Καθεστώς διεθνούς προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων και ευάλωτων ομάδων μέσα από τη νομολογία του ΔΕΕ

Transcript

1 Καθεστώς διεθνούς προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων και ευάλωτων ομάδων μέσα από τη νομολογία του ΔΕΕ

2 Περιεχόμενα α) Ευάλωτες ομάδες β) Ασυνόδευτοι ανήλικοι

3 Η έννοια της ευαλωτότητας Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) προσεγγίζει την ευαλωτότητα όχι ως χαρακτηριστικό κάθε ανθρώπου που ζητά άσυλο, «ως μέλους μίας ομάδας πληθυσμού ιδιαίτερα μειονεκτούσα και ευάλωτη που έχει ανάγκη ιδιαίτερης προστασίας», όπως την ερμήνευσε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) απόφαση M.S.S. κατά Βελγίου και Ελλάδος (παρ. 251) αλλά ως μέτρο κατηγοριοποίησης των αιτούντων άσυλο σε υπο-σύνολα. Πάντως πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι οι αιτούντες άσυλο είναι μια εγγενώς ευάλωτη ομάδα εκ μόνου του λόγου της μειονεκτικής τους θέσης συγκρινόμενοι με τις λοιπές ομάδες ανθρώπων

4 Α. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ - Παράγωγο κοινοτικό δίκαιο(κεσα) Άρθρο 17 της οδηγίας 2003/9/ΕΚ για τις συνθήκες υποδοχής και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στην εθνική νομοθεσία τα κράτη μέλη λαμβάνουν υπόψη τους την ειδική κατάσταση των ευάλωτων προσώπων όπως -ανήλικοι, -ασυνόδευτοι ανήλικοι, -άτομα με ειδικές ανάγκες, -ηλικιωμένοι, -εγκυμονούσες, -μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα παιδιά και -πρόσωπα που έχουν υποστεί βασανιστήρια, βιασμό ή άλλες σοβαρές μορφές ψυχολογικής, φυσικής ή σεξουαλικής βία.

5 οδηγία 2013/33/ΕΕ της 26ης Ιουνίου 2013 σχετικά με τις απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία Στην αιτιολογική σκέψη 14 διατυπώνεται η αρχή ότι η υποδοχή προσώπων με ειδικές ανάγκες υποδοχής θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα των εθνικών αρχών Άρθρο 11: η υγεία (σωματική και ψυχική) των αιτούντων υπό κράτηση ευάλωτων ατόμων αποτελεί πρωταρχικό μέλημα των εθνικών αρχών. Στην περίπτωση αυτή τα κράτη εξασφαλίζουν τακτική παρακολούθηση και επαρκή υποστήριξη λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαίτερη κατάστασή των ευάλωτων ατόμων. Άρθρο 21: Τα κράτη μέλη λαμβάνουν υπόψη τους την ειδική κατάσταση των ευάλωτων προσώπων, όπως οι ανήλικοι, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι ηλικιωμένοι, οι εγκυμονούσες, οι μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα παιδιά, τα θύματα εμπορίας ανθρώπων, τα άτομα με σοβαρές ασθένειες, τα άτομα με πνευματικές διαταραχές και τα άτομα που έχουν υποστεί βασανιστήρια, βιασμό ή άλλες σοβαρές μορφές ψυχολογικής, φυσικής ή σεξουαλικής βίας, όπως γυναίκες θύματα ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων.

6 Άρθρο 22 παρ. 1 : Τα κράτη μέλη εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος από την άσκηση αίτησης διεθνούς προστασίας εκτιμούν κατά πόσον ο αιτών είναι αιτών με ειδικές ανάγκες υποδοχής και αναφέρουν τη φύση των αναγκών αυτών, εξασφαλίζουν ότι οι εν λόγω ειδικές ανάγκες αντιμετωπίζονται επίσης εάν καταστούν εμφανείς σε μεταγενέστερο στάδιο της διαδικασίας ασύλου, εξασφαλίζουν ότι η υποστήριξη που παρέχεται σε αιτούντες με ειδικές ανάγκες υποδοχής λαμβάνει υπόψη τις ειδικές ανάγκες υποδοχής τους καθ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας ασύλου και μεριμνούν για την κατάλληλη παρακολούθηση της κατάστασής τους Παρ. 3: Μόνο ευάλωτα άτομα σύμφωνα με το άρθρο 21 μπορεί να θεωρούνται ότι έχουν ειδικές ανάγκες υποδοχής και συνεπώς να επωφελούνται της ειδικής στήριξης που παρέχεται σύμφωνα με την παρούσα οδηγία.

7 Άρθρο 25 Τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι τα πρόσωπα που έχουν υποστεί βασανιστήρια, βιασμό ή άλλες σοβαρές πράξεις βίας, λαμβάνουν την αναγκαία περίθαλψη για τη ζημία που προκλήθηκε από τέτοιες πράξεις, ιδίως πρόσβαση σε κατάλληλη ιατρική και ψυχολογική θεραπεία ή περίθαλψη. Οι απασχολούμενοι με θύματα βασανιστηρίων, βιασμού ή άλλων σοβαρών πράξεων βίας διαθέτουν και συνεχίζουν να λαμβάνουν κατάλληλη κατάρτιση σχετικά με τις ανάγκες των ανηλίκων και δεσμεύονται από τους κανόνες εμπιστευτικότητας που καθορίζονται στο εθνικό δίκαιο, για τις πληροφορίες των οποίων λαμβάνουν γνώση κατά την άσκηση της εργασίας τους.

8 Κυριότερες Αλλαγές Αλλαγή τίτλου από «άτομα με ειδικές ανάγκες» σε «ευάλωτες ομάδες» κατηγορίες στον ενδεικτικό κατάλογο ευάλωτων προσώπων: θύματα εμπορίας ανθρώπων (έχει πλέον εκδοθεί και η οδηγία 2011/36/ΕΕ,) άτομα με σοβαρές ασθένειες και με πνευματικές διαταραχές και ρητή αναφορά ως μορφή βίας αυτή των γυναικών που έχουν υποστεί ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων. ειδικές ρυθμίσεις για την κράτηση των ευάλωτων προσώπων καθόσον απαιτείται πλέον τακτική παρακολούθηση και επαρκή υποστήριξη λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαίτερη κατάστασή των εν λόγω προσώπων συμπεριλαμβανομένης της υγείας τους. το προσωπικό που απασχολείται με θύματα βίας ιδίως ανήλικους πρέπει να έχει λάβει κατάλληλη εκπαίδευση

9 Συμπέρασμα Πρόκειται πλέον για πιο αναλυτικές ρυθμίσεις υπό την έννοια ότι τα κράτη μέλη πρέπει να αναφέρουν τη φύση των αναγκών, ενώ ορίζεται ότι η εν λόγω εκτίμηση πρέπει να πραγματοποιείται εντός ευλόγου χρόνου, εξακολουθεί, όμως, να παρέχεται ευρύ περιθώριο δράσης στα κράτη μέλη, τα οποία, πάντως, πρέπει να έχουν ως πρωταρχικό μέλημα τους την υποδοχή προσώπων με ειδικές ανάγκες. Ο ακριβής προσδιορισμός και καθορισμός των ατόμων που αποτελούν ευάλωτες ομάδες παραμένει στη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών. Ως εκ τούτου, η έννοια των προσώπων που χρήζουν ειδικής προστασίας στη διαδικασία ασύλου δεν εναρμονίζεται πλήρως μεταξύ των εθνικών συστημάτων ασύλου (για Ελλάδα βλ. άρθρο 14 παρ. 8 ν.4375/2016).

