ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ» Καταγραφή μεταμοσχεύσεων και απορρίψεων νεφρού στο Π.Π.Γ.Ν.Π. κατά τα έτη 1997 έως ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΨΑΛΗ ΝΙΚΟΛΙΤΣΑ ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ 1.ΓΟΥΜΕΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΑΣ (ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ) 2. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΝΕΦΡΟΛΟΓΟΣ 3. ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΜΑΡΚΟΣ ΛΟΙΜΩΞΙΟΛΟΓΟΣ ΠΑΤΡΑ

2 Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Επιστημών Υγείας Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Δημόσια Υγεία Δημόσια τοιχογραφία, με θέμα την ιδέα της δωρεάς οργάνων και ιστών που κοσμεί την είσοδο του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ. Η συγκεκριμένη δράση πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Συλλόγου Νεφροπαθών Θεσσαλονίκης και της ομάδας UrbanAct και καλύπτει μια ενιαία επιφάνεια 500 τ.μ. πάνω στην είσοδο. Η τοιχογραφία αυτή, θα αποτελεί για πολλά χρόνια σημείο αναφοράς εικαστικής παρέμβασης και κοινωνικής προσφοράς. 2

3 Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Επιστημών Υγείας Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Δημόσια Υγεία «Επιχειρήστε το ακατόρθωτο και...κατορθώστε το» Μίκης Θεοδωράκης Copyright Καψάλη Νικολίτσα Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας εργασίας, εξ ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για σκοπό μη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης και να διατηρείται το παρόν μήνυμα. Ερωτήματα που αφορούν τη χρήση της εργασίας για κερδοσκοπικό σκοπό πρέπει να απευθύνονται προς τον συγγραφέα. Οι απόψεις και τα συμπεράσματα που περιέχονται σε αυτό το έγγραφο εκφράζουν τον συγγραφέα και δεν πρέπει να ερμηνευθεί ότι αντιπροσωπεύουν τις επίσημες θέσεις της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών. 3

4 Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Επιστημών Υγείας Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Δημόσια Υγεία ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλαν στην αποπεράτωση της διπλωματικής μου εργασίας, ξεκινώντας από την οικογένειά μου και συγκεκριμένα το σύζυγό μου και τους δύο γιους μου, που με στηρίζουν σε κάθε μου προσπάθεια. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω και τη μητέρα του συζύγου μου, η οποία αναπλήρωσε όλες τις ελλείψεις στις οικογενειακές μου υποχρεώσεις, κατά την διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών. Ένα μεγάλο «ευχαριστώ», οφείλω και στον επιβλέποντα καθηγητή μου, τον κ. Δ. Γούμενο, ο οποίος με εμπιστεύτηκε και με στήριξε στην προσπάθειά μου. Θερμές ευχαριστίες οφείλω και στην γραμματέα του καθηγητή μου, την κ. Χρύσα Μπογδανοπούλου, για την πολύτιμη βοήθειά της, σε ό,τι κι αν την χρειάστηκα, καθώς επίσης και στη Συντονίστρια Μεταμόσχευσης κ. Ασπασία Κανελλάκη, για την διάθεση των στοιχείων που μου εμπιστεύτηκε. Η ευγνωμοσύνη μου είναι μεγάλη και απέναντι στους συναδέλφους μου, κ. Τσάμη Κων/νο, κ. Ψάρρη Μιχαήλ, για τις πληροφορίες που μου παρείχαν, όσον αφορά την ιστορία του Νεφρολογικού Κέντρου του Π.Π.Γ.Ν.Π. 4

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο σχεδιασμός αυτής της διπλωματικής έρευνας, αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια καταγραφής των μεταμοσχεύσεων και απορρίψεων νεφρού στο Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών (Π.Π.Γ.Ν.Π.), από το Μάιο του 1997 έως και το 2016, με επιβλέποντα καθηγητή τον κ. Δημήτριο Γούμενο, Διευθυντή του Νεφρολογικού κέντρου του Π.Π.Γ.Ν.Π. και επιβλέποντες συνεργάτες τον κ. Παπαχρήστου Ευάγγελο - Νεφρολόγο και τον κ. Μαραγκό Μάρκο - Λοιμωξιολόγο. Στην παρούσα ερευνητική εργασία αναφέρονται ο σκοπός της μελέτης, η ερευνητική μεθοδολογία και η στρατηγική της καταγραφής που ακολούθησα. Σκοπός της προτεινόμενης έρευνας, είναι η περιγραφική καταγραφή ανά έτος, των μεταμοσχεύσεων και απορρίψεων νεφρού από ζώντες και πτωματικούς δότες, καθώς και η συγκέντρωση, ταξινόμηση και επεξεργασία αυτών των στοιχείων μέσα από το στατιστικό πακέτο SPSS 24,0. Υλικά και μέθοδοι : Για την συλλογή των δεδομένων, χρησιμοποίησα υλικό από τα αρχεία του Γραφείου Συντονισμού Μεταμοσχεύσεων Νεφρού, τα αρχεία της Νεφρολογικής κλινικής.καθώς και από τα Εξωτερικά Ιατρεία των Μεταμοσχεύσεων, σε συνεργασία με τους Συντονιστές Νοσηλευτές Μεταμόσχευσης του Νοσοκομείου του Ρίου. Η έρευνα αποτελείται από 4 κεφάλαια. Στο 1 ο κεφάλαιο γίνεται μια ιστορική αναδρομή των μεταμοσχεύσεων και ειδικότερα στη Μονάδα Μεταμόσχευσης του Νοσοκομείου του Ρίου. Στο 2 ο κεφάλαιο γίνεται μια συγκριτική αναφορά για την κατάσταση των μεταμοσχεύσεων νεφρού στην Ευρώπη, αλλά και στην χώρα μας. Στο 3 ο κεφάλαιο γίνεται μια μικρή αναφορά στο ρόλο του ΕΟΜ και του Συντονιστή Μεταμόσχευσης, καθώς και στα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από τις μεταμοσχεύσεις. Στο 4 ο κεφάλαιο περιγράφεται η διαδικασία που ακολουθήθηκε στην έρευνα, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα και η σύγκριση με την υπάρχουσα βιβλιογραφία. Η καινοτομία αυτής της εργασίας έγκειται στο γεγονός, ότι θα είναι η πρώτη επίσημη καταγραφή μεταμοσχεύσεων νεφρού στο Νοσοκομείο μας, πολύ δε περισσότερο όσον αφορά τις απορρίψεις. Λέξεις κλειδιά: μεταμόσχευση νεφρού, δότες, λήπτες, απόρριψη, μονάδα μεταμόσχευσης, συντονισμός. 5

6 ABSTRACT The plan of this diplomatic research is a first attempt to record kidney transplantations and rejections at Rio Hospital, from May 1997 until 2016, with supervisor Professor Demetrios Goumenos, Director of the Nephrology Center of Peripheral University General Hospital of Patras (P.U.G.H.P.) and supervising associates Mr. Papachristou Evangelos- Nephrologist and Mr. Marangos Markos- Infectiologist. Ιn the present research paper, the purpose of the study, the research methodology and the logging strategy I have followed. The purpose of the proposed research is describe each year the kidneys' transplantations and rejections from living and cadaveric donors and to collect, classify and process these data through the SPSS 24.0 statistical packet. Materials and methods: To collect the data, I used material from the records of the Kidney Transplantation Coordination Office as well as from the transplant outpatient clinics in collaboration with the Transplant Co-ordinators of the Hospital and from the Nephrology Clinic. In Chapter 1, a historical retrospective of transplants takes place, and more specifically in our hospital's transplantation unit. In Chapter 2, there is a comparative report on the condition of kidney transplants in Europe and in our country. In Chapter 3, a small reference is made to the role of the Hellenic Transplantation Organization and the role of the Transplant Coordinator, as well as to the moral issues arising from transplantation. Chapter 4 describes the process followed in the research, presents the results and compares with the existing literature. The innovation of this work lies in the fact that it will be the first official record of kidney transplants in our hospital, much more with regard to discharges. 6

7 Key words: kidney transplantation, donors, recipients, rejection, transplantation unit, coordination. 7

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευχαριστίες 4 Περίληψη 5 Abstract..6 Εισαγωγή...9 Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ.10 Κεφάλαιο Ιστορική αναδρομή των μεταμοσχεύσεων Ιστορική αναδρομή των μεταμοσχεύσεων στην Ευρώπη Σταθμοί μεταμόσχευσης στην Ευρώπη Σταθμοί μεταμόσχευσης παγκοσμίως Ιστορική αναδρομή του Νεφρολογικού Κέντρου του Π.Π.Γ.Ν.Π Όροι και ορισμοί.20 Κεφάλαιο Συγκριτική αναφορά στην κατάσταση των μεταμοσχεύσεων διεθνώς αλλά και στην χώρα μας Μεταφορά στο εξωτερικό Κόστος μεταμόσχευσης στο εξωτερικό Το κόστος της μεταμόσχευσης στην Ελλάδα Περιφέρεια Eurotransplant...71 Κεφάλαιο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων Ελλάδος Ο θεσμός του συντονιστή μεταμόσχευσης Χάρτης της ηθικής των μεταμοσχεύσεων του συμβουλίου της Ευρώπης.79 8

9 Β. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ.115 Κεφάλαιο Σκοποί και στόχοι Σημασία της έρευνας..83 Κεφάλαιο Δείγμα έρευνας Μεθοδολογία της έρευνας Αδυναμίες και προβληματισμοί της έρευνας Αποτελέσματα Προτάσεις.115 Βιβλιογραφία.120 9

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μεταμόσχευση οργάνων αποτελεί μια μοναδική και ύψιστη πράξη αγάπης, όπου ένας άνθρωπος είτε «εν ζωή», είτε μετά τον θάνατό του, αποτελεί την σωτήρια λύση ενός άλλου ανθρώπου, προκειμένου να συνεχίζει να ζει. Η Μονάδα Μεταμόσχευσης του Νοσοκομείου του Ρίου, εδώ και 20 χρόνια που ξεκίνησε τη λειτουργία της, έχει επιτελέσει μεγάλο έργο ανθρωπιστικό και κοινωνικό, αφού κατάφερε να προσφέρει αισιοδοξία και χαμόγελα σε πολλούς ασθενείς, όχι μόνο της Δυτικής Ελλάδας, αλλά και πανελληνίως, χαρίζοντάς τους ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Είμαι ευτυχισμένη που σ αυτή την μακρόχρονη διαδρομή του Νεφρολογικού Κέντρου ήμουν κι εγώ μέρος της, αφού συμμετείχα σε 187 μεταμοσχεύσεις, όσον αφορά την μετεγχειρητική τους πορεία. Αυτός είναι κι ο λόγος που διάλεξα αυτό το θέμα στην διπλωματική μου εργασία. Αισθανόμουν πάντα την ανάγκη να συνδράμω ώστε να αναδειχτεί το έργο της Μονάδας Μεταμόσχευσης του Νοσοκομείου μας, να φανεί η προσπάθεια όλων μας, γιατρών και νοσηλευτών, στην κατεύθυνση της ομαλής εξέλιξης των μεταμοσχεύσεων. Δυστυχώς στις μέρες μας, οι ασθενείς είναι αποκλεισμένοι από τα μοσχεύματα που λαμβάνονται στην περιοχή μας, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα το Νεφρολογικό Κέντρο να αποδυναμώνεται και οι αναγραφόμενοι στη λίστα αναμονής για ανεύρεση μοσχεύματος να αναχωρούν για άλλες περιοχές. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι από τους 70 νεφροπαθείς που περίμεναν για μεταμόσχευση, έχουν φύγει περισσότεροι από 20, ενώ είναι και σημαντικά μειωμένος ο αριθμός των μεταμοσχεύσεων στην περιοχή μας, όπως θα δείτε στην παρουσίαση του ερευνητικού μέρους της εργασίας μου. Αυτό συμβαίνει τη στιγμή που η Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του Πανεπιστημιακού μας Νοσοκομείου, βρίσκεται σε μία από τις πρώτες θέσεις στην προσφορά οργάνων στη χώρας μας. Τα τελευταία δύο χρόνια έχει πετύχει την εξασφάλιση 12 δοτών. Τα πολύτιμα δώρα ζωής όμως καταλήγουν συνήθως στα μεταμοσχευτικά κέντρα των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης. Για την επίλυση αυτού του σοβαρού ζητήματος, έχει κατατεθεί μία πρόταση συνεργασίας από τον κ. Γούμενο, Διευθυντή του Νεφρολογικού Κέντρου του Νοσοκομείου του Ρίου και του Αναπληρωτή καθηγητή και επικεφαλής του Μεταμοσχευτικού Κέντρου του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ιωαννίνων Μιχάλη Μήτση, που στοχεύει στη δημιουργία Μεταμοσχευτικού Κέντρου Δυτικής Ελλάδας. 10

11 Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ιστορική αναδρομή των μεταμοσχεύσεων Η ικανότητα του αρχαίου κόσμου στη φαντασίωση όντων με ανθρώπινο σώμα και μέλη ζώων, και το αντίστροφο, δημιούργησε τις προϋποθέσεις αλλά και τις σκέψεις που τελικά έγιναν πραγματικότητα για την πραγματοποίηση των μεταμοσχεύσεων που διενεργούνται σήμερα. Έτσι, μέσα από τις καλλιτεχνικές απεικονίσεις και τα μυθικά πλάσματα, που φανερώνουν τον διαφορετικό άνθρωπο, μαθαίνουμε για τον Μινώταυρο στην αρχαία Κρήτη με σώμα ανθρώπου και κεφάλι ζώου(ταύρος) ή το αντίστροφο με τους κενταύρους που είχαν κεφάλι ανθρώπου και σώμα ζώου(άλογο). Η μεταμόσχευση οργάνων, σήμερα αποτελεί παραδεκτή θεραπευτική ιατρική πράξη. Είναι ίσως η μόνη που ξεκίνησε σαν μυθολογική ιδέα, αναφέρθηκε στα Ομηρικά Έπη, ολοκληρώθηκε στους ιστορικούς χρόνους και στην περίοδο της Αναγέννησης, ενέπνευσε ποιητές και ζωγράφους. Η πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη μεταμόσχευση έγινε από τους Αγίους Κοσμά και Δαμιανό περί το 400 μ.χ., ακρωτηριάζοντας το κάτω άκρο ενός άνδρα, το οποίο έπασχε από γάγγραινα και αντικαθιστώντας το με το υγιές άκρο ενός Άραβα, ο οποίος μόλις είχε πεθάνει. Οι μεταμοσχεύσεις γνώρισαν σημαντική πρόοδο, όταν ο Γάλλος ερευνητής Alexis Carrel, το 1902 στη Λυών, προσέγγισε το θέμα επί της ουσίας, λύνοντας το πρόβλημα των ανεξέλεγκτων θρομβώσεων και της ανεπαρκούς κυκλοφορίας των μεταμοσχευμένων οργάνων, με την επινόηση της λεγόμενης τελικο-τελικής αναστομώσεως των μικρών αγγείων. Για την μεγάλη αυτή προσπάθεια ο Γάλλος ερευνητής κέρδισε το Νόμπελ της Ιατρικής. Ακολούθησε μια περίοδος στασιμότητας, μέχρις ότου ο Carlos Williamson υποστήριξε ότι η όλη επιτυχία των μεταμοσχεύσεων δεν στηρίζεται μόνο στη χειρουργική τεχνική, αλλά και σε ανοσοβιολογικούς παράγοντες που προσδιορίζουν την αποδοχή ή την απόρριψη του οργάνου από τον λήπτη. Τριάντα χρόνια αργότερα, η άποψη αυτή επιβεβαιώθηκε και επεξεργάσθηκε από τους Εmile Holman, τον Μac Farlane Burnet και τον Ρeter Medawar, χωρίς όμως παράλληλα 11

12 να καταστεί δυνατόν να αντιμετωπισθεί επιτυχώς το πρόβλημα της απόρριψης των μοσχευμάτων από τον οργανισμό του λήπτη. Από καθαρά μεταμοσχευτικής πλευράς, αυτό που θα μπορούσε κανείς να πει είναι ότι η πρώτη σύγχρονη προσπάθεια ανθρώπινης μεταμόσχευσης έγινε το 1908 από τον Jaboulay, δάσκαλο του ΑΙexis Carrel, χωρίς όμως επιτυχία. Στην συνέχεια, το 1933, o Ρώσος χειρουργός Yuri Voronoy προσπάθησε, χωρίς όμως ιδιαίτερη και αυτός επιτυχία, να μεταμοσχεύσει ένα πτωματικό νεφρό σε ασθενή, o οποίος είχε υποστεί οξεία νεφρική ανεπάρκεια λόγω δηλητηριάσεως από ψευδάργυρο. H πιο σημαντική χρονολογία στην ιστορία των μεταμοσχεύσεων όμως είναι το έτος 1954, όταν o J. Murray, o οποίος βραβεύθηκε το 1990 με το βραβείο Νοbel, έκανε την πρώτη επιτυχή νεφρική μεταμόσχευση, στο Peter Bent Bringham Hospital της Βοστώνης, μεταξύ όμως μονοωογενών διδύμων, παρακάμπτοντας έτσι το πρόβλημα της απορρίψεως. Η δεύτερη σημαδιακή ημερομηνία είναι το 1967, όταν ο Christian Barnard πραγματοποίησε στο Cape Town, την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς σε ασθενή ηλικίας 57 ετών, o όποιος έπασχε από ισχαιμική μυοκαρδιοπάθεια και έζησε 18 ημέρες. Το ίδιο έτος ο Th. Starzl έκανε την πρώτη επιτυχή μεταμόσχευση ήπατος, στο Denver Colorando, σε νεαρό ασθενή που έπασχε από ηπάτωμα και έζησε 13 μήνες. Λίγο πριν, το 1966, οι Κelly και Lillehei κατάφεραν να μεταμοσχεύσουν πάγκρεας. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα ό ReitΖ έκανε την πρώτη επιτυχή μεταμόσχευση καρδιάς και πνευμόνων ταυτόχρονα. Το πρόβλημα της απόρριψης των οργάνων ξεπεράσθηκε με δύο σημαντικές ανακαλύψεις στον τομέα της ανοσοκαταστολής- το 1960, οπότε εισήχθη στην κλινική θεραπευτική, η αζαθειοπρίνη, και κυρίως το 1980 με την χρήση της κυκλοσπορίνης-α. Η κυκλοσπορίνη είναι που αφ ενός μεν ανέβασε κατακόρυφα τα ποσοστά επιτυχίας των μεταμοσχεύσεων νεφρού, αφ ετέρου δε, άνοιξε τον δρόμο και στις μεταμοσχεύσεις άλλων συμπαγών οργάνων, όπως ήπατος, καρδιάς, παγκρέατος, πνευμόνων, έντερου κ.ά. Στην Ελλάδα, η πρώτη επιτυχής πτωματική μεταμόσχευση νεφρού έγινε το 1968, από τους καθηγητές Κ. Τούντα και Δ. Βαλτή, στην Θεσσαλονίκη, ενώ από ζώντα δότη το 1970, από τον καθηγητή Λαζαρίδη, επίσης στην Θεσσαλονίκη. Ωστόσο το 1968 έχουμε την καθιέρωση των κριτηρίων και της διαδικασίας διαγνώσεως του εγκεφαλικού θανάτου από μία αρμόδια γι αυτό επιτροπή του πανεπιστημίου Ηarvard (Ad Hoc Commitee of the Harvard Medical School). 12

