8. Η Επανάσταση του 1911

Transcript

1 8. Η Επανάσταση του 1911 Για χιλιετίες η Κίνα λειτουργούσε ως μια πολιτισμική αυτοκρατορία αφιερωμένη στις αρχές και τις αξίες του κομφουκιανισμού. Η ήττα της Κίνας στον πόλεμο των Μπόξερ και η νίκη της Ιαπωνίας στον ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο του έδειξαν, ότι το παραδοσιακό κομφουκιανικό σύστημα ήταν ανεπαρκές στη βιομηχανική εποχή και ότι η μόνη λύση ήταν η εκτεταμένη υιοθέτηση των δυτικών προτύπων. Ειδάλλως η Κίνα διακινδύνευε να μένει ολοένα πιο πίσω στον διεθνή καταμερισμό ισχύος και να υπάγεται ολοένα περισσότερο στη βούληση και τον έλεγχο άλλων δυνάμεων. Για να μην συντριβεί από τις πιέσεις του διεθνούς συστήματος, η Κίνα αναγκάστηκε να αλλάξει. Αρχικά τις αλλαγές προσπάθησε να τις φέρει με ελεγχόμενο τρόπο η ίδια η αυτοκρατορική εξουσία. Όταν όμως άρχισε να αμφισβητείται το παραδοσιακό κομφουκιανικό σύστημα, οι αλλαγές απέκτησαν επαναστατικές διαστάσεις σαρώνοντας την αρχαία αυτοκρατορία. Η ελεγχόμενη μεταρρυθμιστική προσπάθεια του αυτοκρατορικού κέντρου ξεκίνησε το 1901 με πρωτοβουλία της χήρας αυτοκράτειρας Τσεσί, που σε αντίθεση με την αντιδραστική στάση της το 1898 είχε πλέον κατανοήσει την ανάγκη για βαθιές τομές. Η παραίνεσή της προς τους κινέζους αξιωματούχους ήταν: «Υιοθετήστε τα ισχυρά σημεία των ξένων χωρών για να εξαλειφτούν οι αδυναμίες της Κίνας». Σε διάταγμά της στις αρχές του 1901 τόνιζε, ότι δεν έφτανε να μάθουν κάποιοι Κινέζοι ξένες γλώσσες ή τον τρόπο κατασκευής μηχανών, αλλά ότι έπρεπε να ανακαλυφθεί «η θεμελιώδης πηγή της δυτικής διακυβέρνησης». 1 Η Τσεσί είχε δίκαιο, χωρίς ίσως να κατανοεί πόσο επικίνδυνη ήταν αυτή η αναζήτηση για τη δυναστεία Τσινγκ. Αρχικά οι μεταρρυθμίσεις επικεντρώθηκαν στο σύστημα εκπαίδευσης. Δημιουργήθηκαν νέα σχολεία βασισμένα στα ιαπωνικά πρότυπα, συνδύαζαν δηλαδή παραδοσιακή μάθηση με δυτική εκπαίδευση. Ως εκ τούτου παράλληλα με τις παραδοσιακές κομφουκιανικές εξετάσεις για την ανάδειξη των κομφουκιανών λογίων δίνονταν τώρα και εξετάσεις με βάση τη νέα σχολική εκπαίδευση. Επειδή ωστόσο οι μαθητές προτιμούσαν τις παραδοσιακές εξετάσεις, καθώς δυσκολεύονταν στη δυτική εκπαίδευση, το 1905 καταργήθηκαν οι αυτοκρατορικές εξετάσεις και έτσι σταμάτησε να αναπαράγεται η τάξη των κομφουκιανών λογίων, που στελέχωνε τη διοίκηση της Κίνας για χιλιετίες. 