ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΥΠΟΚΙΝΟΥΝ ΤΟΥΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥΣ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ. ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ

Transcript

1 Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Τίτλος πτυχιακής: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΥΠΟΚΙΝΟΥΝ ΤΟΥΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥΣ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ. ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΡΙΑ ΕΛΕΝΗ ΘΕΟΥ Α.Μ Επιβλέπουσα Δρ. Άννα Κυριακάκη Χίος,

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Αισθάνομαι την ανάγκη να επισημάνω την απέραντη ευγνωμοσύνη στους γονείς και στην αδερφή μου που ήταν δίπλα μου και με στήριζαν στη διάρκεια των μαθητικών και φοιτητικών μου χρόνων. Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζω στην καθηγήτρια κυρία Άννα Κυριακάκη, για την εμπιστοσύνη και την αμέριστη βοήθεια για την εκπόνηση της εργασίας μου, καθώς επίσης και για όλες τις συμβουλές που μου έχει δώσει στη διάρκεια της φοίτησής μου στο πανεπιστήμιο. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές του τμήματος οι οποίοι σε αυτά τα τέσσερα χρόνια σπουδών μου, μου έδωσαν τις απαραίτητες γνώσεις και εφόδια να βγω στην αγορά εργασίας, αλλά και σαν καλύτερος άνθρωπος στην κοινωνία. 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με το πέρασμα των χρόνων και τη ραγδαία ανάπτυξη που παρατηρείται σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας μας, γίνεται όλο και περισσότερο αισθητή η ανάπτυξη του τουρισμού. Μία δύναμη που καταλαμβάνει ακόμα πιο ενεργό ρόλο στην οικονομία κάθε κοινωνίας και σε πολλές περιπτώσεις ολόκληρη η οικονομία στηρίζεται σε αυτή τη νέα δύναμη. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να διερευνηθούν οι παράγοντες εκείνοι που ωθούν τους τουρίστες στην επιλογή ενός ταξιδιού με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού πραγματοποιήθηκε αφενός βιβλιογραφική επισκόπηση των βασικών ζητημάτων που σχετίζονται με το θέμα και αφετέρου μία πρωτογενή ποσοτική έρευνα με χρήση δομημένου ερωτηματολογίου σε ένα τυχαίο δείγμα Ελλήνων δυνητικών τουριστών. Οι παράγοντες που διαμορφώνουν τις επιλογές του σύγχρονου τουρίστα σχετίζονται με τα δημογραφικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά του, ενώ οι οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και θεσμικές συνθήκες που επικρατούν είτε στη χώρα αποστολής είτε στη χώρα υποδοχής τουριστών αποδεικνύεται ότι συμβάλλουν σημαντικά στις τουριστικές επιλογές αλλά και στην επιλογή προορισμού εκ μέρους των τουριστών. Πεποίθηση μας είναι ότι η απόκτηση σφαιρικής άποψης για την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας μπορεί να συμβάλλει ενεργά στην καλύτερη και σωστότερη διαχείριση της ανερχόμενης δύναμης που καλείται τουρισμός. Στο πλαίσιο αυτό, ο προσδιορισμός των χαρακτηριστικών και των δυνητικών επιλογών των σύγχρονων τουριστών οδηγεί σε γνωριμία με τις πιθανές αγορές στόχους και συνεπώς στην καλύτερη προσέλκυση, διαχείριση και ικανοποίηση τους 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. Ευχαριστίες...2 Περίληψη.. 3 Περιεχόμενα..4 Εισαγωγή...6 Α ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 1.1 Η έννοια του τουρισμού Ιστορική αναδρομή του τουρισμού Ο σύγχρονος τουρισμός Ο ορισμός του τουρίστα Το προφίλ των σύγχρονων τουριστών...26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο. ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥΡΙΣΤΑ 2.1 Η έννοια του κινήτρου Τα κίνητρα των τουριστών Η θεωρία της τουριστικής υποκίνησης.. 42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 3.1 Η έννοια της ψυχολογίας Τουριστική ψυχολογία μέθοδοι και τεχνικές Η αναγκαιότητα του τουρισμού Η έννοια της προσωπικότητας στον τουρισμό

5 Β ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο : ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1 Ερευνητικοί στόχοι Δείγμα της Έρευνας Μέθοδος Δομή ερωτηματολογίου Διάρκεια Έρευνας Αποτελέσματα Έρευνας Προφίλ του δείγματος Γενικά χαρακτηριστικά ταξιδιών Παράγοντες ώθησης Παράγοντες Έλξης..81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.95 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..96 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ..98 5

6 Εισαγωγή Ένας από τους βασικότερους αν όχι ο βασικότερος μοχλός ανάπτυξης της οικονομίας μίας χώρας αποτελεί ο τουρισμός, ο οποίος χαρακτηρίζεται συχνά ως το σημαντικότερο όπλο κάθε οικονομίας ακόμα και σε περιόδους μεγάλων κρίσεων. Ο τουρισμός συμβάλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη και ευημερία μιας χώρας προσφέροντας νέες θέσεις εργασίας για όσους κατοικούν σε αυτή, δημιουργώντας νέες προοπτικές στους υπόλοιπους τομείς της χώρας, ταυτόχρονα όμως εξασφαλίζει ανάπαυση και ψυχαγωγία σε αυτούς που καταφεύγουν στο συγκεκριμένο τρόπο αναψυχής. Ο τουριστικός κλάδος αποτελεί αναµφισβήτητα έναν από τους πλέον αναπτυσσόµενους και δυναµικούς τοµείς για το ελληνικό τουριστικό προϊόν εδώ και χρόνια. Όπως είναι γνωστό στην Ελλάδα λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που διαθέτει είναι σε θέση µε ορθολογικό προγραµµατισµό και µε την κατάλληλη υποδοµή να διαδραµατίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην προσέλκυση σηµαντικών διεθνών αλλά και εθνικών συνεδρίων µε τ ανάλογα ασφαλώς συναλλαγµατικά, τουριστικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, και πολιτικά οφέλη. Υπάρχουν κάποια βέβαια πλεονεκτήµατα τα οποία την κάνουν ελκυστικότερη όσο αφορά άλλες χώρες, αυτά τα πλεονεκτήµατα έχουν να κάνουν κυρίως µε τις κλιµατολογικές συνθήκες και η υψηλή µέση µηνιαία θερµοκρασία σε σχέση µε αυτή που επικρατεί σε άλλες χώρες της Ευρώπης, ειδκικότερα κατά τη διάρκεια και των εκτός αιχµής µηνών, για την ανάπτυξη συνεδριακής δραστηριότητας. Η πολιτιστική κληρονοµιά και ειδικότερα η σύνδεση µε ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα αποτελεί κίνητρο για την οργάνωση συνεδρίων στις περιοχές αυτές, µε αντικείµενο γνώσεις και επιτεύγµατα που έχουν τις ρίζες τους στους τόπους αυτούς. Η σηµαντική γεωγραφική θέση της Ελλάδας που αποτελεί τη φυσική γέφυρα ανάµεσα στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Επίσης το γεγονός ότι η Ελλάδα ανήκει στα Βαλκάνια και είναι µέλος της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότητας που καθιστά την χώρα κέντρο οργάνωσης συνεδρίων ευρωπαϊκών, µεσογειακών, διαβαλκανικών χωρών της Ε.Ο.Κ. Ακόµη, σηµαντικό πλεονέκτηµα αποτελεί το ειρηνικό κλίµα, εσωτερικό και εξωτερικό το γεγονός ότι όλα αυτά συνυπάρχουν µαζί στην ίδια χώρα αποτελεί σηµαντικό κίνητρο για να αναδειχθεί η Ελλάδα σε διεθνές συνεδριακό κέντρο ιδιαίτερης σηµασίας. Στην παρούσα εργασία θα γίνει προσπάθεια προσδιορισμού των ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων που υποκινούν τους τουρίστες να επιλέξουν έναν προορισμό και ένα ταξίδι με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Στον πρώτο κεφάλαιο θα γίνει αναφορά στην έννοια, τον ορισμό του τουρισμού και στις κατηγορίες στις οποίες διαχωρίζεται. Ακόμα θα γίνει μια ιστορική αναδρομή για τον τρόπο που εμφανιζόταν παλαιότερα και πως με το πέρασμα των χρόνων διαμορφώθηκε μέχρι να φτάσουμε στην εποχή που διανύουμε, στις μορφές που παρατηρούνται και στο προφίλ των σύγχρονων τουριστών. 6

7 Το δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνει τα κίνητρα. Θα ακολουθήσει εννοιολογικός προσδιορισμός των κινήτρων και θα μελετηθούν τα κίνητρα που ωθούν τους τουρίστες να επιλέξουν τον προορισμό τους. Τέλος θα δοθεί έμφαση στο κίνητρο της υποκίνησης και σε μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί πάνω σε αυτό. Η ψυχολογία καλύπτει το τρίτο κεφάλαιο της εργασίας. Θα ορίσουμε την έννοια αυτή, θα μιλήσουμε για τη λεγόμενη τουριστική ψυχολογία, για τις αλληλεπιδράσεις της και στους υπόλοιπους τομείς και θα κλείσει το κεφάλαιο με την αναγκαιότητα του τουρισμού στην ψυχολογία του σύγχρονου ανθρώπου. Κλείνοντας, με το πέμπτο κεφάλαιο θα παρουσιαστούν τα συμπεράσματα από την παραπάνω διαδικασία, οι πιθανές προτάσεις μας, όπως και η καταγραφή της βιβλιογραφίας και των παραρτημάτων που χρησιμοποιήθηκαν. 7

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 1.1. Η έννοια του τουρισμού Ο τουρισμός είναι ένας πολύ διαδεδομένος τρόπος ψυχαγωγίας, ειδικότερα στον Δυτικό Κόσμο, παράλληλα όμως αποτελεί και μια πολύ μεγάλη βιομηχανία και σημαντικότατη πηγή εσόδων για τις τουριστικές χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα ( Ο τουρισμός αποτελεί δραστηριότητα που σχετίζεται με πολλούς κλάδους της οικονομίας. Απαιτεί την συμβολή οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών δεδομένων και για αυτό χαρακτηρίζεται ως εξαιρετικά πολύπλευρος τομέας. Ο ορισμός του παρουσιάζει επίμονες και σοβαρές δυσκολίες για τους μελετητές του. Ο άυλος χαρακτήρας της τουριστικής βιομηχανίας καθιστά δύσκολη την εκτίμηση του αντίκτυπου της στην οικονομία, σε αντίθεση με άλλους κλάδους της. Ωστόσο υπάρχουν αρκετοί αναθεωρημένοι ορισμοί για τον τουρισμό σύμφωνα να τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (WTO, 1994) και είναι οι ακόλουθοι: Ο τουρισμός περιλαμβάνει τις δραστηριότητες των ατόμων που ταξιδεύουν και διαμένουν σε περιοχές εκτός του συνηθισμένου περιβάλλοντος τους, για χρονικό διάστημα μικρότερο του ενός συνεχόμενου έτους, για αναψυχή, επαγγελματικούς ή άλλους λόγους. Ο γενικός ορισμός καθιστά δυνατό τον εντοπισμό της τουριστικής δραστηριότητας τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η λέξη «τουρισμός» αναφέρεται σε όλες τις δραστηριότητες των ταξιδιωτών και περιλαμβάνει τους τουρίστες (επισκέπτες που διανυκτερεύουν στον προορισμό τους), αλλά και τους εκδρομείς (επισκέπτες ημέρας). Πολλοί ερευνητές επίσης έχουν κάνει προσπάθειες να προσδιορίσουν τον ορισμό αυτό: Ο πρώτος ορισμός για τον τουρισμό διατυπώθηκε το 1942 από τους Hunziker & Kraft σύμφωνα με τον οποίο ο τουρισμός είναι το σύνολο των φαινομένων που δημιουργούνται από ένα ταξίδι και από την παραμονή σε ένα μέρος ατόμων που δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι, εφόσον αυτοί δεν πάρουν άδεια παραμονής εκεί και δεν λαμβάνουν μέρος σε καμία εργασία εκδήλωση στην περιοχή. Το 1974 ο Walterspiel τον όρισε ως μετατόπιση της αγοραστικής δύναμης και ερμηνεύει τις οικονομικές επιπτώσεις του τουρισμού. Το 1954 ο Joshke προσεγγίζει τον τουρισμό σαν κατανάλωση (ειδική και επιπρόσθετη) Το 1975 ο Kaspar προσέγγισε τον τουρισμό ως σύστημα και τον όρισε σαν το σύνολο των σχέσεων και φαινομένων που προκύπτουν από ένα ταξίδι κα την παραμονή ατόμων σε ένα τόπο, ο οποίος δεν αποτελεί τον κύριο και μόνιμο τόπο διαμονής και εργασίας. 8

9 Το 1979 ο Leiper ορίζει τον τουρισμό ως ένα σύστημα που εμπεριέχει την εθελούσια μετάβαση και προσωρινή παραμονή ενός ατόμου σε διαφορετικό τόπο από τον τόπο διαμονής του. Το 1982 οι Mathieson & Wall περιγράφουν το τουριστικό γεγονός ως την προσωρινή μετακίνηση σε τόπους εκτός της μόνιμης διαμονής και εργασίας, τις δραστηριότητες που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια αυτής της παραμονής και τις παρεχόμενες διευκολύνσεις για την κάλυψη των τουριστικών αναγκών. Τέλος κάποιοι άλλοι ορισμοί κοινώς αποδεχτοί ορισμοί παρατίθενται παρακάτω: Ο τουρισμός είναι αποτέλεσμα μεμονωμένης ή ομαδικής μετακίνησης ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς και η διαμονή τους σε αυτούς διαρκεί τουλάχιστον ένα εικοσιτετράωρο με σκοπό την ικανοποίηση των ψυχαγωγικών τους αναγκών. Οι διάφορες μορφές του τουρισμού περιλαμβάνουν απαραίτητα δύο βασικά στοιχεία: το ταξίδι στον τουριστικό προορισμό και τη διαμονή σε αυτόν, συμπεριλαμβανομένου της διατροφής. Το ταξίδι και η διαμονή λαμβάνουν χώρα εκτός του τόπου της μόνιμης διαμονής των ανθρώπων που αποφασίζουν να μετακινηθούν για τουριστικούς λόγους. Η μετακίνηση ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς είναι προσωρινού και βραχυχρόνιου χαρακτήρα, που σημαίνει ότι πρόθεσή τους είναι να επιστρέψουν στον τόπο της μόνιμης κατοικίας τους μέσα σε λίγες μέρες, βδομάδες ή μήνες. Οι άνθρωποι επισκέπτονται τουριστικούς προορισμούς για τουριστικούς λόγους, δηλαδή για λόγους άλλους από εκείνους της μόνιμης διαμονής τους ή της επαγγελματικής απασχόλησής τους. Ο τουρισμός ως κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό φαινόμενο, συνεπάγεται τη μετακίνηση των ανθρώπων σε χώρες ή μέρη έξω από το σύνηθες περιβάλλον τους για προσωπικούς ή επιχειρηματικούς / επαγγελματικούς σκοπούς. Οι άνθρωποι αυτοί ονομάζονται επισκέπτες (όρος που συνεπάγεται ότι μπορεί να είναι είτε τουρίστες ή εκδρομείς, μόνιμοι κάτοικοι ή μη) και ο τουρισμός έχει να κάνει με τις δραστηριότητές τους, μερικές από τις οποίες συνεπάγονται τις δαπάνες του τουρισμού. Ως εκ τούτου, ο τουρισμός έχει επιπτώσεις στην οικονομία, στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον, στον τοπικό πληθυσμό, στον τόπο προορισμού και στους ίδιους τους τουρίστες. Χάρη σε αυτές τις πολλαπλές επιπτώσεις, το ευρύ φάσμα και η ποικιλία των συντελεστών παραγωγής που απαιτούνται για την παραγωγή αυτών των αγαθών και υπηρεσιών που αποκτούνται από τους επισκέπτες, και το ευρύ φάσμα των ενδιαφερομένων μερών που εμπλέκονται ή επηρεάζονται από τον τουρισμό, υπάρχει ανάγκη για μια ολιστική προσέγγιση για την ανάπτυξη του τουρισμού, της διαχείρισης και της παρακολούθησης. Αυτή η προσέγγιση συνιστάται προκειμένου να διαμορφωθούν και να εφαρμοστούν οι εθνικές και τοπικές πολιτικές για τον τουρισμό, καθώς και οι απαραίτητες διεθνείς συμφωνίες ή άλλες διαδικασίες σε σχέση με τον τουρισμό. Ο τουρισμός είναι μια δυναμική και ανταγωνιστική βιομηχανία που απαιτεί την ικανότητα για προσαρμογή στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες και τις 9

10 επιθυμίες των πελατών, καθώς η ικανοποίηση του πελάτη, η ασφάλεια και η απόλαυση κεντρίζουν ιδιαιτέρως την προσοχή των τουριστικών επιχειρήσεων. Το να περιγράψει κανείς με σαφήνεια τη δομή του τουρισμού είναι ένα εγχείρημα ιδιαίτερα πολύπλοκο λόγω των πολλών φορέων που εμπλέκονται στο τουριστικό φαινόμενο. Έτσι λοιπόν διακρίνουμε πολλές μορφές τουρισμού όπως είναι ο εγχώριος, ο εξερχόμενος, ο εισερχόμενος, ο διεθνής, ο εθνικός και ο εσωτερικός. Ο εγχώριος τουρισμός αναφέρεται στους τουρίστες εκείνους που ταξιδεύουν μόνο εντός της χώρας στην οποία ανήκουν, για παράδειγμα οι Έλληνες ως προορισμό διακοπών τους επιλέγουν περιοχές της Ελλάδας. Με τον εξερχόμενο τουρισμό είναι εξοικειωμένος ο περισσότερος πληθυσμός. Αφορά τους ανθρώπους που ταξιδεύουν από μια περιοχή σε μια άλλη χώρα. Για παράδειγμα, ένας τουρίστας που επισκέπτεται την Ιταλία από την Ελλάδα, συνιστά γεγονός εξερχόμενου τουρισμού, πηγαίνει στη Χαβάη για διακοπές θεωρείται εξερχόμενο τουρισμό. Ο εισερχόμενος τουρισμός αφορά τους τουρίστες που καταφθάνουν σε μια περιοχή από μια άλλη, αποκαλούνται εισερχόμενοι τουρίστες. Σε γενικές γραμμές, οι εισερχόμενοι τουρίστες θεωρούνται εκείνοι που ταξιδεύουν προς μια περιοχή, εκτός του συνήθους περιβάλλοντός τους για διασκέδαση, ή για επαγγελματικούς λόγους. Ως διεθνής τουρισμός χαρακτηρίζεται το σύνολο του εισερχόμενου και εξερχόμενου τουρισμού μιας χώρας. Εθνικός τουρισμός είναι το σύνολο του εγχώριου και του εξερχόμενου τουρισμού. Τέλος ως εσωτερικός τουρισμός ορίζεται το σύνολο του εγχώριου και του εισερχόμενου τουρισμού. Περίπου οι μισοί από τους τουρίστες σε κάθε χώρα, κάθε χρόνο κινούνται στην πραγματικότητα μέσα στην ίδια περιφέρεια. Στατιστικά στοιχεία έχουν δείξει ότι εσωτερικό τουρισμό, αποτελεί το ταξίδι των τουριστών, εντός της περιφέρειας για επαγγελματικούς λόγους ή για αναψυχή. Ο τουρισμός δημιουργεί άμεσα και έμμεσα αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας στα μέρη που έχουν επισκεφθεί τουρίστες (και όχι μόνο), κυρίως λόγω της ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες που πρέπει να παράγονται και να παρέχονται. Ένα ακόμα φαινόμενο που πρέπει να σημειωθεί είναι ο μαζικός τουρισμός. Ο μαζικός τουρισμός είναι μια σχετικά νέα ιδέα, που προήλθε από την μεγάλη άνοδο των εισοδημάτων μετά την Βιομηχανική Επανάσταση. Πριν από αυτή, τα ταξίδια πολιτιστικού ή ψυχαγωγικού χαρακτήρα ήταν αποκλειστικό προνόμιο λίγων εκλεκτών περιηγητών, συνήθως αριστοκρατών. Σήμερα, ο μαζικός τουρισμός είναι απευκταίος λόγω των δυσμενών επιπτώσεων που προκαλεί στο φυσικό περιβάλλον αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Η παγκόσμια τάση σήμερα είναι ο τουρισμός να είναι φιλικός ως προς τον άνθρωπο και ως προς το φυσικό περιβάλλον. Μορφές τουρισμού όπως ο αγροτουρισμός, ο 10

11 περιηγητικός τουρισμός, ο πολιτιστικός τουρισμός, ο συνεδριακός τουρισμός αλλά και ο τουρισμός των πόλεων (city breaks) θεωρούνται σήμερα οι μορφές που θα πρέπει να επικρατήσουν προκείμενου η τουριστική ανάπτυξη να καταστεί βιώσιμη καθώς και να καταπολεμηθεί η εποχικότητα. Στην οικονομική ανάλυση του τουρισμού, μπορεί κανείς να διακρίνει την διαφορά μεταξύ της οικονομικής συμβολής του τουρισμού που αναφέρεται στην άμεση επίδραση του τουρισμού και είναι μετρήσιμη μέσω της TSA, και των οικονομικών επιπτώσεων του τουρισμού, η οποία είναι μια πολύ ευρύτερη έννοια που περικλείει τις άμεσες, έμμεσες και προκαλούμενες επιπτώσεις του τουρισμού και η οποία πρέπει να υπολογίζεται με την εφαρμογή μοντέλων. Οι οικονομικές μελέτες των επιπτώσεων έχουν ως στόχο να ποσοστικοποιήσουν τα οικονομικά οφέλη, δηλαδή, την καθαρή αύξηση του πλούτου των κατοίκων που προέρχεται από τον τουρισμό, που μετράτε σε νομισματικούς όρους, πέρα και πάνω από τα επίπεδα που επικρατούν κατά την απουσία της. Η απασχόληση στον τουριστικό κλάδο μπορεί να μετρηθεί ως ο αριθμός των ατόμων που απασχολούνται στον τομέα του τουρισμού σε οποιαδήποτε από τις θέσεις εργασίας του, ως αριθμός των ατόμων που απασχολούνται στην τουριστική βιομηχανία ως κύρια εργασία τους, ως αριθμός των θέσεων εργασίας στις βιομηχανίες του τουρισμού, είτε ως ισοδύναμα στοιχεία πλήρους απασχόλησης. Ο τουρισμός αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο που μπορεί να επηρεάσει σχεδόν όλους τους τομείς μιας χώρας, όπως την οικονομία, το περιβάλλον, την κοινωνία μέχρι και την πολιτική της. Αυτή η καταλυτική επιρροή της μπορεί να γίνει εμφανής από το Α.Ε.Π (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) της κάθε χώρας. Ιδιαίτερα σε χώρες με σπάνιες γεωμορφολογικές ιδιότητες παρατηρείται μια σταθερή αύξηση του τουρισμού ανάλογα την εποχή, τον τόπο κτλ. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η κλασσική μορφή τουρισμού είναι διαφορετική σε κάθε τόπο. Όσον άφορα στην Ελλάδα η συνήθης μορφή τουρισμού θεωρείτε η «καλοκαιρινή». Αυτό συμβαίνει γιατί τη συγκεκριμένη εποχή του χρόνου παρατηρείται μια αύξηση στο τουριστικό κοινό αφού ο ήλιος,η θάλασσα και η μοναδική ομορφιά της χώρας σε συνδυασμό με την φιλοξενία παρέχουν στον τουρίστα μια εμπειρία που του μένει αξέχαστη. Γενικά η Ελλάδα στηρίζει ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας της στον τουρισμό. Μόνο το 2011 ο τουρισμός κάλυψε το 18% του Α.Ε.Π. της χώρας. Σε οποιαδήποτε όμως χώρα η σπουδαιότητα του τουρισμού είναι εμφανής τόσο κοινωνικά, αφού συνδράμει στην κοινωνική προσέγγιση ανθρώπων από διαφορετικές περιοχές, όσο και οικονομικά αυξάνοντας την μετατροπή αγροτικών περιοχών σε αστικές, ενεργοποιώντας τις τουριστικές βιομηχανίες, αυξάνοντας την ζήτηση για αγροτικά προϊόντα, μεγαλώνοντας την αγορά διακίνησης εγχώριων αγαθών. Εξασφαλίζεται έτσι στο κράτος η εισαγωγή συναλλάγματος, η ευνοϊκή επίδραση στην απασχόληση (αγορά εργασίας μέρους του πληθυσμού της χώρας) και η ανάπτυξη των απομονωμένων περιοχών. 11

12 Ο τουρισμός όμως μπορεί να πάρει διάφορες μορφές ανάλογα με την περιοχή στην οποία αναπτύσσεται. Μερικές ειδικές μορφές τουρισμού είναι: Ο συνεδριακός-εκθεσιακός τουρισμός. Ο αστικός τουρισμός. Ο θαλάσσιος τουρισμός (τουρισμός κρουαζιέρας, αλιευτικός, καταδυτικός, αναψυχής κτλ.). Ο πολιτισμικός τουρισμός. Ο αθλητικός τουρισμός. Ο ιαματικός και θεραπευτικός τουρισμός, Ο τουρισμός της υπαίθρου. Ο γεωτουρισμός. Οι παραπάνω μορφές τουρισμού περιγράφονται ως εξής: Ο συνεδριακός-εκθεσιακός τουρισμός αναφέρεται σε μια μικρή ομάδα ανθρώπων που ενδιαφέρονται για πολιτισμικές εκδηλώσεις (μουσεία, φεστιβάλ, εκθέσεις κ.ά.). Ο αστικός τουρισμός δίνει πολλά θετικά στην κάθε περιοχή που εφαρμόζεται αφού αναδεικνύει τα αξιόλογα τουριστικά αξιοθέατα. Ο θαλάσσιος τουρισμός καλύπτει συνήθως τις ανάγκες για αναψυχή όμως μπορεί να λειτουργήσει και ως πηγή εισοδήματος. Ο πολιτισμικός τουρισμός και ιδιαίτερα ο θρησκευτικός μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο σε συγκεκριμένα μέρη, αφού έχει ως επίκεντρο την ύπαρξη μουσειακών, ιστορικών, λαογραφικών και αρχαιολογικών εγκαταστάσεων. Ο αθλητικός τουρισμός προσελκύει μεγάλο ενδιαφέρον ειδικά στην χώρα μας, αφού το φιλοθεάμον κοινό ακολουθεί τις ομάδες του (ποδοσφαιρικές κ.ά.). Ο ιαματικός-θεραπευτικός τουρισμός, ο τουρισμός της υπαίθρου και ο γεωτουρισμός αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη μερίδα ατόμων και χρειάζονται βασικές υποδομές για να πραγματοποιηθούν. Το φαινόμενο του τουρισμού μπορεί να δημιουργήσει και θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στον κάθε τομέα τον οποίο επηρεάζει. Στην εργασία μας θα εξετάσουμε αναλυτικά και τις θετικές και τις αρνητικές επιπτώσεις του φαινομένου σε κάθε πτυχή του. Ο τουρισμός είναι μία από τις βασικές μορφές οικονομικών δραστηριοτήτων και οικονομικής ανάπτυξης. Μερικές από τις θετικές επιπτώσεις του στην οικονομία είναι: 1. Η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. 2. Η δημιουργία εισοδήματος 3. Η περιφερειακή τοπική ανάπτυξη. 4. Οι πρόσθετες αμοιβές. 5. Η βελτίωση του ισοζυγίου πληρωμών. 12

13 Γενικά ο τουρισμός θεωρείται βασική οικονομική δραστηριότητα που συμβάλλει στην καταπολέμηση της φτώχειας. Η μια θετική του επίπτωση εξαρτάται από την άλλη δημιουργώντας έτσι μια αλυσίδα γεγονότων. Η αύξηση των νέων επενδύσεων λόγω του τουρισμού οδηγεί αυτόματα σε έμμεση ή και άμεση αύξηση του εθνικού εισοδήματος έτσι δημιουργούνται θέσεις εργασίας γεγονός το οποίο μεταφράζεται σε αύξηση της απασχόλησης και έχει ως συνέπεια την δημιουργία νέων και 18 πρόσθετων εισοδημάτων. Για παράδειγμα σύμφωνα με μελέτες του WTTC (του διεθνούς οργανισμού τουριστικών επιχειρήσεων) ο κλάδος του τουρισμού απασχολεί σχεδόν άτομα παγκοσμίως. Τα πλεονεκτήματα της δύναμης του τουρισμού είναι εμφανέστατα σε κοινωνικό, περιβαλλοντικό και πολιτισμικό επίπεδο. Αναλυτικότερα: Κοινωνία Χωρίς τον τουρισµό ένα µεγάλο κοµµάτι του παγκόσµιου πολιτισµού (µνηµεία, παραδόσεις, τρόποι ζωής, κ.ά.) θα είχε χαθεί για πάντα. Ο τουρισµός, προσφέροντας εργασία και εισόδηµα σε αναρίθµητες οικογένειες και επιχειρήσεις, έχει συντελέσει στη συγκράτηση της διαρροής πληθυσµού σε πολλές περιοχές. Αυτό έχει ιδιαίτερη σηµασία για τις αποµακρυσµένες περιοχές. Συγκεκριμένα ο τουρισμός βοηθά την κοινωνία σε τρία βασικά σημεία: 1. Στη συγκράτηση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα. 2. Στο πλησίασμα των λαών και στην ανακάλυψη νέων πολιτισμών. 3. Στην ανάπτυξη πρόσθετων πολιτισμικών δραστηριοτήτων. Η µείωση της ανεργίας έχει συντελέσει στη µείωση των κοινωνικών φαινοµένων που οφείλονται σ' αυτήν. Τέτοια φαινόμενα είναι η µετανάστευση, η εγκληµατικότητα, η χρήση των ναρκωτικών κ.ά. Με τον τουρισµό, κυρίως τον εξερχόµενο, πλησιάζουν οι λαοί µεταξύ τους µέσα από τη συνεχή επαφή των κατοίκων των τουριστικών τόπων µε τους επισκέπτες που προέρχονται από άλλες χώρες ή περιοχές. Κατανοούν έτσι ότι όλοι αποτελούν µέλη µιας µεγαλύτερης κοινότητας. Περιβάλλον Για να μπορέσουμε να μελετήσουμε τις θετικές επιπτώσεις του τουρισμού στο περιβάλλον θα πρέπει να εφαρμόσουμε μια σωστή τουριστική-περιβαλλοντική πολιτική αφού το συγκεκριμένο πρόβλημα μπορεί να χαρακτηριστεί ως σύνθετο. Το περιβάλλον αποτελεί ένα σηµαντικό στοιχείο ενεργητικού για τον τουρισµό και κάθε τουριστική επιχείρηση. Παράγοντες που επηρεάζει θετικά: Η προστασία τόπων- βιότοπων και ειδών πανίδας και χλωρίδας. Η ευγενής άµιλλα για τη βελτίωση των τουριστικών εγκαταστάσεων. Η αναβάθµιση και αναγέννηση των υποβαθµισµένων περιοχών. Η αύξηση της οικολογικής ευαισθησίας. Επίσης αυξάνει: 13

14 - Το ενδιαφέρον των κατοίκων για την φύση και το περιβάλλον. Τη συνειδητοποίηση της σηµασίας της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος. - Τη φροντίδα βελτίωσης και προστασίας αρχαιολογικών τόπων, µνηµείων, περιοχών και κτιρίων. - Τη διάσωση αρχαιολογικών τόπων, µνηµείων, περιοχών και κτιρίων. Πολιτισμός Όλοι γνωρίζουμε πως ο πολιτισμός ενός τόπου μπορεί να αναδειχθεί μονάχα αν υπάρχουν άνθρωποι για να τον καταλάβουν, να τον μελετήσουν και να μάθουν από αυτόν. Εδώ λοιπόν φαίνεται η συνεισφορά του τουρισμού στον πολιτισμό. Μερικά από τα θετικά σημεία είναι: Η επαφή και η γνωριμία με άλλους πολιτισμούς. Η επιρροή από διαφορετικές αντιλήψεις. Η διεύρυνση των οριζόντων του ανθρώπου. Φυσικά είναι κατανοητό ότι αν ένας τόπος ακόμα και απαράμιλλου πολιτιστικού ενδιαφέροντος έχει έλλειψη επισκεψιμότητας τότε η αξία του είτε θα μείνει κρυφή είτε ακόμα θα εξαφανιστεί με το πέρασμα του χρόνου. Αρνητικές επιπτώσεις Κάθε νόμισμα όμως έχει δύο όψεις. Σε όλες τις καταστάσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε καθημερινά υπάρχουν τα θετικά στοιχεία, τα οποία συνυπάρχουν πάντοτε με τα αρνητικά, άλλοτε σε μεγαλύτερο και άλλοτε σε μικρότερο βαθμό. Μπορεί ο τουρισμός να επιφέρει ανάπτυξη στην οικονομία εγκυμονεί όμως και κινδύνους όπως και για το περιβάλλον, την κοινωνία και τον πολιτισμό. Παρακάτω θα ακολουθήσει λεπτομερή ανάλυση αυτών. Οικονομία Τα μειονεκτήματα που αφορούν στον οικονομικό τομέα του τουρισμού συνοψίζονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: πληθωρισμός (άνοδος των τιμών των αγαθών), εποχικότητα, διαρροές εισοδήματος σε άλλες χώρες και περιφερειακές ανισότητες. Είναι γνωστό ότι όπου υπάρχει αυξηµένη ζήτηση σε σχέση µε την προσφορά οι τιµές των αγαθών και των υπηρεσιών αυξάνονται, µε δυσµενείς επιπτώσεις στο βιοτικό επίπεδο των κατοίκων, ιδίως εκείνων που δεν επωφελούνται άµεσα από τον τουρισµό. Το ίδιο δυσµενής είναι η άνοδος της αξίας της γης. Η Ελλάδα θεωρείται από τις ακριβότερες χώρες της Ευρώπης µε ισχυρή οικονοµία συγκριτικά µε 14

15 τις υπηρεσίες που παρέχει και τα αγαθά που προσφέρει. Αυτό λειτουργεί αρνητικά εφόσον µειώνει τη ζήτηση του ελληνικού τουρισµού, αποτρέπει τους Ευρωπαίους από το να επιλέξουν την χώρα µας για τις διακοπές τους και µειώνει την ανταγωνιστικότητα, γεγονός το οποίο επιβαρύνει περισσότερο από όλα τον ελληνικό τουρισµό. Το τουριστικό φαινόµενο είναι εποχικό. Συνήθως διαρκεί 7-8 µήνες το χρόνο και έτσι δεν προσφέρει σιγουριά στον εργαζόµενο. Τα τουριστικά επαγγέλµατα δεν είναι κατοχυρωµένα και αυτό οδηγεί στην εποχική ανεργία. Το πρόβληµα της 20 εποχικότητας στον τουρισµό είναι από τα σηµαντικότερα που αντιµετωπίζει η τουριστική οικονοµία της χώρας µας. Τα οικονοµικά οφέλη δε θα είναι αρκετά αν οι δαπάνες που πραγµατοποιούν οι τουρίστες διαρρέουν σε άλλες χώρες. Ένα σηµαντικό µέρος των δαπανών αυτών εισπράττεται ως έσοδα από ξένες επιχειρήσεις, π.χ. ξένες αεροπορικές εταιρείες, tour operators κτλ. Επίσης ένα µέρος των δαπανών που πραγµατοποιούν οι ξένοι τουρίστες στη χώρα µας αφορά εισαγόµενα προϊόντα, όπως π.χ. εισαγόµενα ποτά και τρόφιµα. Ο τουρισµός δείχνει την προτίµηση του σε ορισµένες περιοχές και όχι σε όλες. Έτσι ορισµένοι τουριστικοί προορισµοί κυριολεκτικά "βουλιάζουν" το καλοκαίρι, ενώ άλλοι τόποι αγνοούνται. Εκτός από τα προφανή κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήµατα, δηµιουργούνται ανισότητες στην κατανοµή του εθνικού εισοδήµατος κατά περιφέρειες. Είναι γνωστή η παρακίνηση «να µη βάζουµε όλα τα αυγά σ ένα καλάθι». Η υπερβολική, µονοµερής προσήλωση σε ορισµένο τύπο δραστηριότητας ενέχει πάρα πολλούς κινδύνους, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την οικονοµία. Έτσι, όπως συμβαίνει σε ορισμένες περιοχές ή χώρες όπου κυριαρχεί ως μονοκαλλιέργεια ένα συγκεκριµένο είδος παραγωγής, το ίδιο και στην περίπτωση του τουρισµού, κινδυνεύουν οι τουριστικοί προορισµοί που βασίζονται αποκλειστικά ή κυρίως στον τουρισµό. Κοινωνία Οι αρνητικές κοινωνικές και πολιτιστικές συνέπειες του τουρισµού είναι προφανείς. Αυξηµένη εγκληµατικότητα, πορνεία, διάδοση σεξουαλικώς µεταδιδόµενων νοσηµάτων (AIDS), ναρκωτικά, χαλάρωση των ηθών και της οικογενειακής συνοχής είναι µερικές από τις συνέπειες της σχέσης φιλοξενούντα - φιλοξενούµενου. Ο τουρίστας που επισκέπτεται µια άλλη χώρα, παρασυρόμενος από την επιθυµία του να τη γνωρίσει, ίσως δεν αναλογίζεται πόσο η δική του συµπεριφορά, ο τρόπος ενδυµασίας και οι συνήθειες του φαντάζουν ξένες για το πολιτισµικό πλαίσιο της χώρας υποδοχής. Έχοντας προπληρώσει ένα σεβαστό αντίτιµο για τις διακοπές του, θεωρεί ότι του επιτρέπεται να υπερβαίνει τα πολιτισµικά όρια και αναιρεί / προσβάλλει τους άτυπους κώδικες που έχουν τεθεί από τις κοινωνίες. Η αύξηση του αριθµού των τουριστών και η ελαστικότητα στη σεξουαλική συµπεριφορά αλλοδαπών και ηµεδαπών προκάλεσε τεράστια αύξηση των σεξουαλικώς µεταδιδοµένων νοσηµάτων στη χώρα, ιδιαίτερα στις παραθαλάσσιες τουριστικές περιοχές. Σε πολλές περιπτώσεις καταργείται το 40ωρο εργασίας την εβδοµάδα, ενώ δεν αναγνωρίζονται δικαιώµατα των εργαζοµένων για διακοπές και δεν υπάρχουν κατώτατα όρια µισθών. Απουσιάζουν κανόνες για την προστασία της εργασίας, ενώ σε πολλές χώρες αναπτυσσόµενες, αλλά και ανεπτυγµένες η ανασφάλιστη εργασία του παιδιού έχει γίνει κανόνας. Για όλα αυτά αρµόδιοι φορείς και ιατρικοί κύκλοι έχουν επισηµάνει τον κίνδυνο προειδοποιώντας συγχρόνως τον πληθυσµό. Αυτά τα δυσµενή αποτελέσµατα οφείλονται κυρίως στο µαζικό τουρισµό. Ο µαζικός τουρισµός προκαλεί «συνωστισµούς» επισκεπτών σε ξενοδοχειακά συγκροτήµατα και περιοχές µε υποδοµή αναψυχής, πράγµα που οδηγεί 15

16 στην υπέρβαση της «φέρουσας ικανότητας» της αντίστοιχης περιοχής και του αντίστοιχου «συστήµατος» (περιβαλλοντικού ή πολιτιστικού). Περιβάλλον Η υπέρµετρη ανάπτυξη του τουρισµού προκαλεί υποβάθµιση στο φυσικό περιβάλλον των περιοχών. Στην Ελλάδα το 90% όλων των τουριστικών δραστηριοτήτων βρίσκονται συγκεντρωµένες στις ακτές. Καταστροφές στο περιβάλλον δηµιουργούνται κυρίως στις ακτές και τα δάση από καταπατήσεις µεγάλων εκτάσεων και ανοικοδόµηση ξενοδοχειακών µονάδων και άλλων εγκαταστάσεων. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (Π.Ο.Τ.) το 60% των τουριστικών µετακινήσεων στις βιοµηχανικές χώρες γίνεται µε I.X. ενώ οι πτήσεις των αεροπλάνων (τακτικές ή τσάρτερ) συνεχώς αυξάνονται. Σημειώνεται υπερβολική σπατάλη νερού για πισίνες και γκαζόν ακόµη και σε ορεινές περιοχές ή νησιά µε λίγες βροχοπτώσεις. Η µέση ηµερήσια κατανάλωση νερού ενός τουρίστα υπολογίζεται σε 200 λίτρα (0,2 κυβικά µέτρα) µέγεθος που επιβαρύνει σε υπερβολικό βαθµό την κατανάλωση υδατικών πόρων στις περιοχές υποδοχής. Προκαλείται ρύπανση του αέρα, του εδάφους και των υδάτων από τους χιλιάδες τουρίστες που κατακλύζουν τις περιοχές. Παρατηρείται σπατάλη ενέργειας και φυσικών πόρων. Η κατά έτος κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας από τουριστικές µονάδες είναι πολλαπλάσια της κατανάλωσης του µέσου νοικοκυριού. Για παράδειγµα, ένα ξενοδοχείο στο Κάιρο καταναλώνει κατά µέσο όρο τόση ηλεκτρική ενέργεια, όση νοικοκυριά της ίδιας πόλης. Πολιτισμός Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ιδιαίτερα διαφοροποιημένη συμπεριφορά από τους τουρίστες. Αντί να πηγαίνουν σε ένα μέρος για να διασκεδάσουν, να ψυχαγωγηθούν και ενίοτε να μορφωθούν φαίνεται πως στην πραγματικότητα επισκέπτονται το κάθε μέρος για να κάνουν ό,τι δεν μπορούν στην χώρα τους. Κυριολεκτικά εκτροχιάζονται, βάζοντας καμιά φορά σε κίνδυνο όχι μόνο τις δικές τους ζωές αλλά και τις ζωές αθώων πολιτών. Το χειρότερο όμως είναι ότι μερικές φορές βεβηλώνουν ιστορικούς τόπους και μνημεία, παραδείγματος χάριν φωτογραφίζονται κάνοντας απρέπειες μπροστά από σημαντικά ιστορικά ή λαογραφικά σύμβολα. Έπειτα ανεβάζουν αυτές τις φωτογραφίες στο διαδίκτυο σε χώρους κοινωνικής δικτύωσης όπου ένα μεγάλο κομμάτι ανθρώπων μπορεί να τις δει και έτσι ευτελίζονται οι ίδιοι, αλλά συγχρόνως υποβαθμίζουν τον τόπο στον οποίο βρέθηκαν. 16

17 1.2. Ιστορική αναδρομή του τουρισμού Οι άνθρωποι από την αρχαιότητα αναγκάζονταν να µετακινούνται. Η νοµαδική ήταν µια από της πρώτες κοινωνικές οργανώσεις της ανθρώπινης ζώνης. Οι πρώτες µετακινήσεις από τόπο σε τόπο ήταν από µάζες από οικογένειες κ.λ.π. Οι µετακινήσεις αυτές γίνονταν από ανάγκη, δηλαδή για την αναζήτηση καλύτερης διατροφής, πιο ασφαλή καταφύγια, πιο ευνοϊκές κλιµατολογικές συνθήκες. Κάποιοι άλλοι λόγοι µετακίνησης ήταν οι διωγµοί από τις ισχυρότερες φυλές, καταστροφές από κάποια γεωλογικά φαινόµενα π.χ. σεισµοί, πληµµύρες κ.λ.π. Όταν ο άνθρωπος ασχολήθηκε µε την γεωργία άρχισε να αποκτάει και µόνιµη κατοικία, η γεωργία η οποία τον συνδέει µε την γη και µετά µε την βιοτεχνία. Με την ανάγκη της ανταλλαγής συνεπώς εµφανίζεται και το επάγγελµα του εµπόρου. Για την ανταλλαγή λοιπόν έπρεπε να µετακινηθεί ο έµπορος έτσι δηµιουργήθηκε και η ανάγκη µετακίνησης. Τα παλαιοτέρα χρονιά η µετακίνηση των ειδών που ήταν για ανταλλαγή γινόταν από τους ιδίους τους εµπόρους οι οποίοι ταξίδευαν από την ξηρά ή την θάλασσα και µετέφεραν οι ίδιοι ανάλογα µε τις περιστάσεις µε τα πιο γρήγορα µέσα που του προσφέρονταν περισσότερο, για να µεταφέρει τα είδη που είχαν για ανταλλαγή. Αυτές ήταν οι πρώτες µετακινήσεις των ανθρώπων. Τέτοιες µετακινήσεις γίνονταν από οµάδες που είχαν αιτία την ανάγκη και σκοπό την µετανάστευση, και αυτές που γινόταν από τους ιδίους τους εµπόρους είχαν αιτία το κέρδος και σκοπό την ανταλλαγή προϊόντων σε άλλες περιοχές και µετά να επιστρέψουν στον µόνιµο τόπο κατοικίας τους. Πολλές φορές υπήρχαν και άλλοι λόγοι µετακίνησης, οι οποίοι µε τον καιρό πολλαπλασιαστήκαν και άλλαξαν µορφή περισσότερες µετακινήσεις είχαν ως κύριο σκοπό την ανάγκη και την αναζήτηση κέρδους. Οι πρώτες µετακινήσεις των ανθρώπων γινόταν µε τα ποδιά από αδιάβατα µέρη. Η συνεχής αυτή διάβαση των πεζών συνεχεία από το ίδιο µέρος, άρχισε να δηµιουργεί µια υποτυπώδη µορφή δρόµων αλλά παρόλα αυτά και πάλι οι δρόµοι γινόταν δύσβατοι, επειδή είχαν πάντα σκόνη, πέτρες και λάσπη. Οι άνθρωποι που µετακινούνταν µε αυτόν τον τρόπο δεν µπορούσαν να έχουν άλλη βοήθεια εκτός από το ραβδί τους. Με τον καιρό όµως όταν εξηµερωθήκαν τα αλόγα, τα µουλάρια και τα γαϊδουριά δηµιουργήθηκε ένα ζώο µε υποζύγιο, που το χρησιµοποιούνταν από τους ισχυρότερους σαν το ιδεώδες και πολυτελέστατο µεταφορικό µέσο εκείνης της εποχής. Μετά και την ανακάλυψη του τροχού, τα ζώα χρησιµοποιηθήκαν και για την κίνηση όλων των ειδών των οχηµάτων. Αλλά ακόµα και αυτά τα οχήµατα που έπρεπε να κινούνται σε δρόµους µε υποτυπώδη κατασκευή, δεν ήταν καθόλου ευχάριστα µεταφορικά µέσα. Έτσι δεν µπορούµε να πούµε ότι τα οχήµατα της αρχαίας εποχής έχουν κάποια σχέση µε τα σηµερινά τα οποία είναι απολαυστικά, γρήγορα, ασφαλή κ.λ.π. Έτσι στα παλιά χρονιά επειδή υπήρχε καθυστέρηση στη µετακίνηση και η έλλειψη ασφαλείας κατά την διαδροµή, έκαναν ακόµα περισσότερο µη προσιτό το ταξίδι, εκείνα τα χρονιά. Ο τουρισμός είναι μία πολύ σημαντική οικονομική δραστηριότητα και οι βάσεις της σύγχρονης μορφής του βρίσκονται στον 18ο και κυρίως στον 19ο αιώνα. Η λέξη τουρισμός έκανε την εμφάνισή της τον 19ο αιώνα και προέρχεται από την αγγλική και γαλλική λέξη tour. Είναι όμως μια έννοια που πηγάζει από την αρχαιότητα. Οι πρώτοι ταξιδιώτες ήταν επιστήμονες και έμποροι που συνέδεαν το ταξίδι με το επάγγελμά τους. Η ανάπτυξη των πρώτων μεγάλων πόλεων στη Μεσοποταμία οδηγεί και στην ανάγκη επαφών για εμπορικούς, πολιτικούς ή μορφωτικούς λόγους. Η εφεύρεση του χρήματος από τους Σουμέριους καθώς και της σφηνοειδούς γραφής και της ρόδας, τους δίνει τον τίτλο των ιδρυτών του τουρισμού. Η βελτίωση των μεταφορικών μέσων, η χάραξη μεγαλύτερων δρόμων και η ανάπτυξη των θαλάσσιων μεταφορών δίνουν μεγάλη ώθηση στη πραγματοποίηση ταξιδιών. 17

18 Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι ταξίδευαν τόσο για εμπορικούς όσο και για ιδιωτικούς λόγους. Αξίζει να σημειώσουμε πως στην αρχαία Ελλάδα οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι οι πρώτες οργανωμένες εκδηλώσεις με διεθνή συμμετοχή και ειδικό κίνητρο (αθλητισμός, γιορτή, φεστιβάλ κλπ.). Οι ταξιδιώτες εκείνης της εποχής ανήκαν στην άρχουσα τάξη. Ο τουρισμός πάντοτε σχετιζόταν με τον ελεύθερο χρόνο και τις δραστηριότητες που μπορούσαν να επιτελεστούν εντός αυτού. Η εξάπλωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας συντέλεσε στην βελτίωση του οδικού δικτύου, στην ασφάλεια στις μεταφορές και στην εξειδίκευση των τουριστικών ταξιδιών. Πολλές περιοχές (Ελλάδα, Αίγυπτος κλπ.) γίνονται πόλος έλξης τουριστών τόσο για θρησκευτικούς όσο και για πολιτιστικούς λόγους (Τσάρτας, 1996). Τον Μεσαίωνα οι περισσότερες μετακινήσεις πραγματοποιούνταν για θρησκευτικές εκδηλώσεις, γιορτές και ιαματικές θεραπείες. Ήδη από την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας οι ιαματικές πηγές ήταν πολύ δημοφιλείς, ενώ αργότερα κατά την Αναγέννηση έγιναν κέντρα αναψυχής και διασκέδασης για την υψηλή κοινωνία (Βιτουλαδίτη, 2000). Τα ταξίδια όμως δεν ήταν ασφαλή λόγω της αναβίωσης των ληστειών και της πειρατείας. Τα περισσότερα ταξίδια εκείνη την εποχή γίνονταν στην Ιερουσαλήμ και στους Αγίους Τόπους όπου συνέρρεαν καραβάνια προσκυνητών από όλη την Ευρώπη αψηφώντας τους κινδύνους και τις κακουχίες που εμπεριείχε ένα τόσο μεγάλο ταξίδι. Την περίοδο εκείνη επίσης πραγματοποιήθηκαν τα μεγάλα ταξίδια εξερευνήσεων και ανακαλύψεων (Αμερική, Κίνα ). Την περίοδο της Αναγέννησης οι ανάγκες των ταξιδιωτών άλλαξαν και οι γόνοι των αριστοκρατικών οικογενειών ενθαρρύνονται να ταξιδέψουν στην Ευρώπη, για τρία ή και περισσότερα έτη, ούτως ώστε να διευρύνουν τους πνευματικούς τους ορίζοντες και να γίνουν δεκτοί στις βασιλικές αυλές. Τα ταξίδια αυτά ονομάστηκαν Grand Tour. Η ανάπτυξη αυτών των ταξιδιών οδήγησε κατά κάποιο τρόπο στη μαζικοποίηση του τουρισμού και στη δημιουργία «τουριστικών πακέτων» με ιδιαίτερες παροχές όπως αυτή του ξεναγού. Επίσης βοήθησε στην ανάπτυξη όλων των υποδομών που έχουν σχέση με τον τουρισμό όπως ξενοδοχεία, μεταφορικά μέσα, δρόμοι. Παράλληλα με την ανάπτυξη των οργανωμένων ταξιδιών στην Ευρώπη, άρχισαν οι μεγάλες εξερευνήσεις στην Αμερική, Αφρική, Ασία, Αυστραλία και Ωκεανία. Οι λαοί της Ευρώπης διαπιστώνουν μετά την ανακάλυψη των νέων χωρών πως ο ορίζοντας των ταξιδιών τους διευρύνεται. Επιστήμονες, έμποροι, ιεραπόστολοι ακολουθούν τους θαλασσοπόρους στους νέους προορισμούς, μεταφέροντας την ιστορία, τον πολιτισμό, την επιστήμη και τις ιδέες των χωρών προέλευσής τους (Τσάρτας, 1996). Ο 19ος αιώνας είναι ο αιώνας όπου υπήρξε μια τεράστια ανάπτυξη του τουρισμού που οδήγησε στην μελλοντική μαζικοποίησή του. Δύο τεχνολογικές αλλαγές στις αρχές του 19ου αιώνα διαδραμάτισαν πολύ σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του ταξιδιού: η εμφάνιση του σιδηρόδρομου και η ναυπήγηση του ατμόπλοιου. Με την εμφάνιση των ατμόπλοιων και του σιδηροδρόμου, μειώθηκε αισθητά το κόστος μεταφοράς και η μετακίνηση έγινε πιο γρήγορη και ασφαλής. Καθώς, όμως, ο τουρισμός αναπτυσσόταν εμφανίστηκε η ανάγκη για οργάνωση της μετακίνησης και όλων εκείνων των στοιχείων που απαρτίζουν το ταξίδι. Έτσι, έκαναν την εμφάνισή τους εταιρίες που αναλάμβαναν την οργάνωση του ομαδικού ταξιδιού, βάζοντας τα θεμέλια του tour operating και των γραφείων ταξιδιών. Το πρώτο τουριστικό πρακτορείο δημιουργήθηκε από τον Τόμας Κουκ το 1841 στην Αγγλία. Σύντομα επεκτάθηκε και οργάνωνε δύσκολα και μακρινά ταξίδια στην Ευρώπη, στην Αμερική και στους Αγίους Τόπους. Πρόσφερε δε στους ταξιδιώτες εκτός από το ταξίδι και επιπλέον υπηρεσίες όπως τουριστικούς οδηγούς, κουπόνια για ξενοδοχεία και συναλλαγματικές διευκολύνσεις. Τον Τόμας Κουκ μιμήθηκαν και άλλοι επιχειρηματίες στην Ευρώπη και Αμερική με αποτέλεσμα τα οργανωμένα ταξίδια να γίνουν πολύ δημοφιλή στην μεσαία τάξη της εποχής. Ο τουρισμός πλέον είναι ένα καταναλωτικό αγαθό που απευθύνεται σε πολλούς. Ο 20ος αιώνας αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου αιώνα στον τουριστικό τομέα. Ο οργανωμένος μαζικός τουρισμός ανθίζει και η Ευρώπη γίνεται ο δημοφιλέστερος τουριστικός 18

19 προορισμός για τους Αμερικανούς. Τα ατμόπλοια γίνονται ταχύτερα και τα ταξίδια ασφαλέστερα. Όμως, μετά το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου άλλαξαν οι τρόποι πραγματοποίησης του ταξιδιού. Η σιδηροδρομική και ατμοπλοϊκή μετακίνηση φθίνει λόγω της εισόδου του αυτοκινήτου και του αεροπλάνου (Βιτουλαδίτη, 2000). Η μαζική παραγωγή του αυτοκινήτου οδηγεί στη δημιουργία νέου οδικού δικτύου και στην μεγάλη ανάπτυξη του εσωτερικού τουρισμού. Η χρησιμοποίηση του αεροπλάνου είναι η βάση στην οποία στηρίχθηκε η μαζικοποίηση του διεθνούς τουρισμού στην μεταπολεμική περίοδο. Τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα υπήρξε μια δυναμική ανάπτυξη και εξάπλωση των ξενοδοχειακών «αλυσίδων» και των μεγάλων τουριστικών πρακτορείων. Πολλές περιοχές αναπτύχθηκαν τουριστικά και ο τουρισμός έγινε μια αναπτυξιακή δραστηριότητα που παρήγαγε εισόδημα και διαμόρφωνε νέες μορφές απασχόλησης παγκοσμίως. Τα αναπτυγμένα κράτη προωθούν τον τουρισμό ως οικονομική δραστηριότητα με θετικά αποτελέσματα για τις οικονομίες τους και διαμορφώνουν το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο που θα ενισχύσει, οργανώσει και θα ελέγξει αυτή την ταχύτατα αναπτυσσόμενη «βιομηχανία» (Τσάρτας, 1996). Μετά το 1950 η ανάπτυξη του τουρισμού είναι αλματώδης και αποτελεί πλέον ένα οικονομικό τομέα που επηρεάζει άμεσα τις χώρες όπου αναπτύσσεται. Η τεράστια αυτή ανάπτυξη του τουρισμού οφείλεται σε κάποιους παράγοντες που είναι οι εξής: Η πολιτική και οικονομική σταθερότητα στις αναπτυγμένες χώρες. Η αύξηση του ελεύθερου χρόνου και η παράλληλη ανάπτυξη του «κοινωνικού κράτους» στις αναπτυγμένες χώρες. Δημογραφικοί και οικονομικοί παράγοντες. Η ανάπτυξη των μαζικών μεταφορικών μέσων. Οργανωμένος τουρισμός: «δημοκρατικοποίηση» του δικαιώματος στον τουρισμό. Η μετατροπή του τουρισμού σε καταναλωτικό προϊόν: διαφοροποίηση τιμών και εξειδίκευση υπηρεσιών. Ο τουρισμός γίνεται ένα «σύγχρονο» κοινωνικό αγαθό. Ο τουρισμός προωθείται από την πολιτική των εταιριών τουρισμού, των κρατών και των οργανώσεων του κλάδου. Ο τουρισμός ως κοινωνικό φαινόμενο που ανταποκρίνεται στα καταναλωτικά πρότυπα που αναπτύσσονται στη μεταπολεμική περίοδο. Η Ελλάδα αποτελούσε κομβικό σημείο για την ανάπτυξη του τουρισμού στο πέρασμα του χρόνου. Σύμφωνα με την Dritsas (2003), η Ελλάδα ήταν γνωστή στους Ευρωπαίους πολύ πριν ο τουρισμός αποκτήσει την σημερινή του μορφή. Το να ταξιδεύεις στην Ελλάδα ήταν επιβεβλημένο (ειδικά για τους Βρετανούς επιστήμονες) και μέρος του Grand tour, ιδιαίτερα κατά την διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων όταν τα περισσότερα μέρη της Ευρώπης ήταν απροσπέλαστα. Το ταξίδι στην Ελλάδα πολλές φορές είχε εκπαιδευτικό χαρακτήρα, ειδικά για τους ταξιδιώτες που ασχολούνταν με κλασσικές σπουδές οι οποίοι βασισμένοι στα γραπτά των αρχαίων ιστορικών και φιλοσόφων, επισκέπτονταν περιοχές με ιδιαίτερη ιστορική και αρχαιολογική αξία (Αθήνα, Ολυμπία, Δελφοί, Μυκήνες κλπ.). Μετά την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους ( ) η αναβίωση της ρομαντικής ιδέας για τη αρχαία Ελλάδα και η αναβίωση της «Αρκαδίας», προσέλκυσε πολλούς 19

20 Ευρωπαίους επιχειρηματίες και διπλωμάτες. Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων (1896) σηματοδότησε την αρχή της προόδου και της εξέλιξης του ελληνικού τουρισμού, προσελκύοντας πολλούς τουρίστες και δημιούργησε πολλές ξενοδοχειακές μονάδες στην Αθήνα, το Ναύπλιο, την Κέρκυρα και άλλες ελληνικές πόλεις. Άρχισαν επίσης να εμφανίζονται και να δραστηριοποιούνται πολλά άγνωστα μέχρι εκείνη την εποχή επαγγέλματα τα οποία έχουν σχέση με τον τουρισμό (ταξιδιωτικά γραφεία, ταξιδιωτικοί πράκτορες, διευθυντές ξενοδοχείων κλπ.). Ο τουρισμός άρχισε να αναπτύσσεται χωρίς όμως επίσημη κρατική συμμετοχή. Κυρίως Έλληνες και ξένοι επιχειρηματίες καθώς και Έλληνες της διασποράς επένδυσαν στην τουριστική ανάπτυξη της Ελλάδας χτίζοντας ξενοδοχεία σε διάφορα μέρη της Ελλάδας αλλά κυρίως στην Αθήνα (Dritsas, 2003). Το 1929 με το νόμο 4377 δόθηκε σημασία στη βελτίωση των ξενοδοχειακών παροχών γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία μερικών από τα καλύτερα και ακριβότερα ξενοδοχεία της Αθήνας. Την ίδια περίοδο ελληνικές Τράπεζες πρόσφεραν σε πελάτες τους βραχυπρόθεσμες οικονομικές διευκολύνσεις υπό τη μορφή δανείων και επιδοτήσεων για τη δημιουργία ξενοδοχειακών καταλυμάτων σε διάφορες περιοχές της ελληνικής περιφέρειας εκτός της Αθήνας. Τουριστική ανάπτυξη σημειώθηκε στις περιοχές όπου ήταν εύκολη η πρόσβαση των τουριστών με αυτοκίνητο ή με σιδηρόδρομο. Η Μακεδονία με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη μετά την απελευθέρωσή της το 1913, είχε δυνατότητες προσέγγισης με το σιδηροδρομικό δίκτυο οπότε η τουριστική της ανάπτυξη υπήρξε σημαντική. Επίσης σημαντική ανάπτυξη είχε ο ιαματικός τουρισμός γιατί είχε τακτικούς πελάτες που επισκέπτονταν τις περιοχές που διέθεταν ιαματικές πηγές για λόγους υγείας. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως δεν υπήρχαν ξενοδοχεία σε παραλιακές περιοχές αλλά σε πόλεις και σε περιοχές με ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον, γεγονός που αποδεικνύει πως δεν είχε αναπτυχθεί ακόμα ο μεσογειακός τουρισμός του ήλιου και της θάλασσας (Dritsas, 2003). Σταθμός στην ιστορία του Ελληνικού τουρισμού αποτέλεσε το 1929 η ίδρυση από την Κυβέρνηση Βενιζέλου του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού. (Στοιχεία Ε.Ο.Τ.) Κατά το διάστημα ο Ε.Ο.Τ. λειτούργησε παράλληλα με τη δημόσια υπηρεσία (διεύθυνση «Ξένων και Εκθέσεων» του ΥΠΕΘΟ) που είχε δημιουργηθεί το Με βάση συγκροτημένη πολιτική και έχοντας επικεφαλής του αξιόλογα άτομα παρήγαγε σημαντικό έργο, θέτοντας τις βάσεις του σύγχρονου τουρισμού. Οργάνωσε τα πρώτα διαφημιστικά προγράμματα, εξέδωσε έντυπα καθώς και τις πρώτες αφίσες σε δύο ξένες γλώσσες. Επίσης κατασκεύασε περίπτερα δίπλα σε αρχαιολογικούς χώρους ενώ θέσπισε τις πρώτες τεχνικές προδιαγραφές των ξενοδοχείων. Το 1936 καταργήθηκε ο Ε.Ο.Τ. από το καθεστώς Ι. Μεταξά και έδωσε τη θέση του στο Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού. Οι βασικοί στόχοι του Υφυπουργείου ήταν η οργάνωση του τουρισμού στο εσωτερικό, η προβολή της χώρας στο εξωτερικό και ιδίως η καλλιέργεια τουριστικής συνείδησης που θεωρήθηκε και πολύ σωστά ως απαραίτητη προϋπόθεση για οποιαδήποτε τουριστική ανάπτυξη. Στον τομέα της τουριστικής προβολής συνεχίστηκε το έργο που είχε ξεκινήσει ο Ε.Ο.Τ. αλλά με πολλές δυσκολίες λόγω της γενικής κατάστασης (παγκόσμιος πόλεμος και εμφύλιος). Αξίζει να αναφέρουμε την τουριστική κίνηση της προπολεμικής περιόδου. Το 1925 καταγράφηκαν αφίξεις αλλοδαπών τουριστών. Τα επόμενα έτη παρατηρήθηκε συνεχής αύξηση της κίνησης μέχρι το 1938, οπότε σημειώθηκε αριθμός ρεκόρ αφίξεων (μέση ετήσια αύξηση άτομα) ή ετήσιο ποσοστό 50%. Χρειάστηκε να περάσουν 16 χρόνια για να φθάσουμε τον ίδιο αριθμό αφίξεων (1954). Με την επανίδρυση του Ε.Ο.Τ. το , ως μόνης δημόσιας υπηρεσίας για τον τουρισμό, 20

