Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Τοπογραφικές Εφαρμογές Υψηλής Ακρίβειας. Οι Ενετικές οχυρώσεις της Κέρκυρας σε σχέση με την σύγχρονη τοπογραφία της

Transcript

1 ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΔΑΙΣΙΑΣ KAI ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝ. ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Τοπογραφικές Εφαρμογές Υψηλής Ακρίβειας Οι Ενετικές οχυρώσεις της Κέρκυρας σε σχέση με την σύγχρονη τοπογραφία της Εκπόνηση: Δημήτριος Αδάμος Επίβλεψη: Κων/νος Τοκμακίδης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2012

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4 ABSTRACT... 7 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΜΥΘΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΑΡΧΑΙΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΜΕΣΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΠΡΩΤΗ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ-ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ ΠΡΩΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΡΩΣΣΟΤΟΥΡΚΟΙ ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑ ΟΧΥΡΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ος ΑΙΩΝΑΣ ος ΑΙΩΝΑΣ ος ΚΑΙ 18ος ΑΙΩΝΑΣ ΤΟ ΠΑΛΑΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΤΙΡΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΙ ΠΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΠΡΟΝΟΗΤΗ ΠΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΠΡΟΝΟΗΤΗ ΤΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΠΑΛΑΤΙ ΣΤΗ ΒΕΡΣΙΑΔΑ ΟΠΛΟΣΤΑΣΙΟ ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΤΟΥ ΒΑΪΛΟΥ ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΤΟΥ ΛΑΤΙΝΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ Η ΛΕΣΧΗ ΤΩΝ ΕΥΓΕΝΩΝ Η ΣΙΤΑΠΟΘΗΚΗ ΤΟ ΕΝΕΧΥΡΟΔΑΝΕΙΣΤΗΡΙΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΟ ΒΡΕΦΟΚΟΜΕΙΟ ΛΟΙΜΟΚΑΘΑΡΙΣΤΗΡΙΟ Η ΣΠΙΑΝΑΔΑ ΠΛΑΤΕΙΑ ΣΠΗΛΙΑΣ ΧΑΡΤΕΣ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ CORRER ΤΟΥ 16ου -18ου ΑΙΩΝΑ ΟΧΥΡΩΣΕΙΣ ΣΧΕΔΙΑ ΤΟΥ 16ου ΑΙΩΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΟΥ 17ου ΑΙΩΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ ΚΤΙΡΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΧΩΡΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΩΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΠΟΡΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΩΙΜΟΙ ΧΑΡΤΕΣ-ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ

3 ΤΟΠΙΚΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ RASTER DESIGN ΠΟΡΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΨΗΦΙΑΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΧΑΡΤΗΣ «CORFU MAP1» ΧΑΡΤΗΣ n_n_ ΧΑΡΤΗΣ n_n_ ΧΑΡΤΗΣ «Χάρτες στοές!»_ ΧΑΡΤΗΣ «Χάρτες στοές-1» ΧΑΡΤΗΣ «οχυρωματικό πόλης» ΧΑΡΤΗΣ «Χάρτες-στοές 2»

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Με την ολοκλήρωση της μεταπτυχιακής μου εργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω αυτούς που με τη συμβολή τους προσθέσανε ένα λιθαράκι και βοήθησαν στην ολοκλήρωση της εργασίας μου. Καταρχήν, ευχαριστώ τον καθηγητή του τομέα Γεωδαισίας και Τοπογραφίας κ. Κωνσταντίνο Τοκμακίδη αφενός για την ανάθεση της εργασίας και αφετέρου για τις πολύτιμες συμβουλές και την καθοδήγησή του καθ όλη τη διάρκεια της εκτέλεσης της. Ακόμη, θα ήθελα να ευχαριστήσω την κυρία Ανδριάνα Σταύρου από την Πρωτοβουλία Κερκυραίων για την παροχή χρήσιμων πληροφοριών. Επίσης, ανεκτίμητη θεωρώ την συνεισφορά της οικογένειας μου για τη συνεχή τους υποστήριξη, όχι μόνο κατά τη διάρκεια συρραφής της εργασίας αλλά και όλης της διάρκειας των σπουδών μου, η οποία με οδήγησε σε αυτό το σημείο. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τον πτυχιούχο φοιτητή του τμήματός μας κ. Δημήτρη Τερζόπουλο για τη βοήθειά του στην ολοκλήρωση της περίληψης της μεταπτυχιακής εργασίας στα αγγλικά αλλά και για τη βοήθεια του για την κατανόηση κάποιων αγγλικών ορολογιών. 3

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία, έγινε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος «Τοπογραφικές Εφαρμογές Υψηλής Ακρίβειας» και αφορά την πόλη της Κέρκυρας. Συγκεκριμένα, ύστερα από συνεννόηση με τον καθηγητή κ. Τοκμακίδη έγινε καταρχήν η παραλαβή: Ενός ψηφιακού υποβάθρου της Κέρκυρας σε αρχείο AutoCAD (.dwg) Ενός αρχείου χάρτη (.jpg) του ίδιου τμήματος, με την προσθήκη μιας επέκτασης του σχεδίου στα νοτιοδυτικά Έξι μη μετρικών χαρτών της Κέρκυρας (.jpg) της βενετσιάνικης περιόδου Αν εξαιρέσουμε τον χάρτη (CORFU MAP 1) και τον χάρτη «χάρτες-στοές 1», οι υπόλοιποι αποτελούν τμήμα ή παραλλαγή του ίδιου χάρτη, που κατασκευάστηκε από τον Alessandro Ganassa στα τέλη του 18ου αιώνα. Ο χάρτης «χάρτες-στοές 1», αποτελεί ένα «συμπλήρωμα» του χάρτη του Giovanni de Honstein και κατασκευάστηκε πιθανότατα το Οι χάρτες αυτοί παρουσιάζουν ως επί το πλείστον οχυρωματικά έργα και υπόγειες στοές εκείνης της περιόδου, με λίγες αναφορές στην αστική οργάνωση και τα δημόσια κτίρια και τις περιοχές. Σκοπός της εργασίας, ήταν αρχικά η γεωαναφορά όλων των χαρτών της βενετσιάνικης περιόδου με στόχο την απόδοση αξιόπιστων συντεταγμένων στους μη μετρικούς αυτούς χάρτες. Έτσι, αυτοί οι χάρτες θα μπορούν πλέον να αξιοποιηθούν για την αναζήτηση κυρίως κάποιων υπόγειων στοών, επιθυμία του τμήματος πολεοδομίας του Δήμου Κέρκυρας. Επόμενος στόχος ήταν ψηφιοποίηση μιας νοτιοδυτικής επέκτασης του υποβάθρου, καθώς και να περαστούν τα ονόματα των δρόμων και σημαντικών κτιρίων στο ψηφιακό υπόβαθρο με σκοπό την ενίσχυσή του. Για το λόγο αυτό, προηγήθηκε η γεωαναφορά του χάρτη «CORFU MAP 1». Καθώς προχωρούσαμε στην εργασία και αναζητούσαμε πηγές για τους παραπάνω χάρτες, δε μπορούσαμε παρά να θαυμάσουμε την ιστορία της Κέρκυρας, μία ιστορία συνεχών προσπαθειών για την ενίσχυση των οχυρώσεων της, λόγω των πολλαπλών 4

6 πολιορκιών που δέχτηκε η πόλη καθ όλη την ιστορία της. Άμεση συνέπεια ήταν η δημιουργία καταπληκτικών οχυρωματικών έργων, αλλά και δημόσιων κτιρίων σε περιόδους ειρήνης, κυρίως από τους κατακτητές της. Ως αποτέλεσμα, αποφασίστηκε να επεκταθεί η εργασία, έστω και για μια σύντομη αναφορά στα οχυρωματικά έργα και στα σημαντικά δημόσια κτίρια και περιοχές της Κέρκυρας. Επειδή η αναφορά όλων των οχυρωματικών έργων και δημόσιων κτιρίων δεν είναι δυνατή για μία μεταπτυχιακή εργασία, αποφασίστηκε να επικεντρωθούμε στα αντίστοιχα έργα της περιόδου της ενετοκρατίας, εποχής άλλωστε, που κατασκευάστηκαν και οι χάρτες που μας απασχόλησαν. Η όλη εργασία, είναι χωρισμένη σε τρία μεγάλα τμήματα. Στο πρώτο τμήμα αναφέρονται ιστορικά στοιχεία για την Κέρκυρα, στο δεύτερο γίνεται λόγος για σημαντικούς χάρτες από την περίοδο της ενετοκρατίας στο μουσείο Correr της Ιταλίας (εδώ περιλαμβάνονται οι χάρτες μας) και στο τρίτο παρατίθενται τα στοιχεία γεωαναφοράς. Στα ιστορικά στοιχεία, η αναφορά ξεκινά με ένα εισαγωγικό σημείωμα και συνεχίζει με την πορεία της Κέρκυρας από τα αρχαία χρόνια μέχρι τη σημερινή εποχή. Εδώ τονίζεται η επαφή της Κέρκυρας με άλλους λαούς και πιο συγκεκριμένα τους κατακτητές της και αναφέρονται περιληπτικά για κάποιες περιόδους τα σημαντικά γεγονότα και έργα εκείνων των περιόδων. Αυτή η αναφορά είναι πολύ σημαντική για να γίνει αντιληπτό από πού πήραν διάφορα στοιχεία οι Κερκυραίοι για τα έργα που κατασκεύασαν, αλλά και για να φανεί η ανάγκη για την προφύλαξη της πόλης μέσω οχυρώσεων. Ακολουθεί υποενότητα για τα οχυρωματικά έργα που πραγματοποιήθηκαν κατά τη περίοδο της ενετοκρατίας, όπου και γίνεται ιδιαίτερη μνεία στα πρόσωπα που είχαν συμμετοχή. Το κεφάλαιο με τα ιστορικά στοιχεία, ολοκληρώνεται με σύντομη περιγραφή των πιο σημαντικών δημοσίων κτισμάτων και χώρων για την περίοδο που ασχοληθήκαμε. Στη συνέχεια, γίνεται λόγος για τους χάρτες του Μουσείο Correr, όπου και «στεγάζονται» οι χάρτες που μας ενδιαφέρουν. Εδώ δεν επικεντρωνόμαστε αποκλειστικά στους χάρτες που επεξεργάστηκαν, αλλά και σε άλλους σημαντικούς χάρτες της ενετοκρατίας, που βρίσκονται στο Μουσείο. Δεν περιοριστήκαμε μόνο σε χάρτες που απεικονίζουν συνολικά την πόλη της Κέρκυρας και δίνουν έμφαση στα οχυρωματικά 5