10 Λοιπό νομοθετικό πλαίσιο Οδηγία 2013/32/ΕΕ της 26ης Ιουνίου 2013 σχετικά με κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας. Αιτιολογική σκέψη 29 -Ειδικές διαδικαστικές εγγυήσεις λόγω, μεταξύ άλλων, ηλικίας, φύλου, γενετήσιου προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου, ψυχικών διαταραχών ή ως συνέπεια βασανισμού, βιασμού ή άλλων σοβαρών μορφών ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής βίας. - Προσπάθεια εντοπισμού από τα κράτη μέλη των αιτούντων που χρήζουν ειδικών διαδικαστικών εγγυήσεων πριν από τη λήψη απόφασης σε πρώτο βαθμό και παροχή σε αυτούς ακατάλληλης στήριξης - δυνατότητα εξέτασης κατά προτεραιότητα αιτήματος ασύλου (άρθρα 31 παρ. 7, 24 παρ. 3 και 25 παρ. 6)

11 Κατηγορίες προστατευομένων σύμφωνα με τις οδηγίες 2013/32/ΕΕ και 2013/33/ΕΕ Κατηγορία Ειδικές διαδικαστικές εγγυήσεις Ευάλωτοι Παιδιά Ασυνόδευτοι ανήλικοι x Ανίκανοι Ηλικιωμένοι Φύλο x Εγκυμονούσες Μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα τέκνα x Human trafficking x

12 Κατηγορίες προστατευομένων σύμφωνα με τις οδηγίες 2013/32/ΕΕ και 2013/33/ΕΕ Κατηγορία Ειδικές διαδικαστικές εγγυήσεις Σοβαρές ασθένειες Ψυχικές διαταραχές Βασανιστήρια Βιασμοί Ευάλωτοι Άλλες μορφές σοβαρής ψυχολογικής ή ψυχικής ή σεξουαλικής βίας Ακρωτηριασμός γεννητικών οργάνων x Σεξουαλικός προσανατολισμός ή ταυτότητα φύλου x

13 Β. ΟΙ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΥΑΛΩΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ 1. Άτομα με αναπηρία Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (CRPD), ορίζει διεθνή πρότυπα σχετικά με τα άτομα με αναπηρία. Άρθρο 5 της CRPD προβλέπει τις αρχές της ισότητας και της απαγόρευσης των διακρίσεων και το άρθρο 18 αναφέρει ότι «τα συμβαλλόμενα κράτη αναγνωρίζουν τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία όσον αφορά την ελευθερία μετακίνησης, την ελευθερία επιλογής του τόπου διαμονής και την απόκτηση μιας ιθαγένειας, επί ίσοις όροις για όλους». Άρθρα 21 και 22 της οδηγίας 2013/33/ΕΕ : πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ειδική κατάσταση των ευάλωτων προσώπων, στα οποία συγκαταλέγονται και τα άτομα με αναπηρία, κατά την εφαρμογή των διατάξεων περί υλικών συνθηκών υποδοχής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Οι ιδιαίτερές τους ανάγκες υποδοχής θα πρέπει να εκτιμούνται και να τους παρέχεται η κατάλληλη υποστήριξη.

14 2. Ηλικιωμένοι Η έννοια του ηλικιωμένου διαφέρει σε κάθε κράτος μέλος. Τα περισσότερα κράτη μέλη δέχονται συγκεκριμένο ηλικιακό προσδιορισμό σε συνδυασμό με τον καθορισμό των συνταξιοδοτικών παροχών. Βέβαια το γήρας συνδέεται με τις εκάστοτε ηλικιακές, βιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές συνιστώσες. Για τον προσδιορισμό του γήρατος πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες κάθε αιτούντος καθόσον σε πολλές χώρες καταγωγής ένα πρόσωπο μπορεί θεωρεί ηλικιωμένο σε ηλικία μικρότερη από αυτή που ισχύει για το συγκεκριμένο κράτος μέλος.

15 3. Εγκυμονούσες Απόφαση (C-578/16) Η C.K., (υπήκοος Συρίας) και ο H.F. (υπήκοος Αιγύπτου) εισήλθαν αρχικά στην Κροατία και μετά στη Σλοβενία με πλαστές ελληνικές ταυτότητες. Κατά τον χρόνο εισόδου της στη Σλοβενία, η C.K. ήταν έγκυος. Οι σλοβενικές αρχές, υπέβαλαν στην Κροατία αίτηση αναδοχής των ενδιαφερομένων, η οποία ανέλαβε και την ευθύνη. Εν τω μεταξύ γεννήθηκε το τέκνο τους A.S. Στο πλαίσιο της δικαστικής διαφορά ως προς το αρμόδιο κράτος εξέτασης του αιτήματος ασύλου οι ανωτέρω υποστήριξαν, μεταξύ άλλων, ότι η μεταφορά τους θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στην κατάσταση της υγείας της C.K., δυνάμενες να επηρεάσουν και την κατάσταση της υγείας του νεογέννητου τέκνου. Προς στήριξη των ισχυρισμών αυτών, προσκόμισαν διάφορα ιατρικά πιστοποιητικά στα οποία βεβαιωνόταν ότι η C.K είχε επικίνδυνη εγκυμοσύνη και αντιμετωπίζει, μετά τον τοκετό, προβλήματα ψυχιατρικής φύσης. Ειδικευμένος ψυχίατρος διέγνωσε, συγκεκριμένα, ότι η τελευταία πάσχει από επιλόχεια κατάθλιψη και περιοδικές αυτοκτονικές τάσεις. Κατά τον ψυχίατρο η πάθηση της C.K. καθιστά επιβεβλημένη την παραμονή της ιδίας και του τέκνου της στο κέντρο υποδοχής στη Λιουμπλιάνα προκειμένου να της παρασχεθεί ιατρική περίθαλψη.

16 ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΔΕΕ: Ακόμα και στην περίπτωση κατά την οποία δεν συντρέχουν βάσιμοι λόγοι που να οδηγούν στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν συστημικές ελλείψεις στο κράτος μέλος το οποίο είναι υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης ασύλου, η μεταφορά αιτούντος άσυλο στο πλαίσιο του κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνον υπό συνθήκες που αποκλείουν το ενδεχόμενο η εν λόγω μεταφορά να συνεπάγεται πραγματικό και αποδεδειγμένο κίνδυνο ο ενδιαφερόμενος να υποστεί απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση, κατά την έννοια του άρθρου 4 του Χάρτη. Υπό περιστάσεις κατά τις οποίες η μεταφορά αιτούντος άσυλο, ο οποίος πάσχει από ιδιαιτέρως σοβαρή ψυχική ή σωματική πάθηση, συνεπάγεται πραγματικό και αποδεδειγμένο κίνδυνο σημαντικής και μη αναστρέψιμης επιδείνωσης της κατάστασης της υγείας του, η μεταφορά αυτή συνιστά απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση.

17 Στις αρχές του κράτους μέλους που πρέπει να εκτελέσει τη μεταφορά και, εφόσον παραστεί ανάγκη, απόκειται να άρουν κάθε σοβαρή αμφιβολία ως προς τις επιπτώσεις της μεταφοράς στην κατάσταση της υγείας του ενδιαφερομένου, λαμβάνοντας τα αναγκαία προληπτικά μέτρα ώστε η μεταφορά του να πραγματοποιηθεί υπό συνθήκες που καθιστούν δυνατό να διαφυλαχθεί καταλλήλως και επαρκώς η κατάσταση της υγείας του προσώπου αυτού. Σε περίπτωση κατά την οποία, λαμβανομένης υπόψη της ιδιαίτερης σοβαρότητας της πάθησης του αιτούντος άσυλο, η λήψη των εν λόγω προληπτικών μέτρων δεν αρκεί για να εξασφαλιστεί ότι η μεταφορά του δεν συνεπάγεται πραγματικό κίνδυνο σημαντικής και μη αναστρέψιμης επιδείνωσης της κατάστασης της υγείας του, οι αρχές του εν λόγω κράτους μέλους οφείλουν να αναστείλουν την εκτέλεση της μεταφοράς του προσώπου αυτού, τούτο δε για όσο διάστημα η κατάστασή του δεν επιτρέπει μια τέτοια μεταφορά, και Εφόσον παραστεί ανάγκη, αν διαπιστωθεί ότι η κατάσταση της υγείας του ενδιαφερομένου αιτούντος άσυλο δεν αναμένεται να βελτιωθεί στο εγγύς μέλλον, ή ότι υπάρχει κίνδυνος η μακροχρόνια αναβολή της διαδικασίας να επιβαρύνει την κατάστασή του, το κράτος μέλος που υπέβαλε το αίτημα έχει τη δυνατότητα να επιλέξει να εξετάσει το ίδιο την αίτηση του προσώπου αυτού κάνοντας χρήση της «ρήτρας διακριτικής ευχέρειας» του άρθρου17, παράγραφος 1, του κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ.