2 Το 1905 το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα των Τσινγκ απέκτησε νέα ώθηση, όταν η Ιαπωνία του μεικτού αυτοκρατορικού και κοινοβουλευτικού συστήματος διακυβέρνησης νίκησε την απολυταρχική τσαρική Ρωσία στον ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο. Η Τσεσί αποφάσισε τώρα να στείλει επιτροπή στην Ιαπωνία, στις ΗΠΑ και στις ευρωπαϊκές μεγάλες δυνάμεις για να μελετήσει τα πολιτικά συστήματά τους. Το 1906 η επιτροπή επέστρεψε στην Κίνα και πρότεινε το ιαπωνικό σύστημα, καθώς συνδύαζε τη συνέχιση της αυτοκρατορικής δυναστείας με δυτικού τύπου κοινοβούλιο και διοίκηση. Παράλληλα η Κίνα ανάπτυξε τον λεγόμενο Νέο Στρατό, που βασιζόταν σε δυτικά και ιαπωνικά πρότυπα. 3 Εντωμεταξύ ένα μέρος της κινεζικής κοινωνίας άλλαζε ραγδαία. Η συντριπτική πλειονότητα των Κινέζων βέβαια ζούσε σε χωριά, όπου οι συνθήκες διαβίωσης και οι τοπικές νοοτροπίες δεν είχαν αλλάξει ιδιαίτερα. Στις πόλεις ωστόσο λάμβαναν χώρα ραγδαίες αλλαγές. Διανοούμενοι άρχισαν να διαβάζουν δυτική λογοτεχνία, ανακαλύπτοντας για παράδειγμα τον Ντοστογιέφσκι και τον Conan 1 Teng & Fairbank, China s Response to the West, σελ Fairbank, China: A New History, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Fairbank, China: A New History, σελ

2 Doyle. Ριζοσπάστες φοιτητές έκοβαν τις μακριές ανδρικές κοτσίδες τους, που είχαν επιβάλει οι Μαντσού, ως συμβολική πράξη αντίστασης στην ξένη δυναστεία Τσινγκ. Το 1903 ο νεαρός Τζου Ρονγκ κυκλοφόρησε στη Σαγκάη το κείμενο «Ο Επαναστατικός Στρατός», στο οποίο παρακινούσε τους Κινέζους να ανατρέψουν την ξένη δυναστεία (ο Τζου απέφυγε τη θανατική ποινή, επειδή οι δυτικές αρχές στη Σαγκάη δεν τον παρέδωσαν στις κινεζικές αρχές αντί αυτού καταδικάστηκε από μεικτό δικαστήριο της Σαγκάης σε ποινή διετούς κάθειρξης για παρακίνηση σε ταραχές). Οι αξιωματικοί του Νέου Στρατού φορούσαν δυτικού τύπου στολές. Ολοένα και περισσότεροι εύποροι ιδιώτες και υψηλοί αξιωματούχοι φορούσαν δυτικά κοστούμια. Οι αλλαγές δεν άρεσαν σε όλους. Στο μυθιστόρημα Moment in Peking ένας παλιός αξιωματούχος χαρακτηρίζει τα δυτικά παντελόνια και τις γραβάτες ως άσχημα και γελοία, σε αντίθεση με «τις γενναιόδωρες, ρέουσες γραμμές των κινεζικών τηβέννων, που προσέδιδαν σε κάποιον μια ευχάριστη μεγαλοπρέπεια». 4 Το 1908 η κεντρική κυβέρνηση της Κίνας επιδίωξε να ανταποκριθεί στις ραγδαίες αλλαγές στην κινεζική κοινωνία ανακοινώνοντας τη σύσταση συνταγματικής κυβέρνησης μέσα σε εννέα χρόνια. Το πρώτο βήμα ήταν η εκλογή το 1909 επαρχιακών συνελεύσεων συμβουλευτικού χαρακτήρα. Δικαίωμα ψήφου βέβαια είχαν μονάχα οι κάτοχοι των παλιών αυτοκρατορικών πτυχίων, πρώην αξιωματούχοι και εύποροι επιχειρηματίες, οπότε δεν επρόκειτο για κίνηση πραγματικού εκδημοκρατισμού. Για πρώτη φορά ωστόσο η κεντρική κυβέρνηση παρακίνησε άτομα στις επαρχίες να συγκεντρώνονται στις συνελεύσεις και να διαβουλεύονται για δημόσια ζητήματα στην παραδοσιακή Κίνα κάθε είδους συγκέντρωση κόσμου θεωρείτο ύποπτη και δυνητικά επικίνδυνη. Το 1910 έγινε ένα δεύτερο βήμα με την εκλογή εθνικής συμβουλευτικής συνέλευσης, τα μισά μέλη της οποίας ανήκαν στις επαρχιακές συνελεύσεις και τα άλλα μισά προέρχονταν από υποψήφιους που είχε επιλέξει η κεντρική κυβέρνηση. 5 Τα βήματα αυτά στην κατεύθυνση της συνταγματικής διακυβέρνησης ήταν πολύ μικρά και αργά για να ικανοποιήσουν τα τμήματα της κινεζικής κοινωνίας, που είχαν επηρεασθεί από τις δυτικές αντιλήψεις. Αυτό ίσχυε ιδίως για μορφωμένους Κινέζους του εξωτερικού, όπως οι ολοένα και περισσότεροι κινέζοι φοιτητές που σπούδαζαν σε ιαπωνικά και δυτικά πανεπιστήμια. Εκτός Κίνας μπορούσε κανείς να εκφράζεται πιο ανοικτά ενάντια στη δυναστεία Τσινγκ. Ως εκ τούτου οι επιφανέστεροι επικριτές της βρίσκονταν στο εξωτερικό. Ο σημαντικότερός τους ήταν ο Σουν Γιατσέν, που το 1905 ίδρυσε στην Ιαπωνία την Επαναστατική Συμμαχία, μια ομάδα που ξεκίνησε με 400 μέλη και σε λίγα χρόνια έφτασε τα Καθώς η Επαναστατική Συμμαχία στρατολογούσε κινέζους φοιτητές του εξωτερικού, σε λίγα χρόνια με τον επαναπατρισμό τους είχε μέλη και υποστηρικτές σε πολλές πόλεις της Κίνας και στις τάξεις του Νέου Στρατού. Το πολιτικό πρόγραμμα του Σουν Γιατσέν ήταν κυρίως υπέρ της δημοκρατίας και του κινεζικού έθνους, ενάντια στους Τσινγκ και στην επιρροή των μεγάλων δυνάμεων. Είχε πάντως επηρεασθεί σε κάποιον βαθμό και από σοσιαλιστικές ιδέες, με την έννοια ότι ο Σουν Γιατσέν υποστήριζε την 4 Λιν Γιουτάνγκ, Moment in Peking, σελ Η ιστορία στο μυθιστόρημα, που γράφτηκε στα αγγλικά και δημοσιεύθηκε το 1940, εξελίσσεται από την αρχή του 20 ου αιώνα ως το 1940 και περιγράφει τις αλλαγές της εποχής από τη σκοπιά μιας ευκατάστατης οικογένειας του Πεκίνου και του κοινωνικού περίγυρού της. Βλέπε επίσης Spence, In Search of Modern China, σελ Fairbank, China: A New History, σελ Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Fairbank, China: A New History, σελ. 246.

