Στον Νίκο-Άδωνι. που πρώτος αγκάλιασε και έκανε πράξη αυτή την προσπάθεια

Transcript

1 Στον Νίκο-Άδωνι που πρώτος αγκάλιασε και έκανε πράξη αυτή την προσπάθεια

2 ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ Πρόλογος (για γονείς και εκπαιδευτικούς)...7 Οδηγός για Γονείς και Εκπαιδευτικούς Πώς να χρησιμοποιήσετε αυτό το βιβλίο... 8 ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΕΜΠΤΗ ΜΟΥΣΩΝ ΔΩΡΑ Κεφάλαιο 24 Ο Ησίοδος και οι Μούσες...52 Εισαγωγή (για τα παιδιά)... 9 Κεφάλαιο 25 Μνημοσύνη, μήτηρ τῶν Μουσῶν...53 ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΚΙ ΕΜΕΙΣ Κεφάλαιο 26 Κλειὼ...53 Κεφάλαιο 1 Τα ονόματά μας...10 Κεφάλαιο 28 Θάλεια...55 Κεφάλαιο 27 Εὐτέρπη Κεφάλαιο 2 Το ρήμα εἰμί Κεφάλαιο 29 Μελπομένη...55 ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ Κεφάλαιο 30 Τερψιχόρη...59 Κεφάλαιο 3 Η γραφή, χτες και σήμερα Κεφάλαιο 4 Από τα εικονογράμματα στη συλλαβική γραφή Κεφάλαιο 5 Γραμμική Γραφή Κεφάλαιο 6 Τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου Κεφάλαιο 7 Φωνήεντα και σύμφωνα Κεφάλαιο 8 Τα λόγια είναι τραγούδια...22 Κεφάλαιο 9 Δίφθογγοι...22 Κεφάλαιο 10 Τόνοι και Πνεύματα...23 ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΡΙΤΗ ΣΑΝ ΝΑ ΗΜΑΣΤΑΝ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Κεφάλαιο 11 Ένα ρήμα για να... παίξουμε...26 Κεφάλαιο 31 Ἐρατώ...62 Κεφάλαιο 32 Οὐρανία Κεφάλαιο 33 Πολύμνια Κεφάλαιο 34 Καλλιόπη ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΚΤΗ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΩΡΑΙΟΣ Κεφάλαιο 35 Θεογονία Κεφάλαιο 36 Τιτανομαχία Κεφάλαιο 37 Γιγαντομαχία...83 Κεφάλαιο 38 Η κλήρωση για τη μοιρασιά του Κόσμου Κεφάλαιο 39 Κόσμος, κόσμημα...87 Κεφάλαιο 40 Η έννοια του ὡραίου και οι Ὧρες Κεφάλαιο 41 Η μεγάλη περιπέτεια της εξέλιξης Κεφάλαιο 12 Τα... μαθηματικά της γραμματικής Κεφάλαιο 42 Ο δίκαιος άνθρωπος...90 Κεφάλαιο 13 Κι άλλα ασυναίρετα ρήματα!...28 ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΒΔΟΜΗ Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ Κεφάλαιο 14 Λιχουδιές και τραγούδια Κεφάλαιο 15 Πάντοτε παιδιά...32 Κεφάλαιο 16 Αγαπάμε τα ζώα...33 ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΕΤΑΡΤΗ ΗΡΩΣ HΡΑΚΛΉΣ Κεφάλαιο 17 Γέννησις Ἡρακλέους...34 Κεφάλαιο 18 Ἥρα και Ἡρακλῆς...35 Κεφάλαιο 19 Οι δάσκαλοι του ἥρωος (Χρησιμοποιώντας το απαρέμφατο...)...36 Κεφάλαιο 20 Οἱ ἆθλοι...38 Κεφάλαιο 21 Ἡρακλέους ὅπλα...47 Κεφάλαιο 22 Η κυρία Δοτική και οι άλλες πτώσεις Κεφάλαιο 23 Κάθε ρήμα έχει μία πτώση που αγαπά... (Εισαγωγή στο συντακτικό) Ουρανία Τουτουντζή τα αρχαία Κεφάλαιο 43 Ο Εμπεδοκλής και η πανανθρώπινη ισότητα Κεφάλαιο 44 Ένα θαυμαστό ταξίδι και το νόημα της φιλοσοφίας Κεφάλαιο 45 Ὁ Οἰδίπους καὶ ἡ ἀπάντησις στὸ αἴνιγμα τῆς Σφιγγός Βιβλιογραφία...103