13 Τα κριτήρια αυτά με την πρόοδο και εξέλιξη της τεχνολογίας τροποποιούνται και προσαρμόζονται ελαφρώς. Έτσι, έχουμε τα κριτήρια του Stanford και αυτά της Μinnesota (1971). Από το 1968 που προσδιορίσθηκαν τα κριτήρια του εγκεφαλικού θανάτου και μετά, οι μεταμοσχεύσεις καθιερώθηκαν ως θεραπευτική χειρουργική τεχνική και ήδη ο συνολικός αριθμός τους έχει ξεπεράσει τις διεθνώς. Το 1972 έχουμε την έναρξη των μεταμοσχεύσεων στο Λαϊκό νοσοκομείο από τους Ε. Χαντζηγιαννάκη και Γρ. Σκαλκέα. Το 1976 έχουμε την ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας μεταμοσχεύσεων με ιδρυτή πρόεδρο τον Ε. Χατζηγιαννάκη. Το 1977 οργανώνεται το 3 ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών και ο αείμνηστος πρόεδρος της, Σωτ. Παπασταμάτης, παραχώρησε στην νεοσύστατη Ελληνική Εταιρεία Μεταμοσχεύσεων (Ε.Ε.Μ.), «Στρογγυλή Τράπεζα», με θέμα την ίδρυση νόμου για τις Μεταμοσχεύσεις Οργάνων. Έτσι το 1978 έχουμε την ψήφιση νόμου 821 (περί αφαιρέσεων και μεταμοσχεύσεων βιολογικών υλικών ανθρωπίνης προέλευσης), ενώ το 1979 έχουμε στα Ιωάννινα την έναρξη του 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου μεταμοσχεύσεων. (Ε. Χατζηγιαννάκης, Κ. Τούντας). Ήδη την δεκαετία του 1970, λειτουργούν τα εξής μεταμοσχευτικά κέντρα: Θεσσαλονίκη-Αχέπα, Αθήνα-Λαϊκό, Πειραιά-Τζάνειο, όπου εκτός από την Μονάδα Μεταμοσχεύσεων Νεφρού, γίνεται και η πρώτη επιτυχής μεταμόσχευση μυελού το 1977 από το καθηγητή Μιχ. Χατζηγιαννάκη. Την δεκαετία του 1980 αναπτύσσονται τα κέντρα μεταμόσχευσης Νεφρού στο Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης, στον Ευαγγελισμό στην Αθήνα και για βραχύ χρονικό διάστημα στο Αρεταίειο Νοσοκομείο στην Αθήνα. Εν τω μεταξύ το 1983 έχουμε τροποποίηση του νόμου 1383, περί αφαίρεσης και μεταμόσχευσης ανθρωπίνων ιστών και οργάνων (1999 ψηφίστηκε ο νέος νόμος για τις μεταμοσχεύσεις). Το 1984 έχουμε την ίδρυση του συντονισμού μεταμοσχεύσεων ΚΕΣΥ-Διάγνωση-Καθορισμός εγκεφαλικού θανάτου. Τον τομέα, των καρδιακών μεταμοσχεύσεων άνοιξαν το 1990 οι Γ. Τόλης στο Θεραπευτήριο ΥΓΕΙΑ των Αθηνών και ο Χ. Λόλας στο νοσοκομείο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ. Και στις δύο περιπτώσεις οι ασθενείς δεν έζησαν πολύ, 13

14 υποκύπτοντας στις συνέπειες των μετεγχειρητικών επιπλοκών. Το ίδιο έτος, έγινε και η πρώτη μεταμόσχευση ήπατος στην Ελλάδα από τον καθηγητή Παπαδημητρίου στο Αρεταίειο Νοσοκομείο Ίδρυση Εθνικού Συμβουλίου Μεταμοσχεύσεων, με πρώτο πρόεδρο τον καθηγητή Σωτ. Ράπτη. 1994, εγκατάσταση Ελληνικού Σταθμού Εργασίας, ολοκληρωμένου Πανευρωπαϊκού δικτύου πληροφοριών των μεταμοσχεύσεων, από Καθηγήτρια Κ. Κονιαβίτου. Παρά τη φαινομενικά θαυμάσια οργάνωση τομέων και υποτομέων στη χώρα μας υφίσταται τεράστιο πρόβλημα εύρεσης μοσχευμάτων. Κατά τη δεκαετία του 1990 επετράπη η αφαίρεση και των άλλων πτωματικών οργάνων, εκτός του νεφρού. Αμέσως έγιναν οι πρώτες μεταμοσχεύσεις ήπατος, καρδιάς και παγκρέατος. Η σπανιότητα του ήπατος και της καρδιάς, επέβαλε τον καθορισμό κριτηρίων επιλογής. Κατά το 6ο Παγκόσμιο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο στη Ρόδο το 1993 αποφασίστηκε και έγινε ξεχωριστό τμήμα, για το ήπαρ το E.L.T.A. (European Liver Transplant Association). Αντίστοιχα το 2002 εκδίδεται από το περιοδικό Nephrology Dialysis Transplantation, το European Best Practice Guidelines for Renal Transplantation το οποίο αποτελεί τον Πανευρωπαϊκό οδηγό για τις μεταμοσχεύσεις νεφρού. Τελευταίο Νομικό πλαίσιο: Η συναίνεση της οικογένειας είναι απαραίτητη, ακόμα και σε περιπτώσεις που υπάρχει κάρτα δότη. Σε αντίθεση με τον προϊσχύοντα ν. 2737/1999 που προέβλεπε ότι η αφαίρεση οργάνων από θανόντα δότη μπορούσε να διενεργηθεί μόνο εφόσον ο τελευταίος όσο βρισκόταν ακόμη στην ζωή, είχε συναινέσει εγγράφως σ αυτήν (άρθρο 12 παρ.2) ή στην περίπτωση που δεν είχε εκφράσει την συναίνεση ή την άρνησή του, εφόσον δεν εξέφραζε την αντίθεσή του ο σύζυγος, τα ενήλικα τέκνα ή τα αδέλφια του (άρθρο 12 παρ.4), ο νόμος 3984/2011 προέβλεπε, στο άρθρο 2 παρ.2, ότι η «αφαίρεση ενός ή περισσοτέρων οργάνων από ενήλικο θανών πρόσωπο, πραγματοποιείται εφόσον όσο ζούσε, δεν είχε εκφράσει την αντίθεσή του. Τον Απρίλιο του 2012, ο νόμος 3884/2011 τροποποιήθηκε με τον (ν. 4075/2012): «Η αφαίρεση ενός ή περισσοτέρων οργάνων από ενήλικο, θανόν πρόσωπο πραγματοποιείται εφόσον, όσο ζούσε, δεν είχε εκφράσει την αντίθεσή του σύμφωνα με την παράγραφο 3 και ΚΑΤΟΠΙΝ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΟΥ». 14

15 Ενώ λοιπόν ο νόμος 2737/99 αρκούνταν στην αντίθεση των συγγενών για την λήψη οργάνων από τον θανόντα, ο νέος νόμος στην περίπτωση που δεν έχει εκδηλωθεί η ρητή βούληση του νεκρού, απαιτεί ρητή ενυπόγραφη συναίνεση των οικείων. Η δυνατότητα αρνητικής στάσης στο παρελθόν διασφαλίζει την επιθυμία του αποθανόντος να ΜΗΝ γίνει δότης, γεγονός που προγενέστερα δεν διασφαλιζόταν, αλλά επαφιόταν στην απόφαση της οικογένειας. Επισημαίνεται ότι ουδέποτε στην Ελλάδα όπως και στις χώρες της Ε.Ε., που πραγματοποιούνται μεταμοσχεύσεις ανεξαρτήτως νομοθετημένου τρόπου συναίνεσης, δεν έχουν ληφθεί μοσχεύματα από αποβιώσαντα δότη χωρίς τη συναίνεση της οικογένειάς του. 1.2 Ιστορική αναδρομή των μεταμοσχεύσεων στην Ευρώπη Στην Ευρώπη υπάρχουν τρεις οργανισμοί ανταλλαγής οργάνων, οι οποίοι έχουν την ευθύνη για την κατανομή των μοσχευμάτων σε λήπτες στις συμμετέχοντες χώρες ανεξαρτήτως χώρας προελεύσεως του δότη. Έχουμε λοιπόν: 1) Οργανισμός EUROTRANSPLANT, μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 1967 από τον Dr. Van Rood, με άμεσο στόχο να επιτευχθεί μια κεντρική καταγραφή όλων των ασθενών που περιμένουν μόσχευμα και να αυξηθούν οι πιθανότητες εξεύρεσης του κατάλληλου δότη, ενώ ο οργανισμός αυτός είναι υπεύθυνος για την κατανομή των μοσχευμάτων από πτωματικούς δότες μεταξύ των χωρών Αυστρίας, Βελγίου, Ολλανδίας, Κροατίας, Γερμανίας, Σλοβενίας, Ουγγαρίας και Λουξεμβούργου. Στα τέλη του 1970, η EUROTRANSPLANT δραστηριοποιήθηκε σε 68 κέντρα σε 6 χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Δυτική Γερμανία, Ολλανδία και Ελβετία). Τελικά η Ελβετία αποχώρησε, αλλά το 1991 προσχώρησε η Ανατ. Γερμανία και το 1999 η Σλοβενία, το 2007 η Κροατία και το 2013 η Ουγγαρία. Από την ίδρυσή της, έχουν γίνει μεταμοσχεύσεις. H χρηματοδότηση του EUROTRANSPLANT προέρχεται από τον ασφαλιστικό οργανισμό των χωρών, ο προϋπολογισμός και τα τέλη εγγραφής προκύπτουν έπειτα από ετήσια διαπραγμάτευση 15

16 από τις εθνικές αρχές και τους οργανισμούς χρηματοδότησης. Ο πληθυσμός που καλύπτει ο οργανισμός ανέρχεται περίπου στα 135 εκατ. κατοίκους, στα πλαίσια του οποίου υπάρχουν 1601 νοσοκομεία με δότες οργάνων και 72 κέντρα μεταμόσχευσης. Τα στατιστικά δεδομένα του Ιανουαρίου του 2017 αναφέρουν ότι για το 2016 στην λίστα αναμονής ήταν οι εγγεγραμμένοι ασθενείς, ενώ ήταν οι πτωματικοί δότες. 2) Οργανισμός SCANDIATRANSPLANT, ιδρύθηκε το 1969, αποτελώντας τον υπεύθυνο ανταλλαγής οργάνων μεταξύ των σκανδιναβικών χωρών Δανίας, Νορβηγίας, Σουηδίας, Ισλανδίας και Φινλανδίας. Σκοπός του οργανισμού είναι η συμβολή της αποτελεσματικότητας της ανταλλαγής οργάνων και ιστών, η διατήρηση βάσης δεδομένων και πληροφοριών, η προώθηση της παροχής ανθρωπίνων οργάνων και ιστών για μεταμόσχευση και η στήριξη επιστημονικών δραστηριοτήτων σχετικά με την μεταμόσχευση οργάνων στις ισχύουσες χώρες. Ο πληθυσμός που καλύπτει ανέρχεται περίπου στα 25 εκατ. κατοίκους και περιλαμβάνει 10 νοσοκομεία που διενεργούν μεταμοσχεύσεις οργάνων στις χώρες συμμετοχής. 3) Οργανισμός SOUTH ALLIANCE FOR TRANPLANTS SAT, πρόκειται για μια συμφωνία μεταξύ των χωρών Ιταλίας, Ισπανίας και Γαλλίας με στόχο την καθιέρωση επίσημης συμφωνίας και συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων φορέων τους στην εξεύρεση λύσεων στην αντιμετώπιση προβλημάτων σχετικά με την δωρεά και την μεταμόσχευση οργάνων. Η συμφωνία αυτή επιτεύχθηκε λόγω της κοινής άποψης που είχαν και οι τρεις χώρες πάνω σε βιοηθικά ζητήματα. Υφίσταται από τον Οκτώβριο του 2012 και σήμερα περιλαμβάνει επίσης την Τσεχία, την Πορτογαλία και την Ελβετία ως παρατηρητές. Ο πληθυσμός που καλύπτει ανέρχεται σε 202 εκατ. κατοίκους. 16

17 1.3 Σταθμοί μεταμόσχευσης στην Ευρώπη i. Το 1963 πρώτη μεταμόσχευση νεφρού από νεκρό δότη στο Βέλγιο ii. Το 1972 ήπαρ (Ανόβερο Γερμανία) iii. Το 1979 πάγκρεας/νεφρά (Μόναχο Γερμανία) iv. Το 1981 καρδιά (Μόναχο Γερμανία) v. Το 1983 καρδιά/πνεύμονες (Μόναχο Γερμανία) vi. Το 1987 μεμονωμένος πνεύμονας (Αυστρία) vii. Το 1987 δωρητής καρδιάς (Αυστρία) viii. Το 1988 ήπαρ (Ανόβερο Γερμανία) ix. Το 1989 μεταμόσχευση εντέρου (Αυστρία) x. Το 1989 διπλός πνεύμονας (Ανόβερο Γερμανία) xi. Το 1991 ήπαρ (Αμβούργο Γερμανία) xii. Το 1992 νησίδες παγκρέατος (Γερμανία) xiii. Το 1996 ήπαρ (Βέλγιο) 1.4 Σταθμοί μεταμόσχευσης παγκοσμίως i ζωντανός δότης νεφρού (ΗΠΑ) ii πάγκρεας/νεφρός (ΗΠΑ) iii ήπαρ (ΗΠΑ) iv καρδια/πνεύμονας (ΗΠΑ) v μεμονωμένος πνεύμονας (ΚΑΝΑΔΑΣ) vi διπλός πνεύμονας (ΗΠΑ) vii έντερο (ΗΠΑ) viii ήπαρ (ΗΠΑ) ix ήπαρ (ΗΠΑ) x πνεύμονας (ΗΠΑ) 17

18 1.5 Ιστορική αναδρομή του Νεφρολογικού Κέντρου του Π.Π.Γ.Ν.Π Το Νεφρολογικό κέντρο του Νοσοκομείου του Ρίου, ξεκίνησε την μακρόχρονη πορεία του, σχεδόν με την έναρξη λειτουργίας του νοσοκομείου (1989). Ιδρυτής και Δ/ντής της Μονάδας Μεταμόσχευσης Νεφρού του Παν/μιακού Νοσοκομείου του Ρίου υπήρξε ο κ. Ιωάννης Βλαχογιάννης, ιδρυτικός Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Μεταμοσχεύσεων από το 1994 έως το 2002, Πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων από το 2001 έως το 2005 και καθηγητής Νεφρολογίας της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Πατρών ( ) καθώς και του Παν/μίου Φρανκφούρτης. Επίσης μέλος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής ( ). Στόχος της θητείας του Διευθυντή κ. Ιωάννη Βλαχογιάννη, ήταν η ανάπτυξη ενός Νεφρολογικού Κέντρου, προτύπου για όλη την Δυτική Ελλάδα και όχι μόνο, με τελική φιλοδοξία την Μονάδα Μεταμόσχευσης. Πεπεισμένος για την επιτυχία του, έστειλε νοσηλευτικό προσωπικό της Μονάδας Τεχνητού Νεφρού (Περιστεροπούλου Σοφία και Αποστολάτο Νικ.), καθώς και την επιμελήτρια γιατρό (κ. Χήναρη Ελένη), στην Γερμανία και συγκεκριμένα σε Νοσοκομείο της Φρανκφούρτης για τρεις μήνες,προκειμένου να εκπαιδευτούν σε νέα μηχανήματα αιμοκάθαρσης (FRΕSENIUS). Έτσι, σε ένα μικρό χώρο που του παραχωρείται στο ισόγειο του Νοσοκομείου του Ρίου ξεκινά η λειτουργία της Μονάδας Τεχνητού Νεφρού με ένα θάλαμο και δύο ασθενείς. Το προσωπικό αποτελούνταν από την υπεύθυνη νοσηλεύτρια, τέσσερις βοηθούς νοσηλεύτριες και δύο τελειόφοιτες φοιτήτριες του Τ.Ε.Ι. Σήμερα η Μονάδα Τεχνητού Νεφρού περιλαμβάνει 28 θέσεις, στις οποίες αντιμετωπίζονται συστηματικά περισσότεροι από 100 ασθενείς με τελικού σταδίου χρόνια νεφρική ανεπάρκεια ή οξεία νεφρική ανεπάρκεια. Συνεχίζοντας την φιλόδοξη προσπάθειά του ο καθηγητής κ. Βλαχογιάννης, τον Ιούλιο του 1992 ξεκινά την λειτουργία της Μονάδας Περιτοναϊκής Κάθαρσης σε ένα μικρό χώρο του Νοσοκομείου, δίπλα από το Ογκολογικό Τμήμα, όπου γίνεται και η πρώτη ένταξη ασθενούς. Βέβαια το εγχείρημα αυτής της προσπάθειας δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο των τελευταίων μηνών, αλλά πολυετών προσπαθειών, ώστε να έχει πιθανότητες επιτυχίας. Πολύτιμοι αρωγοί στην προσπάθεια του αυτή, ήταν η νοσηλεύτρια Ειρήνη Σταυρακίδου, η οποία εκπαιδεύεται για δύο μήνες στο Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης, στην Μονάδα Περιτοναϊκής Κάθαρσης και ο νοσηλευτής κ. Ανδρ. Χαρδαλιάς που επανεκπαιδεύεται στο Λαϊκό της Αθήνας, στην Μονάδα Περιτοναϊκής Κάθαρσης για 18

19 έξι μήνες. Οι δύο αυτοί νοσηλευτές επιστρέφοντας, ξεκινούν την λειτουργία της μονάδας. Τον Αύγουστο του 1993 επανδρώνεται η Περιτοναϊκή Μονάδα με Προϊσταμένη την κ. Σιδηρά Βασιλική, υπεύθυνο νοσηλευτή τον κ. Χαρδαλιά Ανδρέα και με νοσηλευτικό προσωπικό (Σταυρακίδου Ειρ., Φιλτισένιου Παρ., Τσάμη Κων/νο, Καραλάκη Π. και Ψάρρη Μ.) ενώ την επόμενη χρονιά αρχίζει να αναπτύσσεται η IPD (διαλείπουσα περιτοναϊκή). Σήμερα στην Μονάδα Περιτοναϊκής Κάθαρσης υπάγονται η Συνεχής Φορητή περιτοναϊκή κάθαρση (CAPD), η Αυτοματοποιημένη (APD) και διαλείπουσα περιτοναϊκή κάθαρση (IPD), μέθοδοι στις οποίες αντιμετωπίζονται περισσότεροι από 45 ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου. Το Φεβρουάριο του 1995 ξεκινά η λειτουργία της Νεφρολογικής Κλινικής με επίσης Προϊσταμένη την κ. Σιδηρά Βασιλική. Πλέον οι αιμοκαθαρώμενοι ασθενείς καθώς και οι ασθενείς της Περιτοναϊκής Κάθαρσης, έχουν την δική τους κλινική και δεν αναγκάζονται να νοσηλευτούν ως φιλοξενούμενοι σε άλλες κλινικές. Στην Νεφρολογική Κλινική που διαθέτει 16 κλίνες, νοσηλεύονται ασθενείς με οξεία ή χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, αρτηριακή υπέρταση, σπειραματονεφρίτιδες, σακχαρώδη διαβήτη, ασθενείς που πρόκειται να ενταχθούν στο πρόγραμμα εξωνεφρικής κάθαρσης (αιμοκάθαρση ή περιτοναϊκή κάθαρση) ή χρήζουν προγραμματισμό διενέργειας αρτηριοφλεβώδους επικοινωνίας ή τοποθέτησης περιτοναϊκού καθετήρα. Στην Νεφρολογική Κλινική υπάγεται και η Μονάδα Αυξημένης Φροντίδας (ΜΑΦ), με 6 κλίνες, όπου από τον Μάιο του 1997 που ξεκίνησε η λειτουργία της μέχρι και τέλος του 2016 έχουν διενεργηθεί 259 μεταμοσχεύσεις νεφρού με εξαιρετικά αποτελέσματα επιβίωσης των ασθενών και των νεφρικών μοσχευμάτων. Το 1998 έχουμε την μεταφορά των εξωτερικών ιατρείων του Νεφρολογικού Κέντρου, της Μεταμόσχευσης, της Περιτοναϊκής Κάθαρσης και μέρος της αιμοκάθαρσης στο διώροφο κτίριο «Μ». Στα Εξωτερικά Ιατρεία Κλινικής Νεφρολογίας και Υπέρτασης έως και σήμερα έχουν περάσει γύρω στους ασθενείς, παρακολουθούνται πάνω από 800 ασθενείς, ενώ στα εξωτερικά ιατρεία μεταμόσχευσης έχουν περάσει 307 μεταμοσχευμένοι, ενώ παρακολουθούνται πάνω από 250. Βέβαια για να επιδιώξει και στο τέλος να επιτύχει όλα αυτά τα εγχειρήματα ο κ. Βλαχογιάννης καταρχάς πείστηκε ο ίδιος για τις πιθανότητες επιτυχίας του και κατά δεύτερον κατάφερε να προσελκύσει γιατρούς τόσο Νεφρολόγους όσο και Χειρούργους 19

