ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

HTML
DOWNLOAD

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ"

Άνθεια Παππάς
9 χρόνια πριν
Προβολές:

1 23 Ιουνίου 2014 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Απαντήσεις Επαναληπτικών Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Ημερησίων & Εσπερινών Γενικών Λυκείων A1. Ο Παπαδιαμάντης ανδρώνεται πνευματικά στην Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή και επηρεάζεται ως προς την υιοθέτηση της καθαρεύουσας στην αφήγηση και την αποδοχή κάποιων χαρακτηριστικών του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, όπως την «ποιητική» πνοή της διηγηματογραφίας του, το συμβολισμό (λ.χ. η θάλασσα, η σελήνη κ.ά.), τη μεταφυσική διάσταση (η πτώση του ανθρώπου από τον Παράδεισο κ,ά.), τη ρομαντική ατμόσφαιρα (νύχτα, φεγγάρι, φλοίσβος των κυμάτων κ.ά.) και τη θεματική (κυρίαρχος ο ρόλος της φύσης, ο ανολοκλήρωτος έρωτας κ.ά.). Συγκεκριμένα το διήγημα «Όνειρο στο κύμα» ανήκει στα ερωτικά πεζογραφήματα του Αλ. Παπαδιαμάντη όπου ο έρωτας παρουσιάζεται ως ένα ακοίμητο πάθος και που ο έντονος ερωτισμός και αισθησιασμός που προκαλεί το γυναικείο σώμα αποτιμούνται ως «ερωτικός πειρασμός». Η απτική επαφή του ήρωα με την κόρη είναι το πιο ερωτικό σημείο του αποσπάσματος. Η σκηνή που περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο «προσεκολλᾶτο τό πλάσμα ἐπάνω» και η περιγραφή της κόρης ως μοναδική ανάμνηση ( «τό ἁβρόν, τό ἁπαλόν σῶμα τῆς ἁγνῆς κόρης, τό ὁποῖον ᾐσθάνθην ποτέ ἐπάνω μου ἐπ' ὀλίγα λεπτά τῆς ἄλλως ἀνωφελοῦς ζωῆς μου! Ἦτον ὄνειρον, πλάνη, γοητεία») φανερώνει πως ο Παπαδιαμάντης μετουσιώνει τον έρωτα από ερωτική επιθυμία σε θεοκεντρικό πλατωνικό έρωτα. Επίσης, «τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη παρουσιάζουν έντονα τα κυριότερα χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού ρομαντισμού, καίτοι συνήθως θεωρείται ο ίδιος ηθογράφος-ρεαλιστής. Δύο θέματα που παρουσιάζονται συχνά στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη, τα οποία είναι θεμελιώδη και στο πεζογραφικό και ποιητικό έργο της ευρωπαϊκής ρομαντικής εποχής είναι πρώτον ο προέχων ρόλος της φύσης και 1

ρομαντισμού, όπως την «ποιητική» πνοή της διηγηματογραφίας του, το συμβολισμό (λ.χ. η θάλασσα, η σελήνη κ.ά.), τη μεταφυσική διάσταση (η πτώση του ανθρώπου από τον Παράδεισο κ,ά.

2 δεύτερον ο ανέφικτος έρωτας», παρατηρεί η Ελισάβετ Κωνσταντινίδου (σχολικό βιβλίο, σελ.342 ). «Η σχέση του Παπαδιαμάντη με τη φύση δεν είναι μονάχα αισθητική, αλλά κυρίως ηθική. Πρώτα πρώτα είναι ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου. Τοποθετεί τα δρώμενα μέσα σ' αυτόν τον ανοιχτό χώρο, τη φύση. Φύση και άνθρωπος αλληλοεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται. Η φύση καθορίζει εν πολλοίς τα δρώμενα», Κυριάκος Πλησής, σχολικό βιβλίο, σελ. 343). Ο αφηγητής με πνεύμα αυτοθυσίας πέφτει χωρίς να διστάσει στη θάλασσα και περιγράφει το βυθό τόσο αναλυτικά που επιτείνει την αγωνία του αναγνώστη για την εξέλιξη της ιστορίας, («Τό βύθος τοῦ νεροῦ ἦτον ὑπέρ τά δύο ἀναστήματα. Ἔφθασα σχεδόν εἰς τόν πυθμένα, ὁ ὁποῖος ἦτο ἀμμόστρωτος, ἐλεύθερος βράχων καί πετρῶν, καί δέν ἦτο φόβος νά κτυπήσω. Πάραυτα ἀνέδυν καί ἀνῆλθον εἰς τόν ἀφρόν τοῦ κύματος»). Με αφοπλιστική ακρίβεια περιγράφει την απόσταση του ίδιου από την κοπέλα «Ἀπεῖχον τώρα ὀλιγότερον ἤ πέντε ὀργυιάς ἀπό τό μέρος τοῦ πόντου», και τα ρεύματα που σχηματίζονταν και είχαν εγκλωβίζει την κοπέλα «ἐσχηματίζοντο δῖναι καί κύκλοι συστρεφόμενοι εἰς τόν ἀφρόν τῆς θαλάσσης, οἱ ὁποῖοι θά ἦσαν ὡς μνῆμα ὑγρόν καί ἀκαριαῖον διά τήν ἀτυχῆ παιδίσκην τά μόνα ἴχνη τά ὁποῖα ἀφήνει ποτέ εἰς τήν θάλασσαν ἀγωνιῶν ἀνθρώπινον πλάσμα!» θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή της. Τέλος, το ονειρικό στοιχείο δίνεται από την περιγραφή της ονειρικής εικόνας ενός κοριτσιού. Μάλιστα, ο Παπαδιαμάντης ξεφεύγει σε χώρους ιδανικούς και δίνει στην αφήγηση τη διάσταση του ονείρου. Η μορφή της Μοσχούλας είναι ονειρική («πόσον ἀκόμη θά τό ἐνθυμοῦμαι ἐκεῖνο τό ἁβρόν, τό ἁπαλόν σῶμα τῆς ἁγνῆς κόρης Ἦτον ὄνειρον, πλάνη, γοητεία»). Στο δοθέν απόσπασμα είναι εμφανής η λειτουργία του ονειρικού στοιχείου με την περιγραφή των κρίσιμων στιγμών της διάσωσης της κόρης. Μάλιστα συχνά στην ενότητα αναφέρεται η λέξη όνειρον ή κάποια παραγωγή της. Ο ερωτικός πόθος του βοσκού εξαγνίζεται στο χώρο του ιδεατού και του «ονείρου. Β1. Σύμφωνα με την Ελ. Πολίτου Μαρμαρινού «όλα κινούνται στον χώρο του Συμβολισμού, τόσο του προσωπικού, όσο και του υπερβατικού, σύμφωνα με τον οποίον αντικείμενα, εικόνες η καταστάσεις του υπαρκτού κόσμου ανάγονται σε σύμβολα ενός κόσμου άχρονου, τέλειου και θείου. Στο πλαίσιο αυτό η αντίθεση ανάμεσα στο θλιβερό παρόν του ήρωα-αφηγητή και το ευτυχισμένο -παιδικό η νεανικό- παρελθόν του, αποτέλεσμα της φθαρτικής επίδρασης του χρόνου, συμβολοποιείται, σε προσωπικό 2

Η φύση καθορίζει εν πολλοίς τα δρώμενα», Κυριάκος Πλησής, σχολικό βιβλίο, σελ. 343).