3 εκβιομηχάνιση της Κίνας με τρόπους που να μετριάζουν τις αρνητικές όψεις του καπιταλισμού. 6 Οι ραγδαίες αλλαγές της βιομηχανικής εποχής και η ανάδυση του κινεζικού εθνικισμού συνδυάσθηκαν στο φλέγον ζήτημα των σιδηροδρόμων. Στις αρχές του 20ού αιώνα η ανάπτυξη των σιδηροδρομικών δικτύων στην Κίνα λάμβανε χώρα κυρίως στις σφαίρες επιρροής των μεγάλων δυνάμεων εξυπηρετώντας πρωτεύοντος τα δικά τους εμπορικά συμφέροντα. Ενώ το 1896 η Κίνα είχε μόλις 600 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών, οι μεγάλες δυνάμεις πρόσθεσαν χιλιόμετρα μεταξύ 1896 και Σε αυτά προστέθηκαν και τα σιδηροδρομικά δίκτυα που κατασκευάσθηκαν με την πρωτοβουλία της κινεζικής κυβέρνησης, που όμως χρηματοδοτήθηκαν από ξένες τράπεζες και εταιρείες και επομένως ελέγχονταν τουλάχιστον μερικώς από ξένα εμπορικά συμφέροντα. Ο ξένος πολιτικός ή εμπορικός έλεγχος των κινεζικών σιδηροδρομικών δικτύων πυροδότησε τον κινεζικό εθνικισμό. Μεταξύ 1904 και 1907 διαδόθηκε σε όλη σχεδόν την Κίνα ένα κίνημα ανάκτησης των σιδηροδρομικών δικαιωμάτων, που επιδίωκε τη συγκέντρωση πόρων σε επίπεδο επαρχιών για την εξαγορά των σιδηροδρομικών δικτύων. Οι 19 κατά τόπους οργανώσεις που συστάθηκαν για την υλοποίηση του στόχου δεν είχαν σημαντικές εμπορικές επιτυχίες. Το κίνημα ωστόσο προκάλεσε μαζικές διαδηλώσεις σε διάφορες περιοχές της Κίνας ενάντια στην ξένη διείσδυση. 7 Η κεντρική κυβέρνηση, που προέκυψε μετά τον θάνατο της Τσεσί το 1908 και την άνοδο στον θρόνο του ανήλικου διαδόχου της, στραβοπάτησε άσχημα στο θέμα των σιδηροδρόμων το Αν και οι προσπάθειες ανάπτυξης σιδηροδρομικών γραμμών από τις επαρχίες και τοπικούς παράγοντες είχαν μονάχα περιορισμένη επιτυχία, η απόφαση του αυτοκρατορικού κέντρου τον Μάιο του 1911 να τις εθνικοποιήσει και να τις αναπτύξει με χρηματοδότηση από πολυεθνικό όμιλο δυτικών συμφερόντων προκάλεσε οργισμένες αντιδράσεις ιδίως σε επαρχίες της κεντρικής και της νότιας Κίνας. Στις μαζικές διαδηλώσεις πολλοί ταύτιζαν πλέον την ξένη δυναστεία Τσινγκ με τη διείσδυση των ξένων οικονομικών συμφερόντων. Κατά τόπους οι διαδηλωτές υποστηρίζονταν από μέλη των επαρχιακών συνελεύσεων, καθώς και από στελέχη του Νέου Στρατού. Σε μια περίπτωση ένας στρατηγός ζήτησε από όσους οπλίτες του στρατού του ανήκαν σε αντικυβερνητική οργάνωση να περάσουν μπροστά ώστε να εκδιωχθούν, για να δει έκπληκτος ολόκληρο τον παρατεταγμένο στρατό του να προχωράει εμπρός και έτσι να αναγκασθεί να ακυρώσει τη διαταγή περί εκδίωξής τους. 8 Οι επαναστατικές οργανώσεις με τα μυστικά δίκτυά τους είδαν την ευκαιρία του αναβρασμού ενάντια στους Τσινγκ και επιδίωξαν να τον εκμεταλλευτούν για να προκαλέσουν επανάσταση. Η αρχή έγινε στις 9 Οκτωβρίου 1911 στην πόλη