20 που μπορούσαν να πραγματοποιήσουν με τις γνώσεις τους αυτά τα μεγάλα εγχειρήματα. Αρχικά ξεκίνησε, με το να εκπαιδεύσει νοσηλευτές και γιατρούς, στο Συντονισμό των Μεταμοσχεύσεων. Για αυτό τον λόγο στο χώρο του νοσοκομείου οργάνωσε ένα πρόγραμμα Συντονισμού Μεταμοσχεύσεων 200 ωρών, με συμμετοχή γιατρών και νοσηλευτών εκπαιδευτών και εκπαιδευομένων σχεδόν από όλη την Ελλάδα. Από το Νοσοκομείο του Ρίου, ο πρώτος νοσηλευτής Συντονιστής Μεταμοσχεύσεων υπήρξε ο κ. Ψάρρης Μιχάλης. Ακολούθησαν οι νοσηλευτές, κ. Κάργα Μ., η κ. Αγουρίδη Μ., ο κ. Μπαραμπάτης Ν., η κ. Κανελλάκη Ασπ. και ο κ. Μπάκαβος Ιωάν. Οι δύο τελευταίοι συνάδελφοι καλύπτουν τον συντονισμό έως και σήμερα. Πολύτιμη ήταν και η προσφορά των Νεφρολόγων ειδικευμένων και ειδικευομένων, στην μεγάλη αυτή προσπάθεια, οι οποίοι με τις γνώσεις τους και την επιστημονική τους κατάρτιση, βοήθησαν στην ομαλή μετεγχειρητική πορεία των μεταμοσχευμένων. Πολύτιμοι συνεργάτες την περίοδο εκείνη υπήρξαν ως ειδικευμένοι γιατροί η κ. Καλλιακμάνη Π., η κ. Πετροπούλου Χρ., η κ. Σαββιδάκη Ειρ. και άλλοι, ενώ από ειδικευόμενους ο κ. Παπαχρήστου Ευάγ., ο κ. Μπιμπής Δ. και άλλοι. Πολύτιμος βοηθός και συνεργάτης σε αυτή την προσπάθεια στάθηκε ο καθηγητής κ. Δ. Γούμενος που από το Μάιο του 1997, όπου κατέκτησε τον τίτλο του επίκουρου καθηγητή Νεφρολογίας, είχε ενεργή συμμετοχή σε όλα τα θέματα του Νεφρολογικού Κέντρου και ειδικά στο θέμα των μεταμοσχεύσεων. Μεγάλη ήταν και η προσφορά του τότε Διευθυντή της Χειρουργικής κλινικής, του κ. Ανδρουλάκη που μαζί με την χειρουργική του όμάδα που απαρτιζόταν από τους κ. Τεπετέ Κ., Τζωρακοελευθεράκη Ε., Καραβία Δ., Τσολάκη, Καρατζά Θ., και αργότερα τον κ.μαρούλη Ι., καθώς και τους ουρολόγους κ. Φωκαέα Ελ. και αργότερα τον κ. Χιόνη Η., βοήθησαν ώστε οι μεταμοσχεύσεις να αποτελέσουν αντικείμενο με υψηλή προτεραιότητα, μιας και η ανάγκη εφαρμογής του, απαιτείτο πλέον από το κοινωνικό σύνολο. Πολλοί χειρουργοί, όπως ο κ. Τεπετές, μετεκπαιδεύτηκε στην ανωτέρω εξειδίκευση, στο Κέντρο Μεταμοσχεύσεων του Πανεπιστημίου του Pittsburgh στις ΗΠΑ, καθώς και ο κ. Καραβίας Διον. συνέχισε την εξειδίκευσή του στην Μεταμόσχευση Συμπαγών Οργάνων στο Ινστιτούτο Μεταμοσχεύσεων T.E. Starzl του Πανεπιστημίου Pittsburgh στις ΗΠΑ, υπό την επίβλεψη του φημισμένου καθηγητή Thomas Earl Starzl και αργότερα στο Πανεπιστήμιο Miami των ΗΠΑ, υπό την επίβλεψη του φημισμένου καθηγητή Andreas G. Tzakis. Ενώ ο κ. 20

21 Τζωρακοελευθεράκης εκπαιδεύτηκε στο τμήμα Μεταμοσχεύσεων του UIC (University of Illinois at Chicago-μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων), σαν Visiting Professor με εκπαιδευτική άδεια από το Πανεπιστήμιο Πάτρας. Αφετηρία αυτής της προσπάθειας υπήρξε και η παρουσία του μεγάλου Έλληνα χειρουργού κ. Ανδρέα Τζάκη, που από το Τέξας των Η.Π.Α., το Μάιο του 1997, βρέθηκε στο Νοσοκομείο του Ρίου, προκειμένου να ξεκινήσει την πρώτη μεταμόσχευση νεφρού και τέλος να πραγματοποιήσει ο ίδιος με απόλυτη επιτυχία τις δύο πρώτες μεταμοσχεύσεις νεφρού μέσα από μια υπεράνθρωπη προσπάθεια, αρχικά για την λήψη και στην συνέχεια, άμεσα, χωρίς ανάπαυση και τις δύο διαδοχικές μεταμοσχεύσεις νεφρού. Είναι πραγματικότητα πως η μεταμοσχευτική ομάδα του ΠΠΓΝΠ απαρτίζεται από γιατρούς και νοσηλευτές με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: οι άνθρωποι αυτοί εκτός από την άρτια κατάρτισή τους διαθέτουν μεγάλα αποθέματα σωματικής και ψυχικής αντοχής, μεγάλη ανθρωπιά και αυξημένη κοινωνική ευαισθησία, δηλαδή προσόντα αναγκαία για να αναλάβουν την αντιμετώπιση των νεφροπαθών, οι οποίοι ως εκ της φύσεως της αρρώστειας τους (συνεχείς αιμοκαθάρσεις, πολλές μικροεπεμβάσεις στις «εισόδους» της αιμοκάθαρσης, περιτοναϊκές πλύσεις, μεγάλος χρόνος αναμονής νεφρικού μοσχεύματος) είναι «δύσκολοι ασθενείς». Όλα τα μέλη των μεταμοσχευτικών ομάδων (χειρουργοί νεφρολόγοι εργαστηριακοί, ιατροί και νοσηλευτές) είναι εθελοντές σε έναν από τους δυσκολότερους και απαιτητικότερους τομείς της σύγχρονης ιατρικής και μοναδική τους ικανοποίηση είναι η καλή έκβαση των επεμβάσεων και παρεμβάσεων που πραγματοποιούν. Αυτό το χρονικό διάστημα η Μονάδα Μεταμόσχευσης του Νοσοκομείου του Ρίου υπολειτουργεί, με αποτέλεσμα να συζητείται έντονα η πρόταση της δημιουργίας Μεταμοσχευτικού Κέντρου Δυτικής Ελλάδος. 21

22 1.6 Όροι και ορισμοί i. Μεταμόσχευση (transplant, transplantation) : Ορίζεται ως η εμφύτευση ενός ιστού ή οργάνου (μόσχευμα), που αναλαμβάνει την λειτουργία του αντίστοιχου ανεπαρκούντος οργάνου. Αυτό γίνεται με ή χωρίς αφαίρεση του νοσούντος οργάνου. ii. Μόσχευμα (graft) : Είναι ο ιστός ή το όργανο που εμφυτεύεται στον λήπτη. iii. Είδη Μοσχευμάτων : α) Αυτομοσχεύματα (autografts) : Προέρχονται από το ίδιο το άτομο π.χ. δερματικά μοσχεύματα, οστικά μοσχεύματα. β) Αλλομοσχεύματα (allografts, Homografts) : Όταν ο δότης και ο λήπτης του μοσχεύματος είναι γενετικά διαφορετικοί, αλλά ανήκουν στο ίδιο ζωικό είδος π.χ. μόσχευμα από άνθρωπο σε άνθρωπο. γ) Ξενομοσχεύματα (xenografts) : Όταν ο δότης και ο λήπτης είναι άτομα προερχόμενα από διαφορετικό ζωικό είδος. π.χ. μόσχευμα προερχόμενο από μπαμπουίνο σε άνθρωπο. iv. Ιστοσυμβατότητα (histocompatibility) : Θεωρούνται εξ ορισμού, πρωτεϊνικές ομάδες, εντοπισμένες πάνω στις μεμβράνες των εμπύρηνων κυττάρων των θηλαστικών που καθορίζουν την αντιγονική τους έκφραση. Τα αντιγόνα αυτά (Ηuman Leucocyte Antigen-HLA), κληρονομούνται με την μορφή απλοτύπου από κάθε γονέα. v. Ανοχή (tolerance) : Ανοσοβιολογικό φαινόμενο, που αφορά σε φυσική ή επίκτητη αδυναμία του οργανισμού, να αντιδρά στην παρουσία συγκεκριμένου αντιγόνου. Έτσι ο ξενιστής (οργανισμός του λήπτη), δέχεται το μόσχευμα, χωρίς να δημιουργεί αντίδραση απόρριψης. 22

23 vi. Απόρριψη (rejection) : Πρόκειται για πολύπλοκη ανοσοβιολογική διεργασία, κατά την οποία επέρχεται ιστική βλάβη και νέκρωση του μοσχεύματος, όταν δεν υπάρχει φυσική ή χημική (φαρμακευτική) ανοχή. Αυτό συμβαίνει, διότι ο ξενιστής (οργανισμός του λήπτη) δεν συμβιβάζεται, κατά κάποιο τρόπο, με την παρουσία του μοσχεύματος (ξένου σώματος). Η απόρριψη αποτελεί τη σοβαρότερη επιπλοκή κάθε μεταμόσχευσης. vii. Είδη απόρριψης : α) Υπεροξεία απόρριψη (hyperacute rejection) : Εμφανίζεται λίγα λεπτά ή ώρες μετά την μεταμόσχευση και προκαλεί έντονες κλινικές εκδηλώσεις. β) Οξεία απόρριψη (acute rejection) : Παρατηρείται λίγες εβδομάδες ή μήνες μετά την μεταμόσχευση, αλλά και ανεξαρτήτως χρόνου μπορεί να επιπλέξει την πορεία μιας μεταμόσχευσης και να διαταράξει όχι μόνο την ομαλή λειτουργία του μεταμοσχευμένου οργάνου, αλλά και να συνοδεύεται από συστηματικές εκδηλώσεις. γ) Χρόνια απόρριψη (chronic rejection) : Εμφανίζεται μερικούς μήνες ή χρόνια μετά την μεταμόσχευση. Είναι ύπουλη διεργασία που καταστρέφει προοδευτικά το μόσχευμα. Οι διάφορες μορφές απόρριψης διαφέρουν μεταξύ τους ως προς το βιολογικό μηχανισμό επέλευσης. Υπό αυτή την έννοια διακρίνονται σε α)κυτταρική απόρριψη και β)απόρριψη μέσω αντισωμάτων. Το μόσχευμα εμφανίζει ιδιαίτερη ιστολογική εικόνα σε κάθε περίπτωση. viii. Ανοσοκατασταλτική θεραπεία : Η εμφάνιση απόρριψης του μοσχεύματος προλαμβάνεται ή αντιμετωπίζεται με τη χορήγηση ανοσοκατασταλτικής θεραπείας (δηλαδή, διαφόρων παραγόντων που σταματούν το φυσικό μηχανισμό άμυνας του οργανισμού του λήπτη να επιτίθεται εναντίον του μοσχεύματος). Η ανοσοκατασταλτική αγωγή χορηγείται ισοβίως, μετά από κάθε μεταμόσχευση. Αυτή ρυθμίζεται έτσι ώστε, αφενός μεν να είναι επαρκείς για την ανατροπή της απόρριψης, αφετέρου δε να μην είναι υπερβολική και προκαλεί ανεπιθύμητες επιδράσεις, όπως λοιμώξεις, νεοπλασίες και τοξικότητα από τα διάφορα όργανα (νεφροτοξικότητα, νευροτοξικότητα, λευκοπενία, θρομβοπενία κ.λ.π.). Οι ανεπιθύμητες αυτές επιδράσεις ευθύνονται σημαντικά για τη νοσηρότητα και θνητότητα των ασθενών μετά τη μεταμόσχευση. ix. Δότης (donor) : Αυτός που προσφέρει το μόσχευμα. 23

24 x. Πτωματικός δότης (cadaveric donor) : Πρόκειται για άτομο με διαγνωσμένο εγκεφαλικό θάνατο, που ήδη νοσηλεύεται σε ΜΕΘ, βρίσκεται υπό μηχανική υποστήριξη της αναπνοής και άμεση παρακολούθηση και υποστήριξη της αιμοδυναμικής και μεταβολικής του κατάστασης, μέχρις ότου ληφθεί η απόφαση για δωρεά των οργάνων. xi. Ζώντας συγγενής δότης (living related donor) : Είναι μέλος της ίδιας οικογένειας ιστοσυμβατός με το λήπτη, που προσφέρει για μεταμόσχευση το ένα όργανο (π.χ. το ένα νεφρό) ή τμήμα ενός οργάνου (π.χ. την ουρά του παγκρέατος ή τον ένα λοβό του ήπατος ή λοβό πνεύμονος) ή άλλο ιστό (π.χ. μυελό των οστών). Οι ιδανικότεροι συγγενείς δότες είναι οι πανομοιότυποι δίδυμοι. xii. Ζώντας μη συγγενής δότης (living unrelated donor) : Η δωρεά οργάνου ή ιστού από μη συγγενή ζωντανό δότη γίνεται από άτομα που είτε έχουν συναισθηματική σχέση ή συγγένεια εξ αγχιστείας (π.χ. σύζυγοι) ή απλή γνωριμία με τον υποψήφιο λήπτη ή μπορεί να μη τον γνωρίζουν καθόλου, αλλά έχουν δηλώσει στα αρμόδια Εθνικά Κέντρα, ότι επιθυμούν να είναι δωρητές ιστού (π.χ. μυελού των οστών). xiii. Δωρητής οργάνων : Είναι εκείνος που, όντας στη ζωή, δηλώνει ότι επιθυμεί να δωρίσει, το/τα όργανα του για μεταμόσχευση, μετά το θάνατό του. Επίσης, μπορεί να δωρίσει κανείς, όντας στη ζωή, μυελό των οστών ή τον ένα νεφρό του ή τμήμα του παγκρέατος ή ένα λοβό του ήπατος (μεταμοσχεύσεις από ζωντανό δότη). xiv. Χρόνος θερμής ισχαιμίας (warm ischemia time) : Αν και η χρονική διάρκεια, κατά την οποία τα όργανα παραμένουν με ανεπαρκή αιμάτωση πριν από τη μόνιμη καρδιοπνευμονική παύση, καθώς και ο χρόνος που απαιτείται για τη ψύξη των οργάνων, κατά την αφαίρεση τους από το σώμα του δότη, αντιστοιχούν σε ισχαιμική περίοδο, ωστόσο ως χρόνος θερμής ισχαιμίας στην πράξη χαρακτηρίζεται ο χρόνος που μεσολαβεί από τη στιγμή που το μόσχευμα εξάγεται από το δοχείο συντήρησης (ψύξη και υγρό συντήρησης) μέχρι τη συμπλήρωση 24

25 των αγγειακών ανοστομώσεων και επαναιμάτωση του μοσχεύματος μέσα στο σώμα του λήπτη. xv. Χρόνος ψυχρής ισχαιμίας (cold ischemia time) (8-30 ώρες) : Είναι ο χρόνος, κατά τον οποίο το μόσχευμα στερείται αιμάτωσης και διατηρείται μόνον με τη ψύξη και το διάλυμα συντήρησης. Ο κρίσιμος αυτός χρόνος είναι καθοριστικός παράγοντας για τη λειτουργία του μοσχεύματος και την έκβαση της μεταμόσχευσης. Έχει παρατηρηθεί ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο χρόνος ψυχρής ισχαιμίας, πάνω από ένα συγκεκριμένο για κάθε όργανο χρονικό όριο, τόσο υψηλότερο είναι και το ποσοστό πρωτοπαθούς δυσλειτουργίας του μοσχεύματος μετά τη μεταμόσχευση (primary non-function). Ως έναρξη του χρόνου ψυχρής ισχαιμίας λαμβάνεται η χρονική στιγμή του αποκλεισμού της αορτής του δότη, κατά τη συγκομιδή των οργάνων και η έναρξη έγχυσης του ψυχρού διαλύματος συντήρησης των μοσχευμάτων. xvi. Εγκεφαλικός θάνατος (brain death) : Είναι η κατάσταση της μη αναστρέψιμης βλάβης του εγκεφάλου, με απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους (brain stem death), που από επιστημονική, ηθική και νομική άποψη είναι αποδεκτή σαν θάνατος του ανθρώπου. xvii. Μη αναστρέψιμη κατάσταση : Αναγνωρίζεται όταν : α) η αιτία του κώματος είναι τεκμηριωμένη και ικανή να δικαιολογήσει την απώλεια των εγκεφαλικών λειτουργιών, β) η δυνατότητα ανάνηψης οποιασδήποτε εγκεφαλικής λειτουργίας έχει αποκλεισθεί γ) η παύση όλων των εγκεφαλικών λειτουργιών παραμένει για το χρονικό διάστημα παρατήρησης ή θεραπευτικής προσπάθειας. xviii. Λήπτης (recipient) : Αυτός που λαμβάνει το μόσχευμα. 25

26 xix. Προμεταμοσχευτικός έλεγχος : Ο ασθενής προκειμένου να μπει στην λίστα αναμονής ως υποψήφιος για μεταμόσχευση, υποβάλλεται σε προμεταμοσχευτικό έλεγχο προκειμένου να αποδειχθεί ότι είναι κατάλληλος να λάβει το μόσχευμα. Το έντυπο αυτό το συμπληρώνει ο Νεφρολόγος, ο οποίος εγκρίνει και υπογράφει την καταλληλότητα του λήπτη. Επικυρώνεται το έντυπο από τον Διευθυντή Νεφρολόγο και τον Χειρούργο του μεταμοσχευτικού κέντρου. Ένα αντίτυπο του εντύπου κατατίθεται στον ΕΟΜ, που έχει την ευθύνη για την Εθνική λίστα αναμονής. xx. Προϋποθέσεις επιτυχούς μεταμόσχευσης νεφρού : Απαραίτητες προϋποθέσεις είναι η συμβατότητα της ομάδας αίματος, η συμβατότητα των ιστικών αντιγόνων, η αρνητική διασταύρωση cross-match δότη και λήπτη, η κατάλληλη χειρουργική αφαίρεση του μοσχεύματος και η ταχεία αποστολή του στον υποψήφιο λήπτη. xxi. Συμβατότητα ιστικών αντιγόνων : Θεωρείται απαραίτητη, αφού η επιβίωση των περισσοτέρων μοσχευμάτων ελαττώνεται με την αύξηση της HLA ασυμβατότητας. Η ασυμβατότητα εκφράζεται με τον αριθμό των μη κοινών HLA αντιγόνων μεταξύ δότη και λήπτη. Έτσι ενώ η HLA τυποποίηση των υποψηφίων ληπτών πραγματοποιείται με σχετική χρονική άνεση, ο προσδιορισμός της HLA του δότη απαιτεί ταχύτητα και εμπειρία. Η διαδικασία της ιστικής τυποποίησης συνήθως διαρκεί 3-4 ώρες. xxii. Αρνητική διασταύρωση cross-match δότη-λήπτη: Επιτελείται αμέσως πριν την μεταμόσχευση και ανιχνεύει την παρουσία αντισωμάτων στο πλάσμα του λήπτη εναντίον αντιγόνων λεμφοκυττάρων στο πλάσμα του δότη. Όταν η εξέταση είναι αρνητική, τα Τ-λεμφοκύτταρα παραμένουν ζωντανά, ενώ όταν είναι θετική τα προσχηματισμένα αντι-hla αντισώματα καταστρέφουν τα λεμφοκύτταρα. Θετικό cross-match, σημαίνει βέβαιη υπεροξεία απόρριψη του μοσχεύματος. Επομένως όσο περισσότερα είναι τα κοινά αντιγόνα μεταξύ δότη και λήπτη, τόσο μεγαλύτερη είναι και η επιβίωση του νεφρικού μοσχεύματος, αν κι αυτό δεν θεωρείται απόλυτο. Πάντως η μεταμόσχευση γίνεται με 2-4 κοινά αντιγόνα. 26