18 4. Άτομα με σοβαρές ασθένειες Απόφαση (C-542/13) Ο M. M Bodj (υπήκοος Μαυριτανίας) υπέβαλε στο Βέλγιο αίτηση ασύλου και, εν συνεχεία, αίτηση χορηγήσεως άδειας διαμονής για λόγους υγείας (σοβαρή αναπηρία στο μάτι λόγω επιθέσεως που δέχθηκε στο κέντρο του Ερυθρού Σταυρού για αιτούντες άσυλο στο οποίο είχε καταφύγει), οι οποίες απορρίφθηκαν, κατά δε των προαναφερθεισών απορριπτικών αποφάσεων άσκησε προσφυγές που δεν έγιναν δεκτές. Κατόπιν υπέβαλε αίτηση χορηγήσεως άδειας διαμονής για λόγους υγείας, επικαλούμενος βλάβες τις οποίες υπέστη κατόπιν επιθέσεως που δέχτηκε στο Βέλγιο. Η συγκεκριμένη αίτηση απορρίφθηκε ως απαράδεκτη. Λόγω της κατάστασης της υγείας του, του χορηγήθηκε επ αόριστον άδεια διαμονής.

19 Κρίθηκε ότι: τα άρθρα 28 και 29 της οδηγίας 2004/83/EΚ ερμηνευόμενα σε συνδυασμό με τα άρθρα 2, στοιχείο ε, 3, 15 και 18 αυτής, έχουν την έννοια ότι ένα κράτος μέλος δεν υποχρεούται να χορηγήσει την κοινωνική αρωγή και την ιατρική περίθαλψη που προβλέπουν τα συγκεκριμένα άρθρα σε υπήκοο τρίτης χώρας στον οποίο έχει χορηγηθεί άδεια διαμονής στο έδαφος του εν λόγω κράτους μέλους δυνάμει εθνικής νομοθεσίας και ο οποίος πάσχει από ασθένεια που ενέχει σοβαρούς κινδύνους για τη ζωή του ή τη φυσική του ακεραιότητα ή κίνδυνο απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχειρίσεως, σε περίπτωση που δεν υπάρχει κατάλληλη θεραπευτική αγωγή στη χώρα καταγωγής του ή στη χώρα στην οποία διέμενε προηγουμένως (ανεπάρκεια συστήματος υγείας), εκτός αν συντρέχει περίπτωση εκ προθέσεως αρνήσεως χορηγήσεως ιατρικής περιθάλψεως στον εν λόγω αλλοδαπό στη συγκεκριμένη χώρα καταγωγής.

20 Απόφαση C-562/13 (Abdida) Ο Μ. Abdida (υπήκοος Νιγηρίας) υπέβαλε αίτηση χορήγησης άδειας διαμονής στο Βέλγιο λόγω της ιδιαιτέρως σοβαρής ασθενείας από την οποία έπασχε. Η εν λόγω αίτηση κρίθηκε βάσιμη και του χορηγήθηκε και κοινωνικό επίδομα. Κατόπιν η αίτηση διαμονής του απορρίφθηκε με την αιτιολογία ότι η χώρα καταγωγής του διαθέτει ιατρική υποδομή η οποία καθιστά δυνατή τη θεραπεία των ασθενών που πάσχουν από τη συγκεκριμένη ασθένεια (AIDS) και ανακλήθηκε η απόφαση περί χορηγήσεως επιδόματος κοινωνικής αρωγής, ενώ έπαψε και να του παρέχεται επείγουσα υγειονομική περίθαλψη. Κατόπιν επανεξέτασης του παρασχέθηκε επείγουσα υγειονομική περίθαλψη. Κρίθηκε ότι: Τα άρθρα 5 και 13 της οδηγίας 2008/115 σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών, ερμηνευόμενα υπό το πρίσμα των άρθρων 19 παράγραφος 2, και 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και το άρθρο 14 παράγραφος 1, στοιχείο β, της εν λόγω οδηγίας έχουν την έννοια ότι αντιτίθενται σε εθνική νομοθεσία η οποία:

21 i) δεν προβλέπει ότι η προσφυγή κατά αποφάσεως επιστροφής, η εκτέλεση της οποίας ενδέχεται να εκθέσει τον υπήκοο τρίτης χώρας σε σοβαρό κίνδυνο οξείας και μη αναστρέψιμης επιδεινώσεως της υγείας του, έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα, και ii) δεν προβλέπει την κάλυψη, κατά το μέτρο του δυνατού, των βασικών αναγκών υπηκόου τρίτης χώρας πάσχοντος από σοβαρή ασθένεια, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η παροχή επείγουσας υγειονομικής περιθάλψεως και κάθε απαραίτητης θεραπευτικής αγωγής θα παρασχεθούν πράγματι, κατά το διάστημα που το συγκεκριμένο κράτος μέλος υποχρεούται να αναβάλει την απομάκρυνση του οικείου υπηκόου τρίτης χώρας μετά την άσκηση της εν λόγω προσφυγής.

22 5. θύματα εμπορίας ανθρώπων Οδηγία 2011/36/ΕΕ, Άρθρο 2 παρ. 1, έννοια εμπορίας ανθρώπων : «πρόσληψη, μεταφορά, διακίνηση, στέγαση ή υποδοχή προσώπων, συμπεριλαμβανομένης και της ανταλλαγής ή της μεταβίβασης εξουσίας επί των προσώπων αυτών, με την απειλή της χρήσης ή τη χρήση βίας ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, με απαγωγή, απάτη, παραπλάνηση, κατάχρηση εξουσίας ή ευάλωτης θέσης ή με πληρωμή ή αποδοχή χρημάτων ή άλλων απολαβών για την εξασφάλιση της συναίνεσης προσώπου κατέχοντος εξουσία επί ενός άλλου με σκοπό εκμετάλλευση». Ιδιαίτερη προσοχή στα θύματα παιδικής ηλικίας, ιδίως όσον αφορά τη συνδρομή και στήριξη (άρθρα 13-16). Τα μέτρα συνδρομής και στήριξης περιλαμβάνουν: διορισμό κηδεμόνα ή εκπροσώπου για το παιδί που είναι θύμα εμπορίας ανθρώπων μόλις αυτό χαρακτηρισθεί από τις αρχές ως θύμα (άρθρο 14), συνεντεύξεις με το θύμα παιδικής ηλικίας οι οποίες πραγματοποιούνται χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση και, στον βαθμό του εφικτού, από το ίδιο πρόσωπο (άρθρο 15) και εξεύρεση μόνιμων λύσεων που βασίζονται σε εξατομικευμένη αξιολόγηση των βέλτιστων συμφερόντων των παιδιών σε περιπτώσεις ασυνόδευτων παιδιών θυμάτων εμπορίας ανθρώπων (άρθρο 16).

23 Στην περίπτωση που θύματα εμπορίας κάνουν αίτηση ασύλου, οι ιδιαίτερες τους ανάγκες υποδοχής θα πρέπει να αξιολογούνται και να τους παρέχεται η κατάλληλη υποστήριξη (άρθρα 21 και 22 της οδηγίας 2013/33/ΕΕ) 6. Θύματα βασανιστηρίων Άρθρο 25 της οδηγίας 2013/33/ΕΕ: καθήκον των κρατών μελών να εξασφαλίσουν ότι τα πρόσωπα που έχουν υποστεί βασανιστήρια, βιασμό ή άλλες σοβαρές πράξεις βίας λαμβάνουν την αναγκαία περίθαλψη για τη ζημία που προκλήθηκε από τέτοιες πράξεις, ιδίως πρόσβαση σε κατάλληλη ιατρική και ψυχολογική θεραπεία ή περίθαλψη. Το πρόσωπο που διενεργεί τη συνέντευξη θα πρέπει να διαθέτει γνώσεις για τα προβλήματα, τα οποία ενδέχεται να επιδράσουν δυσμενώς στην ικανότητα του αιτούντος να συμμετάσχει σε συνέντευξη (άρθρα 4 παρ. 3 και 14 της οδ. 2013/32/ΕΕ). Στους εν λόγω αιτούντες δεν εφαρμόζεται η ταχεία ή συνοριακή διαδικασία, όταν δεν μπορεί να παρασχεθεί κατάλληλη υποστήριξη (άρθρο 24).