3 ΠΡΌΛΟΓΟΣ (για γονείς και εκπαιδευτικούς) Για χρόνια προσπαθούσα να καταλάβω για ποιον άραγε λόγο η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών δεν ξεκινά παρά μόνο όταν το παιδί φτάνει πια στο Γυμνάσιο. Για χρόνια προσπαθούσα να καταλάβω για ποιον άραγε λόγο, ακόμη και τότε, η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε τα παιδιά να μην μπορούν να τα αγαπήσουν αληθινά. Δυστυχώς, στο εκπαιδευτικό μας σύστημα σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα, όχι μόνο στα αρχαία ελληνικά επικράτησε ο διδακτικός φορμαλισμός. Δώσαμε βάρος στους τύπους και χάσαμε την ουσία. Κι όμως, ένα είναι σίγουρο, τουλάχιστον όσον αφορά τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών: το παιδί, από τις πρώτες ήδη τάξεις του Δημοτικού Σχολείου (αλλά και νωρίτερα ακόμη) είναι σε θέση να αρχίσει να μαθαίνει την αρχαία ελληνική γλώσσα, έτσι ώστε φτάνοντας πια στο Γυμνάσιο όχι απλώς να γνωρίζει αλλά και να αγαπά τα αρχαία ελληνικά. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν κάποιοι περίεργοι τύποι που τους άρεσε να λένε ρητά. Ήταν άνθρωποι που γνώριζαν να χαίρονται το φως, τη ζωή. Αν μπορέσουμε να ξαναβρούμε τη χαρά εκείνη, χαρά της αλλοτινής νιότης του Κόσμου που τόσο άδικα μας τη στέρησαν, και να τη μεταδώσουμε στα παιδιά μας, θα τους έχουμε κάνει το πιο ανεκτίμητο δώρο άλλος σκοπός, πιο μεγάλος και πιο ουσιαστικός από αυτόν, δεν νομίζω ότι υπάρχει. Καλό μας ταξίδι, λοιπόν, στους απέραντους δρόμους του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. αγαπώ τα αρχαία Ουρανία Τουτουντζή 7

4 ΟΔΗΓΌΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΊΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΎΣ: Πώς να χρησιμοποιήσετε αυτό το βιβλίο Αυτό το βιβλίο έχει ένα πλεονέκτημα και το απολαμβάνει! Το πλεονέκτημά του είναι απλό: δεν έχει ως στόχο του την προετοιμασία των παιδιών για κάποιες εξετάσεις. Δεν υπακούει σε κάποια δέσμευση ότι θα πρέπει το παιδί να καλύψει μια συγκεκριμένη ύλη σε κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Γι αυτό, η πρώτη οδηγία για τη χρήση αυτού του βιβλίου είναι ότι πρέπει να το χρησιμοποιήσετε χωρίς άγχος. Αρχίστε να το διαβάζετε σιγά-σιγά μαζί με το παιδί. Μην επιμείνετε από την αρχή στα κεφάλαια της 3ης ενότητας η οποία αναφέρεται εκτενώς σε μακρά και βραχέα, τόνους και πνεύματα. Κάντε μαζί με το παιδί μια απλή ανάγνωση, έτσι ώστε να μην το «ξενίσουν» οι τόνοι και τα πνεύματα που θα συναντήσει καθώς θα προχωρά στα κείμενα. Και στην πορεία, σιγά-σιγά, κάθε φορά που θα ολοκληρώνετε μία ενότητα, μπορείτε να επανέρχεστε στα είδη των φωνηέντων, στους τόνους και στα πνεύματα της 3ης ενότητας. Οι επόμενες ενότητες έχουν ως σκοπό να οδηγήσουν το παιδί ν αποκτήσει τις πρώτες του γνώσεις στην αρχαία ελληνική γλώσσα μέσα από τους πιο σημαντικούς τομείς του αρχαίου πολιτισμού: ξεκινώντας από τη μυθολογία, προχωρώντας μετά στην ποίηση αλλά και στην επιστήμη και ολοκληρώνοντας με τις πρώτες αρχές φιλοσοφίας. Καθίστε δίπλα στο παιδί, διαβάστε μαζί τα κείμενα και βοηθήστε το να κάνει τις δραστηριότητες. Όλες οι δραστηριότητες μπορούν να γίνουν εύκολα, αν έχει γίνει προσεκτική ανάγνωση του αντίστοιχου κεφαλαίου. Προχωρήστε αργά, όμως. Δεν θα είχε κανένα νόημα να πιάσει το βιβλίο αυτό ο γονιός ή ο δάσκαλος και να αρχίσει να πιέζει το παιδί για να προχωρήσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Στο «Παιδικό Εργαστήριο Αρ- 8 Ουρανία Τουτουντζή τα αρχαία χαίων Ελληνικών», που έχει ήδη μπει στον τρίτο χρόνο λειτουργίας του, καλύπτουμε τη θεματολογία αυτού του βιβλίου σε διάστημα δύο ή τριών ετών (ανάλογα με την ηλικία στην οποία ξεκινά το παιδί), για να προχωρήσουμε, στη συνέχεια, στο εφηβικό τμήμα, όπου ασχολούμαστε με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Το ίδιο θα προτείνω και στους γονείς ή τους εκπαιδευτικούς που θα αποφασίσουν να κάνουν μαζί με τα παιδιά το ταξίδι στο οποίο τα προσκαλεί αυτός ο κύκλος μαθημάτων. Το ίδιο το βιβλίο είναι έτσι γραμμένο, ώστε να οδηγεί το παιδί σε συνεχείς επαναλήψεις των προηγούμενων ενοτήτων. Αυτό είναι απαραίτητο, ώστε να εμπεδώσει το παιδί όχι μόνο το συντακτικό και τη γραμματική αλλά κυρίως τις αξίες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Τις αξίες αυτές που καλούνται σήμερα οι γονείς και οι δάσκαλοι να ανακαλύψουν ξανά μαζί με τα παιδιά.

5 ΕΙΣΑΓΩΓΉ (για τα παιδιά) Ο Νικόλας είναι μαθητής της Τετάρτης Δημοτικού. Από τότε που ήταν πολύ μικρός, αγαπούσε πολύ τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Τα περισσότερα από τα βιβλία που διάλεγε ήταν βιβλία μυθολογίας. Σιγά-σιγά, άρχισε να σκέφτεται πόσο όμορφο θα ήταν να μπορούσε να διαβάσει όλους αυτούς τους μύθους στη γλώσσα που γράφτηκαν για πρώτη φορά, και να μπορούσε μετά να τους διηγηθεί στους φίλους του στην ίδια εκείνη γλώσσα. Αναρωτήθηκε τότε για ποιο λόγο δεν μαθαίνουν στο σχολείο την αρχαία ελληνική γλώσσα. Είχε ακούσει κάποιους να λένε ότι τα αρχαία ελληνικά δεν είναι πια μια «ζωντανή γλώσσα». Δεν κατάλαβε, όμως, πολύ καλά τι σήμαινε αυτό. Έτσι, μια ημέρα ο Νικόλας ρώτησε τον δάσκαλό του, τον κύριο Αλέξανδρο: Πες μου, δάσκαλε, είναι σωστό αυτό που λένε κάποιοι ότι τα αρχαία ελληνικά δεν είναι πια ζωντανή γλώσσα και δεν έχει νόημα να τη μαθαίνουμε; Εσύ τι λες; είπε ο δάσκαλος και του χαμογέλασε. Εγώ δεν συμφωνώ. Σκέφτομαι πως όλα αυτά, που γνωρίζω πια ότι είπαν οι αρχαίοι, θα μου άρεσε να μπορώ να τα διαβάσω και στη γλώσσα που γράφτηκαν. Αλλά πάλι, δεν ξέρω... Κι όμως, Νικόλα, η αρχαία μας γλώσσα είναι ολοζώντανη. Ακόμη και σήμερα, αν ψάξεις λίγο, θα ανακαλύψεις ότι ζει παντού. Δηλαδή, πώς παντού; Ζει μέσα στο ζεστό ψωμί και στην πρασόπιτα της γιαγιάς σου. Ζει μέσα στο αγαπημένο σου παγωτό με τα φρούτα, που τρως κάθε καλοκαίρι. Ξέρεις γιατί; Όχι... Πώς είναι δυνατόν να ζει μια γλώσσα, να ζουν οι λέξεις μέσα στην πρασόπιτα και στο παγωτό και μέσα στο ζεστό ψωμί; Επειδή όλα αυτά, και το ζεστό ψωμί και οι πίτες της γιαγιάς και το παγωτό με τα φρούτα είναι νόστιμα, καλά δεν λέω; Α, όσο γι αυτό Ναι, ξέρεις, όμως, ότι η λέξη νόστιμο προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη νόστος που σημαίνει την επιστροφή στην πατρίδα; Και επειδή η επιστροφή στην πατρίδα είναι τόσο γλυκιά, φτάσαμε να λέμε νόστιμο και το κάθε φαγητό που μας αρέσει. Μην ξεχνάς ότι ο Οδυσσέας ευχόταν μόνο να δει καπνό να ανεβαίνει στον ουρανό από τις φωτιές που άναβαν στην πατρίδα του, την Ιθάκη, για να ζεσταθούν και να ψήσουν το φαγητό τους οι άνθρωποι, κι ας πέθαινε μετά... Τόσο πολύ λαχταρούσε τον νόστο... Κι ακόμη, όταν ο μεγάλος μας ποιητής, ο Όμηρος, ονομάζει τη θεά της Αυγής ῥοδοδάκτυλη Ἠῶ, δηλαδή Αυγή με τα ρόδινα δάχτυλα... Μπορείς εσύ να σκεφτείς πιο όμορφη έκφραση γι αυτή την ώρα της ημέρας; Πιο ζωντανή, πιο δυνατή έκφραση; Κι όταν πάλι ο Όμηρος μιλά για τη θεά της σοφίας, την Αθηνά, και λέει η γλαυκῶπις Ἀθηνᾶ, ξέρεις τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Το έχω ακούσει. Σημαίνει τη θεά με τα λαμπερά μάτια. Ναι. Ακόμη πιο σωστά, όμως, σημαίνει τη θεά που τα μάτια της έχουν την άγρια λάμψη των ματιών της κουκουβάγιας. Την κουκουβάγια τη λέμε και γλαύκα... Κατάλαβα. Τέτοια γλώσσα δεν μπορεί ποτέ να πεθάνει. Αλλά τότε, γιατί κάποιοι λένε ότι τα αρχαία ελληνικά δεν είναι ζωντανή γλώσσα; Ε, μερικές φορές οι άνθρωποι λένε και ανοησίες. Ακόμη και οι μεγάλοι; Κυρίως αυτοί. Αυτά συζήτησαν εκείνη τη μέρα ο Νικόλας με το δάσκαλό του, τον κύριο Αλέξανδρο. αγαπώ τα αρχαία Ουρανία Τουτουντζή 9

6 ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: Ο ΚΟΣΜΟΣ ΚΙ ΕΜΕΙΣ ΚΕΦΆΛΑΙΟ 1 Τα ονόματά μας... Ο Αίας κι η Κατερινιώ η Αρετή, η Μπίλιω, η Μαριώ, ο Ιάσονας, ο Γιάννης, η Λενιώ, η Νίκη, η Αθηνά και η Κλειώ: Μία παρέα από παιδιά σημερινά που μεγαλώνουν στην ίδια γειτονιά. Μήπως το κάθε όνομα μπορείς τώρα εσύ στη στήλη να το βάλεις τη σωστή; ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ! Το όνομα Λενιώ, μην το ξεχνάς, βγαίνει απ το Ελένη! 10 Ουρανία Τουτουντζή τα αρχαία ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ Κι όποιο παιδί τη Σπάρτη και την Τροία θυμηθεί, ευθύς στη στήλη θα το βάλει τη σωστή!