27 xxiii. Κριτήρια αποκλεισμού υποψήφιου λήπτη : α) απόλυτα κριτήρια αποκλεισμού είναι τα κακοήθη νοσημάτα, όπως: κακοήθη νεοπλάσματα, χρόνια λοίμωξη (φυματίωση, φλεγμαίνουσες νεφρικές κύστεις), ΧΑΠ, χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια, χρόνια ηπατίτιδα, ψυχιατρικά νοσήματα κλπ. β) σχετικά κριτήρια αποκλεισμού είναι τα διάφορα πρωτοπαθή νοσήματα των νεφρών όπως εστιακή τμηματική σπειραματοσκλήρυνση, μεμβρανοϋπερπλαστική σπειραματονεφρίτιδα, που μπορεί να υποτροπιάσουν και στο νεφρικό μόσχευμα. Επίσης διάφορα συστηματικά νοσήματα και κληρονομικές παθήσεις όπως διαβητική νεφροπάθεια, θρομβοκυτταροπενική πορφύρα, συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, Δρεπανοκυτταρική Αναιμία. Στα σχετικά κριτήρια συγκαταλέγονται και διάφορα άλλα νοσήματα όπως χολοκυστίτιδα, εκκολπωματίτιδα, πολύποδες παχέως εντέρου, τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν ριζικά πριν την μεταμόσχευση. xxiv. Κριτήρια αποκλεισμού υποψήφιου ζώντα δότη : Ηλικία <18 ετών ή >65-70 ετών, Υπέρταση, Σακχαρώδης Διαβήτης, διάφορες ουρολογικές παθήσεις των νεφρών, παχυσαρκία, ψυχιατρικά προβλήματα. xxv. Κριτήρια αποκλεισμού νεκρού δότη : α) απόλυτα κριτήρια όπως >75 ετών. ΧΝΑ, κακοήθη νεοπλάσματα, μεταδοτικά νοσήματα και παρατεταμένη θερμή ισχαιμία του μοσχεύματος. β) σχετικά κριτήρια όπως ηλικία <5 ετών και >60 ετών, μόλυνση από τον ιό της Ηπατίτιδας C, οξεία σωληναριακή νέκρωση, παρατεταμένη ψυχρή ισχαιμία. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Συγκριτική αναφορά στην κατάσταση των μεταμοσχεύσεων διεθνώς αλλά και στην χώρα μας Το όφελος από τη μεταμόσχευση πρέπει να αξιολογείται μακροπρόθεσμα. Για παράδειγμα, η ακόλουθη εικόνα συγκεντρώνει δεδομένα που αποδεικνύουν ότι η διαφορά στα αποτελέσματα μεταξύ μεταμοσχευμένων νεφρών από ζωντανούς και από αποθανόντες δότες είναι μικρή, γεγονός που ενθαρρύνει τη δωρεά οργάνων. Αυτά τα δεδομένα είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα των εθνικών οργανισμών μεταμόσχευσης ή έχουν δημοσιευθεί στην ιατρική και επιστημονική βιβλιογραφία. Είναι μια απόδειξη ότι η μεταμόσχευση νεφρού αποφέρει καλά αποτελέσματα σε όλα τα πλαίσια Οι 27

28 επιστημονικές και επαγγελματικές εταιρείες διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην παρακολούθηση των αποτελεσμάτων της μεταμόσχευσης και των έμβιων δοτών. Σημαντικές είναι οι διαφορές μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, όσον αφορά τον αριθμό των δοτών για μεταμόσχευση νεφρών, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Εταιρείας για τις Μεταμοσχεύσεις στην Ουρολογία (ESTU). Το 2016 θεωρήθηκε έτος επανεκκίνησης για τις μεταμοσχεύσεις, καθώς υπήρχε μια αύξηση της τάξεως του 20% σε δότες οργάνων, σε σχέση με την χρονιά του 2015, αρκεί να λάβουμε υπόψιν την Κροατία, που έχει καταφέρει μέσα σε λίγα χρόνια να φτάσει τα ποσοστά της Ισπανίας (35 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, εξίσου με την Ισπανία). Αυτή η μικρή χώρα, των 4 εκατομμυρίων υπερέχει, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, σε αριθμό μεταμοσχεύσεων από πτωματικούς δότες. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι στην Ισπανία οι κάτοικοι είναι όλοι δυνητικά δότες, εκτός αν οι ίδιοι επιλέξουν το αντίθετο. Αντίθετα στην Γερμανία κανείς δεν είναι δότης, εκτός αν το επιλέξει και το δηλώσει ο ίδιος. Η Ελλάδα κατατάσσεται ανάμεσα στις χώρες με τους λιγότερους δότες σε σχέση με τον πληθυσμό της (μόνο 4,5 δότες ανά εκατομμύριο κατοίκων). Σε χειρότερη ακόμη θέση βρίσκεται η Ρωσία (3,3 δότες/εκατομμύριο πληθυσμού), ενώ αντίθετα μεγάλη προσφορά δωρητών καταγράφεται στην Ισπανία (35,7), στην Κροατία (35,1), στην Πορτογαλία (27,3), στη Γαλλία (25,3) και στην Ιταλία (22,7). Κάπου ενδιάμεσα 28

29 βρίσκονται η Ολλανδία (16,8), η Πολωνία (15,5), η Ελβετία (14,3) και η Γερμανία (10,4). ΔΟΤΕΣ ΑΝΑ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟ 2016 ΑΓΓΛΙΑ 16,5 6% ΠΟΛΩΝΙΑ 15,5 5% ΕΛΒΕΤΙΑ 14,3 5% ΓΕΡΜΑΝΙΑ 10,4 3% ΕΛΛΑΔΑ 4,4 1% ΡΩΣΙΑ 3,3 1% ΙΣΠΑΝΙΑ 35,7 12% ΚΡΟΑΤΙΑ 35,1 12% ΟΛΛΑΝΔΙΑ 16,8 6% ΚΥΠΡΟΣ 17 6% ΤΟΥΡΚΙΑ 32,4 11% ΣΟΥΗΔΙΑ 19,6 7% ΙΤΑΛΙΑ 22,7 8% ΓΑΛΛΙΑ 25,3 8% ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 27,3 9% Πίνακας 1. Είναι γεγονός ότι τo 2015 στην Ελλάδα, οι αποβιώσαντες δότες έφτασαν τους 39 και οι μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων, ήταν 91 από πτωματικό δότη και 35 από ζώντα (σύν. 126 μεταμοσχεύσεις). Ενώ το 2016, οι αποβιώσαντες δότες έφτασαν τους 51 και οι μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων ήταν 102 από πτωματικό δότη και 49 από ζώντα, (σύν. 151 μεταμοσχεύσεις). 29

30 Δότες οργάνων στην Ελλάδα για την διετία ΖΩΝΤΕΣ ΔΟΤΕΣ ΑΠΟΒΙΩΣ. ΔΟΤΕΣ 39 ΠΤΩΜΑΤΙΚΟΙ ΔΟΤΕΣ 91 ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ 126 Εικόνα 1 ΖΩΝΤΕΣ ΔΟΤΕΣ ΑΠΟΒΙΩΣ. ΔΟΤΕΣ 51 ΠΤΩΜΑΤΙΚΟΙ ΔΟΤΕΣ 102 ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙ Σ 151 Εικόνα 2 Από τις αρχές του 2017 έως και τον Οκτώβριο του 2017, που συλλέγονταν τα στοιχεία της διπλωματικής, είχαν πραγματοποιηθεί στη χώρα μας 153 μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων, έναντι 151 που διενεργήθηκαν συνολικά το 2016 και 126 του Από το σύνολο των μεταμοσχεύσεων που έγιναν μέχρι και τον Οκτώβριο του 2017, οι 106 ήταν από πτωματικούς δότες. Με βάση τα έως τώρα δεδομένα, το 2017 στην Ελλάδα αντιστοιχούν μόλις 4,5 δότες ανά εκατ. πληθυσμού, όταν ο μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι 18 δότες ανά εκατ. 30

31 ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΣΥΜΠΑΓΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ,4% ,5% ,1% ,2% ,5% ,5% ,6% % Στον παρακάτω πίνακα 2, παρατηρούμε ότι για το έτος 2008, η δωρεά οργάνων εκτινάχθηκε στους 8,9 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, λόγω της εκπληκτικής χειρονομίας του Αυστραλού πατέρα να δωρίσει τα όργανα του κακοποιημένου παιδιού του. Βεβαίως πρόκειται για μεμονωμένο γεγονός και ασυγκρίτως μεγαλύτερη σημασία έχει η επί καθημερινής βάσεως προσέγγιση των συγγενών του δότη, ώστε να χορηγούν την απαραίτητη συγκατάθεση για την λήψη των οργάνων (πηγή eom.gr). Η ελληνική πορεία των μεταμοσχεύσεων την τελευταία δεκαετία θυμίζει ακορντεόν σε πολύ χαμηλές νότες: από τους 8,9 δότες ανά εκατ. πληθυσμού το 2008 επίδοση ρεκόρ για τα ελληνικά δεδομένα στους 4,1 το 2010, τους 7,2 το 2011 και τους μόλις 3,5 δότες ανά εκατ. πληθυσμού το

32 Πίνακας 2 Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων για το 2016, οι Λίστες Αναμονής για Μεταμόσχευση από Αποβιώσαντα Δότη υπάρχουν μόνο για τα εξής συμπαγή όργανα: Νεφρό, Ήπαρ, Καρδιά. Αυτή τη χρονική περίοδο υπάρχουν: 157 ασθενείς εν αναμονή ηπατικού μοσχεύματος, 34 ασθενείς εν αναμονή καρδιακού μοσχεύματος και ασθενείς εν αναμονή νεφρικού μοσχεύματος. 2.2 Μεταφορά στο εξωτερικό Από τα επίσημα στοιχεία του ΕΟΜ για τις μετακινήσεις ασθενών για μεταμόσχευση στο εξωτερικό, για το έτος 2016, συνολικά 54 ασθενείς έλαβαν έγκριση μετάβασης στο εξωτερικό για να υποβληθούν σε μεταμόσχευση. Οι ασθενείς αυτοί αιτήθηκαν την μετάβασή τους στο εξωτερικό προκειμένου να υποβληθούν σε μεταμόσχευση των εξής οργάνων: νεφρό, λεπτό έντερο, ήπαρ, πνεύμονες, καρδιά. Πιο αναλυτικά 1 ασθενής πήρε έγκριση μετάβασης στο εξωτερικό για να υποβληθεί σε διπλή μεταμόσχευση καρδιάς - πνευμόνων, 2 ασθενείς για μεταμόσχευση λεπτού εντέρου, 16 ασθενείς για μεταμόσχευση ήπατος, 4 ασθενείς για μεταμόσχευση καρδιάς, 18 ασθενείς για μεταμόσχευση νεφρού και 13 ασθενείς για μεταμόσχευση πνευμόνων. Για τις Μεταμοσχεύσεις Πνευμόνων ο ΕΟΜ έχει Διακρατική Συνεργασία με την Eurotransplant και συγκεκριμένα, υπάρχει συμφωνία μεταξύ του ΓΝΑ "Σισμανόγλειο" με νοσοκομείο της Βιέννης. Όμως οι χώρες αυτές έχουν καταστήσει σαφές ότι υποστηρίζουν το μεταμοσχευτικό πρόγραμμα του ΕΟΜ, μέχρι αυτός να αποκτήσει την απαραίτητη αυτάρκεια σε όργανα και μεταμοσχευτικές δομές. Και ο λόγος είναι ότι 32

33 καμία χώρα δεν έχει περίσσευμα οργάνων, έτσι ώστε να το παρέχει σε πολίτες άλλων χωρών, ενώ η εξασφάλιση σχετικής αυτάρκειας, μέσω ενός λειτουργικού και σωστά δομημένου συστήματος δωρεάς και μεταμοσχεύσεων οργάνων, είναι υποχρέωση της κάθε χώρας. 2.3 Κόστος μεταμόσχευσης στο εξωτερικό Το κόστος μεταμόσχευσης ενός ασθενούς στο εξωτερικό εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι το Μεταμοσχευτικό Κέντρο στο οποίο ο ασθενής θα μεταμοσχευθεί, το είδος της μεταμόσχευσης στην οποία θα υποβληθεί, οι ημέρες νοσηλείας κ.λπ. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να αναφέρουμε ότι το κόστος μεταμόσχευσης κυμαίνεται από ευρώ. Το κόστος αυτό αφορά μεταμοσχεύσεις που δεν παρουσιάζουν επιπλοκές και με την προβλεπόμενη και όχι παρατεταμένη παραμονή του υποψηφίου στο εξωτερικό. 2.4 Το κόστος της μεταμόσχευσης στην Ελλάδα Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η αιμοκάθαρση ενός νεφροπαθούς κοστίζει στο Ασφαλιστικό Ταμείο περίπου ευρώ ετησίως. Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα έχουμε γύρω στους ασθενείς σε αιμοκάθαρση. Σύμφωνα με τον ΕΟΜ, από τους υπολογισμούς που έχουν γίνει, αν αντί για 100 μεταμοσχεύσεις νεφρού το χρόνο, γίνονταν πάνω από 300, με δεδομένο πάντα ότι θα ήταν δυνατή η αξιοποίηση των οργάνων περισσότερων από 150 δοτών το χρόνο (δυνητικοί εγκεφαλικά νεκροί δότες υπάρχουν, όμως δεν εντοπίζονται έγκαιρα στα νοσοκομεία και δεν προσεγγίζεται η οικογένεια τους από τους ιατρούς), αυτό σημαίνει ότι άμεσα μέσα σε ένα χρόνο θα εξοικονομούσε το κράτος περίπου ευρώ, μόνο από τις μεταμοσχεύσεις νεφρού, μέρος των οποίων θα μπορούσε να επενδυθεί στο Σύστημα Μεταμοσχεύσεων. Παγκοσμίως οι μεταμοσχεύσεις θεωρούνται μια σημαντικά "cost effective" και υπερανταποδοτική οικονομικά θεραπευτική πρακτική, γι' αυτό έσπευσαν να 33

34 επενδύσουν στα συστήματα μεταμοσχεύσεων (=επάρκεια ΜΕΘ, εκπαίδευση και εξειδίκευση εντατικολόγων στις διαδικασίες δωρεάς, επάρκεια Μονάδων Μεταμοσχεύσεων ανά όργανο, ισχυρές αρμόδιες αρχές - ΕΟΜ - για τον έλεγχο των διαδικασιών). Στη χώρα μας έχουμε σε λειτουργία μία Μονάδα Μεταμόσχευσης Καρδιάς στο Ωνάσειο Καρδιολογικό Κέντρο, πέντε Μονάδες Μεταμόσχευσης Νεφρού στο Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Λαϊκό», στο Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ευαγγελισμός», στο Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Ιπποκράτειο», στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ρίου Πατρών στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων και μία Μονάδα Μεταμόσχευσης Ήπατος στο Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης Ιπποκράτειο. Μάλιστα το Λαϊκό Νοσοκομείο σύντομα αναμένεται να αναλάβει και μεταμοσχεύσεις ήπατος. Το ΓΝΘ «Γ. Παπανικολάου», το οποίο διαθέτει την υποδομή για τη λειτουργία του ως μεταμοσχευτικού κέντρου πνευμόνων, παραμένει ανενεργό καθώς δεν έχει στελεχωθεί με επιστημονικό προσωπικό! Ο ΕΟΜ έχει συνάψει δύο διακρατικές συμφωνίες με την Ιταλία για τις παιδιατρικές μεταμοσχεύσεις ήπατος και καρδιάς, τις επείγουσες μεταμοσχεύσεις ήπατος και τις ζώσες μεταμοσχεύσεις ήπατος που δεν διενεργούνται στην Ελλάδα καθώς και με την Αυστρία για τις μεταμοσχεύσεις πνευμόνων. Πάντως οι μεταμοσχεύσεις που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα διακρίνονται για τα υψηλά ποσοστά επιτυχίας τους. Και αυτό παρά και πέρα από όλες τις αντιξοότητες και την υποχρηματοδότηση. Στην εικόνα 3 απεικονίζονται ενδεικτικά οι δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού για το 2016 σε διάφορες χώρες, με μεγαλύτερο ποσοστό δοτών, στην Ισπανία και την Κροατία, αγγίζοντας το 35%, ενώ μόλις το 3% κατέχει η Γερμανία. 34

35 ΠΟΛΩΝΙΑ 15,5 5% ΔΟΤΕΣ ΑΝΑ ΕΚΑΤΟΜ. ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ (2016) ΕΛΒΕΤΙΑ 14,3 5% ΓΕΡΜΑΝΙΑ 10,4 3% ΡΩΣΙΑ 3,3 1% ΙΣΠΑΝΙΑ 35,7 12% ΑΓΓΛΙΑ 16,5 6% ΟΛΛΑΝΔΙΑ 16,8 6% ΚΡΟΑΤΙΑ 35,1 12% ΚΥΠΡΟΣ 17 6% ΤΟΥΡΚΙΑ 32,4 11% ΣΟΥΗΔΙΑ 19,6 7% ΙΤΑΛΙΑ 22,7 8% ΓΑΛΛΙΑ 25,3 9% ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 27,3 9% Εικόνα 3 Επιπροσθέτως, στις εικόνες 4-13 απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού στις εκάστοτε χώρες για τα έτη Slovenia 7% All ET 13% 2007 Austria 18% Netherlands 13% Belgium 19% Luxembourg 11% Germany 13% Croatia 6% Στην εικόνα 4 απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού στις εκάστοτε χώρες για το έτος 2007,με το Βέλγιο να υπερτερεί σε ποσοστό 19%. 35

36 Slovenia 12% All ET 13% 2008 Austria 16% Netherlands 10% Belgium 19% Luxembourg 3% Germany 12% Croatia 15% Στην εικόνα 5 απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού στις εκάστοτε χώρες για το έτος 2008,με το Βέλγιο να συνεχίζει να υπερτερεί σε ποσοστό 19%. Slovenia 9% All ET 13% 2009 Austria 19% Netherlands 11% Luxembourg 2% Belgium 18% Germany 12% Croatia 16% Στην εικόνα 6 απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού στις εκάστοτε χώρες για το έτος 2009,με την Αυστρία να υπερτερεί σε ποσοστό 19%. 36

37 All ET 12% 2010 Austria 17% Slovenia 12% Netherlands 10% Belgium 15% Germany 12% Croatia 22% Στην εικόνα 7 απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού στις εκάστοτε χώρες για το έτος 2010,με την Κροατία να υπερτερεί σε ποσοστό 22%. Slovenia 9% All ET 12% 2011 Austria 18% Netherlands 11% Belgium 18% Germany 10% Croatia 22% Στην εικόνα 8 απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού στις εκάστοτε χώρες για το έτος 2011,με την Κροατία να συνεχίζει να υπερτερεί σε ποσοστό 22%. 37

38 2012 Slovenia 12% All ET 10% Austria 17% Netherlands 12% Belgium 18% Hungary 1% Germany 9% Croatia 21% Στην εικόνα 9 απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού στις εκάστοτε χώρες για το έτος 2012,με την Κροατία να συνεχίζει να υπερτερεί για τρίτη συνεχόμενη χρονιά σε ποσοστό 21%. Slovenia 12% All ET 10% 2013 Austria 17% Netherlands 11% Belgium 16% Hungary 6% Germany 8% Croatia 20% Στην εικόνα 10 απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού στις εκάστοτε χώρες για το έτος 2013,με την Κροατία να συνεχίζει να υπερτερεί σε ποσοστό 20%. 38

39 2014 Slovenia 10% All ET 10% Austria 17% Belgium 14% Netherlands 11% Hungary 14% Germany 7% Croatia 17% Στην εικόνα 11 απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού στις εκάστοτε χώρες για το έτος 2014,με την Κροατία και την Αυστρία να υπερτερούν σε ποσοστό 17%. Slovenia 12% All ET 10% 2015 Austria 16% Belgium 16% Netherlands 10% Hungary 11% Germany 7% Croatia 18% Στην εικόνα 12 απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού στις εκάστοτε χώρες για το έτος 2015,με την Κροατία να υπερτερεί σε ποσοστό 18%. 39

