9. Η δυστοκία της κινεζικής δημοκρατίας

Transcript

1 9. Η δυστοκία της κινεζικής δημοκρατίας Η Κίνα μετά την Επανάσταση του 1911 αντιμετώπιζε σειρά θεμελιωδών προκλήσεων, που αλληλοσυνδέονταν μεταξύ τους. Πρώτον, έπρεπε να δημιουργήσει νέο πολίτευμα στη θέση του καταργηθέντος αρχαίου αυτοκρατορικού συστήματος διακυβέρνησης. Το νέο πολίτευμα δεν ήταν μόνο ζήτημα της μορφής της κεντρικής κυβέρνησης, αλλά και ολόκληρου του κρατικού μηχανισμού για τη διοίκηση και τον έλεγχο των τεράστιων εδαφών της Κίνας. Ο κίνδυνος μετά την Επανάσταση του 1911, όπως και σε άλλες περιόδους κρίσεων στην κινεζική ιστορία, ήταν να προκύψουν διαλυτικές τάσεις και περιφερειακές αυτονομήσεις. Δεύτερον, η Κίνα έπρεπε να διαμορφώσει μια νέα εθνική ταυτότητα. Έχοντας συρθεί με το ζόρι από τις ευρωπαϊκές μεγάλες δυνάμεις στη δυτική διεθνή κοινωνία των κυρίαρχων κρατών, είχε αναγκαστεί να εγκαταλείψει την παραδοσιακή εικόνα που είχε για τον εαυτό της ως το κέντρο ενός οικουμενικού κομφουκιανικού πολιτισμού. Η διαδικασία αυτή ήταν ταπεινωτική για πολλούς μορφωμένους Κινέζους προκαλώντας σύγχυση και ηττοπάθεια. Μετά την Επανάσταση του 1911 επιταχύνθηκε η εγκατάλειψη των παραδοσιακών αντιλήψεων εν μέσω συγκρούσεων μεταξύ συντηρητικών και προοδευτικών ρευμάτων στην κινεζική κοινωνία. Η εδραίωση μιας νέας εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας ικανής να συσπειρώσει και να εμπνεύσει τον μεγάλο πληθυσμό της Κίνας ήταν δύσκολο έργο, δεδομένης αφενός της επιρροής μιας παραδοσιακής πολιτισμικής κληρονομιάς χιλιετιών και αφετέρου της εμφανούς υπεροχής της Δύσης στις επιστήμες, στην οικονομία και στα πολιτικά τεκταινόμενα της εποχής. Τρίτον, η Κίνα έπρεπε να αναπτυχθεί οικονομικά και να εκσυγχρονισθεί κοινωνικά. Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού της ζούσε σε χωριά κάτω από μεσαιωνικές συνθήκες. Ως εκ τούτου διαφαινόταν ένα ολοένα αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των λιμανιών των συνθηκών αφενός, που συμμετείχαν στο ανοικτό διεθνές οικονομικό σύστημα και αναπτύσσονταν ραγδαία, και της υπόλοιπης Κίνας αφετέρου που έμενε πίσω. Τέταρτον, η Κίνα έπρεπε να εξασφαλίσει την εδαφική ακεραιότητά της και τα ζωτικά εθνικά συμφέροντά της σε μια εποχή έντονων διεθνών συγκρούσεων και ανακατατάξεων. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε διττό αντίκτυπο για την Κίνα. Αφενός κατά τη διάρκειά του οι ευρωπαϊκές μεγάλες δυνάμεις ήταν επικεντρωμένες στην τιτανομαχία τους στην Ευρώπη και επομένως δεν ήταν σε θέση να επεκταθούν σε βάρος της Κίνας. Αφετέρου όμως το πεδίο στην Ανατολική Ασία έμεινε πιο ανοικτό για την Ιαπωνία, που επιδίωκε να αυξήσει την περιφερειακή ισχύ της σε βάρος της Κίνας. Όσον αφορά το πολιτειακό ζήτημα, την άνοιξη του 1912 το Εθνικό Συμβούλιο συνέταξε προσωρινό σύνταγμα, που εγγυόταν για πρώτη φορά στην κινεζική ιστορία σημαντικά ατομικά δικαιώματα και προέβλεπε σύστημα διακυβέρνησης παρόμοιο με αυτό των ΗΠΑ (πρόεδρος εκλεγμένος από τον λαό, κοινοβούλιο με Γερουσία και Βουλή των Αντιπροσώπων). Βέβαια δικαίωμα ψήφου στις εκλογές είχαν μονάχα άνδρες που πλήρωναν φόρους τουλάχιστον 2 δολαρίων και είχαν βγάλει τουλάχιστον το δημοτικό, περιορίζοντας το εκλογικό σώμα σε 40 εκατομμύρια, δηλαδή περίπου στο ένα δέκατο του πληθυσμού. Οι πρώτες κοινοβουλευτικές εκλογές ορίστηκαν για τον Δεκέμβριο του Κατά τη διάρκεια του 1912 άρχισε να διαφαίνεται μια αυξανόμενη διαφοροποίηση μεταξύ του προσωρινού προέδρου Γιουάν Σικάι αφενός και της πλευράς του επαναστατικού ηγέτη Σουν Γιατσέν και του Γκουόμιντανγκ (Εθνικό Λαϊκό Κόμμα, συνέχεια της παλιάς Επαναστατικής Συμμαχίας) αφετέρου. Ο Γιουάν

