Η Κίνα: Αίνιγμα και πρόκληση

Transcript

1 Η Κίνα: Αίνιγμα και πρόκληση Σύνοψη Η Κίνα, την στιγμή της καθοριστικής συνάντησής της με την Δύση, το 1842, παρέμενε σε βασικές γραμμές η κοινωνική πραγματικότητα που είχαν γνωρίσει οι Ιησουϊτες ιεραπόστολοι δύο περίπου αιώνες πριν: Με λίγα λόγια, τόσο για τους ηγέτες της όσο κυρίως για τα εκατομμύρια των απλών ανθρώπων της, δεν ήταν μία απλή πολιτική κοινότητα, αλλά πάνω απ όλα μία πολιτιστική οικουμένη. Το κύριο συνδετικό στοιχείο της κινεζικής κοινωνίας εξακολουθούσε να είναι ο τελετικός τρόπος του βίου των μελών της, ενσάρκωση με τη σειρά του των βασικών ηθικών και πνευματικών αξιών της κομφουκιανικής παράδοσης, οπως αυτή εξελίχθηκε στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορικής πορείας της. Παράδοση που στα πλαίσιά της το παρόν αποτελεί πεδίο εφαρμογής των διδαγμάτων του παρελθόντος και το μέλλον στην ουσία είναι απλώς ό,τι δεν έχει φτάσει.. Κοινωνική πραγματικότητα, με λίγα λόγια δίχως ριζική διαφοροποίηση ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, καθώς ό,τι υπάρχει συνιστά διαρκή επανάληψη του ιδρυτικού παρελθόντος. Ενας αιώνας όμως συνεχούς δυτική παρουσίας στο κινεζικό έδαφος, μετα το 1842, και οι αλλεπάλληλες ήττες στις ένοπλες συκρούσεις με τα ευρωπαϊκά εκστρατευτικά σώματα ήταν αρκετά για να επικρατήσει στους ηγετικούς κύκλους της Κίνας αρχικώς η αμφιβολία για την ανωτερότητά της και στην συνέχεια η ιδέα της αδυναμίας και της «καθυστέρησής» της. Στο τέλος, μάλιστα, τα ριζοσπαστικότερα στοιχεία των πνευματικών ανθρώπων της θεώρησαν την απόρριψη του ξεχωριστού πολιτισμού της Κίνας ως την απαραίτητη συνθήκη για την επιβίωση και την πρόοδό της. Στις αρχές του 20ου αιώνα, μετά την τραγική κατάληξη της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας, στους αντικαθεστωτικούς κύκλους κυρίως, είχε ήδη επικρατήσει η ιδέα ότι η αντιπαράθεση με τις ξένες δυνάμεις δεν ήταν δυνατόν να γίνει στο πεδίο της πνευματικής παράδοσης. Υποχρεωμένοι να δράσουν για την σωτηρία της χώρας τους σε μια εποχή οικοδόμησης εθνικών κρατών, θεώρησαν ότι δεν είχαν άλλη επιλογή απ την εμφάνιση και την ισχυροποίηση του δικού τους εθνικού κράτους. Πρόοδος τίνος ; έθεταν πλέον το ερώτημα πνευματικοί άνθρωποι όπως ο Λιαγκ Τσιτσάο, που στο μεταξύ εγκατέλειψαν το Μέγγιο και τους άλλους κλασσικούς και μελετούσαν συγγραφείς σαν τον Μοντεσκιέ και τον Ρουσσσώ.

2 Η απάντηση που έδωσαν ήταν φυσικά, το έθνος Στο πλαίσιο των κοινωνικοδαρβινιστικών αντιλήψεων που επικρατούσαν τότε στους εθνικιστικούς κύκλους, τόσο στο εσωτερικό της Κίνας όσο και στις χώρες που φοιτούσαν Κινέζοι φοιτητές, κυρίως όμως στην Ιαπωνία, το έθνος αναδείχτηκε η υπέρτατη αξία στη μάχη για την επιβίωση της Κίνας. Αν για να υπάρξει το έθνος ήταν αναγκαίο να θαφτεί το πνευματικό παρελθόν, αυτό δεν θεωρείτο πλέον πρόβλημα. Ο λόγος για την κατά μέτωπο επίθεση των εκσυγχρονιστικών λογίων κατά του κομφουκιανισμού - στον οποίο συμπυκνώνεται η πεμπτουσία του σινικού πολιτισμού- ήταν έτσι η εκτίμηση πως αυτός αποτελούσε την κυριότερη αιτία για την αδυναμία της Κίνας καθώς η ιστορία της Κίνας είχε αρχίσει να ερμηνεύεται με τους όρους της εγελιανής ανάγνωσης των ιστορικών φαινομένων. Αντιγράφοντας τα δυτικά πρότυπα οι νέοι ιστορικοί απέρριψαν την παραδοσιακή αντίληψη της κυκλικότητας των ιστορικών φαινομένων και χώρισαν την κινεζική ιστορία σε αρχαία, φεουδαρχική και νεώτερη περίοδο (για να προστεθεί απο τους μαρξιστές και η σοσιαλιστική που όπως κι αλλού θα οδηγούσε στην κομμουνιστική έξοδο απο την Ιστορία). Μετα το Κίνημα της 4ης Μαϊου 1919, οι ιδέες αυτές διαδόθηκαν σε ευρύτερους κύκλους (διανόηση, φοιτητές, αστικοί κύκλοι των παράκτιων περιοχών, κύκλοι της Διασποράς κ.λ.π. ). Αποτέλεσαν επίσης τις καταστατικές αρχές της νεοσύστατης Δημοκρατίας, χωρίς ωστόσο να επικρατήσουν απόλυτα καθώς ο κατακερματισμός και οι συγκρούσεις της μεσοπολεμικής περιόδου δεν τούς επέτρεψαν να περάσουν τα όρια των παράκτιων αστικών κέντρων. Οι νέες συνθήκες όμως της δεκαετίας του 30 - και κυρίως η στράτευση των εκσυγχρονιστικών διανοουμένων στο κομμουνιστικό και στο εθνικιστικό στρατόπεδο- απο κοινού με τους σοβαρούς εθνικούς κινδύνους που δημιούργησε η ιαπωνική εισβολή υποχρέωσαν τους περισσότερους να καταδικάσουν πλέον τον πλήρη εκδυτικισμό της κινεζικής κοινωνίας και ταυτόχρονα ν αναζητήσουν ένα θετικά αξιολογημένο παρελθόν για τις ανάγκες της πολιτικής συγκυρίας. Μετά την επικράτησή τους οι κομμουνιστές υποστήριξαν άλλο τύπο εκσυγχρονισμού Πίσω από τα επαναστατικά συνθήματα για τις νέες παραγωγικές σχέσεις αυτό που υλοποιήθηκε

3 πρωτίστως ήταν η μαζική εισβολή των βασικών αρχών και αξιών της δυτικής τεχνικοβιομηχανικής κοινωνίας στην κυρίαρχα αγροτική Κινεζική κοινωνία, με αγριότητα εφάμιλλη της πρώτης φάσης που διήλθε η καπιταλιστική ανάπτυξη των δυτικών χωρών. Με τα επαναστατικά συνθήματα για την νέα κοινωνία και τον νέο άνθρωπο, επιβλήθηκε ουσιαστικά ένας τρόπος ζωής που διέλυσε τις παραδοσιακές μορφές του κινεζικού βίου και πάνω απ όλα οδήγησε σε έναν άκρατο οικονομισμό, στην θεοποίηση της εργασίας, σε αλαζονικό ατομικό ωφελιμισμό, ιδέες που αναιρούσαν τις πολυτιμότερες ηθικές αξίες της ιστορικής κινεζικής κοινωνίας. Ιδωμένα σήμερα όλα αυτά μοιάζουν ως το έργο μιας πρωτοφανούς «Πανουργίας του Λόγου», που έδρασε ακριβώς για να θέσει τα θεμέλια της σημερινής μεγάλης δύναμης του δυτικότροπα παγκοσμιοποιημένου κόσμου μας. Δίχως δηλαδή την οργανωτική ικανότητα του κομμουνιστικού κόμματος, την αυτοθυσία των τοπικών του στελεχών - που ανεξάρτητα απ την ορολογία της εποχής θυμίζει την απόλυτη αισιοδοξία της παραδοσιακής κομφουκιανικής ηθικής για τό τί μπορεί να καταφέρει ο άριστος κι ας έχει απέναντί του όλες τις αντιξοότητες αυτή η προσπάθεια ριζικής ανατροπής του προαιώνιου κινεζικού βίου θα είχε την τύχη των ανάλογων προσπαθειών του Κουομιντάγκ, στην δεκαετία του 30: θα είχε αφήσει δηλαδή ανέπαφη την κινεζική ενδοχώρα. Μετά τον θάνατο του Μάο και την επικράτηση στους κόλπους του Κ.Κ. των εκσυγχρονιστικών ρευμάτων υπό την ηγεσία του Τεγκ Σιαο Πιγκ, άρχισε μία περίοδος ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων στο οικονομικό πεδίο που, αφ ενος ανασυγκρότησε σε μικρό χρονικό διάστημα τον βαθιά τραυματισμένο από τα εγχειρήματα της μαοϊκής περιόδου παραγωγικό ιστό της κινεζικής οικονομίας, αφ ετέρου οδήγησε γρήγορα στην πλήρη ενσωμάτωση της Κίνας στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που επισημοποιήθηκε με την εισδοχή της Κίνας στον ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου). Καταλήγοντας μπορεί κανείς ανεπιφύλακτα να πεί ότι η πορεία που ακολούθησε η Κίνα από το αναγκαστικό της άνοιγμα στον υπόλοιπο κόσμο έως σήμερα, αποδείχτηκε στην πράξη το ιστορικό της δραματικής ανασυγκρότησής της: Ο Μεγάλος Ασθενής στο δεύτερο ήμισυ του 19 ου και στο πρώτο του 20 ου, έχει καταστεί στις μέρες μας αποφασιστικός παράγοντας της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων.

4 Τάξη, όμως, στην οποία σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στη διάρκεια της μακραίωνης αυτοκρατορικής υπόστασής της - η Κίνα συμμετέχει πλήρως και μάλιστα με πρωταγωνιστικό πλέον ρόλο, αποτελώντας έτσι για πολλούς την νέα απειλή των συμφερόντων τους. Στα βίντεο αναπτύσσονται περιληπτικά Η κινεζική πνευματική παράδοση 1. 1 Η κινεζική σκέψη, η άλλη θεμελιώδης σκοπιά στα ουσιώδη διακυβεύματα του ανθρώπου και του κόσμου συνολικά. 1.2 Τα στοιχεία που τήν διαφοροποιούν από τις αντίστοιχες προσεγγίσεις της αρχαίας ελληνικής σκέψης, για παράδειγμα, αλλά και από την δυτική σκέψη, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετα την Αναγέννηση. Τα κύρια στοιχεία της ιστορικής πορείας της Κίνας πριν την συνάντησή της με την Δύση. Η Δύση εισέρχεται στην Κίνα 3.1 Το εγχείρημα των Ιησουϊτών 3.2 Η εισβολή των Αγγλων 3.3 Ο Πόλεμος του οπίου 3.4 Οι άνισες Συνθήκες Η Τελευταία Αυτοκρατορία 4.1 Η συνειδητοποίηση 4.2 Οι προσπάθειες υλικής και πνευματικής ανάταξης

5 4.3 Η αποτυχία και η πτώση. Η περίοδος της Δημοκρατίας 5.1 Οι προσπάθειες 5.2 Η αποτυχία 5.3 Κουομιντάγκ Οι δεκαετίες 20 και Η ίδρυση του ΚΚ 6.2 Η απαρχή του εμφύλιου πολέμου 6.3 Η προβληματική του σχέση του Κ.Κ. με την Κομμουνιστική Διεθνή 6.4 Η ιαπωνική εισβολή 6.5 Η ανάγκη ενίσχυσης της εθνικής παράδοσης Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας 7.1 Τα πρώτα χρόνια 7.2 Η Σινοσοβιετική Διένεξη 7.3 Η Πολιτιστική Επανάσταση Το άνοιγμα της Κίνας στον κόσμο 8.1 Οι Τέσσερις Εκσυγχρονισμοί 8.2 Η νέα οικονομική πορεία

6 8.3 Οι πρώτες δυσλειτουργίες 8.4 Τιεν Αν Μεν Η παγίωση της Νέας Πορείας. 9.1 Η οικονομική απογείωση της Κίνας 9.2 Η Κίνα στον ΠΟΕ 9.3 Οι διαρθρωτικές αδυναμίες του κινεζικού οικονομικού πρότυπου Πορεία προς την ηγεμονία ή γίγαντας με πήλινα πόδια Σωτήρης Χαλικιάς

7