40 Slovenia 9% All ET 10% 2016 Austria 17% Netherlands 10% Belgium 16% Hungary 13% Germany 7% Croatia 18% Στην εικόνα 13 απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού από πτωματικούς δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού στις εκάστοτε χώρες για το έτος 2016,με την Κροατία να υπερτερεί σε ποσοστό 18%. Στις εικόνες απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις νεφρού ανά εκατομμύριο πληθυσμού ανά έτος και τύπο δωρητή σε διάφορες χώρες. KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN AUSTRIA BY DECEASED ,5% ,1% ,5% ,4% ,4% ,1% ,1% ,6% ,8% ,8% Στην εικόνα 14 ο μεγαλύτερος αριθμός πτωματικών δοτών στην Αυστρία σε ποσοστό 42,8%, ήταν τα έτη 2011 και

41 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN AUSTRIA BY LIVING ,7% ,5% ,2% ,0% ,3% ,3% ,6% ,0% ,5% ,5% Στην εικόνα 15, ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων δοτών στην Αυστρία σε ποσοστό 8,6%, ήταν το έτος KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN AUSTRIA TOTAL ,7% ,8% ,0% ,3% ,7% ,4% ,7% ,6% ,3% ,4% Στην εικόνα 16, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών (ζώντων και πτωματικών) στην Αυστρία σε ποσοστό 51,7%, ήταν το έτος

42 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN BELGIUM BY LIVING ,1% ,9% ,0% ,2% ,6% ,0% ,5% ,6% ,1% ,6% Στην εικόνα 17 ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων δοτών στο Βέλγιο σε ποσοστό 6%, ήταν το έτος KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN BELGIUM BY DECEASED ,0% ,4% ,9% ,4% ,0% ,8% ,2% ,3% ,3% ,1% Στην εικόνα 18, ο μεγαλύτερος αριθμός πτωματικών δοτών στο Βέλγιο σε ποσοστό 43,3%, ήταν το έτος

43 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN BELGIUM TOTAL ,0% ,4% ,0% ,7% ,0% ,4% ,8% ,8% ,4% ,7% Στην εικόνα 19, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών (ζώντων και πτωματικών ) ήταν στο Βέλγιο σε ποσοστό 48,4%, το έτος KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN CROATIA BY DECEASED ,2% ,7% ,9% ,6% ,2% ,6% ,1% ,1% ,1% ,7% Στην εικόνα 19, ο μεγαλύτερος αριθμός πτωματικών δοτών στην Κροατία σε ποσοστό 53,1%, ήταν το έτος

44 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN CROATIA BY LIVING ,6% ,2% ,1% ,0% ,1% ,7% ,7% ,2% ,6% Στην εικόνα 20, ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων δοτών στην Κροατία σε ποσοστό 4,6%, ήταν το έτος KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN CROATIA TOTAL ,3% ,9% ,6% ,4% ,3% ,2% ,7% ,8% ,2% ,8% Στην εικόνα 21, το μεγαλύτερο ποσοστό ζώντων και πτωματικών δοτών στην Κροατία σε ποσοστό 56,7%, ήταν το έτος

45 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN GERMANY BY DECEASED ,7% ,1% ,2% ,4% ,6% ,2% ,5% ,7% ,1% ,8% Στην εικόνα 22, ο μεγαλύτερος αριθμός θανόντων δοτών στην Γερμανία σε ποσοστό 28,4%, ήταν το έτος KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN GERMANY BY LIVING ,7% ,9% ,3% ,9% ,9% ,3% ,0% ,1% ,5% ,7% Στην εικόνα 23, ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων δοτών στην Γερμανία σε ποσοστό 9,7%, ήταν το έτος

46 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN GERMANY TOTAL ,3% ,0% ,5% ,3% ,5% ,2% ,8% ,2% ,9% ,9% Στην εικόνα 24, ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων και πτωματικών δοτών στην Γερμανία σε ποσοστό 35,9%, ήταν το έτος KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN HUNGARY BY DECEASED ,2% ,2% ,4% ,5% ,7% Στην εικόνα 25, ο μεγαλύτερος αριθμός πτωματικών δοτών στην Ουγγαρίασε ποσοστό 35,9%, ήταν το έτος

47 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN HUNGARY BY LIVING ,5% ,9% ,7% ,1% Στην εικόνα 26, ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων δοτών στην Ουγγαρίασε ποσοστό 4,7%, ήταν το έτος KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN HUNGARY TOTAL ,7% ,2% ,4% ,2% ,8% Στην εικόνα 27, ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων και πτωματικών δοτών στην Ουγγαρία σε ποσοστό 39,2%, ήταν το έτος

48 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN LUXEMBOURG BY DECEASED AND TOTAL ,1% ,2% ,2% Στην εικόνα 28, ο μεγαλύτερος αριθμός πτωματικών δοτών στο Λουξεμβούργο σε ποσοστό 25,2%, ήταν το έτος KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN NETHERLANDS BY DECEASED ,1% ,4% ,8% ,5% ,1% ,9% ,9% ,8% ,5% ,2% Στην εικόνα 29 ο μεγαλύτερος αριθμός πτωματικών δοτών στην Ολλανδία σε ποσοστό 28,5%, ήταν το έτος

49 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN NETHERLANDS BY LIVING ,4% ,3% ,0% ,2% ,3% ,7% ,5% ,0% ,4% ,0% Στην εικόνα 30, ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων δοτών στην Ολλανδία σε ποσοστό 33,3%, ήταν το έτος KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN NETHERLANDS TOTAL ,2% ,4% ,4% ,6% ,4% ,7% ,3% ,9% ,4% ,6% Στην εικόνα 31, ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων και πτωματικών δοτών στην Ολλανδία σε ποσοστό 59,7%, ήταν το έτος

50 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN SLOVENIA BY DECEASED ,0% ,3% ,9% ,7% ,2% ,7% ,8% ,1% ,4% ,2% Στην εικόνα 32 ο μεγαλύτερος αριθμός πτωματικών δοτών στην Σλοβενία σε ποσοστό 31%, ήταν το έτος KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN SLOVENIA BY LIVING ,5% ,0% ,5% Στην εικόνα 33, ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων δοτών στην Σλοβενία σε ποσοστό 1%, ήταν το έτος

51 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN SLOVENIA TOTAL ,0% ,3% ,4% ,7% ,6% ,7% ,8% ,1% ,4% ,2% Στην εικόνα 34, ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων και πτωματικών δοτών στην Σλοβενία σε ποσοστό 31%, ήταν το έτος KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN EUROTRANSPLANT BY DECEASED ,2% ,7% ,5% ,0% ,1% ,6% ,9% ,9% ,8% ,9% Στην εικόνα 35, ο μεγαλύτερος αριθμός πτωματικών δοτών στην Ευρώπη σε ποσοστό 29,9%, ήταν το έτος 2010 και ο μικρότερος αριθμός πτωματικών ήταν το 2013 σε ποσοστό 23,9%. 51

52 KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN EUROTRANSPLANT BY LIVING ,9% ,9% ,3% ,8% ,2% ,1% ,5% ,2% ,4% ,8% Στην εικόνα 36, ο μεγαλύτερος αριθμός ζώντων δοτών στην Ευρώπη σε ποσοστό 10,8%, ήταν το έτος 2011 και ο μικρότερος αριθμός ζώντων δοτών το 2007 σε ποσοστό 8,3%. KIDNEY TRANSPLANTS PER MILLION POPULATION PER YEAR IN EUROTRANSPLANT TOTAL ,4% ,1% ,0% ,8% ,2% ,8% ,4% ,1% ,2% ,6% Στην εικόνα 37, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών στην Ευρώπη σε ποσοστό 40,1%, ήταν το έτος

53 Στις εικόνες απεικονίζονται οι ολικές (από όλους τους τύπους δοτών) μεταμοσχεύσεις νεφρού ανά εκατομμύριο πληθυσμού ανά χώρα για κάθε έτος από το 2007 έως και το 2016 ξεχωριστά. Slovenia 6% All ET 14% 2007 Austria 18% Netherlands 18% Belgium 17% Luxembourg 9% Germany 13% Croatia 5% Στην εικόνα 38, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών στην Ευρώπη για το έτος 2007, σε ποσοστό 18%, το είχαν η Ολλανδία και η Αυστρία. Slovenia 9% All ET 14% 2008 Austria 16% Belgium 17% Netherlands 17% Luxembourg 2% Germany 12% Croatia 13% Στην εικόνα 39, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών στην Ευρώπη για το έτος 2008, σε ποσοστό 17%, το είχαν η Ολλανδία και το Βέλγιο. 53

54 Slovenia 8% All ET 13% 2009 Austria 18% Netherlands 18% Belgium 16% Luxembourg 1% Germany 12% Croatia 14% Στην εικόνα 40 ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών στην Ευρώπη για το έτος 2009, σε ποσοστό 18%, το είχε η Αυστρία. Slovenia 10% All ET 13% 2010 Austria 16% Belgium 14% Netherlands 17% Germany 12% Croatia 18% Στην εικόνα 41, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών στην Ευρώπη για το έτος 2010, σε ποσοστό 18%, το είχε η Κροατία. 54

55 2011 Slovenia 8% All ET 13% Austria 16% Belgium 16% Netherlands 17% Germany 12% Croatia 18% Στην εικόνα 42, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών στην Ευρώπη για το έτος 2011, σε ποσοστό 18%, το είχε η Κροατία Slovenia 10% All ET 12% Austria 16% Belgium 16% Netherlands 19% Hungary 0% Germany 10% Croatia 17% Στην εικόνα 43, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών στην Ευρώπη για το έτος 2012, σε ποσοστό 17%, το είχε η Κροατία. 55

56 2013 Slovenia 9% All ET 11% Austria 16% Belgium 15% Netherlands 18% Hungary 6% Germany 9% Croatia 16% Στην εικόνα 44, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών στην Ευρώπη για το έτος 2013, σε ποσοστό 18%, το είχε η Ολλανδία. Slovenia 8% All ET 11% 2014 Austria 16% Belgium 13% Netherlands 18% Hungary 12% Germany 8% Croatia 14% Στην εικόνα 45, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών στην Ευρώπη για το έτος 2014, σε ποσοστό 18%, το είχε η Ολλανδία. 56

57 Slovenia 9% All ET 11% 2015 Austria 15% Belgium 14% Netherlands 18% Hungary 10% Germany 8% Croatia 15% Στην εικόνα 46, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών στην Ευρώπη για το έτος 2015, σε ποσοστό 18%, το είχε η Ολλανδία. Slovenia 7% All ET 11% 2016 Austria 16% Belgium 15% Netherlands 18% Hungary 11% Germany 8% Croatia 14% Στην εικόνα 47, ο μεγαλύτερος αριθμός δοτών στην Ευρώπη για το έτος 2016, σε ποσοστό 18%, το είχε η Ολλανδία. 57

58 Στις εικόνες 48-56, απεικονίζεται η ενεργός λίστα αναμονής νεφρού ανά χώρα και έτος για το χρονικό διάστημα ACTIVE KIDNEY WAITING LIST IN AUSTRIA Στην εικόνα 48, ο μεγαλύτερος άριθμός αναμονής λίστας στην Αυστρία ήταν το έτος 2008, 883 άτομα. ACTIVE KIDNEY WAITING LIST IN BELGIUM Στην εικόνα 49, ο μεγαλύτερος αριθμός αναμονής λίστας στο Βέλγιο ήταν το έτος 2010, με 914 άτομα. 58

59 ACTIVE KIDNEY WAITING LIST IN CROATIA , , Στην εικόνα 50, ο μεγαλύτερος αριθμός αναμονής λίστας στην Κροατία ήταν το έτος 2007, με 378 άτομα. ACTIVE KIDNEY WAITING LIST IN GERMANY Στην εικόνα 51, ο μεγαλύτερος αριθμός αναμονής λίστας στην Γερμανία ήταν το έτος 2007, 8207 άτομα. 59

60 ACTIVE KIDNEY WAITING LIST IN HUNGARY Στην εικόνα 52, ο μεγαλύτερος αριθμός αναμονής λίστας στην Ουγγαρία ήταν το έτος άτομα. ACTIVE KIDNEY WAITING LIST IN LUXEMBOURG 2008, , 10 Στην εικόνα 53, ο μεγαλύτερος αριθμός αναμονής λίστας στο Λουξεμβούργο ήταν τα έτη 2007 και 2008 από 10 άτομα. 60

61 ACTIVE KIDNEY WAITING LIST IN NETHERLANDS Στην εικόνα 54, ο μεγαλύτερος αριθμός αναμονής λίστας στην Ολλανδία ήταν το έτος άτομα. ACTIVE KIDNEY WAITING LIST IN SLOVENIA Στην εικόνα 55, ο μεγαλύτερος αριθμός αναμονής λίστας στην Σλοβενία ήταν το έτος άτομα. 61

62 ACTIVE KIDNEY WAITING LIST TOTAL PATIENTS Στην εικόνα 56, ο μεγαλύτερος αριθμός αναμονής λίστας στην Ευρώπη ήταν το έτος 2007, άτομα και η μικρότερη λίστα αναμονής το 2012 με άτομα. Στις εικόνες απεικονίζεται η ενεργός λίστα αναμονής νεφρού ανά έτος και χώρα για το χρονικό διάστημα παρατηρώντας ότι την μεγαλύτερη λίστα αναμονής στην Ευρώπη την έχει η Γερμανία σε ποσοστό 73% 2007 Germany 73% Croatia 3% Belgium 7% Austria 8% Slovenia 1% Netherlands 8% Luxembourg 0% Εικόνα 57, 62

63 2008 Germany 72% Croatia 3% Belgium 7% Austria 8% Slovenia 1% Luxembourg 0% Netherlands 9% εικόνα 58, 2009 Germany 73% Croatia 3% Belgium 8% Austria 8% Netherlands Slovenia 8% 0% Εικόνα 59, 2010 Germany 73% Croatia 2% Belgium 8% Austria 8% Netherlands 8% Slovenia 1% Εικόνα 60, 63

64 64 εικόνα 61, εικόνα 62, εικόνα 63, Austria 7% Belgium 8% Croatia 2% Germany 74% Netherlands 8% Slovenia 1% 2011 Austria 7% Belgium 8% Croatia 1% Germany 75% Hungary 0% Netherlands 8% Slovenia 1% 2012 Austria 7% Belgium 7% Croatia 1% Germany 71% Hungary 7% Netherlands 7% Slovenia 0% 2013

65 65 εικόνα 64, εικόνα 65, εικόνα 66, Austria 6% Belgium 8% Croatia 1% Germany 72% Hungary 6% Netherlands 6% Slovenia 1% 2014 Austria 6% Belgium 8% Croatia 1% Germany 72% Hungary 7% Netherlands 5% Slovenia 1% 2015 Austria 5% Belgium 7% Croatia 2% Germany 72% Hungary 7% Netherlands 6% Slovenia 1% 2016

66 2.5 Περιφέρεια Eurotransplant Ο συνολικός πληθυσμός των οκτώ κρατών μελών του Eurotransplant αριθμεί περίπου 135 εκατομμύρια άτομα. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν νοσοκομεία-δότες και 72 κέντρα μεταμόσχευσης. Στη λίστα αναμονής υπάρχουν ασθενείς που χρειάζονται όργανο δότη. Η Eurotransplant διαθέτει ετησίως περισσότερα από όργανα. Αυστρία Η Αυστρία έχει πάνω από 8 εκατομμύρια κατοίκους. Υπάρχουν 30 νοσοκομεία-δότες και 4 κέντρα μεταμόσχευσης. Οι δότες αναφέρονται σε ένα κέντρο συντονισμού, το οποίο υποστηρίζεται από έναν περιφερειακό συντονιστή μεταμόσχευσης. Οι προμήθειες των χορηγών είναι αποκεντρωμένες με κινητές ομάδες που μετακινούνται στα νοσοκομεία και παρέχουν όλο τον (τεχνικό) εξοπλισμό, τα υγρά συντήρησης και τη συσκευασία που απαιτείται για την ανάκτηση οργάνων. Βέλγιο Το Βέλγιο έχει πάνω από 10,2 εκατομμύρια κατοίκους. Υπάρχουν 88 νοσοκομεία δωρητών και 8 κέντρα μεταμόσχευσης. Τα κέντρα που οργανώνουν τις δωρεές οργάνων είναι επίσης τα κέντρα που κάνουν τις μεταμοσχεύσεις. Ο αριθμός των αποτελεσματικών δωρητών μειώνεται, επειδή οι δωρητές είναι συχνότερα ακατάλληλοι για δωρεά λόγω της ηλικίας και της υγείας. Τα μέσα ενημέρωσης στο Βέλγιο συχνά κάνουν συχνές αναφορές στη δωρεά και τη μεταμόσχευση οργάνων, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα την καλή ενημέρωση του κοινού και το υψηλό ποσοστό δωρεάς οργάνων. Κροατία Η Κροατία έχει πάνω από 4,4 εκατομμύρια κατοίκους. Υπάρχουν 32 νοσοκομεία-δότες και 5 κέντρα μεταμόσχευσης. Οι δότες αναφέρονται στον Εθνικό Συντονιστή Μεταμοσχεύσεων. Αν και τα ποσοστά δωρεάς έχουν ήδη αυξηθεί σημαντικά από το 2004, η Κροατία συνεχίζει να βελτιώνει το σύστημα δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων. 66

67 Η Κροατία διαθέτει δύο τύπους συντονιστών μεταμόσχευσης: τον εθνικό συντονιστή μεταμοσχεύσεων (μαζί με οκτώ συντονιστές μεταμοσχεύσεων που παρευρίσκονται στο γραφείο υπηρεσίας), ο οποίος εργάζεται στο υπουργείο και 32 συντονιστές μεταμοσχεύσεων από τα κέντρα μεταμόσχευσης. Και οι δύο τύποι εντάσσονται στο εθνικό δίκτυο συντονισμού. Γερμανία Η Γερμανία έχει πάνω από 82,4 εκατομμύρια κατοίκους. Υπάρχουν νοσοκομεία δωρητών και 46 κέντρα μεταμόσχευσης. Πολλά μέρη με διαφορετικά καθήκοντα συμμετέχουν στη δωρεά οργάνων. Ο οργανισμός προμήθειας οργάνων (DSO) συνεργάζεται στενά με την αρχή χορήγησης άδειας Eurotransplant και τα κέντρα μεταμόσχευσης. Ουγγαρία Η Ουγγαρία έγινε μέλος της κοινότητας Eurotransplant την 1η Ιουλίου Η Ουγγαρία έχει περίπου 10 εκατομμύρια κατοίκους. Υπάρχουν 5 κέντρα μεταμόσχευσης. Λουξεμβούργο Το Λουξεμβούργο έχει περίπου 0,5 εκατομμύρια κατοίκους. Υπάρχουν 5 νοσοκομεία δωρητών και 1 κέντρο μεταμόσχευσης. Ολλανδία Οι Κάτω Χώρες έχουν πάνω από 16,4 εκατομμύρια κατοίκους. Υπάρχουν 100 νοσοκομεία δωρητών και 10 κέντρα μεταμόσχευσης. Σλοβενία Η Σλοβενία έχει περίπου 2 εκατομμύρια κατοίκους. Υπάρχουν 10 νοσοκομεία δωρητών και 1 κέντρο μεταμόσχευσης. Οι δότες αναφέρονται στο εθνικό κέντρο συντονισμού, το οποίο υποστηρίζεται από έναν περιφερειακό συντονιστή μεταμόσχευσης. Υπάρχουν τρεις τύποι συντονιστών. Οι συντονιστές νοσοκομείων είναι υπεύθυνοι για το οργανωτικό μέρος των διαδικασιών των χορηγών κ.λπ. και για την επαφή με συγγενείς σε περίπτωση πιθανού δωρητή. Οι κεντρικοί συντονιστές απασχολούνται 67