3 επίπεδο, με το τότε «Όνειρο στο κύμα», από το οποίο τώρα δεν μένει παρά η ονειρώδης ανάμνησις της λουομένης κόρης. Σε επίπεδο όμως υπερβατικού συμβολισμού, αυτή η έκπτωση από μια προηγούμενη, ανώτερη και ευτυχέστερη κατάσταση σε ένα ατελές και θλιβερό παρόν, συμβολίζει της Πτώση του Ανθρώπου από τον παράδεισο της Εδέμ». Η «ονειρώδης ανάμνησις της λουομένης κόρης» λοιπόν που τον ακολουθεί γίνεται το αίτιο της οριστικής απώλειας του εδεμικού παραδείσου. Η σύγκριση της εμπειρίας του με τις συνηθισμένες σχέσεις και έρωτες του κόσμου είναι αναπόφευκτη («Καί ὁπόσον διέφερεν ἀπό ὅλας τάς ἰδιοτελεῖς περιπτύξεις, ἀπό ὅλας τάς λυκοφιλίας καί τούς κυνέρωτας 88 τοῦ κόσμου ἡ ἐκλεκτή, ἡ αἰθέριος ἐκείνη ἐπαφή! Δέν ἦτο βάρος ἐκεῖνο, τό φορτίον τό εὐάγκαλον, 89 ἀλλ' ἦτο ἀνακούφισις καί ἀναψυχή»). Οι ερωτικές σχέσεις που αποβλέπουν σε ανταλλάγματα, οι ψεύτικες σχέσεις που χαρακτηρίζονται από φιλοδοξία και οι αγοραίοι έρωτες έρχονται να συγκριθούν με το «όνειρον», δηλαδή τον αναγωγικό έρωτα του κάλλους του Θεού. Β2α. 1. «Τότε μέ κατέλαβε τρόμος, συγκίνησις, λύπη ἀπερίγραπτος» Στο σημείο αυτό ψυχογραφείται ο ήρωας βοσκός. Πανικόβλητος, χάνει την ψυχραιμία του και αδυνατεί να εκφράσει λόγο. Έτσι, τονίζεται η ψυχική κατάστασή του, η αγωνία του και η ανησυχία του για τη Μοσχούλα. 2. «Ἦτον ὄνειρον, πλάνη, γοητεία». Στη συνέχεια ο φόβος αντικαθίσταται από ένα αίσθημα αυτοθυσίας και ηρωισμού κατά τη διάσωση της κόρης, έως ότου κι αυτά συρρικνωθούν μπροστά στη μαγεία, την ύψιστη απόλαυση που βιώνει κατά την επαφή του με το γυναικείο σώμα. Απολαμβάνει το όνειρο και νιώθει ευτυχής που κατόρθωσε να συλλάβει με τα χέρια του το «όνειρο». Β2.β. Η ενότητα αυτή χαρακτηρίζεται από την άψογη και αρχιτεκτονική δόμησή της, αφού το δραματικό απρόοπτο (στοιχείο πλοκής) προωθεί την εξέλιξη του μύθου και δίνει νέα ώθηση στην πλοκή. Μετά την εμφάνιση της αλιευτικής βάρκας η Μοσχούλα τρομάζει μιας και θα βρεθεί εκτεθειμένη σε μάτια που δεν έπρεπε να τη δουν. Γι αυτό επιτείνεται ο τρόμος της Μοσχούλας, η οποία, αφήνοντας δεύτερον κραυγήν μεγαλύτερος αγωνίας... γίνεται άφαντη εις το κύμα. Ο φόβος της Μοσχούλας κρίνεται δικαιολογημένος, λόγω των αυστηρών ηθών της εποχής της ελληνικής υπαίθρου στα τέλη του 19 ου αιώνα. Η κοινωνική πραγματικότητα ήταν αμείλικτη σε θέματα εξόδου της γυναίκας από το χώρο του σπιτιού. 3

Εδέμ». Η «ονειρώδης ανάμνησις της λουομένης κόρης» λοιπόν που τον ακολουθεί γίνεται το αίτιο της οριστικής απώλειας του εδεμικού παραδείσου.