21 σήμανε γενικός συναγερμός για την τουριστική ανασυγκρότηση της χώρας. Τέθηκε ως βασικός στόχος η προσέλκυση αλλοδαπών τουριστών σε μια χώρα που είχε σχεδόν καταστραφεί. Η τότε ηγεσία του τουρισμού προχώρησε σε μια σειρά από επιτυχημένες δράσεις, όπως: ειδικά προγράμματα διαφημιστικής καμπάνιας στο εξωτερικό, κατασκευή 22 εκατοντάδων πρότυπων τουριστικών εγκαταστάσεων (ξενοδοχεία, οδικοί σταθμοί, εστιατόρια, οργανωμένες ακτές, κάμπινγκ κ.α.). Επίσης, ανέπτυξε τον τουρισμό στα νησιά, εξασφαλίζοντας και μεγάλες παραγωγές του Χόλυγουντ, όπως «το παιδί και το δελφίνι» και «τα κανόνια του Ναβαρόνε», ενώ ίδρυσε την περίοδο τα φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Προέβη ακόμη στην έκδοση δεκάδων αφισών με εικαστικό περιεχόμενο (Σπ. Βασιλείου, Γ. Μόραλης) που πρόβαλαν τόσο τα νησιά μας όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα. Έτσι μέσα σε 15 χρόνια ο αριθμός των ετήσιων αφίξεων αλλοδαπών τουριστών αυξήθηκε κατά 16 φορές περίπου ( από αφίξεις το 1951 σε το 1966). Η ανοδική πορεία του ελληνικού τουρισμού συνεχίστηκε και κατά τη δεκαετία , οπότε και αυξήθηκε σημαντικά η ξενοδοχειακή υποδομή της χώρας με τη δημιουργία μικρού ή μεσαίου μεγέθους ξενοδοχειακών μονάδων που αναγέρθηκαν συχνά με δάνεια ( κλίνες σε ξενοδοχεία όλων των τάξεων το κλίνες το 1980). Η ανέγερση νέων τουριστικών κλινών συνεχίστηκε και μετά το 1980 με επιδοτήσεις μέσω του αναπτυξιακού νόμου. Μάλιστα, σε πολλές περιοχές της χώρας ραγδαία αναπτυσσόμενες, το κράτος συνέχιζε να επιδοτεί κλίνες χωρίς πολλές φορές να έχει κατασκευάσει τα αναγκαία έργα υποδομής (περίπτωση βόρειας Κρήτης). Την περίοδο εξαγγέλθηκε μια τουριστική πολιτική προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της ποιότητας του τουριστικού μας προϊόντος. Δηλαδή επιχειρήθηκε να ξεκινήσει η απεξάρτηση από το μαζικό τουρισμό και επιδιώχθηκε η αξιοποίηση όλων των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας μας για την ανάπτυξη των ειδικών μορφών τουρισμού. Η πολιτική αυτή που ισχύει και μέχρι σήμερα με ελάχιστες παραλλαγές υπαγορεύθηκε κυρίως από το γεγονός ότι με την πάροδο του χρόνου είχε μειωθεί ο ρόλος του «πολιτισμού» γενικά ως ειδικής και ελκυστικής διάστασης της χώρας με αποτέλεσμα η Ελλάδα να περιοριστεί σχεδόν αποκλειστικά σε προορισμό ήλιου-θάλασσας αλλά βέβαια με πολύ πιο έντονο ανταγωνισμό και από τις αναδυόμενες τότε νέες τουριστικές αγορές της Ν.Α. Ασίας και της Αφρικής Ο σύγχρονος τουρισμός Στη σημερινή εποχή όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι τουρίστες μετακινούνται σε μακρινές ή κοντινές περιοχές για να απολαύσουν το βουνό ή τη θάλασσα, να γνωρίσουν νέους τόπους, να επισκεφτούν αρχαιολογικόυς χώρους και μουσεία, να συναντήσουν φίλους και συγγενείς. Για όλες αυτές τις μετακινήσεις έχει οργανωθεί σε παγκόσμια κλίμακα, εκτεταμένη υποδομή μεταφοράς, διαμονής, ψυχαγωγίας και ενημέρωσής τους. Σήμερα η τουριστική βιομηχανία τείνει να γίνει μια από τις σπουδαιότερες δραστηριότητες πολλών οικονομιών, καθώς μάλιστα είναι άκρως συναλλαγματοφόρο και δημιουργεί γρήγορα πολλές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Η μεγάλη ανάπτυξη της τουριστικής κίνησης άρχισε στη δεκαετία του Το έτος αυτό ο αριθμός των τουριστών, με βάσει τις αφίξεις, ανερχόταν σε 70 εκατομμύρια, για να φτάσει στα 567 εκατομμύρια το Τα στοιχεία αυτά δίνουν μια μέση ετήσια αύξηση της τάξεως του 6,0%, όλες δε οι προβλεψεις αναφέρουν 21

22 συνέχιση αυτής της τάσης και για τα επόμενα χρόνια. Η τουριστική κίνηση ξεκίνησε ως μια κάθοδος των Βορείων σε νοτιότερα και θερμότερα κλίματα για ανανέωση και ψυχαγωγία. Σήμερα, όμως, ο προορισμός των τουριστών έχει διευρυνθεί τόσο ως προς τη χώρα προέλευσης όσο και ως προς τη χώρα υποδοχής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη των διαφορετικών τύπων τουριστικών δραστηριοτήτων αλλά και στη δημιουργία διαφορετικών τύπων τουριστών. Η τουριστική βιομηχανία στην εποχή μας θεωρείται ένα πολύπλοκο και σπουδαίο φαινόμενο και για το λόγο αυτό αξίζουν να εξεταστούν όλες οι προοπτικές που προβάλλουν από αυτή. Στις μέρες μας οι κοινωνικοί θεσμοί αξιολογούνται μόνο στη βάση του περιεχομένου του αποτελέσματος και όχι από τη συνολική διεργασία που συνέβαλλαν ώστε να πραγματωθεί ένας συγκεκριμένος στόχος. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στη περίπτωση του τουρισμού που όλα τα συμπεράσματα που χρησιμοποιούνται πηγάζουν από τον οικονομικό κλάδο, δεδομένου του ότι αποτελεί τον πλέον σημαντικότερο. Ο τουρισμός όμως, το πολυδιάστατο και πολύπλοκο φαινόμενο, έχει μια βασική θέση στη ζωή μας και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του σύγχρονου βίου του ατόμου. Όπως θα αναφερθεί και εκτενέστερα παρακάτω ο τουρισμός στη μορφή που τον γνωρίζουμε σήμερα είναι μια κατάκτηση που έκαναν οι άνθρωποι στο παρελθόν, αυτό αποτελεί μια πληροφορία που πολλοί σήμερα αγνοούν και θεωρούν τις διακοπές αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Ο 20 ος αιώνας χαρακτηρίστηκε από τεράστια ανάπτυξη στον τουρισμό με την πραγματοποίηση υπερατλαντικών ταξιδιών, με την ευρεία χρήση του αεροπλάνου και του αυτοκινήτου για τις πιο κοντινές αποστάσεις αλλά ταυτόχρονα είχαμε και τους δύο παγκόσμιους πολέμους που επηρέασαν αρνητικά την εξέλιξη του τουρισμού. Η κατασκήνωση κάμπινγκ έγινε δημοφιλής οικονομικός εναλλακτικός τουρισμός που υπάρχει μέχρι και σήμερα. Πλέον ο τουρισμός αποτελεί πηγή απόκτησης συναλλάγματος, δημιουργεί συνέχεια νέες θέσεις εργασίας και φέρνει εισόδημα στις χώρες υποδοχής τουριστών. Οι άνθρωποι πέρα από τις βασικές τους ανάγκες έχουν και την ανάγκη πραγματοποίησης ενός ταξιδιού για αναψυχή, ξεκούραση ή ακόμη και ανάγκη παρακολούθησης κάποιου γεγονότος Ο ορισμός του τουρίστα ιάφορες προσεγγίσεις από τον περασµένο αιώνα έως σήµερα προσπάθησαν να ''ορίσουν'', αλλά ταυτόχρονα και να οριοθετήσουν την έννοια του τουρίστα. Αυτές πραγµατοποιήθηκαν είτε από ειδικούς επιστήµονες είτε από διεθνείς οργανισµούς. Μετά τη χρησιµοποίηση του όρου "tourist" το 1800 στην Αγγλία, το Παγκόσµιο Λεξικό του 19ου αιώνα (1876) ορίζει τους τουρίστες ως τα άτοµα που ταξιδεύουν από περιέργεια και απραξία, για την ευχαρίστηση του ταξιδεύειν. Ο 20ός αιώνας όµως µετατρέπει, σύµφωνα µε την έκφραση του David-Herbert Lawrence(36), την ανθρωπότητα σε "touristy". 22

23 Πολλοί επιστήµονες επιδίωξαν να ορίσουν την έννοια του τουρίστα και του τουρισµού. Οι σηµαντικότεροι απ' αυτούς είναι: Glϋcksmann (1929), Schwink (1929), De Magistris (1933), Borman, Mariotti (1950), Hunziquer και Κrapf (1942) κ.λπ.μία από τις πιο επιστηµονικές προσεγγίσεις του τουρισµού, όπου η τουριστική παραγωγή τείνει να ικανοποιήσει τις τουριστικές ανάγκες, δόθηκε από τους Hunziquer και Krapf το (1942). Σύµφωνα µε αυτούς: ''Ο τουρισµός είναι το σύνολο των σχέσεων και των γεγονότων που δηµιουργούνται κατά τη διάρκεια της µετακίνησης και της παραµονής των ατόµων εκτός του τόπου της συνήθους κατοικίας τους, υπό τον περιορισµό ότι τόσο η µετακίνηση όσο και η παραµονή δεν έχουν ως κίνητρο την άσκηση οπιασδήποτε κερδοσκοπικής δραστηριότητας". ύο κύριες έννοιες οριοθετούν τρόπον τινά τον πρώτο επιστηµονικό ορισµό του τουρισµού, το "κίνητρο" και η "µετακίνηση". Ωστόσο, η δυνατότητα µίας ευρείας ερµηνείας τους οδήγησε στην αποδοχή διαφόρων ορισµών. Στο διεθνές Λεξικό του Τουρισµού, το οποίο εκδόθηκε το 1953 από τη ιεθνή Ακαδηµία του Τουρισµού, ορίζεται η συνθετότητα του τουρισµού, καθώς και το ευρύ φάσµα των δυνατοτήτων του. Σύµφωνα µ' αυτό τουρισµός είναι: "Όρος χρησιµοποιούµενος στα ταξίδια αναψυχής. Σύνολο των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων ενεργοποιούµενων προκειµέ- νου να πραγµατοποιηθεί το ταξίδι. Βιοµηχανία η οποία συµβάλλει στην ικανοποίηση των αναγκών του τουρίστα". Ο C. Kaspar το 1976 υιοθετεί τον επεξεργασµένο ορισµό της A.I.E.S.T. (Association Internationale d' Experts Scientifiques de Tourisme). Σύµφωνα µ' αυτόν ο τουρισµός είναι "το σύνολο των σχέσεων και των φαινοµένων που απορρέουν από το ταξίδι και την παραµονή των ατόµων, για τα οποία ο τόπος παραµονής δεν είναι ούτε η αρχική και µόνιµη κατοικία ούτε ο συνήθης τόπος εργασίας". Σύµφωνα µε τον Βαρβαρέσο (2000), ελλιπής θεώρηση του ορισµού του τουρισµού και των µεθόδων µέτρησής του (αφίξεις στα σύνορα) εκ µέρους ενός αριθµού κρατών που επιδίωκαν να αναλύσουν το διεθνή τουρισµό και να τον ερµηνεύσουν ως οικονοµικό φαινόµενο ώθησαν πολλούς διεθνείς οργανισµο- ύς (Π.Ο.Τ., Ο.Ο.Σ.Α., Ε.Ε.) να εµπλακούν σε µία διαδικασία οµογενοποίησης των στατιστικών του τουρισµού, της επιστηµονικής θεώρησής του και της βαθύτερης γνώσης του. Η Κοινωνία των Εθνών και τα Ηνωµένα Έθνη (40) επιδίωξαν στη συνέχεια να προτείνουν όρους και ορισµούς ευρείς και εύχρηστους, προκειµένου να γίνουν αποδεκτοί από τις διάφορες χώρες. Αυτή η αρκετά σύνθετη και επώδυνη προσπάθεια, παρ' όλη την αναµφισβήτητη επιτυχία της, συνεχίζεται µέχρι σήµερα, χωρίς ωστόσο να έχει επιτύχει ακόµα τους αρχικούς στόχους της παγκόσµιας εναρµόνισης των ορισµών και των στατιστικών. Η χρονολογική παρουσίαση των σταδίων που διανύθηκαν παρατίθενται παρακάτω: Το 1937 η επιτροπή των στατιστικολόγων της Κοινωνίας των Εθνών προτείνει στα κράτη-µέλη της να υιοθετήσουν τον ακόλουθο ορισµό του τουρίστα: "τουρίστας ορίζεται κάθε άτοµο σε µετακίνηση, διάρκειας τουλάχιστον είκοσι τεσσάρων ωρών, εκτός του τόπου στον οποίο βρίσκεται η κύρια κατοικία του". 23

24 Κατ' αυτό τον τρόπο θεωρεί τουρίστες: Τα άτοµα που πραγµατοποιούν ένα ταξίδι αναψυχής ή ταξιδεύουν για οικογενειακούς λόγους, για λόγους υγείας κ.λπ. Τα άτοµα τα οποία συµµετέχουν σε συνέδρια ή αποστολές (επιστηµονικές, διοικητικές, διπλωµατικές, θρησκευτικές κ.λπ.). Τα άτοµα που πραγµατοποιούν επαγγελµατικά ταξίδια. Τα άτοµα που συµµετέχουν σε θαλάσσιες κρουαζιέρες, ακόµα και αν η διάρκεια παραµονής τους είναι µικρότερη των είκοσι τεσσάρων ωρών. Το 1953 η επιτροπή των στατιστικολόγων των Ηνωµένων Εθνών ορίζει ως τουρίστα "τον µη κάτοικο, που έχει την πρόθεση να παραµείνει εντός της χώρας ένα έτος το πολύ, χωρίς να εξασκήσει αµειβόµενο επάγγελµα". Το 1954 η Σύνοδος των Ηνωµένων Εθνών σχετικά µε τις τελωνειακές ρυθµίσεις προς όφελος των τουριστικών µετακινήσεων, ορίζει ως τουρίστα "κάθε άτοµο το οποίο διαµένει από είκοσι τέσσερις ώρες µέχρι έξι µήνες σε µία ξένη χώρα και του οποίου το κίνητρο του ταξιδιού χαρακτηρίζεται "νόµιµο" και είναι διαφορετικό της µετανάστευσης". Το 1957 η ιεθνής Ένωση των Επισήµων Οργανισµών Τουρισµού (U.Ι.Ο.Ο.Τ.) επαναφέρει τον ορισµό του τουρίστα που είχε επεξεργαστεί η επιτροπή των στατιστικολόγων της Κοινωνίας των Εθνών το 1937 µε µερικές τροποποιήσεις: "Οι ξένοι φοιτητές θεωρούνται τουρίστες, ενώ οι ταξιδιώτες σε transit µε χρόνο παραµονής µικρότερο των είκοσι τεσσάρων ωρών καθώς και οι εκδροµείς δε θεωρούνται". Το 1963 η Συνδιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για τον τουρισµό και τα διεθνή ταξίδια, η οποία πραγµατοποιήθη- κε στη Ρώµη από τις 21 Αυγούστου έως τις 5 Σεπτέµβρη, ορίζει ως επισκέπτη "κάθε άτοµο το οποίο µετακινείται σε µία άλλη χώρα, διαφορετική από εκείνη της µόνιµης κατοικίας του, για οποιονδήποτε λόγο εκτός από εκείνον της άσκησης αµειβόµενου επαγγέλµατος". Ο ορισµός καλύπτει δύο κατηγορίες επισκεπτών, τους τουρίστες και τους εκδροµείς, οι οποίοι ορίζονται µε τον ακόλουθο τρόπο: 1. Τουρίστες είναι οι προσωρινοί επισκέπτες, οι οποίοι παραµένουν τουλάχιστον είκοσι τέσσερις ώρες στην επισκεπτόµενη χώρα και των οποίων τα κίνητρα είναι: (α) Αναψυχή, θρησκεία, σπορ, σπουδές, υγεία κ.λπ. (β) Επαγγελµατικά ταξίδια, αποστολές, οικογένεια κ.λπ. 2. Εκδροµείς χαρακτηρίζονται οι προσωρινοί επισκέπτες των οποίων η παραµονή δεν υπερβαίνει τις είκοσι τέσσερις ώρες στην επισκεπτόµενη χώρα. Το 1967 η οµάδα των στατιστικολόγων του διεθνούς τουρισµού της Επιτροπής Στατιστικής των Ηνωµένων Εθνών διακηρύσσει σε όλες τις χώρες-µέλη τη χρήση του ορισµού του "επισκέπτη" όπως αυτός είχε οριστεί τέσσερα έτη πριν στη Συνδιάσκεψη της Ρώµης. Κατ' αυτό τον τρόπο η επιτροπή τουρισµού του Ο.Ο.Σ.Α. θα αποφασίσει 24

25 την υιοθέτηση του συγκεκριµένου ορισµού από το 1970, εφόσον ο U.Ι.Ο.Ο.Τ. τον είχε υιοθετήσει από το Το 1971 η C.N.U.C.E.D., σε συνεργασία µε το γραφείο στατιστικής των Ηνωµένων Εθνών και τον U.Ι.Ο.Ο.Τ., επεξεργάζεται µία σειρά "κατευθυντήριων γραµµών για την παρουσίαση των στατιστικών του τουρισµού", που είχε ήδη προετοιµάσει και εκδώσει µε τη µορφή εγχειριδίου το 1968 ο U.Ι.Ο.Ο.Τ. Οι ακριβέστεροι και πλέον επεξεργασµένοι ορισµοί του τουρισµού, οι οποίοι αντανακλούν τον πολυσύνθετο και ταυτόχρονα ευρύ του χαρακτήρα, ο οποίος καλύπτει µία πληθώρα δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε τον ελεύθερο 11 χρόνο, την αναψυχή, την οικονοµία, την κοινωνία, τον πολιτισµό κ.λπ., είναι εκείνος του U.Ι.Ο.Ο.Τ. (1957) και των Ηνωµένων Εθνών (1963). Η ίδια φιλοσοφία των προηγούµενων ορισµών διέπει και σήµερα τον ορισµό που αποδέχεται και συνιστά ο Π.Ο.Τ., ο οποίος υιοθετήθηκε από την Επιτροπή ΣτατιστικώνΣτοιχείων των Ηνωµένων Εθνών το Μάρτιο του Σύµφωνα µ' αυτόν, ως τουρίστας ορίζεται κάθε άτοµο το οποίο ταξιδεύει σε µία χώρα εκτός εκείνης της µόνιµης διαµονής του, για χρονική περίοδο διάρκειας είκοσι τεσσάρων ωρών το ελάχιστο και ενός έτους το µέγιστο και ο σκοπός επίσκεψης του οποίου δεν έχει σχέση µε την άσκηση οιασδή- ποτε αµειβόµενος δραστηριότητας στη χώρα επίσκεψης. Αυτός ο ορισµός περιλαµ- βάνει τα άτοµα που ταξιδεύουν για αναψυχή,επισκέψεις φίλων και συγγενών, για επαγγελµατικούς, θρησκευτικούς και άλλους λόγους. Όµως µε τον νεώτερο και τελευταίο ορισµό του WΤΟ (2005) όπου : Τουρίστας είναι οποιοδήποτε άτοµο που πραγµατοποιεί µια µετακίνηση πέραν του συνήθους περιβάλλοντος του, για λιγότερο από ένα χρόνο. ( 2005), καθορίζεται µόνο ο µέγιστος χρόνος παραµονής και δεν διευκρινίζεται ο ελάχιστος χρόνος παραµονής, µε αποτέλεσµα Τουρίστας να χαρακτηρίζεται ο οποιοσδήποτε µετακινηθεί από τον τόπο διαµονής του για µη επαγγελµατικούς λόγους, χωρίς όµως να χρειάζεται να διανυκτερεύσει στον τόπο προορισµού ( ηλ. ο οποιοσδήποτε µετακινηθεί από τον τόπο διαµονής του για ορισµένες ώρες (π.χ. για µια ηµερήσια εκδροµή) θεωρείται µε τον τελευταίο ορισµό τουρίστας Το προφίλ των σύγχρονων τουριστών Το προφίλ των σημερινών τουριστών έχει αλλάξει και σαφώς έχει επηρεαστεί από τις μεταβολές που προήλθαν κυρίως ύστερα από τη μεταπολεμική περίοδο. Ουσιαστικός παράγοντας, θεωρείται η τεχνολογική εξέλιξη δεδομένου του ότι ήταν αλματώδης και πολύ εντυπωσιακή. Μέσω της τεχνολογίας κατάφεραν να εκμηδενιστούν οι αποστάσεις και να δοθεί η δυνατότητα στους ανθρώπους να μεταβούν σε νέες χώρες, πόλεις και περιοχές καθώς και να γνωρίσουν νέους λαούς και κουλτούρες. 25

26 Βασική παράμετρος για τη διαμόρφωση αυτού του προφίλ, είναι και οι κατακτήσεις των εργαζομένων. Με τη πάροδο των χρόνων κατάφεραν να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο και να δημιουργήσουν νέες καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Ανάμεσα σε όλα όσα κατόρθωσαν ήταν και η θεσμοθέτηση των διακοπών, είναι βέβαια κατανοητό πως αυτό δεν ίσχυε για όλους τους ανθρώπους, η πλειοψηφία των ατόμων όμως απολάμβανε το δικαίωμα αυτό. Η επιτάχυνση της τουριστικής ανάπτυξης μεταπολεμικά οδήγησε όμως και στη ποιοτική υποβάθμιση της ζωής σε ένα μεγάλο αριθμό χωρών. Η μετακίνηση μεγάλου ποσοστού ατόμων σε αστικά κέντρα οδήγησε στη δημιουργία πολλών κοινωνικών και ψυχολογικών επιβαρύνσεων. Ο τουρισμός λοιπόν έγινε αναγκαιότητα και προσέφερε στους ανθρώπους την επιλογή να αποδράσουν έστω και για λίγο χρονικό διάστημα από τη καθημερινότητα και από όλα τα κοινωνικοψυχολογικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Στη σημερινή εποχή ο τουρισμός θεωρείται μια ουσιώδης δραστηριότητα για τη ζωή. Σχετίζεται άμεσα με τις διεθνείς σχέσεις και σαφώς επιδρά σε πολλούς τομείς. Η οικονομία, το μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο είναι τρεις από τους βασικούς τομείς που επηρεάζονται από την ανάπτυξη του τουρισμού. Είναι ευρέως γνωστό πως ο μέσος χρόνος διακοπών είναι τέσσερις με έξι εβδομάδες και τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια να αυξηθεί ο αριθμός έως και οχτώ εβδομάδες. Σύμφωνα με αυτό φαίνεται πόσο σημαντικές είναι οι διακοπές για τους ανθρώπους και πόσο ανάγκη τις έχουν για αναψυχή. Για το λόγο αυτό δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο να διαπιστωθεί πως ο τουρίστας πρέπει να καταλάβει ότι οι διακοπές και ο τουρισμός γενικότερα δεν είναι αποκλειστικά και μόνο μια οικονομική δραστηριότητα. Πρόκειται κατά κύριο λόγο για ένα δικαίωμα των ατόμως καθώς και μια ευκαιρία να γνωρίσει νέους προορισμούς και πολιτισμούς. Αξίζει να τονιστεί πως η ανάπτυξη του τουρισμού αποσκοπεί εκτός των άλλων και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για τους ανέργους οι οποίοι κατακλύζουν τον βιομηχανικά ανεπτυγμένο κόσμο και προσφέρει τη δυνατότητα ενθάρρυνσης των «δύσκολων» κοινωνικών κατηγοριών, όπως οι φοιτητές, πρόσφυγες κ.α. Οι θέσεις εργασίας αυτές δίνουν τη δυνατότητα για ένα καινούργιο τρόπο αμβλυνσης των επιβαρύνσεων που δέχονται μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο. Όλες οι μεταβολές που γίνονται ώστε να διαμορφωθεί το προφίλ του σημερινού τουρισμού δεν είναι ευχολογίες, τα περισσότερα έχουν ήδη συμβεί ή συμβαίνουν στο παρόν σε ένα μεγάλο αριθμό χωρών. Τέλος οι μεταβολές που πραγματοποιούνται τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο δεν έχουν προηγούμενο στην ιστορία διαμέσου των αιώνων. Στις μέρες μας ο τουρισμός έχει καταφέρει και έχει αποκτήσει δημοκρατικό χαρακτήρα για όλα τα επίπεδα της κοινωνικής στρωμάτωσης. Ο Gray στην ανάλυση του κατηγοριοποιεί τους τουρίστες σε δύο ομάδες: τους «λάτρεις του ταξιδιού» (wanderlust) και τους «λάτρεις του ήλιου» (sunlust). Τα κίνητρα των δύο τύπων τουριστών είναι διαφορετικά δηλαδή στην πρώτη κατηγορία οι ταξιδιώτες έχουν πολλά κίνητρα επιθυμώντας να επισκεφτούν πολλούς τουριστικούς προορισμούς και αναζητώντας ενεργητικές πολιτισμικές εμπειρίες ενώ η δεύτερη 26

27 κατηγορία αποτελείται από ταξιδιώτες που αναζητούν έναν τουριστικό προορισμό με ένα ιδιαίτερο κίνητρο. Ο Cohen στην τυπολογία του το 1972 διαχωρίζει τους τουρίστες σε τέσσερις κατηγορίες: τον οργανωμένο μαζικό τουρίστα, τον ανεξάρτητο μαζικό τουρίστα, τον εξερευνητή και τον περιηγητή τουρίστα. Ο τύπος του οργανωμένου μαζικού τουρίστα (organized mass tourist) αναφέρεται σε εκείνους που είναι λιγότεροι «περιπετειώδεις» καθώς αποφασίζουν να αγοράσουν ένα τυποποιημένο πακέτο διακοπών όπου η επαφή τους με την τοπική κοινωνία είναι ελάχιστη, μετακινούνται ομαδικά σε συνθήκες οικείου περιβάλλοντος όντας προφυλαγμένοι σε ένα «ελεγχόμενο περιβάλλον» που είναι το ξενοδοχείο. Το δρομολόγιο των διακοπών είναι προαποφασισμένο από τους οργανωτές και το ταξιδιωτικό γραφείο με αποτέλεσμα να έχουν οι τουρίστες περιορισμένη δυνατότητα συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή των διακοπών. Ο ανεξάρτητος μαζικός τουρίστας (individual mass tourist) περιγράφει τους τουρίστες που έχουν βασικές ομοιότητες με τους οργανωμένους μαζικούς τουρίστες καθώς επωφελούνται από διάφορες ευκολίες από τα οργανωμένα ταξίδια, διατηρώντας παράλληλα κάποιο βαθμό αυτονομίας. Έτσι, χρησιμοποιούν το ξενοδοχείο ως βάση διαμονής, νοικιάζουν κάποιο μεταφορικό μέσο και έχουν σχετική ελευθερία ως προς το δρομολόγιο που μπορούν να ακολουθήσουν. Ο εξερευνητής τουρίστας (explorer tourist) είναι ο τρίτος τύπος τουρίστα που προτείνει ο Cohen, ο οποίος και αναλαμβάνει μόνος του το ταξίδι και όλες τις λεπτομέρειες του. Επιθυμεί να έχει κάποιες ανέσεις τόσο στη διαμονή όσο και στη συγκοινωνία επιλέγοντας άνετα τουριστικά καταλύματα και διατηρώντας κάποια στοιχεία από τον συνηθισμένο τρόπο ζωής του (π.χ. καταναλωτικά πρότυπα), αλλά το βασικό κίνητρο του ταξιδιού είναι η συναναστροφή με άλλους λαούς ώστε να γνωρίσει νέα ήθη, έθιμα και πολιτισμούς. Ο περιηγητής τουρίστας (drifter tourist) είναι ο τελευταίος τύπος τουρίστα που αρνείται τον τρόπο ζωής που είχε υιοθετήσει στη χώρα του, επιλέγοντας να ζήσει με τους ντόπιους, πολλές φορές να εργαστεί στον τουριστικό τόπο ευκαιριακά ασπαζόμενος πολλές από τις συνήθειες της τοπικής κοινωνίας. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι να γνωρίσει σε βάθος την χώρα που επισκέπτεται και το λαό της προσπαθώντας, ταυτόχρονα, να απαρνηθεί καθετί που το θεωρεί «τουριστικό». Αργότερα όμως ο Cohen (1979) προέβη σε νέα κατηγοριοποίηση των τουριστών με βάση το είδος της εμπειρίας που επιθυμούσαν να αποκομίσουν και έτσι είναι: Ο «ψυχαγωγικός» τουρίστας (recreational tourist), που ενδιαφέρεται για την «υλική» ψυχαγωγία. Ο «διαφοροποιημένος» τουρίστας (diversionary tourist), που ψάχνει τρόπους ώστε να ξεχάσει την καθημερινότητα του σπιτιού. Ο «περιπετειώδης» τουρίστας (experiential tourist), που επιθυμεί να βιώσει νέες αυθεντικές εμπειρίες. 27

