχή

23

24

25

26

27

28 ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ Ι Δυσκολία στη διάκριση αριθμών Δυσκολία στην αντίληψη ποσότητας Δυσκολία τη γνώση της σειράς των αριθμών Δυσκολία την αρίθμηση αντικειμένων Σύγχυση των λογικομαθηματικών εννοιών, π.χ.: περισσότερο λιγότερο, διπλάσιο μισό, Σύγχυση αριθμών που μοιάζουν, π.χ. 6-9, Δυσκολία στην κατανόηση του συστήματος αρίθμησης (δεκάδας, εκατοντάδας, χιλιάδας,) Δυσκολία στην αντίληψη μαθηματικών ιδιοτήτων. Σύγχυση συμβόλων που μοιάζουν.

29 ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ ΙΙ Δυσκολία στην κατανόηση των συμβόλων των πράξεων (πρόσθεση αντί αφαίρεση) Δυσκολία κατα τη τοποθέτηση των αριθμών στις κάθετες πράξεις Δυσκολία κατα την εκτέλεση των κάθετων πράξεων. Δυσκολία εκτέλεσης νοερών υπολογισμών. Δυσκολία στην ανάγνωση και κατανόηση των ζητουμένων των προβλημάτων. Δυσκολία στην ανάγνωση των εξισώσεων. Δυσκολία στην εκμάθηση της προπαίδειας και των πράξεων του πολλαπλασιασμού και της διαίρεσης.

30

31 ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Δυσκολία στο συντονισμό των αδρών και λεπτών κινήσεων Κινητική αδεξιότητα που σχετίζεται με κάποιου βαθμού μείωση της επίδοσης σε οπτικοχωρικές γνωστικές δοκιμασίες. Νευροαναπτυξιακή ανωριμότητα ήπια νευρολογικά σημεία Καθυστέρηση των βασικών φάσεων της κινητικής ανάπτυξης καθώς και συναφείς δυσκολίες στην ομιλία (άρθρωση) Το μικρό παιδί βαδίζει αδέξια και μαθαίνει αργά να τρέχει, να χοροπηδάει και να ανεβοκατεβαίνει σκάλες Δυσκολία στην εκμάθηση στοιχειωδών πράξεων (πχ να δένει τα κορδόνια του, να κουμπώνεται και να ξεκουμπώνεται, να ρίχνει και να πιάνει μπάλα. Του πέφτουν αντικείμενα, σκοντάφτει, προσκρούει σε εμπόδια, έχει κακό γραφικό χαρακτήρα. Έχει περιορισμένες δεξιότητες, δυσκολία στη συναρμολόγησ παζλ, στη κατασκευή μοντέλων, στα παιχνίδια με την μπάλα, στη σχεδίαση και κατανόηση χαρτών. Σύνδρομο «αδέξιου» παιδιού.

32

33

34

35 ΕΙΚΟΝΑ ΠΑΙΔΙΟΥ/ΕΦΗΒΟΥ ΠΟΥ ΠΑΡΑΠΕΜΠΕΤΑΙ ΓΙΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

36 ΕΙΚΟΝΑ ΠΑΙΔΙΟΥ/ΕΦΗΒΟΥ ΠΟΥ ΠΑΡΑΠΕΜΠΕΤΑΙ ΓΙΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Εντοπίζεται αρχικά από τον εκπαιδευτικό ή την οικογένεια, σπανιότερα από τον παιδίατρο. Παρουσιάζουν δυσκολίες: στην αυθόρμητη γραφή (έκθεση) στην απόδοση γραπτού νοήματος στην κατανόηση σύνθετων ερωτήσεων στην οργάνωση της μελέτης στην ανάπτυξη στρατηγικών μάθησης

37 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΠΑΙΔΙΟΥ/ΕΦΗΒΟΥ ΠΟΥ ΠΑΡΑΠΕΜΠΕΤΑΙ ΓΙΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αναγνωρίζουν τις χαμηλές επιδόσεις τους σε σχέση με την προσπάθειά τους που αντιστοιχεί σε καλύτερα αποτέλεσματα. Συναισθήματα ανεπάρκειας, αισθήματα απογοητευσης και αποτυχίας, χαμηλή αυτοεκτίμηση. Υψηλές προσδοκίες της οικογένειας και των εκπαιδευτικών λόγω του καλού δυναμικού.

38 ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Αναπτυξιακό και οικογενειακό ιστορικό Έλεγχο της ψυχοκοινωνικής λειτουργικότητας Παρατηρήσεις της συμπεριφοράς Ψυχομετρικές δοκιμασίες αξιολόγηση της νοημοσύνης Οικογενειακή λειτουργικότητα Σχέσεις με τους συνομιλήκους Περιβαλλοντικοί στρεσσογόνοι παράγοντες

39 ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΔΙΑΦΟΡΟΔΙΑΓΝΩΣΗ ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΔΕΠΥ ΔΑΦ - ΝΚ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΕΣ - ΚΙΝΗΤΙΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΛΙΓΟΣΤΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΨΥΧΟΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ - ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ - ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ - ΔΙΓΛΩΣΣΙΑ

40 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ Εξατομικευμένο πρόγραμμα αποκατάστασης μαθησιακών δυσκολιών Οργάνωση του χώρου μελέτης Οργάνωση τρόπου μελέτης (οπτικοποίηση σχεδιαγράμματα λεξικό εννοιών)

41 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Διοχέτευση ενέργειας σε ενδιαφέροντα και άθληση Επιβράβευση προσπάθειας, όχι αποτελέσματος Βοήθεια στην οργάνωση μελέτης (Αυτονόμηση μελέτης) Στήριξη κι ενθάρρυνση Χαμηλό ενδιαφέρον για βαθμολογία