Βουτσάνγκ της κεντρικής Κίνας, όταν ανατινάχτηκε κατά λάθος ένα εργαστήριο κατασκευής βομβών των επαναστατών. Από τον φόβο μην αποκαλυφθούν τα μυστικά δίκτυά τους από τις αρχές, οι επαναστάτες παρακίνησαν ανταρσίες μονάδων του Νέου Στρατού και σύντομα έθεσαν την πόλη υπό τον έλεγχό τους. Κατά τους επόμενους δύο μήνες γενικεύθηκαν οι εξεγέρσεις κατά των Τσινγκ στις περισσότερες κεντρικές και νότιες επαρχίες, με αποκορύφωμα την κατάληψη της συμβολικά βαρυσήμαντης Ναντζίνγκ κατά τον Δεκέμβριο του Εκτός από τα αρχικά δίκτυα των συχνά ξενοσπουδασμένων επαναστατών, δύο ομάδες του πληθυσμού πρωτοστάτησαν στο επαναστατικό κύμα. Η πρώτη ήταν οι παλιοί κομφουκιανοί 6 Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ

4 λόγιοι, αρκετοί από τους οποίους υπηρετούσαν στις επαρχιακές συνελεύσεις, οι οποίοι όντας πια σε απόγνωση με την παρακμή της Κίνας στράφηκαν ενάντια στους Τσινγκ και επιδίωξαν να διαιωνίσουν την παραδοσιακά υψηλή κοινωνική θέση τους ως οι δημιουργοί του νέου καθεστώτος. Η δεύτερη ομάδα ήταν στελέχη του Νέου Στρατού, που διαπνέονταν από πνεύμα εθνικισμού και εκσυγχρονισμού. Η κεντρική κυβέρνηση στο Πεκίνο αντέδρασε στο επαναστατικό κύμα αναζητώντας σωτήρα στη φυσιογνωμία του Γιουάν Σικάι, του πιο εξέχοντος από τους δημιουργούς του Νέου Στρατού, τον οποίο η ίδια η κυβέρνηση είχε αναγκάσει σε πρόωρη αποστρατεία τον προηγούμενο χρόνο φοβούμενη το υψηλό κύρος του. Ο Γιουάν όμως δεν είχε σκοπό να λειτουργήσει ως ο προστάτης ενός αποσυντιθέμενου καθεστώτος. Αρχικά αρνήθηκε να επιστρέψει στην ενεργό υπηρεσία, δίνοντας πολύτιμο χρόνο στους επαναστάτες, και στη συνέχεια έθεσε ως όρο την άμεση υιοθέτηση κοινοβουλευτικής διακυβέρνησης και τον αυστηρό περιορισμό της πολιτικής επιρροής της δυναστείας Τσινγκ. Απελπισμένη η αυλή των Τσινγκ δέχθηκε τους ταπεινωτικούς όρους του, που ουσιαστικά οδηγούσαν στην εγκαθίδρυση συστήματος βασιλευόμενης κοινοβουλευτικής διακυβέρνησης. Η κατάσταση έγινε πιο πολύπλοκη με την εμφάνιση του Σουν Γιατσέν στην Κίνα. Την επανάσταση του 1911 είχαν ξεκινήσει ομάδες που ανήκαν ή συνεργάζονταν με την Επαναστατική Συμμαχία, που ο ίδιος είχε ιδρύσει. Ωστόσο τον Οκτώβριο του 1911 ο Σουν Γιατσέν βρισκόταν στις ΗΠΑ με σκοπό να συγκεντρώσει χρήματα για τον επαναστατικό σκοπό του. Όταν πληροφορήθηκε για την αρχική εξέγερση στη Βουτσάνγκ από τον αμερικανικό τύπο, μετέβηκε στη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία με σκοπό να πείσει τις κυβερνήσεις τους να μην επέμβουν στις κινεζικές υποθέσεις υπέρ των Τσινγκ. Στη συνέχεια έφτασε στις επαναστατημένες περιοχές της Κίνας και έγινε δεκτός ως ο ηγέτης της επανάστασης, επειδή ήταν ο δημιουργός της Επαναστατικής Συμμαχίας αλλά πιο ουσιαστικά λόγω των διεθνών διασυνδέσεών του με τις μεγάλες δυνάμεις. Στις 1 Ιανουαρίου 1912 ο Σουν Γιατσέν ανήγγειλε στη Νατζίνγκ την ίδρυση της κινεζικής δημοκρατίας και ανέλαβε το πόστο του προσωρινού προέδρου της, υιοθετώντας ταυτόχρονα τον δυτικό τρόπο οργάνωσης του χρόνου με το ηλιακό ημερολόγιο και τις εβδομάδες των επτά ημερών (το παραδοσιακό κινεζικό σεληνιακό ημερολόγιο είχε δεκαήμερες εβδομάδες). Ωστόσο είχε επίγνωση της σχετικής στρατιωτικής αδυναμίας του και διαμήνυσε στον Γιουάν Σικάι στο Πεκίνο, ότι είχε την πρόθεση να του παραδώσει την προεδρία στα πλαίσια ενός δημοκρατικού συστήματος. Στις αρχές του 1912 η Κίνα είχε δύο καθεστώτα, το ένα του Πεκίνου (Μπεϊτζίνγκ, βόρεια πρωτεύουσα) με ανήλικο μονάρχη Τσινγκ και ουσιαστικό ισχυρό άνδρα τον Γιουάν Σικάι και το δεύτερο της Ναντζίνγκ (νότια πρωτεύουσα) με προσωρινό πρόεδρο τον Σουν Γιατσέν. Η αποφυγή ενός αιματηρού εμφυλίου πολέμου μεταξύ τους ήταν κυρίως στα χέρια του Γιουάν Σικάι. Η πλάστιγγα έγειρε αποφασιστικά στην πλευρά ενός συμβιβασμού του Γιουάν με το καθεστώς της Ναντζίνγκ, όταν στα τέλη Ιανουαρίου 44 ανώτεροι αξιωματικοί του σημαντικότερου βόρειου στρατού, δηλαδή της σημαντικότερης στρατιωτικής δύναμης του καθεστώτος του Πεκίνου, υπέγραψαν δήλωση υπέρ της σύστασης δημοκρατίας. Μέσα σε λίγες εβδομάδες αποφασίσθηκε από κοινού μεταξύ Πεκίνου και Ναντζίνγκ η κατάργηση της μοναρχίας και η σύσταση δημοκρατίας, αν και ο ανήλικος αυτοκράτορας της δυναστείας Τσινγκ διατήρησε το δικαίωμα να διαμένει στην Απαγορευμένη Πόλη με γενναιόδωρη κρατική επιδότηση. Ο επαναστατικός ηγέτης Σουν Γιατσέν παραιτήθηκε από προσωρινός πρόεδρος της δημοκρατίας παραδίδοντας το πόστο στον Υουάν Σικάι, υπό τον όρο να δεχθεί το σύνταγμα που θα

5 συνέτασσε το Εθνικό Συμβούλιο εκπροσώπων από όλες της επαρχίες. Η ανατροπή της δυναστείας Τσινγκ συνοδεύθηκε από κρούσματα επιθέσεων κατά τόπους από Κινέζους (Χαν) ενάντια σε Μαντσού. Οι εκδηλώσεις τέτοιας φυλετικής βίας πάντως ήταν περιορισμένες, καθώς οι περισσότεροι Μαντσού στην Κίνα δεν διαχωρίζονταν πια από τους Χαν. 9 Καταυτόν τον άδοξο τρόπο ανατράπηκε όχι μόνο η δυναστεία Τσινγκ, αλλά και ένα αυτοκρατορικό σύστημα διακυβέρνησης της Κίνας που είχε ιστορία 21 αιώνων. Η πίεση της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας λειτουργώντας ιδίως μέσω της αλλαγής του διεθνούς καταμερισμού ισχύος επέφερε την κατάρρευση του παραδοσιακού πολιτικού συστήματος της Κίνας. Ο παραμερισμός παρωχημένων πολιτικών ιδεών και συστημάτων ωστόσο αποδείχθηκε ευκολότερος από την αντικατάστασή τους από κάποιο νέο αποτελεσματικό σύστημα διακυβέρνησης της Κίνας. 9 Fendy Jonathan, Modern China, Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