28 Ο «τουρίστας που πειραματίζεται» (experimental tourist), ο οποίος έχει ως κύρια επιθυμία την επαφή του με τους ντόπιους κατοίκους. Ο «υπαρξιακός» τουρίστας (existential tourist), που κύριο μέλημα του είναι η σε βάθος γνώση και η ολοκληρωτική απορρόφηση του από τον κουλτούρα και τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των ντόπιων κατοίκων του προορισμού που επισκέπτονται. Ο Abbey διαχωρίζει επίσης κάποιους τύπους τουριστών. Αναφέρεται σε εκείνους που προτιμούν τις οικογενειακές διακοπές, που επιδιώκουν τις οικονομικές διακοπές και γίνεται λόγος για οργανωμένους και χωρίς αυτοπεποίθηση τουρίστες. Επιπλέον κατονομάζει αυτούς που επιζητούν τον αυτοπροσδιορισμό και την επιβεβαίωση του εγώ τους, τους τουρίστες που αγαπούν την ιστορία, που ενδιαφέρονται για την νυχτερινή ζωή, τους κοινωνικούς αλλά και τους διανοούμενους, τους οικολόγους, τους πολιτιστικούς και τους αθλητικούς. Ο Smith (1989) ταξινόμησε τους τουρίστες στους ακόλουθους επτά τύπους: Τους εξερευνητές τουρίστες (explorer tourists), που ταξιδεύουν συνήθως είτε μόνοι τους είτε σε μικρές ομάδες. Τους επιλεκτικούς τουρίστες (elite tourists), οι οποίοι έχουν εμπειρία στη διενέργεια ταξιδιών και κάνουν διακοπές υψηλού κόστους. Τους εκκεντρικούς τουρίστες (off-beat tourists), που επικεντρώνονται να απομονωθούν από τους άλλους τουρίστες. Τους ιδιοσυγκρασιακούς τουρίστες (unusual tourists), οι οποίοι απομακρύνονται από τα οργανωμένα γκρουπ και τις περιοδείες καθώς στοχεύουν στο να γνωρίσουν σε βάθος την τοπική κουλτούρα. Τους «εν δυνάμει» μαζικούς τουρίστες (incipient mass tourists), που επιλέγουν τουριστικούς προορισμούς που δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς και δεν κυριαρχεί ο τουρισμός. Τους μαζικούς τουρίστες (mass tourists), οι οποίοι επιθυμούν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους να κάνουν τα ίδια πράγματα που πραγματοποιούν συνήθως και στην καθημερινή τους ζωή. Τους τουρίστες που ταξιδεύουν με ναυλωμένες πτήσεις (charter tourists), οι οποίοι ενδιαφέρονται σε πρωτεύοντα λόγο η ψυχαγωγία και η διατροφή και η στέγαση που θα τους παρασχεθεί στον τόπο επιλογής τους παρά ο ίδιος ο τουριστικός προορισμός. Ακολούθησαν όμως και πολλές έρευνες στην προσπάθεια σκιαγράφησης του προφίλ των σημερινών τουριστών. Μία έρευνα που διεξήχθη σε νοικοκυριά, είναι αυτή των Perreault, Dorden και Dorden (1979) ταξινόμησαν τους ταξιδιώτες σε πέντε κατηγορίες: 1. Οι τουρίστες που κάνουν οικονομικές διακοπές (budget travelers), είναι εκείνοι που αναζητούν τις φτηνές διακοπές καθώς έχουν μεσαία εισοδήματα. 28

29 2. Οι τουρίστες που αναζητούν την περιπέτεια (adventurous tourists), που είναι κατά κύριο λόγο εύποροι και μορφωμένοι επιζητώντας τις περιπετειώδεις διακοπές. 3. Οι οικογενειάρχες τουρίστες (homebody tourists), είναι οι ταξιδιώτες που χαρακτηρίζονται ως συντηρητικοί, πραγματοποιώντας διακοπές χωρίς να τις συζητήσουν με άλλους ανθρώπους και σπαταλώντας ελάχιστο χρόνο για να τις σχεδιάσουν. 4. Οι τουρίστες που κάνουν διακοπές με τη μορφή των μικρών ομάδων (vacationers), είναι εκείνοι που ανήκουν στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα με χαμηλά εισοδήματα, όντας δραστήριοι και ξοδεύοντας πολύ χρόνο στο σχεδιασμό και προγραμματισμό των διακοπών τους. 5. Οι μετριοπαθείς τουρίστες (moderate tourists), είναι η τελευταία κατηγορία τουριστών των Perreault, Dorden και Dorden που χαρακτηρίζονται από υψηλή προδιάθεση για πραγματοποίηση ταξιδιών, αδιαφορώντας για τον τουρισμό του Σαββατοκύριακου ή για την ύπαρξη αθλητικών δραστηριοτήτων (σπορ). Η American Express Europe Ltd πραγματοποίησε μια έρευνα το 1983 με επίκεντρο τους Αμερικάνους και τις συνήθειες τους αναφορικά με τα ταξίδια τους στην Ευρώπη ώστε να τμηματοποιήσει την εν λόγω τουριστική αγορά με βάση την ταξιδιωτική τους συμπεριφορά και τα κίνητρα τους, καταλήγοντας στις ακόλουθες στάσεις: «Τουρίστες παρατηρητές» που αποτελούν την πρώτη κατηγορία και είναι άτομα που επιθυμούν να ταξιδέψουν σε όσα περισσότερα μέρη μπορούν ανακαλύπτοντας όσο το δυνατόν περισσότερα πράγματα και πολιτισμούς. Η τουριστική βιομηχανία οφείλει να στηρίξει και να βοηθήσει αυτή την ομάδα των ταξιδιωτών ώστε να υπερνικηθεί ο φόβος που υπάρχει πολλές φορές για το άγνωστο και μη οικείο. «Φιλόδοξους εξερευνητές» που απαρτίζουν τη δεύτερη ομάδα τουριστών και στην οποία ανήκουν άτομα που θέλουν να είναι ανεξάρτητα και να κινούνται αυτόνομα κατά τη διάρκεια των διακοπών τους αλλά ταυτόχρονα επιθυμούν την ύπαρξη ενός πλαισίου του ταξιδιού τους που θα τους διασφαλίσει την ομαλή εξέλιξη του ταξιδιού τους και την επιβίωση τους σε περίπτωση αντιμετώπισης δυσκολιών ή προβλημάτων. «Έμπειρους ταξιδιώτες» που είναι και η τελευταία κατηγορία και η οποία αποτελείται από τουρίστες που έχουν όχι μόνο την αυτοπεποίθηση αλλά και την εμπειρία για να ταξιδεύουν πραγματικά ανεξάρτητα. Η έρευνα της American Express Europe Ltd (1983) σε μια βαθύτερη ανάλυση της, παρέχει και τις ομάδες των ταξιδιωτών που είναι ιδιαίτερα ελκυστικά για την τουριστική βιομηχανία και συγκεκριμένα: «Οι ταξιδιώτες ειδικών ενδιαφερόντων», οι οποίοι συνδέουν το ταξίδι που έχουν επιλέξει να πραγματοποιήσουν με κάποιο ειδικό τους ενδιαφέρον και επιθυμούν να ωφεληθούν όσο το δυνατόν περισσότερο από τις ταξιδιωτικές τους εμπειρίες. 29

30 «Οι λάτρεις της περιπέτειας», οι οποίοι συνήθως είναι νέοι και ταξιδεύουν συχνά ώστε να γνωρίσουν και να βιώσουν νέους πολιτισμούς, κουλτούρες και εμπειρίες. «Οι επιλεκτικοί», οι οποίοι ως επί το πλείστον ανήκουν σε υψηλά κοινωνικά στρώματα, ταξιδεύουν όλο το χρόνο και επιλέγουν να επισκεφτούν ευρωπαϊκές τουριστικές αγορές που δεν είναι οι κλασσικοί και συνηθισμένοι προορισμοί. «Οι γκρίζοι Πάνθηρες», οι οποίοι είναι οι ευκατάστατοι συνταξιούχοι που έχουν όχι μόνο τον χρόνο αλλά και την οικονομική δυνατότητα να ταξιδεύον όλο το χρόνο πραγματοποιώντας μακροχρόνιες διακοπές στην Ευρώπη. «Οι συνεχιστές», που είναι οι ταξιδιώτες που επισκέπτονται κάποιον τουριστικό προορισμό για επαγγελματικούς λόγους και αποφασίζουν να παρατείνουν την παραμονή τους εκεί ώστε να πραγματοποιήσουν παράλληλα ολιγοήμερες διακοπές. «Η ελίτ», που αποτελείται από άτομα με υψηλό εισόδημα που αναζητούν την επιβεβαίωση της κοινωνικής τους θέσης και γι αυτό επισκέπτονται μακρινούς τουριστικούς προορισμούς ή «in» μέρη λόγω του ότι εκεί συχνάζουν είτε μέλη διαφόρων βασιλικών οικογενειών ή διασημότητες. «Οι τυχοδιώκτες», οι οποίοι είναι ένα είδος εξερευνητών καθώς αποτελούν μοναχικούς ταξιδιώτες που επιθυμούν και είναι προετοιμασμένοι να ζήσουν και σε δύσκολες συνθήκες στα πλαίσια της επίσκεψης τους σε μια περιοχή (π.χ. Θιβέτ). «Οι λάτρεις της ποιότητας», που αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα της τουριστικής αγοράς επιλέγοντας όχι μόνο τα οργανωμένα αλλά και τα ανεξάρτητα ταξίδια ώστε να μένουν σε ξενοδοχεία καλής ποιότητας αναζητώντας την άνεση και την ασφάλεια και να έχουν ξεναγούς κατά τις εκδρομές τους και τις επισκέψεις τους σε διάφορα ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία. «Οι λάτρεις του ειδικού», που είναι οι ταξιδιώτες που έχουν κάποια ειδικά ενδιαφέροντα και επιθυμούν να ασχοληθούν με αυτά ακόμα και στις διακοπές τους, περιλαμβάνοντας λάτρεις των σιδηροδρόμων ως και ζωγράφους και αγγειοπλάστες. «Οι άνθρωποι της δράσης», είναι οι ταξιδιώτες που επιλέγουν τον τουρισμό άθλησης και διαφόρων δραστηριοτήτων π.χ. τένις, γκολφ, κανό, ποδηλασία σκι κλπ. «Οι λάτρεις των φτηνών διακοπών», που αποτελούνται από τουρίστες που αναζητούν να βρουν τις ευκαιρίες επιλέγοντας τους φθηνότερους προορισμούς μέσα στο πλαίσιο των οργανωμένων ταξιδιών. Ο Dalen (1986) πραγματοποίησε μια κοινωνιολογική έρευνα στη Νορβηγία εξετάζοντας τις στάσεις, τις πεποιθήσεις και τις επιδιώξεις ζωής των τουριστών, παρουσιάζοντας τις ακόλουθες ομάδες ταξιδιωτών: Τους μοντέρνους υλιστές (modern materialists), οι οποίο κινητοποιούνται κυρίως από την απόλαυση και την ευχαρίστηση, αρέσκονται στα πάρτι και επιθυμούν να αποκτήσουν «μαύρισμα» έτσι ώστε με την επιστροφή στην πατρίδα τους να εντυπωσιάσουν τους συνανθρώπους τους. 30

31 Τους μοντέρνους ιδεαλιστές (modern idealists), που αποφεύγουν τον μαζικό τουρισμό και τα προγραμματισμένα δρομολόγια αφού επιζητούν τον ενθουσιασμό, την ψυχαγωγία και την καλοπέραση. Τους παραδοσιακούς ιδεαλιστές (traditional idealists), που αναζητούν τόσο την ποιότητα, την πολιτιστική κληρονομιά, την κουλτούρα αλλά και γνωστούς τουριστικούς προορισμούς, την ειρήνη και την ασφάλεια. Τους παραδοσιακούς υλιστές (traditional materialists), οι οποίοι σπαταλούν χρόνο ώστε να ανακαλύψουν ειδικές προσφορές και χαμηλές τιμές ανησυχώντας, παράλληλα, για την προσωπική τους ασφάλεια. Το 1989 η American Express News Release πραγματοποίησε μια στατιστική έρευνα σε άτομα στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Ιαπωνία, στη Δυτική Γερμανία και στις ΗΠΑ, προτείνοντας τις ακόλουθες πέντε ομάδες τουριστών: 1. Οι περιπετειώδεις (adventurous) τύποι τουριστών, που έχουν αυτοπεποίθηση και επιθυμούν την αυτονομία και την ανεξαρτησία τους ώστε να δοκιμάσουν νέες δραστηριότητες. 2. Οι τύποι τουριστών που ανησυχούν (worriers) για τα πάντα, καθώς έχουν το άγχος του ταξιδιού και των λεπτομερειών του καθώς επίσης και για την ασφάλεια κατά τη διάρκεια του. 3. Οι ονειροπόλοι τουρίστες (dreamers), οι οποίοι αρέσκονται όχι μόνο στη ιδέα του ταξιδιού αλλά και στο να συζητούν και να μεταφέρουν τις ταξιδιωτικές τους εμπειρίες για διαφορετικούς προορισμούς. 4. Οι τύποι τουριστών που κάνουν οικονομία (economizers), καθώς επιθυμούν να κάνουν τις διακοπές τους στη χαμηλότερη δυνατή τιμή αντιμετωπίζοντας το ταξίδι ως ευκαιρία χαλάρωσης και δραπέτευσης από τη ρουτίνα της καθημερινότητας και όχι σαν ένα ειδικό κομμάτι της ζωής τους. 5. Οι τύποι τουριστών που παραδίνονται στις απολαύσεις (indulgers), καθώς αναζητούν τις ανέσεις και τις περιποιήσεις κατά τη διάρκεια των διακοπών τους. Συμπερασματικά από όλα τα παραπάνω πιστεύετε πως ο διεθνής τουρισμός έχει ακόμη πολλά βήματα να εκπληρώσει ώστε να επιτευχθεί η άσκηση του δικαιώματος διακοπών που αποτελεί πλέον πανανθρώπινη αξία με τρόπο ελεύθερο. Όλες οι κοινωνικές επιστήμες και ιδιαίτερα η ψυχολογία και η κοινωνιολογία του τουρισμού έχουν ξεχωριστό και ουσιαστικό ρόλο. Κάθε τουρίστας όμως επισκέπτεται και για διαφορετικό σκοπό τον προορισμό που επιλέγει. Ειδικότερα στην Ελλάδα παρατηρούνται πολλές διαφορές λόγω της πολυπολιτισμικής προέλευσης τους. Οι Αμερικανοί είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι από τα παρδαλά πουκάμισα, καλοπροαίρετοι κι ευγενικοί, θεωρούν την Ελλάδα κάτι σαν τη Χαβάη, εξωτικό προορισμό. Ήλιος και θάλασσα, τζατζίκι, σουβλάκι, συρτάκι είναι τα αγαπημένα τους, ενώ καλό είναι να μη λείπουν από το τραπέζι τους οι ελιές Καλαμών. Γενικά 31

32 συγκρατημένοι, ξέρουν ότι η Ελλάδα έχει ιστορικά μνημεία και θέλουν να τα επισκεφθούν. Για τους κινέζους η λέξη κουλτούρα είναι η πρώτη λέξη που τους χαρακτηρίζει, οι οποίοι θέλουν να βρίσκονται σε παραλιακά μέρη, αλλά να μην κάνουν μπάνιο. Ομπρέλα, καπελάκι και σκιά για τους Κινέζους είναι ο ιδανικός τρόπος απόλαυσης των ελληνικών διακοπών. Ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τον ελληνικό πολιτισμό, το φυσικό περιβάλλον και τους ενοχλεί η ταλαιπωρία με τη βίζα, αφού σ άλλες ευρωπαϊκές χώρες βγάζουν πιο γρήγορα. Οι Κινέζοι τρώνε πάρα πολύ τα θαλασσινά, χταπόδια, καλαμαράκια κ.ά., κι έχουν αδυναμία στα λευκά κρασιά της χώρας μας. Στους Ιάπωνες δώσε μια φωτογραφική μηχανή για να κρατήσουν αναμνηστικές φωτογραφίες από κάθε σημαντικό μνημείο που είδαν. Η Αθήνα και ειδικά η Ακρόπολη, οι Δελφοί είναι πόλοι έλξης Ιαπώνων τουριστών, που ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό μας. Η ελληνική μουσική και γενικά τα μπουζούκια αρέσουν στους Ισραηλινούς. Αρέσκονται στα παζάρια και δεν αγοράζουν κάτι αν δεν το παζαρέψουν. Τόσο η ελληνική όσο και γενικά οι τοπικές κουζίνες είναι στα ενδιαφέροντά τους. Κάνουν μπάνιο, αλλά δεν το προτιμούν ιδιαίτερα. Δύσκολα ξανάρχεται ένας τουρίστας απ το Ισραήλ, διότι πάντα αναζητά να δει έναν καινούργιο προορισμό. Οι Σαουδάραβες αναζητούν την πολυτέλεια, νοικιάζουν σουίτες και δεν διστάζουν να ξοδέψουν. Δεν είναι οι πιο εύκολοι πελάτες, αλλά είναι γαλαντόμοι, έχουν αδυναμία στις σπεσιαλιτέ, στο ελληνικό αρνάκι, σε αστακούς, γαρίδες, καραβίδες και γενικά σε μεγάλα ψάρια. Πιο ψηλά στην ατζέντα των Τούρκων το φαγητό, τα ψώνια και η καλή διασκέδαση. Αποζητούν τη βραδινή διασκέδαση, τους αρέσει το ελληνικό ούζο, το γιαούρτι, τοπικά τυριά, όπως το λαδοτύρι, σαγανάκια, και τα ψάρια. Στα νησιά του Αιγαίου, όταν έρχονται, τρελαίνονται για γεμιστά, σφουγγάτα, τοπικές τυρόπιτες, θαλασσινά, κρέας. Συχνά οι Τούρκοι επιχειρηματίες έρχονται «σκαφάτοι» και πηγαίνουν σε πεντάστερα ξενοδοχεία, στην Αλεξανδρούπολη, στη Θεσσαλονίκη, σε νησιά του Αιγαίου, στην Κρήτη, στα Δωδεκάνησα τα τιμούν ιδιαίτερα. Οι Βρετανοί και κυρίως η νεολαία προτιμά νυχτερινή διασκέδαση και κατά καιρούς παρατηρούνται άσχημες καταστάσεις. Οι χαμηλής εισοδηματικής στάθμης Βρετανοί ζητούν ήλιο, θάλασσα και σουβλάκι, ενώ οι εύποροι απολαμβάνουν την πολυτέλεια, ακριβό ξενοδοχείο, spa, ενοικίαση σκάφους και καλό φαγητό. Οι Γάλλοι Λάτρεις της καλής κουζίνας, αναζητούν την κρητική ή την ελληνική διατροφή. Κοχλιοί μπουμπουριστοί με δεντρολίβανο, αρνάκι στο φούρνο, χόρτα είναι απολαυστικά εδέσματα για τους Γάλλους, που αρέσκονται σε λαχανικά, όσπρια, γαλακτοκομικά, ενώ τρελαίνονται και για τη γλιστρίδα! Γερμανοί Αυστριακοί πειθαρχημένοι, πάντα με τους κανόνες, δεν λένε όχι στην παγωμένη μπίρα, στις ποικιλίες τυριών και κρέατος. Πιο αθλητικοί τύποι, εκτιμούν το καλό φαγητό, αλλά μην τους τάξεις, γιατί γυρίζει μπούμερανγκ. Ξοδεύουν, αν και όχι όπως παλιά, προτιμούν παραλίες με αμμουδιές, χωρίς μελτέμια κι αέρηδες. Επισκέπτονται αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, ενώ αναζητούν ξενοδοχεία με 32

33 δραστηριότητες για τα παιδιά τους ή χώρους αναψυχής για παιδιά. Μπίρα ελληνική, κρασί ελληνικό, ούζο, τσικουδιά τα απολαμβάνουν. Οι Γερμανοί είναι οι πελάτες που όταν περάσουν ωραία σ έναν προορισμό έρχονται ξανά και ξανά κι είναι σταθερά οι καλύτεροι πελάτες της Ελλάδας. Οι Αυστριακοί τουρίστες έχουν παρόμοια συμπεριφορά και απαιτήσεις με τους Γερμανούς. Οι Ιταλοί προτιμούν ζυμαρικά, ριζότο, έχουν μεγαλύτερη έφεση στην πολυτέλεια, είναι πιο απείθαρχοι κι έχουν πιο χαλαρό ωράριο. Αρέσκονται στις παραλίες και στις πισίνες. Καλό κρέας και καλό ψάρι τα εκτιμούν δεόντως, ενώ αναζητούν και θαλασσινά, γαρίδες κ.ά. Οι πιο πολλοί κοιτούν τη Δυτική Ελλάδα, λόγω και της εύκολης πρόσβασης. Σύβοτα, Πέρδικα Θεσπρωτίας, Πάργα, Κέρκυρα κ.ά., ενώ υπάρχουν και οι «σκαφάτοι» Ιταλοί. Το ενδιαφέρον των Ρώσσων για την Ελλάδα είναι σημαντικό λόγω ήλιου και θάλασσας, ενώ πόλος έλξη τουριστών είναι τα θρησκευτικά μνημεία της ορθόδοξης παράδοσης: Άγιον Ορος, Μετέωρα, Πάτμος κ.ά. Στην αρχή έρχονταν Ρώσοι υψηλού εισοδηματικού βαλαντίου. Πλέον υπάρχει μαζικοποίηση του τουρισμού κι έρχονται και μεσαία στρώματα. Περιπετειώδεις, αναζητούν νέες εμπειρίες, αγοράζουν αναμνηστικά για γνωστούς και φίλους, ενώ οι γυναίκες στις αποσκευές τους στο γυρισμό συνήθως έχουν αγοράσει ελληνικές γούνες. Προτιμούν γεύσεις της πατρίδας τους, αλλά όταν βρεθούν στην Ελλάδα γεύονται θαλασσινά και ψάρια: γαρίδες, αστακούς. Είναι τουρίστες τού «all inclusive» κι αρέσκονται στα spa. Κατά την επιστροφή τους αγοράζουν κατά κανόνα ελαιόλαδο! Σκανδιναβοί (Δανοί, Νορβηγοί, Σουηδοί, Φινλανδοί) τουρίστες που έρχονται συνήθως οικογενειακώς στην Ελλάδα. Ευγενικοί, υψηλότερου οικονομικού βαλαντίου τουρίστες. Πραγματοποιούν επισκέψεις σε μνημεία, θέλουν το διαφορετικό και το δίπτυχο «ήλιος και θάλασσα» είναι οι πιο σημαντικοί λόγοι για να έρθουν στη χώρα μας, ενώ αρέσκονται και στη νυχτερινή ζωή. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΚΙΝΗΤΡΑ 2.1 Η έννοια του κινήτρου :(κίνητρο: 1.ο λόγος που κάνει κάποιος μια συγκεκριμένη ενέργεια. 2. κάτι που δημιουργεί θετικό κλίμα ή παρέχει σε κάποιον θετικούς λόγους για να κάνει μια ορισμένη ενέργεια)(wikipedia) Τον όρο "κίνητρο" τον συναντάμε περίπου το 1930, τον βρίσκουμε σχεδόν σε όλους τους τομείς που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά να αντικαθιστά τους όρους ανάγκη, επιθυμία σε τομείς όπως η οικονομία, η παιδαγωγική, η πολιτική οι τέχνες κ.λ.π. 33

34 Σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξης, κίνητρο είναι οτιδήποτε υποκινεί, κινεί, ωθεί, ή παρασύρει σε δράση το άτομο. Ως κίνητρα ορίζονται παράγοντες εσωτερικοί ή εξωτερικοί που ανεβάζουν το επίπεδο δραστηριοποίησης του ανθρώπινου οργανισμού και το παρωθούν να πραγματώσει κάποιο σκοπό πού έθεσε. Από τον ορισμό φαίνεται ότι το κίνητρο μπορεί να δημιουργήσει ή να τροποποιήσει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά., ωθώντας ή απωθώντας το άτομο σε ορισμένες πράξεις προκειμένου να φθάσει στους επιθυμητούς στόχους. Τα κίνητρα μπορεί να ωθούν το άτομο από μέσα ή να το έλκουν από έξω. Κίνητρα κατά συνέπεια, είναι τόσο οι εσωτερικές αιτίες συμπεριφοράς, όπως ένστικτα, ανάγκες, ορμές, προθέσεις, επιθυμίες όσο και οι εξωτερικές αιτίες όπως αμοιβές, επιβραβεύσεις, επιδοκιμασίες ή απωθητικοί ερεθισμοί. Τα κίνητρα δεν δημιουργούν κινητικότητα αλλά προσδιορίζουν το επίπεδο δραστηριότητας, αφού τόσο η κινητικότητα όσο και η δραστηριότητα είναι συμφυείς με την ζωή. Ένας δάσκαλος η καθηγητής π.χ. χρησιμοποιεί ορισμένα κίνητρα κατά την διδασκαλία του όχι για να μεταδώσει δραστηριότητα στα παιδιά αλλά για να ανεβάσει το βαθμό της υπάρχουσας δραστηριότητας που δεν βρίσκεται σε ικανοποιητικό βαθμό. Γίνεται επομένως φανερό ότι μεταξύ αναγκών κινήτρων και στόχων υπάρχει μια αλληλεξάρτηση ώστε να δημιουργείται μια αλυσιδωτή αντίδραση, αντίδραση που αρχίζει από μια κατάσταση στέρησης που δημιουργεί επιθυμία, ωθεί το άτομο σε ενέργεια για την εκπλήρωση της επιθυμίας ανάγκης και καταλήγει στην ικανοποίηση της. Τα κίνητρα μπορεί να οφείλονται σε εξωτερικά ερεθίσματα που προέρχονται από εξωτερικούς παράγοντες και σε εσωτερικά ερεθίσματα, τα οποία ονομάζονται συχνά και ενορμήσεις. Επίσης ανάλογα με τη βαρύτητα που τους δίνουμε διακρίνουμε και δύο είδη θεωριών, τη θεωρία των ενορμήσεων και τη θεωρία των εξωτερικών ερεθισμάτων. Για μερικά κίνητρα γίνεται φανερό ότι οι ενορμήσεις και τα εξωτερικά ερεθίσματα αναλόγως παίζουν καθοριστικό ρόλο. Ακόμα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε δυο ευρύτερες ομάδες, των βασικών και δευτερογενών κινήτρων. Τα βασικά κίνητρα συνδέονται με την επιβίωση τους είδους, ενώ τα δευτερογενή συνδέονται κυρίως με το πολιτιστικό περιβάλλον. 2.2Τα κίνητρα των τουριστών Η εξέταση των διαφόρων κινήτρων των τουριστών αποσκοπεί στην ανάλυση τους, εφόσον αποτελούν τη βάση του τουριστικού φαινομένου, την «ενεργοποιώ δύναμη» που θέτει σε κίνηση και λειτουργία την τουριστική δραστηριότητα. Κατά κανόνα, η ανάλυση της υποκίνησης στο τουριστικό πεδίο βασίζεται στις γενικές θεωρίες, δηλαδή στις ψυχολογικές θεωρίες οι οποίες έχουν αναπτυχθεί μέσα σε άλλα πλαίσια και ερευνητικά πεδία. Παρά την πληθώρα των ερευνών και μελετών αναφορικά με τα τουριστικά κίνητρα, θα μπορούσαμε να διαπιστώσουμε ότι δεν υφίσταται ένα κοινά αποδεκτό αναλυτικό πλαίσιο και η ανάλυση βασίζεται κυρίως στην προσέγγιση της περιεκτικής θεωρίας, δηλαδή στη μελέτη υποκίνησης, όπως αυτή έχει προσδιοριστεί από τη θεωρία των αναγκών του Maslow. 34

35 Η βασική έννοια των περισσοτέρων θεωριών υποκίνησης είναι εκείνη της ανάγκης, η οποία χαρακτηρίζεται ως μία ενεργοποιός δύναμη που κινητοποιεί τη συμπεριφορά. Τα κίνητρα θέτουν σε λειτουργία τη συμπεριφορά και χρησιμεύουν στην καθοδήγησή της προς ενέργειες, οι οποίες θα επιφέρουν συγκεκριμένα αποτελέσματα. Τα επιθυμητά αποτελέσματα βασίζονται συχνά στις προσωπικές ανάγκες και επιδιώξεις. Η ιεραρχία των αναγκών του Maslow, η οποία έχει αναπτυχθεί στο πεδίο της κλινικής ψυχολογίας είναι εκείνη η οποία χρησιμοποιείται περισσότερο για να επεξηγηθεί η ανθρώπινη συμπεριφορά προσανατολισμένη προς τις ανάγκες. Η θεωρία λοιπόν αυτή υφίστανται πέντε επίπεδα ανθρωπίνων αναγκών, σε ιεραρχική σειρά: Φυσιολογικές Ασφάλειας Αγάπης Εκτίμησης και αυτοεκτίμησης Αυτοεκπλήρωσης ή ολοκλήρωσης. Μόλις οι ανάγκες ενός επιπέδου ικανοποιηθούν, το άτομο θα προχωρήσει στο επόμενο επίπεδο. Κρίνουμε σκόπιμο να υπογραμμίσουμε ότι οι τουριστικές υπηρεσίες και προϊόντα μπορούν να ικανοποιήσουν ανάγκες και επιδιώξεις και στα πέντε ιεραρχημένα επίπεδα. Επομένως σύμφωνα με τον Maslow υπάρχει μία ιεράρχηση και στις ανάγκες που οδηγούν στην επιλογή ενός ταξιδιού. Η ιεραρχία αυτή ξεκινάει με την επιλογή ταξιδιού για διακοπές, έπειτα για λόγους υγείας, στην συνέχεια για επαγγελματικούς λόγους, ακόμα και για θρησκευτικούς. Ακολουθεί η επιθυμία για ταξίδι εκπαιδευτικού σκοπού, όπως και η επίσκεψη συγγενών και φίλων. Οι τελευταίοι λόγοι βάση των οποίων γίνεται η επιλογή είναι για οικονομικά οφέλη και για διάφορα αθλήματα και δραστηριότητες. Ο κύριος λόγος της ευρείας αποδοχής της θεωρίας του Maslow είναι πιθανότατα η απλότητά της. Ωστόσο, η θεωρία εμφανίζει ορισμένες σημαντικές αδυναμίες: Ο ίδιος ο Maslow, σε μία μεταγενέστερη έρευνα, υπογραμμίζει ότι δεν είναι απαραίτητο για ένα άτομο να ικανοποιήσει απόλυτα τις ανάγκες του ενός επιπέδου για να προχωρήσει στο επόμενο. Κατά συνέπεια, τα άτομα μπορούν να είναι μερικώς ικανοποιημένα και μερικώς ανικανοποίητα ταυτόχρονα και σε όλα τα επίπεδα της ιεραρχίας. Στη θεωρία του Maslow δεν περιλαμβάνονται ορισμένες σημαντικές ανάγκες, πιθανότατα διότι δεν είναι συμβατές και δεν μπορούσαν να ενσωματωθούν στο ιεραρχικό πλαίσιο. Αυτές οι ανάγκες είναι η κυριαρχία, η εξουσία, η επιθετικότητα, το παιχνίδι, κλπ. Οι ανάγκες αυτές έχουν ενσωματωθεί σε ένα πλαίσιο ταξινόμησης που έχει οροθετηθεί από τον H. Murray. Μετά από μία εκτενή έρευνα, ο Murray έχει προσδιορίσει ένα σύνολο 14 φυσιολογικών και 30 ψυχολογικών αναγκών, τις οποίες ταξινόμησε σε δύο κύριες κατηγορίες. Από την οπτική γωνία της τουριστικής υποκίνησης, η ταξινόμηση αυτή παρέχει ένα πλαίσιο πολύ πιο ολοκληρωμένο των ανθρωπίνων αναγκών, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των τουριστών. Στην περίπτωση της κάθε ανάγκης, είναι πιθανό να προσδιορίσουμε παράγοντες οι οποίοι θα μπορούσαν να επηρεάσουν ένα δυνητικό τουρίστα να προτιμήσει ή να αποφύγει ένα συγκεκριμένο τουριστικό ταξίδι. Κατ αυτό τον τρόπο, η θεωρία των 35