2 κυβερνούσε αυταρχικά και ήθελε μια πολύ ισχυρή προεδρία για να παρέχει ισχυρή διακυβέρνηση, ενώ ο ηγέτης του Γκουόμιντανγκ Σονγκ Τζιαορέν, από τους στενότερους συνεργάτες του Σουν Γιατσέν, υποστήριζε μια ισορροπία μεταξύ προέδρου και κοινοβουλίου. Επιπλέον, ο Γιουάν ήθελε να συνεχίσει τις τάσεις συγκεντρωτισμού του εξουσίας στο Πεκίνο σε βάρος των επαρχιών, που είχαν ξεκινήσει στα τέλη της δυναστείας Τσινγκ, ενώ ο Σονγκ υποστήριζε ένα ομοσπονδιακό σύστημα. Στη διαφαινόμενη αναμέτρηση μεταξύ τους ο Γιουάν πλεονεκτούσε, καθώς ήλεγχε τις ισχυρότερες στρατιωτικές δυνάμεις της Κίνας και μπορούσε να επωφεληθεί από την παραδοσιακή υποταγή των κινέζων αξιωματούχων στην κορυφή της εκτελεστικής εξουσίας. Στις εκλογές του Δεκεμβρίου 1912 θριάμβευσε το Γκουόμιντανγκ εξασφαλίζοντας την απόλυτη πλειοψηφία στη αιρετή Βουλή των Αντιπροσώπων και τη σχετική πλειοψηφία στη Γερουσία, τα μέλη της οποίας διορίζονταν από επαρχιακά συμβούλια. Ο πρόεδρος Γιουάν όμως δεν είχε την πρόθεση να συγκυβερνήσει με το Γκουόμοντανγκ. Τον Μάρτιο 1913 δολοφονήθηκε ο Σονγκ Τζιαορέν σχεδόν σίγουρα κατ εντολήν του Γιουάν. Στη συνέχεια ο Γιουάν απέλυσε τους σημαντικότερους στρατιωτικούς διοικητές που ανήκαν στο Γκουόμιντανγκ. Το καλοκαίρι του 1913 ξέσπασαν σφοδρές ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ των δυνάμεων του Γκουόμιντανγκ στη νότια Κίνα και των ισχυρότερων δυνάμεων υπό τον έλεγχο του Γιουάν στη βόρεια Κίνα. Τον Σεπτέμβριο οι δυνάμεις του Γιουάν κατέλαβαν τη Ναντζίνγκ καταπνίγοντας τη λεγόμενη «Δεύτερη Επανάσταση». Στη συνέχεια ο Γιουάν ανάγκασε το κοινοβούλιο να τον εκλέξει πρόεδρο με πενταετή θητεία, ενώ ο Σουν Γιατσέν διέφυγε πάλι στην Ιαπωνία. Μέχρι το τέλος του 1913 είχαν εκδιωχθεί τα μέλη του Γκουόμιντανγκ από το κοινοβούλιο, οπότε οι πρόεδροι των δύο σωμάτων διαπιστώνοντας έλλειψη απαρτίας αρνούνταν να τα συγκαλέσουν. Στις αρχές του 1914 ο Γιουάν κατάργησε το κοινοβούλιο και κυβερνούσε πλέον δικτατορικά. 1 Το πολιτικό πρόγραμμα του Γιουάν δικαιολογούσε το αυταρχικό καθεστώς του και την πολιτική του συγκεντρωτισμού σε βάρος των επαρχιών ως απαραίτητα στοιχεία για την ανόρθωση της Κίνας ενάντια στις επιβουλές των μεγάλων δυνάμεων. Όσον αφορά την εσωτερική πολιτική, προέβλεπε περιορισμένες εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις χωρίς να απειλεί τις παραδοσιακές κοινωνικές δομές, που ειδικά στην επαρχία βρίσκονταν σε μεσαιωνικές καταστάσεις. Αποτελούσε δηλαδή συνέχεια των εκσυγχρονιστικών μεταρρυθμίσεων των τελευταίων χρόνων της δυναστείας Τσινγκ. Για να εξουδετερώσει την αντιπολίτευση στο καθεστώς του, ο Γιουάν επέβαλε λογοκρισία στον κινεζικό τύπο, ενώ τα σώματα εσωτερικής ασφάλειας του καθεστώτος του εκτέλεσαν χιλιάδες πολιτικούς αντιπάλους του. Η αχίλλειος πτέρνα του καθεστώτος Γιουάν ήταν τα δημοσιονομικά του. Τα έσοδα ήταν πολύ πενιχρά σε σχέση με τις ανάγκες του και η διαφορά καλυπτόταν με εξωτερικά δάνεια. Λόγω της συνεπαγόμενης διόγκωσης του εξωτερικού χρέους όμως οι μεγάλες δυνάμεις, που ήλεγχαν τα παραθαλάσσια τελωνεία της Κίνας, δέσμευσαν τα έσοδα των τελωνείων για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους αφαιρώντας από το Πεκίνο μια από τις σημαντικότερες πηγές εσόδων του. Η δημοσιονομική αδυναμία αναπόφευκτα οδήγησε σε στρατιωτική αδυναμία. 2 Όταν ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος το καλοκαίρι του 1914, η Ιαπωνία - όντας σύμμαχος της Μεγάλης Βρετανίας από το κήρυξε τον πόλεμο 1 Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Fairbank, China: A New History, σελ Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Fairbank, China: A New History, σελ