68 στη Slovenija Transplant και εργάζονται στο UKC Ljubljana. Οι κλινικοί συντονιστές διαχειρίζονται τη λίστα αναμονής. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων Ελλάδος Ο ΕΟΜ αποτελεί νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου εποπτευόμενο από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, ιδρύθηκε με τον νόμο 2737/1999 (μεταμοσχεύσεις ανθρωπίνων ιστών και οργάνων) κι έχει νομοθετημένη αρμοδιότητα την χάραξη της στρατηγικής στην Ελλάδα για την ανάπτυξη των μεταμοσχεύσεων. Σκοπός του ΕΟΜ είναι η χάραξη εθνικής πολιτικής στον τομέα των μεταμοσχεύσεων και στην ανάπτυξη μεταμοσχευτικού προγράμματος στην Ελλάδα που θα παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις. Αρμοδιότητες του ΕΟΜ: 1) Εισηγείται το πλαίσιο ποιότητας κι ασφάλειας της αλυσίδας από τη δωρεά έως την μεταμόσχευση οργάνων. 2) Εισηγείται την χορήγηση, την ανανέωση, ή την ανάκληση της προσωρινής ή οριστικής άδειας σε οργανισμούς αφαίρεσης, μονάδες μεταμόσχευσης και τράπεζες ιστών προς μεταμόσχευση. 3) Επιδιώκει με κάθε πρόσφορο τρόπο και κυρίως με την οργάνωση ενημερωτικής εκστρατείας την πληροφόρηση του κοινού για την σημαντικότητα της δωρεάς οργάνων. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ Φορέας του Υπουργείου Υγείας και μοναδικός αρμόδιος για τον έλεγχο, το συντονισμό και τη διαδικασία της δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων. Διαβεβαιώνει ότι εθιμικά και νομικά, η όλη διαδικασία λήψης οργάνων γινόταν, γίνεται και θα γίνεται πάντοτε συναινετικά. Δεν υπάρχει η παραμικρή περίπτωση 68

69 λήψης οργάνων από αποβιώσαντα δότη, χωρίς την ενυπόγραφη συναίνεση των συγγενών του. Μάλιστα, είναι γεγονός, ότι η γνώση των επιθυμιών του εκλιπόντος όσον αφορά τη δωρεά οργάνων, αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα που θα καθορίσει την απόφαση της οικογένειας για τη λήψη των οργάνων του αποβιώσαντος συγγενούς της. Ο ΕΟΜ έχει συγκεκριμένο ρόλο για την έναρξη διαδικασίας της Δωρεάς οργάνων και πιο αναλυτικά: 1) Γίνεται συγκρότηση τριμελούς επιτροπής για την διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου (α τέστ). 2) Πραγματοποιείται άμεση ενημέρωση του ΕΟΜ 3) Συγκροτείται τριμελής επιτροπή εκ νέου, για την διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου (β τέστ). 4) Γίνεται προσέγγιση των συγγενών του θανόντα για συναίνεση στην διαδικασία Δωρεάς των οργάνων του. 5) Στο σημείο αυτό πραγματοποιείται η διαδικασία λήψης των οργάνων. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 1) Μετά την έγκριση για την έναρξη των διαδικασιών, γίνεται επανέλεγχος της εγκυρότητας της διαδικασίας σχετικά με την διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου και την συναίνεση των συγγενών για την δωρεά των οργάνων του θανόντος. 2) Ελέγχει την μεταμοσχευτικότητα των οργάνων βάσει των κλινικών ευρημάτων που κοινοποιήθηκαν από το νοσοκομείο-κέντρο του δότη. 3) Ενημερώνει τα μεταμοσχευτικά κέντρα και τα εργαστήρια ιστοσυμβατότητας. 4) Ακολουθεί βασικές κατευθυντήριες γραμμές όσον αφορά τη συντήρηση των οργάνων του δότη. 5) Καταγράφει τα μέλη του συστήματος που είναι σε ετοιμότητα για την μεταμόσχευση όπως οι συντονιστές, οι χειρουργικές ομάδες, τα χειρουργεία. 6) Συντονίζει την διαδικασία αφαίρεσης των οργάνων βάσει του προγράμματος εφημερίας των Μεταμοσχευτικών Κέντρων. 7) Καθορίζει τις ώρες των χειρουργείων. 8) Προετοιμάζει ένα σχέδιο μεταφοράς της ομάδας αφαίρεσης προς το κέντρο του δότη. 69

70 9) Ανακοινώνει το σχέδιο στους εμπλεκόμενους φορείς (Νοσοκομείο δότη, χειρουργικές ομάδες). ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΧΕΙΡΟΥΡΓΕΙΟΥ 1) Ελέγχει την μεταμοσχευτικότητα των οργάνων μετά από μια in vitro αξιολόγηση. 2) Επιλέγει τους κατάλληλους λήπτες βάση της Εθνικής Λίστας. 3) Ενημερώνει τα Μεταμοσχευτικά Κέντρα για την σειρά της Εθνικής Λίστας. 4) Τελική έκβαση η μεταμόσχευση. 5) Έλεγχος κι αξιολόγηση της όλης διαδικασίας. 3.2 Ο θεσμός του συντονιστή μεταμόσχευσης Η ύπαρξη του θεσμού του Συντονιστή Μεταμοσχεύσεων εμφανίζεται στο τέλος της δεκαετίας του 70 στις ΗΠΑ, με σκοπό την ορθότερη διακίνηση των μοσχευμάτων, καθώς και την αξιοποίησή τους στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό και την ποιοτική βελτίωση της μεταμοσχευτικής διαδικασίας με την καθιέρωση κοινών πρωτοκόλων. Η πρώτη χώρα που εισήγαγε τον θεσμό ήταν η Ολλανδία το 1979 και ακολούθως η Μ. Βρετανία. Σήμερα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περισσότερες από 200 ομάδες Συντονιστών Μεταμόσχευσης σε όλες τις χώρες της Ευρώπης με το μεγαλύτερο ποσοστό περίπου 50% να είναι νοσηλευτές. Το 1979 δημιουργήθηκε η πρώτη ένωση Συντονιστών στις ΗΠΑ (North American Transplant Coordinators Organization NATO) και το 1982 ίδρύθηκε αντίστοιχη ένωση στην Ευρώπη(European Transplant Coordinators Organization ETCO). Οι δραστηριότητες των Συντονιστών Μεταμοσχεύσεων διαφέρουν από χώρα σε χώρα ως προς τα μεταμοσχευτικά προγράμματα παρόλα αυτά, κάποια σημεία τους είναι κοινά όσον αφορά : α) την τήρηση και την διαρκή ενημέρωση της λίστας αναμονής των υποψηφίων ληπτών, β) τον συντονισμό των διαδικασιών εξασφάλισης και αφαίρεσης των οργάνων, γ) οι Συντονιστές είναι τα πρόσωπα τα οποία : i) προσεγγίζουν τους συγγενείς από τους οποίους ζητείται η συγκατάθεση για την αφαίρεση οργάνων, 70

71 ii) ρυθμίζουν τα ζητήματα που ανακύπτουν σε περιπτώσεις αιφνιδίων θανάτων ή ατυχημάτων που χρήζουν ιατρικής πραγματογνωμοσύνης, iii) ελέγχουν εάν παρέχεται η κατάλληλη φροντίδα στο δότη προκειμένου να διατηρηθούν τα όργανα σε καλή κατάσταση, iv) μεριμνούν ώστε να αποστέλλονται ταχέως δείγματα ορών για την εκτέλεση των αναγκαίων εργαστηριακών εξετάσεων, v) επικοινωνούν με τα εργαστήρια ιστοσυμβατότητας για την έγκαιρη τυποποίηση του δότη, vi) ενημερώνουν τα Μεταμοσχευτικά Κέντρα και ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με την ύπαρξη κατάλληλων ληπτών για τα προσφερόμενα όργανα, vii) συμμετέχουν στην οργάνωση και προετοιμασία του χειρουργείου, viii) οργανώνουν τη μεταφορά οργάνων και ιατρικών ομάδων και ix) αναφέρουν και αποδέχονται μοσχεύματα προς και από τις υπηρεσίες διάθεσης μοσχευμάτων. δ) Εκπαιδευτικές δραστηριότητες : Οι Συντονιστές οργανώνουν συναντήσεις με στόχο την ενημέρωση άλλων επαγγελματιών υγείας (ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό) των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας, των Νευροχειρουργικών Τμημάτων αλλά και άλλων τμημάτων των νοσοκομείων σχετικά με τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων. Όμοιες συναντήσεις οργανώνονται επίσης για την ενημέρωση ομάδων του πληθυσμού σε συνεργασία με κοινωνικούς φορείς. Η διεθνής εμπειρία στηρίζεται στην εφαρμογή του θεσμού του Συντονιστή Μεταμοσχεύσεων, κυρίως στο ισπανικό μοντέλο και συγκεκριμένα: Το 1989 ιδρύθηκε στην Ισπανία ο Εθνικός οργανισμός Μεταμοσχεύσεων με σκοπό τη χάραξη μιας ευέλικτης πολιτικής στον τομέα των μεταμοσχεύσεων στη βάση της αποκεντρωτικής διαδικασίας, που αποδείχτηκε ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος για την επίτευξη του στόχου του οργανισμού: πράγματι, μέσα σε μία δεκαετία σημειώθηκε αύξηση 142% των δοτών, πράγμα που σημαίνει ότι οι 14 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού το 1989 έφθασαν στους 33 το Βάση αυτού του μοντέλου ο Οργανισμός περιλαμβάνει τρία επίπεδα, το Εθνικό, το Περιφερειακό και το Τοπικό. Συντονιστές Μεταμοσχεύσεων υπάρχουν και στα τρία επίπεδα, με διαφορετικές αρμοδιότητες. Έτσι, σε Εθνικό Επίπεδο, ο Οργανισμός στελεχώνεται από τον Εθνικό Συντονιστή Μεταμοσχεύσεων, 4 γιατρούς, 7 νοσηλευτές και 6 διοικητικούς υπαλλήλους. Σε αυτό το επίπεδο δεν υφίσταται συντονισμός σε ότι αφορά στους δότες. Ο Οργανισμός 71

72 εποπτεύει απλώς το συντονισμό της μεταμοσχευτικής διαδικασίας, σε τοπικό επίπεδο, τηρεί την Εθνική Λίστα συμπαγών οργάνων, συντάσσει και προωθεί πρωτόκολλα λειτουργίας και συνεργασίας σε κάθε στάδιο της μεταμοσχευτικής διαδικασίας, ενημερώνει και εκπαιδεύει τους επαγγελματίες υγείας καθώς και το κοινό και προωθεί τη διεθνή συνεργασία με έρευνα και αρθρογραφία σχετικά με το αντικείμενο της δραστηριότητάς τους. Σε περιφερειακό επίπεδο, οι δραστηριότητες του συντονισμού είναι ανάλογες προς αυτές του Εθνικού συντονισμού, αλλά σαφώς επικεντρωμένες στην κάθε μία από τις περιφέρειες. Οι Περιφερειακοί Συντονιστές, 17 τον αριθμό, όσες και οι Περιφέρειες της χώρας αποτελούν το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στον Οργανισμό και τα κατά τόπους νοσοκομεία και επαγγελματίες υγείας. Έτσι μεριμνούν ώστε, μόλις προκύπτει ένας δότης όλοι οι εξωνοσοκομειακοί παράγοντες (υπηρεσίες υγείας, αστυνομία, δημοσιογράφοι, εκκλησία κ.ά.) να λειτουργήσουν απρόσκοπτα και συντονισμένα. Τηρούν τις Περιφερειακές Λίστες συμπαγών οργάνων που αποτελούν μέρος της Εθνικής και ελέγχονται από τον Εθνικό Συντονισμό. Οι Περιφερειακοί Συντονιστές συγκαλούν κάθε χρόνο ένα Συμβούλιο όπου ανταλλάσσουν απόψεις, και αναφέρουν τα προβλήματα που ανακύπτουν. Επί της ουσίας, πρόσωπο κλειδί σ όλη τη διαδικασία φαίνεται ότι είναι ο Τοπικός Συντονιστής Μεταμοσχεύσεων, αλλιώς Διαχειριστής Εξεύρεσης Μοσχευμάτων (Transplant Procurement Manager, TPM). Ο Τ.Σ.Μ. είναι ο επαγγελματίας-«κλειδί» για την αύξηση της δωρεάς οργάνων και των μεταμοσχεύσεων. Εργάζεται στην «πηγή» των μοσχευμάτων και από αυτόν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η δυνατότητα αξιοποίησης των εγκεφαλικά νεκρών ασθενών ως δότες οργάνων. Η λειτουργία του θεσμού των Τοπικών Συντονιστών είναι και ο βασικός λόγος της επιτυχίας του «Ισπανικού Μοντέλου», που έφερε την Ισπανία πρώτη σε παγκόσμιο επίπεδο στη Δωρεά Οργάνων. Οι Τ.Σ.Μ. στην Ισπανία απασχολούνται σε ξεχωριστή υπηρεσία του νοσοκομείου, που ονομάζεται Υπηρεσία Εξεύρεσης Μοσχευμάτων, με αρμοδιότητες σχετικές μόνο με την εξεύρεση και την αξιοποίηση των δυνητικών δοτών. Ασχολούνται και συμμετέχουν στην ανάπτυξη προγραμμάτων σχετικών με τη διάδοση της ιδέας της δωρεάς ιστών, οργάνων και μυελού των οστών προς μεταμόσχευση. Περαιτέρω, φροντίζουν για την αναζήτηση, αναγνώριση και τον έλεγχο των δυνητικών 72

73 δοτών προς μεταμόσχευση. Τέλος συμμετέχουν στην ομάδα αφαίρεσης οργάνων κατά τη διαδικασία λήψης τους και βρίσκονται σε μόνιμη επικοινωνία με τις Μ.Ε.Θ. των νοσηλευτικών ιδρυμάτων. 3.3 ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Η ταχεία ανάπτυξη των μεταμοσχεύσεων τα τελευταία χρόνια και ο αυξανόμενος φόβος εμπορευματοποίησης των οργάνων προς μεταμόσχευση, δημιούργησε την ανάγκη να θεσπιστούν κανόνες από το Συμβούλιο της Ευρώπης, με τους οποίους θα δεσμεύονται άτομα και κυβερνήσεις. Οι βασικοί κανόνες που θεωρούνται απαραίτητοι για τη διασφάλιση της Ηθικής όσον αφορά το απόρρητο του δότη, την εμπορευματοποίηση, την διαφάνεια στον κατάλογο της αναμονής και στην κατανομή των μοσχευμάτων αλλά και την υπευθυνότητα τόσο την ιατρική όσο και την κρατική. 1. ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΟΝ ΠΤΩΜΑΤΙΚΟ ΔΟΤΗ 1.1 Η διαπίστωση ότι ο θανών δεν έχει εκφράσει αντίθετη γνώμη όσον αφορά την δωρεά οργάνων μετά θάνατον και διερεύνηση των επιθυμιών που είχε εκφράσει όσο βρισκόταν εν ζωή. 1.2 Σεβασμός και αποκατάσταση του σώματος του νεκρού. 1.3 Όταν υπάρχουν άτομα με ειδικές ανάγκες ή παιδιά πρέπει να υπάρχει υπογραφή από την οικογένεια ή τον νομικό εκπρόσωπο. 1.4 Η προσέγγιση στην οικογένεια ή στον πλησιέστερο συγγενή του δότη πρέπει να γίνεται από άτομο ειδικά εκπαιδευμένο κι έμπειρο που είναι εξουσιοδοτημένο από την επιτροπή Ηθικής. 1.5 Διαδικασία διαπίστωσης Εγκεφαλικού Θανάτου σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο του κάθε κράτους. 1.6 Λεπτομερή καταγραφή των ληφθέντων ιστών κι οργάνων. 2. ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΟΥΣ ΖΩΝΤΕΣ ΔΟΤΕΣ 2.1 Ελεύθερη έκφραση της συγκατάθεσης μετά από πλήρη ενημέρωση για τους πιθανούς κινδύνους κι επακόλουθα που συνεπάγεται η συγκατάθεσή του. 73

74 2.2 Μια ανεξάρτητη και με εκπροσώπηση από πολλούς κοινωνικούς και επαγγελματικούς φορείς «Επιτροπή Ηθικής», θα πρέπει να εκτιμά: α) την ψυχολογική εξάρτηση μεταξύ λήπτη και δότη β) εάν υπάρχουν ή όχι ψυχολογικοί λόγοι για άρνηση παροχής οργάνων υπό την έννοια ότι μπορεί να είναι επικίνδυνο είτε για τον δότη είτε για τον λήπτη γ) όταν είναι εμφανές ότι το μόσχευμα δεν είναι αντικείμενο εμπορευματοποίησης. 2.3 Δεν πρέπει να αφαιρείται όργανο από το σώμα ανήλικου δότη με σκοπό την μεταμόσχευση, εκτός από μυελό των οστών και αναγεννώμενους ιστούς. 3. ΑΠΟΡΡΗΤΟ Σε περίπτωση πτωματικού δότη πρέπει να τηρείται η ανωνυμία τόσο του δότη όσο και του λήπτη, ενώ δεν απαγορεύονται οι πληροφορίες, τηρώντας την ανωνυμία όσον αφορά την επιτυχία της μεταμόσχευσης στην οικογένεια του δότη. 4. ΜΗ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ 4.1 Το ανθρώπινο σώμα καθώς και τμήματά του δεν πρέπει να είναι αντικείμενο εμπορικών συναλλαγών. Κάθε μορφή αμοιβής, ανταλλάγματος ή κέρδους πρέπει να απαγορεύονται. 4.2 Αγγελία για την ανάγκη οργάνου από ασθενή θα πρέπει να απαγορεύεται, καθώς και η προσφορά οργάνου ή ιστών. 4.3 Ιατρός και οποιοσδήποτε επαγγελματίας υγείας απαγορεύεται να εμπλέκεται σε επέμβαση μεταμόσχευσης οργάνου, εάν υπάρχει υπόνοια ότι το όργανο ή ο ιστός είναι αντικείμενο εμπορικής συναλλαγής. 4.4 Κάθε άτομο ή οργανισμός που εμπλέκεται σε επέμβαση μεταμόσχευσης οργάνου θα πρέπει να απαγορεύεται να λαμβάνει αμοιβή μεγαλύτερη από αυτή που δικαιολογείται από το ίδρυμα στο οποίο εκτελείται, σε σύγκριση με παρόμοιες χειρουργικές πράξεις αναγνωρισμένες από το επαγγελματικό σώμα. 4.5 Σε περίπτωση ιστού, κάθε τιμή που πληρώνεται με σκοπό την συντήρηση, τον έλεγχο της ποιότητας και κατάλληλη προετοιμασία προ της χορηγήσεως θα πρέπει να υπολογίζονται σε μη κερδοσκοπική βάση. 74

75 5. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΑΝΑΜΟΝΗΣ Οι ενδείξεις για μεταμόσχευση θα πρέπει να τίθεται από την Ιατρική Επιτροπή, η οποία θα επιδεικνύει πλήρη σεβασμό σε θεσμοθετημένα ιατρικά κριτήρια και ο ασθενής θα πρέπει να καταγράφεται σε Εθνικό κατάλογο αναμονής προ της μεταμόσχευσης. 6. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Οι κανόνες για την προτεραιότητα διάθεσης ιστών κι οργάνων θα πρέπει: να συμφωνούν και η διάθεση να γίνεται με την ευθύνη της εθνικής ή τοπικής υπηρεσίας Συντονισμού κατανομής Μοσχευμάτων. 7. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΛΗΨΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Κάθε ιστός κι όργανο που λαμβάνεται και μεταμοσχεύεται, θα πρέπει επισήμως να δηλώνεται σε ημερήσια βάση στο αρμόδιο διοικητικό όργανο. 8. Η ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΕΥΘΥΝΕΤΑΙ ΓΙΑ : Την αναγνώριση κάθε κινδύνου για μετάδοση λοιμώξεως από τον δότη, συμπεριλαμβανομένων και των ορολογικών δοκιμασιών μετά τρεις μήνες σε κάθε λήπτη οργάνου. Με τον τρόπο αυτόν δίνεται η δυνατότητα ανίχνευσης υπάρξεως λοιμώξεως σε ιστούς που κρατήθηκαν στην κατάψυξη ώστε κατά κάποιο τρόπο να αποτελούν την εγγύηση του δότη. 9. ΔΙΑΠΙΣΤΕΥΜΕΝΑ ΚΕΝΤΡΑ Όλα τα κέντρα που εμπλέκονται στην λήψη και μεταμόσχευση οργάνων θα πρέπει επισήμως να είναι διαπιστευμένα για την αυστηρή παρακολούθηση των απαραιτήτων 75