36 αναγκών του Murray θα μπορούσε να αποτελέσει ένα σημείο εκκίνησης πιο ικανοποιητικό από την ιεραρχία των αναγκών του Maslow - στη διερεύνηση των επιδιώξεων οι οποίες τείνουν να ικανοποιούνται από τα τουριστικά ταξίδια. Το εκπαιδευτικό ίδρυμα Westvlaams Ekonomisch Studiebureau (1986) πραγματοποίησε μια στατιστική έρευνα σε Βέλγους τουρίστες προκειμένου να αναγνωρίσει τα κίνητρα που τους οδηγούν στον τουρισμό, καταλήγοντας στους ακόλουθους επτά τύπους τουριστών: Τους δραστήριους τύπους τουριστών που αγαπούν τη θάλασσα (active sea lovers) και επιθυμούν να πραγματοποιήσουν τις διακοπές τους σε διάφορες αμμώδεις παραλίες. Τον τύπο του τουρίστα που έχει το νου του να κάνει επαφές (contact minded holiday), ο οποίος αναζητά τη δημιουργία φιλιών κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του καθώς επίσης και την φιλόξενη αντιμετώπιση του από τους ντόπιους κατοίκους. Τους παρατηρητές της φύσης (nature viewers), που επιθυμούν να τους υποδέχονται φιλόξενα οι μόνιμοι κάτοικοι του εκάστοτε τουριστικού προορισμού. Αυτούς που αναζητούν την ξεκούραση (rest-seekers) κατά τη διάρκεια των διακοπών του και την ευκαιρία να χαλαρώσουν (anti-stress). Τους εξερευνητές (discovers), οι οποίοι επιλέγουν τον πολιτιστικό τουρισμό συνδυάζοντας τον με κάποιο μικρό βαθμό περιπέτειας και επαφής με τους κατοίκους που έχουν διαφορετικά ήθη και έθιμα. Τους οικογενειάρχες τουρίστες (family- orientated tourists), οι οποίοι κάνουν διακοπές με την οικογένεια τους προτιμώντας περιοχές με ήλιο και θάλασσα που περιλαμβάνουν δραστηριότητες φιλικές προς τα παιδιά. Τους τουρίστες που επιθυμούν να κρατούν τις παραδόσεις (traditionalists), οι οποίοι επιλέγουν οικείους προορισμούς και γνωστές μορφές διακοπών καθώς αρέσκονται στην ασφάλεια και στην αποφυγή των εκπλήξεων. Με το φαινόμενο των κινήτρων έχουν ασχοληθεί και έχουν διατυπώσει τις δικές του θεωρίες και άλλοι ερευνητές όπως ο Krippendorf (1967) που απαριθμεί τα κίνητρα αυτά, ο Gee et al. που διαμορφώνει την θεωρία του με βάση τους ψυχολογικούς παράγοντες και ο Τσάρτας που κάνει εκτενή αναφορά στα κίνητρα. Τα κίνητρα κατά τον Knippendorf είναι τα εξής: Να χαλαρώσει Να ξεφύγει από την καθημερινότητα Να ανακτήσει τις δυνάμεις του Να αποκτήσει εμπειρίες στη φύση Να περάσει χρόνο με τους συνταξιδιώτες του Να τρώει καλά Να περάσει καλά και να διασκεδάσει Να κάνει ότι ο ίδιος επιθυμεί, να είναι ελεύθερος Να αποκτήσει πολλές και διαφορετικές εμπειρίες Να δει καινούρια πράγματα και να ζήσει κάτι εντελώς διαφορετικό 36

37 Να ξεφύγει από το μολυσμένο περιβάλλον, πηγαίνοντας σε μέρη με καθαρότερο αέρα και νερό Να ασκηθεί/γυμναστεί κάνοντας διάφορες δραστηριότητες και παιχνίδια Να επισκεφτεί άλλες χώρες και, γενικότερα, τον κόσμο Να ξεκουραστεί και να μην κάνει τίποτα Να κάνει καινούριους φίλους Να κάνει πράγματα για την προσωπική του ομορφιά Να ταξιδέψει πολύ και να μετακινείται Να διευρύνει τους ορίζοντες του και να αποκτήσει γνώσεις Να κυνηγήσει τα ενδιαφέροντα του Να κάνει πράγματα για την υγεία του εμποδίζοντας την εμφάνιση ασθενειών Να ανανεώσει παλιές αναμνήσεις Να δει φίλους και συγγενείς Να έχει χρόνο για προσωπική ενδοσκόπηση και σκέψη Να κάνει σπορ και να αθληθεί ώστε να είναι σε φόρμα Να κάνει ταξίδια εξερεύνησης, να διακινδυνεύσει ώστε να ζήσει κάτι διαφορετικό από τα συνηθισμένα Να έχει χρόνο για τα χόμπι του. Ο Gee et al. στη θεωρία το υποστηρίζει πως οι ψυχολογικοί παράγοντες περιλαμβάνουν την πολιτιστική εμπειρία, τις προσωπικές αξίες, την κοινωνική επαφή και τις κοινωνικές τάσεις. Η πολιτιστική εμπειρία που τροφοδοτείται από την ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει άλλους πολιτισμούς, τόπους και τρόπους ζωής. Τον ελεύθερο χρόνο και τη διαφυγή από την καθημερινότητα που ικανοποιούν τις ανάγκες του ανθρώπου για ανεξαρτησία, απελευθέρωση από την καταπίεση και τις έμμονες ιδέες του και την κατανόηση, την επικοινωνίας και γενικότερα τις σχέσεις με τους άλλους συνανθρώπους. Οι προσωπικές αξίες που αποτελούν ένα από τα σπουδαιότερα κίνητρα πραγματοποίησης ταξιδιών. Η κοινωνική επαφή που είναι ιδιαιτέρως σημαντική στις μέρες μας δεδομένης τόσο της καθημερινότητας και του έντονου τρόπου ζωής όσο και του ότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό όν και έχει ανάγκη την επικοινωνία του με άλλους ανθρώπους. Τις κοινωνικές τάσεις που εκφράζουν πολλές φορές την ανάγκη του ανθρώπου για κοινωνική επίδειξη προβαίνοντας σε φαινόμενα κοινωνικού μιμητισμού και συμμόρφωσης με τις τάσεις της κοινωνίας ως προς τους in τουριστικούς προορισμούς ή αυτούς που θα τον βοηθήσουν να συναναστραφεί με άτομα των ανωτέρων κοινωνικών τάξεων Ο Τσάρτας αναφέρεται σε πολλά κίνητρα όπως: τα κίνητρα που αποτελούν βασικές αιτίες για τις οποίες πραγματοποιείται το ταξίδι, δηλαδή για ταξίδια κινήτρων (π.χ. καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, αθλητικές διοργανώσεις, πολιτιστικές ανταλλαγές κλπ.) τα κίνητρα που αναδεικνύουν τον εκπαιδευτικό-πολιτιστικό χαρακτήρα του τουρισμού, τα κίνητρα που συμβαδίζουν με τη θεσμική, οργανωτική και κοινωνική εμπέδωση του τουρισμού διακοπών στις σύγχρονες κοινωνίες και αναφέρονται σε ένα θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο για τους εργαζόμενους που πλέον 37

38 προσπαθούν να συμβαδίσουν με τα κοινωνικά και καταναλωτικά πρότυπα των τελευταίων δεκαετιών. τα κίνητρα που είναι συνυφασμένα με την τάση φυγής που χαρακτηρίζει τον σύγχρονο άνθρωπο δεδομένων των ψυχολογικών πιέσεων και του άγχους που βιώνει το άτομο όχι μόνο στο εργασιακό του περιβάλλον αλλά στο ευρύτερο κοινωνικό και αναζητά μέσω του ταξιδιού να ξεφύγει από τη ρουτίνα της καθημερινότητας και να ανακτήσει τις δυνάμεις του, τα κίνητρα που συνδέονται με τον θρησκευτικό φρόνημα των ατόμων καθώς επίσης και την ανάγκη επαναξιολόγησης των επιλογών του, που περιλαμβάνει την πραγματοποίηση των τουριστικών ταξιδιών προκειμένου να μεταβούν σε κάποιο θρησκευτικό τόπο τα κίνητρα που αναφέρονται στην κοινωνική άνοδο και στο γόητρο, καθώς η πραγματοποίηση ενός τουριστικού ταξιδιού αποτελεί πολλές φορές σύμβολο υψηλής κοινωνικής θέσης και εισοδήματος και ενισχύει τις τάσεις μίμησης των μεσαίων και κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων που ταξιδεύουν για να είναι σύμφωνοι με τα καταναλωτικά και κοινωνικά πρότυπα. τα κίνητρα που βασίζονται στην υποκειμενική εκτίμηση για την επιλογή μιας συγκεκριμένης επιλογής σε σχέση με διάφορες άλλες, καθώς υπάρχουν τουριστικοί προορισμοί που επιλέγονται από τους ταξιδιώτες λόγω συγκεκριμένων υποκειμενικών κοινωνικοψυχολογικών παραγόντων που δημιουργούν ένα ιδιαίτερο βάρος στο ταξίδι αυτό τα κίνητρα που συνδέονται με τη φαντασία και τη νοσταλγία του τουρίστα, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επιλογή του ταξιδιού που υποκινείται συνήθως από τα διάφορα κοινωνικά και καταναλωτικά πρότυπα, τα κίνητρα που συσχετίζουν το τουριστικό ταξίδι με το παιχνίδι, έτσι ώστε να ικανοποιηθεί μία από τις βασικές ανάγκες του ατόμου, δηλαδή του παιχνιδιού. Ένας αριθμός ερευνών και μελετών υποστηρίζει την άποψη ότι η καταναλωτική συμπεριφορά στο πεδίο του τουρισμού είναι προσανατολισμένη προς το στόχο. Επίσης, τα κίνητρα επηρεάζουν τη φύση και τον όγκο της αναγκαίας πληροφόρησης, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο η πληροφόρηση αυτή θα χρησιμοποιηθεί στοχεύοντας στην πιο κατάλληλη επιλογή ταξιδιού, δηλαδή την επιλογή εκείνη που προσφέρει τις περισσότερες πιθανότητες επίτευξης του επιθυμητού αποτελέσματος. Κάποιοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι υφίστανται πολλά κίνητρα και μία διασύνδεση μεταξύ των πρωτευόντων και των δευτερευόντων κινήτρων. Σ αυτό το πλαίσιο μία άλλη χρήσιμη αιτιολόγηση, η οποία συνδέει τις επιδιώξεις με την υποκίνηση, έχει διατυπωθεί από τον G. Kantona, ο οποίος έχει καταλήξει σε τρία συμπεράσματα από μία επισκόπηση ερευνών σχετικών με τη συμπεριφορά προσανατολισμένη προς το στόχο. Αυτά τα συμπεράσματα είναι τα ακόλουθα: Οι επιδιώξεις δεν είναι στατικές και δεν οριοθετούνται οριστικά. Οι επιδιώξεις τείνουν να αυξάνονται με την εκπλήρωσή τους και να μειώνονται με την αποτυχία. Οι επιδιώξεις επηρεάζονται από την επίδοση των άλλων μελών της ομάδας στην οποία ανήκει το άτομο και από εκείνη των ομάδων αναφοράς. 38

39 Η ανάλυση των κινήτρων επεδίωξε να δώσει απαντήσεις σε ζητήματα που σχετίζονται με τους παράγοντες που επηρεάζουν τη διαδικασία λήψης απόφασης για την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού, τα στάδια της διαδικασίας, τις εμπειρίες που αναζητούν να βιώσουν οι τουρίστες. Για αυτό και τα ταξινόμησε στις ακόλουθες κατηγορίες: Κίνητρα που σχετίζονται με τις ειδικές αιτίες πραγματοποίησης του ταξιδιού Η ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας οδήγησε διεθνώς στην κατανομή της εργασίας. Σταδιακά παρουσιάζεται μια αύξηση στα ταξίδια όπου το κίνητρο διαμορφώνεται από τα ειδικά αίτια που προκαλούν τη πραγματοποίηση του ταξιδιού, κυρίως πρόκειται για επαγγελματικούς ή επιστημονικούς λόγους όπου πραγματοποιούνται για συμμετοχή σε συνέδρια κ.α. Εκτός από το ρόλο της οικονομίας επηρέασε και η τεράστια ανάπτυξη της βιομηχανίας του ελεύθερου χρόνου που ενεργοποίησε ποικίλα ταξίδια με ειδικό κίνητρο, όπως αθλητικές εκδηλώσεις κ.α. Κίνητρα που σχετίζονται με τον εκπαιδευτικό - πολιτισμικό ρόλο του τουρισμού Ο τουρισμός αδιαμφισβήτητα συμβάλλει στην ευρύτερη μόρφωση και παιδεία ενός ατόμου. Οι τουρίστες σήμερα πραγματοποιούν ταξίδια περιήγησης με στόχο την απόκτηση εμπειριών και ευρύτερων γνώσεων για τον κόσμο. Οι τουρίστες αυτού του είδους είναι κυρίως νέα άτομα που ταξιδεύουν σε ποικίλες περιοχές προκειμένου να γνωρίσουν και να έρθουν σε επαφή με άλλους τόπους και πολιτισμούς. Επιπροσθέτως πραγματοποιούνται ταξίδια μορφωτικά - πολιτισμικά σε συγκεκριμένες χώρες ή περιοχές που θεωρούνται διεθνή ή τοπικά κέντρα πολιτισμού και εκπαίδευσης. Το κίνητρο είναι απόλυτα πολιτισμικό και πρόκειται για επισκέψεις σε μνημεία παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς όπως η Ακρόπολη και συχνά συνδυάζονται και με εκπαιδευτικούς σκοπούς. Κίνητρα που ακολουθούν τη Θεσμική, Οργανωτική, Κοινωνική εμπέδωση του τουρισμού, σε σχέση με τις διακοπές Τα κίνητρα που αφορούν τις διακοπές ενεργοποιούνται με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές χρόνου, τόπου, διάρκειας και περιορίζονται σε ένα ορισμένο αριθμό επιλογών με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Το πλαίσιο των επιλογών είναι συχνά οριοθετημένο από τα θεσμικά και οργανωτικά χαρακτηριστικά των σύγχρονων κοινωνιών όπως είναι οι οικογένειες με παιδιά σχολικής ηλικίας που πραγματοποιούν τις διακοπές τους όταν δεν υπάρχουν σχολικές υποχρεώσεις. 39

40 Κίνητρα που συνδέονται με τη διάθεση φυγής του σύγχρονου ανθρώπου Όπως είναι κατανοητό το άγχος και οι ψυχολογικές πιέσεις των καθημερινών δραστηριοτήτων ενισχύουν σημαντικά τις τάσεις φυγής του σύγχρονου ανθρώπου. Το ταξίδι αυτό λειτουργεί ως ασφαλιστική δικλείδα, επιτρέποντας στους ανθρώπους να «φύγουν υπό όρους» εφόσον γνωρίζουν πως όταν επιστέψουν θα τους περιμένει η πραγματική ζωή. Όταν το άτομο βρίσκεται στη διαδικασία οργάνωσης του ταξιδιού αυτού νιώθουν να ενισχύεται το αίσθημα φυγής και βλέπουν την διέξοδο από τις ασφυκτικές συγκυριακές πιέσεις. Ουσιαστικά αποτελεί μια μετάβαση από ένα αυστηρά οριοθετημένο και οργανωμένο πλαίσιο σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από την ελευθερία επιλογών και τους χαλαρούς ρυθμούς. Κίνητρα που σχετίζονται με το γόητρο και την κοινωνική άνοδο Η ανάπτυξη του τουρισμού επέτρεψε αφενός σε όλο και μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού να ταξιδεύει και αφετέρου να αυξάνει τον αριθμό ταξιδιών που πραγματοποιεί. Ωστόσο για μικρή ομάδα ατόμων το ταξίδι αποτελεί στοιχείο προβολής του κοινωνικού γοήτρου, ενδεικτικό της ανώτερης εισοδηματικής και κοινωνικής θέσης που κατέχουν. Το φαινόμενο αυτό είναι εντονότερο στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου οι τουρίστες χαρακτηρίζονται από ντόπιους ως πλούσιοι ή πετυχημένοι. Το ταξίδι λοιπόν μπορεί να αποτελέσει δείγμα κοινωνικής ανόδου όταν τα χαρακτηριστικά του διαφοροποιούνται από αυτά των κλασικών ταξιδιών. Κίνητρα που καθορίζονται από την υποκειμενική εκτίμηση της συγκεκριμένης επιλογής μέσα σε μια ομάδα άλλων επιλογών Συχνά το κίνητρο για τη πραγματοποίηση κάποιου ταξιδιού καθορίζεται από υποκειμενικούς κοινωνικό-ψυχολογικούς παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί διαμορφώνουν το ιδιαίτερο βάρος που έχει το εκάστοτε ταξίδι για τον άνθρωπο. Αυτές οι προ-δημιουργημένες επιθυμίες επηρεάζουν τα κίνητρα διαφόρων τύπων ταξιδιών δημιουργώντας μια ομάδα τουριστικών περιοχών που ελκύουν υψηλό ποσοστό τουριστών σε μακροπρόθεσμη βάση. Κίνητρα που σχετίζονται με τη φαντασία και τη νοσταλγία Μια εντελώς διαφορετική ομάδα τύπων ταξιδιού ενεργοποιούνται από το κίνητρο της φαντασίας και της νοσταλγίας. Η φαντασία έχει τη δυνατότητα να 40

41 καθορίζει τα καταναλωτικά πρότυπα του ταξιδιού που διαφέρει από το συνηθισμένα. Ο τουρίστας για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ζει σε έναν άλλο κόσμο, στο κόσμο της νοσταλγίας. Ένα παράδειγμα για τη μορφή αυτή είναι ο τουρισμός που πραγματοποιείται στα θεματικά πάρκα. Οι τουρίστες όταν μεταβαίνουν σε ένα τέτοιο μέρος έχουν τη δυνατότητα να ζήσουν για ένα χρονικό διάστημα τη φαντασιωσή τους. Η συνεχής αναζήτηση του διαφορετικού από τους τουρίστες ενισχύει τα κίνητρα της φαντασίας και της νοσταλγίας. Κίνητρα που σχετίζονται με το ταξίδι ως παιχνίδι Ο τουρίστας αναζητά στο ταξίδι που πραγματοποιεί όσα ακριβώς και ένα παιδί όταν επισκέπτεται την παιδική χαρά, δηλαδή ικανοποίηση, χαλάρωση, ελευθερία κ.α. Όπως και στη προηγούμενη κατηγορία κινήτρων τα θεματικά πάρκα καθώς επίσης και τα ξενοδοχειακά συγκροτήματα παρέχουν υποδομές που θα μπορούσαν να θεωρηθούν η αντίστοιχη παιδική χαρά για τους τουρίστες. Στα πλαίσια του παιχνιδιού λοιπόν οι τουρίστες αναπτύσσουν συχνά διαφορετική κοινωνική, καταναλωτική και ενίοτε ηθική συμπεριφορά που όμως δεν τους χαρακτηρίζει στη «κανονική» τους ζωή. Επιβάλλεται να σημειωθεί και η τυπολογία του τουρισμού κατά τον Τσάρτα, η οποία αναφέρεται σε κοινωνικό-ψυχολογικούς, δημογραφικούς, οικονομικούς και θεσμικό-οργανωτικούς παράγοντες που συμβάλλον στη διαμόρφωση κινήτρων που θα αναλυθούν παρακάτω. Οι κοινωνικό - ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν βασικό ρόλο καθώς το ταξίδι αποτελεί πλέον σύμβολο της κοινωνικής προβολής και ανόδου του ατόμου ενισχύοντας αξίες για τον ταξιδιώτη όπως ο καταναλωτισμός, η κοινωνική θέση που αναδεικνύεται μέσα από την κατανάλωση κλπ. Οι δημογραφικοί παράγοντες καθορίζουν τόσο τα κίνητρα όσο και την επιλογή του ταξιδιού και του τόπου καθώς επίσης και τις δραστηριότητες και τις εμπειρίες που επιθυμούν να αποκομίσουν. Οι οικονομικοί παράγοντες είναι σημαντικοί για τη δημιουργία τύπων των τουριστών καθώς το ύψος των εισοδημάτων κατέχει σπουδαίο ρόλο όχι μόνο στη δυνατότητα πραγματοποίησης ταξιδιών αλλά και στον αριθμό (των ταξιδιών). Οι θεσμικοί οργανωτικοί παράγοντες οι οποίοι αναφέρονται τόσο στη δημιουργία και ανάπτυξη εταιρειών και, γενικότερα, ενός δικτύου που πληροφορεί, προβάλλει, διαφημίζει και παρέχει μια ποικιλία τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών στις αναπτυγμένες χώρες όσο και στο θεσμικό πλαίσιο που υπάρχει πλέον για να προστατέψει και να ενισχύσει τον κοινωνικό ρόλο του τουρίστα καταναλωτή π.χ. τη νομοθεσία που σχετίζεται με το κοινωνικό κράτος (χορήγηση συντάξεων κ.α.) ή την ελευθερία διακίνησης. 41

42 2.3.Η θεωρία της τουριστικής υποκίνησης Αναπτύσσοντας το θέμα των «ωθητικών» και «ελκτικών» παραγόντων συμφωνείται η επίδραση αυτών με την υποκίνηση για ταξίδια. Ακόμη και σήμερα δεν υπάρχει μια ακριβής και κοινά αποδεκτή θεωρία που να εξηγεί την υποκίνηση, για το λόγο αυτό αποτέλεσε και βασικό θέμα ψυχολογικής έρευνας. Αναφορές ως προς το γιατί οι άνθρωποι αποφασίζουν να πραγματοποιήσουν κάποιες σκέψεις, ανήκαν μέχρι και τον 20 ο αιώνα πηγή πολλών φιλοσοφικών σκέψεων και συζητήσεων. Ορισμένοι από τους ερευνητές θεωρούσαν πως η ανθρώπινη συμπεριφορά καθοδηγείται από την αποφυγή του πόνου και την επιδίωξη της ευχαρίστησης. Μια άλλη μερίδα ερευνητών υποστήριζαν πως οι πράξεις που κάνει το άτομο καθορίζονται από τη λογική και ήταν υπεύθυνοι για το ότι έπρατταν, θεωρώντας την έννοια της υποκίνησης μη απαραίτητη. Με το πέρασμα των χρόνων και ύστερα από πολλές έρευνες και θεωρίες κατέληξαν στα δέκα ένστικτα που κατευθύνουν τη συμπεριφορά του ατόμου. 1. Κτητικότητα (acquisition) 2. Κατασκευή (construction) 3. Περιέργεια (curiosity) 4. Φυγή (flight) 5. Κοινωνικότητα (gregariousness) 6. Εριστικότητα (pugnacity) 7. Αναπαραγωγή (reproduction) 8. Αποστροφή (repulsion) 9. Αυτοταπείνωση (self-abasement) 10. Αυτοεπιβεβαίωση (self-assertion) Η θεωρία αυτή προτείνει ότι έμφυτες δυνάμεις ή ένστικτα κατευθύνουν τη συμπεριφορά και διαμορφώνουν κάθε τι που οι άνθρωποι κάνουν, σκέφτονται και αισθάνονται. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή όλα τα παραπάνω κληρονομούνται. Αναλύοντας περαιτέρω τη θεωρία της υποκίνησης των τουριστών για να επιλέξουν ένα προορισμό μπορούμε να πούμε πως οι μελετητές έχουν καταλήξει πως βασικοί παράγοντες ώθησης είναι η διαφυγή από το ανιαρό περιβάλλον, η διερεύνηση και αξιολόγηση του εαυτού, η ανάπαυση, το γόητρο, ο παλιμπαιδισμός, η σύνδεση με φίλους και συγγενείς και τέλος οι κοινωνικές σχέσεις. Παρατηρώντας τους παράγοντες αυτούς ένα συμπέρασμα που μπορεί να ληφθεί είναι πως οι άνθρωποι κατά κύριο λόγο ωθούνται από την τάση για φυγή και καλοπέραση. Οι περισσότερες προσπάθειες ανάλυσης της τουριστικής υποκίνησης προσεγγίζουν το θέμα λαμβάνοντας ως θεωρητικό υπόβαθρο μία περιεκτική θεωρία, και παρά τους περιορισμούς της, αρκετοί ερευνητές δείχνουν επηρεασμένοι από την ιεραρχία των αναγκών του Maslow. Ας εξετάσουμε μερικά παραδείγματα. Οι Mill και Morrison θεωρούν ότι το τουριστικό ταξίδι είναι μια ανάγκη ή επιθυμία προς ικανοποίηση. Οι ανάγκες εκφράζονται σε επιθυμίες. Για παράδειγμα ένα άτομο μπορεί να έχει ανάγκη από τρυφερότητα, αλλά να θέλει να επισκεφθεί τους 42

43 συγγενείς και φίλους του. Σημειώνουν ότι η υποκίνηση επέρχεται όταν ένα άτομο θέλει να ικανοποιήσει μια ανάγκη. Κατά ένα παρόμοιο τρόπο, ο Dann (1969) έχει προσδιορίσει δύο βασικές ανάγκες: την ανομία και την ανάγκη αναγνώρισης και εκτίμησης (anomie και egoenhancement) ως τα βασικότερα κίνητρα της τουριστικής κατανάλωσης, τα οποία μπορούν να ερμηνευτούν σε όρους ιεραρχίας αναγκών του Maslow. Υποστηρίζει ότι η έρευνα σχετικά με τα κίνητρα δεν θέτει πραγματικά το κρίσιμο ερώτημα, το οποίο κατά τη γνώμη του, είναι το εξής: «Για ποιο λόγο τα άτομα ταξιδεύουν;». Ο Dann πιστεύει ότι υφίστανται πρωτίστως δύο κατηγορίες παραγόντων ή φάσεις στη λήψη απόφασης για το τουριστικό ταξίδι. Πρώτα οι ωθητικοί και μετά οι ελκυστικοί παράγοντες (push and pull factors). Οι ωθητικοί παράγοντες είναι εκείνοι οι οποίοι προκαλούν σε ένα άτομο την επιθυμία να ταξιδέψει, δεδομένης της αρχικής επιθυμίας ταξιδιού. «Ελκύουν» ένα άτομο προς ένα τουριστικό προορισμό, εφόσον έχει «ωθηθεί» στην επιθυμία ταξιδιού. Άρα, έπονται της ανάγκης του ταξιδιού. Το ερώτημα για ποιο λόγο τα άτομα ταξιδεύουν αναφέρεται λοιπόν αποκλειστικά στους ωθητικούς παράγοντες. Ο τουρίστας μπορεί να «αποδράσει» σε ένα φαντασιακό κόσμο κατά τη διάρκεια των διακοπών του και να συμπεριφέρεται κατά ένα τρόπο εντελώς διαφορετικό από εκείνο της καθημερινής του ζωής. «Ως προς την ανομία, ο φαντασιακός κόσμος των διακοπών βοηθά να ξεπεραστεί η γκρίζα και μονότονη καθημερινή ζωή, πραγματοποιώντας ικανοποιητικές εμπειρίες. Σε ότι αφορά την ανάγκη αναγνώρισης και εκτίμησης, το τουριστικό ταξίδι προσφέρει στον τουρίστα μια ευκαιρία να τονώσει το εγώ του παριστάνοντας μια ξένη προσωπικότητα.» Ο Crompton συμφωνεί με τον Dann, ως προς την άποψη του σχετικά με τους ωθητικούς και ελκυστικούς παράγοντες. Ωστόσο, έχει προσδιορίσει εννέα κίνητρα, από τα οποία: Τα επτά ταξινομούνται ως κοινωνικό-ψυχολογικά ή ωθητικά κίνητρα: απόδραση από ένα δυσάρεστο περιβάλλον, εξερεύνηση, χαλάρωση, γόητρο, επιστροφή στις ρίζες, σύσφιξη των σχέσεων και διευκόλυνση μίας κοινωνικής διεργασίας. Οι άλλοι δύο παράγοντες χαρακτηρίζονται ως πολιτιστικοί ή παράγοντες έλξης: καινοτομία ή νεωτερισμός και μόρφωση. Οι Mannell και Iso-Ahola έχουν προσδιορίσει δύο κύριες κατηγορίες παραγόντων ώθησης και έλξης, τους οποίους χαρακτηρίζουν ως προσωπικούς και διαπροσωπικούς. Υποστηρίζουν την άποψη ότι τα άτομα υποκινούνται να αναζητήσουν δραστηριότητες ψυχαγωγίας, επιδιώκοντας να αφήσουν πίσω τους τα καθημερινά προσωπικά ή / και διαπροσωπικά προβλήματα. Ταυτόχρονα προσπαθούν να εξασφαλίσουν προσωπικές ή / και διαπροσωπικές ανταμοιβές από την συμμετοχή τους σε αυτές τις δραστηριότητες. Οι προσωπικές ανταμοιβές συνίστανται πρώτιστα στον αυτό-προσδιορισμό, στην αίσθηση της αρμοδιότητας ή του ελέγχου, στην πρόκληση, στην κατανόηση, στην εξερεύνηση και στη χαλάρωση. Οι διαπροσωπικές ανταμοιβές είναι εκείνες που απορρέουν από την κοινωνική επαφή. 43

44 Η ανάλυση της τουριστικής υποκίνησης διαθέτει έναν αριθμό πλεονεκτημάτων: Σε θεωρητικό επίπεδο, συνεισφέρει στην ενσωμάτωση υφιστάμενων εννοιών σχετικών με την τουριστική υποκίνηση σε ένα ενοποιημένο θεωρητικό πλαίσιο. Συνεισφέρει στη διασύνδεση της συγκινησιακής πτυχής της τουριστικής υποκίνησης - οι ανάγκες που προκαλούν την επιθυμία ταξιδιού -με την πτυχή της αντίληψης- τη λήψη από φάσης για ένα τουριστικό ταξίδι και έναν τόπο. Παρομοίως θα μπορούσαμε να ενσωματώσουμε οποιαδήποτε αιτία του τουριστικού ταξιδιού, υποθέτοντας ότι αποτελεί έναν παράγοντα που επηρεάζει την ελκυστικότητα. Επιπρόσθετα, η προσέγγιση θα μπορούσε να προσφέρει ένα μέσο να ξεπεράσουμε το πρόβλημα της διάκρισης ανάμεσα σε παράγοντες ώθησης και έλξης στην τουριστική υποκίνηση. Και οι δύο κατηγορίες παραγόντων περιλαμβάνονται στο ενοποιημένο θεωρητικό πλαίσιο. Παρέχει ένα πλαίσιο ανάλυσης των τουριστικών κινήτρων αντί να προτείνει τους λόγους του ταξιδιού. Οδηγεί στην υπόθεση ότι υφί σταται μια πληθώρα κινήτρων για ταξίδι και ότι αυτά τα κίνητρα μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από άτομο σε άτομο. Η θεωρία θα μπορούσε να αποτελέσει μια τεκμηριωμένη βάση για την έρευνα σχετικά με το ζήτημα των τουριστικών κινήτρων. Θα μπορούσε να είναι χρήσιμη στην ανάλυση των παραγόντων που καθορίζουν τις προτιμήσεις των τουριστών σε σχέση με συγκεκριμένους προορισμούς. Θα μπορούσε κανείς να καθορίσει ένα σύνολο χαρακτηριστικών των διακοπών σχετικά με τους προορισμούς αυτούς και να προσδιορίσει τα στοιχεία-κλειδιά που επηρεάζουν την προτίμηση και την επιλογή των διακοπών. Παρόλα αυτά, η θεωρία είναι ιδιαίτερα σύνθετη. Αυτή η πολυπλοκότητα περιορίζει σημαντικά την ικανότητα της για επακριβή πρόβλεψη της ατομικής συμπεριφοράς. Η αδυναμία αυτή αποτελεί ένα σημαντικό μειονέκτημα της ως επιστημονικής θεωρίας και πρακτικού εργαλείου. Καθιστά δύσκολη αν όχι αδύνατη την πρόβλεψη της ατομικής συμπεριφοράς του τουρίστα. Για το σκοπό αυτό, θα ήταν αναγκαίο να προσδιοριστούν επακριβώς όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία των διακοπών που επηρεάζουν την ελκυστικότητα συγκεκριμένων διακοπών για ένα άτομο και στη συνέχεια να εκτιμηθούν η σχετική ελκυστικότητα αυτών των χαρακτηριστικών, οι ατομικές πεποιθήσεις για τις δυνατότητες να χρησιμοποιηθούν ως εργαλείο αναφορικά με αυτά τα χαρακτηριστικά, και σε σχέση με κάθε προορισμό διακοπών που ένα άτομο θα επιθυμούσε να επισκεφθεί, καθώς και η προσδοκία του ατόμου να είναι σε θέση να επισκεφθεί κάθε προορισμό. Φαίνεται ότι αυτό το έργο είναι ιδιαίτερα δύσκολο, αν όχι αδύνατο. Συμπερασματικά, μπορούμε να υπογραμμίσουμε ότι κοινός παρονομαστής των ερευνητικών εργασιών ανάλυσης των κινήτρων που έχουμε εξετάσει «...παραμένει η κοινωνιολογική και κοινωνικό-ψυχολογική ανάλυση των αιτιών που διαμορφώνουν το πλαίσιο πραγματοποίησης του ταξιδιού. Η ανάλυση των κινήτρων επίσης συνέβαλε καθοριστικά στις προσπάθειες διαμόρφωσης ευρύτερων ερμηνευτικών πλαισίων στην κοινωνιολογία του τουρισμού που είχαν σαν βάση τον ιδιαίτερο κοινωνικό ρόλο που ο τουρίστας διαδραματίζει στο ταξίδι...». 44

45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο : ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 3.1.Η έννοια της ψυχολογίας Η Ψυχολογία είναι μια ακαδημαϊκή και εφαρμοσμένη Επιστήμη που ασχολείται με την επιστημονική μελέτη της σκέψης και των συμπεριφορών κατ' αρχήν των ανθρώπων (αν και επεκτάθηκε και στην αντίστοιχη μελέτη των συμπεριφορών των ζώων, κυρίως των ανώτερων θηλαστικών, τόσο με αυτοτελή σκοπό, όσο και συγκριτικά με τους ανθρώπους) αλλά και με τις λειτουργίες του οργανισμού, που σχετίζονται με συμπεριφορά. Η ψυχολογία έχει ως άμεσο στόχο την κατανόηση της συμπεριφοράς των ανθρώπων τόσο ως άτομα, όσο και ως ομάδες, προσπαθώντας και να εξάγει γενικές αρχές αλλά και να ερευνήσει ειδικές περιπτώσεις, με τελικό στόχο να ωφελήσει την κοινωνία. Σ' αυτό το πεδίο, ένας επαγγελματίας που εξασκεί πρακτικά την Ψυχολογία ή που την ερευνά ονομάζεται ψυχολόγος και μπορεί να ταξινομηθεί ως ένας κοινωνικός, συμπεριφοριακός, ή γνωστικός επιστήμονας. Οι ψυχολόγοι προσπαθούν να κατανοήσουν το ρόλο που οι άνθρωποι λειτουργούν τόσο ως ανεξάρτητες μονάδες, αλλά και ως μονάδες της κοινωνίας, καθώς και να εξερευνήσουν τις φυσιολογικές και βιονευρολογικές διεργασίες που αποτελούν τη βάση συγκεκριμένων συμπεριφορών. Η Ψυχολογία στη σύγχρονη εποχή αναφέρεται ως επιστήμη κυρίως της συμπεριφοράς και των νοητικών διεργασιών, αγνοώντας την Ψυχολογία του βάθους. Στην Ελλάδα, δραστηριοποιούνται πανελλαδικά επιστημονικοί-επαγγελματικοί φορείς των ψυχολόγων όπως ο Πανελλήνιος Ψυχολογικός Σύλλογος και ο Σύλλογος Ελλήνων Ψυχολόγων. Οι ψυχολόγοι ερευνούν θέματα όπως η αντίληψη, η νόηση, η προσοχή, η συγκίνηση, η φαινομενολογία, το κίνητρο, η λειτουργία του εγκεφάλου, η προσωπικότητα, η συμπεριφορά, και οι διαπροσωπικές σχέσεις, που συμπεριλαμβάνουν ψυχολογική ελαστικότητα, οικογενειακή ελαστικότητα και άλλες περιοχές τέτοιων σχέσεων. Οι ψυχολόγοι προσπαθούν επίσης, να εξετάσουν το ασυνείδητο, από διάφορες σκοπιές. Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν εμπειρικές μεθόδους για να συμπεράνουν τις αιτίες των ψυχολογικών φαινομένων και να προσδιορίσουν τις σχέσεις μεταξύ ψυχοκοινωνικών μεταβλητών. Επιπρόσθετα, ή σε μια αντίθεση, χρησιμοποιούν εμπειρικές, επαγωγικές και κάποιες ειδικές κλινικές μεθόδους, ή ακόμη συσκέπτονται με άλλους ψυχολόγους, σε στιγμές που βασίζονται πάνω σε συμβολική ερμηνεία και άλλες επαγωγικές τεχνικές. Η Ψυχολογία έχει περιγραφεί ως ένα «κομβικό σημείο της επιστήμης», με τα ψυχολογικά ευρήματα να συνδέουν τις έρευνες και τις προοπτικές από τις κοινωνικές επιστήμες, όπως την Κοινωνιολογία, τις φυσικές επιστήμες, την Ιατρική, αλλά και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, όπως τη Φιλοσοφία και την Παιδαγωγική. Καθώς η ψυχολογική γνώση εφαρμόζεται συχνά για αξιολόγηση, διάγνωση και θεραπεία ανθρώπινων προβλημάτων υγείας, επίσης απευθύνεται στην κατανόηση και επίλυση προβλημάτων πολλών διαφορετικών πεδίων της ανθρώπινης δραστηριότητας. Με πολλούς τρόπους η ψυχολογία τελικά στοχεύει στο να ωφελήσει την κοινωνία. Η πλειοψηφία των ψυχολόγων ασχολούνται με κάποιο είδος θεραπευτικού ρόλου, 45

46 εφαρμόζοντας τις γνώσεις και την εμπειρία τους κλινικά, συμβουλευτικά ή και εκπαιδευτικά. Πολλοί κάνουν επιστημονική έρευνα σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που σχετίζονται με ανθρώπινες διεργασίες και συμπεριφορές. Κάποιοι εργάζονται για βιομηχανίες, διάφορους οργανισμούς ή άλλου είδους φορείς, όπως σχετικούς με την ανθρώπινη ανάπτυξη και γήρανση, τον αθλητισμό, την υγεία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς και στην ιατροδικαστική έρευνα και άλλες πτυχές της εφαρμογής του δικαίου ( Οι κλάδοι με τους οποίους ασχολείται η ψυχολογία είναι οι εξής: Κλινική Ψυχολογία Συμβουλευτική Ψυχολογία Γνωστική Ψυχολογία Νευροψυχολογία Ψυχολογία Υγείας Εργασιακή/Οργανωσιακή Ψυχολογία Κοινωνική Ψυχολογία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Νομική Ψυχολογία Εκπαιδευτική Ψυχολογία Η Κλινική Ψυχολογία είναι αυτή που βρίσκεται πιο κοντά στην στερεότυπη εικόνα του ψυχολόγου-ψυχοθεραπευτή. Το κεντρικό θέμα της Κλινικής Ψυχολογίας είναι η παρατήρηση, η επεξήγηση και η αλλαγή της αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Ουσιαστικά δηλαδή ο κλινικός ψυχολόγος προσπαθεί να βοηθήσει άτομα με ψυχικές διαταραχές. Η Συμβουλευτική Ψυχολογία είναι το αντίστοιχο της Κλινικής Ψυχολογίας, μόνο που ο πληθυσμός στον οποίο απευθύνεται είναι αυτός που βρίσκεται μέσα στα ευρύτερα πλαίσια του μέσου όρου και άνω, και όχι αυτούς που παρουσιάζουν την αποκλίνουσα συμπεριφορά (όπως και αν ορίζεται αυτή). Για παράδειγμα, αν η κλινική ψυχολογία απευθύνεται σε άτομα που το επίπεδο της ομαλής ψυχικής λειτουργίας τους είναι χαμηλό, η συμβουλευτική απευθύνεται σε αυτούς που είναι τουλάχιστον μέσα στα επίπεδα του μέσου όρου Πιο συγκεκριμένα τώρα, η συμβουλευτική ψυχολογία έχει ως σκοπό να στηρίζει, να ενδυναμώνει και τελικά να δίνει κάποιες λύσεις σε άτομα που αντιμετωπίζουν κάποιο ψυχικό εμπόδιο στην ζωή τους (π.χ. άγχος, πένθος, δυσπροσαρμογή σε νέο περιβάλλον, οικογενειακά προβλήματα ομαλής συμβίωσης ή ακόμη και μη οργανικά- σεξουαλικά προβλήματα). Με την βοήθεια του συμβουλευτικού ψυχολόγου το άτομο θα μπορέσει να αναλύσει το πρόβλημά του, να πάρει δυνάμεις για να αντιμετωπίσει αυτό που το απασχολεί, να καταφέρει να δει το εμπόδιο αυτό από κάποια άλλη οπτική γωνία και εν τέλει να ανακαλύψει μόνο του την καταλληλότερη λύση. Μέσα από την συμβουλευτική διαδικασία τα άτομα παίρνουν επίσης και πολύτιμα εφόδια αντιμετώπισης τέτοιου είδους ψυχικών εμποδίων, τα οποία μπορούν να αξιοποιήσουν και στο μέλλον σε πιθανά νέα εμπόδια. Έτσι εξασφαλίζεται μια ακόμη πιο ομαλή ψυχική λειτουργία του συμβουλευόμενου. Και αυτός ο κλάδος, 46

47 όπως και η κλινική ψυχολογία είναι κατευθυνόμενος από την «φύση» του ίσωςπερισσότερο προς την εφαρμογή της γνώσης, παρά στην έρευνα. Ο επόμενος κλάδος θα λέγαμε ότι είναι ένας καθαρά ερευνητικός τομέας, μιας και η Γνωστική Ψυχολογία ασχολείται με την έρευνα των τρόπων με τους οποίους το ανθρώπινο μυαλό (όχι απαραίτητα με την έννοια του οργάνου του εγκεφάλου) δέχεται, επεξεργάζεται, οργανώνει, αναζητεί και εξάγει πληροφορίες (ακοή, όραση, ομιλία, μάθηση κτλ). Οι γνωστικοί ψυχολόγοι είναι οι «υπεύθυνοι» για κάποια πολύ βασικά θεωρητικά μοντέλα σύμφωνα με τα οποία προσπαθούμε να επεξηγήσουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούμε ως άνθρωποι, όπως το γνωστό μοντέλο του «Ηλεκτρονικού Υπολογιστή», το οποίο παρομοιάζει το μυαλό μας με έναν υπολογιστή ο οποίος δέχεται, επεξεργάζεται και εξάγει πληροφορίες με την βοήθεια προγραμμάτων (software) και υλικού (hardware). Η κατεύθυνση δηλαδή του γνωστικού ψυχολόγου είναι καθαρά θεωρητική και ερευνητική και συνήθως τέτοιου είδους ψυχολόγοι απασχολούνται σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα. Φυσικά σε έναν σχετικά μεγάλο βαθμό ασχολούνται και με τις βιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου, αφού η βιολογία είναι η βάση των μοντέλων σκέψης και συμπεριφοράς. Η Νευροψυχολογία είναι ένας κλάδος συσχετιζόμενος με την γνωστική ψυχολογία, αλλά ταυτόχρονα και εντελώς διαφορετικός. Αντικείμενό της είναι καθαρά το νευρικό σύστημα και ο ανθρώπινος εγκέφαλος και ο ρόλος τους στην παρατηρήσιμη ανθρώπινη συμπεριφορά, κανονική ή όχι. Η Ψυχολογία Υγείας είναι μια σχετικά νέα κατεύθυνση της ψυχολογίας που εστιάζεται πάνω στην προώθηση της ψυχικής και σωματικής υγείας, την ομαλή προσαρμογή των ατόμων σε νοσοκομειακά περιβάλλοντα, στην αλλαγή αυτών των περιβαλλόντων ώστε να βοηθάνε καλύτερα τον ασθενή, στην εκπαίδευση του ιατρικού προσωπικού σε θέματα ψυχολογίας του ασθενή, αλλά και στην στήριξη ασθενών με βαριές και τερματικές ασθένειες (π.χ. AIDS, καρκίνος). Οι ψυχολόγοι Υγείας συνήθως εργάζονται σε νοσοκομειακά περιβάλλοντα και είναι αυτοί που πολλές φορές αναλαμβάνουν να ανακοινώσουν τα ιατρικά αποτελέσματα στους ασθενείς, ιδιαίτερα δε σε αυτούς που διαγνώστηκαν με κάποια ανίατη ασθένεια, οι οποίοι και υπόκεινται και το μεγαλύτερο σοκ. Ο ρόλος τους φυσικά είναι και υποστηριχτικός και είναι στο πλάι του ασθενή και του περιβάλλοντός του καθ όλη την διάρκεια της θεραπείας του μέχρι και την ίαση ή ακόμη και μέχρι τον θάνατο. Προσπαθούν να βοηθήσουν το άτομο να δει την κατάστασή του από την σωστή οπτική γωνία, να αναζητήσει τις κατάλληλες θεραπείες αν αυτό είναι δυνατό, να το ενδυναμώσουν αλλά και να το προετοιμάσουν ψυχολογικά και για τον ίδιο του τον θάνατο, αν κάτι τέτοιο είναι αναπόφευκτο. Πέρα από τις πιο πάνω δραστηριότητες ένας ψυχολόγος Υγείας σχεδιάζει προγράμματα προώθησης της υγείας των πολιτών, μέσα από ενημερωτικά σεμινάρια για τις διάφορες ασθένειες, την σημαντικότητα της πρόληψης ή ακόμη και μέσα από την οργάνωση του τρόπου λειτουργίας και συνεργασίας των διαφόρων νοσοκομειακών συστημάτων, πάντα προς το όφελος των πολιτών/ασθενών. 47

48 Ο επόμενος πολύ γνωστός κλάδος ψυχολογίας, με ιδιαίτερη απήχηση στην αγορά εργασίας στο εξωτερικό, είναι η Εργασιακή Ψυχολογία. Και πάλι υπάρχει η ακαδημαϊκή/ερευνητική πλευρά του κλάδου, αλλά και η εφαρμοσμένη. Η Εργασιακή Ψυχολογία στοχεύει στον εργασιακό πληθυσμό και το περιβάλλον του (εργοστάσια, γραφεία, υπηρεσίες κτλ) και προσπαθεί να αλλάξει τις συνθήκες και τους όρους εργασίας προς όφελος τόσο του εργαζόμενου, όσο και του εργοδότη/εταιρίας. Με αλλαγές στον περιβάλλοντα εργασιακό χώρο, στους όρους μισθοδοσίας (π.χ. κάθε πόσες μέρες πρέπει να γίνεται, έξτρα μπόνους για επιτυχή εργασία κτλ), στις σχέσεις μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου, αλλά και στον τρόπο παραγωγής εργασίας, έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να αυξηθεί τόσο η αυτοεκτίμηση και η ευχαρίστηση του εργαζόμενου ως αποτέλεσμα της δουλειάς του, αλλά και η παραγωγικότητα (=κέρδος της εταιρίας). Οι Εργασιακοί Ψυχολόγοι επομένως είναι εκείνα τα άτομα-κλειδιά στις επιχειρήσεις που φροντίζουν ώστε και οι δύο πλευρές (εργαζόμενος-εργοδότης) να είναι όσο το δυνατόν πιο ευχαριστημένοι από την εργασία που γίνεται. Ένας πολύ ενδιαφέρον ρόλος που μπορούν να παίξουν οι ψυχολόγοι εργασίας είναι στον τομέα της τοποθέτησης του προσωπικού στα κατάλληλα τμήματα, πάντα με την βοήθεια σταθμισμένων και έγκυρων τεστ που έχουν δημιουργηθεί για τους σκοπούς αυτούς. Ο άνθρωπος δεν είναι ένα μονοδιάστατο ων και σίγουρα ποτέ δεν μπορείς να εξετάσεις ένα άτομο ανεξάρτητα από το περιβάλλον του. Βασισμένη πάνω σε αυτό το σκεπτικό η Κοινωνική Ψυχολογία έρχεται για να ερευνήσει πως το κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζει την συμπεριφορά του ατόμου, αλλά και τι είδους ψυχολογικές συνδέσεις δημιουργούνται μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας (οικογένεια, χωριό, κράτος κ.ο.κ.). Μέσα από την κοινωνική ψυχολογία μπορούμε να ερμηνεύσουμε κάτι όπως την διαμόρφωση της προσωπικότητας κάποιου ώστε να γίνει τυφλός δούλος αυταρχικών δικτατόρων και να διαπράξει απάνθρωπα εγκλήματα χωρίς την παραμικρή συνειδητοποίηση του τι κάνει, έως και την υπερκαταναλωτική συμπεριφορά των ατόμων απέναντι στα διαφημιζόμενα προϊόντα. Η κοινωνική ψυχολογία αποτελεί έναν από τους πιο αγαπημένους μου κλάδους, μιας και ερευνά κάτι πολύ ουσιαστικό κατά τη γνώμη μου και είναι σε θέση να δίνει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα σχετικά με την διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ατόμου. Σίγουρα αν δεν συνέχιζα στις Νευροεπιστήμες, θα σκεφτόμουν σοβαρά μια πορεία στην Κοινωνική Ψυχολογία. Η Αναπτυξιακή Ψυχολογία είναι ίσως ένας πολύ γενικός τίτλος για έναν κλάδο που έχει τις δικές του υποκατηγορίες. Σε γενικές γραμμές οι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι ασχολούνται με την πορεία του ανθρώπου, τις ψυχολογικές και κοινωνικές ανάγκες, την νευρολογική ανάπτυξη αλλά και την συμπεριφορά του από την στιγμή της σύλληψης και την εμβρυακή κατάσταση έως και τον θάνατό του. Όπως καταλαβαίνετε το φάσμα εστίασης είναι αρκετά μεγάλο και γι αυτό συνήθως οι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι ειδικεύονται σε μια συγκεκριμένη ηλικία. Άλλοι ασχολούνται με την παιδική ηλικία και την εφηβεία, άλλοι με την νεότητα και την μέση ηλικία και άλλοι με την τρίτη ηλικία. Σε κάθε φάση της ζωής του ο άνθρωπος έχει διαφορετικές ικανότητες, ανάγκες και σχέσεις με τον κοινωνικό περίγυρο, πάντα αναλόγως του περιβάλλοντος, γι αυτό 48

49 και υπάρχει τόση εστιασμένη έρευνα στην κάθε φάση της ζωής. Μέσα από την κατανόηση όλων αυτών των παραγόντων ο αναπτυξιακός ψυχολόγος είναι σε θέση να στηρίξει ουσιαστικά το άτομο που τον χρειάζεται, μιας και γνωρίζει τις ουσιαστικές ανάγκες του και μπορεί να διαμορφώσει κατάλληλα το περιβάλλον, να βοηθήσει στην ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων που έχει ανάγκη το άτομο κτλ Η αναπτυξιακή ψυχολογία είναι ένας κλάδος τόσο ερευνητικός, όσο και εφαρμοσμένος, μιας και οι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι, ανάλογα της ειδίκευσής τους, δουλεύουν συνήθως σε ειδικευμένα κέντρα φροντίδας (παιδικοί σταθμοί, γηροκομεία κτλ). Σε ακαδημαϊκό επίπεδο οι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι ερευνούν συνεχώς τις διάφορες θεωρίες ανάπτυξης που έχουν διαμορφωθεί και τις εμπλουτίζουν με τα αποτελέσματα των δικών τους ερευνών. Ακολουθεί ένας κλάδος με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους περισσότερους, μιας και θυμίζει πολύ συγκεκριμένους χαρακτήρες από πολλές αμερικανικές ταινίες. Η Νομική Ψυχολογία είναι εκείνος ο κλάδος που ασχολείται με την παραβατική / εγκληματική συμπεριφορά του ανθρώπου. Οι νομικοί ψυχολόγοι απασχολούνται κυρίως στην αστυνομία μιας και με τις γνώσεις τους γύρω από την εγκληματολογία και την ψυχολογία του εγκληματία είναι σε θέση να βοηθήσουν είτε στον εντοπισμό κάποιου εγκληματία / δραπέτη, είτε στην ανάπτυξη καλύτερων μεθόδων για την μείωση της εγκληματικότητας σε μια περιοχή. Επιπλέον ο νομικός ψυχολόγος μπορεί να απασχολείται και μέσα στα σωφρονιστικά καταστήματα, βοηθώντας στην ανάπτυξη ενός καλύτερου και με λιγότερες εντάσεις κλίματος μέσα στις φυλακές, αλλά και στον ουσιαστικό σωφρονισμό των κρατουμένων. Για το τέλος άφησα μια ειδίκευση που είναι πραγματικά ζωτικής σημασίας και η οποία δυστυχώς λείπει από την ελληνική κοινωνία. Η εκπαιδευτική ψυχολογία είναι ο κλάδος της ψυχολογίας που ασχολείται αποκλειστικά με τον τρόπο μάθησης, το μαθησιακό περιβάλλον αλλά και τις μαθησιακές δυσκολίες, δηλαδή με οτιδήποτε έχει σχέση με τον τρόπο ανάπτυξης των γνώσεων στον άνθρωπο. Όπως καταλαβαίνετε οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί (θα έπρεπε να) απασχολούνται σε σχολεία και βοηθούν τόσο τους δασκάλους να κάνουν πιο εύκολο, ξεκούραστο και κατανοητό το μάθημα, όσο και τους μαθητές να αναπτύξουν τα ταλέντα και τις κλίσεις τους. Επιπλέον είναι σε θέση να επέμβουν αν κάποιο παιδί αρχίσει να αναπτύσσει μαθησιακές δυσκολίες (π.χ. δυσλεξία) και να το βοηθήσουν είτε να ξεπεράσει το πρόβλημα πλήρως, είτε αν αυτό δεν είναι δυνατό- να μπορέσει να μειώσει στο ελάχιστον τις δυσκολίες που προκαλεί στην μάθηση του παιδιού. Και αυτός ο κλάδος όμως έχει και ερευνητική κατεύθυνση, μιας και πολλοί εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι απασχολούνται με την ανάπτυξη μεθόδων καλύτερης και ουσιαστικότερης μάθησης (π.χ. διδασκαλία σε ομάδες, μπόνους για κάθε σωστή απάντηση κ.α.), αλλά και με την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση των μαθησιακών προβλημάτων. Ελπίζω πως με την σύντομη παρουσίαση ορισμένων από τους βασικότερους κλάδους της Ψυχολογίας να σας βοήθησα να σχηματίσετε μια καλύτερη και πιο κοντά στην πραγματικότητα εικόνα για το τι εστί «Ψυχολόγος». Όπως βλέπετε η λέξη «ψυχολόγος» δεν σημαίνει ένα και μόνο πράγμα, αλλά αντίθετα είναι απλά μία βασική 49

50 πύλη που οδηγεί σε μια σειρά από διαφορετικές προσεγγίσεις και ερμηνείες της ανθρώπινης συμπεριφοράς. 3.2.Τουριστική ψυχολογία - μέθοδοι και τεχνικές Η τουριστική ψυχολογία αποτελεί ένα νεοσύστατο κλάδο στην επιστήμη της ψυχολογίας. Βασικό συστατικό για να επιτευχθεί η χειραφέτηση της τουριστικής ψυχολογίας και της ψυχολογίας γενικότερα είναι η εφεύρεση ενός νέου αποκλειστικού συστήματος μεθοδολογιών και τεχνικών. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς άλλες επιστήμες όπως η κοινωνιολογία δεν έχουν την δυνατότητα ίδιων μεθοδολογικών εργαλείων. Επιπροσθέτως αξίζει να υπογραμμιστεί πως η ψυχολογία γενικότερα και η τουριστική ψυχολογία ειδικότερα χρησιμοποιούν διπλό σύστημα στην έρευνα και στην ανάλυση, μεθόδους και τεχνικές και για το λόγο αυτό τα δυο αυτά δεν πρέπει να συγχέονται. Για να επιτευχθεί καλύτερος διαχωρισμός ακολουθεί αναλυτικός προσδιορισμός των μεθόδων και τεχνικών. Μέθοδοι στην Τουριστική Ψυχολογία. Α) Συμπεριφορισμός Με την έννοια συμπεριφορισμός εννοείται η μέθοδος και η θεωρία της πολιτικής και κοινωνικής συμπεριφοράς του ατόμου. Στη σύγχρονη εποχή έχει καταστεί ως μια ξεχωριστή μεθοδολογική κατεύθυνση σε ό,τι αφορά τη πολιτική, τη κοινωνιολογία και τη κοινωνική ψυχολογία. Ο όρος αυτός προέρχεται από την αγγλική λέξη behavior που σημαίνει συμπεριφορά και δίνει ξεκάθαρα το νόημα πως ασχολείται με την συμπεριφορά των ατόμων. Κυρίαρχος στόχος είναι η εύρεση ενός τρόπου θεώρησης έξω από τα παραδοσιακά πλαίσια της κοινωνιολογίας. Η θεωρία και το κίνημα αυτό προσπαθούν να κάνουν βασικό ζητούμενο τη συμπεριφορά. Ουσιαστικό συστατικό που δίνει η μέθοδος αυτή είναι η χρησιμότητα στα πλαίσια της πολιτικής, της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης είτε σε ομαδικό είτε σε ατομικό επίπεδο, που ασκείται η πολιτική ή και η κοινωνική πρακτική. Ο συμπεριφορισμός σαν μεθοδολογία χρησιμοποιείται από την τουριστική ψυχολογία αφού οι επιδράσεις του τρόπου ζωής στην ανθρώπινη συμπεριφορά έχουν ιδιαίτερο ρόλο στα πλαίσια άσκησης διακοπών. Ορισμένες φορές μάλιστα έχει καθοριστικό χαρακτήρα από την άποψη επιλογών και αναγκών που ζητούν ικανοποίηση στη διάρκεια διακοπών. 50

51 Β) Οι Μέθοδοι της Παρατήρησης Οι μέθοδοι της παρατήρησης ακολουθούν δυο διαφορετικά επίπεδα, πρώτον στη μέθοδο της ανάλυσης των τεκμηριωμένων στοιχείων και δεύτερον στη μέθοδο της άμεσης παρατήρησης. Όσον αφορά το πρώτο η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται σε στοιχεία που τα κοινωνικά φαινόμενα άφησαν κάποιο στίγμα, όπως τα γραπτά τεκμήρια, φωτογραφίες κ.α. Η μέθοδος της άμεσης παρατήρησης της κοινωνικής πραγματικότητας αφορά έρευνες, ερωτηματολόγια, συνεντεύξεις κ.α. Η παρατήρηση μάλιστα υποδιαιρείται στην παρατήρηση των ομάδων (εσωτερική και εξωτερική) και στη παρατήρηση των δεδομένων (προφορικών, δημοσίων, ιδιωτικών). Η τεκμηριωμένη παρατήρηση περιλαμβάνει τρία στοιχεία, τις διάφορες κατηγορίες τεκμηρίων όπως τα γραπτά και τα λοιπά τεκμήρια, το δεύτερο στοιχείο πρόκειται για τις μεθόδους ανάλυσης των τεκμηρίων και τις ποσοτικές μεθόδους, το τρίτο και τελευταίο στοιχείο ενδιαφέρεται για την τεχνική της ανάλυσης του περιεχομένου. Η άμεση κατ επέκταση παρατήρηση εμπεριέχει τη δειγματοληψία, τις μεθόδους με τα ερωτηματολόγια (την προετοιμασία αυτών, τη διάταξη των ερωτήσεων κ.α.) και τέλος τη συναγωγή αποτελεσμάτων και ερευνών (π.χ. την επεξεργασία αποτελεσμάτων, τη δημοσίευση των πορισμάτων κ.α.). Η άμεση κατά βάθος παρατήρηση περιλαμβάνει τις συνεντεύξεις, δηλαδή τη γενική μορφή της συνέντευξης (τις γενικές και ειδικές μορφές των συνεντεύξεων), τα τεστ και τη μέτρηση των στάσεων των ατόμων, η οποία επιτυγχάνεται με τεστ που χρησιμοποιούνται στη κοινωνιολογία, τη μέτρηση της γνώμης και στάσης των ατόμων και τέλος τη παρατήρηση μέσα στη συμμετοχή, δηλαδή τη συμμετοχή παρατηρητών, την ατομική παρατήρηση, την παρατήρηση της ομάδας από κάποιο μέλος κ.α. Όσον αφορά το χώρο του τουρισμού ειδικότερα έχουν εξίσου ιδιαίτερη σημασία και τα τρία που προαναφέρθηκαν, ενώ αξίζει να τονιστεί πως τα ερωτηματολόγια και οι δειγματοληπτικές έρευνες χρησιμοποιούνται σε καθημερινή βάση από όλους όσους ασχολούνται επαγγελματικά στον τουριστικό τομέα. Συχνά τα αποτελέσματα από αυτές τις έρευνες δημοσιεύονται και στον τύπο. Γ) Οι Μαθηματικές και Στατιστικές Μέθοδοι Τα μαθηματικά και οι στατιστικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται ευρύτατα σαν κύριο αναλυτικό όργανο. Στη σύγχρονη εποχή τόσο στην κοινωνιολογία όσο και στην γενική και ειδική ψυχολογία χρησιμοποιούνται οι κύριες μαθηματικές μέθοδοι και μια πλειοψηφία των δεδομένων αναπαρίσταται μέσα από αυτές. Η ανάπτυξη της στατιστικής επιστήμης έδωσε στις κοινωνικές επιστήμες ένα ισχυρό μεθοδολογικό εργαλείο-βοήθημα. Συγκεκριμένα η τουριστική ψυχολογία είναι ένας από τους ελάχιστους κλάδους που χρησιμοποιούν τα μαθηματικά και τη στατιστική στη πράξη σε τόσο μεγάλο βαθμό. Ιδιαίτερα όσοι απασχολούνται στον χώρο του τουρισμού υπό 51

52 οποιαδήποτε ιδιότητα, χρησιμοποιούν τις δυο αυτές επιστήμες καθημερινά. Τα αποτελέσματα που απορρέουν δεν δύναται να αγνοηθούν ούτε από τις τουριστικές επιχειρήσεις αλλά ούτε και από το ευρύτερο τουριστικό κοινό. Τέλος, και η τουριστική ψυχολογία τα λαμβάνει υπ όψην της δεδομένου του ότι λαμβάνει στοιχεία για τις προτιμήσεις των τουριστών-καταναλωτών και τις επιλογές τους. Δ) Οι Συγκριτικές Μέθοδοι Είναι ένα σύστημα το οποίο αξιολογεί τα αποτελέσματα των επιστημονικών ερευνών, αρχικά για να διαπιστώσει και να φανερώσει τις ομοιότητες μεταξύ των δεδομένων της κοινωνικής πραγματικότητας τα οποία είναι συγκρίσιμα μεταξύ τους και στη συνέχεια για να καταγράψει και να επισημάνει τις διαφορές των δεδομένων αυτών. Βασικός στόχος φαίνεται να είναι η εύρεση στοιχείων αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης ώστε τα αποτελέσματα και η συνακόλουθη ταξινόμησή τους να παρουσιάσει τόσο τις διαφορές όσο και τις ομοιότητες που ενδέχεται να υπάρχουν. Ειδικότερα στη ψυχολογία αυτές οι ομοιότητες και οι διαφορές μπορούν να εμφανιστούν σε αναλύσεις που έχουν να κάνουν με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, με διάφορα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά κ.α. Βασικός στόχος, σε ότι αφορά τον κλάδο της τουριστικής ψυχολογίας είναι η συχνή πολυπαραγοντική ανάλυση. Στην ερμηνεία, δηλαδή, πολλών παραγόντων που οδηγούν σε μια και μοναδική επιλογή. Η χρήση των συγκριτικών μεθόδων στη τουριστική ψυχολογία θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός και απαραίτητος. Ε) Η Διαλεκτική Μέθοδος Η διαλεκτική μέθοδος δίνει την ευκαιρία να παρατηρούνται τα φαινόμενα από τη δημιουργία τους καθώς και τα στάδια αλλαγής, εξέλιξης και ανάπτυξης που τους συμβαίνουν. Η χρήση της συγκεκριμένης μεθόδου είναι προφανές πως θα έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα είτε χρησιμοποιείται από κάποιο γνώστη είτε όχι. Στον τομέα της τουριστικής ψυχολογίας η διαλεκτική μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο ως συμπληρωματική, καθώς αποτελεί μια πραγματικά δύσκολη υπόθεση για κάποιον που δεν έχει τις επαρκής γνώσεις. Πρόκειται, δηλαδή, για μια μέθοδο που μπορεί να συνοψίσει και να γενικεύσει τα συμπεράσματα μιας εμπειρικής έρευνας, όπου φυσικά υπάρχουν. ΣΤ) Η Κλινική Μέθοδος Είναι μια μέθοδος, που από το όνομά της προδίδεται και το περιεχόμενο της, το οποίο δεν είναι άλλο από τη διάγνωση των διαφόρων διαταραχών και η αντιμετώπισή 52

53 τους. Η διασύνδεση της με τον τουρισμό μπορεί να επιβεβαιωθεί σε δυο διαφορετικά επίπεδα) σε αυτό, των ατόμων που πάσχουν από νευρώσεις και συμμετέχουν στη τουριστική διαδικασία, με απροσδιόριστες επιπτώσεις στους ίδιους αλλά και στα γύρω τους άτομα και αυτό των θετικών ψυχό-σωματικών ευεργετημάτων για πάσχοντες αυτών των ασθενειών ή στα πλαίσια απάμβλυνσης από διάφορες ψυχολογικές επιβαρύνσεις που δεν σχετίζονται άμεσα με τη ψυχοθεραπευτική αγωγή που ακολουθούν. Φαίνεται πως η μέθοδος αυτή δεν έχει κάποια ουσιαστική αλληλεπίδραση με τη τουριστική ψυχολογία και η αναφορά αυτή φαντάζει πρόωρη, μελέτες έχουν δείξει πως με το πέρασμα των χρόνων υπάρχει το ενδεχόμενο η αλληλεπίδραση των δυο αυτών να γίνει πιο ουσιαστική. Τεχνικές στην Τουριστική Ψυχολογία Α) Το Πείραμα Με τη βοήθεια του πειράματος που πραγματοποιείται σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον αναπαράγονται διάφορα ψυχικά φαινόμενα ώστε να πιστοποιηθεί η φύση τους, τα αίτια και οι νόμοι που διέπουν την εξελεγκτική τους πορεία. Βασικό στοιχείο κάθε πειράματος είναι ο ρόλος του πειραματιζόμενου που προϋποθέτει τη γνώση του αντικειμένου, την αντικειμενικότητα καθώς επίσης και τη προσπάθεια να επηρεάσει τα άτομα με τα οποία πειραματίζεται ώστε να μην υπάρχει αλλοίωση των αποτελεσμάτων της έρευνας. Το πείραμα έχει δυο βασικά στελέχη, τις μεταβλητές και τους ελέγχους. Οι μεταβλητές μπορεί να είναι είτε ανεξάρτητες (δηλαδή ο πειραματιζόμενος αποτελεί σημείο αναφοράς) είτε εξαρτημένες (εκεί όπου ο πειραματιζόμενος δημιουργεί τις μεταβλητές ανάλογα με τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις του). Οι βασικότερες μορφές πειραμάτων που γίνονται στη ψυχολογία εμπεριέχουν συνήθως και τα δυο είδη μεταβλητών. Οι έλεγχοι είναι αυτοί που δείχνουν εάν ένα πείραμα είναι έγκυρο ή όχι. Στα μαζικά πειράματα πραγματοποιούνται και μαζικοί έλεγχοι μέσα από κάποιο γκρουπ ελέγχου. Στην αξιολόγηση των πειραματικών δεδομένων χρησιμοποιούνται τα μαθηματικά και οι στατιστικές μέθοδοι που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Β) Το Ερωτηματολόγιο Συνήθως πρόκειται για ένα έντυπο που αποτελείται από μια σειρά ερωτήσεων στο οποίο οι ερωτώμενοι οφείλουν να απαντήσουν γραπτά. Η δημιουργία ενός ερωτηματολογίου δεν είναι τόσο απλή όσο πιστεύει ο μέσος άνθρωπος. Τα είδη του 53

54 ερωτηματολογίου μπορεί να είναι είτε με ερωτήσεις ανοιχτού τύπου (έκθεση απόψεων) είτε με ερωτήσεις κλειστού τύπου (απάντηση ναι ή όχι). Ένα άλλο πολύ βασικό βήμα για τη σωστή σύνταξη του ερωτηματολογίου είναι η σαφήνεια που απαιτείται και η απλή και κατανοητή διατύπωση καθώς και να γίνονται όλες οι απαραίτητες διευκρινήσεις ώστε να αποφεύγονται τυχόν ανακρίβειες. Με την επιστροφή των ερωτηματολογίων θα πρέπει να γίνεται επιστημονικός έλεγχος για την ορθότητα των απαντήσεων καθώς και να είναι διασφαλισμένη η μυστικότητα των απαντήσεων. Τέλος η σωστή αξιολόγηση των χρήσεων του ερωτηματολογίου που αποδεδειγμένα πρόκειται για το πιο δύσκολο και πιο απαραίτητο βήμα, αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος σύνταξης του. Γ) Η Συνέντευξη Η συνέντευξη μπορεί να συγκριθεί με το ερωτηματολόγιο, τα συμπεράσματα που παίρνει ένας ερευνητής από αυτή μπορούν πολλές φορές να είναι πιο έγκυρα. Τόσο στη ψυχολογία όσο και στη τουριστική ψυχολογία οι ερευνητές, μέσω της συνέντευξης έχουν την δυνατότητα να μιλήσουν με τα άτομα και να διευκρινίσουν τυχόν απορίες προκειμένου να λάβουν ακριβής απαντήσεις, μια τεχνική που για προφανής λόγους δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τα ερωτηματολόγια όπου οι ερωτώμενοι πρέπει να γράψουν την απάντησή τους. Μπορεί η διαδικασία της συνέντευξης να παρουσιάζεται εύκολη και σε αυτή την περίπτωση υπάρχουν κάποια βήματα τα οποία χρειάζονται προσοχή. Ο ερευνητής πρέπει να ορίζει τον τόπο διεξαγωγής της συνέντευξης, να είναι προσεκτικός με τον τρόπο με τον οποίο θέτει τις ερωτήσεις. 3.3.Η αναγκαιότητα του τουρισμού Η ψυχολογία στις μέρες μας τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και σε πρακτικό (δηλ. εφαρμοσμένο) έχει να παρουσιάσει σημαντικό έργο και μάλιστα σε χώρους εξειδικευμένους. Ένας από τους πολλούς εξειδικευμένους χώρους της σύγχρονης παγκόσμιας κοινωνίας είναι και ο τουρισμός του οποίου η σπουδαιότητα και η αναγκαιότητα δεν αμφισβητείται πλέον ούτε από τους πολέμιούς του. Το αντικείμενο λοιπόν της σύγχρονης ψυχολογίας που είναι η έρευνα του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου και η κατανόηση της συμπεριφοράς μέσα σ ένα δοσμένο κοινωνικό περιβάλλον, έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα και για τη μελέτη και έρευνα της τουριστικής συμπεριφοράς (είτε αυτή αφορά τον τουρίστα καταναλωτή, είτε αφορά τις εργασιακές σχέσεις στον τουρισμό). Έχουμε να κάνουμε με τις εμπειρίες της ανθρώπινης ζωής από τις πιο ειδικές και πρακτικές (όπως π.χ. η δυσκολία που μπορεί να προξενηθεί στις διαπροσωπικές σχέσεις ενός ατόμου ένα φυσιολογικό σωματικό ελάττωμα, μια ανεπάρκεια) ως τις συνθετότερες και γενικότερου ενδιαφέροντος (όπως π.χ. ο φόβος της αποτυχίας). 54

55 Συνεπώς, η τουριστική αναψυχή σχετίζεται αναπόφευκτα τόσο με κάποιες ειδικές διεργασίες ψυχολογικές (π.χ. τουρισμός αναπήρων ή τουρισμός ατόμων με ειδικές ανάγκες) όσο και με πολύπλοκες δραστηριότητες (π.χ. ικανοποίηση των πολυδιάστατων απαιτήσεων των τουριστών που ανήκουν στις κατηγορίες του επιλεκτικού τουρισμού). Αποτελεί κοινή διαπίστωση πως η ανάπτυξη του σύγχρονου τουριστικού θεσμού αποτελεί για την εποχή μας ένα βασικό σημείο αναφοράς. Αυτό συμβαίνει κυρίως, διότι ο τουρισμός αποτελεί βασική οικονομική πηγή εσόδων για τις ανεπτυγμένες τουριστικά χώρες και συμβάλλει σημαντικά στο ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου. Επιπλέον είναι μια εξίσου σημαντική κοινωνική διεργασία για όλους τους κατοίκους που ανήκουν σε περιοχές με αυξημένη τουριστική ζήτηση. Η σύγχρονη κοινωνία είναι ευρέως γνωστό πως μαστίζεται από μια σειρά ψυχολογικών και κοινωνικών επιβαρύνσεων και διαταραχών. Ο τουρισμός δίνει μια διέξοδο σε όλα τα άτομα, κυρίως των αστικών περιοχών, να ξεφύγουν για ένα χρονικό διάστημα από τα προαναφερθέντα προβλήματα. Τα αίτια των ψυχοσωματικών αυτών διαταραχών μπορούν να αναλυθούν αφενός στην ασυνείδητη στάση του ατόμου απέναντι στη ζωή και αφ ετέρου στις επιρροές του κοινωνικού περιβάλλοντος. Οφείλεται, μάλιστα, να επισημανθεί πως σύμφωνα με έρευνες οι επιβαρύνσεις αυτές γίνονται ολοένα και περισσότερες και πολυπλοκότερες κάθε φορά που το φυσικό περιβάλλον δημιουργεί παραπάνω προβλήματα στο ήδη μέχρι τώρα επιβαρυμένο άτομο. Αυτό το θέμα έχει να κάνει γενικά με την καταστροφή του περιβάλλοντος και των δεδομένων της φύσης που εξετάζονται διεξοδικά από τον τομέα της οικολογίας και αφορά ειδικότερα τον ανεπτυγμένο κόσμο και τη βιομηχανία που μαστίζονται από πληθυσμιακή συσσώρευση. Έτσι σύμφωνα με όλα τα παραπάνω έρχονται να προστεθούν σε όλες τις ψυχολογικές και σωματικές επιβαρύνσεις και αρκετές επιπρόσθετες του φυσικού περιβάλλοντος με αποτέλεσμα να φορτίζουν ακόμη περισσότερο την όλη κατάσταση. Στα πλαίσια αυτά, λοιπόν, τα όρια ανάμεσα στα φυσιολογικά με τα νευρωτικά άτομα έχουν αρχίσει να γίνονται δυσδιάκριτα. Η έννοια του φυσιολογικού αρχίζει πλέον να αλλάζει, όχι μόνο ανάλογα με τον πολιτισμό αλλά και μέσα στον ίδιο τον πολιτισμό με το πέρασμα των χρόνων. Συμπεραίνεται λοιπόν πως ο τουρισμός αποτελεί βασικό κομμάτι για τους ανθρώπους. Δεν έχει την ικανότητα να λύνει τα προβλήματα της ψυχοσωματικής φύσης, υποβοηθά όμως σημαντικά στην καλύτερη αντίδραση του ατόμου απέναντι στις επιβαρύνσεις αυτές. Αυτό συμβαίνει καθώς κατά τη διάρκεια των διακοπών το άτομο αλλάζει παραστάσεις, εικόνες της καθημερινότητάς του,έχει τον απαραίτητο χρόνο να ξεκουραστεί τόσο σωματικά όσο ψυχολογικά και να απομακρυνθεί από τους καθημερινούς, τυποποιημένους κκοινωνικούς του ρόλους. Επίσης απομακρύνεται από τα κέντρα ατμοσφαιρικής μόλυνσης και υψηλής ηχορύπανσης που προσδίδουν με βεβαιότητα κάποιες ψυχολογικές απαβλύνσεις. Τέλος έχει το χρόνο να ασχοληθεί με περισσότερες δημιουργικές δραστηριότητες και να αξιοποιήσει ορθότερα τον ελεύθερο χρόνο το οποίο αποτελεί βασικό ζητούμενο στη σύγχρονη κοινωνία. 55

56 Τελικά μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα πως η αναγκαιότητα του τουρισμού και των διακοπών είναι πλέον στις μέρες μας κάτι παραπάνω από καθοριστική και δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κανένα άλλο κλάδο. 3.4.Η έννοια της προσωπικότητας στον τουρισμό Προσωπικότητα είναι το σύνολο των ιδιαίτερων ψυχικών και πνευματικών χαρακτηριστικών και των τρόπων συμπεριφοράς ενός ατόμου. Αυτό το σύνολο συμβάλλει στη μοναδικότητα ενός ατόμου. Η προσωπικότητα περιλαμβάνει το σύνολο των διανοητικών και εκπαιδευτικών χαρακτηριστικών, τη συγκινησιακή διάθεση, τις τάσεις συμπεριφοράς, το χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία ενός ατόμου, διαμορφώνεται δε από την αλληλεπίδραση μεταξύ των κληρονομικών χαρακτηριστικών και του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα αυτού της πρώτης παιδικής ηλικίας. Η δημιουργία και η διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ατόμου αρχίζουν από τις πρώτες στιγμές της ζωής του. Η προσωπικότητα πηγάζει από τον εσωτερικό κόσμο του ατόμου και παραμένει περίπου η ίδια, καθόλη τη διάρκεια της ζωής του. Η συνοχή είναι ένα βασικό σημείο στην προσωπικότητα. Γενικά, υπάρχει μια αναγνωρίσιμη τάξη και κανονικότητα, στις συμπεριφορές του ατόμου, ανάλογα με την προσωπικότητα του. Αυτό σημαίνει ότι ένας άνθρωπος, μια προσωπικότητα, θα αντιδρά με τον ίδιο ή πολύ παρόμοιο τρόπο σε μια ποικιλία καταστάσεων. Η προσωπικότητα, παρά το γεγονός ότι είναι μια ψυχολογική έννοια, εντούτοις έχει σχέση με τη βιολογία του ατόμου. Οι βιολογικές ανάγκες ενός ατόμου, όπως επίσης και διάφοροι βιολογικοί μηχανισμοί, που τυχόν ενεργοποιούνται για διάφορους λόγους, επηρεάζουν την προσωπικότητα του ατόμου. Η προσωπικότητα εκφράζεται με πολλές μορφές συμπεριφοράς. Η προσωπικότητα επηρεάζει όχι μόνο το πώς ένας άνθρωπος ανταποκρίνεται ή προσαρμόζεται στο περιβάλλον του, αλλά και το πώς ενεργεί. Η προσωπικότητα ενός ατόμου εκδηλώνεται ή εμφανίζεται, στις σκέψεις, στα αισθήματα, στις στενές σχέσεις και σε άλλες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Οι σχολές σκέψης, ανάλυσης και θεωρίας για τη γένεση και την εξέλιξη της προσωπικότητας, έχουν κάποτε αντικρουόμενες απόψεις. Στις θεωρίες, για την προσωπικότητα περιλαμβάνονται οι ψυχοδυναμικές, οι συμπεριφορικές, οι ανθρωπιστικές και άλλες. Η συστηματική ενασχόληση με την έννοια της προσωπικότητας προϋπήρχε της σύγχρονης ψυχολογίας στη Φιλοσοφία, στη φυσιολογία, στη νομική επιστήμη, καθώς και στη λογοτεχνία. Σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους η σύγχρονη επιστημονική ψυχολογία διερευνά την προσωπικότητα απ τα τέλη του 19ου αιώνα 56

57 μέχρι σήμερα, έχουν αναπτυχθεί τρεις βασικές προσεγγίσεις, καθεμιά απ' τις οποίες έχει τα δικά της χαρακτηριστικά: 1. ο παραδοσιακός τρόπος προσέγγισης της προσωπικότητας 2. το ρεύμα της κριτικής ψυχολογίας 3. και ο κοινωνικός δομισμός. Η προσέγγιση της κριτικής ψυχολογίας και ο κοινωνικός δομισμός αποτελούν τις σύγχρονες απόψεις σχετικά με τη διερεύνηση της προσωπικότητας. Ο παραδοσιακός τρόπος διερεύνησης της προσωπικότητας τοποθετείται χρονικά απ' τα τέλη του 19ου αιώνα έως και τα τέλη της δεκαετίας του Κεντρικό χαρακτηριστικό αυτού του τρόπου προσέγγισης αποτελεί η έννοια του χαρακτηριστικού. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, σύμφωνα πάντα μ' αυτή την άποψη είναι σταθερά, παγιωμένα, με τρόπο ώστε να ορίζουν την ανθρώπινη προσωπικότητα και να διαφοροποιούν το ένα άτομο από το άλλο. Η προσωπικότητα, συνεπώς, αποτελεί ένα σύνολο τέτοιων χαρακτηριστικών π.χ. εξωστρέφεια, επιθετικότητα, πείσμα, γενναιοδωρία κλπ. Στα πλαίσια μιας τέτοιας θεώρησης της προσωπικότητας, η έρευνα χρησιμοποιεί κατ' εξοχήν ψυχομετρικά τεστ προσωπικότητας. Επίσης, γίνεται αντιληπτό πως η έννοια του χαρακτηριστικού της προσωπικότητας, οδηγεί στην αρχή των ατομικών διαφορών. Αυτό σημαίνει πως κάθε άτομο διαθέτει μια τέτοια σύνθεση χαρακτηριστικών που είναι μοναδική και τον διαφοροποιεί απ' τον παρακείμενό του (η έννοια της μοναδικότητας). Οι όροι κριτική ψυχολογία και κοινωνικός δομισμός είναι παρεμφερείς αλλά όχι ταυτόσημοι. Ο κοινωνικός δομισμός αποτελεί μια ευρύτερη έννοια που κατά κάποιο τρόπο εμπεριέχει και το ρεύμα της κριτικής ψυχολογίας. Βασικό χαρακτηριστικό και των δύο προσεγγίσεων είναι η κριτική τους στάση απέναντι στις κοινωνικές επιστήμες και βέβαια στην ψυχολογία. Στην επιστήμη της ψυχολογίας η έννοια της προσωπικότητας έχει πρωταρχικό ρόλο, το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στην τουριστική ψυχολογία. Οι επιλογές των τουριστών-καταναλωτών κρίνονται από τη προσωπικότητά τους, διότι είναι ο πιο ουσιαστικός παράγοντας της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Οφείλεται να τονιστεί πως η ερμηνεία της προσωπικότητας είναι μια διαδικασία αρκετά δύσκολη, δεδομένης της ιδιομορφίας και της πολυπλοκότητας. Η έννοια της προσωπικότητας βασίζεται στην ατομικότητα η οποία διαμορφώνεται ανάλογα με τα διάφορα χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου, τα οποία τον κάνουν να διαφέρει από τους υπολοίπους. Πάνω λοιπόν στην ατομικότητα στηρίζεται και η διάκριση των ατομικών παραγόντων από όλους τους άλλους που διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά (πολιτιστικοί, οικονομικοί κ.α). Σύμφωνα με τον κοινωνικό δομισμό, δεν υπάρχει αντικειμενική γνώση και αλήθεια. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τον εαυτό μας βασίζεται σε υποκειμενικές παρατηρήσεις. Συνεπώς, θα πρέπει να στεκόμαστε κριτικά απέναντι στην υπάρχουσα γνώση. Όσον αφορά την προσωπικότητα, ο κοινωνικός δομισμός υποστηρίζει ότι η προσωπικότητα αποτελεί απόρροια των αλληλεπιδράσεων 57

58 και σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των ατόμων. Αυτό σημαίνει πως η προσωπικότητα δομείται κοινωνικά και δεν υπαγορεύεται από εσωτερικές δυνάμεις. Πολλές φορές η προσωπικότητα χρησιμοποιείται λανθασμένα για να εξηγηθεί ο χαρακτήρας του ατόμου, οι δυο όμως αυτές έννοιες είναι διαφορετικές. Ο χαρακτήρας είναι ο τρόπος συμπεριφοράς του κάθε ανθρώπου και όχι η δυναμική οργάνωση όλων των ψυχικών και φυσιολογικών συστημάτων του ατόμου. Επιπροσθέτως, οι σκέψεις, τα αισθήματα, υπόκεινται σε μια ιεράρχηση το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τη προσωπικότητα. Τα διάφορα χαρακτηριστικά της επιρροής διαφέρουν πάντα, ανάλογα με το χρόνο που συμβαίνει κάτι και τις εκάστοτε συνθήκες. Η διαφορά με τη καθημερινή χρήση της λέξης προσωπικότητα είναι πως ο μέσος πολίτης κατανοεί το χαρακτηριστικό μιας δεδομένης στιγμής σαν στοιχείο που ερμηνεύει το σύνολο της προσωπικότητας. Η σύγχυση όμως αυτή δημιουργεί ορισμένα μεθοδολογικά λάθη τα οπόια οδηγούν με τη σειρά τους στη παρερμήνευση της προσωπικότητας και καταλήγουν στην αλλοίωση αυτής. Οι διαφορές μεταξύ των ατόμων θεμελιώνονται στις έννοιες της προσωπικότητας, της κοινωνικοποίησης, της αντίληψης και της κατανόησης. Οι έννοιες αυτές καθώς επίσης και ένας αριθμός άλλων επιδράσεων δια μορφώνουν έναν ολοκληρωμένο συνδυασμό, ο οποίος μπορεί να ορίσει τη διάρθρωση προτίμησης (preference structure) του καταναλωτή. Αυτή η διάρθρωση προτίμησης μπορεί να παρέχει ένα ευρύ πλαίσιο αναφοράς για διάφορους τύπους αποφάσεων και ενεργειών. Συνεπώς, οι κύριες επιδράσεις στην επιλογή των καταναλωτών αποτελούν ένα σύνολο το οποίο αντικατοπτρίζεται από την έννοια της διάρθρωσης προτίμησης. Κατά τον L. Moutinho (1989), η αγορά ενός τουριστικού προϊόντος σπάνια αποτελεί μια αυθόρμητη ενέργεια. Έπεται ενός προγραμματισμού και εξοικονόμησης χρημάτων κατά ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ επιπρόσθετα δεν προσφέρει απτά οφέλη. Το κύριο πλαίσιο του μοντέλου του L. Moutinho απορρέει από τα γενικά μοντέλα λήψης απόφασης και τις ερευνητικές εργασίες σχετικά με τη συμπεριφορά του τουρίστα. Στην επεξεργασία του μοντέλου τουριστικής συμπεριφοράς (vacation tourist behavior model), ο Moutinho βασίστηκε σε τρεις έννοιες της συμπεριφοράς: την υποκίνηση, την αντίληψη και την κατανόηση. Περιγράφει μια διαδοχική αλληλουχία γεγονότων συμπεριφοράς που προκαλούνται από τα κίνητρα αγοράς. Τα κίνητρα αυτά θέτουν σε λειτουργία την αντίληψη (νοητική επεξεργασία και την κατανόηση. Σ' αυτό το πλαίσιο, η συμπεριφορά ορίζεται ως μια λειτουργία πρόθεσης να ενεργήσει κανείς, η οποία επηρεάζεται από τις συνθήκες που μεσολαβούν ανάμεσα στην πρόθεση συμπεριφοράς και την πραγματική συμπεριφορά. Το εν λόγω μοντέλο αποτελείται από τρία μέρη: 1. Τις διαδικασίες της φάσης που προηγείται της λήψης απόφασης και την απόφαση αυτή καθεαυτή 2. Την αξιολόγηση της αγοράς 3. Τις πιθανότητες επανάληψης της αγοράς. 58

59 Στο μοντέλο του Moutinho η φάση που προηγείται της λήψης απόφασης συνίσταται σε ένα πεδίο (η διάρθρωση προτίμησης) και τρία υπό-πεδία που επιδιώκουν να παρουσιάσουν τον τρόπο με τον οποίο οι πληροφορίες γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας, μέσω του φιλτραρίσματος του ερεθίσματος (stimulus), της προσοχής και της κατανόησης, ως επίσης και της εφαρμογής κριτηρίων επιλογής.38 Στις συνθήκες αυτές, η διάρθρωση προτίμησης του καταναλωτή για έναν τουριστικό προορισμό θα επηρεαστεί από εσωτερικές πηγές -όπως οι κανόνες και οι πολιτισμικές αξίες, η οικογένεια και η ομάδα αναφοράς, η κοινωνική και επαγγελματική κατηγορία- και από τις συγκινησιακές απόψεις. Αυτές οι επιδράσεις απορρέουν και καθορίζονται από τις ατομικές διαφορές, αποτέλεσμα της προσωπικότητας, του τρόπου ζωής, των αντιλήψεων και των κινήτρων αγοράς του καταναλωτή. Η διάρθρωση προτίμησης μπορεί επίσης να επηρεαστεί από την τουριστική πληροφόρηση, όπως τα ποιοτικά στοιχεία, η τιμή, το γόητρο, το επίπεδο εξυπηρέτησης κ.λπ.. Η πρώτη φάση της διαδικασίας λήψης απόφασης αγοράς στο μοντέλο αποτελείται από τον ορισμό του προβλήματος, την αναζήτηση πληροφόρησης, την αξιολόγηση των εναλλακτικών επιλογών, τις επιλογές και τα αποτελέσματα. Το δεύτερο μέρος του μοντέλου αναφέρεται στην αξιολόγηση της αγοράς, η οποία αποτελεί το μηχανισμό βάσει του οποίου θα διαμορφωθεί ένα πλαίσιο αναφοράς για τις μελλοντικές αποφάσεις από μέρους του καταναλωτή. Οι έννοιες-κλειδιά είναι: «ικανοποίηση/δυσαρέσκεια», «αξιολόγηση της επάρκειας» και «νοητική ανάλυση κόστους/ωφέλειας». Το τρίτο μέρος του μοντέλου αναφέρεται στις μελλοντικές αποφάσεις και τις επιπτώσεις στο πεδίο της επανάληψης της αγοράς. Οι πιθανότητες επανάληψης της αγοράς υποθέτουν ότι ο καταναλωτής θα εξετάσει ένα αριθμό εναλλακτικών επιλογών οι οποίες θα οδηγήσουν είτε σε μια πιστότητα προς το αγορασθέν προϊόν ή τον προορισμό που επισκέφθηκε, είτε σε μια μεταβολή της συμπεριφοράς. Τέλος, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε τη διατυπωθείσα υπόθεση ότι η ικανοποίηση απορρέει από ένα πλήθος εντυπώσεων και μεταβατικών εμπειριών που πραγματοποιούνται στη φάση της κατανάλωσης και επηρεάζουν τη στάση του καταναλωτή, μετά το πέρας της τουριστικής εμπειρίας. 59

60 Β ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο : ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1 Ερευνητικοί στόχοι - Σκοπός της εργασίας και της έρευνας αυτής όπως έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω είναι η μελέτη των ψυχολογιών και κοινωνικών παραγόντων που συμβάλουν στην επιλογή ενός συγκεκριμένου ταξιδιού. Επιμέρους στόχοι της έρευνας αποτελούν:η διερεύνηση των παραγόντων (παράγοντες ώθησης) που υποκινούν τους σύγχρονους τουρίστες να επιλέξουν ένα ταξίδι με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά - Η διερεύνηση των παραμέτρων που λειτουργούν ως παράγοντες έλξης για την επιλογή συγκεκριμένων τουριστικών δραστηριοτήτων ή προορισμών Η πρώτη σκέψη μας ήταν να αντλήσουμε όσο το δυνατό περισσότερες πληροφορίες και στοιχεία για την καλύτερη προσέγγιση στο θέμα και έπειτα με τη χρήση κατάλληλων μέσων να καλύψουμε τα κενά που προέκυψαν.. Στη συνέχεια θα γίνει αναφορά στη μεθοδολογία που ακολουθήσαμε για να ολοκληρώσουμε και να καλύψουμε τις όποιες απορίες προέκυψαν Δείγμα Έρευνας Τα άτομα τα οποία συμμετείχαν στην έρευνα, καθορίστηκαν μέσω τυχαίας δειγματοληψίας με δείγμα ευκολίας καιήταν χρήστες κοινωνικών δικτύων. Ο πληθυσμός έφτασε τις 109 συμμετοχές. Από τα άτομα αυτά, πάνω από το μισό ποσοστό ήταν γυναίκες και ο μέσος όρος ηλικίας όλο του δείγματος υπολογίστηκε περίπου στα 25 έτη Μέθοδος - Δομή ερωτηματολογίου Στην προσπάθεια συλλογής των επιπλέων πληροφοριών που ήταν απαραίτητες χρησιμοποιήθηκε η πλέον διαδεδομένη μέθοδος συλλογής στοιχείων, το ερωτηματολόγιο. 60