3 στη Γερμανία. Σκοπός της μεταξύ άλλων ήταν να θέσει υπό τον έλεγχό της τη γερμανική σφαίρα επιρροής στην Κίνα. Η Μεγάλη Βρετανία απέρριψε την πρόταση του Πεκίνου να καταλάβει το ίδιο τη γερμανική σφαίρα στη βορειοανατολική Κίνα, προτιμώντας να ευνοήσει τη σύμμαχό της Ιαπωνία. Το αίσθημα της κινεζικής ταπείνωσης εντάθηκε στις αρχές του 1915, όταν η Ιαπωνία εξέδωσε «21 Απαιτήσεις» προς την Κίνα. Το καθεστώς Γιουάν μπόρεσε με τη βοήθεια των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας να απορρίψει τις απεχθέστερες, που θα είχαν μετατρέψει την Κίνα σε ιαπωνικό προτεκτοράτο, αναγκάσθηκε ωστόσο να δεχθεί τις περισσότερες ιαπωνικές απαιτήσεις. 3 Η έξαρση του κινεζικού εθνικισμού μετά την ταπεινωτική αποδοχή πολλών από τις ιαπωνικές απαιτήσεις οδήγησε μια μερίδα των λογίων να υποστηρίξει το «Κίνημα για μια Νέα Κουλτούρα», που αποσκοπούσε να απορρίψει όσες κινεζικές παραδόσεις κρατούσαν την Κίνα πίσω. Ένας στόχος του κινήματος έγινε ο κινεζικός γραπτός λόγος, που ακόμα τότε ήταν τα αρχαία κινέζικα. Πολλές λέξεις στα αρχαία κινέζικα είχαν αποκτήσει με την πάροδο των αιώνων και χιλιετιών πολλαπλές έννοιες, που γίνονταν κατανοητές από τα συμφραζόμενα εφόσον ο αναγνώστης ήταν εξοικειωμένος με τα σημαντικότερα κλασσικά κείμενα μερικών χιλιετιών κινεζικής γραμματείας. Υπό τις συνθήκες αυτές δεν προκαλεί έκπληξη, ότι το ποσοστό των αγράμματων ανδρών στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν μεταξύ 55% και 70%, ενώ για τις γυναίκες βρισκόταν μεταξύ 90 και 98%. Το «Κίνημα για μια Νέα Κουλτούρα» υιοθέτησε ως στόχο έναν γραπτό λόγο βασισμένο στην προφορική δημοτική. Η χρήση της δημοτικής διαδόθηκε γρήγορα παρά την αντίδραση πολλών συντηρητικών κομφουκιανών λογίων. 4 Εντωμεταξύ ο Γιουάν Σικάι επιδίωκε να αναστυλώσει το κύρος του, που είχε πληγεί από τις παραχωρήσεις του στην Ιαπωνία. Η λύση του ήταν να ανακηρυχθεί σε αυτοκράτορα της Κίνας, θεωρώντας ότι ένα μοναρχικό καθεστώς θα εξασφάλιζε την πίστη και αφοσίωση του κινεζικού πληθυσμού καθιστώντας την διακυβέρνηση της Κίνας αποτελεσματικότερη. Η κίνησή του δεν αποτελούσε αυτούσια επιστροφή στο παλαιό καθεστώς πολλά σύμβολά του συμπεριλαμβανομένης της βαθειάς υπόκλισης στον αυτοκράτορα απορρίφθηκαν. Η κίνηση νομιμοποιήθηκε μέσω ενός «Εθνικού Συνεδρίου Αντιπροσώπων», που τον Νοέμβριο του 1915 με εντυπωσιακή ομοφωνία (1.993 ψήφοι υπέρ, 0 κατά) «παρακάλεσε» τον Γιουάν να δεχθεί τη στέψη του ως αυτοκράτορας. Πριν καν να δεχθεί ο Γιουάν την «παράκληση» και να στεφθεί αυτοκράτορας στις 1 Ιανουαρίου 1916, είχε ξεσπάσει στρατιωτική ανταρσία εναντίον του στη νοτιοδυτική επαρχία Γιουνάν. Ακολούθησαν άλλες αποσχίσεις επαρχιών από το καθεστώς του Πεκίνου εν μέσω ευρύτατα διαδεδομένης αντίθεσης στη μοναρχία του ακόμα και από παλιούς στρατιωτικούς συνεργάτες του. Τον Μάρτιο του 1916 ο Γιουάν παραιτήθηκε από μονάρχης, χωρίς ωστόσο να μπορέσει να διασώσει το κύρος του. Πέθανε λίγους μήνες αργότερα ταπεινωμένος ενώ προετοιμαζόταν να αποσυρθεί από την πολιτική σκηνή. Ενδεικτικό της κυβερνητικής αστάθειας που ακολούθησε είναι το γεγονός, ότι τον Ιούνιο του 1917 εισήλθε στο Πεκίνο με τον στρατό του ένας αντιδραστικός στρατηγός (οι οπλίτες του είχαν διατηρήσει τις κοτσίδες των Μαντσού), ανέτρεψε τον αδύναμο διάδοχο του Γιουάν Σικάι και αναστύλωσε τη δυναστεία Τσινγκ επαναφέροντας στον θρόνο τον εντεκάχρονο τελευταίο αυτοκράτορα των Τσινγκ. Η παλινόρθωση της δυναστείας Τσινγκ κράτησε ακόμα λιγότερο από τη μοναρχία του 3 Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Fairbank, China: A New History, σελ

