Γκαλά Ελένη Α.Μ.: Τριμελής Επιτροπή. Καθηγητής Νάστος Παναγιώτης (επιβλέπων) Αναπλ. Kαθηγητής Καρύμπαλης Ευθύμιος

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ» Εκτίμηση της τρωτότητας των βόρειων ακτών του Ανατολικού Κορινθιακού Κόλπου (Ερατεινή- Ισθμός Κορίνθου) ως προς την αναμενόμενη άνοδο της θαλάσσιας στάθμης, λόγω της κλιματικής αλλαγής. Γκαλά Ελένη Α.Μ.: 2209 Τριμελής Επιτροπή Καθηγητής Νάστος Παναγιώτης (επιβλέπων) Αναπλ. Kαθηγητής Καρύμπαλης Ευθύμιος Αναπλ. Kαθηγητής Πούλος Σεραφείμ ΑΘΗΝΑ

2 Εκτίμηση της τρωτότητας των βόρειων ακτών του Ανατολικού Κορινθιακού Κόλπου (Ερατεινή- Ισθμός Κορίνθου) ως προς την αναμενόμενη άνοδο της θαλάσσιας στάθμης, λόγω της κλιματικής αλλαγής. Γκαλά Ελένη (Α.Μ.: 2209) Τριμελής Επιτροπή: Καθηγητής Νάστος Παναγιώτης (επιβλέπων) Αναπλ. Kαθηγητής Καρύμπαλης Ευθύμιος Αναπλ. Kαθηγητής Πούλος Σεραφείμ ΑΘΗΝΑ

3 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4 ABSTRACT... 5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Η έννοια της κλιματικής αλλαγής Αίτια κλιματικής αλλαγής Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής Η μελλοντική εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΣΤΑΘΜΗΣ Ορισμός της μέσης θαλάσσιας στάθμης (sea-level) Αίτια μεταβολών της θαλάσσιας στάθμης Επιπτώσεις ανόδου της θαλάσσιας στάθμης ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΚΑΙ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑ ΑΚΤΩΝ Η μεταβολή των ακτογραμμών Δείκτης Παράκτιας Τρωτότητας (Coastal Vulnerability Index - CVI) Δείκτης Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (Coastal Social Vulnerability Index - CSoVI) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Γεωγραφία Διοικητική υπαγωγή Γεωμορφολογία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Ανάλυση του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) Οι μεταβλητές του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) Ανάλυση του Δείκτη Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (CSoVI) Οι μεταβλητές του προτεινόμενου τροποποιημένου Δείκτη Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (CSoVI) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΕΙΚΤΗ CVI ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥ ΔΕΙΚΤΗ CSοVI Δείκτης Παράκτιας Τρωτότητας (CVI)

4 4.1.1 Γεωλογικές μεταβλητές Μεταβλητές των φυσικών διεργασιών Υπολογισμός του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) Προτεινόμενος τροποποιημένος Δείκτης Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (CSoVI) Μέση ηλικία κατοίκων Ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών Ποσοστό εργατικού δυναμικού Ποσοστό γυναικών στο εργατικό δυναμικό Ποσοστό ανέργων Μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου Ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα Ποσοστό κατοίκων που απασχολούνται στον τριτογενή τομέα Χρήσεις Γης Υπολογισμός του προτεινόμενου τροποποιημένου Δείκτη Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (CSoVI) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η κλιματική αλλαγή, σε συνδυασμό με την προβλεπόμενη αύξηση της θαλάσσιας στάθμης, αναμένεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις στη χώρα μας και ιδιαίτερα στις παράκτιες περιοχές, οι οποίες βρίσκονται εκτεθειμένες στο φαινόμενο και κατά συνέπεια διατρέχουν μεγαλύτερο και πιο άμεσο κίνδυνο. Οι περιοχές, ωστόσο, που θα πληγούν περισσότερο είναι εκείνες που λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας και άλλων κοινωνικών χαρακτηριστικών παρουσιάζουν μειωμένες δυνατότητες προσαρμογής στα ακραία φυσικά φαινόμενα. Στόχος της παρούσας διπλωματικής, λοιπόν, είναι η εκτίμηση της παράκτιας τρωτότητας και κοινωνικής τρωτότητας στην περιοχή του Βορειοανατολικού Κορινθιακού Κόλπου (από την Ερατεινή έως τον Ισθμό της Κορίνθου) με την εφαρμογή του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) και του τροποποιημένου και προσαρμοσμένου στα υπάρχοντα δεδομένα Δείκτη Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (CSoVI), Για την εφαρμογή των Δεικτών χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό Arc Gis 10, όπου έγινε και η ψηφιοποίηση και η επεξεργασία των φυσικογεωγραφικών και ανθρωπογεωγραφικών δεδομένων, με αποτέλεσμα την ανάδειξη των παράκτιων εκείνων περιοχών που δύναται να διατρέξουν άμεσο κίνδυνο κατακλυσμού σε ένα ενδεχόμενο σενάριο παγκόσμιας ανόδου της στάθμης των υδάτων. Συγκεκριμένα, μεγαλύτερη τρωτότητα εντοπίστηκε ενδεικτικά στo Γαλαξίδι, την Ιτέα, την Αντίκυρα, το Πόρτο Γερμενό, το Αλεποχώρι και στην περιοχή βορειοδυτικά του Λουτρακίου, ενώ υψηλότερη τιμή κοινωνικής τρωτότητας έχουν περιοχές των Δήμων Τολοφώνος και Θίσβης και Κυριακίου, λόγω χαμηλών τιμών ανάπτυξης. 4