7 έργα, αλλά γίνεται και μια σύντομη ανάλυση χαρτών που απεικονίζουν μεμονωμένα τμήματα και κτίρια της πόλης. Έπεται το κεφάλαιο με τα στοιχεία γεωαναφοράς, διαδικασία η οποία στάθηκε η αφορμή για τη σύνταξη της μεταπτυχιακής εργασίας. Καταρχήν αναφέρεται η έννοια της γεωαναφοράς με τη χρησιμότητά της και αναλύονται τα δύο είδη μετασχηματισμού που χρησιμοποιούνται-παγκόσμιος και τοπικός. Ακολούθως, αναλύεται ο τρόπος λειτουργίας του raster design, ενός πρόσθετου του AutoCAD, με το οποίο έγινε όλη η επεξεργασία των χαρτών. Τέλος, παρουσιάζονται τα βήματα που ακολουθήθηκαν για τη γεωαναφορά των χαρτών, όπου γίνεται επεξήγηση του τρόπου που επεξεργάστηκε ο κάθε χάρτης και αναφέρονται τα αποτελέσματα. Η μεταπτυχιακή εργασία ολοκληρώνεται με το κεφάλαιο των συμπερασμάτων. Εδώ καταλήγουμε σε συμπεράσματα που μας οδήγησαν τα αποτελέσματα της γεωαναφοράς και ουσιαστικά επαναλαμβάνονται συνεπτυγμένα όσα αναφέρθηκαν για την Κέρκυρα. 6

8 ABSTRACT This diploma thesis was composed for the postgraduate studies program High Precision Land Surveying Applications and concerns the area of the island of Corfu. In particular, the following was made available after proper agreement with Professor Mr. Tokmakidis: A digitized version of a Corfu base map in an AutoCAD file (.dwg) A digitized raster (.jpg) of the same area with an extension added on the southwestern side Six non-metric Corfu maps (.jpg) of the Venetian Era. Apart from the scanned map (CORFU MAP 1) and the map galleries-1, the rest of the maps are part of, or alternative variants of the same map, constructed by Alessando Ganassa in the late 18th century. The map galleries-1 is a complement of Giovanni de Honstein s map that was most probably composed in These maps mainly present fortification constructions and underground galleries of that period, along with a few referrals to urban planning and organization and local public buildings and areas. The main purpose of this thesis was the georeferencing of all non-metric Venetian period maps in order to extend their geometric background with a reliable coordinate system. As of this, the maps can be utilized for searching queries regarding underground galleries, thus fulfilling a wish of the municipality of Corfu. The next step was to digitize the southwestern extension of the city as well as the placement of street names and important buildings on the digital base map at an attempt to enrich it. For this reason, that step was preceded by the georeferencing of the map CORFU MAP 1. Delving through the project, and researching the sources of the aforementioned maps, it was more than enjoyable to admire and praise the sublimity of the story of Corfu, a story of constant attempts to reinforce its fortifications due to the multiple siege efforts it withstanded through its history. An immediate consequence to that was the creation of bedazzling fortification structures, as well as public buildings while in peace, mainly by its conquerors. 7

9 As a result of all this, an extension of the project was decided, even just for a brief report pertaining to the fortifications and the significant public buildings and areas of Corfu. Since a complete listing of all such structures and buildings goes far beyond the scope of a postgraduate thesis, the decision was to focus on the corresponding work of the Venetian era, a period which, besides, gave birth to the maps this thesis was based upon. The thesis is divided in three large parts. The first part cites the historical facts about Corfu, the second refers to important maps from the Venetian period in Correr Museum in Italy (including our maps) and the third one contains the georeferencing elements. The historical facts begin with an introductory note and carries on with the historical course of Corfu from the ancient years to the contemporary era. This part emphasizes on the interactions between Corfu and other foreign population, mostly its conquerors, and provides brief references concerning the most significant events and works of the corresponding periods. These references are of great importance to clarify the influence of many architectural works of Corfu and also to highlight the need for protection by means of fortifications. Following is a chapter regarding the fortification works realized during the Venetian reigning period, where a special reference of the people involved is also made. The chapter of historical facts is concluded with a brief description of the most important public buildings and places of the era. A word on the Correr museum, where the maps of interest are located, is the next point of interest. This part does not exclusively focus on the maps edited hereby but in other important Venetian Reign era maps in the museum as well. The analysis is not confined on global Corfu maps that emphasize the fortifications, but it also extends to maps depicting single parts and buildings of the city. Next is the chapter with the georeferencing elements. The georeferencing procedure was the primary motivation for the composition of the present thesis. The concept of georeferencing is stated first along with an assessment of its usefulness and the two types of transformations involved are analyzed. Those consist of the global and the local transformation. Following that is an analysis of the way raster design functions, the latter being an AutoCAD add-on, which was used to carry out the complete editing of the 8

10 maps. The steps followed for the map georeferencing procedure are finally cited, accompanied by extensive explanations of the way each map was edited as well as the results of the editing procedure. The thesis comes to an end with the chapter of conclusions. This chapter presents various inferential statements, which were extracted by careful observation of the georeferencing results, closing with a summary of the information collected about the island of Corfu. 9

11 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Κέρκυρα βρίσκεται παράλληλα με την ακτή της ηπειρωτικής Ελλάδας. Η πόλη είναι τοποθετημένη σε μια κεντρική θέση από την οποία ελέγχει το σύνολο των καναλιών μεταξύ του νησιού και της ηπειρωτικής Ελλάδας, στην είσοδο της Αδριατικής Θάλασσας. Εικόνα 1: Η θέση της Κέρκυρας (με κόκκινο) στην Αδριατική ( 10

12 Η πόλη της Κέρκυρας έχει τις ρίζες της στον 8ο π.χ. αιώνα. Βρισκόμενη σε στρατηγική θέση έχει κινήσει το ενδιαφέρον πολλών λαών και έχει ως αποτέλεσμα κατακτηθεί πολλές φορές, με τους κατακτητές να αφήνουν διάφορα στοιχεία τους κάθε φορά. Στο πιο πρόσφατο παρελθόν, η Κέρκυρα διετέλεσε υπό βενετική κυριαρχία για τέσσερις περίπου αιώνες, από τον 15ο αιώνα, περνώντας στη συνέχεια σε γαλλικές, βρετανικές και ελληνικές κυβερνήσεις. Η Κέρκυρα έχει μια ιδιαίτερη ταυτότητα, η οποία αντανακλάται στο σχεδιασμό του συστήματος της οχύρωσης και στο νεοκλασικό κτιριακό απόθεμα της. Ως εκ τούτου, μπορεί να τοποθετηθεί στην ίδια κατηγορία με άλλες μεγάλες οχυρωμένες πόλεις της Μεσογείου δίπλα σε λιμάνια. Το αστικό και το λιμενικό σύνολο της Κέρκυρας, κυριαρχείται από οχυρά ενετικής προελεύσεως και συνιστά ένα αρχιτεκτονικό παράδειγμα εξέχουσας παγκόσμιας αξίας, τόσο για την αυθεντικότητα όσο και για την ακεραιότητά του. Η συνολική μορφή των οχυρώσεων έχει διατηρηθεί και εμφανίζει κατά κύριο λόγο τα ίχνη της Ενετοκρατίας, όπως η Παλιά Ακρόπολη και το Νέο Φρούριο, αλλά παρουσιάζει και τις παρεμβάσεις της βρετανικής περιόδου. Οι οχυρώσεις της πόλης, σχεδιασμένες από διάσημους Ενετούς μηχανικούς, χρησιμοποιήθηκαν για τέσσερις αιώνες, για να υπερασπιστούν τα θαλάσσια εμπορικά συμφέροντα της Δημοκρατίας της Βενετίας κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κατά τη διάρκεια του χρόνου, τα οχυρά είχαν επισκευαστεί εν μέρει και ξαναχτίστηκαν πολλές φορές, πιο πρόσφατα υπό την βρετανική κυριαρχία τον 19ο αιώνα. Το κυρίως νεοκλασικό απόθεμα κατοικιών της Παλιάς Πόλης είναι εν μέρει από την Ενετική περίοδο και εν μέρει αργότερης κατασκευής, κυρίως του 19ου αιώνα. Ως ένα οχυρωμένο λιμάνι της Μεσογείου, το αστικό και λιμενικό σύνολο της Κέρκυρας διακρίνεται για το υψηλό επίπεδο της ακεραιότητας και της αυθεντικότητας της. Η ευθύνη για την προστασία αυτής της κληρονομιάς μοιράζεται από διάφορους οργανισμούς και σχετικές αποφάσεις. Εδώ περιλαμβάνονται το Υπουργείο Πολιτισμού (υπουργική απόφαση του 1980), το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (προεδρικό διάταγμα του 1980) και ο Δήμος της Κέρκυρας (προεδρικό διάταγμα του 1981). Επίσης σχετικά είναι τα εξής: η ελληνική νομοθεσία σχετικά με την 11