4 Γιουάν, καθώς μέσα σε δέκα ημέρες άλλοι κινέζοι στρατηγοί νίκησαν τον στρατό του αντιδραστικού στρατηγού και ανέτρεψαν για δεύτερη φορά τον τελευταίο αυτοκράτορα των Τσινγκ. 5 Οι εξελίξεις αυτές σηματοδότησαν την αποφασιστική αποδυνάμωση της κεντρικής κυβέρνησης στο Πεκίνο και την ουσιαστική αυτονόμηση των περιφερειακών στρατιωτικών διοικητών. Συνέχισε να υφίσταται τυπικά μια κυβέρνηση στο Πεκίνο και να εκπροσωπεί την Κίνα διεθνώς, αλλά ουσιαστικά ελεγχόταν και διοριζόταν από τους ισχυρότερους πολέμαρχους της βόρειας Κίνας. Οι πολέμαρχοι που κυριάρχησαν στις περιφέρειες της Κίνας ήταν ετερογενείς. Κάποιοι πίστευαν στα ιδεώδη της κινεζικής δημοκρατίας, άλλοι όπως ο λεγόμενος «φιλόσοφος στρατάρχης» ήταν προσκολλημένοι στον κομφουκιανισμό, υπήρχε και ένας πολέμαρχος γνωστός ως ο «χριστιανός στρατηγός» (επίσης χριστιανός ήταν ο επαναστατικός ηγέτης Σουν Γιατσέν). Μερικοί ήταν απλά αδίστακτοι τυχοδιώκτες, άλλοι όπως ο λεγόμενος «κυβερνήτης μοντέλο» άφησαν σημαντικό μεταρρυθμιστικό έργο στις περιοχές που ήλεγχαν. Είχαν πάντως την τάση να συγκρούονται μεταξύ τους επιδιώκοντας να διευρύνουν τις περιοχές που ήλεγχαν, με αποτέλεσμα για μια δεκαετία η Κίνα να γνωρίσει πολλές κατά τόπους αναταραχές και ένοπλες συγκρούσεις. Ο C.P. Fitzgerald που ζούσε στην Κίνα περιέγραψε την κατάσταση ως εξής: «Η Κινεζική Επανάσταση είχε γίνει ένα ακατανόητο μπέρδεμα. Δεν έμοιαζαν να διακυβεύονται αρχές στις συγκρούσεις. Δεν ήταν ορατός κάποιος αγώνας μεταξύ δημοκρατίας και τυραννίας, κάποια κλιμάκωση, κάποια κατάληξη». 6 Εκτός του πεδίου των συγκρούσεων μεταξύ των πολέμαρχων ήταν τα λιμάνια των συνθηκών υπό τον έλεγχο των μεγάλων δυνάμεων. Αυτές ήταν οι ασφαλέστερες και πλουσιότερες περιοχές της Κίνας, που γνώρισαν μεγάλη άνθιση ενώ η υπόλοιπη Κίνα παρέμενε υποανάπτυκτη και ασταθής. Παραδόξως ήταν επίσης οι περιοχές όπου αναπτύχθηκε περισσότερο ο κινεζικός εθνικισμός ως αντίδραση στην επικυριαρχία των μεγάλων δυνάμεων. Η Κίνα χωριζόταν πλέον πολιτισμικά και οικονομικά σε δύο μέρη: α) το παραδοσιακό στην επαρχία που παρέμενε προσκολλημένο στον κομφουκιανισμό, απασχολείτο στη γεωργία, επιβίωνε οριακά εκτός από τους μεγάλους γαιοκτήμονες - και κυριαρχείτο από τους πολέμαρχους, και β) το νέο στις πόλεις υπό τον έλεγχο των μεγάλων δυνάμεων που απασχολείτο στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες, γνώριζε για τις προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου και ήταν διατεθειμένο να έρθει σε ρήξη με τις κινεζικές παραδόσεις χάριν της ανόρθωσης του κινεζικού έθνους. 7 Ενδεικτική της εξέλιξης του νέου μέρους της Κίνας ήταν η ραγδαία βιομηχανική ανάπτυξη κατά τη δεκαετία των πολέμαρχων (ιδίως σε περιοχές εκτός του ελέγχου τους). Από το 1912 μέχρι το 1920 ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης της βιομηχανίας ήταν 13,8%. Από το 1916 μέχρι το 1928 η βιομηχανική παραγωγή της Κίνας τριπλασιάστηκε. Είναι γεγονός ότι μέρος της βιομηχανικής αυτής ανάπτυξης ήταν από ξένες επιχειρήσεις. Ωστόσο το 1920 μισό εκατομμύριο εργαζόμενοι απασχολούνταν σε εργοστάσια που ανήκαν σε κινέζους βιομηχάνους. Κατά την ίδια περίοδο αναπτύχθηκε ένας σύγχρονος κινεζικός τραπεζικός κλάδος. Οι οικονομικές αυτές εξελίξεις καθόρισαν τη ραγδαία ανάπτυξη της Σαγκάης, του σπουδαιότερου οικονομικού κέντρου της Κίνας, που το 1910 είχε πληθυσμό 1,3 5 Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ R. Bin Wong, Two Kinds of Nation, What Kind of State?, σελ Fairbank, China: A New History, σελ. 260.

5 εκατομμύρια και το 1927 έφτασε τα 2,6 εκατομμύρια. Τα εντυπωσιακά κτήρια του Μπουντ στη Σαγκάη αποτυπώνουν την οικονομική ανάπτυξη εκείνης της εποχής. 8 Χαρακτηριστικό δείγμα των νέων πνευματικών ρευμάτων της εποχής ήταν το περιοδικό Νέα Νεολαία, που άρχισε να εκδίδει ο γαλλομαθής Τσεν Ντουσιού το 1915 στη Σαγκάη με σκοπό να φιλοξενήσει επιθέσεις σε όλες τις πτυχές του κομφουκιανισμού βλέποντάς το ως σύστημα καταπίεσης των πολλών από μικρές ολιγαρχίες σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα. Ο Λου Σουν, ο σπουδαιότερος δημοτικιστής λογοτέχνης της εποχής, δημοσίευσε το 1918 το πρώτο λογοτεχνικό κείμενό του, «Το ημερολόγιο ενός τρελού», στη Νέα Νεολαία παρουσιάζοντας τον κομφουκιανισμό ως ανθρωποφάγο σύστημα. Ο ήρωας της ιστορία διαβάζοντας ένα κομφουκιανικό κείμενο βλέπει σε κάθε σελίδα τη φράση «κομφουκιανική αρετή και ηθική», διαβάζοντας όμως πιο εντατικά βλέπει παντού μεταξύ των γραμμών τη φράση «φάε άνθρωπο». 9 Το 1918 το περιοδικό αφιέρωσε ένα τεύχος στον νορβηγό δραματουργό Henrik Ibsen για να προωθήσει την ισότητα μεταξύ των φύλων και το 1919 αφιέρωσε άλλο τεύχος στον μαρξισμό παρέχοντας μια από τις πρώτες παρουσιάσεις του στην κινεζική γλώσσα. 10 Η άνθιση νέων πνευματικών ρευμάτων δεν περιορίσθηκε στις περιοχές υπό τον έλεγχο των μεγάλων δυνάμεων, όπου υπήρχαν σχετικές ελευθερίες. Μετά την πτώση του καταπιεστικού καθεστώτος Υιουάν Σικάι είχε επικρατήσει και στο Πεκίνο περισσότερη όχι απόλυτη πάντως - ελευθερία έκφρασης καθιστώντας τη δεκαετία των πολέμαρχων ασυνήθιστα ζωντανή για τη διανόηση της Κίνας. Επίκεντρο των νέων πνευματικών ζυμώσεων ήταν το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, το σπουδαιότερο της Κίνας τότε, πρύτανης του οποίου αναδείχθηκε το 1917 ένα παλιό μέλος της Επαναστατικής Συμμαχίας του Σουν Γιατσέν. Ο πρύτανης κάλεσε ως κοσμήτορα τον Τσεν Ντουσίν, εκδότη του περιοδικού Νέα Νεολαία, φέρνοντας την επίθεση κατά του κομφουκιανισμού στην κορυφή της κινεζικής ανώτατης εκπαίδευσης. Υπήρξαν ωστόσο συντηρητικές αντεπιθέσεις - το 1919 οι συντηρητικοί ανάγκασαν τον Τσεν Ντουσίν να παραιτηθεί. 11 Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, το 1917 η κινεζική κυβέρνηση πήρε την εξεζητημένη απόφαση να κηρύξει πόλεμο στη Γερμανία. Η Κίνα δεν είχε βέβαια τη δυνατότητα να συνδράμει στις επιχειρήσεις στην Ευρώπη, ενώ στην Ανατολική Ασία είχε ήδη κινηθεί η Ιαπωνία ενάντια στα γερμανικά συμφέροντα. Η μόνη ουσιαστική κινεζική συνδρομή στην έκβαση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν να παρέχει εργατικό δυναμικό - εκατό χιλιάδες κινέζοι εργάτες δέχθηκαν να εργαστούν σε γαλλικά εργοστάσια αποδεσμεύοντας γάλλους εργάτες, οι οποίοι στρατολογήθηκαν και εστάλησαν στα σφαγεία του δυτικού μετώπου. Η Κίνα ήλπιζε πάντως με την είσοδό της στον πόλεμο να αποκτήσει θέση στο τραπέζι των μεταπολεμικών διαπραγματεύσεων και να προωθήσει τα εθνικά συμφέροντά της. Η διπλωματική αποστολή της στις διαπραγματεύσεις για τη συνθήκη των Βερσαλλιών στις αρχές του 1919 όμως πληροφορήθηκε με έκπληξη και οδύνη, ότι το 1917 η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Ιταλία είχαν συνάψει μυστική συμφωνία με την Ιαπωνία δίνοντάς της τις γερμανικές θέσεις στην Κίνα ως αντάλλαγμα για τη ναυτική συνδρομή της ενάντια στη Γερμανία Fairbank, China: A New History, σελ Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Lu Xun, Selected Works, Volume One, σελ Για το περιοδικό Νέα Νεολαία βλέπε Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Fairbank, China: A New History, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ

6 Όταν έγινε γνωστό στην Κίνα, ότι με τις Βερσαλλίες η Ιαπωνία θα κληρονομούσε τα γερμανικά δικαιώματα στη βορειοανατολική επαρχία Σαντόνγκ, ξέσπασε το λεγόμενο «κίνημα της 4 ης Μαΐου». Η αρχή έγινε στο Πεκίνο στις 4 Μαΐου 1919, όταν φοιτητές του πανεπιστημίου του Πεκίνου οργάνωσαν μεγάλη διαδήλωση στην πλατεία Τιανανμέν μπροστά στην Απαγορευμένη Πόλη και στη συνέχεια ξυλοκόπησαν έναν υπουργό και έκαψαν το σπίτι άλλου υπουργού, επειδή θεωρούνταν ιαπωνόφιλοι. Διαδηλώσεις ξέσπασαν στις επόμενες ημέρες και σε άλλες πόλεις της Κίνας. Το κίνημα της 4 ης Μαΐου ξεκίνησε με πρωτοβουλία των φοιτητών, που κατά κάποιον τρόπο λειτούργησαν ως συνεχιστές των παραδοσιακών κομφουκιανών λογίων παρέχοντας πνευματική ηγεσία. Εξασφάλισε πάντως ευρεία υποστήριξη από τα αστικά τμήματα της κινεζικής κοινωνίας συμπεριλαμβανομένων των εμπόρων, των βιομηχάνων και των εργατικών συνδικάτων. Σύντομα το κίνημα της 4 ης Μαΐου ως όρος άρχισε να σηματοδοτεί μια ευρύτερη αφύπνιση, συνειδητοποίηση και κινητοποίηση στην κινεζική κοινωνία στα αστικά τμήματά της τουλάχιστον υπέρ της ανόρθωσης του κινεζικού έθνους. Οι ετερογενείς υποστηρικτές του κινήματος συμφωνούσαν σε τρεις στόχους: α) να εξουδετερωθούν οι πολέμαρχοι και να συσταθεί ένας ενιαίος σύγχρονος κρατικός μηχανισμός σε όλη την Κίνα, β) να σταματήσει η μεγάλη μάζα των χωρικών να καταπιέζεται από τη «φεουδαρχία» 13 στην επαρχία, και γ) να εκδιωχθούν οι μεγάλες δυνάμεις από την Κίνα. Κυριότεροι πυλώνες του κινήματος ήταν τα πανεπιστήμια - με πρωτοπόρο το πανεπιστήμιο του Πεκίνου - και η ανερχόμενη αστική τάξη της Σαγκάης (παρόλο που υπό τις υφιστάμενες πολιτικές συνθήκες η παρουσία των ξένων δυνάμεων στη Σαγκάη προστάτευε ένα σημαντικό τμήμα της πόλης από τις ληστρικές επιβουλές των τοπικών πολέμαρχων). Το πρόβλημα των πανεπιστημίων και της αστικής τάξης όμως ήταν, ότι δεν διέθεταν στρατιωτική ισχύ για να επιβληθούν στους πολέμαρχους και να ενώσουν διοικητικά την Κίνα, ώστε να μπορέσει να σηκώσει το ανάστημά της ενάντια στις μεγάλες δυνάμεις. 14 Πως θα μπορούσαν ριζοσπαστικές πολιτικές δυνάμεις χωρίς στρατιωτική ισχύ να ανατρέψουν ένα ισχυρό πολιτικο-κοινωνικό κατεστημένο; Μια δυνητική απάντηση μπορούσε να αναζητηθεί σύμφωνα με το προηγούμενο της Ρωσικής Επανάστασης λίγα χρόνια νωρίτερα. Η ίδια η Σοβιετική Ρωσία (Σοβιετική Ένωση μετά το 1922) ενδιαφερόταν να υποκινήσει μια κινεζική επανάσταση με σκοπό να πλήξει τις μεγάλες δυνάμεις. Τον Μάρτιο του 1919, όταν ίδρυσε την Κομιντέρν (Κομουνιστική Διεθνής) με σκοπό να διαδώσει διεθνώς την επανάσταση των μπολσεβίκων, η Σοβιετική Ρωσία είχε μόλις βιώσει μεγάλες απογοητεύσεις. Σύμφωνα με τη μαρξιστική θεωρία οι κοινωνίες νομοτελειακά θα περνούσαν από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό και μετά στον σοσιαλισμό και κομουνισμό. Η Ρωσική Επανάσταση όμως έλαβε χώρα στη λιγότερο καπιταλιστική και σε μεγάλο βαθμό ακόμα φεουδαρχική - με τη μαρξιστική έννοια - μεγάλη δύναμη. Η επανάσταση θα έπρεπε σύμφωνα με τη θεωρία να ξεσπάσει στις ΗΠΑ, τη Γερμανία και τη Μεγάλη Βρετανία, καθώς ήταν οι πιο ώριμες καπιταλιστικές οικονομίες της εποχής. Όταν μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου προέκυψε για κάποιες εβδομάδες η «σοβιετική δημοκρατία του Μονάχου» και φούντωσε το κομουνιστικό κίνημα των Σπαρτακιστών στο Βερολίνο, οι ρώσοι μπολσεβίκοι έβλεπαν να διαδίδεται η 13 Ο όρος «φεουδαρχία», που άρχισε να διαδίδεται εκείνη την εποχή στην Κίνα για να περιγράψει την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση του αγροτικού τομέα, αναφερόταν στη σχέση μεταξύ των μεγάλων γαιοκτημόνων και της φτωχής αγροτικής μάζας. Δεν αναφερόταν σε κάποια στρατιωτική υποχρέωση των φεουδαρχών προς τον μονάρχη έναντι παροχής μεγάλων γαιοκτησιών. Χρησιμοποιούνταν δηλαδή όπως στην ηπειρωτική Ευρώπη και όχι όπως στην αγγλοσαξονική παράδοση. 14 Fairbank, China: A New History, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ

7 επανάσταση σε μία τουλάχιστον προηγμένη καπιταλιστική χώρα. Τα κομουνιστικά κινήματα στη Γερμανία όμως απέτυχαν. Στην ίδια τη Ρωσία προέκυψαν κινήματα ενάντια στους μπολσεβίκους, που οδήγησαν στον Ρωσικό Εμφύλιο του , στον οποίο επενέβησαν οι μεγάλες δυνάμεις κατά το 1919 ενάντια στους μπολσεβίκους. Η εξήγηση που έδωσαν οι ρώσοι μπολσεβίκοι για την έλλειψη επαναστάσεων στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες ήταν, ότι αυτές εκμεταλλεύονταν την υπόλοιπη υφήλιο μέσω των αποικιοκρατικών αυτοκρατοριών και των σφαιρών επιρροής τους. Επομένως αν μπορούσε η Κομιντέρν να προωθήσει επαναστατικές εξελίξεις στην Κίνα σε βάρος των μεγάλων δυνάμεων, θα βοηθούσε στην επιτάχυνση των επαναστάσεων στις μεγάλες δυνάμεις. Η Κίνα ήταν βέβαια από πλευράς κοινωνικο-οικονομικής εξέλιξης πολύ πιο πίσω ακόμα και από τη τσαρική Ρωσία του 1917, καθιστώντας την ακόμα πιο απίθανο πεδίο για σοσιαλιστική επανάσταση. Ως εκ τούτου η πολιτική της Κομιντέρν ήταν ευέλικτη. Προώθησε τη σύσταση κομουνιστικού κόμματος στην Κίνα, παράλληλα όμως υποστήριξε και λιγότερο σοσιαλιστικές και πιο εθνικιστικές κινεζικές επαναστατικές προσπάθειες, με το σκεπτικό ότι θα ζημίωναν τα οικονομικά συμφέροντα των καπιταλιστικών μεγάλων δυνάμεων. Το 1919 η Σοβιετική Ρωσία σημείωσε μεγάλη επιτυχία όσον αφορά την εικόνα της στην κινεζική κοινή γνώμη, όταν αποποιήθηκε τα δικαιώματα της τσαρικής Ρωσίας σε βάρος της Κίνας. Στη συνέχεια βέβαια άλλαξε στάση και ζήτησε ανταλλάγματα, η αρχική κίνηση καλής θέλησης πάντως άφησε ένα σημαντικό θετικό απόθεμα όσον αφορά τη διεθνή νομιμοποίησή της στην Κίνα. Το 1920 ένας εκπρόσωπος της Κομιντέρν στο Πεκίνο προσέγγισε τον καθηγητή Λι Ντατζάο του πανεπιστημίου του Πεκίνου, που είχε δημιουργήσει άτυπη ομάδα μελέτης του μαρξισμού (στην οποία συμμετείχε ο Μάο Ζεντόνγκ). Ο Λι τον παρέπεμψε στον Τσεν Ντουσίν, εκδότη του περιοδικού Νέα Νεολαία, που είχε φυλακισθεί για τρεις μήνες το 1919 στο Πεκίνο για επαναστατικό προπαγανδισμό και στη συνέχεια είχε μεταβεί στη Σαγκάη. Το κομμουνιστικό κόμμα Κίνας (ΚΚΚ) προέκυψε από τη συνάντηση του εκπροσώπου της Κομιντέρν με τον Τσεν Ντσουσίν. Η ιδρυτική συνεδρίαση με καμιά πενηνταριά μέλη, μεταξύ των οποίων και ο Μάο Ζεντόνγκ, έλαβε χώρα στη Σαγκάη το 1921 υπό την καθοδήγηση ενός άλλου εκπροσώπου της Κομιντέρν, του ολλανδού Μάρινγκ, που φρόντισε το κόμμα να πάρει λενινιστική οργανωτική δομή και ιδεολογία. Η συνεδρίαση εξέλεξε τον απόντα Τσεν Ντουσίν ως γενικό γραμματέα του κόμματος και αποφάσισε να επιδιώξει τη συνεργασία με το Γκουόμιντανγκ σε πρώτη φάση μέχρι να εξουδετερωθούν οι πολέμαρχοι. 15 Το Γκουόμιντανγκ εκείνη την εποχή είχε ως ηγέτη τον ήρωα της Επανάστασης του 1911 Σουν Γιατσέν, ο οποίος είχε επιστρέψει στην Κίνα μετά την πτώση του καταπιεστικού καθεστώτος Γιουάν Σικάι το 1916 και είχε επιδιώξει να αναβιώσει το εθνικιστικό επαναστατικό κίνημα έχοντας ως βάση άλλοτε τη Σαγκάη και άλλοτε την Καντόν στον νότο. Οι προσπάθειές του όμως προσέκρουαν στο εμπόδιο της στρατιωτικής ισχύος των περιφερειακών πολέμαρχων. Το 1921 συναντήθηκε με τον Μάρινγκ ξεκινώντας κύκλο επαφών του με εκπροσώπους της Κομιντέρν, που κατέληξαν σε συμφωνία στις αρχές του Ο Σουν Γιατσέν δεν ήταν κομουνιστής, όπως έκανε ξεκάθαρο στους εκπροσώπους της Κομιντέρν (αν και έβλεπε με καλό μάτι τη Νέα Οικονομική Πολιτική του Λένιν το 1921, που σηματοδοτούσε τη μερική ιδιωτικοποίηση της σοβιετικής οικονομίας). Ο κύριος λόγος πάντως που προέβη σε συμφωνία με την Κομιντέρν ήταν, ότι χρειαζόταν 15 Fairbank, China: A New History, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ

8 κάποια εξωτερική στήριξη για να αναπτύξει σοβαρή κομματική οργάνωση οπλισμένη με στρατιωτική ισχύ. Δύο ήταν τα σημαντικότερα στοιχεία της συνεργασίας του Γκουόμιντανγκ με την Κομιντέρν και το ΚΚΚ. Πρώτον, η Κομιντέρν βοήθησε το Γκουόμιντανγκ να οργανώσει και να διευρύνει την κομματική βάση του σύμφωνα με τα οργανωτικά πρότυπα των μπολσεβίκων. Το ΚΚΚ παρέμεινε ξεχωριστό κόμμα, τα μέλη του όμως απέκτησαν το δικαίωμα να γίνουν μέλη του Γκουόμιντανγκ σε ατομική βάση (ο Μάρινγκ επέβαλε το σημείο αυτό στην ηγεσία του ΚΚΚ επικαλούμενος την προτεραιότητα της Κομιντέρν επί των εθνικών κομουνιστικών κομμάτων). Υπήρχε βέβαια μεγάλη ανισορροπία στα μεγέθη των δυο κομμάτων, καθώς το 1923 το ΚΚΚ είχε γύρω στα 300 μέλη και το Γκουόμιντανγκ 50,000. Το ΚΚΚ στη συνέχεια ειδικεύθηκε στον εργατικό συνδικαλισμό και στη διοργάνωση απεργιών (προκαλώντας περιστασιακά αιματηρά αντίμετρα από πολέμαρχους), ενώ το Γκουόμιντανγκ απέφευγε την πάλη των τάξεων και επιδίωκε μια πανστρατιά όλων των τάξεων υπέρ της ανόρθωσης του έθνους. Ως εκ τούτου η συνεργασία τους ήταν εύθραυστη. Δεύτερον, η Κομιντέρν ακριβέστερα η Σοβιετική Ένωση - ανέλαβε να αναπτύξει τη στρατιωτική ισχύ του Γκουόμιντανγκ. Σοβαρές ποσότητες εξοπλισμών διοχετεύθηκαν στο Γκουόμιντανγκ, που είχε ως βάση την Καντόν στη νότια Κίνα. Σοβιετικοί στρατιωτικοί σύμβουλοι ανέλαβαν να εκπαιδεύσουν τους αξιωματικούς του στρατού του Γκουόμιντανγκ. Ο Τσιανγκ Καϊσέκ (Τζιανγκ Τζιεσί 16 ), στενός συνεργάτης του Σουν Γιατσέν, πήγε στη Μόσχα για μερικούς μήνες για εκπαίδευση στη στρατιωτική οργάνωση και τακτική. Στη συνέχεια διορίσθηκε επικεφαλής της νέας στρατιωτικής σχολής στη νήσο Ουαμπόα λίγο έξω από την Καντόν. Για λόγους ισορροπιών οι σοβιετικοί σύμβουλοι επέμειναν να διορισθεί ως διευθυντής του πολιτικού τμήματος της σχολής ο κομουνιστής Τζου Ενλάι. Παρόλα αυτά η σχολή έγινε φυτώριο ικανών αξιωματικών, που πολιτικά ήταν πιστοί στο Γκουόμιντανγκ και προσωπικά στον διοικητή της σχολής Τσιανγκ Καϊσέκ. Η αποφασιστική στρατιωτική ενίσχυση του Γκουόμιντανγκ από τη Σοβιετική Ένωση δεν εξυπηρετούσε μόνο τον μακρινό και κάπως θεωρητικό σκοπό να προκαλέσει επαναστάσεις στις μεγάλες δυνάμεις μέσω της εκδίωξής τους από την Κίνα. Εξυπηρετούσε και πιο άμεσες γεωπολιτικές ανάγκες. Η Μόσχα έβλεπε με ανησυχία την άνοδο της ιαπωνικής ισχύος στην Ανατολική Ασία και προσέβλεπε σε μια ενωμένη και στρατιωτικά ικανή Κίνα ως ανάχωμα στον ιαπωνικό επεκτατισμό, που μπορούσε να απειλήσει τη ρωσική άπω ανατολή. Από πλευράς Γκουόμιντανγκ τα οφέλη ήταν τόσο σημαντικά, ώστε να δικαιώσουν την απόφαση του Σουν Γιατσέν να προβεί στη συμφωνία με την Κόμιντερν, παρόλο που πολλοί παλιοί οπαδοί του ιδίως στους κύκλους της κινεζικής διασποράς θεώρησαν ότι είχε προβεί σε φαουστιανή συμφωνία με τον σατανά. Ο Σουν Γιατσέν αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στον σκοπό την εθνικής επανάστασης και της ανόρθωσης της Κίνας υποστηριζόμενος οικονομικά κυρίως από τους Κινέζους της διασποράς. Οι προσπάθειές του τον κατέστησαν διάσημο ήρωα θεωρείται σήμερα ο πατέρας της κινεζικής δημοκρατίας χωρίς ωστόσο να τον οδηγήσουν πρακτικά στην επιτυχία. Η συμφωνία του με την Κομιντέρν άλλαξε τα δεδομένα στην Κίνα μέσα σε λίγα χρόνια. Ο ίδιος ωστόσο δεν πρόλαβε να βιώσει 16 Κατ εξαίρεση θα υιοθετηθεί εδώ ο παλιός καντονέζικος τύπος του ονόματος και όχι ο νέος (εντός της παρένθεσης), καθώς διαφέρουν πολύ και το όνομα Τσιανγκ Καϊσέκ έχει καθιερωθεί από την παλαιότερη βιβλιογραφία.

9 τους καρπούς της τελευταίας μεγάλης πρωτοβουλίας του, καθώς πέθανε τον Μάρτιο του 1925 από καρκίνο του ύπατος σε ηλικία 59 ετών Roberts, Modern China, σελ Spence, In Search of Modern China, σελ Fairbank, China: A New History, σελ