76 παραμέτρων συμπεριλαμβανομένων του ελέγχου της ποιότητας και την εκτίμηση των αποτελεσμάτων. 10. ΔΕΝ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΗ ΜΟΝΙΜΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΗ ΟΤΙ : 10.1 Αυτοί δεν είναι σε κάποιο άλλο Εθνικό κατάλογο αναμονής Επίσημα ενεγράφησαν στον Κατάλογο με την σύμφωνη γνώμη των υπευθύνων αρχών της χώρας από την οποία προέρχονται Με την βεβαιότητα ότι υπάρχει παρακολούθηση από υπεύθυνη Ιατρική Ομάδα της χώρας από την οποία προέρχονται με επαρκή μετεγχειρητική και ανοσοκατασταλτική αγωγή Εάν υπάρχει ανισορροπία στην σχέση αυτή μεταξύ των κρατών, να υπάρξει συμφωνία μεταξύ των κυβερνήσεων ώστε να παρέχεται υποστήριξη υπό την μορφή παροχής τεχνολογικής και ανθρωπιστικής βοήθειας. Β. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Σκοποί και στόχοι Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι αφενός η αναλυτική, περιγραφική καταγραφή, ανά έτος των μεταμοσχεύσεων και απορρίψεων νεφρού από ζώντες και πτωματικούς δότες, καθώς και η συγκέντρωση, ταξινόμηση και επεξεργασία αυτών των στοιχείων 76

77 μέσα από το στατιστικό πακέτο SPSS 24,0 και αφετέρου, η πρώτη καταγραφή της ιστορικής αναδρομής του Νεφρολογικού Κέντρου του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου «Παναγία Βοήθεια», στην πορεία των 20 χρόνων του. Επιμέρους στόχοι είναι η ενημέρωση με στοιχεία, των φορέων υγείας για τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, με σκοπό την ανάδειξη του έργου της Μονάδας Μεταμόσχευσης, του Νοσοκομείου του Ρίου. 4.2 Σημασία της έρευνας Η έρευνα για την καταγραφή των μεταμοσχεύσεων έχει απασχολήσει κατά καιρούς την διεθνή επιστημονική κοινότητα και τελευταία (μερικά χρόνια πριν) και την ελληνική κοινότητα. Σημαντική είναι και η συμβολή του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, που βοήθησε και συνεχίζει να βοηθά προς αυτή την κατεύθυνση. Η προσπάθεια καταγραφής των μεταμοσχεύσεων του Νοσοκομείου του Ρίου, είναι ακόμη σε αρχικό στάδιο, αφού υπήρξε μια υποτυπώδης καταγραφή, που βοήθησε σημαντικά στην εξέλιξη της ερευνάς μου, με την βοήθεια πάντα του Γραφείου Συντονισμού. Στο θέμα δε, της καταγραφής των απορρίψεων δεν υπήρξε καμία καταγραφή. Η προστιθέμενη αξία της συγκεκριμένης έρευνας έγκειται στα εξής σημεία: Τα αποτελέσματα της έρευνας μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάση για την ανάπτυξη κατευθυντηρίων οδηγιών με στόχο την βελτίωση της εξέλιξης του τομέα των μεταμοσχεύσεων. Η έρευνα αυτή, να αποτελέσει θετικό παράδειγμα προσπάθειας καταγραφής μεταμοσχεύσεων και απορρίψεων και για άλλα μεταμοσχευτικά κέντρα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δείγμα έρευνας Στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Ρίου «Παναγία Βοήθεια», από το 1997 που ξεκίνησε η λειτουργία της Μονάδας Μεταμόσχευσης και κάθε χρόνο στο Γραφείο Συντονισμού των Μεταμοσχεύσεων συλλέγονται στοιχεία τα οποία περιγράφουν, όσον 77

78 αφορά τον λήπτη, ονοματεπώνυμο, ηλικία, έτος μεταμόσχευσης, κλινική πορεία και όσον αφορά τον δότη, (παραμένει ανώνυμος), ηλικία δότη, μονάδα δωρητή, αιτία θανάτου. Αυτή ή έκθεση αποτέλεσε την βασική πηγή των στοιχείων μου, όπως επίσης και οι προφορικές συνεντεύξεις συναδέλφων όσον αφορά το ιστορικό του Νεφρολογικού κέντρου, καθώς επίσης και από προσωπική εμπειρία και γνώση καθότι εργάστηκα σε αυτό τον χώρο για 16 χρόνια. Στην έρευνα ο υπό μελέτη πληθυσμός είναι αρχικά οι δότες (ζώντες και θανόντες), καθώς και οι μεταμοσχευμένοι ασθενείς (λήπτες), και η κλινική τους πορεία. 5.2 Μεθοδολογία της έρευνας Η μεθοδολογία σχεδιάστηκε με βάση έναν κεντρικό ερευνητικό στόχο που αφορά μια από τις ομάδες των χρόνιων ασθενών, τους μεταμοσχευμένους ασθενείς. Αποφασίστηκε στα πλαίσια της διπλωματικής εργασίας να μελετηθούν οι μεταμοσχευμένοι που έχουν λάβει μόσχευμα στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Ρίου. Διερευνήθηκε η ξένη βιβλιογραφία τόσο σε επιστημονικές μηχανές αναζήτησης όσο και σε συνεργαζόμενες με το Πανεπιστήμιο Πατρών, ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες και περιοδικά και μελετήθηκε μια σειρά επιστημονικών κειμένων, άρθρων και μελετών που συσχετίζονται με μεταμοσχευμένους ασθενείς. Συγκεντρώθηκε το βιβλιογραφικό υλικό και μετά τη διεξοδική του μελέτη και τη καταγραφή των απόψεων διαφόρων ερευνητών, καταγράφηκαν οι περιορισμοί που πιθανόν να προκύψουν στα πλαίσια της έρευνας, όπως οι πιθανές ελλείψεις στην σωστή και ολική καταγραφή των μεταμοσχεύσεων και απορρίψεων και τυχόν κενά που προκύπτουν, στον τομέα των μεταμοσχευμένων ασθενών. Ωστόσο λαμβάνοντας υπόψιν το αρχικό ερευνητικό ενδιαφέρον, τον σκοπό, και τους στόχους μέσα από μια ολιστική προσέγγιση του ζητήματος αναδείχθηκαν τα δεδομένα. Αρχικά κατατέθηκε το ερευνητικό πρωτόκολλο της έρευνας στην Επιτροπή Βιοηθικής του ΠΠΓΝΠ, προκειμένου να δοθεί η απαραίτητη αδειοδότηση και πράγματι το Επιστημονικό Συμβούλιο του Νοσοκομείου λαμβάνοντας υπόψιν την υπ.αρ.222/ απόφαση της Επιτροπής Έρευνας Ηθικής και Δεοντολογίας, ενέκρινε την πρόσβαση στο αρχείο φακέλων των ασθενών στο Γραφείο Συντονισμού των Μεταμοσχεύσεων του Νεφρολογικού Κέντρου και της Νεφρολογικής Κλινικής. 78

79 Η επόμενη κίνηση ήταν να ξεκινήσει η διαδικασία συλλογής των δεδομένων από το Γραφείο Συντονισμού. Το Γραφείο Συντονισμού παραχώρησε την λίστα καταγραφής των μεταμοσχεύσεων της Μονάδας Μεταμόσχευσης, πάνω στην οποία στηρίχτηκε η έρευνα. Η έρευνα συνεχίστηκε στα Εξωτερικά Ιατρεία των Μεταμοσχευμένων προκειμένου να βρεθεί, μια άκρη όσον αφορά τις απορρίψεις. Αναζητήθηκαν οι μεταμοσχευμένοι ένας προς έναν, προκειμένου να βρεθεί η κλινική τους πορεία μέσα στα χρόνια. Κατά προσέγγιση βρέθηκε ότι κάποιοι είχαν αλλάξει μεταμοσχευτικό κέντρο, οπότε χάθηκε η ιχνηλατησιμότητα της κλινικής τους πορείας, άλλοι απεβίωσαν είτε μετά από απόρριψη, είτε για άλλους λόγους που επίσης κατά προσέγγιση κατεγράφησαν και μετά από πληροφορίες των συναδέλφων Συντονιστών, ενώ άλλοι παραμένουν τακτικοί στο Κέντρο μας, όποτε υπάρχει καθαρή εικόνα. Στην συνέχεια, σε αναζήτηση άλλων μεταμοσχευμένων στην Μονάδα Τεχνητού Νεφρού, οι οποίοι δεν παρακολουθούνται πλέον στα εξωτερικά ιατρεία μεταμόσχευσης, υπήρξαν ικανοποιητικά αποτελέσματα όσον αφορά το θέμα της ένταξης ορισμένων μεταμοσχευμένων πάλι στην αιμοκάθαρση μ αποτέλεσμα να βοηθήσουν στην καταγραφή των χρονίων απορρίψεων. Πρέπει να τονιστεί ότι η καταγραφή αφορούσε ασθενείς που έχουν μεταμοσχευτεί στο ΠΠΓΝΠ και μόνο, ασχέτως του Νεφρολογικού Κέντρου όπου ανήκαν. Όσον αφορά την συλλογή στοιχείων για την καταγραφή του ιστορικού του Νεφρολογικού Κέντρου, η καταγραφή στηρίχτηκε σε προφορικές πληροφορίες από συναδέλφους του Νεφρολογικού Κέντρου, καθώς επίσης και στην ανεύρεση συνταξιούχων συναδέλφων, προκειμένου να συμπληρώσουν επιπλέον στοιχεία. 5.3 Αδυναμίες και προβληματισμοί της έρευνας Όσον αφορά τις απορρίψεις η καταγραφή τους ήταν το πιο δύσκολο μέρος της διπλωματικής μου εργασίας, αφού δεν υπάρχουν στοιχεία καταγραφής τουλάχιστον όσον αφορά τις χρόνιες απορρίψεις και τους θανάτους. Αναζητήθηκαν οι μεταμοσχευμένοι ένας προς έναν, προκειμένου να βρεθεί η πορεία τους, μέσα στα χρόνια. Κατά προσέγγιση βρέθηκαν οι ασθενείς που απεβίωσαν μετά από χρόνια ή απέρριψαν το μόσχευμα και ήταν ασθενείς του Νεφρολογικού Κέντρου, ενώ οι υπόλοιποι που είχαν αλλάξει κέντρο, κατά προσέγγιση πάλι μέσα από πληροφορίες του 79

80 Γραφείου Συντονισμού (δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή), απεβίωσαν ή απέρριψαν το μόσχευμα, χωρίς να γνωρίζουμε τις ακριβείς αιτίες απόρριψης ή θανάτου. Όπως προείπα στην αρχή της διπλωματικής μου εργασίας, η προσπάθεια μου είναι η αρχή μιας πρώτης προσπάθειας καταγραφής, που εύχομαι να συνεχιστεί και να εμπλουτιστεί με επιπλέον πληροφορίες. 5.4 Αποτελέσματα Αρχικά στις εικόνες παρατίθενται οι στατιστικές που αφορούν το Π.Π.Γ.Ν.Π. Αρχικά παρατίθεται το φύλο, η ηλικιακή κατανομή δοτών και ληπτών, καθώς και το σύνολο των μεταμοσχεύσεων ανά έτος και των δοτών ανά ίδρυμα. ΦΥΛΟ ΛΗΠΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΣ 91, 35% ΑΝΔΡΕΣ % Εικόνα 67 ΦΥΛΛΟ ΔΟΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΣ % ΑΝΔΡΕΣ % 80

81 Εικόνα 67 ΗΛΙΚΙΑ ΛΗΠΤΩΝ ΜΙΚΡΟΤΕΡΗ ΗΛΙΚΙΑ 13 ΗΛΙΚΙΑ ΔΟΤΩΝ ΜΙΚΡΟΤΕΡΗ ΗΛΙΚΙΑ 2,5 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΗΛΙΚΙΑ 66 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΗΛΙΚΙΑ 78 Εικόνα 68 81

82 ΣΥΝΟΛΟ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΠΓΝΠ ΑΝΑ ΕΤΟΣ % % % % % % % % % 3% % % % % % % % % % % Εικόνα 69 82

83 ΖΩΣΕΣ ΚΑΙ ΠΤΩΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΣΤΟ Π.Π.Γ.Ν.Π. ΕΤΟΣ ΠΑΤΕ- ΡΑΣ ΜΗΤ- ΕΡΑ ΑΔΕΛ- ΦΟΣ ΑΔΕΛ- ΦΗ ΣΥΖΥ- ΓΟΣ ΠΤΩΜΑ- ΤΙΚΕΣ ΣΥΝ- ΟΛΟ ΣΥΝΟΛΟ Πίνακας 4. Ζώσες και πτωματικές μεταμοσχεύσεις στο Π.Π.Γ.Ν.Π

84 ΖΩΣΕΣ ΚΑΙ ΠΤΩΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΠΠΓΝΠ ΠΑΤΕΡΑΣ 3% ΠΤΩΜΑΤΙΚΕΣ 91% ΜΗΤΕΡΑ 4% ΣΥΖΥΓΟΣ 1% ΑΔΕΛΦΟΣ 1% ΑΔΕΛΦΗ 0% Εικόνα 70. Ζώσες και πτωματικές μεταμοσχεύσεις στο Π.Π.Γ.Ν.Π

85 Στις εικόνες 71και 72 που ακολουθούν, απεικονίζονται το σύνολο των δοτών οργάνων ανά έτος από όλα τα ιδρύματα της χώρας όπου συνέβαλλαν στην πραγματοποίηση των μεταμοσχεύσεων στο Π.Π.Γ.Ν.Π. την χρονική περίοδο ΣΥΝΟΛΟ ΔΟΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΣΤΟ ΠΠΓΝΠ ΑΝΑ ΕΤΟΣ % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % Εικόνα 71. Σύνολο των δοτών οργάνων στο Π.Π.Γ.Ν.Π. ανά έτος

86 Εικόνα 72. Σύνολο των δοτών οργάνων ανά ίδρυμα στην χρονική περίοδο

87 ΑΛΛΑΓΗ ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΝΑ ΕΤΟΣ Στις εικόνες 73-92, απεικονίζονται οι μεταμοσχεύσεις οργάνων ανά μήνα και έτος που έγιναν στο Π.Π.Γ.Ν.Π. από το 1997 έως το ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 1997 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΜΑΙΟΣ 2 ΙΟΥΝΙΟΣ 3 Εικόνα 73 87

88 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 1998 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1 ΜΑΡΤΙΟΣ 1 ΣΕΜΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1 ΜΑΙΟΣ 1 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1 ΙΟΥΝΙΟΣ 1 ΙΟΥΛΙΟΣ 2 Εικόνα 74 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 1999 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΜΑΙΟΣ 3 Εικόνα 75 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2000 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1 ΙΟΥΝΙΟΣ 3 Εικόνα 76 88

89 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2001 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 3 ΙΟΥΛΙΟΣ 1 Εικόνα 77 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2002 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 3 ΜΑΡΤΙΟΣ 3 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 3 ΜΑΙΟΣ 3 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 4 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1 ΙΟΥΛΙΟΣ 3 Εικόνα 78 89

90 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2003 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 4 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 4 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 3 ΜΑΙΟΣ 2 Εικόνα 79 ΜΑΡΤΙΟΣ 4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 3 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2 ΙΟΥΛΙΟΣ 1 ΙΟΥΝΙΟΣ 2 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2004 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 3 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 3 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 3 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 6 ΙΟΥΛΙΟΣ 4 ΜΑΡΤΙΟΣ 3 ΙΟΥΝΙΟΣ 4 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2 Εικόνα 80 90

91 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2005 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2 ΜΑΡΤΙΟΣ 3 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 4 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 5 Εικόνα 81 ΙΟΥΛΙΟΣ 4 ΙΟΥΝΙΟΣ 4 ΜΑΙΟΣ 1 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2006 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1 ΜΑΡΤΙΟΣ 2 ΣΕΜΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 4 ΙΟΥΝΙΟΣ 1 ΙΟΥΛΙΟΣ 3 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 3 Εικόνα 82 91

92 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2007 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2 ΙΟΥΝΙΟΣ 2 Εικόνα 83 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2008 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1 ΜΑΡΤΙΟΣ 1 ΜΑΙΟΣ 3 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΙΟΥΝΙΟΣ 2 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 3 ΙΟΥΛΙΟΣ 2 Εικόνα 84 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2009 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2 IΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2 ΙΟΥΛΙΟΣ 1 ΜΑΙΟΣ 1 ΙΟΥΝΙΟΣ 2 Εικόνα 85 92

93 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2010 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΜΑΙΟΣ 1 Εικόνα 86 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2011 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 3 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 3 ΜΑΡΤΙΟΣ 1 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2 ΙΟΥΝΙΟΣ 1 Εικόνα 87 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2012 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1 Εικόνα 88 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΙΟΥΛΙΟΣ 1 ΙΟΥΝΙΟΣ 1 ΜΑΙΟΣ 2 ΜΑΡΤΙΟΣ 1 93

94 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2013 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1 Εικόνα 89 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1 ΙΟΥΛΙΟΣ 1 ΙΟΥΝΙΟΣ 1 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2014 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ; 1 ΙΟΥΛΙΟΣ 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2 ΙΟΥΝΙΟΣ 1 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2 ΜΑΡΤΙΟΣ 1 Εικόνα 90 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2015 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2 Εικόνα 91 94

95 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ 2016 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1 Εικόνα 92 ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 24 9% ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 22 8% ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 22 9% ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 22 9% ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 14 5% ΜΑΡΤΙΟΣ 20 8% ΣΕΜΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 27 10% ΑΠΡΙΛΙΟΣ 22 9% ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 14 5% ΜΑΙΟΣ 19 7% ΙΟΥΛΙΟΣ 22 9% ΙΟΥΝΙΟΣ 31 12% Εικόνα 94 95

96 Στ ις εικόνες , καταγράφονται οι απορρίψεις και οι θάνατοι ανά έτος. ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 1997 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 1 ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 Εικόνα 95 ΑΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 1998 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 2 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 3 Εικόνα 96 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 1999 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 1 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 Εικόνα 97 ΑΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 96

97 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2000 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 1 Εικόνα 98 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2001 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 1 ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 Εικόνα 99 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 3 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2002 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 3 ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 2 Εικόνα 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 3 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2003 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 5 ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 2 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 5 Εικόνα

98 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2004 ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 3 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 11 ΑΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 Εικόνα 102 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2005 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 4 Εικόνα 103 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 8 ΑΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 2 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2006 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 2 ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 Εικόνα 104 ΑΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 3 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2007 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 2 Εικόνα

99 Εικόνα 106 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2008 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 4 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 3 ΑΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2009 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 3 Εικόνα 107 Σημείωση: Το έτος 2010 δεν υπήρξε καμία απόρριψη ούτε θάνατος ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2011 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 Εικόνα 108 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 4 99

100 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2012 ΑΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 2 ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 Εικόνα 109 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2013 ΑΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 Εικόνα 110 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2014 ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΜΜΕΣΟΣ 1 Εικόνα 111 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2015 ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 Εικόνα

101 ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ 2016 ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 1 Εικόνα 113 ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ, ΘΑΝΑΤΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΕΜΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ 49 19% ΧΡΟΝΙΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ 29 11% ΑΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 10 4% ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ % ΟΞΕΙΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ 12 5% Εικόνα 114 ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΑΝΑ ΑΤΟΜΟ η ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ 31 12% 1η ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ % 3η ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ 4 2% Εικόνα

102 Στις εικόνες που ακολουθούν απεικονίζεται η αιτία θανάτου του εκάστοτε δότη ανά έτος για το χρονικό διάστημα ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 1997 ΖΩΣΑ 3 43% ΚΕΚ 1 14% ΥΠΑΡΑΧΝ. ΑΙΜΟΡ. 1 14% ΑΓΝΩΣΤΟΣ 2 29% Εικόνα 116 ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 1998 ΖΩΣΑ 1 13% ΑΓΝΩΣΤΟΣ 2 25% ΚΕΚ 1 13% ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 3 37% ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΣ 1 12% Εικόνα 117 ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 1999 ΖΩΣΕΣ 2 22% ΥΠΑΡΑΧΝ. ΑΙΜΟΡ. 3 33% ΚΕΚ 3 34% ΑΕΕ 1 11% Εικόνα