24 Πρόσθετες εγγυήσεις όταν η προσφυγή κατά της απορριπτικής απόφασης σε πρώτο βαθμό δεν έχει αυτόματο ανασταλτικό αποτέλεσμα, έτσι ώστε το ένδικο μέσο να είναι αποτελεσματικό για τις ιδιαίτερες συνθήκες της κατάστασης του αιτούντος. Οι εγγυήσεις αυτές περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, τη συνδρομή διερμηνέα και την παροχή νομικής συνδρομής. Πέραν αυτού, σε περίπτωση απορριπτικής απόφασης σε πρώτο βαθμό, πρέπει να παρέχεται στον αιτούντα προθεσμία τουλάχιστον μίας εβδομάδας για να ζητήσει από το δικαστήριο την αναγνώριση δικαιώματος παραμονής στο έδαφος του κράτους μέλους, εν αναμονή της έκβασης της προσφυγής (άρθρο 24 σε συνδυασμό με το άρθρο 46 παρ. 7). C-353/16 (προτάσεις Γενικού Εισαγγελέα) O MP υπήκοος της Σρι Λάνκα, αφίχθη στο Ην. Βασίλειο το 2005 και του χορηγήθηκε σπουδαστική άδεια παραμονής. Το 2009 υπέβαλε αίτηση ασύλου, ισχυριζόμενος ότι ήταν μέλος οργάνωσης απελευθέρωσης, βασανίστηκε, και αν επέστρεφε στη χώρα καταγωγής του, κινδύνευε να υποστεί μεγαλύτερη κακομεταχείριση. Απορρίφθηκε ως αναπόδεικτη. Άσκησε προσφυγή και έφερε ιατρικά αποδεικτικά ότι έφερε ιχνη βασανιστηρίων.

25 Έγινε δεκτή η αίτηση στη νομική βάση του άρθρου 3 ΕΣΔΑ. Κρίθηκε ότι η οδηγία 2004/83 δεν κάλυπτε τις περιπτώσεις του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ που αφορούν κίνδυνο υγείας η αυτοκτονίας, αλλά όχι κίνδυνο διώξεως.. Ο αιτών άσκησε αναίρεση για τη στενή εφαρμογή του άρθρου. Πρόταση: ο πραγματικός κίνδυνος σοβαρής βλάβης της σωματικής η ψυχικής υγείας του αιτούντος, σε περίπτωση επιστροφής στη χώρα καταγωγής του, λόγω των βασανιστηρίων η της απάνθρωπης η εξευτελιστικής μεταχειρίσεως που αυτός υπέστη κατά το παρελθόν και για τα οποία υπεύθυνη είναι η χώρα καταγωγής δεν εμπίπτει στον ορισμό του άρθρου 2, στοιχείο εʹ, σε συνδυασμό με το άρθρο 15, στοιχείο βʹ, της οδηγίας 2004/83/ΕΚ, για θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών η των απάτριδων ως προσφύγων η ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους.

26 Ασυνόδευτοι ανήλικοι Ασυνόδευτος ανήλικος αιτών άσυλο, είναι το πρόσωπο κάτω των δεκαοκτώ ετών ή της ηλικίας ενηλικίωσης κατά το δίκαιο της χώρας παροχής ασύλου, το οποίο δεν συνοδεύεται από τους γονείς του, από επίτροπο ή από άλλο ενήλικο άτομο που σύμφωνα με τον νόμο ή το έθιμο είναι υπεύθυνος για την επιμέλειά του και που αιτείται να υπαχθεί στο καθεστώς του πρόσφυγα, καθώς και ο ανήλικος που αφήνεται ασυνόδευτος μετά την είσοδό του στο έδαφος των κρατών μελών (unaccompanied minor, UAM), ορισμός UNHCR. Χωρισμένα παιδιά είναι οι ανήλικοι που έχουν χωριστεί από την οικογένειά τους ή από προηγούμενο υπεύθυνο για αυτά άτομο, όχι όμως από άλλους συγγενείς, οι οποίοι αντιμετωπίζονται ως ασυνόδευτοι ανήλικοι (seperated children USAC)

27 Διεθνή νομοθετικά κείμενα Σύμβαση της Γενεύης για το καθεστώς των προσφύγων (1951), όπως συμπληρώθηκε από το πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης (1967) Σύμβαση δικαιωμάτων του παιδιού (1989) ΔΣΑΠΔ (1966) αρ. 24 παρ 1 : Κάθε παιδί, χωρίς διάκριση λόγω φυλής, χρώματος, γένους, γλώσσας, θρησκείας, εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης, περιουσίας ή γέννησης, έχει δικαίωμα, έναντι της οικογένειάς του, της κοινωνίας και του Κράτους στα μέτρα προστασίας που απαιτεί η θέση του ως ανηλίκου.

28 Ευρωπαϊκό πλαίσιο προστασίας ΣΛΕΕ (αρ. 3 παρ. 3, προστασία δικαιωμάτων του παιδιού). Χάρτης ΘΔ (αρ. 24, δικαιώματα του παιδιού. αρ. 18, δικαίωμα ασύλου, αρ. 19, προστασία από την απομάκρυνση, απέλαση και έκδοση) Οδηγία 2003/9ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε 2013/33ΕΕ σχετικά με τις συνθήκες υποδοχής. Οδηγία 2005/85ΕΚ όπως τροποποιήθηκε 2013/32ΕΕ σχετικά με τις κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας Οδηγία 2004/83ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε 2011/95ΕΕ σχετικά με τις απαιτήσεις για την αναγνώριση και το καθεστώς των αλλοδαπών ή των ανιθαγενών ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας Οδηγία 2011/36ΕΕ για την εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων και την προστασία των θυμάτων Οδηγία 2008/115ΕΚ σχετικά με τις διαδικασίες για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων τρίτων χωρών Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ, 343/2003 όπως τροποποιήθηκε Δουβλίνο ΙΙΙ 604/2013. Οδηγία 2003/86/ΕΚ σχετικά µε το δικαίωµα οικογενειακής επανένωσης για τους υπηκόους τρίτων χωρών που διαμένουν μόνιμα σε χώρα της ΕΕ.

29 Soft law Κατευθυντήριες Οδηγίες της ΥΑ για την Εξέταση των Αιτημάτων Ασύλου των Παιδιών στο πλαίσιο των άρθρων 1 (Α) 2 και 1 (ΣΤ) της Σύμβασης του 1951 και/ ή του Πρωτοκόλλου του 1967 για το Καθεστώς των Προσφύγων Ψήφισμα Συμβουλίου των Υπουργών για τους ασυνόδευτους ανήλικους υπηκόους τρίτων χωρών, 26ης Ιουνίου 1997 για προϋποθέσεις επιστροφής. Σύσταση Επιτροπής Υπουργών για τον προγραμματισμό της ζωής των ασυνόδευτων ανήλικων μεταναστών.

30 Σύμβαση Δικαιωμάτων του παιδιού Αρ. 22, δικαίωμα του παιδιού στο άσυλο. Παιδιά πρόσφυγες, αντίστοιχα δικαιώματα με τα υπόλοιπα παιδιά. Ιδιαίτερη σημασία για τα κράτη που δεν έχουν κυρώσει τη Σύμβαση της Γενεύης Γενικές αρχές που διαπνέουν τη σύμβαση, βέλτιστο συμφέρον, απαγόρευση διακρίσεων, συμμετοχή παιδιού. Σε αντίθεση με τον αφρικανικό χάρτη για την προστασία και την ευημερία του παιδιού που επεκτείνει την προστασία και στα εσωτερικά εκτοπισμένα παιδιά, η σύμβαση δεν το κάνει. Μεγάλο ενδιαφέρον, κύρωση από 193 κράτη με ταχείς διαδικασίες πλην ΗΠΑ και Σομαλία. Δεν περιέχει ρήτρες παρέκκλισης, σε έκτακτη ανάγκη.

31 Βέλτιστο Συμφέρον του Παιδιού αρ. 3 ΣΔΠ, άρ. 15 Κανονισμού (ΕΚ) 343/2003 (Δουβλίνο ΙΙ), αρ. 6, Κανονισμού (ΕΚ) 604/2013 (Δουβλίνο ΙΙΙ) άρ. 19 Οδηγίας 2003/9/ΕΚ, αρ 22 οδηγίας 2013/33 (υποδοχή) εισαγωγική σκέψη 12 και άρ. 20, 30 Οδηγίας 2004/83/ΕΚ, αιτιολογική σκέψη 18, 27 και αρ. 22 οδηγίας 2011/95 (ουσία) εισαγωγική σκέψη 14 και άρ. 17 Οδηγίας 2005/85/ΕΚ, άρ. 5, 10, 17 Οδηγίας 2008/115/ΕΚ (απομάκρυνση)

32 Κρίσιμα σημεία στην αξιολόγηση του Βέλτιστου συμφέροντος του ανηλίκου Λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις του ανηλίκου, σύμφωνα με τη ηλικία και την ωριμότητά του (ενδεικτικά αρ 24 ΧΘΔ, αρ 6 Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ) Κρίνεται ad hoc. (π.χ η αρχή της οικογενειακής ενότητας, υποχωρεί όταν αντιβαίνει στο βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου) (αρ. 8, Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ)

33 Απόφαση C 648/11 MA, BT, DA κατά Secretary of State for the Home Department. Προδικαστικό ερώτημα του Court of appel. Προσδιορισμός υπεύθυνου κράτους μέλους για εξέταση αιτήματος ασύλου ΑΑ, ο οποίος είχε υποβάλει αίτημα σε περισσότερα από ένα κράτη μέλη. ΔΕΕ: Εφόσον κανένα μέλος της οικογένειας δεν βρίσκεται νόμιμα στο έδαφος κράτους μέλους, υπεύθυνο είναι το κράτος μέλος στο οποίο βρίσκεται ο ανήλικος. (βάση για την απόφαση το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου σύμφωνα με το αρ 24 του ΧΘΔ) Στον κανονισμό δεν διευκρινίζεται αν υπεύθυνο είναι το πρώτο κράτος στο οποίο υπέβαλε αίτηση ο ανήλικος ή το τελευταίο. (αρ. 8, πρώην άρ. 6) Για την ερμηνεία της διάταξης, πέρα από το γράμμα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται, καθώς και ο σκοπός (πραγματική πρόσβαση, όχι αδικαιολόγητη επιμήκυνση, ιδίως για ευάλωτες ομάδες όπως οι ανήλικοι ). Αντίθετα, στο αρ. 3 του κανονισμού (πρώην αρ. 5 και 13) ο νομοθέτης ορίζει ρητά ως υπεύθυνο για την εξέταση το πρώτο κράτος μέλος όπου αυτή υποβλήθηκε, συνεπώς αν ο νομοθέτης είχε την πρόθεση ορισμού ως υπεύθυνου κράτους για την εξέταση του αιτήματος του ανηλίκου το πρώτου κράτος υποβολής, θα το έκανε ρητά.

34 Διαδικαστικές εγγυήσεις για τους ΑΑ Δεν λαμβάνονται τα δακτυλικά αποτυπώματα ανηλίκων κάτω των 14 ετών (Κανονισμός 603/2013, Eurodac) Πρόσβαση στη διαδικασία: ο ανήλικος ο οποίος είναι νομικά ικανός μπορεί να υποβάλει αίτηση αυτοπροσώπως (αρ. 7 Οδ. 2013/32). Πεδίο που αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια των κρατών με βάση τις εθνικές τους ρυθμίσεις. Στην Ελλάδα, ανήλικος άνω των 15 ετών έχει δικαίωμα αυτοτελούς και αυτοπρόσωπης αίτησης, (αρ. 36, ν. 4375/2016) Διορισμός επιτρόπου (αρ. 25 Οδ. 2013/32ΕΕ, αρ 45 ν. 4375/2016, που παραπέμπει στο πδ 220/2007 (Οδ. 2003/9ΕΚ)- Ενημέρωση εισαγγελέα ανηλίκων και όπου δεν υπάρχει εισαγγελέα πρωτοδικών, ο οποίος ενεργεί ως προσωρινός επίτροπος και είναι αρμόδιος για το διορισμό επιτρόπου του ανηλίκου. Ο επίτροπος είναι υπεύθυνος για την προάσπιση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων του ανηλίκου καθώς και για τη νομική του εκπροσώπηση. Εξέταση αίτησης κατά προτεραιότητα (αρ 31 οδ. 2013/32) Προσωπική συνέντευξη. Εξέταση αίτησης από χειριστή ο οποίος έχει τις απαραίτητες γνώσεις για την εξέταση αιτημάτων ανηλίκων, και με τρόπο κατάλληλο, λαμβανομένης υπόψη της ωριμότητας και των ψυχολογικών συνεπειών των τραυματικών βιωμάτων τους. (Αρ και 34 οδ. 2013/32ΕΕ). Εκτενείς κατευθύνσεις από την ΥΑ για τον τρόπο διεξαγωγής των συνεντεύξεων και της εξέτασης των αιτημάτων ασύλου των παιδιών.

35 Βασική παράμετρος η ανάγκη διπλής προστασίας: ως παιδιά και ως αιτούντες διεθνή προστασία. Ασυνόδευτοι ανήλικοι εκ του νόμου ευάλωτη ομάδα (σύμφωνα με το αρ. 21 οδηγία 2013/33, βλ. και αρ 14 παρ. 8 ν. 4375/2016). ΔΙΠΛΗ ΕΥΑΛΩΤΟΤΗΤΑ: Πιθανόν πέρα από την ανηλικότητα να συντρέχουν και περαιτέρω λόγοι ευαλωτότητας (ανίατη σοβαρή ασθένεια, γυναίκα σε κύηση ή λοχεία, θύμα βασανιστηρίων, βιασμού ή άλλης μορφής βίας ή εκμετάλλευσης, PTSD, θύματα ναυαγίων, θύματα εμπορίας ανθρώπων. Για το λόγο αυτό, τα αιτήματα των ανηλίκων εξετάζονται πάντα με την κανονική διαδικασία, και εξαιρούνται από τις ταχύρρυθμες διαδικασίες (και διαδικασίες συνόρων), (αρ. 25 οδηγίας 2013/32, και οδηγίες UNHCR)

36 Διαδικασία διαπίστωσης ανηλικότητας (age assessment) Αρ. 25 παρ. 5 Οδηγία 2013/32, Τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιούν ιατρικές εξετάσεις για τον προσδιορισμό της ηλικίας των ασυνόδευτων ανηλίκων στο πλαίσιο της εξέτασης αιτήσεως διεθνούς προστασίας όταν, μετά τις γενικές δηλώσεις ή άλλες συναφείς ενδείξεις, τα κράτη μέλη έχουν αμφιβολίες σχετικά με την ηλικία του αιτούντος. Εάν, αργότερα, τα κράτη μέλη εξακολουθούν να έχουν αμφιβολίες σχετικά με την ηλικία του αιτούντος, θεωρούν ότι ο αιτών είναι ανήλικος. Οποιαδήποτε ιατρική εξέταση πραγματοποιείται με πλήρη σεβασμό της αξιοπρέπειας του αιτούντος, διενεργείται με την επιλογή των λιγότερο παρεμβατικών εξετάσεων και διενεργείται από κατάλληλα εκπαιδευμένους επαγγελματίες του τομέα της υγείας, ώστε να επι-τυγχάνεται όσο το δυνατόν πιο αξιόπιστο αποτέλεσμα.