6 ABSTRACT Climate change combined with the estimated future global sea level rise is expected to have significant consequences for our country and the coastal regions in particular, which are exposed to this phenomenon, therefore face a greater and imminent threat. The regions that will be more affected, however, are those who have lower possibilities for adaptation to extreme natural events due to human activities and other social characteristics. Hence, the aim of this study is to estimate coastal risk and vulnerability in the area of North-eastern Corinthian Gulf (from Erateini to Isthmus of Corinth) using the Coastal Vulnerability Index (CVI) and the modified and adapted to the existed data Coastal Social Vulnerability Index (CSoVI). ArcGis10 software was used for the indicators application, as well as for the digitalization and processing of geological, physical and social data, resulting in the emergence of those coastal regions that are at imminent risk of cataclysm, in case of a potential global sea level rise. The highest risk values are particularly indicated in Galaxidi, Itea, Antikyra, Porto Germeno, Alepochori and in the northwest area of Loutraki, whereas areas in the Municipalities of Tolophon, Thisvi and Kyriakio have the highest vulnerability value, because of the low development rates. 5

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα μελέτη πραγματοποιήθηκε ως διπλωματική μελέτη στα πλαίσια των ακαδημαϊκών μου υποχρεώσεων στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών Πρόληψη και διαχείριση φυσικών καταστροφών του τμήματος Γεωλογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στόχος της μελέτης είναι η εκτίμηση της τρωτότητας της εξεταζόμενης περιοχής ως προς την αναμενόμενη άνοδο της θαλάσσιας στάθμης, λόγω της κλιματικής αλλαγής. Αρχικά, έγινε μια βιβλιογραφική μελέτη και στη συνέχεια καταγραφή των στοιχείων του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και συγκεκριμένα των στοιχείων που αφορούν στην πρόκληση του φαινομένου, στις συνέπειές του και στην εξέλιξη του τις τελευταίες δεκαετίες. Στο δεύτερο στάδιο της υλοποίησης της μελέτης απαραίτητη ήταν η συλλογή φυσικογεωγραφικών δεδομένων (τοπογραφικοί χάρτες, γεωλογικοί χάρτες, αεροφωτογραφίες, ψηφιακά αρχεία χαρτογραφημένων στοιχείων) και ανθρωπογεωγραφικών δεδομένων (στατιστικά αρχεία κοινωνικών στοιχείων), με σκοπό την επεξεργασία τους και τη χρησιμοποίησή τους στον υπολογισμό του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) και του τροποποιημένου Δείκτη Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (CSoVI). Από τα αποτελέσματα των Δεικτών προέκυψαν συμπεράσματα σχετικά με το βαθμό τρωτότητας των επιμέρους τμημάτων της ακτογραμμής και το βαθμό επιρροής των μεταβλητών στο τελικό αποτέλεσμα. Για την υλοποίηση της παρούσας μελέτης συνέβαλαν σημαντικά οι καθηγητές της τριμελούς επιτροπής της εργασίας, κ. Ευθύμιος Καρύμπαλης, κ. Σεραφείμ Πούλος και κ. Παναγιώτης Νάστος, οι οποίοι με την καθοδήγησή τους και τις παρατηρήσεις τους οδήγησαν την εργασία στην τελειοποίησή της. Ακόμη, σημαντική ήταν η συμβολή του καθηγητή του τμήματος μου κ Εμμανουήλ Βασιλάκη, ο οποίος κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας, μου παρείχε δεδομένα, αλλά και την απαραίτητη καθοδήγηση για την επεξεργασία τους. Τέλος, καταλυτική ήταν η βοήθεια της Νέλλης Βαλκάνου, υποψήφιας διδάκτορος του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, η οποία συνέβαλε στην εύρεση των δεδομένων, που ήταν απαραίτητο να χρησιμοποιηθούν, αλλά και στην καθοδήγηση για την επεξεργασία τους. 6

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ 1.1 ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Η έννοια της κλιματικής αλλαγής Με τον όρο κλιματική αλλαγή χαρακτηρίζεται το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της υπέρυθρης ακτινοβολίας που εκπέμπεται από την επιφάνεια της Γης απορροφάται από ορισμένα αέρια της ατμόσφαιρας (τα αέρια θερμοκηπίου, όπως CO 2 κ.λ.π. και τα σύννεφα) και επανεκπέμπεται προς την επιφάνεια. Αυτό έχει ως συνέπεια την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη (Κουτσογιάννης 2007). Η παρουσία στην ατμόσφαιρα των αερίων του θερμοκηπίου, ειδικότερα του CO 2, δεν οφείλεται μόνο σε ανθρωπογενείς παράγοντες, διότι προϋπήρχε της εμφάνισης του ανθρώπου. Η ανθρωπογενής πλευρά του φαινομένου του θερμοκηπίου έγκειται στο γεγονός ότι, κατά κύριο λόγο, οι καύσεις άνθρακα και υδρογονανθράκων έχουν ως συνέπεια την αυξανόμενη συγκέντρωση CO 2 στην ατμόσφαιρα σε επίπεδο πολύ πάνω από το φυσικό, η οποία αποτελεί μια διαταραχή που επισύρει αλλαγές στο κλίμα (Κουτσογιάννης 2007). Σύμφωνα με την IPCC, η αλλαγή αυτή στο κλίμα μπορεί να προσδιοριστεί (π.χ. χρησιμοποιώντας στατιστικά δεδομένα) από τη μεταβλητότητα των ιδιοτήτων του και από την παρατεταμένη διάρκεια της αλλαγής αυτής (δεκαετίες ή περισσότερο). Αναφέρεται σε οποιαδήποτε αλλαγή στο κλίμα, είτε λόγω της φυσικής μεταβλητότητας ή ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η έννοια της κλιματικής αλλαγής διαφέρει από εκείνη στο United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), όπου η κλιματική αλλαγή αναφέρεται στην αλλαγή του κλίματος, η οποία αποδίδεται άμεσα ή έμμεσα στην ανθρώπινη δραστηριότητα, που μεταβάλλει τη σύνθεση της ατμόσφαιρας του πλανήτη και που είναι πέρα από φυσικές κλιματικές μεταβολές που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια συγκρίσιμων χρονικών περιόδων. Σύμφωνα, λοιπόν, με την IPCC (Climate change Synthesis report), έχει διαπιστωθεί ότι: Τα έντεκα από τα δώδεκα έτη μεταξύ συγκαταλέγονται στα 12 πιο θερμά έτη στην κατάταξη των ρεκόρ παγκόσμιας επιφανειακής θερμοκρασίας (από 7

9 το 1850). Η γραμμική τάση των 100 χρόνων ( ) μέσης θερμοκρασίας 0.74 [0.56 to 0.92] C είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη γραμμική τάση των ετών με μέση θερμοκρασία 0.6 [0.4 to 0.8] C. Η γραμμική τάση αύξησης της θερμοκρασίας της δεύτερης πεντηκονταετίας (0.13 [ ] C ανά δεκαετία) είναι σχεδόν διπλάσια από αυτή για τα έτη Η αύξηση της θερμοκρασίας έχει παρατηρηθεί σε όλη την έκταση του πλανήτη, ενώ η πιο έντονη αύξηση έχει σημειωθεί στα υψηλότερα βόρεια γεωγραφικά πλάτη (Σχήμα 1.1). Η μέση θερμοκρασία της Αρκτικής έχει αυξηθεί με σχεδόν διπλάσιο ρυθμό από τον παγκόσμιο μέσο όρο τα τελευταία 100 χρόνια. Οι ηπειρωτικές περιοχές έχουν θερμανθεί γρηγορότερα απ ότι οι ωκεανοί. (Σχήμα 1.1), ενώ οι παρατηρήσεις από το 1961 δείχνουν ότι η μέση θερμοκρασία του παγκόσμιου ωκεανού έχει αυξηθεί σε βάθη τουλάχιστον μέτρων. Οι νέες αναλύσεις από δορυφορικές παρατηρήσεις των χαμηλότερων και μεσαίων τροποσφαιρικών θερμοκρασιών δείχνουν ότι οι ρυθμοί αύξησης της θερμοκρασίας έχουν παρόμοιες τιμές με αυτές που έχουν παρατηρηθεί στην επιφάνεια. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας είναι συνέπεια της υπερθέρμανσης και οι τιμές αύξησης τους, όπως φαίνεται στο Σχήμα 1.2., είναι ανάλογες. Η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας ανέβηκε κατά μέσο όρο 1.8 [ ] mm κάθε χρόνο από το 1961 έως το 2003 και με ένα μέσο ρυθμό περίπου 3.1 [ ] mm ανά έτος Το αν ο ταχύτερος ρυθμός από το 1993 έως το 2003 έχει σαν συνέπεια την αύξηση της μακροπρόθεσμης τάσης είναι ασαφής. Από το 1993 η θερμική διαστολή των ωκεανών έχει συμβάλει περίπου στο 57% του συνόλου των εκτιμώμενων επιμέρους παραγόντων που συμβάλουν στην άνοδο της θαλάσσιας στάθμης, με τη μείωση των παγετώνων και των παγόβουνων να συμβάλουν κατά 28% και τη μείωση των επιφανειακών πάγων να ευθύνονται για το υπόλοιπο ποσοστό. 8

10 Αλλαγές στα φυσικά και βιολογικά συστήματα και επιφανειακή θερμοκρασία ( ) Σχήμα 1.1. Εικόνα με τις αλλαγές της θερμοκρασίας από το 1970 έως το 2004 (Πηγή: Climate change 2007: Synthesis report, IPCC). Οι παρατηρημένες μειώσεις στο χιόνι και τις εκτάσεις πάγου είναι επίσης συνδεδεμένες με την υπερθέρμανση. (Σχήμα 1.2) Δορυφορικά δεδομένα από το 1978 δείχνουν ότι η μέση ετήσια έκταση των επιφανειακών πάγων της Αρκτικής θάλασσας έχει συρρικνωθεί κατά 2.7 [ ]% ανά δεκαετία, με τις μεγαλύτερες μειώσεις το καλοκαίρι με τιμές 7.4 [ ]% ανά δεκαετία. Οι παγετώνες και οι χιονισμένες επιφάνειες έχουν μειωθεί και στα δύο ημισφαίρια. Η μέγιστη 9

11 επιφανειακή έκταση του εποχιακά παγωμένου εδάφους έχει μειωθεί κατά περίπου 7% στο βόρειο ημισφαίριο από το 1900, με μειώσεις την άνοιξη μέχρι και 15%. Οι θερμοκρασίες στην κορυφή του στρώματος πάγου έχουν γενικά αυξηθεί από τη δεκαετία του 1980 στην Αρκτική έως 3 C. Σχήμα 1.2. Διάγραμμα με τη διαφορά στη θερμοκρασία, στην επιφάνεια της θάλασσας και στην κάλυψη από χιόνι στο Βόρειο ημισφαίριο (Πηγή: Climate change 2007: Synthesis report, IPCC 2007). 10

12 Ακόμη, σύμφωνα με την IPCC (Climate change Synthesis report) έχει διαπιστωθεί: Κάποια ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν αλλάξει ως προς τη συχνότητα ή και την ένταση τα τελευταία 50 χρόνια.: - Οι κρύες μέρες, οι κρύες νύχτες και οι παγετοί έχουν γίνει λιγότεροι συχνοί στις περισσότερες ηπειρωτικές περιοχές, ενώ αντίθετα οι ζεστές μέρες και νύχτες έχουν γίνει πιο συχνές. - Τα κύματα καύσωνα έχουν γίνει πιο συχνά στις περισσότερες ηπειρωτικές περιοχές. - Η συχνότητα των έντονων βροχοπτώσεων έχει αυξηθεί στις περισσότερες περιοχές. - Η συχνότητα του φαινομένου της ανόδου της θαλάσσιας στάθμης έχει αυξηθεί σε πολλές περιοχές από το Αίτια κλιματικής αλλαγής Όπως αναφέρεται στο Climate change Synthesis report, οι αλλαγές στη συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου και άλλων αερολυμάτων στην ατμόσφαιρα, η κάλυψη γης και η ηλιακή ακτινοβολία μεταβάλλουν το ενεργειακό ισοζύγιο του κλιματικού συστήματος και αποτελούν τα αίτια της κλιματικής αλλαγής. Συγκεκριμένα, οι παραπάνω παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την απορρόφηση, σκέδαση και την εκπομπή της ακτινοβολίας εντός της ατμόσφαιρας και πάνω στην επιφάνεια της Γης. Οι προκύπτουσες θετικές ή αρνητικές αλλαγές στο ενεργειακό ισοζύγιο, εξαιτίας των παραπάνω παραγόντων εκφράζονται ως πίεση ακτινοβολίας, η οποία χρησιμοποιείται για τη σύγκριση των επιδράσεων θέρμανσης ή ψύξης στο παγκόσμιο κλίμα. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν σαν αποτέλεσμα την εκπομπή των τεσσάρων αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου: το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ), το μεθάνιο (CH 4 ) και το μονοξείδιο του άνθρακα (N 2 O) και τους χλωροφθοράνθρακες (οργανική ένωση που αποτελείται από άνθρακα, χλώριο και φθόριο). Η συγκέντρωση των παραπάνω αερίων στην ατμόσφαιρα αυξάνεται, όταν οι εκπομπές είναι περισσότερες από τις διεργασίες απομάκρυνσής τους. 11

13 Κατά κεφαλήν ευθύνη για την εκπομπή CO 2 στην ατμόσφαιρα (συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής των χρήσεων γης) Σχήμα 1.3. Εικόνα με την κατά κεφαλήν εκπομπή CO 2 (Πηγή: Οι παγκόσμιες ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις των CO 2, CH 4 και N 2 O έχουν αυξηθεί σημαντικά ως αποτέλεσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων από το 1750 και τώρα υπερβαίνουν κατά πολύ τις προβιομηχανικές τιμές που έχουν προσδιοριστεί από τους πυρήνες πάγου που έχουν καλύψει πολλές χιλιάδες χρόνια. Οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις του CO 2 και CH 4 το 2005 υπερβαίνουν το φυσικό εύρος τιμών των τελευταίων χρόνων. Η παγκόσμια αύξηση στις συγκεντρώσεις του CO 2 οφείλεται κατά κύριο λόγο στη χρήση ορυκτών καυσίμων με την αλλαγή των χρήσεων γης να παρέχει μια μικρή αλλά σημαντική συμβολή. Είναι πολύ πιθανό η παρατηρούμενη αύξηση της συγκέντρωσης CH 4 να οφείλεται κυρίως στη γεωργία και τη χρήση ορυκτών καυσίμων, ενώ η αύξηση οφείλεται κατά κύριο λόγο στη γεωργία. 12

14 Αλλαγές στα αέρια του φαινομένου του θερμοκηπίου από τους πυρήνες πάγου και τα σύγχρονα δεδομένα Χρόνια μέχρι το 2005 Σχήμα 1.4. Διάγραμμα με τις αλλαγές στα αέρια του θερμοκηπίου (Πηγή: Climate change 2007, IPCC 2007). 13

15 Η παγκόσμια ατμοσφαιρική συγκέντρωση του CO 2 αυξήθηκε από μια προ-βιομηχανική τιμή περίπου 280 ppm στα 379 ppm το Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της συγκέντρωσης CO 2 ήταν μεγαλύτερος κατά τη διάρκεια των 10 χρόνων μεταξύ 1995 και 2005 (μέσος όρος 1.9 ppm ανά έτος) απ ότι τη συνολική περίοδο που γίνονται συνεχείς ατμοσφαιρικές μετρήσεις ( ) (μέσος όρος 1.4 ppm το χρόνο), αν και από έτος σε έτος παρατηρείται μεταβλητότητα στο ρυθμό αύξησης. Η παγκόσμια ατμοσφαιρική συγκέντρωση του CH 4 έχει αυξηθεί από μια βιομηχανική τιμή περίπου 715 ppb στα 1774 ppb το Οι ρυθμοί αύξησης έχουν μειωθεί από το 1990, σύμφωνα με τις συνολικές εκπομπές (σύνολο ανθρωπογενών και φυσικών πηγών), οι οποίες είναι σχεδόν σταθερές αυτή την περίοδο. Η παγκόσμια ατμοσφαιρική συγκέντρωση του N 2 O αυξήθηκε από μια προβιομηχανική τιμή περίπου 270 ppb στα 319 ppb το Οι χλωροφθοράνθρακες έχουν αυξηθεί από μια σχεδόν μηδενική προβιομηχανική τιμή, κυρίως λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής Όπως αναφέρεται στο ec.europa.eu/clima, οι πρώτες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη αισθητές στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο, και οι επιπτώσεις αυτές αναμένεται να ενταθούν τις επόμενες δεκαετίες. Οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν, οι ρυθμοί των βροχοπτώσεων αλλάζουν, οι παγετώνες λιώνουν, η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει όλο και περισσότερο και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, με καταστροφικές συνέπειες όπως οι πλημμύρες και οι ξηρασίες, είναι όλο και πιο συχνά. Οι αλλαγές αυτές συνιστούν μια σοβαρή απειλή για την ανθρώπινη ζωή, την οικονομική ανάπτυξη και το φυσικό περιβάλλον, από το οποίο εξαρτάται ένα μεγάλο μέρος της ευημερίας του ανθρώπου. 14

16 Σχήμα 1.5. Εικόνα με το ολοκληρωμένο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής, Πηγή: Λιώσιμο πάγων και άνοδος της θαλάσσιας στάθμης Η αύξηση της θερμοκρασίας των ωκεανών του πλανήτη έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση του όγκου τους, ενώ οι πολικές επιφάνειες πάγου έχουν αρχίσει να λιώνουν και οι παγετώνες σε όλο τον κόσμο συρρικνώνονται. Ο συνδυασμός αυτών των αλλαγών αυξάνει Σχήμα 1.6. Παγόβουνο στην Ανταρκτική, Πηγή: ec.europa.eu της στάθμης της θάλασσας, η οποία με τον καιρό θα απειλήσει χαμηλού υψομέτρου ηπειρωτικές περιοχές και νησιά ( Η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως στη διαστολή του θαλασσινού νερού λόγω αύξησης της θερμοκρασίας, λιώσιμο των αλπικών παγετώνων, λιώσιμο των πάγων της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής. Τα τελευταία 140 χρόνια, η αύξηση της μέσης επιφανειακής θερμοκρασίας κατά

17 0 C είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της μέσης στάθμης των ωκεανών κατά cm. Η IPCC εκτιμά πως η επιδείνωση της αποσταθεροποίησης του κλίματος θα επιφέρει μια αύξηση της μέσης στάθμης της θάλασσας κατά cm στον επόμενο αιώνα (Δουκάκης, 2005) Ακραία καιρικά φαινόμενα, μεταβολή των κατακρημνίσεων Σύμφωνα με ec.europa.eu/clima, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι καύσωνες, οι ξηρασίες, οι σφοδρές βροχοπτώσεις και το χιόνι, οι καταιγίδες και οι πλημμύρες γίνονται όλο και πιο συχνές ή πιο έντονες. Στη Νότια και Κεντρική Ευρώπη έχουν παρατηρηθεί συχνότερα κύματα καύσωνα, δασικές πυρκαγιές και ξηρασία. Επίσης, έχουν αλλάξει οι ρυθμοί των κατακρημνίσεων. Στην Ευρώπη, η περιοχή της Μεσογείου γίνεται όλο και πιο ξηρή, γεγονός που την καθιστά ακόμη πιο ευάλωτη στην ξηρασία και τις πυρκαγιές. Η Βόρεια Ευρώπη έχει γίνει αισθητά πιο βροχερή, και οι πλημμύρες του χειμώνα έχουν γίνει πιο συχνές. Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στην ποιότητα και διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων Τρωτές περιοχές Η τρωτότητα στην κλιματική αλλαγή ποικίλει ανά τον κόσμο. Πολλές φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες συγκαταλέγονται μεταξύ των πλέον ευάλωτων περιοχών στην κλιματική αλλαγή, ενώ έχουν συγκριτικά τα πιο λίγα μέσα για να την αντιμετωπίσουν. Όλες οι χώρες της ΕΕ εκτίθενται στην αλλαγή του κλίματος, αλλά ορισμένες περιοχές κινδυνεύουν περισσότερο από άλλες. Η λεκάνη της Μεσογείου, οι ορεινές περιοχές, οι πυκνοκατοικημένες πλημμυρικές περιοχές, οι παράκτιες ζώνες, οι απομακρυσμένες περιοχές και η Αρκτική είναι ιδιαίτερα ευάλωτες. Επιπλέον, τα τρία τέταρτα του πληθυσμού της Ευρώπης ζουν σε αστικές περιοχές, οι οποίες είναι συχνά ανεπαρκώς εξοπλισμένες για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, με αποτέλεσμα να εκτίθενται σε κύματα καύσωνα, πλημμύρες και στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας ( Συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία, την οικονομία και την άγρια ζωή Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, σύμφωνα με δημιουργούν άμεσο κίνδυνο στην υγεία και την ασφάλεια των ανθρώπων, με τους πολύ νέους, τους 16

18 ηλικιωμένους, τα άτομα με αναπηρία και τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα να είναι ιδιαίτερα ευάλωτες κατηγορίες. Ακόμη, οι ζημιές στις ιδιοκτησίες και στις υποδομές επιφέρουν σημαντικό κόστος στην κοινωνία και την οικονομία. Για παράδειγμα, οι πλημμύρες στην Ευρώπη σκότωσαν πάνω από άτομα, ενώ έπληξαν πάνω από 5.5 εκατομμύρια ανθρώπους κατά την περίοδο , προκαλώντας οικονομικές απώλειες άνω των 90 δισεκατομμυρίων. Οι οικονομικοί τομείς που στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στη θερμοκρασία και τις βροχοπτώσεις, όπως η γεωργία, η δασοκομία, η ενέργεια και ο τουρισμός, θα πληγούν ιδιαίτερα από την κλιματική αλλαγή. Επιπλέον, επειδή η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται γρήγορα, πολλά είδη φυτών και ζώων θα δυσκολευτούν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, με αποτέλεσμα σε ενδεχόμενη αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1.5 º C-2.5 º C από τα σημερινά επίπεδα, το 20-30% των ειδών της πανίδας και της χλωρίδας να διατρέξουν κίνδυνο εξαφάνισης Η μελλοντική εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής Οι μελλοντικές κλιματικές αλλαγές αναμένεται να επηρεάσουν αρνητικά, εκτός των άλλων περιοχών και την περιοχή της Μεσογείου. Οι περισσότερες θεωρίες και σενάρια αφορούν τα επόμενα 50 με 100 χρόνια και προβλέπουν αύξηση του φαινομένου του θερμοκηπίου με τις ανάλογες επιπτώσεις στην αύξηση της θερμοκρασίας, μείωση ή αύξηση των βροχοπτώσεων και αντίστοιχα μείωση ή αύξηση της επιφανειακής απορροής, αύξηση της εξατμισοδιαπνοής, αύξηση της στάθμης της θάλασσας, επιδείνωση της ποιοτικής κατάστασης των υπόγειων κι επιφανειακών υδάτων (Intergovernmental Panel on Climate Change, 2007 in Χαμπίδη 2012). Άμεσο επακόλουθο είναι οι περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις (Χαμπίδη 2012). Σύμφωνα με Δουκάκης, 2007b, η μεταβολή της θερμοκρασίας θα είναι μεν σταδιακή, αλλά με ρυθμό πρωτοφανή για τα γεωλογικά δεδομένα. Η πλειοψηφία των επιστημονικών επιτροπών πιστεύει ότι η θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά 1.5 με 6 ο C περίπου μέσα στον 21 ο αιώνα. Οι αλλαγές της θερμοκρασίας, αλλά ακόμα περισσότερο οι μεταβολές των υπολοίπων κλιματικών παραμέτρων, θα έχουν ανομοιόμορφη κατανομή σε παγκόσμιο επίπεδο. Με την υπόθεση ότι θα υλοποιηθούν οι μεγαλύτερες από τις παραπάνω τιμές για την άνοδο της θερμοκρασίας και γενικότερα ότι το φαινόμενο θα συνεχιστεί, οι συνέπειες για την ανθρωπότητα θα είναι σοβαρές, δεδομένου μάλιστα ότι το 1/3 του ανθρώπινου 17

19 πληθυσμού ζει σε απόσταση μέχρι 60 km από την ακτή: κατακλυσμός σημαντικών λιμανιών Σχήμα 1.7. Εικόνα με τη μεταβολή της θερμοκρασίας (Πηγή: και παραλιακών εκτάσεων, αύξηση των ζημιών από παλίρροιες και παλιρροιακά κύματα, αλλοίωση και διάβρωση των ακτών, υφαλμύρωση του υδροφόρου ορίζοντα, υποβάθμιση υγροτόπων κ.λ.π. Η αντιμετώπιση τέτοιων κινδύνων απαιτεί δαπανηρά μέτρα προστασίας, τα οποία, τουλάχιστον για τις χώρες του Τρίτου Κόσμου, θεωρούνται ανέφικτα. Μια σειρά από άλλες συνέπειες προβλέπονται ως πιθανές, όπως η μετατόπιση δασών εγγύτερα προς τις πολικές περιοχές, η διατάραξη πολλών φυσικών οικοσυστημάτων, η υποβάθμιση των συνθηκών ζωής (ζέστη, υγρασία, δυσφορία) σε πόλεις με τροπικό ή μεσογειακό κλίμα, η αυξημένη κατανάλωση ενέργειας για συστήματα κλιματισμού, η αχρήστευση ή δυσχέρεια λειτουργίας πολλών τεχνικών έργων (φράγματα, ταμιευτήρες, αρδευτικά συστήματα κ.λ.π.). Πάντως η σημερινή κατάσταση των γνώσεων γύρω από το φαινόμενο του θερμοκηπίου δεν επιτρέπει συγκεκριμένες ακριβείς προβλέψεις. 18

20 1.2 ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΣΤΑΘΜΗΣ Ορισμός της μέσης θαλάσσιας στάθμης (sea-level) Η μέση θαλάσσια στάθμη δεν μπορεί εύκολα να οριστεί, καθώς η επιφάνεια των θαλασσών και των ωκεανών μεταβάλλεται, λόγω των διεργασιών μικρής και μεγάλης περιόδου. Γενικά ορίζεται ως το μέσο ύψος της επιφάνειας της θάλασσας. Στον ορισμό, όμως, αυτόν δημιουργούνται προβλήματα που αφορούν τη χρονική περίοδο για την οποία πρέπει να εκτιμηθεί η μέση τιμή. Αυτό συμβαίνει διότι υπάρχουν διεργασίες πολύ μικρής περιόδου που μεταβάλλουν την επιφάνεια της θάλασσας, όπως ο κυματισμός, του οποίου η περίοδος φτάνει τα 15 sec, αλλά υπάρχουν και διακυμάνσεις του επιπέδου της επιφάνειας της θάλασσας, όπως για παράδειγμα αυτές που οφείλονται σε αστρονομικές παλίρροιες που διαρκούν περισσότερο (η περίοδος μπορεί να είναι από 4 ή 6 ώρες μέχρι 15 ημέρες, 3 μήνες έως και 18.3 έτη) (Καρύμπαλης, 2010). Ακόμη, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι διακυμάνσεις που οφείλονται στην είσοδο μεγάλης ποσότητας νερού των ποταμών στη θάλασσα, στα ρεύματα άντλησης, στα ρεύματα μεγάλου βάθους, καθώς και στις τοπικές διαφοροποιήσεις της αλατότητας του θαλάσσιου νερού. Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες που δημιουργούνται από τους παραπάνω παράγοντες, έχει γίνει προσπάθεια καθορισμού της μέσης θαλάσσιας στάθμης. Σύμφωνα με Δουκάκης 2007a, η Μ.Θ.Σ (Μέση Θαλάσσια Στάθμη) είναι το ύψος της στάθμης της θάλασσας σε μία ακτή σε σχέση με ένα τοπικό, σταθερό σημείο αναφοράς της ξηράς (π.χ. τριγωνομετρικό/υψομετρικό σημείο κλπ) που λαμβάνεται ως ο μέσος όρος στιγμιαίων σταθμών θάλασσας για επαρκή χρονική περίοδο για την απαλοιφή διακυμάνσεων λόγω κυματισμών ή παλιρροιών (π.χ χρόνια). Εξαιρούνται τεκτονικές κινήσεις ξηράς και ισοστατικές κινήσεις Αίτια μεταβολών της θαλάσσιας στάθμης Οι μεγάλης χρονικής κλίμακας μεταβολές της θέσης της ακτογραμμής, που οριοθετεί ουσιαστικά τη θαλάσσια επιφάνεια, οφείλονται στις διακυμάνσεις της θαλάσσιας στάθμης λόγω ευστατικών (κλιματικών), ισοστατικών και τεκτονικών αιτιών ή σε συνδυασμό όλων αυτών. Ενώ οι ημερήσιες μεταβολές οφείλονται, κυρίως, σε αιτίες όπως είναι η δράση του φαινομένου της παλίρροιας, η επίδραση από τις μετεωρολογικές συνθήκες και η δράση του κυματισμού (Καρύμπαλης 2010). 19

21 Συγκεκριμένα, οι πιο σημαντικοί παράγοντες μεταβολής της θαλάσσιας στάθμης, όπως αναφέρουν οι Church et al, 2001 είναι: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Θερμική διαστολή των ανώτερων ωκεάνιων στρωμάτων Τήξη αλπικών παγετώνων και παγοκαλυμμάτων Μεταβολές στον όγκο των πάγων της Γροιλανδίας και Ανταρκτικής Χερσαία αποθήκευση υδάτων Μεταβολές στον υδρολογικό κύκλο και ατμοσφαιρικά φαινόμενα Τοπικές τεκτονικές κατακόρυφες κινήσεις ξηράς Υπερθέρμανση της Γης και άνοδος ΘΣ Κατά τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα η στάθμη της θάλασσας, όπως έχει καταγραφεί από παλιρροιογράφους, που είναι τοποθετημένοι σε σταθμούς σε διάφορα μέρη του κόσμου, έχει αυξηθεί κατά 10 εκ. έως 20 εκ.. Η κύρια αιτία ανόδου της στάθμης της θάλασσας θεωρείται ότι είναι η αύξηση της μάζας του νερού στους ωκεανούς, πιθανότατα λόγω της τήξης των χερσαίων πάγων και των παγετώνων (Peltier et al. 1989). Το πρόβλημα προέρχεται κυρίως από τον παγετώνα του Βόρειου Ωκεανού και της Γροιλανδίας, γιατί το σύστημα του Βόρειου Ατλαντικού είναι πολύ ευαίσθητο στις αλλαγές της θερμοκρασίας. Ο παγετώνας της Γροιλανδίας έχει αρχίσει να λιώνει μετατρέποντας χιλιάδες τόνους πάγου σε νερό με άμεση συνέπεια την άνοδο της στάθμης των θαλασσών (Μελάς 2000). Γεωλογικές έρευνες στους πάγους της Γροιλανδίας έδειξαν ότι παρόμοια γεγονότα συνέβαιναν συχνά στο παρελθόν και κυρίως στα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με Μελάς, 2000, ο παγετώνας αυτός αποτελεί το 10% των ολικών μόνιμων πάγων και σήμερα βρίσκεται σχεδόν σε δυναμική ισορροπία: όλη η αύξηση του από τη χειμερινή απόθεση χιονιού είναι περίπου ίση με τη μείωση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και την αποκόλληση τμημάτων πάγου με τη μορφή παγόβουνων, που είναι και η αιτία της αύξησης της θαλάσσιας στάθμης. Περαιτέρω θέρμανση θα επιταχύνει σημαντικά τη μείωσή του με πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα. 20

22 Στις μέρες μας είναι αποδεκτό ότι οι διαχρονικά παρατηρούμενες εναλλαγές στη θερμοκρασία και κατά συνέπεια στη θαλάσσια στάθμη, οφείλονται κατά κύριο λόγο, σύμφωνα με Παυλόπουλος, 2011, σε μηχανισμούς, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τις μικρές εναλλαγές της τροχιάς της γης γύρω από τον ήλιο. Οι μηχανισμοί αυτοί (Εκκεντρότητα, Απόκλιση, Μετάπτωση) επηρεάζουν το ποσοστό της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας ή προκαλούν την ανακατανομή της μεταξύ των εποχών στα ημισφαίρια. Κατά το πλειστόκαινο έχουν αναγνωριστεί 17 εναλλαγές ψυχρών (παγετώδεις- glacial) και θερμών (μεσοπαγετώδεις- interglacials) κλιματικών φάσεων (Shackleton & Opdyke, 1976 in Χαλκιάς, 2012). Οι παγετώδεις περίοδοι είχαν διάρκεια περίπου έτη, ενώ οι μεσοπαγετώδεις περίοδοι διαρκούσαν περίπου έτη. Κατά τη διάρκεια των περιόδων αυτών υπήρχαν ενδιάμεσα στάδια θερμών και ψυχρών περιόδων με διάρκεια γύρω στα έτη. Οι μικρές αυτές εναλλαγές προκαλούσαν ευστατικές αλλαγές στη θαλάσσια στάθμη (Χαλκιάς, 2012). Η τελευταία παγετώδης περίοδος έφτασε στο μέγιστο στα έτη πριν από σήμερα και έπειτα η γη θερμάνθηκε και άρχισαν να λιώνουν οι πάγοι. Η τήξη των πάγων διακόπηκε από την περίοδο Younger Dryas από τα έτη πριν από σήμερα και χαρακτηρίστηκε από ψύχρανση του κλίματος και ανάπτυξη των πάγων. Αυτή η περίοδος καταλαμβάνει μέρος του Πλειστόκαινου, γι αυτό το Ολόκαινο αρχίζει γύρω στα έτη πριν από σήμερα (Παυλόπουλος, 2011) Σχετικά με την περιοχή της Μεσογείου και τον Ελλαδικό χώρο, υπάρχει διαφωνία μεταξύ των ερευνητών για το κατά πόσο οι παρατηρούμενες αλλαγές στη στάθμη του Αιγαίου και της Μεσογειακής λεκάνης μπορούν να εξηγηθούν κυρίως από την παγετώδη υδροισοστασία και τον τοπικό τεκτονισμό, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο γεωειδής ευστατισμός, οι δυναμικές αλλαγές στην επιφάνεια της θάλασσας και ο περιστροφικός ευστατισμός διαδραμάτισαν μικρής σημασίας ρόλο και ότι ο παγετώδης ευστατισμός σταμάτησε 6000 έτη από σήμερα. Είναι γεγονός όμως ότι το παραπάνω μοντέλο έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε αρκετές περιπτώσεις της Γαλλικής Μεσογειακής ακτής (Lambeck & Bard, 2000 εντός Χαλκιάς, 2012), της Ιταλικής (Lambert et al., 2011 εντός Χαλκιάς, 2012) και της κεντρικής Μεσογείου (Lambert et al., 2004 in Χαλκιάς, 2012), ενώ οι σχετικές αλλαγές της θαλάσσιας στάθμης έχουν εξηγηθεί από τον τοπικό τεκτονισμό, όπως στην περίπτωση της Ελληνικής τάφρου (Flemming & Webb, 1986, Pirazzoli, 1986, Pavlopoulos 2010 εντός Χαλκιάς 2012). 21

23 1.2.3 Επιπτώσεις ανόδου της θαλάσσιας στάθμης Επιπτώσεις ανόδου της θαλάσσιας στάθμης στο περιβάλλον των παράκτιων περιοχών Σύμφωνα με οι επιπτώσεις είναι: Διάβρωση και υποβάθμιση των ακτών. Η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης επιτρέπει στα κύματα να διεισδύσουν στο εσωτερικό της χέρσου, ακόμη και κατά τη διάρκεια ήρεμων συνθηκών, αυξάνοντας την πιθανότητα για διάβρωση. Ακραία καιρικά φαινόμενα. Τα καιρικά φαινόμενα στις παράκτιες περιοχές συχνά προκαλούν ακραία καιρικά φαινόμενα, τα οποία συμβαίνουν όταν δυνατοί άνεμοι οδηγούν το νερό στο εσωτερικό της χέρσου. Με την άνοδο των θαλασσών, τα ακραία καιρικά φαινόμενα συμβαίνουν στην κορυφή του ανεβασμένου επιπέδου του νερού και φτάνει μακριά στην ενδοχώρα, με πιθανές καταστροφικές ζημιές σε σπίτια και υποδομές. Μόνιμες πλημμύρες. Πολλές παράκτιες περιοχές χαμηλού υψόμετρου αναμένεται να βυθιστούν σταδιακά από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Μια αύξηση της τάξης των 60 περίπου εκατοστών από την τωρινή θαλάσσια στάθμη μπορεί να βάλει σε κίνδυνο πλημμύρας ιδιοκτησίες και υποδομές στις Η.Π.Α. αξίας 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Διείσδυση αλμυρών υδάτων. Τα υφάλμυρα ύδατα μπορεί να φτάσουν στις παράκτιες υπόγειες υδάτινες πηγές, όσο η στάθμη της θάλασσας αναβαίνει, με αποτέλεσμα την αύξηση της αλατότητας του γλυκού νερού που χρησιμοποιείται για πόση και τη γεωργία Η συμπεριφορά των ακτών στις μεταβολές της θαλάσσιας στάθμης Όπως αναφέρει ο Καρύμπαλης, (2010) η πτώση της σχετικής θαλάσσιας στάθμης και η αποχώρηση της θάλασσας από την ξηρά είναι γνωστή σαν απόσυρση, ενώ η άνοδος της σχετικής θαλάσσιας στάθμης και η κατάκλυση παράκτιων χερσαίων περιοχών είναι γνωστή σαν επίκλυση. Η επίκλυση και η απόσυρση οδηγούν στη βύθιση και ανάδυση των ακτών αντίστοιχα. