ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ στη σύγχρονη κλινικο-εργαστηριακή πράξη

Transcript

1 ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ στη σύγχρονη κλινικο-εργαστηριακή πράξη ΜΑΡΙΑΝΝΑ Α. ΝΤΑΛΑΜΑΓΚΑ, ΜD, MSc, MPH, PhD ΙΑΤΡΟΣ ΒΙΟΠΑΘΟΛΟΓΟΣ, FCAP, FASCP ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ-ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

2 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Στο τέλος του μαθήματος, ο φοιτητής θα μπορεί: Να κατανοήσει τις βασικές αρχές λειτουργίας του Εργαστηρίου Κλινικής Βιοχημείας Να απαριθμήσει τα είδη των εργαστηριακών εξετάσεων Να ορίσει τι είναι προ-αναλυτική, αναλυτική και μετααναλυτική φάση Να αναφέρει τις κύριες πηγές λαθών στις διάφορες φάσεις Να προσδιορίσει τους βιολογικούς παράγοντες που επηρεάζουν τα αποτελέσματα των εξετάσεων Να εμπεδώσει τους εκπαιδευτικούς στόχους μέσω κλινικών παραδειγμάτων

3 ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ / ΤΜΗΜΑ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ Διενεργεί εργαστηριακές αναλύσεις στα διάφορα βιολογικά υγρά του ανθρώπινου σώματος: Αίμα (ολικό, πλάσμα, Γενικά ορός) διενεργούνται εξετάσεις σε ρευστά υλικά Ούρα (υγρά) Ε.Ν.Υ Υγρά κοιλοτήτων (πλευριτικό, περιτοναϊκό, αρθρικό, γαστρικό) Υγρά παροχετεύσεων κ.τ.λ Οι βιοχημικές αναλύσεις αποτελούν περίπου το 1/3 των ζητουμένων εργαστηριακών εξετάσεων.

4 ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΒΙΟΧΗΜΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ

5 ΜΕ ΤΙ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ; Πρακτικά, το Εργαστήριο Κλινικής Βιοχημείας ασχολείται με τις βιοχημικές αναλύσεις των βιολογικών υγρών (αίματος, ορού, ούρων, πλευριτικού, περιτοναϊκού, ΕΝΥ, γαστρικού υγρού, και άλλων βιολογικών υγρών), οι οποίες αποτελούν περίπου το 1/3 των νοσοκομειακών εργαστηριακών εξετάσεων. Βασικά Τμήματα: Υγρά Χημεία, Ανοσοχημεία, Ηλεκτροφορήσεις, Χρωματογραφία, Προσδιορισμός Φαρμάκων και Ειδικών Πρωτεϊνών, Μοριακή Διαγνωστική

6 Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ

7 ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΚΛΙΝΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ Διάγνωση: επιβεβαίωση ή απόρριψη της κλινικής υποψίας Θεραπεία: παρακολούθηση της ανταπόκρισης στη θεραπεία Προσυμπτωματικός έλεγχος: Μαζικός πληθυσμιακός έλεγχος Πρόγνωση: πληροφορία που αφορά την πορεία μιας νόσου (επιβίωση, κλπ)

8 ΡΕΠΕΡΤΟΡΙΟ ΒΙΟΧΗΜΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γενικές βιοχημικές εξετάσεις (σάκχαρο, ουρία, κρεατινίνη, ουρικό οξύ, λιπίδια, ένζυμα κτλ) Πρωτεΐνες ορού ή άλλων βιολογικών υλικών Ηλεκτρολύτες: κάλιο, νάτριο, χλώριο, ασβέστιο κ.τ.λ Ορμόνες: TSH, T4, T3, FSH, LH, β-hcg, κλπ Βιταμίνες: Β12, Φυλλικό οξύ, κλπ Επίπεδα διαφόρων φαρμάκων: κυκλοσπορίνη, κλπ Καρκινικοί Δείκτες: CA 125, NSE, AFP, CEA, κλπ Ιχνοστοιχεία: Fe, Cu, Zn, Se, κλπ Αέρια αίματος Χημική ανάλυση λίθων Εκτίμηση της λειτουργίας οργάνων και συστημάτων του ανθρώπινου οργανισμού με τη βοήθεια υπολογιστικών παραμέτρων (πχ κάθαρση κρεατινίνης) αλλά και δυναμικών δοκιμασιών (πχ δοκιμασία ανοχής γλυκόζης) σε συνεργασία με το θεράποντα ιατρό.

9 Επίσης: Υπολογιστικές παράμετροι όπως οι αθηρωματικοί δείκτες ή η κάθαρση της κρεατινίνης που έχουν προγνωστική αξία ή συμβάλλουν στην εκτίμηση της λειτουργικής κατάστασης οργάνων και συστημάτων του ανθρώπινου οργανισμού Λειτουργικές δοκιμασίες όπως πχ η δοκιμασία ανοχής γλυκόζης Δυναμικές δοκιμασίες για τον ορμονικό έλεγχο ενός ενδοκρινούς αδένα ως προς την ανταπόκρισή του σε ελεγχόμενη φυσική ή τεχνική μεταβολή της λειτουργίας του

10 ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ Κάθαρση ή clearance μιας ουσίας είναι ο όγκος πλάσματος που καθαρίζεται από τους νεφρούς πλήρως από μια ουσία ανά μονάδα χρόνου. Κάθαρση κρεατινίνης= U (κρεατινίνη ούρων) x V (όγκος ούρων/min) ml/min P (κρεατινίνη πλάσματος)

11 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ: πχ ΚΑΜΠΥΛΗ ΣΑΚΧΑΡΟΥ (OGTT) Χορήγηση 75g γλυκόζης διαλυμένης σε νερό και προσδιορισμός της γλυκόζης ορού στους χρόνους 0, 30, 60, 90 και 120. Μπορεί να γίνει και προσδιορισμός της συγκέντρωσης της ινσουλίνης για να διαπιστωθεί η ύπαρξη αντίστασης στην ινσουλίνη. Χρήση στη διάγνωση της διαταραχής της ανοχής στη γλυκόζη (προδιαβητική κατάσταση) και στο ΣΔ. Γλυκόζη νηστείας 0 min Γλυκόζη 120 min Φυσιολογική mg/dl < 140 mg/dl Διαταραχή ανοχής στη γλυκόζη mg/dl mg/dl Σακχ. Διαβήτης >126 mg/dl 200 mg/dl

12 ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΟΡΜΟΝΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗΣ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΟΡΜΟΝΙΚΗ ΥΠΕΡΠΑΡΑΓΩΓΗ ΟΡΜΟΝΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ

13 ΧΡΗΣΗ ΔΥΝΑΜΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΑΣΙΩΝ Διερεύνηση παθήσεων υπόφυσης (πρόσθιοςοπίσθιος λοβός) Διερεύνηση παθήσεων υποθαλαμο-υποφυσιακούεπινεφριδιακού (Υ-Υ-Ε) άξονα Διερεύνηση παθήσεων υποθαλαμο-υποφυσιακούγοναδικού (Υ-Υ-Γ) άξονα Πολύ σπάνια για τις παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα και του παγκρέατος αφού η διάγνωση μπορεί να πραγματοποιηθεί με τον προσδιορισμό των βασικών ορμονικών συγκεντρώσεων

14 Κάποιες από αυτές τις διενεργούμενες βιοχημικές εξετάσεις / αναλύσεις στα πλαίσια της σύγχρονης διαγνωστικής πρακτικής χαρακτηρίζονται ως επείγουσες Αυτό σημαίνει ότι, τουλάχιστον διαγνωστικά, έχουν κριθεί ως απολύτως απαραίτητες και γι αυτό διενεργούνται από το «νοσοκομειακό» εργαστήριο ανελλιπώς (365 ημέρες το χρόνο 24 ώρες το 24ωρο) Για τα Νοσοκομειακά Βιοχημικά Εργαστήρια αποτελούν το λεγόμενο panel του Τ.Ε.Π

15 ΤΟ PANEL ΤΟΥ Τ.Ε.Π ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ 1. Γενικές Βιοχημικές Εξετάσεις (στο αίμα και σε άλλα βιολογικά υγρά) Γλυκόζη Ουρία Κρεατινίνη Ουρικό οξύ Νάτριο Κάλιο Χλώριο Ασβέστιο Φωσφόρος Μαγνήσιο Ολική χολερυθρίνη CK Άμεση χολερυθρίνη CK MB Έμμεση χολερυθρίνη Αμυλάση Ολικό λεύκωμα Αμμωνία Αλβουμίνη SGOT 2. Αέρια αίματος SGPT γ GT 3. Επίπεδα φαρμάκων ALP LDH

16 PANEL ΤΟΥ Τ. Ε. Π 4. Ειδικότερες Βιοχημικές (Ανοσοχημικές) Εξετάσεις (στο αίμα) Καρδιακοί Δείκτες Ορμονικοί Δείκτες Δείκτες Φλεγμονής Τροπονίνη Μάζα CK MB BNP TSH β HCG CRP PCT Βέβαια παρατηρούνται σημαντικές διαφωνίες ως προς το τι πρέπει να περιλαμβάνει το panel των επειγουσών βιοχημικών εξετάσεων λαμβανομένου υπόψιν και του ότι κάθε νοσοκομειακός χώρος έχει τις ιδιαιτερότητές του.

17 Η ΡΟΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΒΙΟΧΗΜΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Προαναλυτική φάση Αναλυτική φάση Μετααναλυτική φάση 20 % εκτός εργαστηρίου 37% εντός εργαστηρίου 25% του χρόνου 18% του χρόνου

18 ΒΗΜΑΤΑ ΔΙΑΛΟΓΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΠΑΡΑΛΑΒΗ ΣΗΜΑΝΣΗ- ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΗΣΗ ΔΙΑΝΟΜΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΠΡΟΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΦΑΣΗ

19 ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ πχ αιμοληψία, συλλογή ούρων 24ώρου, ΟΝΠ Απαιτείται σωστή προετοιμασία: 12 η νηστεία Λήψη δείγματος: 7-9 πμ Πριν την εκτέλεση διαγνωστικώνπαρεμβατικών χειρισμών Σωστή περίδεση και στάση σώματος Σωστή λήψη βιολογικού υγρού

20 ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ ΣΩΛΗΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ!!!

21 ΠΟΙΕΣ ΕIΝΑΙ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΟΡΟΥ ΚΑΙ ΠΛΑΣΜΑΤΟΣ; ΠΛΑΣΜΑ: Είναι το υδάτινο ωχροκίτρινο διάλυμα του αίματος όπου «κολυμπούν» τα έμμορφα στοιχεία του αίματος (RBC, WBC, PLT) και εμπεριέχει πρωτεΐνες, λιπίδια, υδατάνθρακες, παράγοντες πήξης, ανόργανα άλατα, ένζυμα, ορμόνες, βιταμίνες, διαλυτά αέρια O 2, CO 2, N 2. Για τη λήψη του έχει προστεθεί αντιπηκτικό. OΡΟΣ: Είναι το υδάτινο διάλυμα του αίματος μετά από την πήξη του. Δημιουργείται στερεός θρόμβος ο οποίος εγκλωβίζει τα έμμορφα στοιχεία του αίματος και ορισμένους παράγοντες του πλάσματος. Διαφέρει από το πλάσμα διότι στερείται των παραγόντων πήξης: ινωδογόνο, ΙΙ, V, VIII. Περιέχει όμως ασβέστιο.

22 ΛΗΨΗ ΟΡΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΛΗΨΗ ΟΡΟΥ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΣΩΛΗΝΑΡΙΑ ΧΩΡΙΣ ΑΝΤΙΠΗΚΤΙΚΗ ΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΟΥ ΣΩΛΗΝΑΡΙΟΥ ΜΕ ΤΟ ΑΙΜΑ ΓΙΑ 30 min ΩΣΤΕ ΝΑ ΕΠΙΤΕΥΧΘΕΙ ΠΛΗΡΗΣ ΠΗΞΗ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΒΙΟΧΗΜΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΕΚΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΟΡΟ. ΟΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΕΊΝΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΟΙ ΙΔΙΕΣ ΣΤΟΝ ΟΡΟ Ή ΤΟ ΠΛΑΣΜΑ

23 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ & ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΜΑΤΟΣ ΕΝΑΝΤΙ ΟΡΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ 1) Γρήγορη εκτέλεση εξέτασης 2) 15-20% ποσότητα 3) Μη επέλευση πήξης μετά τη φυγοκέντρηση 4) Μικρός κίνδυνος αιμόλυσης και λύσης PLT 5) Αποτελέσματα συμβατά με την in vivo κατάσταση MEIONEKTHMATA 1) Δεν μπορεί να γίνει Η/Φ 2) Τα αντιπηκτικά παρεμβαίνουν σε ορισμένα αντιδραστήρια

24 ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΑ ΛΑΘΗ Τεχνική αιμοληψίας (κακοποίηση φλέβας και αιμόλυση) Παρατεταμένη περίδεση (αιμοσυμπύκνωση πχ ασβέστιο) Ακατάλληλη θέση αιμοληψίας Ανεπαρκής ποσότητα αιμοληψίας Λάθη στη χρονομέτρηση (πχ ούρα 24ώρου) Μη ενδεικνυόμενα σωληνάρια αίματος Ακατάλληλα σωνηνάρια αίματος Μη σωστή σήμανση των στοιχείων του ασθενούς Ακατάλληλη προσωρινή αποθήκευση του δείγματος Ακατάλληλη μεταφορά δείγματος

25 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ #1 Έγινε αιμοληψία σε έναν ασθενή από φλέβα που γειτνιάζει με φλεβοκαθετήρα όπου γίνεται έγχυση διαλύματος γλυκόζης 5%. Αποτέλεσμα Σάκχαρο: 300 mg/dl

26 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ #2 Το προσωπικό του εργαστηρίου ανησύχησε όταν στις αναλύσεις ορού εξωτερικού διαβητικού ασθενούς βρέθηκαν τα ακόλουθα αποτελέσματα. Αποτέλεσμα Σάκχαρο: 115 mg/dl Νάτριο: 140 mmol/l Κάλιο: 12.2 mmol/l Ασβέστιο: 2.2 mg/dl Συμπέρασμα Το σωληνάριο περιείχε φθοριούχο κάλιο, κιτρικό και οξαλοξικό, το σωστό σωληνάριο για τη μέτρηση σακχάρου αλλά όχι για τη μέτρηση ασβεστίου και καλίου

27 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ #3 Σε άνδρα ασθενή 55 ετών (Τ.Ε.Π) παρατηρούνται τα παρακάτω βιοχημικά αποτελέσματα: Αποτελέσματα Γλυκόζη αίματος: 97 mg/dl Ουρία: 38 mg/dl Κρεατινίνη: 0.9 mg/dl Να: 142 mmol/l Κ: 9.7 mmol/l SGOT: 58 U/L SGPT: 21 U/L ALP: 64 U/L γgt: 19 U/L LDH: 588 U/L Συμπέρασμα Ορός αίματος με εμφανή στοιχεία έντονης αιμόλυσης λόγω εργώδους αιμοληψίας

28 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ#4 Δείγμα αίματος ελήφθη από γυναίκα 80 ετών με καρδιακή ανεπάρκεια και αναιμία μετά από εργώδη αιμοληψία και πολλές προσπάθειες. Αποτέλεσμα Κάλιο: 10 mmol/l Πολύ υψηλή LDH Παραπρωτεΐνη στην α 2 ;; Συμπέρασμα ΑΙΜΟΛΥΜΕΝΟΣ ΟΡΟΣ

29 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ #5 Δείγμα αίματος ελήφθη από ασθενή για μέτρηση σακχάρου, ηλεκτρολυτών, τρανσαμινασών. Το δείγμα παρέμεινε στη στάση νοσηλευτών για αρκετές ώρες.. Αποτέλεσμα Σάκχαρο αίματος: 10 mg/dl

30 ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ#6 Δείγμα αίματος ελήφθη από άνδρα 70 ετών για διερεύνηση οστικών αλγών και αναιμίας σε σωληνάριο EDTA. Αποτέλεσμα Οξυκόρυφη αιχμή (spike) στην περιοχή των γ-σφαιρινών Παραπρωτεΐνη ή Ινωδογόνο ;;;;;

31 ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΙΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Μεταφορά με πάγο (πχ αμμωνία) Μεταφορά σε απομακρυσμένα κέντρα Μεταφορά από τμήμα σε τμήμα με πνευματικό ταχυδρομείο

32 ΤΑ ΠΑΡΑΠΕΜΠΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΣΥΝΟΔΕΥΟΥΝ ΤΑ ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΥΝ: Κλινικές λεπτομέρειες του ασθενούς που θα βοηθήσουν το προσωπικό του εργαστηρίου και τον κλινικό ιατρό στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων (πχ ασθενής υπό χημειοθεραπεία, πιθανή διάγνωση, κύρια συμπτώματα, ένδειξη της ύποπτης παθολογικής κατάστασης) Σήμανση επικίνδυνων δειγμάτων: λοίμωξη από HIV, ηπατίτιδα από HBV, HCV

33 ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΗΣΗ Η ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΗΣΗ ΕΊΝΑΙ ΜΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΟΥ ΕΠΙΤΑΧΥΝΕΙ ΤΟ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟ ΟΥΣΙΩΝ ΠΟΥ ΔΙΑΦΕΡΟΥΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΑΖΑ. ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΗΣ, ΤΑ ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΕΝΔΙΑΜΕΣΕΣ ΘΕΣΕΙΣ Ή ΚΑΘΙΖΑΝΟΥΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ.

34 ΑΙΜΟΛΥΜΕΝΟΣ ΟΡΟΣ/ΠΛΑΣΜΑ In vitro αιμόλυση: free Hb, LDH, K+

35 ΛΙΠΑΙΜΙΚΟΣ ΟΡΟΣ

36 ΙΚΤΕΡΙΚΟΣ ΟΡΟΣ

37

38 ΠΩΣ ΕΚΦΡΑΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΒΙΟΧΗΜΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ; Ποιοτικές εξετάσεις Ημι-ποσοτικές εξετάσεις (πχ stick ούρων) Ποσοτικές εξετάσεις: Τα αποτελέσματα των βιοχημικών προσδιορισμών εκφράζονται συνήθως σε μάζα της μετρούμενης ουσίας προς τον όγκο του υγρού (αίμα, ούρα) πχ σάκχαρο: 100 mg/dl

39 ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΠΡΩΤΕΪΝΟΥΡΙΑΣ ΜΕ ΤΟ STICK ΟΥΡΩΝ-ΗΜΙ-ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ

40 H ENNOIA ΤΗΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ ΑΠΌ ΤΟ ΠΟΣΟ ΤΗΣ ΔΙΑΛΥΜΕΝΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΌ ΤΟ ΠΟΣΟ ΤΟΥ ΔΙΑΛΥΤΗ

41 ΜΟΝΑΔΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΠΑΛΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ-CONVENTIONAL SYSTEM: Με τo παλιό σύστημα, οι μονάδες μέτρησης στηρίζονταν στο μέτρο πχ μονάδα όγκου: l και μάζας το γραμμάριο (g με τα πολλαπλάσια αυτού) ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ (SYSTÈME INTERNATIONAL) Οι σοβαρότερες μεταβολές είναι: 1) Μονάδα όγκου είναι το λίτρο (L) και 2) Μονάδα μάζας δεν είναι το γραμμάριο αλλά για ουσίες που έχουν γνωστό μοριακό βάρος είναι το γραμμομόριο (mole). Ένα mole μιας οποιασδήποτε χημικής ένωσης περιέχει πάντοτε 6Χ10 23 μόρια. Τα mole μας δείχνουν πόσα μόρια της ουσίας είναι παρόντα. Ένα γραμμομόριο ισούται με το ΜΒ της ουσίας σε γραμμάρια

42

43 ΜΕΤΡΗΣΗ ΕΝΖΥΜΩΝ ΣΤΑ ΕΝΖΥΜΑ ΔΕΝ ΜΕΤΡΑΜΕ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΑΛΛΑ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Η ΔΡΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΝΖΥΜΩΝ ΕΚΦΡΑΖΕΤΑΙ ΣΕ U/L Ή mu/l (ΙU ή U: International Unit). ΟΡΙΖΕΤΑΙ ΩΣ «Η ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΕΝΖΥΜΟΥ ΠΟΥ ΚΑΤΑΛΥΕΙ ΤΗΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ 1μmol ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΣΕ ΈΝΑ ΛΕΠΤΟ» Πχ μέτρηση LDH (γαλακτική αφυδρογονάση), μέτρηση τρανσαμινασών

44 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ

45 ΜΗ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΟΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Γενετικοί παράγοντες Φύλο πχ ορμονικές διαφορές, μάζα σκελετικών μυών διαφορετική σε άνδρες και γυναίκες Ηλικία πχ διαφορετικές τιμές στη νεογνική, παιδική ηλικία και στους ενήλικες πχ αλκαλική φωσφατάση Φυλή πχ CK στη μαύρη φυλή Εποχιακές μεταβολές: πχ χολερυθρίνη, βιταμίνη D Υψόμετρο πχ αιμοσφαιρίνη Σωματότυπος Κύηση πχ TBG, ALP, χοληστερόλη, σάκχαρο, πρωτεΐνες οξείας φάσης Ο έμμηνος κύκλος

46 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

47 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ

48 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΦΥΛΗΣ

49 ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ Επαγωγή ενζύμων: ALP πρωτεϊνών μεταφοράς: Τ4, Τ3, TBG, Cu, σερουλοπλασμίνη Αιμοαραίωση (όγκος πλάσματος από 2600 ml 3900mL) Ολικές πρωτεΐνες, ALB, Ht Όγκος αίματος, μεταβολισμός: GFR, υδροξυπρολίνης ούρων Σχετική ελάττωση λόγω ζήτησης: Fe πρωτεϊνών οξείας φάσεως: φερριτίνη, CRP, TKE

50 ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΟΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Στάση του σώματος πχ ορθοστασία Καθήλωση στο κρεβάτι Σωματική άσκηση Δίαιτα και λήψη τροφής Χρονοβιολογική επίδραση Κάπνισμα Κατανάλωση αλκοόλης Λήψη φαρμάκων

51 ΒΙΟΧΗΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗ ΜΕΘΗ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟ MCV, γ-gt, ALT, AST, AST/ALT>2

52 ΧΡΟΝΟΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Ηλικία ΚΥΚΛΙΚΗ 1) Καταμήνιος κύκλος 2) Εποχιακή (Τ3 20% καλοκαίρι, καλσιτριόλη) 3) Νυχθημερήσιος ρυθμός

53 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ, ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Πυρετός: επιτάχυνση μεταβολισμού Kαταπληξία (shock) Έγκαυμα Διαγνωστικοί χειρισμοί: μάλαξη προστάτη Χειρουργικές επεμβάσεις Μετάγγιση αίματος Έγχυση γλυκόζης, κλπ

54 ΠΗΓΕΣ ΛΑΘΩΝ Προ-αναλυτικά: πχ. λανθασμένη συλλογή δείγματος, κακή λήψη δείγματος, λανθασμένη σήμανση, συντήρηση, μεταφορά, ανακίνηση, φυγοκέντρηση, κλπ Αναλυτικά: Συμβαίνουν στο Εργαστήριο. Συστηματικά: κάθε φορά που γίνεται η μέτρηση (ακατάλληλη συντήρηση αντιδραστηρίων, υλικών βαθμονόμησης, αλλαγή μεθόδου, t o C αντίδρασης, κλπ) Τυχαία: απροσδιόριστα (ανθρώπινο λάθος, αυξομειώσεις στην τάση του ρεύματος, άπειρος τεχνολόγος, κλπ). Μετα-αναλυτικά: πχ. παράγεται το σωστό αποτέλεσμα αλλά καταγράφεται λανθασμένα στο φάκελο του ασθενούς (λανθασμένη καταχώρηση)

55 ΠΗΓΕΣ ΛΑΘΩΝ 1) In vivo αιτίες: φάρμακα, νοσήματα 2) Λήψη δείγματος, περίδεση, σωληνάρια και αντιπηκτικό 3) Συνθήκες περιβάλλοντος 4) Μεταφορά, αποθήκευση δείγματος 5) Φυγοκέντρηση 1) Όργανα μέτρησης Μεθοδολογία 2) Σφάλματα μέτρησης 1) Λάθη στην αναγραφή και επικύρωση των αποτελεσμάτων 2) Λάθη στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων

56 ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Το εργαστηριακό αποτέλεσμα είναι εντός του εύρους αναφοράς (reference range); Είναι σύμφωνο με τα κλινικά ευρήματα (ιστορικό, φυσική εξέταση); Είναι σημαντικά διαφορετικό από προηγούμενα αποτελέσματα; Χρειάζεται να γίνει επανάληψη ή άλλες εργαστηριακές εξετάσεις;

57 Το εργαστηριακό αποτέλεσμα είναι εντός του εύρους αναφοράς (reference range); Η λέξη «φυσιολογικό» χρησιμοποιείται με δυσκολία. Ένα «μη φυσιολογικό» αποτέλεσμα δεν υποδηλώνει πάντα την παρουσία μιας παθολογικής κατάστασης. Ένα «φυσιολογικό» αποτέλεσμα δεν υποδηλώνει πάντα την απουσία μιας παθολογικής κατάστασης. Εύρος αναφοράς Εύρος που χρησιμοποιεί αριθμητικές τιμές βασιζόμενες στη μέση τιμή ενός συγκρίσιμου πληθυσμού ± 2 SD

58 Το αποτέλεσμα είναι σύμφωνο με τα κλινικά ευρήματα (ιστορικό, φυσική εξέταση); Πχ δείκτες βιοσυνθετικής λειτουργίας του ήπατος; ολικές πρωτεΐνες (3.8 g/dl), αλβουμίνη (1.5 g/dl), σύνθεσης παράγοντες πήξης (PT, INR: 5.2)

59 ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ ΤΣΕΠΗΣ, ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΙ ΒΟΗΘΟΙ, ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ, ΙΑΤΡΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΕ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ epocrates Medscape Skyscape UptoDate WebMD

60 ΕΊΝΑΙ ΣΥΓΚΡΙΣΙΜΟ ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΜΕ ΠΡΟΓΕΝΕΣΤΕΡΕΣ ΤΙΜΕΣ; Τα σύγχρονα πληροφοριακά συστήματα LIS μας δίνουν τη δυνατότητα επισκόπησης του ιστορικού της κάθε εξέτασης για τον συγκεκριμένο ασθενή απεικονισμένο και σε γραφική παράσταση

61

62 Το αποτέλεσμα είναι σημαντικά διαφορετικό από προηγούμενα αποτελέσματα; ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ#7 Άνδρας 41 ετών με πρόσφατη διάγνωση ΣΔΙΙ και ΑΥ είχε CRE: 105 μmol/l (όριο αναφοράς: μmol/l). Μετά από 6 μήνες υπό θεραπεία η CRE: 118 μmol/l (Δ: 13 μmol/l). Ο ασθενής ανησύχησε για την αύξηση αλλά ο ιατρός αμφέβαλε κατά πόσο η αύξηση αυτή ήταν σημαντική (α=0.05). 2.8 (SD a 2 + SD b 2 ) 2.8 ( ) = 18 Τ μmol L

63 ΤΟ ΒΙΟΧΗΜΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ: Διάγνωση της νόσου Εκτίμηση της βαρύτητας της νόσου Παρακολούθηση της πορείας της νόσου Αξιολόγηση της θεραπευτικής αγωγής Παρακολούθηση της φάσης ανάρρωσης και αποθεραπείας Πρόληψη: περιοδικός έλεγχος υγείας (check-up) Επιδημιολογικές μελέτες πληθυσμού (screening) Κλινική (εφαρμοσμένη) έρευνα Εκπαίδευση, μετεκπαίδευση, συνεχιζόμενη εκπαίδευση ιατρών, επιστημόνων και τεχνολόγων

64 ..όταν είσαι νέος θέλεις να είσαι καλός στις εξετάσεις. Όταν γεράσεις όμως θέλεις οι εξετάσεις σου να είναι καλές

65 ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