7 Ὄνομά μοι Νίκη ἐστί, είπε η Νίκη. Ὄνομά μοι Νίκος ἐστί, είπε ο Νίκος. Το δικό σου όνομα ποιο είναι; Αυτή η φράση σημαίνει: Το όνομά μου είναι Νίκη. Αυτό σημαίνει: Το όνομά μου είναι Νίκος. είναι το όνομά σου: Ζωγράφισε τον εαυτό σου και γράψε στα αρχαία ελληνικά ποιο αγαπώ τα αρχαία Ουρανία Τουτουντζή 11

8 Το όνομά μου είναι Αρετή... Στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι της ζωής του, ο ήρωας Ηρακλής, έφηβος ακόμη, συνάντησε την Αρετή και την Κακία. Η Κακία του μίλησε και του είπε: «Αν ακολουθήσεις τον δικό μου δρόμο, η ζωή σου θα είναι εύκολη. Ποτέ σου δεν θα χρειαστεί να εργαστείς. Ό,τι κι αν λαχταρά η καρδιά σου, θα το έχεις χωρίς αγώνα. Είσαι δυνατός, θα μπορείς να αρπάζεις αυτά που θέλεις από τους άλλους. Ο δρόμος μου είναι εύκολος, πολύ εύκολος. Έλα μαζί μου, Ηρακλή, διάλεξε το δικό μου μονοπάτι. Ο Ηρακλής μιλούσε, βέβαια, την αρχαία ελληνική γλώσσα. Το ίδιο και ο Θησέας, το ίδιο και ο Ιάσονας και οι Αργοναύτες, και όλοι οι άλλοι ήρωες και οι ηρωίδες της ελληνικής μυθολογίας. Πώς ειπώθηκαν, λοιπόν, στα αρχαία ελληνικά η τελευταία φράση από τα λόγια της Κακίας και η τελευταία φράση από τα λόγια της Αρετής; Ὄνομά μοι Το όνομά μου είναι Κακία». Έπειτα του μίλησε με τη γλυκιά της φωνή η Αρετή και του είπε: «Ηρακλή, ο δικός μου δρόμος είναι ένας δύσκολος δρόμος, γεμάτος ανηφόρες και χωράφια που με κόπο θα πρέπει να καλλιεργήσεις. Θα σου δώσουν, όμως, τους νοστιμότερους καρπούς του κόσμου. Αν έρθεις μαζί μου, τη δύναμή σου θα πρέπει να τη χρησιμοποιείς για το κοινό καλό. Το όνομά μου είναι Αρετή». 12 Ουρανία Τουτουντζή τα αρχαία Ποια επέλεξε ο Ηρακλής; Τὴν Ἀρετὴν Τὴν Κακίαν Εσύ ποια επιλέγεις; Τὴν

9 ΚΕΦΆΛΑΙΟ 2 Το ρήμα εἰμὶ Κλίνοντας το εἰμὶ στον Ενεστώτα (παρόν) εἰμὶ Η ρίζα του ρήματος εἰμὶ Η ρίζα του ρήματος εἰμὶ είναι: ΕΣ είμαι Ας τη ζωγραφίσουμε! εἶ Θα ζωγραφίσουμε ένα δέντρο με τη ρίζα του. Ο κορμός είναι το ρήμα μας και οι ρίζες του δέντρου που κατεβαίνουν βαθιά στη γη είναι η ρίζα του ρήματος. Μπορούμε τώρα να συμπληρώσουμε έξι κλαδιά στο ωραίο μας δέντρο και να κλίνουμε σε αυτά το ρήμα εἰμί: ἐστὶ ἐσμὲν ἐστὲ εἰσὶν ἐστὲ εἰμὶ ἐστὲ ΕΣ Πώς είναι το ἐστὶ σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες; Αγγλικά: is Όλα προέρχονται από την ελληνική ρίζα ΕΣ. Ποιο μοιάζει περισσότερο με το αρχαίο ελλη- Γαλλικά: est νικό ἐστί; Γερμανικά: ist αγαπώ τα αρχαία Ουρανία Τουτουντζή 13