42 DSM - 5 ΔΕΠ-Υ Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας ADHD Attention Deficit / Hyperactivity Disorder.

43 Διαγνωστικά κριτήρια κατά DSM Α. Είτε το 1 είτε το 2: 1.Έξι ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα έλλειψης προσοχής εμμένουν για τουλάχιστον 6 μήνες, σε βαθμό που συνεπάγεται δυσκολία προσαρμογής και δε συμβαδίζει με το στάδιο ανάπτυξης: Έλλειψη προσοχής: α. συχνά δε μπορεί να προσηλωθεί σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στο σχολείο, την εργασία ή σε άλλες δραστηριότητες. β. συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του σε εργασίες ή δραστηριότητες παιχνιδιού. γ. συχνά δεν ακούει όταν του απευθύνουν το λόγο. δ. συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και δεν ολοκληρώνει τις σχολικές εργασίες, τις δουλειές του σπιτιού ή τα καθήκοντα του στο χώρο εργασίας (όχι λόγω συμπεριφοράς εναντίωσης ή αδυναμίας να κατανοήσει οδηγίες) ε. συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει τις εργασίες και δραστηριότητές του. στ. συχνά αποφεύγει, αποστρέφεται ή είναι απρόθυμο να ασχοληθεί με εργασίες που απαιτούν διαρκή προσήλωση (όπως η σχολική ή η κατ οίκον εργασία) ζ. συχνά χάνει αντικείμενα απαραίτητα για τις εργασίες ή δραστηριότητές του (π.χ. παιχνίδια, σχολικές εργασίες, μολύβια, βιβλία ή εργαλεία) η. αποσπάται συχνά από άσχετα εξωτερικά ερεθίσματα θ. ξεχνάει συχνά κατά τη διάρκεια των καθημερινών δραστηριοτήτων

44 2. Έξι ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα υπερκινητικότηταςπαρόρμησης εμμένουν για τουλάχιστον 6 μήνες σε βαθμό που συνεπάγεται δυσκολία προσαρμογής και δε συμβαδίζει με το στάδιο ανάπτυξης: Υπερκινητικότητα α. κάνει συχνές νευρικές κινήσεις των χεριών ή ποδιών, ή στριφογυρίζει στο κάθισμα β. συχνά σηκώνεται από τη θέση του/της στην τάξη ή σε άλλες περιπτώσεις όπου πρέπει να παραμείνει καθιστός/ή γ. συχνά τρέχει ή σκαρφαλώνει υπερβολικά σε περιστάσεις όπου δεν αρμόζει κάτι τέτοιο (στους εφήβους ή ενηλίκους, μπορεί να περιορίζεται σε υποκειμενική αίσθηση ακαθισίας) δ. συχνά δυσκολεύεται να παίξει ή να ασχοληθεί ήσυχα με άλλες δραστηριότητες. ε. είναι συχνά «σε κίνηση» ή ενεργεί «σα να έχει μοτεράκι» στ. συχνά φλυαρεί υπερβολικά Παρορμητικότητα ζ. συχνά ξεστομίζει απαντήσεις πριν καν τελειώσει η ερώτηση η. συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του θ. συχνά διακόπτει τους άλλους ή παρεμβαίνει (π.χ. ανακατεύεται σε συζητήσεις ή παρεμβαίνει σε παιχνίδια)

45 Β. Ορισμένα συμπτώματα υπερκινητικότητας-παρόρμησης ή ελλειμματικής προσοχής που προκαλούσαν δυσλειτουργία ήταν παρόντα πριν την ηλικία των 7 ετών. Γ. Κάποια δυσλειτουργία οφειλόμενη στα συμπτώματα υφίσταται σε δύο ή περισσότερα περιβάλλοντα (π.χ. στο σχολείο ή την εργασία και στο σπίτι). Δ. Πρέπει να υπάρχουν σαφείς ενδείξεις κλινικά σημαντικής διαταραχής της κοινωνικής, ακαδημαϊκής ή επαγγελματικής λειτουργικότητας. Ε. Τα συμπτώματα δεν εκδηλώνονται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της πορείας κάποιας Διάχυτης Διαταραχής της Ανάπτυξης, Σχιζοφρένειας ή άλλης Ψυχωσικής Διαταραχής και δεν εξηγούνται καλύτερα αν αποδοθούν σε άλλη Ψυχική Διαταραχή (π.χ. δ/χή της Διάθεσης. Αγχώδης δ/χή, Διασχιστική δ/χή, ή Διαταραχή Προσωπικότητας).

46 ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ Τύπος Ελλειμματικής Προσοχής Έξι ή περισσότερα συμπτώματα «απροσεξίας» Τύπος Υπερκινητικότητας- Παρόρμησης Έξι ή περισσότερα συμπτώματα «υπερκινητικότητας-παρορμητικότητα» Συνδυασμένος Τύπος Έξι ή περισσότερα συμπτώματα «απροσεξίας» και έξι ή περισσότερα συμπτώματα «υπερκινητικότητας-παρόρμησης».

47 ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Για να τεθεί η Διάγνωση θα πρέπει να ισχύουν οι εξής προϋποθέσεις: 1. Έναρξη σε ηλικία < 7 ετών 2. Ύπαρξη της Διαταραχής για διάστημα > 6 μηνών 3. Εμφάνιση σε περισσότερα του ενός πλαισίου

48 ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ Ελαττωματική Προσοχή Υπερκινητικότητα Παρορμητικότητα

49 1.ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΟΧΗ Η προσοχή αποτελεί μία κλινική κατασκευή που χρησιμοποιείται για να συμπεριλάβει ένα μεγάλο αριθμό δυσκολιών που περιλαμβάνουν δυσκολίες εκκίνησης μίας δραστηριότητας, συνέχισης ή ολοκλήρωσής της. Τα προβλήματα προσοχής εκδηλώνονται με χαρακτηρισμούς όπως: «είναι αφηρημένος», «είναι αλλού» ή «δεν ακούει». Περιλαμβάνουν προβλήματα με τη εκδήλωση ενδιαφέροντος, την ποικιλία στην επίδοση και δυσκολίες στην κατανόηση και την εφαρμογή οδηγιών. Οι λειτουργίες που συνδέονται με την προσοχή ή οι εκτελεστικές λειτουργίες (executive functions) αποτελούν ορισμένες από τις πλέον εκλεπτυσμένες λειτουργικές οδούς του εγκεφάλου και επίσης από τις πλέον ευάλωτες σε τραυματισμό. 0ι σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές συνδέονται με προβλήματα στην προσοχή, τις εκτελεστικές λειτουργίες και τη συγκέντρωση. Σε πολλές από αυτές τις διαταραχές, τα προβλήματα προσοχής αποτελούν τα πρώτα που εμφανίζονται και αυτά που αποκαθίστανται τελευταία.

50 2.ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Αποτελεί δραστηριότητα άσκοπη, εκτός πλαισίου και διασπαστική. Η δραστηριότητα υπολείπεται του αναπτυξιακού επιπέδου, δεν είναι στοχοκατευθυνόμενη ή δεν έχει σκοπό την ολοκλήρωση της ανατεθείσας εργασίας. Η κινητική ανησυχία του υπερκινητικού παιδιού είναι κάτι παραπάνω από την υπερβολική κινητική δραστηριότητα του φυσιολογικού παιδιού. Η διαφορά βασίζεται τόσο στην ποιότητα όσο και στην ποσότητα της κινητικότητας. Η υπερκινητικότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συγκεκριμένη κατάσταση στην οποία παρατηρείται και επηρεάζεται από το είδος της δραστηριότητας, το ενδιαφέρον του παιδιού για τη δραστηριότητα, το βαθμό επιτήρησής του από κάποιον ενήλικα καθώς και από την ποιότητα και το είδος της σχέσης αυτού του ενήλικα με το παιδί Στην πρώτη επίσκεψη ενός παιδιού στον ειδικό μπορεί να μην παρατηρηθεί υπερκινητικότητα. Η παρουσία άγχους ενός καινούργιου περιβάλλοντος καθώς και ο βαθμός εστίασης της προσοχής από τους ενηλίκους, μπορούν να βελτιώσουν τον ανασταλτικό έλεγχο στην κινητικότητα.

51 3.ΠΑΡΟΡΜΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Αναφέρεται στην αδυναμία καθυστέρησης μίας αντίδρασης παρά τη γνώση για αρνητικές συνέπειες της συμπεριφοράς αυτής. Η δυσκολία ελέγχου των παρορμήσεων αξιολογείται συγκρινόμενη με άλλα παιδιά της ίδιας ηλικίας και φύλου. Η εκδήλωση αυτής της δυσκολίας ποικίλει στη διάρκεια της ζωής. Η παρορμητικότητα που επεκτείνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής θεωρείται η σημαντικότερη παράμετρος της ΔΕΠΥ στην πρόκληση λειτουργικής έκπτωσης και επίσης η δυσκολότερα αντιμετωπίσιμη θεραπευτικά.

52 ΣΥΝΟΔΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΕΠΥ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΑ ΓΝΩΣΙΑΚΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ Τα συνοδά χαρακτηριστικά μπορεί να προκαλέσουν σημαντικές δυσκολίες ή να αποτελέσουν αιτίες παραπομπής στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

53 ΔΕΠ-Υ Έως τη δεκαετία του 1970, επικρατούσε η άποψη ότι η ΔΕΠΥ είναι διαταραχή αποκλειστικά της παιδικής ηλικίας, και ότι τα παιδιά την ξεπερνούν καθώς περνούν στην εφηβεία. Έχει πια διαπιστωθεί ότι ενώ η συνιστώσα της υπερκινητικότητας μειώνεται στην εφηβεία, οι παράγοντες της ελαττωματικής προσοχής και της παρόρμησης μπορούν να παραμείνουν κατά την εφηβική ηλικία και την ενήλικη ζωή

54 AITIOΛOΓΙΑ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ Η έρευνα έχει δείξει ότι η ΔΕΠΥ αποτελεί οικογενειακό χαρακτηριστικό. Γενετικές μελέτες έχουν δείξει ότι ορισμένες μορφές ΔΕΠΥ έχουν οικογενή βάση. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο τύπος της ΔΕΠΥ που εμμένει στην ενήλικη ζωή έχει σε μεγαλύτερο βαθμό γενετικό υπόβαθρο, από τον τύπο που παρουσιάζει ύφεση ή σταματά στην παιδική ηλικία. Η αιτία της ΔΕΠΥ είναι πολυπαραγοντική και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων περιβαλλοντικούς και ιατρικούς παράγοντες.

55 AITIOΛOΓΙΑ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ Σήμερα η ΔΕΠΥ θεωρείται διαταραχή του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ), ενώ η παθοφυσιολογία της ΔΕΠ-Υ θεωρείται ότι συνίσταται σε ανωμαλία στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη ΔΕΠ-Υ: Προμετωπιαίος φλοιός (συναίσθημα) Βασικά γάγγλια (συναίσθημα, σκέψεις, άγχος κινητική συμπεριφορά) Ραφή του προμήκους (προσοχή) Επικλινής πυρήνας/ραβδωτό σώμα (ενίσχυση δια της επιβράβευσης/κινητική λειτουργία)

56 ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ Λεπτομερές ιατρικό ιστορικό Οικογενειακό ιστορικό Πληροφορίες από το σχολείο Αξιολόγηση της νοητικής κατάστασης και φυσική εξέταση Πρόσθετες αξιολογήσεις: Έλεγχος νοητικού πηλίκου (IQ) Έλεγχος για διαταραχές μάθησης Εκτίμηση του λόγου / ομιλίας Ψυχιατρική αξιολόγηση Για τον αποκλεισμό άλλων δ/χών και την διερεύνηση συννοσηρών καταστάσεων.

57 ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ 1.Φυσικές αιτίες απροσεξίας όπως: οπτικά και ακουστικά ελλείμματα, διαταραχές του ύπνου, χρόνιες παθήσεις, επιληψία και διαταραχή τικ 2.Η παρουσία υπερβολικού άγχους ή κατάθλιψης. Στο DSM-IV, τέσσερα από τα έξι συμπτώματα της Γενικευμένης Αγχώδους Διαταραχής είναι παρόμοια με αυτά της ΔΕΠΥ (κινητική ανησυχία, δυσκολία συγκέντρωσης, ευερεθιστότητα, διαταραχή του ύπνου). Η Διαταραχή μετά από Τραυματικό Στρες μπορεί επίσης να προκαλέσει συμπτώματα ΔΕΠΥ αλλά σε αυτή την περίπτωση είναι δυνατή η αναγνώριση ενός τραυματικού γεγονότος σαν εκλυτικός παράγοντας. 3. Μαθησιακές Διαταραχές όπως: Διαταραχές της Επικοινωνίας, άλλες μαθησιακές διαταραχές και η ύπαρξη οριακής νοημοσύνης μπορούν να προκαλέσουν δευτερογενή προβλήματα προσοχής και κινητική ανησυχία λόγω ανίας, καθώς το παιδί δεν μπορεί να καταλάβει αυτό που μαθαίνει.

58 ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ 4.Η κακοποίηση του παιδιού και/ή η ύπαρξη χαοτικού οικογενειακού περιβάλλοντος: μπορεί να έχουν σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση διαταραχών της συμπεριφοράς που να μοιάζουν με ΔΕΠΥ και εναντιωματική συμπεριφορά. 5.Εναντιωματική Διαταραχή ή Διαταραχή Διαγωγής: αν και οι διαταραχές αυτές μπορεί να συνυπάρχουν με ΔΕΠΥ, προκαλούν επίσης συμπτώματα ΔΕΠΥ. 6.Διπολική Διαταραχή ή Υπομανία: Η ΔΕΠΥ και η υπομανία χαρακτηρίζονται από υπερδραστηριότητα, παρορμητική συμπεριφορά και φτωχή κριτική ικανότητα. Στην ΔΕΠΥ: πρωιμότερη εμφάνιση, η διαφορετική χρόνια πορεία, η απουσία ανεβασμένης διάθεσης, στοιχεία από το οικογενειακό ιστορικό.

59 ΣYNNOΣΗΡΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Το 50% των παιδιών με ΔΕΠ-Υ έχουν κάποια συννοσηρή κατάσταση, η παρουσία της οποίας μπορεί να επηρεάσει το βαθμό εκδήλωσης των συμπτωμάτων, την ανταπόκριση στη θεραπεία και τη μακροπρόθεσμη έκβαση: 1.Εναντιωτική προκλητική διαταραχή 2.Διαταραχή διαγωγής 3.Διαταραχές διάθεσης (κυρίως κατάθλιψη και διπολική διαταραχή) 4.Διαταραχές μάθησης (ανάγνωση, μαθηματικά, γραπτή έκφραση) 5.Διαταραχές κατάχρησης ουσιών

60 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΟ ΦΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ

61 Η ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ Οι ΔΑΦ αποτελούν μια ενιαία ομάδα νευροψυχιατρικών διαταραχών που χαρακτηρίζονται από αποκλίσεις και καθυστερήσεις στην ανάπτυξη συγκεκριμενων δεξιοτήτων, με τυπική έναρξη στα πρώτα χρόνια της ζωής. Τρεις είναι οι χαρακτηριστικές-διαγνωστικές συμπεριφορές για τον αυτισμό, ανεξάρτητα από τον βαθμό νοητικής καθυστέρησης, έστω και αν άλλες καταστάσεις μπορεί να είναι παρούσες (τριάδα των μειονεξιών της Wing, 1979). Αυτές είναι: (1) κοινωνική μειονεξία (2) επικοινωνιακή μειονεξία, λεκτική και μη λεκτική (3) απουσία δημιουργικών και επινοητικών αναζητήσεων και αντικατάσταση των δραστηριοτήτων αυτών με επαναληπτική συμπεριφορά. Τα συμπτώματα ποικίλλουν σε βαρύτητα και η έκφρασή τους αλλάζει καθώς το παιδί μεγαλώνει, με αποτέλεσμα η κλινική εικόνα να χαρακτηρίζεται από ένα ευρύ φάσμα γνωσιακών και συμπεριφεριολογικών προβλημάτων.

62 Κάνοντας μια ιστορική ανασκόπηση στη βιβλιογραφία διαπιστώνεται ότι κατά το παρελθόν είχε προταθεί ένα πλήθoς διαγνωστικών όρων για την περιγραφή των ΔΑΦ. Οι πιο σημαντικοί από αυτούς είναι: Πρωϊμότατη άνοια (De Sanctis, 1906) Νηπιακή άνοια ( Heller, 1908) Πρώιμη άνοια (Kraepelin, 1919) Πρώϊμος βρεφονηπιακός αυτισμός ( Kanner, 1943) Αυτιστική ψυχοπάθεια (Asperger, 1944) Άτυπη ανάπτυξη της προσωπικότητας (Rank, 1949) Σύνδρομο Rett (Rett, 1966)

63 LEO KANNER Το 1943 ο Leo Κanner, παιδοψυχίατρος στο Johns Hopkins University στην Βαλτιμόρη, στην εργασία του με τίτλο «Αυτιστικές διαταραχές της συναισθηματικής επαφής» χρησιμοποίησε τον όρο «Πρώιμος νηπιακός αυτισμός». Περιέγραψε 11 παιδιά με χαρακτηριστική στερεότυπη συμπεριφορά και διαταραχή στη συναισθηματική επαφή και στο λόγο. Τα παιδιά αυτά εμφάνιζαν μια κατά τα φαινόμενα εγγενή αδυναμία στο να σχετίζονται με άλλους ανθρώπους, που ερχόταν σε αντίθεση με την ικανότητά τους να σχετίζονται με αντικείμενα. Ο λόγος τους (όταν και εφόσον αναπτυσσόταν) εμφάνιζε αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά όπως ηχολαλία, αντιστροφή αντωνυμιών και έλλειψη αφαιρετικής ικανότητας (concreteness). Από άποψη συμπεριφοράς, τα παιδιά αυτά εμφάνιζαν επαναλαμβανόμενες, εμφανώς άσκοπες δραστηριότητες (στερεοτυπίες), εκδήλωναν υπερβολικές αντιδράσεις ως προς τα άψυχα αντικείμενα του περιβάλλοντος, και ήταν δυσανεκτικά στις αλλαγές.

64 Η χρήση από τον Kanner του όρου αυτισμός, είχε την πρόθεση να αποδώσει το ασυνήθιστο χαρακτηριστικό του εγωκεντρισμού πού εμφάνιζαν αυτές οι περιπτώσεις, υποδήλωνε όμως επίσης ότι ο αυτισμός σχετίζεται με τη σχιζοφρένεια. Αν και η αρχική περιγραφή του Kanner έχει διατηρήσει την αξία της, οι υποθέσεις του σχετικά με ορισμένες πλευρές της διαταραχής (όπως, τα φυσιολογικά επίπεδα νοημοσύνης και το ασυνήθιστα υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων) αποδείχθηκαν εσφαλμένες.

65 HANS ASPERGER Το 1944 ο Hans Asperger, παιδίατρος στη Βιέννη, περιέγραψε ως «Αυτιστική ψυχοπάθεια» μία διαταραχή με πολλά κοινά σημεία με αυτή των ασθενών του Kanner. H εργασία του Asperger έγινε γνωστή το 1981 από τη Lorna Wing, διότι είχε δημοσιευτεί στη Γερμανική γλώσσα κατά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου και έτσι καθυστέρησε να εμφανιστεί στην διεθνή βιβλιογραφία. Η διαταραχή αυτή, σήμερα είναι γνωστή ως «σύνδρομο ή διαταραχή Asperger», ώστε να αποφευχθεί η σύγχυση που προκαλούσε ο όρος «ψυχοπάθεια». Η συνέχεια της διαταραχής Asperger με τον αυτισμό παραμένει αμφιλεγόμενη και η μελέτη της διαταραχής παρουσιάζει ενδιαφέρον στο βαθμό που μπορεί να τεκμηριώσει την ύπαρξη ενός συνεχούς φάσματος ανάμεσα στον αυτισμό και άλλες διαταραχές.

66 Είναι αξιοσημείωτο το ότι Kanner και Asperger, ενώ δημοσίευσαν τις μελέτες τους ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, και οι δύο διάλεξαν τον όρο «αυτισμός» για να χαρακτηρίσουν τη φύση της βαθύτερης διαταραχής. Ο όρος «αυτισμός» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον ψυχίατρο Eugen Bleuler το 1911 και αρχικά αναφερόταν σε ένα σύμπτωμα της σχιζοφρένειας (όρος που επινόησε επίσης ο Bleuler), δηλαδή στο δραστικό περιορισμό των σχέσεων του ατόμου με τους ανθρώπους και τον κοινωνικό περίγυρο, έναν περιορισμό τόσο ακραίο, που έμοιαζε να αφήνει απέξω τα πάντα εκτός από τον ίδιο του τον εαυτό. Αυτή η απόσυρση του ατόμου προς τον εαυτό ονομάστηκε «αυτισμός» από την ελληνική λέξη «εαυτός».

67 ΟΡΙΣΜΟΙ Ωστόσο είναι δύσκολη η ανάπτυξη σύγχρονων ορισμών για τις διαταραχές του φάσματος του αυτισμού. Αυτό οφείλεται στο ότι: (α) το φάσμα έκφρασης των διαταραχών είναι ευρύ. (β) η έκφραση τους μεταβάλλεται ανάλογα με την ηλικία. (δ) είναι συχνή η εμφάνιση αυτιστικόμορφων συμπτωμάτων σε άτομα με σοβαρή νοητική καθυστέρηση. (γ) υπάρχει συνέχεια των ορίων τους με άλλες διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια.

68 DSM-IV (1994) Ο ορισμός του αυτισμού αναπτύχθηκε στη βάση μιας πολύ μεγάλης, διεθνούς, πολυκεντρικής μελέτης πεδίου (field trial). Διαφέρει από το DSM-ΙΙΙ-R στο ότι η ηλικία έναρξης συμπεριλαμβάνεται ως ένα απαραίτητο διαγνωστικό κριτήριο. Κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό το ότι πια ο ορισμός του αυτισμού είναι εννοιολογικά ταυτόσημος με αυτόν που χρησιμοποιείται στο ICD-10, (1994) Στην διαγνωστική κατηγορία των Διάχυτων Αναπτυξιακών Διαταραχών συμπεριλαμβάνει την Αυτιστική διαταραχή (299.00), την Διαταραχή Rett (299.80), την Παιδική αποδιοργανωτική διαταραχή (299.10), την Διαταραχή Asperger (299.80), και την Διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς (συμπεριλαμβανομένου του άτυπου αυτισμού) (299.80).

69

70 DSM-V ΜΑΙΟΣ Καταργήθηκαν οι υποκατηγορίες στην κατηγορία «Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος» και κατα συνέπεια και η διάγνωση Διαταραχή Asperger. 2. Έχει συσταθεί ανεξάρτητη κατηγορία «Νευροαναπτυξιακών Διαταραχών» που περιλαμβάνει: Νοητική υστέρηση, Διατ της επικοινωνίας, Διατ στο φάσμα του αυτισμού, ΔΕΠ-Υ, Ειδικές μαθησιακές διατ, Κινητικές διατ. 3. Οι κατηγοριοποίηση έχει φιλοσοφία «πορείας ζωής» και καταργήθηκε η κατηγορία «Childhood onset disorder»

71 DSM V Autism Spectrum Disorder A. Μόνιμα ελλείματα στην κοινωνική επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση σε πολλαπλά πλαίσια όπως εκδηλώνεται από τα ακόλουθα, στην παρούσα φάση ή από το ιστορικό π.χ 1. Ελλείματα στην κοινωνικο-συναισθηματική αμοιβαιότητα που κυμαίνεται π.χ από την ανώμαλη κοινωνική προσέγγιση και την αποτυχία στην φυσιολογική «πίσωεμπρός» συζήτηση, στην μειωμένη ανταλλαγή ενδιαφερόντων, συναισθημάτων ή συγκινήσεων, στην αποτυχία να ξεκινήσει ή να απαντήσει στην κοινωνική αλληλεπίδραση. 2. Ελλείματα στην χρήση εξωλεκτικών επικοινωνιακών συμπεριφορών για κοινωνική αλληλεπίδραση, που κυμαίνονται π.χ από την ανεπαρκώς ενσωματωμένη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, σε ανωμαλίες στη βλεμματική επαφή και στην γλώσσα του σώματος ή ελλείματα στην κατανόηση και χρήση των χειρονομιών, στην ολοκληρωτική απουσία των εκφράσεων του προσώπου και της μη λεκτικής επικοινωνίας. 3. Ελλείματα στην ανάπτυξη, διατήρηση και κατανόηση των σχέσεων, που κυμαίνεται π.χ από από δυσκολίες στη ρύθμιση της συμπεριφοράς που αρμόζει στα διάφορα κοινωνικά πλαίσια, σε δυσκολίες να μοιραστεί στο φανταστικό παιχνίδι ή να κάνει φίλους, ως την απουσία ενδιαφέροντος για τους συνομηλίκους.

72 B. Περιορισμένα, επαναληπτικά πρότυπα συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων όπως εκδηλώνονται με τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα, στην παρούσα φάση ή από το ιστορικό: π.χ 1. Στερεότυπες ή επαναληπτικές κινήσεις, χρήση αντικειμένων ή της ομιλούμενης γλώσσας (π.χ απλές κινητικές στερεοτυπίες, ευθυγράμμιση παιχνιδιών, χτύπημα αντικειμένων, ηχολαλία, ιδιοσυγκρασιακές φράσεις) 2. Επιμονή στην ομοιομορφία, ανελαστική προσκόλληση στις ρουτίνες, ή τελετουργικά πρότυπα λεκτικής ή μη λεκτικής συμπεριφοράς (π.χ μεγάλη απελπισία/αναστάτωση σε μικρές αλλαγές, δυσκολία στις μεταβάσεις, άκαμπος τρόπος σκέψης, τελετουργίες χαιρετισμού, ανάγκη να παίρνει την ίδια διαδρομή ή να τρώει το ίδιο φαγητό κάθε μέρα) 3. Εξαιρετικά περιορισμένα, καθορισμένα ενδιαφέροντα τα οποία είναι ανώμαλα σε ένταση ή εστιασμό (π.χ ισχυρή προσκόλληση ή απασχόληση με ασυνήθιστα αντικείμενα, υπερβολικά περιοσμένα ή επίμονα ενδιαφέροντα). 4. Υπέρ ή υποαντιδραστικότητα σε αισθητηριακά ερεθίσματα ή ασυνηθες ενδιαφέρον για τις αισθητηριακά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος (π.χ εμφανής αδιαφορία για τον πόνο/θερμοκρασία, δυσμενής ανταπόκριση σε συγκεκριμένους ήχους ή υφές, υπερβολική όσφρηση ή άγγιγμα αντικειμένων, γοητεία στην όραση φωτός ή κινήσεων).

73 C. Τα συμπτώματα πρέπει να παρατηρούνται νωρίς στην ανάπτυξη (μπορεί ωστόσο να μην εκδηλωθούν πλήρως ώσπου οι κοινωνικές απαιτήσεις να υπερβούν τις περιορισμένες δυνατότητες ή μπορεί να συγκαλυφθούν με μαθημένες στρατηγικές αργότερα στη ζωή) D. Τα συμπτώματα προκαλούν κλινικά σημαντική έκπτωση στην κοινωνική, εργασιακή ή σε άλλες σημαντικές περιοχές της τρέχουσας λειτουργικότητας. E. Αυτές οι διαταραχές δεν εξηγούνται καλύτερα με την Νοητική καθυστέρηση (intellectual developmental disorder) ή την Γενικευμένη αναπτυξιακή επιβράδυνση (global developmental delay). Η Νοητική υστέρηση και η Διαταραχή του φάσματος του αυτισμού συχνά συνυπάρχουν. Για να γίνει διάγνωση συννοσηρότητας η «Κοινωνική επικοινωνία» θα πρέπει να είναι κάτω του αναμενόμενου για το δεδομένο αναπτυξιακό επίπεδο. Άτομα που έχουν σοβαρά ελλείματα στην Κοινωνική επικοινωνία αλλά δεν πληρούν τα κριτήρια για την Διαταραχή του Φάσματος του αυτισμού θα πρέπει να αξιολογηθούν για την social (pragmatic) communication disorder - Πραγματολογική διαταραχή -

74 Προσδιορίστε αν: Με ή χωρίς συνοδή νοητική έκπτωση (impairment) Με ή χωρίς συνοδή γλωσσική έκπτωση Συνδυάζεται με γνωστή ιατρική ή γενετική κατάσταση ή περιβαλλοντικό παράγοντα Με κατατονία Προσδιορισμός της βαρύτητας: 3 επίπεδα Ανάγκη για πολύ ουσιαστική υποστήριξη, ουσιαστική υποστήριξη, υποστήριξη

75 Community Report from the Autism and Developmental Disabilities Monitoring (ADDM) Network

76

77 ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού πρέπει να διαφοροποιηθούν από άλλες καταστάσεις, όπως είναι οι διαταραχές του λόγου, οι αισθητηριακές διαταραχές και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές: Διαταραχές λόγου εκφραστικού και αντιληπτικού τύπου Νοητική καθυστέρηση: η νοητική καθυστέρηση συνυπάρχει συχνά με τον αυτισμό, και η συχνότητα των αυτιστικόμορφων συμπτωμάτων αυξάνει ανάλογα με τη σοβαρότητα της καθυστέρησης. Επιλεκτική βωβότητα Παιδική σχιζοφρένεια: είναι σπάνια. Η διάκριση από τον αυτισμό μπορεί να παρουσιάσει δυσκολίες στις περιπτώσεις μεγαλύτερων ατόμων υψηλής λειτουργικότητας, των οποίων η ιδιαίτερη ποιότητα της σκέψης μπορεί να ερμηνευτεί ως παρανοϊκού τύπου. Σοβαρή ψυχοκοινωνική αποστέρηση: η κλινική εικόνα μπορεί να μοιάζει με εκείνη του αυτισμού, κυρίως κατά την πρώιμη παιδική ηλικία. Τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν καθυστέρηση λόγου, περιορισμένα ενδιαφέροντα και κοινωνική απόσυρση (διαφορετικής ποιότητας από αυτή που παρατηρείται στον αυτισμό). Αν και μερικά παιδιά με ιστορικό σοβαρής παραμέλησης μπορεί να εκδηλώσουν κάποια διαταραχή στη πρόσδεση (attachment), η διαταραχή αυτή κατά κανόνα υφίεται με την κατάλληλη φροντίδα. Σύνδρομο Landau-Kleffner: τα παιδιά με το σύνδρομο παρουσιάζουν αρχικά φυσιολογική ανάπτυξη λόγου. Αργότερα παρουσιάζουν επιληπτικές κρίσεις, απώλεια λόγου και αλλαγή στη συμπεριφορά με κοινωνική απόσυρση.

78 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Πολυγονιδιακή αιτιολογία Τα γονίδια που ευθύνονται για τον αυτισμό πιθανώς σχετίζονται με ένα αναπτυξιακό νευροβιολογικό σύστημα που δεν έχει γίνει ακόμα πλήρως κατανοητό. Η χρωμοσωμικές ανωμαλίες που παρατηρούνται συχνότερα σε πληθυσμούς ατόμων με αυτισμό αφορά τα χρωμοσώματα 2,3, 6, 7, 15. Τέτοιες είναι: -oι ανωμαλίες στα χρωμοσώματα 2 και 7 (σχετίζονται με την επεξεργασία του λόγου) -οι ανωμαλίες στα γονίδια HOXA1 και HOXB1 του χρωμοσώματος 7 (παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη του εγκεφαλικού στελέχους και της παρεγκεφαλίδας κατά την εμβρυϊκή περίοδο) (intranuclear aggregation, increased cell death). Το σύνδρομο Rett έχει βρεθεί ότι προκαλείται από μεταλλάξεις σε ένα ειδικό γονίδιο, το MECP2 γονίδιο NEUROBEACHIN (NBEA) σχετίζεται με πρωτεϊνη νευρωνικών μεμβρανών γονίδιο PAX6 mutant σχετίζεται με εμβρυικά-ενήλικα βλαστικά κύτταρα.

79 ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ Διάχυτη κυτταροαρχιτεκτονική εκτροπή, η οποία αφορά στη φαιά και τη λευκή ουσία των ημισφαιρίων και της παρεγκεφαλίδας με συνέπεια σοβαρή δυσλειτουργία στο συντονισμό των δικτύων του εγκεφάλου. Πιθανά η έναρξη της εκτροπής στην ανάπτυξη του εγκεφάλου αρχίζει πρίν από την 28 η -30 η εβδομάδα, κατά το εμβρυϊκό στάδιο της ανάπτυξης και εκδηλώνεται κατά τα πρώτα δύο έτη της ζωής.

80 ΕΡΕΥΝΑ Απουσία της ενεργοποίησης των κατοπτρικών νευρώνων στον κατώτερο μετωπιαίο λοβό. Δυσλειτουργία των αναπτυξιακών παραγόντων που ρυθμίζουν την μετανάστευση των νευρώνων στις τελικές τους θέσεις, την εγκατάσταση των δικτύων και την ενεργοποίηση των συνάψεων. (σεροτονίνη, νευροτροφικός παράγοντας BDNF, νευρολιγίνες και η πρωτείνη Reelin)

81

82 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Τα άτομα με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές έχουν αναπτυξιακά προβλήματα που επηρεάζουν πολλαπλές περιοχές της λειτουργικότητας τους. Είναι λοιπόν ιδιαίτερα σημαντικό να προσεγγίζονται οι διάφορες πλευρές της αξιολόγησης, με ένα συστηματικό τρόπο. Η αξιολόγηση γίνεται σε τέσσερα διαδοχικά στάδια: 1.Λήψη αναπτυξιακού ιστορικού 2.Αμεση παρατήρηση του παιδιού (σε οικείους και μη οικείους χώρους, με οικεία και μη οικεία άτομα) 3.Εξέταση του παιδιού με κατάλληλες σταθμισμένες κλίμακες 4.Εξειδικευμένη κλινική εκτίμηση

83 Οι ειδικά σχεδιασμένες διαγνωστικές δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται είναι: H ADI-R (Autism Diagnostic Interview-Revised: Lord et al, 1994). Είναι μια ημιδομημένη συνέντευξη για γονείς, ειδικά σχεδιασμένη για τη διερεύνηση του αυτισμού και τη διαφορική διάγνωση από τις άλλες αναπτυξιακές διαταραχές. Εστιάζεται σε πληροφορίες κατά την ηλικιακή περίοδο 4 με 5 χρονών και χρησιμοποιείται σε όλες τις ηλικίες και όλο το φάσμα των νοητικών δεξιοτήτων. Η DISCO ( Diagnostic Interview for Social and Communication Disorders: Wing 1999). Είναι ημιδομημένη συνέντευξη για γονείς, Εστιάζεται στη συλλογή πληροφοριών σχετικά με την πρώιμη ανάπτυξη σε διάφορους τομείς Η ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule: Lord et al, 2000). Είναι μια διαγνωστική δοκιμασία που στηρίζεται στην απ ευθείας παρατήρηση του παιδιού σε διάφορες προσχεδιασμένες καταστάσεις αλληλεπίδρασης, ανάλογα με την ηλικία, το αναπτυξιακό στάδιο και την κατάκτηση του λόγου από το παιδί. Η CARS (Childhood Autism Rating Scale: Schopler et al, 1988). Eίναι μία κλίμακα αξιολόγησης η οποία στηρίζεται σε πληροφορίες από τους γονείς αλλά και την άμεση παρατήρηση του παιδιού. Δίνει πληροφορίες για την βαρύτητα της διαταραχής σε διαφορετικές ηλικίες. Η ABC (Autism Behavior Checklist: Krug et al, 1980). Είναι μία κλίμακα η οποία βασίζεται αποκλειστικά στις πληροφορίες από τους γονείς και αξιολογεί την συμπεριφορά του παιδιού σε διάφορες καταστάσεις.

84 Η VABS (Vineland Adaptive Behavior Scales: Sparrow et al, 1984). Είναι μία κλίμακα η οποία βασίζεται σε πληροφορίες από τους γονείς και αξιολογεί τις λειτουργικές δεξιότητες και τα προβλήματα συμπεριφοράς του παιδιού σε καταστάσεις της καθημερινής ζωής. Η PEP-R (Psychoeducational Profile-Revised: Schopler et al, 1990). Mε την κλίμακα αυτή υπολογίζεται το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιών με αναπτυξιακή ηλικία έως 12 ετών, σε επτά ψυχοεκπαιδευτικούς τομείς, μέσω άμεσης παρατήρησης του παιδιού από τον εξεταστή, ενώ αυτό εκτελεί διάφορες δοκιμασίες. Η κλίμακα αυτή είναι ιδαίτερα χρήσιμη για τον σχεδιασμό εξατομικευμένων ψυχοεκπαιδευτικών προγραμμάτων. ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ Δεν έχουν ακόμα επαρκώς προσαρμοστεί για να χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα, με εξαίρεση το WISC-III (Wechsler Intelligence Scale for Children-3ed edition: Wechsler, 1991)( παιδιά ηλικίας 6 έως 16 ετών). Έτσι χρησιμοποιούνται κατά προσέγγιση ξενόγλωσσα τέστ που έχουν μεταφραστεί στα Ελληνικά. Τέτοια είναι: το Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence-Revised: Wechsler, 1989 (για ηλικίες 4 ετών-6 ετών και 6 μηνών), το Μerrill-Palmer Scale of Mental Tests: Stutsman, 1931 (για ηλικίες 1 έτους και 6 μηνών -5 ετών και 11 μηνών), το Bayley Scales of Infant Development: Bayley, 1993 (για ηλικίες 1 μηνός-3 ετών και 6 μηνών), το Stanford-Binet Intelligence Scale-4 th ed: Thorndike et al, 1986 ( για ηλικίες 2 ετών και άνω).

85 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Οι παρεμβάσεις πρέπει να παρακολουθούν την αναπτυξιακή πορεία του ατόμου από τη βρεφική μέχρι την ενήλικη ζωή και να συνεχίζονται σ' όλη τη διάρκεια της ζωής του ανάλογα με τις ανάγκες του. Πρέπει να αναγνωρίζεται στους γονείς το δικαίωμα να συμμετέχουν ενεργά στην επιλογή της θεραπευτικής προσέγγισης για το παιδί τους... Εφόσον εφαρμόζονται από νωρίς, συστηματικά και με συνέπεια, υπάρχουν δυνατότητες για βελτίωση της κατάστασης, σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις πάρα πολύ σημαντική.

86 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΥΤΙΣΜΟΥ Οι κυριότερες από τις θεραπευτικές προσεγγίσεις που προτείνονται είναι: 1. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ (Lovass,1987) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ TEACCH ΓΝΩΣΙΑΚΗ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ 2. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑ PECS (Picture Exchange Communication System) ( Bondy και Frost το 1994) ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (γλωσσικό πρόγραμμα MAKATON) 3. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΟΜΑΔΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ SOCIAL STORIES (Carol Gray, 1994) 4. ΦΑΡΜΑΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

87 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΩΙΜΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Η έρευνα έχει πιστοποιήσει ότι η έγκαιρη προσφορά στήριξης αποτελεί αναγκαιότητα και προϋπόθεση για μια επιτυχημένη ειδική αγωγή Η πρώτη παιδική ηλικία συνιστά την πιό «κρίσιμη φάση εξέλιξης» για όλους τους ανθρώπους και ιδια ιτερα για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες όπως ο αυτισμός Με την πρώιμη παρέμβαση επιδιώκεται: Η πρόληψη δευτερογενών διαταραχών Η δημιουργία ευνοϊκών προϋποθέσεων εξέλιξης κατά τις «κρίσιμες» φάσεις της ανάπτυξης Η προσφορά βοήθειας στην οικογένεια για να γνωρίσει και να αποδεχτεί το παίδί Η υποστήριξη βοήθειας στους γονείς και στα πρόσωπα προσκόλλησης ώστε να ασκήσουν σωστά τον ρόλο τους δίπλα στο παιδί Η προσπάθεια πρώιμης ενσωμάτωσης του παιδιού στην οικογένεια και το σχολείο, ώστε να μην υπάρξουν περιθώρια για διαφοροποίηση και κοινωνική απομόνωση

88 ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΜΙΑΣ ΟΛΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Πορίσματα των ερευνών αποδεικνύουν ότι: Η ενημέρωση των γονέων και η ενεργητική συμμετοχή τους στην θεραπεία του παιδιού τους, μακροπρόθεσμα έχει καλύτερα αποτελέσματα από τις παρεμβάσεις που απευθύνονται αποκλειστικά και μόνο στο παιδί. Τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας (μητέρα, πατέρας,αδέρφια) επηρεάζονται και έχουν ανάγκη από ενημέρωση, υποστήριξη, συμβουλευτική ή ψυχοθεραπεία Κάθε παρέμβαση μπορεί να έχει εκτεταμένη επίδραση και στα άλλα μέλη της οικογένειας. Ο τρόπος με τον οποίο εξακολουθεί να λειτουργεί η οικογένεια επηρεάζει την έκβαση της παρέμβασης στο παιδί. Για να είναι η παρέμβαση χρήσιμη στο παιδί, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τον τρόπο που η οικογένεια οργανώνεται και δομείται γύρω του «ως σύστημα».

89

90 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναγνωστόπουλος Δ, και Λαζαράτου Ε. Μαθησιακές Δυσκολίες. Από «Ψυχιατρική», του Χριστοδούλου Γ.Ν και συν. Εκδόσεις Βήτα. Σελ Παπανικολάου Α, και συν. Η χρήση των ημιδομημένων εργαλείων ADOS-G και ADI-R στη διάγνωση των διάχυτων διαταραχών της ανάπτυξης, Αρχεία Νευρολογίας και Ψυχιατρικής. Εγκέφαλος, τόμος 44. Σελ , American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual, 5 th ed. (DSM-5 ). Washington, DC, American Psychiatric Association, Rutter M. Rutter s Child and Adolescent Psychiatry.Sixth edition, Frith U: Cognitive explanations of autism. Acta Pediatrica Supplement 416:63-68, Παπανικολάου Α, και συν. Η χρήση των ημιδομημένων εργαλείων ADOS-G και ADI-R στη διάγνωση των διάχυτων διαταραχών της ανάπτυξης, Αρχεία Νευρολογίας και Ψυχιατρικής. Εγκέφαλος, τόμος 44. Σελ , 2007.