Πτυχές από την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων... 5

Transcript

1

2 τεύχος περιλήψεων

3 1

4 2 τεύχος περιλήψεων

5 Περιεχόμενα Πτυχές από την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων... 5 Μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων για την εκτόπιση και τη λεηλασία των Εβραίων από τα Γιάννενα και τη Θεσσαλονίκη Ρένα Μόλχο Οι μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων για τα ιατρικά πειράματα των ναζί Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου Ολοκαύτωμα και συνεργασία στην κατοχική Θεσσαλονίκη Στράτος Δορδανάς Μια αγνοημένη συμβολή. Οι Έλληνες Εβραίοι στον αθλητισμό Νίκος Ζάικος Ιστορικές και παιδαγωγικές συνιστώσες του Ολοκαυτώματος... 9 Η σημασία της διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα: ερωτήματα, προοπτικές Μαρία Καβάλα Ιστορική εκπαίδευση και Έλληνες Εβραίοι Δημήτρης Μαυροσκούφης Μπορεί και πρέπει να συγκρίνουμε το Ολοκαύτωμα με άλλες γενοκτονίες; Μεταξύ ιστορικής μοναδικότητας, παραδειγματικότητας και γενεαλογίας του Κακού Γιώργος Κόκκινος Συγκριτικές συνιστώσες στη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στη Γερμανία, Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία και Ελλάδα. Προβλήματα και αναστοχασμός Βασιλική Σακκά Το Ολοκαύτωμα στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας Άγγελος Παληκίδης Στερεότυπα, προκαταλήψεις και Αντισημιτισμός στην ελληνική κοινωνία σήμερα Γιώργος Αντωνίου Το Ολοκαύτωμα στη δημόσια σφαίρα Οι δίκες των υπαιτίων του Ολοκαυτώματος στην οθόνη: ένα πολύτιμο εργαλείο για ιστορικούς και εκπαιδευτικούς Έλλη Λεμονίδου Διδάσκοντας το Ολοκαύτωμα στην εποχή της δημόσιας ιστορίας Πολυξένη Ελευθερίου Ο οπτικός αλφαβητισμός στη διδασκαλία της Ιστορίας: Η περίπτωση της διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος. Στοιχεία από μια αδημοσίευτη έρευνα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ευαγγελία Κουνέλη 3

6 τεύχος περιλήψεων Οι εκπαιδευτικοί παρουσιάζουν τη δουλειά τους Μιλώντας για το Ολοκαύτωμα σε μαθητές και μαθήτριες Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης: προγράμματα και δράσεις Βασιλεία Ζωγραφάκη & Μαρία Ζωγραφάκη «Σαν παλιά φωτογραφία»: χρησιμοποιώντας πολυτροπικά κείμενα στη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στη Γ Λυκείου Ελένη Μαλιγκάνη Mια όχι τόσο συνηθισμένη σχολική γιορτή Κώστας Μιχαλάκης Ένα comic για το Ολοκαύτωμα: Διδακτική πρόταση για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στη Β Λυκείου Δώρα Ψωμά Αναζητώντας το εβραϊκό παρελθόν της γειτονιάς μέσα από τα αρχεία του σχολείου: μία διδακτική πρόταση Τοπικής Ιστορίας Δημήτρης Γουλής Διδάσκοντας το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στο μάθημα της Ιστορίας της Γ Γυμνασίου Μάγδα Δημάκη Tο «ολοκαύτωμα» του Χορτιάτη: η διάχυση της ιστορικής γνώσης στην ευρύτερη κοινωνία Βικτώρια Κοεμτζοπούλου & Σωτήριος Τοκαλατσίδης Διδασκαλία φιλοσοφικών εννοιών και κειμένων για το Ολοκαύτωμα Ιωάννα Μπαρτσίδη Εργαστήρια Οπτικοακουστικές μαρτυρίες για το Ολοκαύτωμα: πρόσβαση και διδακτική αξιοποίηση Γιώργος Αντωνίου, Κωνσταντία Λιούζα & Δώρα Σεϊτανίδου Οι συνεντεύξεις των αυτοπτών μαρτύρων ως υλικό διδασκαλίας: εργαστήριο προφορικής ιστορίας Ρένα Μόλχο Ερευνητικές εργασίας για το Λύκειο με θέμα: από την Τελική Λύση στην Τοπική Ιστορία Βασιλική Σακκά «Εκκωφαντικές σιωπές» (συνεξέταση των βιβλίων Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ, 548 μέρες με άλλο όνομα της Ροζίνας Ασσέρ Πάρδο και Μία μπαλάντα για τη Ρεβέκα της Μαρούλας Κλιάφα, με την τεχνική του World Café ) Ευαγγελία Κουνέλη Διδάσκοντας το Ολοκαύτωμα μέσω λογοτεχνικών κειμένων και αφηγήσεων Ελένη Χοντολίδου 4

7 Πτυχές από την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων Μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων για την εκτόπιση και τη λεηλασία των Εβραίων από τα Γιάννενα και τη Θεσσαλονίκη Ρένα Μόλχο, Δρ. Ιστορίας Με στόχο την ανάπτυξη της ιστορικής ενσυναίσθησης των νέων τα τελευταία δέκα χρόνια έχει γίνει προσπάθεια να διδάσκεται το Ολοκαύτωμα στα ελληνικά σχολεία. Ωστόσο μέχρι στιγμής τα αποτελέσματα της προσπάθειας αυτής δεν είναι ενθαρρυντικά εφόσον εξακολουθούν να σημειώνονται βανδαλισμοί στην ανακαινισμένη συναγωγή των Χανίων(2009) και στα εβραϊκά νεκροταφεία των Ιωαννίνων, της Θεσσαλονίκης και των Αθηνών από το Επιπλέον όπως προκύπτει μετά από πρόσφατη έρευνα της ADL (Ένωση Αντι-δυσφήμησης) το ποσοστό του αντισημιτισμού ανέρχεται στο 69% ξεχωρίζοντας την Ελλάδα ως την πιο αντισημιτική χώρα στην Ευρώπη. Κάτι που επιβεβαιώνεται και από την επιτυχία της ναζιστικής Χρυσής Αυγής στις τελευταίες εκλογές. Το γεγονός αυτό προβληματίζει τους εκπαιδευτικούς που αναρωτιούνται πως θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το ζήτημα έτσι ώστε να α- νατραπεί το φαινόμενο αυτό. Με την ευκαιρία της συμμετοχής μου σε πρόγραμμα προφορικής ιστορίας που ξεκίνησε το 1996 από το Μουσείο της Μνήμης του Ολοκαυτώματος της Washington (United States Holocaust Memorial Museum) για τη συλλογή μαρτυριών αυτοπτών χριστιανών μαρτύρων σε διάφορα ζητήματα της εκτόπισης και της λεηλασίας των Εβραίων στην Ελλάδα, προσπάθησα να συγκεντρώσω όλες τις σχετικές μαρτυρίες από τη Θεσσαλονίκης και τα Γιάννενα. Κατά την μελέτη του υλικού αυτού πρόσεξα ότι εκτός από την ατμόσφαιρα της περιόδου, οι μαρτυρίες τεκμηριώνουν τους διαφόρους τρόπους που οι χριστιανοί αντιμετώπιζαν τότε τους Εβραίους. Θεωρώ πως είναι σημαντικό να δούμε πως αισθάνονταν οι συγκεκριμένοι αυτόπτες μάρτυρες όταν παρακολουθούσαν τους εβραίους φίλους και γειτόνους τους να κακοποιούνται και να εκτοπίζονται, ή όταν οι συμπολίτες τους λεηλατούσαν τις εβραϊκές περιουσίες. Οι μαρτυρίες αυτές που προέρχονται από διαφορετικές ηλικιακές ομάδες μη εβραίων (10-24 ετών στη περίοδο της Κατοχής) μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως το πλέον κατάλληλο εργαλείο για τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα. Μπορούν καταρχήν να εξηγήσουν τους λόγους που ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού υιοθετεί ανενδίαστα τον αντισημιτισμό και την ναζιστική ιδεολογία. Μπορούν επίσης να αλλάξουν την γενικότερη αντιμετώπιση στην Ελλάδα που εμφανίζεται ως μοναδική περίπτωση στην Ευρώπη με καθαρή συνείδηση για αυτά που διαδραματίστηκαν σε ελληνικό έδαφος στην περίοδο του Ολοκαυτώματος. Ως αποτέλεσμα η Ελλάδα θα ενταχθεί στο κατάλογο των υπολοίπων ευρωπαϊκών χωρών που αποδέχονται το παρελθόν τους και θα μπορέσει να επωφεληθεί από τα ηθικά διδάγματα που απορρέουν από τη μελέτη της γενοκτονίας. Τέλος να αντιληφθεί ότι η αποστείρωση της ιστορίας δεν μπορεί να γίνει πλέον αποδεκτή. 5

8 Οι μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων για τα ιατρικά πειράματα των ναζί τεύχος περιλήψεων Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Ομότιμη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας Α.Π.Θ. Στην παρουσίασή μου θα με απασχολήσουν τα παρακάτω ερωτήματα: Πώς μπορούμε να πραγματευθούμε στην σχολική πράξη το κεφαλαιώδους σημασίας ζήτημα των ιατρικών πειραμάτων στα ναζιστικά στρατόπεδα; Πώς μπορεί να συμβάλει στο ζήτημα αυτό η ανάγνωση των μαρτυριών των Ελλήνων Ε- βραίων, γυναικών και ανδρών; Ποιες ανάλογες εμπειρίες έχουμε στην πρόσφατη ιστορία, ελληνική και διεθνή, για την ακραία κακοποίηση του σώματος στη διάρκεια μιας γενοκτονίας; Ολοκαύτωμα και συνεργασία στην κατοχική Θεσσαλονίκη Στράτος Δορδανάς Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας, ΠΑΜΑΚ Η παρούσα εισήγηση επιχειρεί να αναδείξει μια σχετικά άγνωστη πτυχή της καταστροφής της εβραϊκής κοινότητας Θεσσαλονίκης, συνδέοντας το γεγονός αυτό με το φαινόμενο της συνεργασίας με τον κατακτητή. Μέχρι πρότινος ο πολυεπίπεδος δοσιλογισμός υπήρξε ζήτημα ταμπού τόσο για την κοινωνία, όσο εν γένει και για την επιστημονική κοινότητα. Ωστόσο, νέες αρχειακές διαθεσιμότητες επέτρεψαν τα τελευταία χρόνια την υπέρβαση των απλοϊκών και συνήθως πολιτικά στοχευμένων σχημάτων αναφορικά με τους συνεργάτες και οδήγησαν στην αποκάλυψη της πολλαπλότητας και των ιδιαιτεροτήτων που κρύβει αυτού του είδους η ερευνητική ενασχόληση. Μια από τις θεματικές που προέκυψαν μέσα από τη μελέτη των δικογραφιών του Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Θεσσαλονίκης σχετιζόταν με την ενεργή εμπλοκή του κόσμου της συνεργασίας στον εκτοπισμό των Θεσσαλονικέων Εβραίων, με κύριο στόχο τη συμμετοχή στη νομή της λείας. Σημαντικές περιουσίες των εκτοπισμένων πέρασαν στα χέρια σημαινόντων συνεργατών των Γερμανών, ενώ τα κατώτερα στελέχη πριμοδοτήθηκαν ανάλογα με την αξία των παρεχόμενων υπηρεσιών τους. Επρόκειτο για συγκεκριμένες επιλογές που ούτε ο νομοθέτης προέβλεψε, ούτε τα Ειδικά Δικαστήρια έλαβαν υπόψη τους αλλά ούτε και η μεταπολεμική μνήμη ενέγραψε. 6

9 Μια αγνοημένη συμβολή. Οι Έλληνες Εβραίοι στον αθλητισμό Νίκος Ζάικος, Επίκουρος καθηγητής, Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Η παρουσίαση στοχεύει στο να δώσει μια γενικότερη εποπτεία της ελάχιστα γνωστής συμβολής των Εβραίων αθλητών και αθλητριών από τη Θεσσαλονίκη στη διαμόρφωση του αγωνιστικού αθλητισμού της πόλης, της μείζονος προπολεμικής εστίας του ελληνικού εβραϊσμού, αλλά και όλης της Ελλάδας. Η συμβολή των Ελλήνων Εβραίων στον αγωνιστικό αθλητισμό έχει λησμονηθεί. Πριν από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Γ.Σ. Μακαμπή Θεσσαλονίκης και τα υπόλοιπα εβραϊκά σωματεία της Ελλάδας, συμμετείχαν στη διαμόρφωση της αθλητικής ζωής με συμμετοχές σε όλα τα ατομικά και ομαδικά αθλήματα: κλασικό αθλητισμό, ποδόσφαιρο, πυγμαχία, πάλη, κολύμβηση, ναυτικά αθλήματα, αντισφαίριση, επιτραπέζια αντισφαίριση, ξιφασκία, ποδηλασία, πετοσφαίριση, ορειβασία, χειμερινά αθλήματα. Στην προπολεμική ελληνική αθλητική ιστορία συναντάμε Εβραίους αθλητές και αθλήτριες να αγωνίζονται με τον Γ.Σ. Μακαμπή ή το άλλο μεγάλο εβραϊκό σωματείο, τον Γ.Σ. Ακόαχ Θεσσαλονίκης, αλλά και τον Ηρακλή, τον Άρη, τον Π.Α.Ο.Κ., τον Αετό, τον Αστέρα, τον Β.Α.Ο., τον Μακεδονικό, τον Μέγα Αλέξανδρο, τον Ορφέα Σερρών, τον Γ.Σ. Τρικάλων, τον Γ.Σ. Πρέβεζας, τη Δόξα Δράμας, τη Γυμναστική Ένωση Κομοτηνής, τους Φιλίππους Καβάλας, ως στρατιώτες των ενόπλων δυνάμεων και ως πρόσκοποι και να αντιπροσωπεύουν με επιτυχία τα ελληνικά χρώματα σε διεθνείς αθλητικές συναντήσεις. Ήταν η εποχή του καθαρά ερασιτεχνικού αθλητισμού, κατά την οποία η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης ανέδειξε αθλητικά ινδάλματα, όπως ο δρομέας Λέων Πασύ του Γ.Σ. Μακαμπή, ο διεθνής ποδοσφαιριστής Αλβέρτος Ναχμίας του Ηρακλή ο οποίος σημείωσε το πρώτο γκολ στα χρονικά της Εθνικής Ελλάδας στο ποδόσφαιρο, η σπρίντερ Αλλέγκρα Γκατένιο, επίσης του Ηρακλή καθώς και την εκπληκτική ομάδα της πυγμαχίας του Γ.Σ. Μακαμπή με επικεφαλής τον Ντίνο Ουζιέλ και τους Τζάκο Ραζόν, Μάρκο Αζούζ, Σαλαμώ Αρούχ και άλλους, η οποία κυριάρχησε προπολεμικά στα ερασιτεχνικά ρινγκ της Ελλάδας. Μια αξιοσημείωτη παρουσία που ανακόπτεται βίαια. Το πλήγμα που υπέστη ο ελληνικός εβραϊσμός κατά το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ευρώπης υπήρξε ανεπανόρθωτο. Οι ιστορίες ορισμένων επιζώντων αθλητών προκαλούν φρίκη και απομένουν μόνο διάσπαρτα στοιχεία ενός κόσμου που αφανίστηκε με γενοκτονία. Μετά την απελευθέρωση, το βαρύ πένθος και οι υποχρεώσεις έθεσαν τις αθλητικές δραστηριότητες σε δεύτερη μοίρα για τους επιζώντες Εβραίους. Μόνο κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1960, διαμορφώθηκαν τελικά οι συνθήκες έτσι ώστε η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, αν και ολιγάριθμη, να μπορέσει να παρουσιάσει ξανά μια νέα γενιά αθλητών και αθλητριών, που τιμούν τα χρώματα των συλλόγων τους και της Ελλάδας σε εθνικές και διεθνείς συναντήσεις, συνεχίζοντας μια παλιά παράδοση. 7

10 8 τεύχος περιλήψεων

11 Ιστορικές και παιδαγωγικές συνιστώσες του Ολοκαυτώματος Η σημασία της διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα: ερωτήματα, προοπτικές Μαρία Καβάλα, Δρ. Ιστορίας Ερευνήτρια Σύγχρονης Iστορίας, Tμήμα Πολιτικών Επιστημών Α.Π.Θ.. Η γενοκτονία των Εβραίων κατά τον Β Π.Π. αποτελεί ένα ιστορικό γεγονός του οποίου η έρευνα και η διδασκαλία είναι εξαιρετικά δύσκολα ζητήματα. Η ιστορική ανάλυση σ αυτήν την περίπτωση δεν μπορεί να είναι ουδέτερη, αποστασιοποιημένη από ηθικές και πολιτικές επιλογές. Στη συγκεκριμένη παρουσίαση μας ενδιαφέρει η μελέτη και διδασκαλία στο ελληνικό πανεπιστήμιο, κυρίως ως συνέχεια της όποιας σχετικής γνώσης αποκτούν οι νέοι στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, και η σημασία της διεύρυνσης αυτής της γνώσης. Εντοπίζεται η άγνοια που ακόμη επικρατεί γενικότερα για το θέμα ανάμεσα στους νέους ανθρώπους. Η ιστορία των Ελλήνων Εβραίων είναι όλο και πιο άγνωστη, παρότι έχουν πολλαπλασιαστεί οι δημόσιοι μνημονικοί τόποι και έχουν αυξηθεί οι ιστορικές μελέτες και αυτό επειδή ο διωγμός των Ελλήνων Εβραίων εντάχθηκε με μεγάλες δυσκολίες και πολύ πρόσφατα στο επίσημο δημόσιο μνημονικό αφήγημα για την Κατοχή. Σε μία ελληνική κοινωνία που αναδύεται ξενοφοβική, αντισημιτική και εθνικιστική εν μέσω κρίσης (και με αντιστοιχίες στην υπόλοιπη Ευρώπη), τώρα περισσότερο από ποτέ, η μελέτη και διδασκαλία του Ολοκαυτώματος είναι σημαντικό να πραγματοποιείται ε- νταγμένη στο σύνολο της ευρωπαϊκής και της ελληνικής ιστορίας από νωρίς. Ίσως μία από τις ελλείψεις της μέχρι τώρα προσπάθειας ήταν η ουσιαστικότερη διαπλοκή της ιστορίας των Εβραίων της Ευρώπης και της Ελλάδας με την ιστορία της δεκαετίας του 40 για την Ευρώπη και την Ελλάδα και μία έμφαση στο ποιοι ήταν αυτοί που χάθηκαν σε σχέση με την κοινωνία στην οποία ζούσαν, ώστε να αποφεύγεται η διαιώνιση μιας αφήγησης διάκρισης και αποκλεισμού. Ταυτόχρονα με τις παραπάνω επισημάνσεις επιχειρείται και ένας προβληματισμός σχετικά με την έλλειψη που υπάρχει μέχρι στιγμής σε ό,τι αφορά μελέτες που θα μας δείξουν, ύστερα από μια 15ετία εκπαιδευτικών προσπαθειών διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος, τα αποτελέσματά τους, την επίδρασή τους σε εκπαιδευτικούς, μαθητές, φοιτητές και, τελικά, στην κοινωνία. 9

12 τεύχος περιλήψεων Ιστορική εκπαίδευση και Έλληνες Εβραίοι Δημήτρης Μαυροσκούφης, Καθηγητής Διδακτικής Μεθοδολογίας και Ιστορίας της Εκπαίδευσης Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής Α.Π.Θ. Η εισήγηση αποσκοπεί στην παρουσίαση δεδομένων που αφορούν την ι- στορική εκπαίδευση στη χώρα μας με εστίαση στη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων και τη γενικότερη ιστορική παρουσία τους. Το όλο θέμα εξετάζεται υπό το πρίσμα των σπουδών για τη μνήμη, ιδίως την τραυματική, της λεγόμενης «Καταστροφικής Διδακτικής» και του παιδαγωγικού προβληματισμού για τη διδασκαλία επίμαχων, συγκρουσιακών και τραυματικών γεγονότων. Τέλος, διατυπώνονται πρακτικού χαρακτήρα σκέψεις για τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος, οι οποίες προκύπτουν από την αξιοποίηση σχετικών θεωριών για τη μάθηση και την επιθυμητή εννοιολογική αλλαγή. Μπορεί και πρέπει να συγκρίνουμε το Ολοκαύτωμα με άλλες γενοκτονίες; Μεταξύ ιστορικής μοναδικότητας, παραδειγματικότητας και γενεαλογίας του Κακού Γιώργος Κόκκινος, Καθηγητής Ιστορίας και Διδακτικής της Ιστορίας ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Αιγαίου Διαγράφονται σήμερα τρεις τάσεις στην προσέγγιση του Oλοκαυτώματος σε σύγκριση με τις υπόλοιπες γενοκτονίες. Η πρώτη τάση εμμένει στην ιστορική μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος με κύριο κριτήριο τη βιομηχανοποίηση της εξόντωσης των Εβραίων. Η δεύτερη τάση, χωρίς ωστόσο να αίρεται εξ ορισμού η ιστορική μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος, θεωρεί αναλυτικά χρήσιμη και ηθικά επιβεβλημένη τη σύγκριση των γενοκτονιών, κρίνοντας ότι κατ αυτό τον τρόπο μπορεί να αναδειχθεί παραστατικότερα η παραδειγματική και άρα οικουμενική σημασία της εβραϊκής γενοκτονίας. Τέλος, η τρίτη τάση θεωρεί σχεδόν αυτονόητη τη σύγκριση των γενοκτονιών, κυρίως όμως των ποιοτικών τους χαρακτηριστικών και όχι τόσο των ποσοτικών. Ειδικότερα, εγγράφει το Ολοκαύτωμα σε μια μακρά αλυσίδα γενοκτονικών πρακτικών που σκιάζουν κατ εξοχήν τη νεωτερικότητα, με αποκορύφωμα την γενοκτονία των Εβραίων, η οποία νοείται ως κατάληξη μιας διαδικασίας συσσωρευτικής ριζοσπαστικοποίησης. 10

13 Συγκριτικές συνιστώσες στη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος Η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στη Γερμανία, Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία και Ελλάδα. Προβλήματα και αναστοχασμός Βασιλική Σακκά, Δρ. Ιστορίας και Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Σχολική Σύμβουλος Το Ολοκαύτωμα διδάσκεται συστηματικά τα τελευταία χρόνια στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Η Γερμανία, η Αγγλία, η Γαλλία αποτελούν παραδείγματα για διαφορετικούς λόγους η καθεμιά ενώ συγχρόνως είναι οι χώρες με τους καλύτερα επιμορφωμένους πάνω στο αντικείμενο εκπαιδευτικούς και στις οποίες έχουν εκπονηθεί συστηματικές σχετικές έρευνες. Οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες των χωρών αυτών, οι συμπαγείς μουσουλμανικοί πληθυσμοί στο έδαφός τους, οι ανταγωνιστικές μνήμες και το ναζιστικό παρελθόν αποτελούν προκλήσεις για τους διδάσκοντες. Η Ιταλία αποτελεί ενδιαφέρουσα περίπτωση με τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος να κορυφώνεται μέσα από τα εκπαιδευτικά ταξίδια στο Άουσβιτς με αμφισβητούμενα παιδαγωγικά οφέλη, ενώ στην Ελλάδα το Ολοκαύτωμα ουσιαστικά δεν διδάσκεται. Η εισήγηση παρουσιάζει στοιχεία και τον σχετικό διάλογο που αναπτύσσεται διεθνώς για την αποτελεσματικότητα των διδακτικών προσεγγίσεων του Ολοκαυτώματος, εντάσσοντας την αναγκαιότητα συστηματικής προσέγγισης του αντικειμένου στην Ελλάδα στο πλαίσιο της νεοναζιστικής απειλής και των νέων κοινωνικοπολιτικών συγκειμένων. Το Ολοκαύτωμα στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας Άγγελος Παληκίδης Λέκτορας Διδακτικής της Ιστορίας Τμήμα Ιστορίας & Εθνολογίας Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Τα σχολικά εγχειρίδια στην Ελλάδα αποτελούν τη βασική και, σε πολλές περιπτώσεις, τη μοναδική πηγή ιστορικής γνώσης για τη σχολική εκπαίδευση, ενώ προβάλλουν την κυρίαρχη ιδεολογία και υποβάλλουν τις ερμηνευτικές οπτικές για το ιστορικό παρελθόν. Αντικείμενο της παρούσας εισήγησης είναι η θέση που κατέχει το Ολοκαύτωμα στα σύγχρονα εγχειρίδια Ιστορίας της ΣΤ Δημοτικού, Γ Γυμνασίου και Γ Λυκείου. Επιχειρείται να απαντηθούν ερωτήματα όπως: Πώς ορίζεται το Ολοκαύτωμα; Ποιες ερμηνευτικά-εξηγητικά σχήματα για το Ολοκαύτωμα, από αυτά που αναπτύχθηκαν στη μεταπολεμική ιστοριογραφία ή στο δημόσιο χώρο, υιοθετούνται; Ειδικότερα, πώς συνδέεται το Ολοκαύτωμα με τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά και τις πρακτικές του ναζισμού; Αν και με ποιον τρόπο αναδεικνύονται οι τοπικές εκφάνσεις του Ολοκαυτώματος στον ελλαδικό χώρο; 11

14 τεύχος περιλήψεων Μνημονεύεται η παρουσία εβραϊκών κοινοτήτων στον ελλαδικό χώρο πριν από το Β Παγκόσμιο Πόλεμο; Στερεότυπα, προκαταλήψεις και Αντισημιτισμός στην ελληνική κοινωνία σήμερα Γιώργος Αντωνίου, Ακαδημαϊκός συνεργάτης Διεθνούς Πανεπιστημίου, Δύο διαφορετικές έρευνες μέσα στο 2014 επισήμαναν την εκτεταμένη ύ- παρξη αντισημιτικών αισθημάτων στην ελληνική κοινή γνώμη. Η ανακοίνωση εστιάζει στην περιγραφή των προϋποθέσεων για την έκφραση αντισημιτικών αισθημάτων και προβαίνει σε πιθανές ερμηνείες για τους λόγους εκφοράς α- ντισημιτικού λόγου και αισθημάτων. Η ανακοίνωση θα κλείσει με την αναφορά σε θετικές δράσεις οι οποίες ενδεχομένως μπορούν να μειώσουν τα αντισημιτικά αισθήματα της κοινής γνώμης 12

15 Το Ολοκαύτωμα στη δημόσια σφαίρα Οι δίκες των υπαιτίων του Ολοκαυτώματος στην οθόνη: ένα πολύτιμο εργαλείο για ιστορικούς και εκπαιδευτικούς Έλλη Λεμονίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Πατρών Οι δίκες της Νυρεμβέργης για τους εγκληματίες του Β Παγκοσμίου Πολέμου χαρακτηρίστηκαν από μια καινοτομία σε σχέση με τις δίκες που είχαν προηγηθεί και εκείνες που θα ακολουθούσαν: ο πρόεδρος του Διεθνούς Δικαστηρίου αποφάσισε να δοθεί η άδεια σε τέσσερις κάμερες να κινηματογραφήσουν τη δίκη. Το ίδιο έγινε και με τη δίκη του Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ το 1961: οι εικόνες των ισραηλινών οπερατέρ μεταδόθηκαν από όλες τις τηλεοράσεις του κόσμου, παρά τις ενστάσεις του David Ben Gourion. Οι κινηματογραφημένες αυτές δίκες αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια των ι- στορικών, καθώς συνιστούν μιας πρώτης τάξεως άμεση μαρτυρία από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων, υποκαθιστώντας, έως ένα σημείο, τον ρόλο της ιστορικής αφήγησης. Εκτός από την αρχειακή του αξία, το κινηματογραφημένο αυτό υλικό μπορεί να μεταδώσει δημοκρατικές αξίες και να κινητοποιήσει τον δημόσιο διάλογο, συμβάλλοντας συγχρόνως στον περιορισμό της παραπληροφόρησης. Όσο και αν παρεμβαίνει ο φακός του σκηνοθέτη στην κινηματογράφηση, τα ντοκουμέντα αυτά παραμένουν δίαυλοι μοναδικοί επικοινωνίας με το παρελθόν, βοηθώντας τους σημερινούς θεατές να καταλάβουν και να αποκρυπτογραφήσουν ευκολότερα ένα μακρινό και ίσως ξένο για αυτούς παρελθόν. Το υλικό αυτό μπορεί να αποτελέσει επιπλέον εξαιρετικό εργαλείο στη διδακτική πράξη, καθώς, μέσα από την παρουσίαση ενώπιον των μαθητών της ανθρώπινης διάστασης των υπαιτίων του Ολοκαυτώματος, ενισχύεται η ιστορική τους σκευή και προάγεται η δημοκρατική τους συνείδηση. Διδάσκοντας το Ολοκαύτωμα στην εποχή της δημόσιας ιστορίας 13 Πολυξένη Ελευθερίου, υποψήφια Δρ. Στην εποχή της μετανεωτερικότητας οι εξελίξεις στην επιστήμη της Ιστορίας, η διεύρυνση του γνωστικού αντικειμένου ιστορία «από τα κάτω», η τοπική ιστορία, η προφορική ιστορία, η προσωπική και οικογενειακή ιστορία, το κοινωνικό φύλο και η Ιστορία, η ιστορία γυναικών κ.ά. και η αντικατάσταση της γεγονοτολογικής και σεραϊκής ιστορίας από μία ολική ιστορία που συμπεριλαμβάνει όλα τα πεδία της ανθρώπινης σκέψης και δράσης διαμορφώνουν ένα καινούριο καθεστώς ιστορικότητας για τη διερεύνηση του Ολοκαυτώματος. Η αλλαγή του αφηγηματικού είδους, δηλαδή της επίσημης ιστοριογραφίας, και η επικράτηση της «πολιτισμικής στροφής», της «μικροϊστορίας», της «προφορικής ιστορίας» και της «διανοητικής ιστορίας» άλλαξε τον τρόπο παραγωγής της ιστορικής κουλτούρας σχετικά με τα ιστορικά γεγονότα. H ιστο-

16 τεύχος περιλήψεων ρική γνώση σταμάτησε να παρέχεται αποκλειστικά και μόνο από τα πανεπιστημιακά συγγράμματα των ακαδημαϊκών ιστορικών, αλλά άρχισε να διαχέεται πλέον και από άλλους φορείς, όπως τα Μ.Μ.Ε., διάφορους οργανισμούς, μουσεία, περιοδικά, τα οποία χρησιμοποιούν ποικίλες νοηματοδοτικές πρακτικές, για να αναπαραστήσουν το τραυματικό γεγονός της Shoah. Στο σημείο αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτή η ανάγκη της προσέγγισης της δημόσιας και της «ψηφιακής» ιστορίας του Ολοκαυτώματος στη διδασκαλία του τραυματικού αυτού θέματος. Ο οπτικός αλφαβητισμός στη διδασκαλία της Ιστορίας: Η περίπτωση της διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος. Στοιχεία από μια αδημοσίευτη έρευνα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ευαγγελία Κουνέλη Δρ. Διδακτικής της Ιστορίας Σχολική Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Η φωτογραφία είναι μια από τις πηγές που μπορούμε να αξιοποιήσουμε για να προσεγγίσουμε, να αναλύσουμε και να ερμηνεύσουμε ένα γεγονός, μια εξέλιξη, ένα ιστορικό φαινόμενο. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να είναι και το μόνο διαθέσιμο στοιχείο μαρτυρίας, όπως, για παράδειγμα, φωτογραφίες από το γκέτο της Βαρσοβίας που τραβήχτηκαν μυστικά, το Για να αναγνωστεί συστηματικά και να ερμηνευτεί μια φωτογραφία απαιτείται να ενταχθεί σε ένα πλαίσιο, καθώς, σχεδόν πάντα, η φωτογραφία αντανακλά όχι μόνο τους κανόνες αλλά και τις προσδοκίες της περιόδου που τραβήχτηκε. Όταν, λοιπόν, κάνουμε λόγο για οπτικό αλφαβητισμό στην ιστορία (ή αλφαβητισμό της εικόνας) αναφερόμαστε στην ικανότητα κάποιου να μπορεί να αναγνωρίσει τις εικόνες που βλέπει, να τις εντάξει σε ένα ιστορικό πλαίσιο, να τις διαβάσει, να τις αναλύσει και να κατανοήσει το νόημά τους. Στην εισήγησή μας αυτή εστιάζουμε σε πρώτο επίπεδο στην αντιληπτική ευαισθητοποίηση (αναγνώριση) των φωτογραφιών και σε δεύτερο επίπεδο στην κριτική γνώση, στην κατανόηση, δηλαδή, του νοήματός τους, το οποίο επιδέχεται ερμηνείας και είναι κοινωνικά, πολιτισμικά και ιδεολογικά προσδιορισμένο (επιρροές του δημιουργού της, αλλά και του ίδιου του θεατή). Έρευνα: Σε δημοτικό σχολείο της Αττικής στήθηκε μια έκθεση φωτογραφίας, με τίτλο: «Μια ιστορία χωρίς λόγια». Αναρτήθηκαν 60 φωτογραφίες από τον 2 ο Παγκόσμιο Πόλεμο, μεταξύ αυτών 20 φωτογραφίες από το Ολοκαύτωμα. Τις πρώτες τρεις μέρες της έκθεσης οι φωτογραφίες παρουσιάσθηκαν α- ριθμημένες, χωρίς λεζάντες. Τις μέρες αυτές επισκέφθηκαν την έκθεση 42 εκπαιδευτικοί και 120 μαθητές (Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης). Στον κατάλογο της έκθεσης (που είχε μοναδική πληροφορία την αρίθμηση των φωτογραφιών) εκπαιδευτικοί και μαθητές σημείωναν το ιστορικό γεγονός με το οποίο θεωρούσαν ότι συνδέεται κάθε φωτογραφία Σκοπός της έρευνας, που βρίσκεται σε εξέλιξη, είναι να ανιχνεύσει το βαθμό αντιληπτικής ευαισθητοποίησης (αναγνώρισης) «σημαντικών» ιστορικών φωτογραφιών από εκπαιδευτικούς και μαθητές και να προτείνει τρόπους διδακτικών προσεγγίσεων για την υποστήριξη του οπτικού αλφαβητισμού στην ιστορική εκπαίδευση. 14

17 Οι εκπαιδευτικοί παρουσιάζουν τη δουλειά τους Μιλώντας για το Ολοκαύτωμα σε μαθητές και μαθήτριες Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης: προγράμματα και δράσεις Βασιλεία Ζωγραφάκη, φιλόλογος & Μαρία Ζωγραφάκη, φιλόλογος, δρ. Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, ΕΚΠΑ Η εισήγηση αναφέρεται σε προγράμματα και δράσεις σχετικές με το θέμα του ολοκαυτώματος, που έχουν αναλάβει οι εισηγήτριες στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Κάνει συγκεκριμένες αναφορές στην αξιοποίηση του κειμένου της Άννας Φρανκ από τη λογοτεχνία της Β Γυμνασίου, καθώς και στην οργάνωση, προβολή και αξιοποίηση της ταινίας του Βασίλη Λουλέ Φιλιά εις τα παιδιά. Περιγράφει, επίσης, την ανάληψη ερευνητικών εργασιών σε α και β λυκείου, σχετικών με την ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης και με το Ολοκαύτωμα στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Καταλήγει με την περιγραφή ενός προγράμματος e-twinning (διαδικτυακής αδελφοποίησης) με θέμα: «Το Ολοκαύτωμα στην Ευρώπη και στη χώρα μας», το οποίο μόλις έχει εγκριθεί από την εθνική επιτροπή e-twinning. «Σαν παλιά φωτογραφία»: χρησιμοποιώντας πολυτροπικά κείμενα στη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στη Γ Λυκείου Ελένη Μαλιγκάνη Φιλόλογος, ΜΔΕ Παιδαγωγικής Πρόκειται για εφαρμογή διδακτικής πρακτικής που αφορά στην προσέγγιση του φαινομένου του Ολοκαυτώματος με χρήση πολυτροπικού υλικού, στο πλαίσιο του μαθήματος της Ιστορίας γενικής παιδείας Γ Λυκείου. Με εποπτικό υλικό (φωτογραφίες, video), παράλληλα με την ιστορική αφήγηση και τη χρήση παραθεμάτων, σχολιάζονται: α) πτυχές της εβραϊκής παρουσίας στην Ελλάδα, ιδιαιτέρως στη Θεσσαλονίκη, και β) το πρόγραμμα εξόντωσής των Εβραίων από τη ναζιστική Γερμανία, το οποίο παρουσιάζεται και ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας μοναδικό στο είδος του. Mια όχι τόσο συνηθισμένη σχολική γιορτή Κώστας Μιχαλάκης, φιλόλογος, ΜΔΕ στη βαλκανική Iστορία Η προσπάθεια δύο εκπαιδευτικών, ενός φιλολόγου και μιας μουσικού, να παρουσιάσουν μια σημαντική πτυχή της εθνικής αντίστασης ενάντια στον ναζισμό. Μέσα από κείμενα, μουσικές, πολλές συζητήσεις, αλλά και αντιδράσεις (αντί να αναφωνούμε «ζήτω το έθνος», μιλάμε για Εβραίους;), έγινε η προσπάθεια να αναδειχτούν οι μορφές όσων ύψωσαν το ανάστημά τους για να σώσουν τον αδελφό «εν διωγμώ». Και όλα αυτά σε μία εκπαιδευτική διαδικασία της σχολικής γιορτής μιλώντας σε εφήβους που δεν είχαν σχεδόν ιδέα για 15

18 τεύχος περιλήψεων το Ολοκαύτωμα πριν την γιορτή για την 28 η Οκτωβρίου στο 3 ο Γυμνάσιο Βόλου το Ένα comic για το Ολοκαύτωμα: Διδακτική πρόταση για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στη Β Λυκείου Δώρα Ψωμά, Φιλόλογος M.Ed. Επιμορφώτρια εκπαιδευτικών Η Β Λυκείου είναι μία τάξη κατά την οποία το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας προσφέρει ευκαιρίες για διαθεματική προσέγγιση ζητημάτων ιδεολογίας, ηθικής και πολιτικής. Στα σχολικά εγχειρίδια, μέσα από μονοτροπικά κυρίως κείμενα, γίνεται λόγος για τον ρατσισμό, τα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις. Με αφορμή αυτή τη θεματική ενότητα, η ένταξη στη διδασκαλία ενός κόμικ για το Ολοκαύτωμα δίνει τη δυνατότητα σε μαθητές και εκπαιδευτικούς να προσεγγίσουν βιωματικά το ζήτημα. Στα 4 διδακτικά δίωρα κατά το οποία μελετούν το κόμικ με τίτλο The Search, αναζητούν πληροφορίες, εργάζονται ομαδικά, ταυτίζονται με τους ήρωες, μελετούν Λογοτεχνία και Ιστορία και τελικά παράγουν δικά τους κείμενα για να αναμετρηθούν με το ερώτημα: «Πώς οδηγείται μια κοινωνία στον ρατσισμό και ποια είναι η δική μου ευθύνη;». Eric Heuvel, Ruud van der Rol, Lies Schippers (2007). The Search, (Graphic Novel). the Anne Frank House Αναζητώντας το εβραϊκό παρελθόν της γειτονιάς μέσα από τα αρχεία του σχολείου: μία διδακτική πρόταση Τοπικής Ιστορίας Δημήτρης Γουλής εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας, Δρ. Επιστημών Αγωγής Η έρευνα για να φωτιστεί το παρελθόν ενός σχολείο αφορά όλους όσοι συμμετείχαν και συμμετέχουν άμεσα στη ζωή του σχολείου αλλά και όσους σχετίζονται μ αυτό: μαθητές και μαθήτριες, πρώην μαθητές και αποφοίτους, που μπορεί να είναι γονείς των σημερινών μαθητών, εκπαιδευτικούς, νυν και πρώην, τη γειτονιά και την τοπική κοινωνία, την πόλη και τις αρχές της. Οι μαθητές και οι μαθήτριες γνωρίζοντας και ερμηνεύοντας τις παρελθοντικές καταστάσεις του σχολείου, μπορούν να εξηγήσουν ως ένα βαθμό και τα τωρινά του προβλήματα, κατανοώντας ότι η ιστορία του σχολείου τους είναι και η δική τους ιστορία. Παράλληλα, συνδέουν την τοπική ιστορία του σχολείου με τα υπόλοιπα ιστορικά δρώμενα σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Mέσα από την αξιοποίηση των αρχείων του σχολείου, αλλά και άλλων πηγών (γραπτές πηγές, προφορικές μαρτυρίες, οπτικά ντοκουμέντα, λογοτεχνικά κείμενα), ανακαλύψαμε το εβραϊκό και προσφυγικό παρελθόν της γειτονιάς, ερευνώντας ονόματα, επαγγέλματα και ηλικίες, σε συνεργασία με το Ε- βραϊκό Μουσείο, αλλά και το Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης. Η πρόταση, εκτός από διδακτική χρησιμότητα, φιλοδοξεί να αποτελέσει και μία άσκηση ανάπτυξης της ενσυναίσθησης των μαθητών και των μαθητριών στην 16

19 κατεύθυνση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, καθώς ανακαλύπτουν τη σύνδεση της δικής τους συγχρονίας με τη διαχρονία του τοπίου που τους/τις περιβάλλει. Διδάσκοντας το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στο μάθημα της Ιστορίας της Γ Γυμνασίου Μάγδα Δημάκη, φιλόλογος-δημοσιογράφος, ΜΔΕ Διοίκηση Πολιτισμού Η προσέγγιση στο θέμα του Ολοκαυτώματος γίνεται με στόχο να συνδεθεί η τοπική ιστορία με την νεότερη και σύγχρονη ελληνική και παγκόσμια ιστορία στο πλαίσιο που ορίζει το αναλυτικό πρόγραμμα ιστορίας της Γ Γυμνασίου. Οι αναφορές στους Εβραίους της Θεσσαλονίκης γίνονται σταδιακά στις ενότητες όπου αυτό είναι εφικτό. Σκοπός του μαθήματος είναι να γνωρίσουν οι μαθητές: α) ποια ήταν η θέση της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης στην τοπική κοινωνία πριν φτάσουμε στο τραγικό αποτέλεσμα του Ολοκαυτώματος των Εβραίων εξαιτίας του οποίου σβήνει η ιστορία μιας από τις πιο ανθηρές και δραστήριες κοινότητες της Θεσσαλονίκης αλλά και να αναρωτηθούν γιατί υπάρχουν ελάχιστα ίχνη της σήμερα β) τους μηχανισμούς διάχυσης και εξάπλωσης της ναζιστικής ρατσιστικής προπαγάνδας και τα αποτελέσματά της και γ) τις διαστάσεις του φαινομένου σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Ακολουθώντας τη σειρά του βιβλίου της Γ Γυμνασίου παρουσιάζεται ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 20 ου αι., λίγο πριν τους Βαλκανικούς πολέμους, μέσα από την πολυμεσική έκδοση του ΕΛΙΑ ( για τη Θεσσαλονίκη, τους κατοίκους της και τη φυσιογνωμία της. Οι μαθητές μαθαίνουν ότι στην πόλη ζούσαν κυρίως τρεις λαοί: Εβραίοι, Τούρκοι και Έλληνες προβληματίζονται για το τι απέγιναν οι άλλοι δύο και αναζητούν τα ίχνη τους στο σήμερα. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στις πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 29 και την άνοδο του Ναζισμού στη Γερμανία (βιβλία Ιστορίας ΠΕΜ «Λίγη Ιστορία ακόμη», Κεφ. 9 Τέλος, στην ενότητα του σχολικού βιβλίου «Κατοχή-Αντίσταση» οι μαθητές κατανοούν την Τελική Λύση, τα Γκέτο και το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Μία πολιτική που ασκήθηκε από τον Χίτλερ μέσα σε μια εικοσαετία φτάνει να κυριαρχήσει και να έχει καταστροφικά αποτελέσματα. Το υλικό δίνει αφορμές για πάρα πολλές ερωτήσεις όπου προκύπτουν ενδιαφέρουσες συζητήσεις και συμπεράσματα. Tο «ολοκαύτωμα» του Χορτιάτη: η διάχυση της ιστορικής γνώσης στην ευρύτερη κοινωνία Βικτώρια Κοεμτζοπούλου & Σωτήριος Τοκαλατσίδης Εκπαιδευτικοί Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Μαθητές του 3 ου Γυμνασίου Χορτιάτη συμμετείχαν στην παραγωγή ντοκιμαντέρ υπό την αιγίδα καθηγητών (Βικτώριας Κοεμτζοπούλου, Εμμανουήλ Νειλούδης & Σωτήριου Τοκαλατσίδη) που αναφέρεται στο «ολοκαύτωμα» του 17

20 τεύχος περιλήψεων Χορτιάτη. Το πρώτο ακαδημαϊκό έτος έζησαν από κοντά την ιστορία, συζητώντας με τις σημερινές γιαγιάδες που γλίτωσαν παιδιά τότε μέσα από τον φλεγόμενο φούρνο του Γκουραμάνη. Οι μαθητές της επόμενης ακαδημαϊκής χρονιάς ήρθαν σε μια πρώτη επαφή με την τοπική ιστορία. Ξεναγήθηκαν στα τοπικά μνημεία, τα «υιοθέτησαν» πολιτιστικά και ξενάγησαν σε αυτά συνομηλίκους τους από διάφορα σχολεία της Θεσσαλονίκης. Κάποιοι από τους μαθητές που συμμετείχαν στη δράση κατάγονται από τον Χορτιάτη κι είχαν α- κούσει από τις οικογένειές τους για το συμβάν. Αρκετά όμως είναι τέκνα «νεοκατοίκων» και για πρώτη φορά συζήτησαν και έμαθαν με λεπτομέρειες την τοπική ιστορία. Επίσης, αυτό που σίγουρα επετεύχθη είναι η «διάχυση της ι- στορικής γνώσης στην ευρύτερη τοπική κοινωνία», καθώς αρκετά σχολεία μας επισκέφθηκαν, ενημερώθηκαν για τη δουλειά μας, παρακολούθησαν το ωριαίο ντοκιμαντέρ που είχαμε ετοιμάσει την προηγούμενη σχολική χρονιά και ξεναγήθηκαν στα μνημεία του Χορτιάτη. Διδασκαλία φιλοσοφικών εννοιών και κειμένων για το Ολοκαύτωμα Iωάννα Μπαρτσίδη φοιτήτρια Τμήματος Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής Το παρόν σενάριο διδασκαλίας παρουσιάζει μία πρόταση ολιστικής προσέγγισης ενός ιστορικού φαινομένου στο μάθημα της Φιλοσοφίας στο Λύκειο και μία απόπειρα σύνδεσης του ιστορικού γεγονότος με κρίσιμα και κεντρικά φιλοσοφικά ερωτήματα και έννοιες. Την ίδια στιγμή, δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στο να εξοικειωθούν οι μαθητές, σε ένα πρώτο στάδιο, με την ανάγνωση φιλοσοφικών κειμένων και με βασικές μεθοδολογικές αρχές που ακολουθούνται στην επεξεργασία και την ερμηνεία της βιβλιογραφίας από τη σύγχρονη έρευνα. Με την πεποίθηση ότι μπορεί κανείς «να διδάξει το Ολοκαύτωμα, χωρίς να δείξει τα πτώματα» και χωρίς να περιορίσει το μάθημα σε μια «συναισθηματική» προσέγγιση, ο σκελετός του συγκεκριμένου σεναρίου αποτελείται από κείμενα αφαιρετικής και εννοιακής πραγμάτευσης των γεγονότων ή των προβληματικών και υλικό που άπτεται των θεματικών, συχνά χωρίς καν να αναφέρεται στο ίδιο το Ολοκαύτωμα. Η πρόταση αυτή προσεγγίζει για πρώτη φορά το θέμα του Ολοκαυτώματος, η διαδασκαλία του οποίου τείνει να περιορίζεται στα Κείμενα Νεοελλληνικής Λογοτεχνίας και την Ιστορία, μέσω του μαθήματος της Φιλοσοφίας στη Β' Λυκείου, για το οποίο υπάρχουν ελάχιστες προτάσεις θεματικής διδασκαλίας. Το σενάριο αποτελείται από κείμενα, εργασίες, δράσεις και οπτικοακουστικό υλικό που μπορούν να καλύψουν από 12 έως 24 διδακτικές ώρες. 18

21 Εργαστήρια Οπτικοακουστικές μαρτυρίες για το Ολοκαύτωμα: πρόσβαση και διδακτική αξιοποίηση Γιώργος Αντωνίου, Ακαδημαϊκός συνεργάτης Διεθνούς Πανεπιστημίου Κωνσταντία Λιούζα, ΜΔΕ Παιδαγωγικής & Δώρα Σεϊτανίδου, ΜΔΕ Παιδαγωγικής Οι οπτικοακουστικές μαρτυρίες αποτελούν σημαντική πηγή για την κατανόηση της ιστορίας και την εμβάθυνση στις ιστορικές συνθήκες. Η συμβολή τους είναι καίρια για την πολύπλευρη εξέταση γεγονότων και άλλων φωνών, εκείνων που «βίωσαν» την ιστορία. Στην εκπαίδευση, η επιμελημένη χρήση των πηγών αυτών προσφέρει αμεσότητα, προσωποποιεί τα γεγονότα, ζωντανεύει την ιστορία. Ιδιαίτερα στην περίπτωση των επιζώντων του Ολοκαυτώματος, Εβραίων και άλλων, η αποτύπωση της προσωπικής, της ανθρώπινης, εμπειρίας αποκτά ειδικό βάρος. Οι προσπάθειες που γίνονται ανά τον κόσμο προς τη διάσωση αυτών των μαρτυριών έχουν οδηγήσει στη δημιουργία ιστορικών αρχείων, συχνά προσβάσιμων διαδικτυακά. Η Oμάδα για τη μελέτη της ιστορίας των εβραίων της Ελλάδας δημιούργησε την ηλεκτρονική βάση δεδομένων με τίτλο: «Η εμπειρία των Eβραίων της Ελλάδας στις οπτικοακουστικές μαρτυρίες». Η βάση οργανώνει και παρουσιάζει στο κοινό πάνω από 1500 μαρτυρίες περίπου 1100 επιζώντων του ολοκαυτώματος. Η παρούσα βάση δεδομένων συγκεντρώνει τις διάσπαρτες αυτές μαρτυρίες, τις αποδελτιώνει και τις συγκροτεί σε ένα ενιαίο σώμα προς χρήση τόσο των ερευνητών όσο και της κοινωνίας. Το USC Shoah Foundation Visual History Archive είναι ένα οπτικοακουστικό ιστορικό αρχείο που φιλοξενεί περισσότερες από μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος και άλλων γενοκτονιών από εξήντα περίπου χώρες. Σε συνεργασία με ιδρύματα και Πανεπιστήμια σε όλον τον κόσμο επιτρέπει στους χρήστες τη διαδικτυακή έρευνα στο αρχείο και προσφέρει εργαλεία για ερευνητική ή εκπαιδευτική χρήση. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης παρέχει την πλήρη πρόσβαση στο αρχείο σε κάθε ενδιαφερόμενο από το Επιστημονικό Αναγνωστήριο της Κεντρικής Βιβλιοθήκης. Οι συνεντεύξεις των αυτοπτών μαρτύρων ως υλικό διδασκαλίας: εργαστήριο προφορικής ιστορίας Ρένα Μόλχο, Δρ. Ιστορίας Στο εργαστήριο αυτό παρουσιάζεται η μεθοδολογία της συνέντευξης που χρησιμοποιείται για να καταθέσουν οι αυτόπτες μάρτυρες την μαρτυρία τους. Ο συνεντευκτής οφείλει να γνωρίζει άριστα τα πραγματολογικά στοιχεία της κάθε περίπτωσης: δηλαδή της ιταλικής, της γερμανικής και της βουλγαρικής κατοχής και τα μέτρα που εφαρμόστηκαν κατά των θυμάτων έως την εκτόπισή τους. Εξηγείται η μέθοδος των ανοικτών ερωτήσεων που διευκολύνουν την αφήγηση του μάρτυρα. Η τεχνική μπορεί να εφαρμοστεί στις τάξεις του Λυκείου και να συντελέσει υπό την επίβλεψη του διδάσκοντος σε δράση ομάδας μαθητών και μαθητριών που είναι ικανοί στη βιντεοσκόπηση και στην η- 19

22 τεύχος περιλήψεων χοληψία και κατέχουν επαρκείς ιστορικές γνώσεις της περιόδου ώστε να πάρουν συνέντευξη. Ερευνητικές εργασίας για το Λύκειο με θέμα: από την Τελική Λύση στην Τοπική Ιστορία Βασιλική Σακκά, Δρ. Ιστορίας και Εκπαίδευσης Ενηλίκων, Σχολική Σύμβουλος Το εργαστήριο αφορά προτάσεις για ανάπτυξη σχεδίου ερευνητικής εργασίας /project (στο πλαίσιο των αντίστοιχων ωρών στην Α και Β τάξη Λυκείου) ή Τοπικής Ιστορίας (Γ Γυμνασίου) αλλά και στα μαθήματα Ιστορίας και Λογοτεχνίας. Προσεγγίζει επαγωγικά, μέσα από την εξόντωση μιας τοπικής ελληνικής εβραϊκής κοινότητας, το Ολοκαύτωμα και την υλοποίηση της Τελικής Λύσης. Αξιοποιείται πρωτογενές και δευτερογενές υποστηρικτικό υλικό και βιωματικές και ενσυναισθητικές προσεγγίσεις. Δεν εστιάζει στην παιδαγωγική της φρίκης αλλά στην οικοδόμηση της ναζιστικής ιδεολογίας, τις αδιέξοδες επιλογές των θυμάτων και στις επιλογές των θυτών και αμέτοχων παρατηρητών. «Εκκωφαντικές σιωπές» (συνεξέταση των βιβλίων Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ, 548 μέρες με άλλο όνομα της Ροζίνας Ασσέρ Πάρδο και Μία μπαλάντα για τη Ρεβέκα της Μαρούλας Κλιάφα, με την τεχνική του World Café ) Ευαγγελία Κουνέλη, Δρ. Διδακτικής της Ιστορίας, Σχολική Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Οι ιστορίες της Άννας, της Ροζίνας και της Ρεβέκκας εξελίσσονται παράλληλα. Η ομάδα εργασίας διερευνά μέσα από τα ημερολόγιά τους πτυχές της ζωής τους, της σκέψης τους, των προσδοκιών τους. Συζητά, συγκρίνει, υποθέτει και ελέγχει, προσπαθώντας να καταλήξει σε συμπεράσματα για τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Η συζήτηση λαμβάνει χώρα σε ένα εργαστήριο «World Cafe», που δίνει την ευκαιρία στους συμμετέχοντες να έχουν δημιουργικές συζητήσεις, ενώ κάθονται σε στιλ καφέ γύρω από τρία μικρά τραπέζια-θρανία (ένα για κάθε πρόσωπο-ιστορία). Πάνω στα χάρτινα τραπεζομάντηλα (ή εναλλακτικά σε μεγάλα χαρτιά-πόστερ) η ομάδα κάθε τραπεζιού καταθέτει σκέψεις, ιδέες και ζητήματα που προκύπτουν από τις συζητήσεις. Μετά από περίπου λεπτά (ανάλογα με το συνολικό διαθέσιμο χρόνο), η ομάδα μετακινείται σε ένα νέο τραπέζι και η συνομιλία συνεχίζεται. Ένα μέλος της αρχικής ομάδας παραμένει στο τραπέζι για να φιλοξενήσει τη νέα συζήτηση και να βοηθήσει στη δημιουργία δεσμών μεταξύ των διαφόρων ομάδων. Οι άξονες κάθε συζήτησης, αποτυπωμένοι πάνω στα χαρτιά, δίνουν τη δυνατότητα στο σταθερό μέλος κάθε τραπεζιού να συνθέσει τις διαφορετικές οπτικές και να τις παρουσιάσει ως ολοκληρωμένα συμπεράσματα στο τέλος. 20

23 Διδάσκοντας το Ολοκαύτωμα μέσω λογοτεχνικών κειμένων και αφηγήσεων Ελένη Χοντολίδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Σχολικής Παιδαγωγικής & Λογοτεχνικής Εκπαίδευσης, Τομέας Παιδαγωγικής Α.Π.Θ. Η λογοτεχνία προσφέρεται για τη διδασκαλία δύσκολων και επώδυνων θεμάτων όπως αυτό του Ολοκαυτώματος. Στα ελληνικά, δυστυχώς, δεν έχουν γραφτεί αρκετά νεανικά ή εφηβικά μυθιστορήματα. Σε άλλες γλώσσες έχουν γραφτεί πάρα πολλά και, ευτυχώς, πολλά από αυτά είναι μεταφρασμένα. Στο εργαστήριο θα δούμε πώς μπορούμε να εντάξουμε τη διδασκαλία λογοτεχνικών κειμένων (ολόκληρων βιβλίων) στο πρόγραμμα διδασκαλίας του Δημοτικού, του Γυμνασίου ή του Λυκείου. 21

24 τεύχος περιλήψεων