61 Τα άτομα τα οποία συμμετείχαν στην έρευνα, καθορίστηκαν μέσω τυχαίας δειγματοληψίας με δείγμα ευκολίας καιήταν χρήστες κοινωνικών δικτύων. Ο πληθυσμός έφτασε τις 109 συμμετοχές. Από τα άτομα αυτά, πάνω από το μισό ποσοστό ήταν γυναίκες και ο μέσος όρος ηλικίας όλο του δείγματος υπολογίστηκε περίπου στα 25 έτη. Αποτελεί ίσως τον πιο εύκολο, γρήγορο και έγκυρο τρόπο συλλογής στοιχειών. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η διαδικασία παύει να είναι χρονοβόρα και είναι ακόμα πιο εύκολη η απεικόνιση των αποτελεσμάτων. Το ερωτηματολόγιο ήταν δομημένο και περιλάμβανε ερωτήσεις σχετικά με την έρευνα και φυσικά τα δημογραφικά χαρακτηριστικά. Το ερωτηματολόγιο χωρίστηκε σε τέσσερις (4) κατηγορίες. Στις γενικές πληροφορίες ταξιδιών, στους παράγοντες ώθησης, τους παράγοντες έλξης και στα δημογραφικά χαρακτηριστικά. Πιο συγκεκριμένα στη πρώτη ενότητα περιλαμβάνονται ερεωτήσεις σχετικά με τα ταξίδια, το τόπο που επισκέφτηκαν, τον χώρο διαμονής και τους λόγους για τους οποίους επιλέχθηκε ο προορισμός. Στη δεύτερη ενότητα υπάρχουν ερωτήσεις σχετικά με τους παράγοντες ώθησης, εκεί ο ερωτώμενος απαντά στους λόγους για τους οποίους πραγαμτοποιεί ένα ταξίδι. Στη συνέχεια στη τρίτη ενότητα οι ερωτήσεις αφορούν τους παράγοντες έλξης, πρόκειτε δηλαδή για τον τουριστικό προορισμό τον οποίο έχουν επισκεφθεί ή θα επισκεφθούν με τις περισσότερες νύκτες. Στη τελευταία ενότητα υπάρχουν τα δημογραφικά στοιχεία για του ερωτώμενους. Το ερωτηματολόγιο στάλθηκε ηλεκτρονικά σε χρήστες του διαδικτύου. Οι απαντήσεις αφού κωδικοποιήθηκαν εισήχθησαν στο στατιστικό πρόγραμμα SPSS (Το SPSS (Superior Performance Software System) είναι το πιο διαδεδομένο πρόγραμμα για τη στατιστική ανάλυση δεδομένων στατιστικής.) και παρακάτω παρουσιάζονται τα αποτελέσματα με χρήση της περιγραφικής στατιστικής Διάρκεια Έρευνας Η έρευνα διήρκησε από τα τέλη Αυγούστου εώς και τα μέσα του Σεπέμβρη όπου συλλέχθηκαν και τα τελευτάια ερωτηματολόγια και ως τον Οκτώβρη η έρευνα για τους παράγοντες που υποκινούν τους σύγχρονους τουρίστες είχε ολοκληρωθεί Αποτελέσματα έρευνας 61

62 Παρακάτω παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της πρωτογενούς έρευνας. 4.6.Προφίλ του δείγματος Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα προσωπικά στοιχεία των ατόμων που πήραν μέρος στην έρευνα. Ο μέσος όρος της ηλικίας του δείγματος εντοπίζεται στα 24,48 έτη, με την τυπική απόκλιση να ανέρχεται στα 5,63 έτη, σε ένα δείγμα 109 ατόμων. Πίνακας 4.1: Ηλικία Δείγματος Το 61,47% των ερωτηθέντων του δείγματος είναι γυναίκες, σε αντίθεση με το υπόλοιπο 38,53% που είναι άνδρες. 62

63 Επίσης, η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων της έρευνας σε ποσοστό 92,66% είναι άγαμοι, ενώ οι έγγαμοι και διαζευγμένοι καταλαμβάνουν το 6,42% και 0,92% του συνόλου του δείγματος, αντίστοιχα. 63

64 Επιπρόσθετα, το 91,74% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως δεν έχει παιδιά, σε αντίθεση με το υπόλοιπο 8,26% που ανέφερε πως έχει. Από το 8,26% των ερωτηθέντων που στη προηγούμενη ερώτηση ανέφεραν πως έχουν παιδιά, ο μέσος όρος των παιδιών εντοπίζεται στα 1-2 παιδιά και η τυπική απόκλιση στα 0,882 παιδιά. 64

65 Όσον αφορά το εκπαιδευτικό επίπεδο, το 54% των ερωτηθέντων είναι απόφοιτοι ΤΕΙ/ΑΕΙ. Σε αρκετά χαμηλότερα ποσοστά εντοπίζονται οι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (29%), οι απόφοιτοι Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών, ΙΕΚ, κλπ. (9%) και οι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος (8%), Στην περίπτωση της απασχόλησης, το 47,17% των ερωτηθέντων είναι φοιτητές και το 22,64% ιδιωτικοί υπάλληλοι. Σε χαμηλότερα ποσοστά ακολουθούν οι άνεργοι (12,26%), οι ελεύθεροι επαγγελματίες (9,43%), οι δημόσιοι υπάλληλοι (6,60%) και οι φαντάροι (1,89%). 65

66 Αναφορικά με το ετήσιο καθαρό ατομικό εισόδημα των ερωτηθέντων του δείγματος της έρευνας το 83,49% αυτών λαμβάνει λιγότερο από ευρώ, ενώ σε ιδιαίτερα χαμηλά ποσοστά ακολουθούν οι ερωτηθέντες που έχουν ετήσιο καθαρό ατομικό εισόδημα ευρώ (11,01%), ευρώ (2,75%) και οι ερωτηθέντες που έχουν ετήσιο καθαρό ατομικό εισόδημα άνω των ευρώ (2,75%). 66

67 Στο παρακάτω γράφημα μπορούμε να παρατηρήσουμε το ετήσιο καθαρό εισόδημα των ερωτηθέντων της έρευνας. Αναλυτικότερα, το 34,86% των ερωτηθέντων λαμβάνει ευρώ, ενώ το 29,36% λαμβάνει εισόδημα μικρότερο των ευρώ. Σε χαμηλότερα ποσοστά ακολουθούν οι ερωτηθέντες που έχουν ετήσιο καθαρό ατομικό εισόδημα ευρώ (24,77%) και οι ερωτηθέντες που έχουν ετήσιο καθαρό ατομικό εισόδημα άνω των ευρώ (11,01%). Επομένως συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω μπορούμε να έχουμε μία πρώτη εικόνα των ανθρώπων που έλαβαν μέρος. Ξεκινάμε από το γεγονός ότι ο μέσος όρος ηλικίας είναι αρκετά χαμηλός και η έρευνα εστιάζει κυρίως σε νεαρά άτομα. Επόμενη διαπίστωση ακολουθεί το γεγονός ότι πάνω από το μισό οι ερωτηθέντες ήταν γυναίκες και κατά το πλείστων ελεύθερες, με ελάχιστες διαζευγμένες και ακόμα μικρότερο ποσοστό ύπαρξης παιδιού. Ακόμα το ποσοστό εκπαίδευσης είναι σε γενικά υψηλά επίπεδο καθώς ήταν πού χαμηλά τα ποσοστά παραμονής μόνο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με αναφορές και μεταπτυχιακών σπουδών. Τα περισσότερα άτομα όντας μικρής ηλικίας και πάνω από τους μισούς φοιτητές το ατομικό τους εισόδημα χαρακτηρίζεται χαμηλό ενώ το οικογενειακό είναι ελάχιστα υψηλότερο. 4.7.Γενικά χαρακτηριστικά των ταξιδιών 67

68 Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται η δραστηριότητα που είχαν κατά την φετινή καλοκαιρινή περίοδο οι τουρίστες/ ερωτώμενοι. Στους προορισμούς που επισκέφτηκαν αλλά και στους λόγους που κάποιοι δεν κατάφεραν ίσως να πραγματοποιήσουν κάποιο ταξίδι, στα καταλύματα που επέλεξαν και στο χρονικό διάστημα που διέμειναν εκεί. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων της έρευνας, σε ποσοστό 69,72% ανέφερε ότι έχει πραγματοποιήσει ή πρόκειται να πραγματοποιήσει διακοπές το φετινό καλοκαίρι, σε αντίθεση με το υπόλοιπο 30,28% που δήλωσε πως δεν έχει πραγματοποιήσει ούτε πρόκειται να πραγματοποιήσει διακοπές το φετινό καλοκαίρι. Οι λόγοι για τους οποίους το 30,28% των ερωτηθέντων της προηγούμενης ερώτησης ανέφερε πως δεν πραγματοποίησε ή δεν πρόκειται να πραγματοποιήσει διακοπές εντοπίζονται κατά 66,67% στις εργασιακές υποχρεώσεις, κατά 24,24% στις 68

69 οικογενειακές υποχρεώσεις και τέλος, κατά 15,15% στην έλλειψη τουριστικών δαπανών. Όσον αφορά τον αριθμό των διανυκτερεύσεων των ερωτηθέντων, το μεγαλύτερο μέρος αυτών (44,74%) πραγματοποίησε 5 διανυκτερεύσεις, ενώ σε χαμηλότερα ποσοστά ακολουθούν εκείνοι που πραγματοποίησαν 3 διανυκτερεύσεις (30,26%), 2 διανυκτερεύσεις (28,95%), 4 διανυκτερεύσεις (27,63%), 7 διανυκτερεύσεις (22,37%) και 6 διανυκτερεύσεις (19,74%). Τέλος, σε ιδιαίτερα χαμηλά ποσοστά εντοπίζονται οι ερωτηθέντες που πραγματοποίησαν 1 διανυκτέρευση (6,579%) και από 8 διανυκτερεύσεις και πάνω (1,316% έως 5,263%). 69

70 Στην περίπτωση του τύπου του καταλύματος που διέμειναν οι ερωτηθέντες της έρευνας, αυτό ποικίλει. Αναλυτικότερα, το 36% και 28% διέμεινε σε ξενοδοχείο και οικία συγγενών ή φίλων, αντίστοιχα. Ακολουθεί ένα ποσοστό των ερωτηθέντων, της τάξεως του 24%, που διέμεινε σε ενοικιαζόμενο δωμάτιο, ενώ σε χαμηλότερα ποσοστά εντοπίζονται εκείνοι που διέμειναν σε κάμπινγκ (6,67%), σε παραθεριστική κατοικία (2,67%) και σε κατάλυμα του AirBNB (2,67%). 70

71 Επίσης, το 69,74% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως ταξίδεψε με φίλους. Στις επόμενες θέσεις και με ποσοστά 31,58% και 25%, εντοπίζονται οι εργαζόμενοι που ταξίδεψαν με την οικογένεια τους και τον/την σύντροφο τους, αντίστοιχα, ενώ με αρκετά χαμηλότερα ποσοστά εντοπίζονται εκείνοι που ταξίδεψαν μόνοι τους (14,47%) και με συνεργάτη/συνάδελφο (1,316%). Είναι εμφανές, ότι η πλειοψηφία των εργαζομένων ταξίδεψε είτε με την οικογένεια του είτε με φίλους. 71

72 Η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων της έρευνας, σε ποσοστό 96,05%, έμαθε για τον συγκεκριμένο τουριστικό προορισμό από το διαδίκτυο, ενώ το 65,79% από φίλους. Ακολούθως, το 10,53% των ερωτηθέντων έμαθε για τον συγκεκριμένο τουριστικό προορισμό από τουριστικά γραφεία (10,53%) και από την οικογένεια (9,211%). Τέλος, σε αρκετά χαμηλότερα ποσοστά εντοπίζονται εκείνοι που έμαθαν για τον συγκεκριμένο τουριστικό προορισμό από περιοδικά και έντυπο τύπο (5,263%), από τουριστικούς οδηγούς (5,263%) και από τουριστικές εκθέσεις (1,316%). Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων πραγματοποίησε φέτος κάποιο ταξίδι, ενώ εκείνοι που δεν τα κατάφεραν αναφέρονται κυρίως σε εργασιακές υποχρεώσεις. Οι περισσότεροι προτίμησαν ξενοδοχεία για τη διαμονή τους, με μικρή διαφορά από εκείνους που έμειναν σε συγγενικό ή φιλικό άτομο. με μεγάλη διαφορά τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι νέοι προτιμούν να ταξιδεύουν με παρέα και όχι με την οικογένεια ή το σύντροφο τους. Τέλος οι μέρες κυμαίνονταν από πέντε έως τρεις με αρκετή διαφορά στις περισσότερες και η αναζήτηση και εύρεση τους γινόταν μέσω διαδικτύου. Β. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΩΘΗΣΗΣ 72

73 Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται σε αριθμητική κλίμακα από το 1 έως το 5 με αντίστοιχους δείκτες ελάχιστα έως πάρα πολύ στους παράγοντες εκείνους που τους ώθησαν να υλοποιήσουν το ταξίδι. Το 43,12% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως η επιθυμία του για διαφυγή από τη καθημερινότητα, αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το 35,78% ανέφερε πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Το 14,68% των ερωτηθέντων δήλωσε πως η επιθυμία του για διαφυγή από τη καθημερινότητα αποτελεί μέτριο λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το υπόλοιπο 6,42% ότι αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας. Επίσης, το 33,94% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως η ανάγκη για δράση και περιπέτεια αποτελεί μέτριο λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το 33,03% και 22,94% ανέφερε πως αποτελεί πολύ και πάρα πολύ σημαντικό λόγο, αντίστοιχα. Το 8,268% των ερωτηθέντων δήλωσε πως η ανάγκη για δράση και περιπέτεια αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το υπόλοιπο 1,83% ότι αποτελεί ασήμαντο λόγο. 73

74 Επιπρόσθετα, το 50,46% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως η ανάγκη για κοινωνική επαφή αποτελεί μέτριο λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το 21,10% και 5,50% ανέφερε πως αποτελεί πολύ και πάρα πολύ σημαντικό λόγο, αντίστοιχα. Το 17,43% των ερωτηθέντων δήλωσε πως η ανάγκη για κοινωνική επαφή αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το υπόλοιπο 5,50% ότι αποτελεί ασήμαντο λόγο. 74

75 Αντίθετα, το 60,55% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως η ανάγκη για επίδειξη και κοινωνική επιβεβαίωση αποτελεί ασήμαντο λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το 19,27% και 15,60% ανέφερε πως αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας και μέτριο λόγο, αντίστοιχα. Το 3,67% των ερωτηθέντων δήλωσε πως η ανάγκη για επίδειξη και κοινωνική επιβεβαίωση αποτελεί σημαντικό λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το υπόλοιπο 0,92% ότι αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Αναφορικά με την απόκτηση μιας νέας και διαφορετικής εμπειρίας, το 48,62% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το 35,78% ανέφερε πως αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο. Το 13,76% των ερωτηθέντων δήλωσε πως η απόκτηση μιας νέας και διαφορετικής εμπειρίας αποτελεί μέτριο λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το υπόλοιπο 1,83% ότι αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας. 75

76 Όσον αφορά την αύξηση της γνώσης και τους μορφωτικούς λόγους, το 32,11% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως πολύ σημαντικό λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το 22,94% και 28,44% ανέφερε πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό και μέτριο λόγο, αντίστοιχα. Το 13,76% των ερωτηθέντων δήλωσε πως η αύξηση της γνώσης και οι μορφωτικοί λόγοι αποτελούν λόγο μικρής σημαντικότητας για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το υπόλοιπο 2,75% ότι αποτελεί ασήμαντο λόγο. 76

77 Στην περίπτωση της ανάπαυσης και ξεκούρασης, το 49,54% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το 22,94% ανέφερε πως αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο. Το 15,60% των ερωτηθέντων δήλωσε πως η ανάπαυση και ξεκούραση αποτελεί μέτριο λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το υπόλοιπο 10,09% και 1,83% πως αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας και ασήμαντο λόγο, αντίστοιχα. Αντίθετα, το 33,03% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως οι επαγγελματικοί λόγοι αποτελούν ασήμαντο λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το 32,11% και 23,85% ανέφερε πως αποτελούν λόγο μικρής σημαντικότητας και μέτριο λόγο, αντίστοιχα. Το 6,42% των ερωτηθέντων δήλωσε πως οι επαγγελματικοί λόγοι αποτελούν σημαντικό λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το υπόλοιπο 4,59% ότι αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο. 77

78 Ομοίως όπως και προηγουμένως, το 63,30% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως οι θρησκευτικοί λόγοι αποτελούν ασήμαντο λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το 14,68% και 14,68% ανέφερε πως αποτελούν λόγο μικρής σημαντικότητας και μέτριο λόγο, αντίστοιχα. Το 7,34% των ερωτηθέντων δήλωσε πως οι θρησκευτικοί λόγοι αποτελούν σημαντικό λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού. 78

79 Από την άλλη πλευρά, το 50,46% των ερωτηθέντων της έρευνας ανέφερε πως η γνωριμία με νέα μέρη αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το 39,45% ανέφερε πως αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο. Το 16,425,60% των ερωτηθέντων δήλωσε πως η γνωριμία με νέα μέρη αποτελεί μέτριο λόγο για την πραγματοιποίηση ενός ταξιδιού, ενώ το υπόλοιπο 2,75% και 0,92% πως αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας και ασήμαντο λόγο, αντίστοιχα. Στο παρακάτω γράφημα χρησιμοποιώντας τους μέσους (means) των απαντήσεων, μπορούμε να παρατηρήσουμε συγκεντρωτικά τους λόγους και τη σημαντικότητα αυτών, για τους οποίους οι ερωτηθέντες της έρευνας συνήθως πραγματοποιούν ένα ταξίδι. Αναλυτικότερα, η γνωριμία με νέα μέρη, η απόκτηση μιας νέας και διαφορετικής εμπειρίας, η επιθυμία για διαφυγή και η ανάπαυση και ξεκούραση αποτελούν πολύ προς πάρα πολύ σημαντικούς λόγους για την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού εκ μέρους των ερωτηθέντων, ενώ η ανάγκη για δράση και περιπέτεια και η αύξηση της γνώσης και οι μορφωτικοί λόγοι αποτελούν πολύ και μέτρια σημαντικούς λόγους. Ακολούθως, η ανάγκη για κοινωνική επαφή αποτελεί μέτριο λόγο για την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού εκ μέρους των ερωτηθέντων, οι επαγγελματικοί λόγοι αποτελούν λόγο μικρής σημαντικότητας, ενώ οι θρησκευτικοί λόγοι και η ανάγκη για επίδειξη και κοινωνική επιβεβαίωση αποτελούν ασήμαντους λόγους για την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού εκ μέρους των ερωτηθέντων. 79

80 Γ. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΛΞΗΣ Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας σε σχέση με τους παράγοντες που έλκουν τους ερωτώμενους στο να πραγματοποιήσουν ένα συγκεκριμένο ταξίδι. 80

81 Στην ενότητα αυτή μπορούμε να παρατηρήσουμε τους διάφορους λόγους για τους οποίους οι ερωτηθέντες της έρευνας επισκέφθηκαν ή πρόκειται να επισκεφθούν τον συγκεκριμένο τουριστικό προορισμό. Στην περίπτωση της ευκολίας πρόσβασης στον προορισμό, το 34,46% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 13,76% ανέφερε πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 34,86% των ερωτηθέντων ανέφερε πως η ευκολία πρόσβασης στον προορισμό αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή του, ενώ το 12,84% και 3,67% πως αποτελεί λόγο μικρής και ανύπαρκτης σημαντικότητας. Στην περίπτωση των υποδομών και των ανέσεων του προορισμού, το 45,87% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 18,35% ανέφερε πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 24,77% των ερωτηθέντων ανέφερε πως οι υποδομές και ανέσεις του προορισμού αποτελούν λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 8,26% και 2,75% πως αποτελούν λόγο μικρής και ανύπαρκτης σημαντικότητας. 81

82 Ομοίως, αναφορικά με το επίπεδο καθαριότητας του προορισμού, το 46,79% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 31,19% ανέφερε πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 16,51% των ερωτηθέντων ανέφερε πως το επίπεδο καθαριότητας του προορισμού αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 8,26% και 2,75% πως αποτελεί λόγο μικρής και ανύπαρκτης σημαντικότητας. 82

83 Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά τη κουλτούρα και την ιστορία του προορισμού, το 36,70% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 25,69% και 18,35% ανέφερε πως αποτελεί πολύ και πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 12,84% των ερωτηθέντων ανέφερε πως η κουλτούρα και η ιστορία του προορισμού αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 6,42% πως αποτελεί ασήμαντο λόγο. Στην περίπτωση του κοσμοπολίτικου περιβάλλοντος του προορισμού, το 33,94% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 15,60% ανέφερε πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 33,03% των ερωτηθέντων ανέφερε πως το κοσμοπολίτικο περιβάλλον του προορισμού αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή του, ενώ το 12,84% και 4,59% πως αποτελεί λόγο μικρής και ανύπαρκτης σημαντικότητας. 83

84 Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά τη ζεστή υποδοχή από τους κατοίκους του προορισμού, το 41,28% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 31,19% και 12,84% ανέφερε πως αποτελεί πολύ και πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 11,93% των ερωτηθέντων ανέφερε πως η ζεστή υποδοχή από τους κατοίκους του προορισμού αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 2,75% πως αποτελεί ασήμαντο λόγο. 84

85 Ομοίως, όσον αφορά τη δυνατότητα αύξησης της γνώσης, το 34,86% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 27,52% και 15,60% ανέφερε πως αποτελεί πολύ και πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 16,51% των ερωτηθέντων ανέφερε πως η δυνατότητα αύξησης της γνώσης αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 6,50% πως αποτελεί ασήμαντο λόγο. 85

86 Αντίθετα, αναφορικά με τις παραλίες του προορισμού, το 48,62% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 32,11% ανέφερε πως αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 11,93% των ερωτηθέντων ανέφερε πως οι παραλίες του προορισμού αποτελούν λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 5,50% και 1,83% πως αποτελούν λόγο μικρής και ανύπαρκτης σημαντικότητας. Ομοίως, αναφορικά με το φυσικό περιβάλλον του προορισμού, το 41,28% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 37,61% ανέφερε πως αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 19,27% των ερωτηθέντων ανέφερε πως το φυσικό περιβάλλον του προορισμού αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 1,83% πως αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας. 86

87 Στο ίδιο μοτίβο με προηγουμένως, όσον αφορά τις καιρικές συνθήκες του προορισμού, το 37,61% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 31,19% ανέφερε πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 22,02% των ερωτηθέντων ανέφερε πως οι καιρικές συνθήκες του προορισμού αποτελούν λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 4,59% και 4,59% πως αποτελούν λόγο μικρής και ανύπαρκτης σημαντικότητας. 87

88 Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά τον λόγο των οικονομικών διακοπών, το 47,71% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 27,52% και 16,51% ανέφερε πως αποτελεί πολύ και πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 4,59% των ερωτηθέντων ανέφερε πως ο λόγος των οικονομικών διακοπών αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 3,67% πως αποτελεί ασήμαντο λόγο. Στο ίδιο μοτίβο, όσον αφορά τη φήμη του προορισμού, το 37,61% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 30,28% και 12,84% ανέφερε πως αποτελεί πολύ και πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 14,68% των ερωτηθέντων ανέφερε πως η φήμη του προορισμού αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 4,59% πως αποτελεί ασήμαντο λόγο. 88

89 Ομοίως, αναφορικά με τη γαστρονομία του προορισμού, το 40,37% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 24,77% και 11,93% ανέφερε πως αποτελεί πολύ και πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 18,35% των ερωτηθέντων ανέφερε πως η γαστρονομία του προορισμού αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 4,59% πως αποτελεί ασήμαντο λόγο. 89

90 Στην περίπτωση της νυχτερινής ζωής του προορισμού, το 39,45% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 18,35% και 20,18% ανέφερε πως αποτελεί πολύ και πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 14,68% των ερωτηθέντων ανέφερε πως η νυχτερινή ζωή του προορισμού αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 7,34% πως αποτελεί ασήμαντο λόγο. Αναφορικά με τις ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού, το 38,53% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 22,94% και 5,50% ανέφερε πως αποτελεί πολύ και πάρα πολύ σημαντικό λόγο. Ακολούθως, το 23,85% των ερωτηθέντων ανέφερε πως οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού αποτελεί λόγο μικρής σημαντικότητας για την επιλογή, ενώ το 9,17% πως αποτελεί ασήμαντο λόγο. 90

91 Αναφορικά με την επίσκεψη σε συγγενείς, το 28,44% των ερωτηθέντων ανέφερε πως αποτελεί λόγο μέτριας σημαντικότητας για την επιλογή του προορισμού, ενώ το 28,44% και 22,94% ανέφερε πως αποτελεί ασήμαντο λόγο και λόγο μικρής σημαντικότητας, αντίστοιχα. Ακολούθως, το 12,84% των ερωτηθέντων ανέφερε πως η την επίσκεψη σε συγγενείς αποτελεί πολύ σημαντικό λόγο για την επιλογή ενός προορισμού, ενώ το 7,34% πως αποτελεί πάρα πολύ σημαντικό λόγο. 91

92 Στο παρακάτω γράφημα μπορούμε να παρατηρήσουμε συγκεντρωτικά τους μέσους των απαντήσεων σχετικά με τους λόγους και τη σημαντικότητα αυτών, για τους οποίους οι ερωτηθέντες της έρευνας επισκέφθηκαν ή πρόκειται να επισκεφθούν έναν προορισμό. Αναλυτικότερα, οι παραλίες, το φυσικό περιβάλλον και το επίπεδο καθαριότητας του προορισμού αποτελούν πολύ προς πάρα πολύ σημαντικούς λόγους για την επίσκεψη σε έναν προορισμό, ενώ οι καιρικές συνθήκες και οι υποδομές του προορισμού αποτελούν πολύ προς μέτρια σημαντικούς λόγους. Εν συνεχεία, οι οικονομικές διακοπές, το κοσμοπολίτικο περιβάλλον, η ευκολία πρόσβασης στον προορισμό, η ζεστή υποδοχή από τους κατοίκους, η κουλτούρα και ιστορία, η φήμη του προορισμού, η δυνατότητα αύξησης της γνώσης, η νυχτερινή ζωή και η τοπική γαστρονομία αποτελούν μέτρια προς πολύ σημαντικούς λόγους για την επίσκεψη σε έναν προορισμό. Τέλος, οι ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού αλλά και οι συγγενείς αποτελούν λόγους μέτρια προς λίγο σημαντικούς για την επίσκεψη σε έναν προορισμό. 92

93 93

94 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Μέσα από αυτή την ευχάριστη και δημιουργική ευκαιρία που μας δόθηκε, καταφέραμε να συλλάβουμε περισσότερα στοιχεία για αυτό το τόσο πολύ-συζητημένο θέμα που ονομάζεται τουρισμός κα ολόκληρες οικονομίες ανά τον κόσμο συντηρούνται και επιβιώνουν από αυτό. Φτάνοντας λοιπόν στο τέλος, αυτό που έχουμε να υπογραμμίσουμε είναι ότι ο τουρισμός μπορεί να επιλεχθεί και να πραγματοποιηθεί από άτομα όλων των ηλικιών. Μέσα από τον τουρισμό τα άτομα ικανοποιούντις ανάγκες τους για ψυχαγωγία, ξεκούραση, μάθηση και πολλές άλλες. Τα ενδιαφέροντα όμως και οι λόγοι που ωθούν τους ανθρώπους να κάνουν τέτοιες επιλογές είναι πολλές και ποικίλουν ανάλογα τόσο με τα ενδιαφέροντα όσο και με την προσωπικότητα του κάθε ατόμου-τουρίστα. Σύμφωνα με τα παραπάνω τα κίνητρα και η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου διαφέρουν και αποτελούν δυο από τις βασικότερες μεταβλητές για να επιλεχθεί ένας προορισμός. Είναι επίσης σημαντικό να τονιστεί και να υπογραμμιστεί πως μπορεί ο τουρισμός να είναι βασικό στοιχείο της οικονομίας και ιδιαίτερα στη χώρα μας αποτελεί κύρια και βασική πηγή εσόδων. Παρόλα αυτά πρέπει να τον χειριζόμαστε και να τον εκμεταλλευόμαστε με μέτρο,γιατί ακολουθείται από μεγάλο αριθμό αρνητικών επιπτώσεων από την αλόγιστη εκμετάλλευση σε πολλούς τομείς. Κυριότερες αρνητικές συνέπειες παρουσιάζονται στον επαγγελματικό, περιβαλλοντικό και πολιτισμικό τομέα. Οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τα παραδοσιακά επαγγέλματα και επιλέγουν την εύκολη λύση που προσφέρει ο τουρισμός. Όσον αφορά το περιβάλλον είναι γνωστό πως για την εξέλιξη του τουρισμού απαιτούνται νέες υποδομές και πολλές φορές πραγματοποπιούνται σε βάρος της φύσης. Τέλος σε ότι έχει να κάνει με τον πολιτισμό και τα έθιμα είναι πολλά τα παραδείγματα όπου οι άνθρωποι απομακρύνονται από τα έθιμα και τις παραδοσείς θυσιάζοντάς τα στο βωμό της εμπορευματοποίησης. Ως φοιτήτρια και έχοντας γνώση του φαινομένου, αυτό που θα θέσω σαν πρόταση είναι πάνω από όλα η προστασία της ανεκτίμητης αξίας κληρονομιάς μας(πολιτιστική, περιβαλλοντική κλπ) από τον «κακό» τουρισμό και όταν εμείς οι ίδιοι μπαίνουμε στη θέση του τουρίστα να επιδεικνύουμε τον ανάλογο σεβασμό αλλά και σθένος να εμπλουτίσουμε ακόμα περισσότερο τις γνώσεις μας. 94

95 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, Χ. Κοκκώσης, Π.Τσάρτας, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών 3. Κοινωνιολογία του Τουρισμού, Περικλής Ν. Λύτρας, Εκδόσεις INTERBOOKS, ΑΘΗΝΑ 4. Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις στον Τουρισμό, Andrew Holden, Εκδόσεις Παπαζήση 5. Τουριστική Οικονομική, Δημήτρης Λαγός, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα Τουριστική ψυχολογία (διερεύνηση της συμπεριφοράς των τουριστών και των απασχολούμενων με τα τουριστικά επαγγέλματα), Δρ Περικλής Ν. Λύτρα, Εκδόσεις INTERBOOKS, Αθήνα Τουριστική ψυχολογία και συμπεριφορά τουρίστα- καταναλωτή, Δρ Περικλής Ν. Λύτρας, Εκδόσειε INTERBOOKS 8. Gilbert D.C. (1989), An examination of the consumer behavior process related to tourism, στο Cooper C. P. (ed), Progress in Tourism, Recreation and Hospitality Management, Volume 3, London: Belhaven and University of Surrey 9. Maslow A.H. (1943), A theory of human motivation, Psychological Review, vol Teare R., Calver S. (1996), Consumer Marketing for Hospitality and Tourism Industries, London: Cassell, 11. McGregor D.M. (1966), Leadership and Motivation, Cambridge, MA: MIT Press. 12. Jafari J. (1987), Tourism models: the socio-cultural aspects, Tourism Management, 8, 13. Foster D. (1985), Travel and Tourism Management, Basingstoke, Hampshire (UK): Macmillan Press 95

96 Διαδικτυακές αναφορές:

97 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η διαδικασία λήψης απόφασης τουριστικού ταξιδιού 97

98 98

99 99

100 100