13 ακτογραμμή των πόλεων και των νησιών γενικότερα, ο νόμος για την προστασία των αρχαιοτήτων και της πολιτιστικής κληρονομιάς εν γένει (νόμος 3028/2002) και τη δημιουργία ενός νέου ανεξάρτητου τμήματος επίβλεψης Βυζαντινών και μεταβυζαντινών αρχαιοτήτων, το Οι πολιτικές της αποκατάστασης και ενίσχυσης των οχυρώσεων και της ακρόπολης έχουν οδηγήσει σε μια γενικά αποδεκτή κατάσταση διατήρησης. Πολλά έργα, ωστόσο δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί ή και ξεκινήσει. Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΜΥΘΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ Η Κέρκυρα ταυτίζεται από τους περισσότερους αρχαιολόγους με το μυθικό νησί των Φαιάκων. Εδώ ο Όμηρος τοποθέτησε, σύμφωνα με αυτούς που δέχονται την ταύτιση της Σχερίας με την Κέρκυρα, τον προτελευταίο σταθμό που έφθασε ναυαγός ο πολυμήχανος Οδυσσέας. ΑΡΧΑΙΟΙ ΧΡΟΝΟΙ Το νησί της Κέρκυρας κατοικήθηκε ήδη από την Παλαιολιθική Εποχή. Τότε η Κέρκυρα αποτελούσε συνέχεια της οροσειράς της Πίνδου και ήταν ενωμένη με την απέναντι Ηπειρωτική ακτή. Εξακριβωμένη είναι η ανθρώπινη παρουσία στο νησί και κατά την Νεολιθική περίοδο και την εποχή του Χαλκού. Η ιδιαίτερα σημαντική γεωγραφική θέση της Κέρκυρας στο δρόμο για τις ακτές της Αδριατικής και της Ιταλίας προκάλεσε το ενδιαφέρον των Ερετριέων γύρω στο 750 π.χ.. Την Ευβοϊκή αποικία κατέλυσε το 734 π.χ. ομάδα Κορινθίων με αρχηγό τον Χερσικράτη από το αριστοκρατικό γένος των Βακχιδών, απογόνων του Ηρακλή. Το νησί ονομάζεται, δωρικά, Κόρκυρα και επικρατεί η Δωρική γραφή. Η νέα Κορινθιακή αποικία, που ονομάστηκε Χερσούπολη, θα αναπτυχθεί λίγο νοτιότερα από την σημερινή πόλη, στην χερσόνησο της Παλαιόπολης, μεταφέροντας συνήθειες, λατρεία και πολίτευμα από την μητρόπολη. Οι ευνοϊκές προϋποθέσεις για αυτόνομη 12

14 ανάπτυξη της αποικίας ανέδειξαν την Κέρκυρα σε μεγάλη εμπορική και ναυτική δύναμη του Ελληνικού κόσμου. Απέκτησε ισχυρό πολεμικό στόλο και δική της αποικία: την Επίδαμνο (σημερινό Δυρράχιο) και έφτασε ν ανταγωνίζεται στο εμπόριο την Κόρινθο που γρήγορα οδήγησε τις δύο πόλεις σε σύγκρουση. Η αρχαιότερη ναυμαχία μεταξύ Ελλήνων, όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης, συνέβη το 664 π.χ. μεταξύ Κορίνθου και Κερκύρας, στην οποία υπερίσχυσε η Κέρκυρα. Μετά τον θάνατο του τυράννου της Κορίνθου Περίανδρου (585 π.χ.) η πόλη αποκτά και πάλι την ανεξαρτησία της από την μητρόπολη Κόρινθο και την παλιά της δύναμη. Όντας ισχυρή ναυτική δύναμη διαθέτει 60 τριήρεις για την αντιμετώπιση των Περσών. Την εποχή αυτή κόβει και το πρώτο δικό της νόμισμα. Η εμπλοκή της Κέρκυρας στον Πελοποννησιακό πόλεμο ( π.χ.) που ξεσπά με αφορμή την εθελούσια προσχώρηση της αποικίας της Επιδάμνου στην Κόρινθο και η επακόλουθη εμφύλια διαμάχη των αριστοκρατικών έχουν σαν αποτέλεσμα τη σταδιακή αποδυνάμωση του νησιού, την εμπλοκή του σε σοβαρές πολεμικές συγκρούσεις και την τελική κατάπτωση και παρακμή. Μετά από διάφορες επιδρομές και επικυριαρχίες η Κέρκυρα το 229 π.χ. εξαναγκάζεται να ζητήσει την προστασία των Ρωμαίων, στους οποίους και υποτάσσεται με την θέλησή της, προκειμένου να προστατευθεί από τους Ιλλυριούς πειρατές. Στη Ρωμαϊκή κυριαρχία μένει για πέντε αιώνες (μέχρι το 337 μ.χ.). Το νησί χρησιμοποιήθηκε από τους Ρωμαίους ως ναυτική βάση και ορμητήριο για εκστρατείες στην υπόλοιπη Ελλάδα και Ανατολή. Παρόλα αυτά, το 31 π.χ. παραμονές της ναυμαχίας στο Άκτιο, ο Αγρίππας, σύμμαχος του Οκταβιανού, θα καταστρέψει την πόλη ολόκληρη, επειδή οι Κερκυραίοι είχαν συμμαχήσει με τον αντίπαλό του Αντώνιο. ΜΕΣΟΙ ΧΡΟΝΟΙ Με την διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 395 μ.χ. σε δύο τμήματα, ανατολικό και δυτικό, η Κέρκυρα περιέρχεται στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος και ακολουθεί τη 13

15 τύχη και τις περιπέτειες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι το 1204, οπότε και καταλύθηκε από τους Σταυροφόρους της Δ Σταυροφορίας. Κατά τις αρχές του Μεσαίωνα στην αρχαία πόλη, πλάι στα αρχαία τεμένη χτίζονται τα πρώτα ιερά της νέας θρησκείας. Οι ήρεμοι ρυθμοί της αρχαίας ζωής διακόπτονται το 455 μ.χ. από τις Βανδαλικές επιδρομές. Μέχρι τον 11ο αιώνα Ούννοι, Βάνδαλοι, Γότθοι και Άραβες απειλούν και λεηλατούν την Κέρκυρα. Η αντίδραση της Κωνσταντινούπολης για το δυτικό αυτό όριο της αυτοκρατορίας δεν ήταν πάντα άμεση. Επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού το 534 μ.χ. ο στρατηγός του Βυζαντίου Βελισσάριος ναυλοχεί στην Κέρκυρα πηγαίνοντας εκστρατεία στην Ιταλία. Καθοριστικής σημασίας όμως για την μετέπειτα ζωή της πόλης υπήρξε η κατάληψη και λεηλασία του νησιού από τον βασιλιά των Ερούλων Γότθων Τοτίλα το 551 μ.χ. Τότε ερειπώθηκε η Χερσούπολη, που βρίσκονταν στο κανόνι και οι κάτοικοί της άρχισαν σταδιακά να την εγκαταλείπουν και δημιούργησαν μια άλλη, βορειότερα σε θέση εκ φύσεως πιο οχυρή, ανάμεσα στους βράχους της κοντινής δίκορφης χερσονήσου, η οποία σταδιακά οχυρώνεται και απ όπου προέρχεται το μεσαιωνικό όνομα Κορυφώ ή Κορφοί. Χτίστηκε τότε το Παλαιό φρούριο, όπως ονομάζεται σήμερα, για να περιβάλει τη νέα πόλη που έχτισαν οι επιζήσαντες Κερκυραίοι στο ανατολικό άκρο της σημερινής Παλιάς Πόλης, σε μια απόκρημνη χερσόνησο. Κατά το μοίρασμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε «θέματα», αρχικά η Κέρκυρα συμπεριλήφθηκε στο «θέμα» της Νικοπόλεως, αλλά από τον 8ο αιώνα αποτελεί επαρχία του ναυτικού «θέματος» Κεφαλληνίας. Κατά τα επόμενα χρόνια οι Σλάβοι πραγματοποιούν καταστροφικές επιδρομές. Η Κέρκυρα δέχθηκε τότε επανειλημμένες επιθέσεις σε μια εκ των οποίων το 933 μ.χ. ο Μητροπολίτης Αρσένιος, επικεφαλής της τοπικής Εκκλησίας έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των εχθρών. Το Βυζαντινό όνομα Κορυφώ παρουσιάζεται για πρώτη φορά το 968 μ.χ., όταν ο επίσκοπος Κρεμώνας Λιουτπράνδος έγραψε στην έκθεσή του: «ad Coryphus parvenimus» (φθάσαμε στην Κορυφώ). Κατά την εποχή αυτή, που στην 14

16 Κωνσταντινούπολη βασιλεύει η Μακεδονική Δυναστεία, η Κέρκυρα απολαμβάνει συνθήκες σχετικής ασφάλειας. Αυτό προκύπτει από την κατασκευή εκτός των οχυρώσεων, στην Παλαιόπολη και του μνημειακού ναού των Αγίων Ιάσονος και Σωσιπάτρου κατά τα τέλη του 10ου αιώνα. Εικόνα 2:Ναός των Αγίων Ιάσονος και Σωσιπάτρου στη Κέρκυρα ( Η ειρηνική αυτή εποχή λήγει οριστικά με την πρώτη εκδήλωση του δυτικού επεκτατισμού. Τέσσερις φορές σε διάστημα ενός αιώνα ( ) οι Νορμανδοί του Ροβέρτου Γισκάρδου, κατακτητή της Νότια Ιταλίας, θα γίνουν κύριοι του νησιού, που αποκτά πλέον ιδιαίτερη σημασία για την ασφάλεια της Αυτοκρατορίας. Σε μια από αυτές το 1147 μ.χ. ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Μανουήλ Α Κομνηνός κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες και μόνο μετά από πολλές δυσκολίες το 1149 μ.χ. κατάφερε να ανακαταλάβει την Κορυφώ, «πόλη οχυρωτάτη» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Άννα Κομνηνή. Μετά την αποχώρηση των Νορμανδών οι Αυτοκράτορες παραχώρησαν πολλά σημαντικά φορολογικά προνόμια στον κλήρο και τους κατοίκους του κάστρου, αλλά ο δυτικός επεκτατισμός δεν επρόκειτο να αφήσει την Κέρκυρα σε ηρεμία. ΠΡΩΤΗ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ-ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ Με την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους από τους Σταυροφόρους της Δ Σταυροφορίας και σύμφωνα με την συνθήκη του Οκτωβρίου του 1204 γνωστή ως «Partitio Terrarum Imperii Romaniae», η Κέρκυρα περιέρχεται στο μερίδιο των Βενετών. Ο Βενετός ναύαρχος Φρανσίσκο Μοροζίνι εξεδίωξε τον γενουάτη πειρατή Λέοντα Βετράνο που είχε για λίγο καταλάβει το νησί. 15

17 Οι Βενετοί στην πρώτη αυτή βραχυπρόθεσμη παρουσία τους στην Κέρκυρα ( ), διαίρεσαν τη γη σε δέκα φέουδα και την μοίρασαν σε ισάριθμους συμπατριώτες τους ευγενείς. Οι Ενετοί αποκαλούσαν το νησί της Κέρκυρας πύλη προς τον Κόλπο, καθώς ήλεγχε τη θαλάσσια διαδρομή που παρέχει πρόσβαση στην Αδριατική Θάλασσα. Η Βενετία διατηρούσε τα δικά της δικαιώματα κυριαρχίας σε όλη την θάλασσα, η οποία επίσης ονομαζόταν κόλπος της Βενετίας. Για να αναβαθμίσουν τα οχυρωματικά έργα για την ανάπτυξη των κανονιών, οι Βενετοί έχτισαν κυκλικούς προμαχώνες. Το 1214 το νησί περνά στην κυριαρχία του Μιχαήλ Α Άγγελου Κομνηνού, Δεσπότη της Ηπείρου. Ο νέος ομόφυλος και ομόθρησκος όπως και οι διάδοχοί του, ανανεώνουν τα παλαιότερα προνόμια και ενισχύουν την άμυνα του νησιού, βελτιώνοντας τις οχυρώσεις της μεσαιωνικής πόλης. Στα δυτικά του νησιού, σύμφωνα με την παράδοση, κατασκευάζονται τα κάστρα Γαρδίκι και Αγγελόκαστρο. Εικόνα 3: Κάστρο Αγγελόκαστρου ( Εικόνα 4: Κάστρο Γαρδικίου ( Η κυριαρχία των Δεσποτών της Ηπείρου έληξε το 1258, όταν ο Δεσπότης Μιχαήλ Β Δούκας παραχώρησε την Κέρκυρα ως προίκα στον γαμπρό του Μανφρέδο, βασιλέα των Δύο Σικελιών. Μετά την μάχη του Μπενεβέντο και σύμφωνα με την συνθήκη του 16

18 Βιτέρμπο, η Κέρκυρα πέρασε στο νικητή αυτής της μάχης, τον Κάρολο Α τον Ανδηγαυό και για τα επόμενα 120 περίπου χρόνια ( ), βίωσε την ανδηγαυϊκή κυριαρχία. Εξαιτίας της εξαιρετικά εχθρικής προς την Ορθοδοξία και φιλοπαπικής πολιτικής των Ανδηγαυών πριγκίπων, που βασιλεύουν στην Νάπολη, η Εκκλησία της Κέρκυρας την εποχή αυτή γνώρισε τις πρώτες ταπεινώσεις. Οι περισσότερες από τις Ορθόδοξες εκκλησίες μετατράπηκαν σε Καθολικές. Η επιζήτηση ασφαλέστερης διαμονής την εποχή αυτή, είχε σαν αποτέλεσμα την συσσώρευση όλο και περισσότερων κατοίκων στην οχυρωμένη πόλη γύρω από τις κορυφές του κάστρου. Όσοι περίσσευαν άρχισαν να εγκαθίστανται κοντά σε αυτήν, έξω από τα τείχη και έτσι άρχισε να δημιουργείται το μπόργκο ή ξώπολι, που τα επόμενα χρόνια δέχεται ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων για να αντικαταστήσει στο τέλος τη μεσαιωνική πόλη. Παρότι, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, την εποχή αυτή κατασκευάζεται στο Παλαιό Φρούριο ο πύργος της Ξηράς, σφραγίδα των Ανδηγαυών κατακτητών δεν εμφανίζεται καθόλου στην αρχιτεκτονική του νησιού. Από αυτούς η Κέρκυρα κράτησε μια τιμαριωτική οργάνωση, που έθεσε τις βάσεις για τη διαμόρφωση του αριστοκρατικού χαρακτήρα της κοινωνίας της και αργότερα έγινε το στήριγμα της Ενετοκρατίας. ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ Στο β μισό του 14ου αιώνα, το πολιτικοστρατιωτικό τοπίο στην ανατολική Μεσόγειο μοιάζει ζοφερό. Οι Ανδηγαυοί της Νότιας Ιταλίας, ευρισκόμενοι σε βαθιά δυναστική κρίση, δεν ενδιαφέρονται πλέον για την ανακατάληψη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και έτσι η κατοχή της Κέρκυρας, που θα χρησίμευε ως βάση, δεν έχει πια ιδιαίτερο νόημα. Στα Βαλκάνια έχει αρχίσει να απλώνεται η Οθωμανική καταιγίδα. Από τον παλιό Βαλκανικό και Βυζαντινό κόσμο η Κέρκυρα δεν μπορούσε πια να ελπίζει σε τίποτα. Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία καταρρέει και αναζητά στηρίγματα στον Πάπα και τους Δυτικούς ηγεμόνες, που όμως έχουν εμπλακεί στον Εκατονταετή Πόλεμο. Οι Κερκυραίοι αντιλαμβανόμενοι ότι δεν είχαν τίποτε πλέον να περιμένουν από το Βυζάντιο, αναζητώντας έναν ισχυρό προστάτη, στράφηκαν στη Βενετία. 17

19 Στα τέλη του 14ου αιώνα το αναθερμασμένο ενδιαφέρον της Βενετίας για το νησί επιδιώκει και πετυχαίνει να δημιουργηθεί μια φιλοβενετική κίνηση στις τάξεις των αρχόντων, με αποτέλεσμα να αποσταλούν τον Μάιο του 1386 πέντε εκλεγμένοι πληρεξούσιοι του Κερκυραϊκού Συμβουλίου στη Βενετία για να ζητήσουν την έγκριση της Συγκλήτου για την οικειοθελή υποταγή της Κέρκυρας και να δώσουν όρκο πίστης, υπό τον όρο να υπερασπίζεται αιωνίως την πόλη και το νησί. Οι Βενετικές δυνάμεις με επικεφαλής τον Ιωάννη Μιάνι, Καπιτάνο του Κόλπου, καταλαμβάνουν το νησί και η παραχώρηση του χρυσόβουλου τον Ιανουάριο του 1387 επιβεβαιώνει όλα τα προγενέστερα προνόμια που είχαν παραχωρηθεί και ρυθμίζει τις σχέσεις του νησιού με τη «Γαληνοτάτη Δημοκρατία» διασφαλίζοντας ως αντάλλαγμα την πιστότητα και την αφοσίωση των νέων υπηκόων στη μόνη δημοκρατία του καιρού της, όπως ήθελε να αυτοαποκαλείται η βενετική ολιγαρχία. Αργότερα, το 1402, η Βενετική Σύγκλητος αγόρασε από το Βασίλειο της Νεαπόλεως αντί χρυσών δουκάτων την Κέρκυρα, εδραιώνοντας και επίσημα την κατοχή του νησιού, που κράτησε 411 χρόνια, 11 μήνες και 11 μέρες ( ). Το 1537, ο Χαΐρ αντ Ντιν Μπαρμπαρόσα (Κοκκινογένης), ένας κουρσάρος που έγινε ναύαρχος του οθωμανικού στόλου, επιτέθηκε στην Κέρκυρα: η κίνηση ήταν μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου που συνέλαβε ο Σουλτάνος Σουλεϊμάν Ι. Σε συμμαχία με τον βασιλιά Francis I της Γαλλίας, που ήταν σε πόλεμο με τον αυτοκράτορα Charles V, ετοίμαζε μια εισβολή στης νότια Ιταλία, προκειμένου να προστατευθούν τα αποθέματα στο στρατό του, που χρειαζόταν για να κατακτήσει τη Κέρκυρα. Οι Βενετοί κατάφεραν να ελέγξουν τις επιθέσεις του εχθρού μέχρι που οι Οθωμανοί αποφάσισαν να λύσουν την πολιορκία και να φύγουν από το νησί. Το 1538 ο συμμαχικός Χριστιανός στόλος νικήθηκε από τους Οθωμανούς κοντά στην Πρέβεζα: το γεγονός αυτό οδήγησε τις βενετικές αρχές να αναπτύξουν ένα σημαντικό σχέδιο για να διασφαλίσουν πως η Κέρκυρα θα μπορούσε να αντέξει μια νέα πολιορκία των Οθωμανών για μεγάλο χρονικό διάστημα. 18

20 ΠΡΩΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ Το τέλος του 18ου αιώνα βρίσκει την Ευρώπη στα όπλα και η ιστορία της Κέρκυρας δεν μπορεί να απομονωθεί από το διεθνές πλαίσιο και τις ισορροπίες που επιδιώκουν οι ξένες δυνάμεις στην περιοχή του Ιονίου. Η Βενετική Δημοκρατία καταλύεται το 1797 από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη και με την συνθήκη του «Campo Formio», τα Επτάνησα και οι Ενετικές κτήσεις στην Ήπειρο προσαρτώνται στη Γαλλία. Ο τελευταίος βενετός διοικητής του νησιού Αυρήλιος Widmann παραδίδει το νησί στους Γάλλους στρατιώτες του Ανσέλμο Ζεντιλί, που γίνεται δεκτός με ενθουσιασμό από τον Κερκυραϊκό λαό. Σύμφωνα με τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, που ήταν ήδη γνωστές στην Κέρκυρα, πρώτο μέλημα υπήρξε η κατάργηση του αριστοκρατικού πολιτεύματος, ο σχηματισμός δημοτικού συμβουλίου, με πρόεδρο τον Σπυρίδωνα Θεοτόκη και η εφαρμογή του Γαλλικού Συντάγματος του Στην Κέρκυρα μέσα σε πανηγυρισμούς φυτεύτηκε το «δένδρο της Ελευθερίας», κάηκε το «Libro d' Oro» και αναρτήθηκε η Γαλλική σημαία. Σύντομα όμως οι πανηγυρισμοί αντικαταστήθηκαν από την αμφιβολία και τη δυσφορία. Η επιβολή νέων φόρων, η εισφορά υπό τύπον «δανείου», οι λεηλασίες και οι βεβηλώσεις εκκλησιών και θρησκευτικών συμβόλων και η διάψευση των ελπίδων για απελευθέρωση της υπόλοιπης Ελλάδος από τους Τούρκους, συντέλεσαν ώστε να υποχωρήσει ο αρχικός ενθουσιασμός των Κερκυραίων και να αντικατασταθεί από απροκάλυπτη έχθρα. Στα θετικά αυτής της περιόδου καταλογίζεται η ίδρυση δημόσιας βιβλιοθήκης, η οργάνωση δημόσιας εκπαίδευσης, η εγκατάσταση του πρώτου τυπογραφείου σε Ελληνικό έδαφος, η φροντίδα για καλύτερη λειτουργία των δικαστηρίων και αστυνόμευσης, η προστασία της δημόσιας υγείας καθώς επίσης και η ευρεία χρήση της Ελληνικής γλώσσας στα δημόσια έγγραφα. 19

21 ΡΩΣΣΟΤΟΥΡΚΟΙ Εναντίων των επεκτατικών βλέψεων του Ναπολέοντα στην Ανατολή συστήθηκε η Ρωσοτουρκική συμμαχία η οποία, εκμεταλλευόμενη τη δυσαρέσκεια των κατοίκων των Ιονίων Νήσων για τους Γάλλους, κατέλαβε τα νησιά ( ). Το Μάρτιο του 1799 ο Ρώσος ναύαρχος Ουσακώφ, μετά από τετράμηνη πολιορκία, κατέλαβε την Κέρκυρα και ανέθεσε προσωρινά τη διακυβέρνηση του νησιού σε ομάδα ευγενών και μερικών αστών. Ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός θεωρείται η σύσταση το 1800 της Επτανήσου Πολιτείας, του πρώτου Ελληνικού Κράτους μετά το 1453, και η αναγνώρισή του ως κράτος φόρου υποτελές στο Σουλτάνο. Οι αντιπρόσωποι της Επτανήσου στην Κωνσταντινούπολη συνέταξαν Σύνταγμα, που ονομάστηκε Βυζαντινό και αναγνωρίστηκε από την «Πύλη». Η στροφή σε αριστοκρατική μορφή πολιτεύματος και ο αποκλεισμός άλλων τάξεων από την εξουσία δεν άργησε να φέρει αναταραχές. Η Γερουσία για να αντιμετωπίσει την κατάσταση έδωσε δικτατορικές εξουσίες στον πρόεδρό της Σπυρίδωνα Θεοτόκη, η κατάσταση όμως δεν μπόρεσε να ελεγχθεί αποτελεσματικά. Το σπουδαιότερο που έγινε αυτή την περίοδο ήταν η ανασύσταση του θεσμού του Ορθοδόξου Επισκόπου της Κέρκυρας. Η «De facto» όμως αναγνώριση του δικαιώματος επεμβάσεως της Ρωσίας στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Επτανήσου Πολιτείας οδήγησε αναπόφευκτα στην απώλεια της αυτονομίας της και η Ρωσία, ως τελικός ρυθμιστής των πολιτικών πραγμάτων, παραχώρησε τα Επτάνησα στον Ναπολέοντα κατά την υπογραφή της συνθήκης του Τιλσίτ το ΔΕΥΤΕΡΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ Τον Σεπτέμβριο του 1807 ο Ναπολέων, προ πολλού εστεμμένος αυτοκράτορας της Γαλλίας, απέστειλε τον στρατηγό Cesar Berthier ως διοικητή στην Κέρκυρα, ο οποίος κατέλυσε την Επτάνησο Πολιτεία διακηρύσσοντας ότι η περιοχή αυτή αποτελούσε τμήμα της Γαλλικής Αυτοκρατορίας. 20

22 Ο Ναπολέων, λόγω της στρατηγικής θέσης της Κέρκυρας στην Αδριατική, διέταξε τον εκσυγχρονισμό των οχυρώσεών της, αναθέτοντας τη διοίκηση του νησιού στον Donzelot, με εντολή να κρατήσει την Κέρκυρα πάση θυσία. Η αμυντική διάταξη ενισχύθηκε με κατασκευές νέων οχυρών (Λαμποβίτισσα και Βίδο) και έξι περιμετρικών πυροβολείων. Οι Γάλλοι επίσης βελτίωσαν τη ρυμοτομία και την αρχιτεκτονική της πόλης, μετέτρεψαν τη Σπιανάδα σε δενδρόφυτη πλατεία και κατασκεύασαν στη δυτική της πλευρά, με σχέδιο του μηχανικού Lesseps, την τοξοστοιχία που είναι γνωστή με το όνομα "Λιστόν". Εικόνα 5: Το Λιστόν ( Στις δραστηριότητές τους οφείλεται και η ίδρυση Σχολής Καλών Τεχνών. Το σημαντικότερο όμως έργο τους ήταν η ίδρυση της Ιονίου Ακαδημίας (1808), του πρώτου πανεπιστημίου της Νεότερης Ελλάδος. 21

23 Το 1814 το άστρο του Ναπολέοντα βρισκόταν στη δύση του. Μετά τις πολιτικές εξελίξεις, ο στρατηγός Donzelot έλαβε εντολή να παραδώσει την Κέρκυρα, την οποίαν παρέλαβε ο Άγγλος στρατηγός Campell στις 26 Ιουνίου Το Συνέδριο της Βιέννης το 1815 υιοθέτησε την πρόταση του εκπροσώπου της Ρωσίας Ιωάννη Καποδίστρια, που πρότεινε να αναγνωριστούν τα Επτάνησα ελεύθερα και ανεξάρτητα υπό Βρετανική προστασία. ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑ Ως η πρωτεύουσα των Ηνωμένων Πολιτειών των Ιονίων Νήσων, η Κέρκυρα έχασε τη στρατηγική της σημασία. Υπό τη διακυβέρνηση του Βρετανού Ύπατου Αρμοστή Sir Thomas Maitland ( ), η αναπτυξιακή δραστηριότητα επικεντρώθηκε στη Σπιανάδα. Το 1818 ιδρύθηκε το Τάγμα των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου, το οποίο στεγάστηκε στο νεόδμητο παλάτι, που επίσης χρησιμοποιήθηκε ως έδρα της Ιονίου Γερουσίας. Ο διάδοχός του, ο Sir Frederick Adam ( ), έστρεψε την προσοχή του προς τα δημόσια έργα (κατασκευή ενός υδραγωγείου, την αναδιάρθρωση της Παλαιάς Ακρόπολης και την προσθήκη νέων στρατιωτικών κτιρίων σε βάρος των ενετικών κτιρίων, την ανοικοδόμηση και αύξηση των κατοικιών της πόλης) και την αναδιοργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος (η νέα Ιόνιος Ακαδημία άνοιξε το 1824). 22

24 Εικόνα 6: Η Ιόνιος Ακαδημία ( Την ίδια ώρα, οι Βρετανοί άρχισαν να κατεδαφίζουν τις εξωτερικές οχυρώσεις στο δυτικό άκρο της πόλης και άρχισαν το σχεδιασμό για κατοικημένες περιοχές έξω από τα τείχη. Κατά τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας ( ) στρατώνες κτίστηκαν στην περιοχή του παλαιού καθεδρικού ναού και μια νέα εκκλησία χτίστηκε σε μια ταράτσα, στους πρόποδες του Καστέλο ντελα καμπάνα, αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο. 23

25 Εικόνα 7: Παλιό φρούριο: (αριστερή εικόνα) μπροστά ο Βρετανικός στρατώνας, που χτίστηκε σε τμήμα του παλαιότερου μέρους της πόλης (δεξιά εικόνα) ένας προμαχώνας, που προστατεύει τη βόρεια πλευρά του φρουρίου ( Μετά τον Adam οι αρμοστές διοίκησαν τα Επτάνησα ενεργώντας πάντοτε μέσα στο πλαίσιο εξυπηρέτησης των Βρετανικών συμφερόντων και σύμφωνα με τις επιταγές της πολιτικής της εκάστοτε Αγγλικής Κυβερνήσεως με αποτέλεσμα την ολοένα αυξανόμενη δυσφορία μεγάλων μερίδων του λαού. Παρόλα αυτά επιμελήθηκαν την οργάνωση των δημοσίων υπηρεσιών, τη διάνοιξη αποχετευτικού συστήματος και του υγειονομικού συστήματος. Η πολεοδόμηση και επέκταση της πόλης με αυστηρούς κανόνες δόμησης συντέλεσε στην υψηλής στάθμης τεχνική κατασκευή των κτισμάτων. Μερίμνησαν για την άμυνα της πόλης με την κατασκευή ισχυρών οχυρώσεων στο Βίδο και άλλων περιμετρικών πυροβολείων, οι οποίες κατεδαφίστηκαν κατά την παράδοση των Επτανήσων στην Ελλάδα. Στα θετικά αυτής της περιόδου συγκαταλέγεται η αναγνώριση της Ελληνικής γλώσσας ως επίσημης, η παραχώρηση αναθεωρημένου Συντάγματος το 1848, όπου επετράπη η ελευθεροτυπία, και η ίδρυση καλλιτεχνικών, φιλολογικών και οικονομικών ιδρυμάτων (Σχολή Καλών Τεχνών 1815, Αναγνωστική Εταιρία 1836, Φιλαρμονική Εταιρία 1840, Ιονική Τράπεζα 1837). 24

26 Η παρουσία του εθνικού ποιητή Διονυσίου Σολωμού στην Κέρκυρα ενίσχυσε την ήδη ακμάζουσα πνευματική ζωή και απετέλεσε την βάση για τη δημιουργία της Επτανησιακής σχολής στις Τέχνες και τα Γράμματα. ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Το 1864 το νησί και τα υπόλοιπα Επτάνησα ενώνονται με την Ελλάδα. Είχε προηγηθεί απόφαση του ΙΓ Ιόνιου Κοινοβουλίου και επικύρωση της απόφασης από «την προστάτιδα δύναμη». Την Ένωση διευκόλυνε η εκλογή στον θρόνο της Ελλάδος του φιλοβρετανού Δανού πρίγκιπα Γεωργίου Α και από τότε τα Ιόνια νησιά συμμερίζονται την τύχη της υπόλοιπης Ελλάδος. Η Κέρκυρα θα πάψει να είναι πρωτεύουσα του Ιονίου κράτους και θα δει το Πανεπιστήμιό της και την Βουλή της να κλείνουν μέσα στον ενθουσιασμό της Ενώσεως. Τα φρούρια αφοπλίστηκαν και διάφορα τμήματα του τείχους σταδιακά κατεδαφίστηκαν. Το νησί έγινε ένας αγαπημένος προορισμός διακοπών για την αριστοκρατία της Ευρώπης. Η παλιά πόλη υπέστη σοβαρές ζημιές από τους βομβαρδισμούς το Σημαντική ήταν η καταστροφή πολλών σπιτιών και δημόσιων κτιρίων (το Ιόνιο Κοινοβούλιο, το θέατρο, και η βιβλιοθήκη), δεκατεσσάρων εκκλησιών, και μια σειρά από κτίρια στην παλιά ακρόπολη. Την 21η Μαΐου 1864 και μετά από έντονες διπλωματικές διαβουλεύσεις η Κέρκυρα και παρότι η συνθήκη παραχώρησης προέβλεπε για την Κέρκυρα καθεστώς «διηνεκούς ουδετερότητας» ενεπλάκη στις πολεμικές συγκρούσεις του 20ου αιώνα. 25

27 Εικόνα 8: Το ψήφισμα της ένωσης ( Κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, η Κέρκυρα χρησιμοποιείται ως βάση των συμμαχικών στρατευμάτων, γίνεται το καταφύγιο των υπολειμμάτων του Σερβικού στρατού και για κάποιο χρονικό διάστημα το Δημοτικό Θέατρο της πόλης γίνεται η έδρα της Σερβικής Κυβέρνησης και Βουλής. Από τότε και μέχρι σήμερα διατηρούνται δυνατοί δεσμοί φιλίας με το Σερβικό λαό. Το 1923 το νησί βομβαρδίζεται και καταλαμβάνεται για μικρό χρονικό διάστημα από την Ιταλία με αφορμή τη δολοφονία των δύο αντιπροσώπων της στην Αλβανία. 26

28 Εικόνα 9: Η προσωρινή κατάληψη της Κέρκυρας από τους Ιταλούς ( Κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο το 10ο Πεζικό Σύνταγμα Κέρκυρας έμεινε να υπερασπιστεί την Κέρκυρα. Μετά την κατάρρευση του μετώπου η Κέρκυρα καταλαμβάνεται για μια ακόμη φορά από τους Ιταλούς. Το 1943 η Κέρκυρα δέχεται την επιδρομή των Γερμανών από την οποία καταστρέφονται ναοί, κατοικίες, ειδικά στην Εβραϊκή συνοικία, και πολλά σημαντικά κτίρια όπως η Ιόνιος Βουλή, η Βιβλιοθήκη κ.α.. Οι Γερμανοί αποχωρούν από την Κέρκυρα στις 9 Οκτωβρίου Το 1952 αρχίζει να λειτουργεί η Μεσογειακή Λέσχη (Club Mediteranee) και ένα νέο κεφάλαιο αρχίζει να γίνεται πραγματικότητα. Από το 1960 και μετά ο τουρισμός γίνεται για την Κέρκυρα μια από τις δύο πιο σημαντικές πλουτοπαραγωγικές της πηγές. Η σταδιακή οικονομική ανάκαμψη επιφέρει και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου με παράλληλη συστηματική καλλιέργεια των γραμμάτων και των τεχνών, η οποία από το 1984 και μετά συνεπικουρείται από την ίδρυση του Ιονίου Πανεπιστημίου, το οποίο στεγάζεται στο ανακαινισμένο πλέον κτίριο της Ιονίου Ακαδημίας. 27