103 ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2000 ΖΩΣΕΣ 2 40% ΚΕΚ 1 20% ΕΝΔΟΕΓ. ΑΙΜΟΡ. 2 40% Εικόνα 119 Εικόνα 120 ΒΑΚΤ. ΜΗΝΙΓΓΙΤΙΔΑ 1 13% ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2001 ΖΩΣΑ 2 25% ΚΕΚ 1 13% ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 3 37% ΑΕΕ 1 12% ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2002 ΖΩΣΕΣ 4 18% ΓΛΟΙΟΒΛΑΣΤΩΜΑ 1 5% ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 4, 18% ΚΕΚ 13 59% Εικόνα 121 Εικόνα 122 ΖΩΣΕΣ 3, 10% ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 9, 30% ΡΗΞΗ ΑΝΕΥΡΥΣΜΑΤΟΣ 1 3% ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2003 ΑΕΕ 5, 17% ΚΕΚ 7, 23% ΕΓΚΕΦ. ΟΙΔΗΜΑ 4 14% ΜΗΝΙΓΓΙΩΜΑ 1 3% 103

104 ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ % ΑΕΕ 10 32% ΑΕΑ 5 16% ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2004 ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΑΚΟΠΗ 1 3% ΘΡΟΜΒΩΣΗ 1 3% ΜΗΝΙΓΓΙΤΙΔΑ 2 7% Εικόνα 123 ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2005 ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 2 7% ΚΕΚ 14 45% ΑΕΕ 15 48% Εικόνα 124 ΘΡΟΜΒΩΣΗ 1 6% ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2006 ΑΕΑ 2 11% ΑΕΕ 9, 50% ΚΕΚ 6, 33% Εικόνα 125 ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2007 ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 3 38% ΡΗΞΗ ΑΝΕΥΡΥΣΜΑΤΟΣ 1 13% ΕΓΚΕΦ. ΑΝΟΞΙΑ 1 12% ΑΕΕ 1 12% ΚΕΚ 2 25% 104

105 Εικόνα 126 ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2008 ΑΕΕ 6 33% ΑΝΑΚΟΠΗ 1 6% ΑΕΑ 1 6% ΚΕΚ 9 50% ΦΑΡΜΑΚ. ΔΗΛΗΤΗΡ. 1 5% Εικόνα 127 ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2009 ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 2 25% ΑΕΕ 2 25% ΚΕΚ 4 50% Εικόνα 128 ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2010 ΖΩΣΑ 1 20% ΑΕΕ 2 40% ΚΕΚ 2 40% Εικόνα

106 ΡΗΞΗ ΑΝΕΥΡΥΣΜΑΤΟΣ 1 7% ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 1 7% ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2011 ΥΠΑΡΑΧΝ. ΑΙΜΟΡ. 1 7% ΑΕΕ 5 36% ΚΕΚ 6 43% Εικόνα 130 ΥΠΑΡΑΧΝ. ΑΙΜΟΡ. 2 15% ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2012 ΕΓΚΕΦ. ΟΙΔΗΜΑ 1 8% ΚΕΚ 3 23% ΑΕΕ 1 8% ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 6 46% Εικόνα 131 ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ 1 14% ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2014 ΑΕΑ1 14% ΖΩΣΑ 1 14% ΑΕΕ 2 29% ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 2 29% Εικόνα 132 ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2015 ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 1 50% ΥΠΟΣΚΛ. ΕΜΠΥΗΜΑ 1 50% Εικόνα

107 ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΔΟΤΗ 2016 ΚΕΚ 1 50% ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 1 50% Εικόνα 134 ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΔΟΤΗ ΚΑΤΑ ΤΑ ΕΤΗ ΓΛΟΙΟΒΛΑΣΤΩΜΑ 1 0% ΒΑΚΤΗΡ. ΜΗΝΙΓΓΙΤΙΔΑ 1 0% ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΣ 1 0% ΚΕΚ 90 35% ΖΩΣΕΣ 21 8% ΑΕΑ4 2% ΑΓΝΩΣΤΟΣ 3 1% ΦΑΡΜΑ. ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗ 1 0% ΥΠΟΣΚΛΗΡ. ΕΜΠΥΗΜΑ 1 0% ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ % ΑΕΕ 56 22% ΕΓΚΕΦ. ΑΝΟΞΙΑ 1 0% ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ 1 0% ΘΡΟΜΒΩΣΗ 1 0% ΑΝΑΚΟΠΗ2 1% ΡΗΞΗ ΑΝΕΥΡΥΣΜΑΤΟΣ 3 1% ΥΠΑΡΑΧΝ. ΑΙΜΟΡ. 6 2% ΕΓΚΟΛΕΑΣΜΟΣ 1 0% ΜΗΝΙΓΓΙΩΜΑ 1 0% ΕΓΚΕΦ. ΟΙΔΗΜΑ 5 2% Εικόνα

108 ΟΞΕΙΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ 12 5% ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ, ΘΑΝΑΤΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ ΕΜΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ 49 19% ΑΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ 10 4% ΧΡΟΝΙΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ 29 11% ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ % ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που εκδίδει κάθε χρόνο η Eurotransplant και ο Ε.Ο.Μ. φαίνεται ότι ο αριθμός των πτωματικών δοτών στη χώρα μας σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες είναι απελπιστικά χαμηλός. Συγκεκριμμένα η Κροατία, πολύ φτωχότερη χώρα, έφτασε ένα εκπληκτικό νούμερο δοτών, που είναι στο επίπεδο των 35% αγγίζοντας τον αριθμό των μεταμοσχεύσεων ανά εκατομμύριο πληθυσμού που έχουν οι Ισπανοί. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι οι Κροάτες έχουν περισσότερες μεταμοσχεύσεις νεφρού από τους Ισπανούς. Αυτή η μικρή χώρα, των 4 εκατομμυρίων υπερέχει, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, και σε αριθμό μεταμοσχεύσεων από πτωματικούς δότες. Αντίστοιχα στην Ευρώπη παρατηρώντας την αντίστοιχη λίστα αναμονής των νεφρών από το 2007 έως και το 2016, έχουμε μια πτωτική πορεία, εκτός της Γερμανίας, της Ολλανδίας και της Κροατίας που η ζήτηση είναι μεγαλύτερη. Στο σύνολο των ασθενών των ευρωπαϊκών χωρών στην λίστα αναμονής ανά έτος παρατηρούμε, ότι το 2011 είχαμε την μικρότερη συμμετοχή, όπως επίσης και για το Αντιστοίχως, στην Ελλάδα, που ανέκαθεν πρωτοστατούσε στο παραδοσιακό πεδίο μεταμοσχεύσεων από ζώντα δότη (ο αριθμός έχει κατρακυλήσει στις 4 μεταμοσχεύσεις από συγγενή ζώντα δότη ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Δεν έχουμε καταγραφή των μεταμοσχεύσεων ούτε των απορρίψεων, μ αποτέλεσμα να υστερούμε στο ευρωπαϊκό σύστημα καταγραφής, με τραγικό αποτέλεσμα φυσικά να φαίνεται ότι η Ελλάδα δεν 108

109 κάνει μεταμοσχεύσεις. Αν εξετάσουμε διαχρονικά τον αριθμό των μεταμοσχεύσεων ανά έτος, θα διακρίνουμε μικρές εξάρσεις, όπως αυτή με το θάνατο του νεαρού Αυστραλού, που φτάσαμε τους 8,9 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Πρακτικά κινούμαστε γύρω από μια μέση γραμμή με 4,5 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Όσον αφορά την παρουσίαση των περιγραφικών αναλύσεων και συσχετίσεων του δείγματος της μελέτης των μεταμοσχεύσεων στο Π.Π.Γ.Ν.Π. τα αποτελέσματα έχουν ως εξής: Στην 1 η ενότητα εξετάζονται τα δημογραφικά στοιχεία του δείγματός μας καθώς και τα ποσοστά του συνόλου των μεταμοσχεύσεων άνά έτος, καθώς και τα ποσοστά του συνόλου των πτωματικών δοτών ανά ίδρυμα. Τα κύρια στοιχεία είναι τα παρακάτω: Στο σύνολο των 259 μεταμοσχευθέντων, που συμπεριελήφθησαν στο δείγμα μας, οι 168 ήταν άντρες, αποτελώντας το 65% του δείγματος και οι 91 ήταν γυναίκες αποτελώντας το 35% του δείγματος. Οσον αφορά το φύλο δοτών, οι 102 ήταν γυναίκες και 157 άντρες, ενώ στο φύλο των ληπτών οι 90 ήταν γυναίκες και 169 άντρες. Η ηλικιακή κατανομή των ληπτών κυμαίνεται από ετών, ενώ των δοτών από 2,5-78 ετών. Σε σύνολο 23 ζώντων δοτών νεφρού, 8 μοσχεύματα δόθηκαν από πατέρες ληπτών, σε ποσοστό 3%, 10 μοσχεύματα από μητέρες σε ποσοστό 4%, 2 μοσχεύματα από αδελφούς σε ποσοστό1%, 1μόσχευμα δόθηκε από αδελφή σε ποσοστό 0% και τέλος 2 μοσχεύματα δόθηκαν από συζύγους, σε ποσοστό 1%. Το 91% του δείγματός μας, αποτελούσαν πτωματικές μεταμοσχεύσεις, σε σύνολο 236 δοτών. Στην 2 η ενότητα,σε σύνολο 259 μεταμοσχεύσεων από το και με αφετηρία το , ο αριθμός των μεταμοσχεύσεων αγγίζει μόλις το 3%, ενώ από το ξεκινά μια ανοδική πορεία από 8-12%. Από το 2006 ακολουθεί μια πορεία θα λέγαμε «ακορντεόν», αφού το 2006 και το 2008 αγγίζει το 7%, ενώ ενδιάμεσα το 2007 μόλις που αγγίζει το 3% των μεταμοσχεύσεων. Από το 2009 έως το 2016 ο αριθμός των μεταμοσχεύσεων κυμαίνεται μεταξύ 1-3%, με ενδιάμεση τιμή το που κυμαίνεται 5-6% των μεταμοσχεύσεων. Σε σύνολο 236 πτωματικών δοτών ανά ίδρυμα, παρατηρείται ότι το 28% των δοτών προέρχεται από το Π.Π.Γ.Ν.Π, το 10% των δοτών από το Π.Π.Γ.Ν.Ιωαννίνων, το 5% 109

110 από το Γ.Ν Άγιος Ανδρέας, ενώ από 0-3% κυμαίνονται τα υπόλοιπα ιδρύματα της χώρας. Αντίστοιχα από το εξωτερικό, 4 μοσχεύματα από Βαρκελώνη που αποτελούν το 2% του δείγματός μας, 1μόσχευμα από Eurotransplant, που αποτελεί το 0% του δείγματός μας και 1 μόσχευμα από Ιταλία, που αποτελεί το 0% του δείγματός μας. Στην 3 η ενότητα εμφανίζονται οι μεταμοσχεύσεις οργάνων ανά μήνα και έτος που έγιναν στο Π.Π.Γ.Ν.Π. από το 1997 έως το Από το ο αριθμός μεταμοσχεύσεων κυμαίνεται στις 1-2 μεταμοσχεύσεις και σπανίως 3 το μήνα, ενώ από το ο αριθμός των μεταμοσχεύσεων κυμαίνεται 2-4 το μήνα. Το 2004 ο αριθμός των μεταμοσχεύσεων συνεχίζει τις 2-4 το μήνα εκτός του Φεβρουαρίου που έφτασε τις 6 μεταμοσχεύσεις. Το 2006 και το 2008 συνεχίζει με 2-4 μεταμοσχεύσεις, εκτός του 2007 που μειώνεται σε 1-2 μεταμοσχεύσεις τον μήνα. Από το ο αριθμός μεταμοσχεύσεων κινήθηκε στις 1-2 μεταμοσχεύσεις ανα μήνα. Παρατηρώντας το πίνακα των μεταμοσχεύσεων ανά μήνα,από το , τον μήνα Σεπτέμβριο οι μεταμοσχεύσεις συνολικά έφτασαν τις 27, ενώ το μήνα Ιούνιο τις 31 μεταμοσχεύσεις,κατά μέσο όρο οι μεταμοσχεύσεις ανά μήνα απο το κυμαίνονται από Πίνακας 5 ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 22 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 22 ΜΑΡΤΙΟΣ 20 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 22 ΜΑΙΟΣ 19 ΙΟΥΝΙΟΣ 31 ΙΟΥΛΙΟΣ 22 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 14 ΣΕΜΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 27 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 24 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 22 Επίσης από τους μεταμοσχευμένους του 1997, 2001, 2010, 2015,2016 κανείς από αυτούς δεν άλλαξε Νεφρολογικό Κέντρο. Από τους μεταμοσχευμένους του 1998, 1999, 2011 και 2014, 1μεταμοσχευμένος από κάθε έτος άλλαξε Νεφρολογικό Κέντρο. Από 110

111 τους μεταμοσχευμένους του 2000, 2004, 2007, 2009 και 2013, 2 μεταμοσχευμένοι,από κάθε έτος, άλλαξαν Νεφρολογικό Κέντρο. Από τους μεταμοσχευμένους του 2005, 2006, 3 μεταμοσχευμένοι,από κάθε έτος άλλαξαν Νεφρολογικό Κέντρο. Από τους μεταμοσχευμένους του 2002, 2008, 2012, 4 μεταμοσχευμένοι,από κάθε έτος άλλαξαν Νεφρολογικό Κέντρο. Από τους μεταμοσχευμένους του 2003, 5 μεταμοσχευμένοι, άλλαξαν Νεφρολογικό Κέντρο. ΑΛΛΑΓΗ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΤΗ ΛΗΠΤΕΣ ΕΤΗ ΛΗΠΤΕΣ ΕΤΗ ΛΗΠΤΕΣ ΕΤΗ ΛΗΠΤΕΣ ΕΤΗ ΛΗΠΤΕΣ ΕΤΗ ΛΗΠΤΕΣ Πίνακας 6 Επιπλέον καταγράφησαν λήπτες που έχουν κάνει 2 η και 3 η μεταμόσχευση. Έτσι 224 άτομα έχουν μεταμοσχευθεί πρώτη φορά κι αποτελούν το 86% του δείγματός μας, 31 άτομα έχουν μεταμοσχευθεί 2 η φορά κι αποτελούν το 12% του δείγματός μας και 4 άτομα έχουν μεταμοσχευθεί 3 η φορά και αποτελούν το 2% του δείγματός μας. Επίσης όσον αφορά το θέμα των απορρίψεων παρατηρούμε ότι στις 259 μεταμοσχεύσεις, από το , οι 159 παραμένουν μεταμοσχευμένοι, 12 από τους μεταμοσχευμένους έπαθαν οξεία απόρριψη, 10 από τους μεταμοσχευμένους μετά από οξεία απόρριψη, απεβίωσαν, 49 μεταμοσχευμένοι απεβίωσαν μετά από χρόνια, χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή αιτία θανάτου τους και 29 από τους μεταμοσχευμένους απέρριψαν το μόσχευμα μετά από χρόνια, χωρίς να γνωρίζουμε επίσης την ακριβή αιτία απόρριψης. ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ 159 ΟΞΕΙΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ 12 ΑΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ 10 ΟΞΕΙΑ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΕΜΜΕΣΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ 49 ΧΡΟΝΙΕΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΙΣ

112 Στην 4 η ενότητα καταγράφεται η αιτία θανάτου του δότη σύμφωνα με στοιχεία που δόθηκαν στο Γραφείο Συντονισμού ανά έτος, διαπιστώνοντας ότι οι υπερτερούν δότες με ΚΕΚ (90 δότες), ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡΡΑΓΙΑ (58 δότες)και ΑΕΕ (56 δότες) και που συγκεντρωτικά έχουν ως εξής: ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΔΟΤΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΥΠΑΡΑΧΝ. ΑΙΜΟΡ. 6 ΥΠΟΣΚΛΗΡ. ΕΜΠΥΗΜΑ 1 ΑΓΝΩΣΤΟΣ 3 ΕΓΚΕΦ. ΑΙΜΟΡ. 58 ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΣ 1 ΚΕΚ 90 ΖΩΣΕΣ 21 ΑΕΕ 56 ΒΑΚΤΗΡ. ΜΗΝΙΓΓΙΤΙΔΑ 1 ΓΛΟΙΟΒΛΑΣΤΩΜΑ 1 ΕΓΚΕΦ. ΟΙΔΗΜΑ 5 ΜΗΝΙΓΓΙΩΜΑ 1 ΡΗΞΗ ΑΝΕΥΡΥΣΜΑΤΟΣ 3 ΘΡΟΜΒΩΣΗ 1 ΑΕΑ 4 ΕΓΚΕΦ. ΑΝΟΞΙΑ 1 ΦΑΡΜΑ. ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗ 1 ΑΝΑΚΟΠΗ 2 ΕΓΚΟΛΕΑΣΜΟΣ 1 ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ 1 ΣΥΝΟΛΟ 259 ΔΟΤΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1.Πρέπει να σκύψουμε με μεγάλη προσοχή στο πρόβλημα του «τι φταίει» και οι Έλληνες ενώ είναι δοτικός λαός, εντούτοις υστερούν στην προσφορά τους όσον αφορά το θέμα των μεταμοσχεύσεων και θεωρώ το γεγονός ότι οι συγγενείς αρνούνται να συναινέσουν, λόγω της κακής σχέσης που έχουν με το Σύστημα Υγείας. Έχουν υποστεί ταλαιπωρία, έχουν περιμένει πολλές ώρες στα Εξωτερικά Ιατρεία των Επειγόντων, η ταλαιπωρία τους συνεχίζεται έξω από το χώρο των ΜΕΘ,μπορεί να έχουν γίνει αποδέκτες απαράδεκτων συμπεριφορών και σε συνδυασμό με διάφορες πληροφορίες από ανεύθυνα μέσα ενημέρωσης, που κάνουν λόγο για παράνομο εμπόριο οργάνων (που στην Ελλάδα δεν υφίσταται ούτε κατά διάνοια), ο κόσμος γίνεται περισσότερο αρνητικός. 112

113 Επιπλέον η κύρια αιτία της μείωσης των μεταμοσχεύσεων στην χώρα μας, ίσως θα πρέπει να αναζητηθεί στην οργανωτική δυσλειτουργία και την ανεπάρκεια του μεταμοσχευτικού μας συστήματος, του οποίου η υποδομή παραμένει η ίδια επί χρόνια, χωρίς διαρθρωτικές αλλαγές που να ανταποκρίνονται στις νέες απαιτήσεις. Είναι πλέον πραγματικότητα ότι η προώθηση της δωρεάς οργάνων πρέπει να τεθεί σε νέες βάσεις περίσκεψης και ευαισθητοποίησης του κόσμου. Το βασικότερο που πρέπει να κατακτήσουμε είναι η εξασφάλιση εμπιστοσύνης της οικογένειας του υποψήφιου δότη, αυτό θα επιτευχθεί από την μεριά μας, με την απαιτούμενη εκπαίδευση και τεχνογνωσία. Συνηθέστερα αίτια άρνησης για τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων σύμφωνα με τη σελίδα του Εθνικού Συστήματος Υγείας για τη δωρεά οργάνων και μεταμοσχεύσεων της Αγγλίας (NHSBT) το Σύμφωνα με την έρευνα τα αίτια μη συνέναισης είναι τα εξής: Μη κατανόηση του εγκεφαλικού θανάτου. Η έλλειψη ευαισθητοποίησης, δηλαδή δεν αναγνωρίζουν την αντίστοιχη σημασία της απόφαση τους να μην δωρίσουν το όργανο ή όργανα του εκλιπόντος. Η δυσπιστία προς τους ιατρούς, οι γιατροί δεν θα προσπαθήσουν σκληρά για να σώσουν τη ζωή του ασθενούς επιτρέποντας έτσι την ευκαιρία δωρεάς. Η δυσαρέσκεια με το υγειονομικό προσωπικό εξαιτίας της ελλιπής ενημέρωσης και της απουσίας ενσυναίσθησης. 113