37 Όταν χρησιμοποιούνται ιατρικές εξετάσεις, τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε: α) οι ασυνόδευτοι ανήλικοι να ενημερώνονται, πριν από την εξέ-ταση της αίτησής τους για παροχή διεθνούς προστασίας, και σε γλώσσα την οποία κατανοούν ή τεκμαίρεται ευλόγως ότι κατανοούν, σχετικά με τη δυνατότητα προσδιορισμού της ηλικίας με ιατρική εξέτα-ση πρόκειται μεταξύ άλλων για πληροφορίες σχετικά με τη μέθοδο ιατρικής εξέτασης και τον ενδεχόμενο αντίκτυπο των αποτελεσμάτων αυτής σε σχέση με την εξέταση της αίτησης διεθνούς προστασίας, καθώς και ως προς τον αντίκτυπο της άρνησης του ασυνόδευτου ανηλίκου να υποβληθεί σε αυτήν β) οι ασυνόδευτοι ανήλικοι και/ή οι εκπρόσωποί τους να συναινούν στη διενέργεια ιατρικής εξέτασης για τον προσδιορισμό της ηλικίας των συγκεκριμένων ανηλίκων και γ) η απόφαση απόρριψης αίτησης διεθνούς προστασίας ασυνόδευτου ανηλίκου που αρνήθηκε να υποβληθεί σε ιατρική εξέταση να μη βασίζεται μόνο στην άρνηση αυτή. Πρόβλεψη για διενέργεια age assessment και κατά τις υπηρεσίες υποδοχής και ταυτοποίησης (αρ. 14 παρ. 9 ν. 4375/2016), από την υπηρεσία ασύλου (αρ. 45 παρ. 4 ν. 4375/2016)

38 Πρακτικά προβλήματα Με δεδομένο ότι οι περισσότεροι ανήλικοι φτάνουν στο έδαφος της χώρας μας χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα και η καταγραφή τους από τις αστυνομικές υπηρεσίες γίνεται κατά δήλωσή τους, είναι προφανές, ότι η εξάρτηση της διαπίστωσης της ανηλικότητας από την κρίση του αστυνομικού οργάνου µε µόνο κριτήριο την εμφάνιση του αλλοδαπού γεννά σοβαρές αμφιβολίες για την ορθότητα αυτής της κρίσης, καθώς στερείται όλων εκείνων των απαραίτητων εγγυήσεων που θα προσέδιδε η διενέργειά της από εξειδικευμένο προσωπικό, µε την τήρηση συγκεκριμένης διαδικασίας (συνήγορος του πολίτη 2013). Διαδικασία Age assessment: Έλλειψη συγκεκριμένου πλαισίου. Όταν ο ανήλικος παραπέμπεται ad hoc σε ιατρικές εξετάσεις. Κλινική, οδοντιατρική εξέταση, ακτινολογικός έλεγχος. Σπάνια συνοδεύεται από ψυχοκοινωνική εκτίμηση.(η διακρίβωση της ηλικίας µέσω των συγκεκριµένων ιατρικών εξετάσεων αµφισβητείται σήµερα και από τη διεθνή επιστηµονική κοινότητα των ειδικών στο χώρο της υγείας, καθώς παρατηρείται απόκλιση µεταξύ της οστικής ηλικίας, που απεικονίζεται ακτινογραφικά και της βιολογικής ηλικίας, απόκλιση η οποία µπορεί να αυξάνεται µε την πρόοδο της ηλικίας ή µε τη φυλή του εξεταζοµένου (συνήγορος του πολίτη 2013). Ανησυχία ότι οι σύγχρονες μέθοδοι καταλήγουν στη μεταχείριση παιδιών ως ενήλικων και ενηλίκων ως παιδιών. (EASO, 2014).

39 Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ Περισσότερες εγγυήσεις από τον κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ Λεπτομερής περιγραφή των παραγόντων αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος (αρ. 6) Για την αξιολόγηση του μείζονος συμφέροντος του παιδιού, τα κράτη μέλη συνεργάζονται στενά μεταξύ τους και, ιδίως, λαμβάνουν δεόντως υπόψη τους ακόλουθους παράγοντες: α) τις δυνατότητες επανένωσης της οικογένειας, β) την ευζωία και την κοινωνική ανάπτυξη του ανηλίκου, γ) τις παραμέτρους που σχετίζονται με την ασφάλεια και την προ-στασία, ιδίως όπου υπάρχει κίνδυνος το παιδί να είναι θύμα εμπορίας ανθρώπων, δ) τις απόψεις του ανηλίκου σύμφωνα με την ηλικία και την ωρι-μότητά του. Ύπαρξη συγγενούς σε κράτος μέλος συνιστά δεσμευτικό κριτήριο (προοίμιο) Δικαίωμα ενημέρωσης (προοίμιο και αρ 4) αρ. 6 λοιπές εγγυήσεις για ανηλίκους (εκπαιδευμένο κατάλληλα προσωπικό, ταχείς διαδικασίες εντοπισμού των συγγενών) αρ. 7 κρίσιμος χρόνος αποκρυστάλλωσης κριτηρίων για τον προσδιορισμό τη στιγμή υποβολής της αίτησης

40 Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ (συνέχεια) αρ. 8: Εάν ο αιτών είναι ασυνόδευτος ανήλικος, υπεύθυνο κράτος μέλος είναι εκείνο στο οποίο ευρίσκεται νομίμως ένα μέλος της οικογένειας ή αδελφός του ασυνόδευτου ανηλίκου, εφόσον αυτό είναι προς το μείζον συμφέρον του. Όταν ο αιτών είναι έγγαμος ανήλικος, ο σύζυγος του οποίου δεν ευρίσκεται νομίμως στο έδαφος των κρατών μελών, υπεύθυνο κράτος μέλος είναι εκείνο στο οποίο ευρίσκεται νομίμως ο πατέρας, η μητέρα ή άλλος ενήλικος υπεύθυνος για τον ανήλικο, είτε βάσει νόμου είτε βάσει της πρακτικής του εν λόγω κράτους μέλους, ή αδελφός του. Παρ. 2. Στην περίπτωση που ο αιτών είναι ασυνόδευτος ανήλικος ο οποίος έχει συγγενή που ευρίσκεται νομίμως σε άλλο κράτος μέλος και έχει αποδειχθεί βάσει ατομικής εξέτασης ότι ο συγγενής μπορεί να αναλάβει τη φροντίδα του, το εν λόγω κράτος μέλος επανενώνει τον ανήλικο με τον συγγενή του και είναι το υπεύθυνο κράτος μέλος, υπό τον όρο ότι αυτό είναι προς το μείζον συμφέρον του ανηλίκου. Σε αντίθεση με τα αρ. 9 και 10, για την οικογενειακή επανένωση ανηλίκου απαιτείται απλώς η νόμιμη διαμονή του συγγενή και όχι αυτός να είναι αιτών ή δικαιούχος διεθνούς προστασίας

41 Κρίσιμος χρόνος Κρίσιμος για την αποκρυστάλλωση της διαδικασίας ο χρόνος υποβολής της αίτησης, ακόμη και αν ο ανήλικος στην πορεία ενηλικιωθεί. Δεν ισχύει το ίδιο και για τα ζητήματα ουσίας, ωστόσο η ΥΑ στις οδηγίες της εφιστά την προσοχή στις αρμόδιες υπηρεσίες σχετικά με τα αιτήματα ασύλου νεαρών ενηλίκων που έχουν προσφάτως ενηλικιωθεί. Αντίστοιχα και αρ. 7 κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ ο προσδιορισμός του υπεύθυνου κράτους μέλους, πραγματοποιείται βάσει της κατάστασης που υπήρχε τη στιγμή κατά την οποία ο αιτών υπέβαλε την αίτηση για πρώτη φορά. Συνεπώς τα κριτήρια αποκρυσταλλώνονται τη στιγμή της πρώτης αίτησης. Υπόθεση C 550/16

42 Υπόθεση C 550/16 Προτάσεις Γενικού Εισαγγελέα Ανήλικη υπήκοος Ερυθραίας εισήλθε στην επικράτεια των Kάτω Xωρών, υπέβαλε αίτημα ασύλου ενόσω ήταν ανήλικη και της χορηγήθηκε καθεστώς μετά την ενηλικίωσή της. Εν συνεχεία υπέβαλε αίτημα οικογενειακής επανένωσης, το οποίο απορρίφθηκε από τον υφυπουργό ασφάλειας και δικαιοσύνης λόγω ενηλικίωσής της. Προσφυγή ενώπιον του πρωτοδικείου. Προδικαστικό ερώτημα σχετικά με τον κρίσιμο χρόνο για τη θεώρηση του αιτούντος ως ασυνόδευτου ανηλίκου. Κρίσιμος χρόνος για το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης (σύμφωνα με την οδηγία 2003/86ΕΕ, για οικογενειακή επανένωση προσφύγων), ο χρόνος που ο ανήλικος υποβάλλει αίτημα διεθνούς προστασίας. Η χορήγηση του καθεστώτος αναδρομική από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης ( η αναδρομικότητα ενός μέτρου δεν μπορεί να συνοδεύεται από επιμερισμό της ισχύος των αποτελεσμάτων του. Το γεγονός ότι η ολλανδική νομοθεσία προβλέπει, με προστατευτικό τρόπο, ότι η χορήγηση του καθεστώτος πρόσφυγα έχει αναδρομική ισχύ από την ημερομηνία της αιτήσεως σημαίνει κατ ανάγκη ότι το καθεστώς που αναγνωρίζεται κατ αυτό τον τρόπο περιλαμβάνει σύνολο συνεπειών και, επομένως, το δικαίωμα στην οικογενειακή επανένωση, Επιπλέον, η μη αναγνώριση του συνόλου των δικαιωμάτων που παρέχει το καθεστώς πρόσφυγα, με αναδρομική ισχύ, όπως προβλέπεται στο ολλανδικό δίκαιο, θα αντέβαινε προδήλως στο μείζον συμφέρον του παιδιού που κατέθεσε αίτηση ασύλου προτού ενηλικιωθεί.) Οικογενειακή επανένωση ο κανόνας όχι η εξαίρεση, το δικαστήριο οφείλει να την προστατεύει. Διασταλτική ερμηνεία του άρθρου επιτρέπεται. Άλλωστε επιτρέπεται και η οικογενειακή επανένωση ενηλίκου αιτούντος σύμφωνα με την οδηγία, απλά με περαιτέρω προϋποθέσεις και χωρίς το δικαίωμα προτιμήσεως.

43 Κράτηση ασυνόδευτων ανηλίκων αρ. 37 ΣΔΠ: Απαγόρευση φυλάκισης και κράτησης ανηλίκων, εκτός αν πρόκειται για έσχατο μέτρο και για το συντομότερο δυνατό διάστημα. Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις οδηγίες. Οδηγία 2013/33 (κράτηση κατά τη διαδικασία υποδοχής) Αρ. 11 παρ 3: Ασυνόδευτοι ανήλικοι κρατούνται μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις. Καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια για την απελευθέ-ρωση των κρατούμενων ασυνόδευτων ανηλίκων το συντομότερο δυνατόν. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δεν κρατούνται ποτέ σε σωφρονιστικά καταστήματα. Στους ασυνόδευτους ανηλίκους παρέχεται κατά το δυνατόν κατάλυμα σε ιδρύματα τα οποία διαθέτουν προσωπικό και εγκαταστάσεις που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες προσώπων της ηλικίας τους. Σε περίπτωση κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων, τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε αυτοί να στεγάζονται χωριστά από τους ενηλίκους.

44 Κράτηση ασυνόδευτων ανηλίκων (συνέχεια) Οδηγία 2008/115 αρ. 17 (κράτηση κατά τη διαδικασία απομάκρυνσης) Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι και οι οικογένειες με ανηλίκους κρατούνται μόνο ως έσχατη λύση και για το ελάχιστο απαιτούμενο χρονικό διάστημα. Οι υπό κράτηση ανήλικοι έχουν τη δυνατότητα να ασχολού-νται με δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, όπως δραστηριότητες παιχνιδιού και ψυχαγωγικές που αρμόζουν στην ηλικία τους, και ανάλογα με τη διάρκεια της παραμονής τους, έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση. Στους ασυνόδευτους ανηλίκους παρέχεται κατά το δυνατόν κατάλυμα σε ιδρύματα τα οποία διαθέτουν προσωπικό και εγκατα-στάσεις που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες προσώπων της ηλικίας τους. Τα βέλτιστα συμφέροντα του παιδιού λαμβάνονται πρωτίστως υπόψη κατά την κράτηση ανηλίκων εν αναμονή απομάκρυνσης

45 Ελληνική πρακτική Safaii κατά Αυστρίας. Υπήρχε κίνδυνος οι ασυνόδευτοι ανήλικοι αιτούντες να τοποθετηθούν στη μονάδα υποδοχής της Αμυγδαλέζας, επαχθές μέτρο που μπορεί να συγκριθεί με την προφυλάκιση ανηλίκων Αρ. 46 ν 4375/2016. παρ 10 Στις περιπτώσεις κράτησης αιτούντων, οι αρμόδιες αρχές, με την επιφύλαξη των διεθνών και εθνικών κανόνων δικαίου που διέπουν την κράτηση, εφαρμόζουν, κατά περίπτωση, τα ακόλουθα: Αποφεύγουν την κράτηση των ανήλικων. Ανήλικοι που έχουν χωριστεί από τις οικογένειές τους και ασυνόδευτοι ανήλικοι κατά κανόνα δεν κρατούνται. Σε όλως εξαιρετικές περιπτώσεις, ασυνόδευτοι ανήλικοι οι οποίοι υποβάλουν αίτηση διεθνούς προστασίας ενόσω κρατούνται βάσει των σχετικών διατάξεων των ν. 3386/2005 και 3907/2011, παραμένουν υπό κράτηση ως έσχατη λύση και για μόνο λόγο την ασφαλή παραπομπή τους σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας ανηλίκων. Η κράτηση επιβάλλεται αποκλειστικά για τον αναγκαίο χρόνο μέχρι την ασφαλή παραπομπή τους και δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 25 μέρες.

46 Σε περίπτωση που, λόγω εξαιρετικών περιστάσεων, όπως η σημαντική αύξηση της εισόδου ασυνόδευτων ανηλίκων, και που, παρά τις εύλογες προσπάθειες των αρμόδιων αρχών δεν έχει καταστεί εφικτή η ασφαλής παραπομπή τους σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας, η κράτηση μπορεί να παραταθεί για διάστημα 20 ημερών. Ανήλικοι που έχουν χωριστεί από την οικογένεια τους και ασυνόδευτοι ανήλικοι κρατούνται χωριστά από ενήλικους κρατουμένους. Σε περίπτωση κράτησης ανηλίκων, αυτοί έχουν τη δυνατότητα να ασχολούνται με δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, συμπεριλαμβανομένων των παιχνιδιών και των ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων που αρμόζουν στην ηλικία τους και απρόσκοπτη πρόσβαση στην εκπαίδευση. Μέγιστο όριο προστατευτικής φύλαξης σύμφωνα με το ν. 45 ημέρες. Στην πράξη μεγαλύτερα διαστήματα, που φτάνουν μέχρι και το εξάμηνο. Ηλικίες από 13-17, ενώ έχουν εντοπιστεί και παιδιά 10 χρονών στην Αμυγδαλέζα. Κάκιστες συνθήκες υγιεινής και διαβίωσης σε κέντρα κράτησης, κρατητήρια και προαναχωρησιακά κέντρα. Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΚΚΑ, στις 30 Νοεμβρίου 2017, ο εκτιμώμενος αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα ήταν 3.300, ενώ οι διαθέσιμες θέσεις φιλοξενίας ανέρχονταν σε Ο αριθμός των παραπομπών σε λίστα αναμονής για τοποθέτηση σε δομή φιλοξενίας είναι 2.200, από τους οποίους οι 425 διαμένουν σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, οι 80 σε καθεστώς προστατευτικής φύλαξης, οι 254 σε safe zones και οι 204 σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας

47 Διαδικασίες επιστροφής Αν και η απομάκρυνση και επιστροφή ασυνόδευτων ανηλίκων δεν απαγορεύεται ρητώς από το νόμο, τίθενται συγκεκριμένες εγγυήσεις που οφείλουν να τηρούνται κατά τις σχετικές διαδικασίες. Κατ αρχήν, το βέλτιστο συμφέρον των ασυνόδευτων ανηλίκων κατέχει πρωταρχικό ρόλο στις σχετικές αποφάσεις και διαδικασίες (βλ. ιδίως άρ. 5 και 10 παρ. 1 Οδηγίας 2008/115/ΕΚ). Περαιτέρω, πριν από τη σχετική απόφαση πρέπει να παρέχεται βοήθεια από κατάλληλους φορείς και πριν από την απομάκρυνση, οι αρχές του κράτους από το οποίο απομακρύνεται οφείλουν να εξακριβώνουν ότι ο ασυνόδευτος ανήλικος θα επιστραφεί σε μέλος της οικογένειάς του/της, κηδεμόνα ή σε κατάλληλες εγκαταστάσεις υποδοχής (άρ. 10 Οδηγίας 2008/115/ΕΚ). Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού των Ηνωμένων Εθνών έχει, ομοίως, επισημάνει ότι η επιστροφή ασυνόδευτου ανηλίκου δεν αποτελεί επιλογή εφόσον δημιουργείται ευλόγως κίνδυνος βλάβης για τα δικαιώματά του ή παραβίασης της αρχής της μη επαναπροώθησης. Σχετικά με τη διαδικασία αναγκαστικής επιστροφής ασυνόδευτων ανηλίκων παρατηρείται πως σε επίπεδο ΕΕ ελάχιστες επιστροφές, οικειοθελείς ή αναγκαστικές, ασυνόδευτων ανηλίκων έχουν λάβει χώρα τα τελευταία χρόνια, λόγω πρακτικών δυσχερειών, όπως η έλλειψη νομιμοποιητικών εγγράφων εκ μέρους των ανηλίκων, η απροθυμία τους να συνεργαστούν, η αδυναμία έγκαιρης απόκτησης ταξιδιωτικών εγγράφων από τις αρμόδιες αρχές της χώρας καταγωγής και δυσχέρειες στον εντοπισμό της οικογένειάς τους ως εκ τούτου, πλήθος αποφάσεων απέλασης παραμένουν πρακτικά ανεφάρμοστες έως τη συμπλήρωση του 18ου έτους ηλικίας των ανηλίκων, οδηγώντας ουσιαστικά σε παράταση της κράτησης ως το χρονικό αυτό σημείο (ή τη συμπλήρωση του ανώτατου ορίου κράτησης)

48 Ζητήματα ουσίας Η σύμβαση της Γενεύης δεν προβλέπει ειδικό καθεστώς για την παρεχόμενη προστασία σε ανηλίκους, ωστόσο όλες οι εγγυήσεις που ορίζει αναγνωρίζονται ανεξαρτήτου ηλικίας. Η δίωξη δεν ορίζεται στη σύμβαση (σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου, συμπεριλαμβανομένης της απειλής κατά της ζωής ή η της ελευθερίας, καθώς και άλλες μορφές σοβαρής βλάβης ή ανυπόφορων καταστάσεων, που αξιολογούνται με κριτήριο την ηλικία, τις απόψεις, τα συναισθήματα και τη ψυχολογική κατάσταση του αιτούντα άσυλο). Η αρχή του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού επιβάλλει την αξιολόγηση της βλάβης από την οπτική γωνία του παιδιού. Για τον καθορισμό μιας πράξης, που αφορά παιδί, ως διωκτικής, είναι ουσιαστικής σημασίας η ανάλυση των κριτηρίων της Σύμβασης για Δικαιώματα του Παιδιού και άλλων σχετικών διεθνών κειμένων που προστατεύουν τα δικαιώματα των παιδιών. Ενώ τα παιδιά μπορεί να αντιμετωπίζουν παρόμοιες ή όμοιες με τους ενήλικες μορφές βλάβης, βιώνουν διαφορετικά τη σχετική εμπειρία. Πράξεις ή απειλές που ενδέχεται να μην πληρούν τις προϋποθέσεις της δίωξης για τους ενήλικες μπορεί να είναι διωκτικής φύσης για ένα παιδί εκ μόνου του λόγου ότι είναι παιδί. Η ανωριμότητα, το ευάλωτο καθεστώς, οι μη αναπτυγμένοι μηχανισμοί αντιμετώπισης διαφόρων καταστάσεων και η εξάρτηση καθώς και τα διαφορετικά στάδια της ανάπτυξης και τα εμπόδια στην ανάπτυξη των ικανοτήτων μπορεί να σχετίζονται άμεσα με τον τρόπο που ένα παιδί βιώνει τις εμπειρίες ή τους φόβους του.

49 Ενδεχόμενη αδυναμία έκφρασης φόβου δίωξης εκ μέρους του παιδιού, βάρος απόδειξης στον χειριστή, ευεργέτημα της αμφιβολίας, κατευθυντήριες οδηγίες UNHCR. Οι αρμόδιες αρχές στις έννομες τάξεις που ακολουθούν την προσέγγιση των προστατευόμενων χαρακτηριστικών (για τον εντοπισμό της ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας) αναγνωρίζουν ότι τα παιδιά αποτελούν ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα. Σε σχετικές αποφάσεις διαπιστώνεται ότι το ευάλωτο καθεστώς του παιδιού είναι ένα εγγενές και αμετάβλητο σε δεδομένη χρονική στιγμή χαρακτηριστικό. Michelle Foster, στο βιβλίο της «International Refugee Law and socio-economical rights» Ειδικές μορφές δίωξης των παιδιών: η στρατολόγηση, η εμπορία, η γυναικεία κλειτοριδεκτομή και ενδοοικογενειακή βία, αναγκαστικός γάμος, καταναγκαστική εργασία, πορνεία (κατευθυντήριες οδηγίες UNHCR)

50 Μετεγκατάσταση Περαιτέρω και όσον αφορά την εξέταση αιτημάτων διεθνούς προστασίας ανηλίκων σημειώνεται ότι η μετεγκατάσταση δεν είναι εύλογη λύση προστασίας για τον ανήλικο: σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία, όταν αξιολογείται αν αποτελεί εύλογη λύση προστασίας η δυνατότητα μετεγκατάστασης των ασυνόδευτων παιδιών, εφιστάται η προσοχή στο γεγονός ότι δεν επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους με μέλη της οικογένειάς τους ή σε οιασδήποτε άλλης μορφής υποστηρικτικό πλαίσιο. Για παράδειγμα, η εγχώρια προστασία ή η δυνατότητα εγκατάστασης σε άλλη περιοχή της χώρας καταγωγής δεν είναι η ενδεδειγμένη λύση για τα ασυνόδευτα παιδιά που επιστρέφουν μόνα στη χώρα καταγωγής, όταν δεν έχει διασφαλιστεί αφενός η ύπαρξη συγγενών πρόθυμων να αναλάβουν τη φροντίδα τους και αφετέρου το κατάλληλο κρατικό πλαίσιο παιδικής πρόνοιας (Βλέπε Κατευθυντήριες οδηγίες της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, για την εξέταση των Αιτημάτων Ασύλου των Παιδιών).

51 .Αυτά τα σημάδια είναι από το διακινητή στο Ιράν. Με απείλησε πως αν οι γονείς μου από το Πακιστάν δε μου στείλουν σύντομα τα χρήματα που του οφείλω θα μου κόψει όλα δάχτυλα....μια μέρα καθώς έκανα μπάνιο ένιωσα έντονα την επιθυμία να κάψω τον εαυτό μου με καυτό νερό. Αυτό που με συγκράτησε ήταν ότι θα έμενε απροστάτευτος ο αδερφός μου..όταν ήμουν έντεκα χρονών μου κόπηκαν τα δάχτυλα του αριστερού μου χεριού από τον πυροβολισμό ενός πολεμιστή των Ταλιμπάν. Μετά την κατάληψη της Καμπούλ αποφασίσαμε να φύγουμε με την οικογένειά μου όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Επικρατούσε πανικός. Με τον αδερφό μου μπήκαμε σε διαφορετικό φορτηγάκι με τους γονείς μου. Από τότε δεν τους έχω δει ποτέ. Στην Τουρκία δεν είχαμε κανέναν να μας προστατέψει. Κάναμε ότι δουλειά βρίσκαμε για να μην πεθάνουμε από την πείνα....είμαι 18 χρονών, δεν το βλέπετε ότι είμαι 18; Πρέπει να τους το πείτε για να μ αφήσουν να φύγω...