29 ΟΧΥΡΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ιστορία της Κέρκυρας ειδικά κατά την ενετοκρατία, είναι η ιστορία μιας συνεχούς προσπάθειας προσδιορισμού, βελτίωσης και επέκτασης της οχυρωματικής ζώνης. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η Κέρκυρα σε όλη της την ιστορία ήταν το «πεδίο εφαρμογής» των οχυρωματικών ιδεών της εκάστοτε εποχής. Οι μεγαλύτερες και πιο σημαντικές αλλαγές έγιναν λίγο πριν και κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας. Από τον 15ο αιώνα, η Κέρκυρα υπήρξε κάτω από Ενετική κυριαρχία για τέσσερις αιώνες περίπου, περνώντας στη συνέχεια στους Γάλλους, τους Βρετανούς και τους Έλληνες. Σε πολλές περιπτώσεις, της αποδόθηκε ο ρόλος να υπερασπίσει την Ενετική θαλάσσια Αυτοκρατορία απέναντι στις στρατιές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Κέρκυρα αποτελεί ένα άριστο παράδειγμα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, η αξία της οποίας αποδείχθηκε εμπράκτως μέσα από την θετική έκβαση των εκάστοτε εχθροπραξιών. Η πόλη έχει μια ιδιαίτερη ταυτότητα, που αντανακλάται στο σχεδιασμό του συστήματος των οχυρώσεών της και στο νεοκλασικού χαρακτήρα κτιριακό δυναμικό της. Για όλους αυτούς τους λόγους συγκαταλέγεται στις σημαντικές Μεσογειακές οχυρωμένες πόλεις-λιμάνια. Παρακάτω θα γίνει αναφορά στις διάφορες «οχυρωματικές φάσεις» που πέρασε η πόλη κατά την περίοδο μεταξύ 15ου και 18ου αιώνα. 15ος ΑΙΩΝΑΣ Οι βυζαντινές οχυρώσεις, παρότι ισχυρές και ενισχυμένες από τους Δεσπότες της Ηπείρου, τους Ανδηγαυούς και αργότερα τους Βενετούς, δεν μπόρεσαν να έχουν την ίδια αποτελεσματικότητα τον 15ο αιώνα, εποχή ανάπτυξης του πυροβολικού. Η αντιμετώπιση Γενουατών και Οθωμανών, που από τον 14ο αιώνα έκαναν συχνές επιδρομές, απαιτούσε νέο πνεύμα και παρακολούθηση των εξελίξεων της οχυρωματικής τέχνης. Τότε εγκαταλείφθηκε το Αγγελόκαστρο και το φρούριο της Κασσιώπης και τα έργα εστιάστηκαν στη μεσαιωνική πόλη. 28

30 Στις αρχές του 15ου αιώνα η δραστηριότητα ουσιαστικά επικεντρώνεται στη μεσαιωνική πόλη, με την ανάπτυξη των λιμενικών εγκαταστάσεων (προβλήτες, αποβάθρες και οπλοστάσια) και συνεχίζεται με την ανακαίνιση των έργων υπεράσπισης. Το 1400 ο Jacopo Coltrino εστάλη στην Κέρκυρα, με εντολή να προετοιμάσει ένα γενικό σχέδιο για τις οχυρώσεις. Η κατασκευή τους δεν εντάθηκε, ωστόσο μέχρι το πρώτο μισό του δέκατου έκτου αιώνα και συγκεντρώθηκε κυρίως γύρω από το Παλαιό Φρούριο. Τα οχυρωματικά έργα άρχισαν το 1402 με την κατασκευή λιμανιού στο Μανδράκι, τη διάνοιξη θαλάσσιας τάφρου, την αλλαγή της βυζαντινής περιτείχισης με νέα στην περίμετρο της χερσονήσου γύρω από τις δύο κορυφές (Παντοκράτορα και Στραβοσκιάδη) της πόλης. Οι δύο ακροπόλεις εφοδιάζονται με πυροβόλα όπλα (δύο μεγάλες μπομπάρδες), ήδη δέκα χρόνια πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Οι ψηλότεροι αμυντικοί πύργοι στις κορυφές των δύο βράχων και κάθε άλλη προεξοχή που θα μπορούσε να χρησιμεύει σαν στίγμα για το πυροβολικό του εχθρού, γκρεμίζονταν. 16ος ΑΙΩΝΑΣ Από το 1506 μέχρι το 1532 το φρούριο ήταν το αντικείμενο μιας σειράς ενημερώσεων και σχεδίων ενίσχυσης: ο Frà Giocondo, μαζί με τον Lattanzio Bonghi από το Μπέργκαμο, προτείνουν να διαχωριστεί το Παλαιό Φρούριο από την ηπειρωτική πόλη, με τη δημιουργία της Σπιανάδας, ένα πλάτωμα που θα προσφέρει καλύτερη αντίσταση απέναντι σε πιθανές επιθέσεις από τη στεριά. Οι μελετητές πιστεύουν ότι ήταν επίσης δική τους ιδέα τους ο διαχωρισμός του μπροστινού μέρους του Παλαιού Φρουρίου από το υπόλοιπο νησί, μέσω μιας τάφρου. Το 1532 ο Agostino da Castello εστάλη από τον Vincenzo Cappello ως «κάτοικος μηχανικός» να προετοιμάσει ένα νέο σχέδιο για να οχυρωθεί το φρούριο, αλλά παρά την υποστήριξη του Francesco Maria della Rovere το 1533, η πρωτοβουλία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ λόγω έλλειψης πόρων. Μεταξύ του 1537 και του 1558, μετά από καταστροφική επιδρομή από τους Τούρκους, ένα κανάλι σκάφτηκε μεταξύ του Καστέλο ντελα Καμπάνα και του νησιού, κόβοντας τη μεσαιωνική πόλη από τα προάστιά της. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων, μετά από μια προσεκτική εξέταση των σχεδίων από τον Sforza Pallavicino και τον Giulio Savorgnan, τα έργα ανατέθηκαν στον Ferrante Vitelli, ένα μηχανικό που καλείται από τη 29

31 Βενετία για να εργαστεί για την κατασκευή του Νέου Φρουρίου. Ο Vitelli ανέσκαψε ένα μεγάλο μέρος της πόλης που βρίσκεται στις πλαγιές του Colle San Marco και τμήμα της λιμενικής ζώνης της Σπηλιάς. Την ενίσχυση συμπλήρωσαν και δύο ισχυροί προμαχώνες, που χτίστηκαν από τον Michel Sanmicheli και τον ανιψιό του Giangirolamo προς το Παλαιό Φρούριο που εξασφάλιζαν πως οι βενετσιάνικες γαλέρες θα μπορούσαν να δέσουν εκεί χωρίς τον φόβο της επίθεσης από τον εχθρό. Το σχέδιο, δεν περιορίζονταν στους νέους προμαχώνες: σχεδόν όλοι οι κάτοικοι που ζούσαν στην παλιά πόλη έχουν μεταφερθεί στη κωμόπολη πέρα από το κανάλι. Τείχη περιέβαλαν τη κωμόπολη και ένα νέο φρούριο χτίζεται πάνω σε ένα λόφο στο δυτικό άκρο του: αυτό οδήγησε με την πάροδο του χρόνου σε αλλαγή στην ονομασία του φρουρίου και της πόλης. Το Φρούριο μετονομάζεται σε Παλαιό Φρούριο και η κωμόπολη που γνωστή ως η πόλη, σήμερα αναφέρεται ως η Παλιά Πόλη (σύμφωνα με την Unesco το 2007). Το Παλαιό Φρούριο διατηρεί πολλά ανάγλυφα και επιγραφές της Ενετοκρατίας. Εικόνα 10: Ο διαχωρισμός του Παλαιού Φρουρίου με τάφρο ( Στη συνέχεια, οι ανατολικές άμυνες ολοκληρώθηκαν υπό την επίβλεψη του μηχανικού Giacomo Fiumicelli (1566) και η Σπιανάδα επεκτείνεται για άλλη μια φορά. 30

32 Οι εργασίες έγιναν υπό την επίβλεψη του Jacopo Malatesta και πιθανώς του Bonaiuto Lorini. Με την ολοκλήρωση του έργου, ο Vitelli τιμήθηκε ως ο κύριος δημιουργός του νέου αμυντικού συστήματος σε πλάκες πάνω από τις δύο πύλες της πόλης, που χτίστηκαν. Εικόνα 11:Χάρτης των οχυρώσεων της Κέρκυρας: A) Castel da Mar; B) Castello della Campana; C) Κανάλι; D) η πόλη; E) το νέο φρούριο; F) τα τείχη; G) άλλες οχυρώσεις ( Οι πύλες ήταν η Πύλη της Σπηλιάς και η Βασιλική Πύλη. Η Πύλη της Σπηλιάς, της οποίας η πρόσοψη του μετώπου που βλέπει τη θάλασσα παραμένει, ενώ η Βασιλική Πύλη, έχει πλέον καταστραφεί. Η κατασκευή τους παρουσιάζεται σε άλλα σχέδια, καθώς και στην Ιστορία της Κέρκυρας (1672) από τον Andrea Marmora. Η Πύλη της Σπηλιάς είναι μια λαξευμένη πύλη, διαθέτει ένα ενιαίο άνοιγμα με δωρικούς κίονες, στους οποίους είναι λαξευμένες ζώνες. Χτισμένος στον τοίχο, ο θριγκός στηρίζει μια σοφίτα με ένα λιοντάρι του Αγίου Μάρκου που πλαισιώνεται από οβελίσκους με μια σφαίρα στην κορυφή. Η Βασιλική Πύλη από την άλλη πλευρά πλαισιωνόταν από δωρικούς πεσσούς. Είχε υψηλότερη κεντρική αψίδα που πλαισιωνόταν από δύο πλευρικές διόδους στεφανωμένες με επιστύλιο. Εδώ ο θριγκός ακολουθούσε το προφίλ των πλευρικών 31

33 όγκων που προεξείχαν ελαφρώς προς τα εμπρός του κεντρικού τοξωτού ανοίγματος, και διακόπτεται από λαξευμένες στήλες τοποθετημένες στο κέντρο βάρους των πεσσών για να τονιστεί αυτό το σημείο της πρόσοψης. Εικόνα 12: Η Porta Reala ( Και τα δύο έργα θα μπορούσαν να αποδοθούν στον Vitelli. Ο χάρτης του δέκατου έκτου αιώνα με ημερομηνία 1595 από τον Tomasso Picholo φαίνεται να τεκμηριώνει αυτά τα ιδιαίτερα έργα: οι επιγραφές στο folio απεικονίζουν τις εργασίες εκσκαφών, μπροστά από τη Βασιλική Πύλη. Τέσσερις κύριες πύλες κατασκευάστηκαν συνολικά για να εξυπηρετούν τους κατοίκους της πόλης η Βασιλική Πύλη (Portal Reala), η Πύλη Ραυμόνδου (Porta Raymonda), η Πύλη της Σπηλιάς (Porta Spilea) και η Πύλη του Αγίου Νικολάου και κάποιες άλλες για στρατιωτική χρήση «Porta Otturata και Porta stopa al Tenedo». Νέες οικοδομές κατασκευάστηκαν μέσα στον περιτειχισμένο χώρο και οργανώθηκαν σύμφωνα με τις πολεοδομικές αντιλήψεις που επικρατούσαν τότε στην ίδρυση και ανάπτυξη πόλεων στην Ιταλία. 32

34 Το , τα τελευταία κεφάλαια διατέθηκαν για τον οχυρωματικό περίβολο που θα φθάσει πέρα από το Νέο Φρούριο και περιλαμβάνει τα προπύργια Valier και Raimondo, τη πλατφόρμα του Αγίου Αθανασίου και το προπύργιο Sarandaro, που θα επιβιώσουν μέχρι το τέλος του δέκατου όγδοου αιώνα, παρά το μεγάλο αριθμό των μετασχηματισμών που υπέστησαν. 17ος ΚΑΙ 18ος ΑΙΩΝΑΣ Κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του δέκατου έβδομου αιώνα, η κατασκευή περιλάμβανε κατά κύριο λόγο τις έδρες της δημόσιας εκπροσώπησης και ήταν όχι πριν από το δεύτερο μισό του αιώνα, που ο Filippo Verneda, που τον κάλεσαν πολλές φορές μεταξύ 1662 και 1673, ήταν σε θέση να επιτύχει ό,τι πολλοί είχαν προτείνει εδώ και πολύ καιρό, δηλαδή την κατασκευή ενός νέου περιβόλου να προστατεύσει ολόκληρη την πόλη. Το νέο μέτωπο προχώρησε κατά μήκος μιας παράλληλης πορείας, διπλασιάζοντας έτσι τα τείχη του δέκατου έκτου αιώνα, και θα αποτελέσει το θεμέλιο για τον εκσυγχρονισμό του δέκατου όγδοου αιώνα. Στα νέα έργα που έχουν σχεδιαστεί και μόνο εν μέρει ολοκληρωθεί το δέκατο έβδομο αιώνα, περιλαμβάνονται τα εξής: η ενίσχυση πέρα από την Reale Fossa με το κερατοειδές οικοδόμημα του Αγίου Αντωνίου, οι οχυρωματικές δομές του Corner και του Grimani, το Mezzaluna και το Scarpone κάτω από το Νέο Φρούριο. Ένας χάρτης που κατασκευάστηκε από τον Marcello Alessandri το 1620, προφανώς δε δείχνει αυτά τα έργα, αλλά παρουσιάζει αρκετές προτάσεις που εμφανίζουν ενδιαφέρον γιατί αργότερα θα γίνουν δεκτές εν μέρει από θεωρητικούς του δέκατου όγδοου αιώνα. Ο Alessandri προτείνει να οχυρώσουν το λόφο του Σωτήρα και το λόφο του Αγίου Γεωργίου (λόφος Αβράμη) μία από τις βασικές προτάσεις του προγράμματος από τον Schulemberg για την ανακαίνιση του φρουρίου. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι στα μέσα του δέκατου όγδοου αιώνα, το αμυντικό σύστημα της Κέρκυρας είχε πάρει την οριστική μορφή του, ακόμα κι αν μέχρι το τέλος της Δημοκρατίας άλλα έργα καταρτίζονται, όσον αφορά τις υποδομές ή τον εφοδιασμό όχι όμως για τις οχυρώσεις αυτές καθαυτές. 33

35 Το 1716 αποκρούεται Τουρκική επίθεση χάρη στο αποτελεσματικό σχέδιο άμυνας που εφάρμοσε ο διοικητής των Βενετικών δυνάμεων στο νησί κόμης Johann Mattias Von Schulenburg. Μετά την λήξη της πολιορκίας ο στρατάρχης, στον οποίον στήθηκε άγαλμα, δίπλα στον πύργο του ρολογιού, για να θυμίζει την ουσιαστική συμβολή του στην απομάκρυνση των Τουρκικών στρατευμάτων, εγκαινιάζει την τελευταία φάση των οχυρωματικών παρεμβάσεων. Ο Schulemburg θεωρείται ο «πατέρας»των αμυνών της Κέρκυρας. Εργάστηκε για την αναδιοργάνωση και ενίσχυση των οχυρώσεων της Κέρκυρας για μια περίοδο περίπου είκοσι χρόνων, αφήνοντας πολλά ίχνη από τις σκέψεις του σε επιστολές έγγραφα και σχέδια. Ο πυρήνας της θεωρίας της άμυνας του Schulemburg είναι η συγκρότηση μιας σειράς οχυρών που συνδέονται με μονοπάτια τα οποία είναι ως επί το πλείστον υπόγεια. Τα νέα οχυρά στο λόφο του Σωτήρα και του Αβράμη, συνδέθηκαν έτσι με τα τείχη της πόλης και μετατράπηκαν σε ένα ισχυρό αμυντικό φραγμό, ένα εντυπωσιακό έργο, όχι μόνο από τις διαστάσεις της γραμμικής επέκτασης του, αλλά επίσης και λόγω του αξιοσημείωτου βάθους του. Εκτός από αυτό, κατασκευάζεται μικρό οχυρό στο προάστιο Σαν Ρόκκο και ενισχύεται η άμυνα του λιμανιού και του απέναντι νησιού Βίδο. Δεν θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί, ότι υπήρχε «ένα σχέδιο» από τον Schulemburg για την Κέρκυρα περισσότερο ευέλικτο, που να περιλαμβάνει γενική στρατηγική τακτική, που παρείχε μια βάση για τα έργα που χτίστηκαν κατά ένα τμήμα τη φορά. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών ο Shulemburg προφανώς δεν ήταν πάντα εκεί για να κατευθύνει τα έργα, και ένα μεγάλης απόστασης σύστημα ελέγχου αναπτύχθηκε με βάση συνεχείς ανταλλαγές οδηγιών και πληροφοριών μεταξύ των μηχανικών που εργάζονται στο χώρο και του Shulemburg. Ένα βασικό στοιχείο αυτών των ανταλλαγών έγιναν έτσι τα σχέδια, όλο και περισσότερο λεπτομερή και ακριβή, όχι μόνο στην τεχνική αναπαράσταση τους, αλλά κυρίως με τον τρόπο που κάθε μεμονωμένο στοιχείο του φρουρίου ονομάζονταν. 34

36 ΤΟ ΠΑΛΑΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Τα δύο πιο σημαντικά τμήματα των Κερκυραϊκών οχυρώσεων αποτελούν τα δύο φρούρια της, Παλιό και Νέο. Δυο φρούρια, με τη δική τους ξεχωριστή ομορφιά και ιστορία το καθένα, στολίζουν την πόλη της Κέρκυρας, οριοθετώντας την Παλιά Πόλη. Εικόνα 13: Η Παλιά Πόλη, ανάμεσα σε Παλιό και Νέο Φρούριο ( Το Παλιό Φρούριο και το Νέο, που στα μεσαιωνικά και νεότερα χρόνια προφυλάξανε τους Κερκυραίους από κάθε εξωτερικό κίνδυνο, ακόμα και σήμερα στέκονται επιβλητικά. Τα δύο βενετσιάνικα Φρούρια ενώνονταν παλιά με τείχη προσφέροντας την απαραίτητη ασφάλεια και προφύλαξη στους κατοίκους από τους εχθρούς που κατέφθαναν στην Κέρκυρα από τη θάλασσα με σκοπό να την κατακτήσουν. 35