4 Τώρα λοιπόν, κινδυνεύει η ζωή της Μοσχούλας και ο βοσκός βρίσκεται μπροστά στο τελευταίο, στο τραγικό δίλημμα (επαναφορά του διλήμματος του βοσκού): Να πέσω ή να μην πέσω στη θάλασσα, για να γλιτώσω τη Μοσχούλα; (Παρατηρούμε ότι η ευχή που ο βοσκός είχε κάνει μέσα του, να κινδυνέψει η Μοσχούλα, για να βρεθεί κοντά της, έχει πραγματοποιηθεί με το δραματικό απρόοπτο.) Γ1. Στο δοθέν απόσπασμα προβάλλεται ένα χαρακτηριστικό του βουκολικού ήρωα ο έρωτας ο οποίος είναι παρθενικός, αγνός και ειλικρινής, αλλά ταυτόχρονα ελεύθερος από ηθικούς και κοινωνικούς περιορισμούς. Αρχικά, τονίζει πως τη στιγμή που αγκάλιασε την κοπέλα κατάλαβε πως «προσεκολλάτο πάνω του», γιατί ήθελε τη ζωή της. Η αυτοθυσία, η ανιδιοτέλεια και η αφιλοκέρδεια χαρακτηρίζουν την πράξη του βοσκού. Διαγράφουν μια προσωπικότητα με ήθος, αλτρουισμό, αίσθηση του καθήκοντος, φιλαλληλία και ευγενικά αισθήματα. Επίσης, αναφέρεται στα αγνά συναισθήματα κατά της διάσωσης της Μοσχούλας. Νιώθει πληρότητα, διότι είχε την τύχη να σώσει μια ανθρώπινη ζωή από τον θάνατο. Η αγνότητά της προαίρεσης του, επομένως, διατηρείται παρά τη σαρκική επαφή. 1. Ενδεικτική (σχεδιαγραμματική) απάντηση: Κοινός θεματικός άξονας των κειμένων: ο πνιγμός και η προσπάθεια διάσωσης ενός προσώπου της ιστορίας. Ομοιότητες: 1. η παγίδευση των ηρώων ( εν είχε υπολογίσει όμως καλά τις δυνάμεις του κι είχε σχεδόν παγιδευτεί) και τα αντίστοιχα συναισθήματα πανικού( Τότε μέ κατέλαβε τρόμος, συγκίνησις, λύπη ἀπερίγραπτος. Τά γόνατά μου ἐκάμφθησαν. Ἔξαλλος ἐκ τρόμου-ο πανικός έκανε την άμαθη από περιπέτειες καρδούλα του να βροντοχτυπάει και τα δάκρυα θάμπωναν κιόλας τα ματάκια του) 2. η περιέργεια για το γυναικείο θέαμα (Ἦτον ὄνειρον, πλάνη, γοητεία- όμως η κίνησή του αυτή έγινε αιτία να ξεγαντζωθεί από το θάμνο απ όπου κρατιόταν και να αρχίσει να γλιστράει προς τα κάτω) και η συνειδητοποίηση της απρεπούς θέσης. 4

Στο δοθέν απόσπασμα προβάλλεται ένα χαρακτηριστικό του βουκολικού ήρωα ο έρωτας ο οποίος είναι παρθενικός, αγνός και ειλικρινής, αλλά ταυτόχρονα ελεύθερος από ηθικούς και κοινωνικούς περιορισμούς.

5 Διαφορές 1. το διαφορετικό δίλημμα που αντιμετωπίζουν οι ήρωες 2. η καθυστέρηση του Κυριακούλη να ριχθεί στα κύματα κ να σώσει τον Στρατή σε αντίθεση με τον βοσκό του Παπαδιαμάντη που άμεσα σπεύδει να σώσει την κοπέλα. 3. Η έκβαση στο δοθέν απόσπασμα ήταν δυσάρεστη, μιας και χάθηκαν και οι δύο ήρωες, ενώ στο Όνειρο στο κύμα ο βοσκός καταφέρνει κ βγάζει στην στεριά ζωντανή την κοπέλα. 5

του Παπαδιαμάντη που άμεσα σπεύδει να σώσει την κοπέλα. 3.

Σχετικά έγγραφα

Β.1. Η αφήγηση διανθίζεται από πολλά εκφραστικά μέσα. Στο απόσπασμα αυτό χρησιμοποιούνται τα εξής:

Β.1. Η αφήγηση διανθίζεται από πολλά εκφραστικά μέσα. Στο απόσπασμα αυτό χρησιμοποιούνται τα εξής: ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 26 ΜΑΙΟΥ 2009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο Αλ. Παπαδιαμάντης δεν έμεινε μόνο στην απλή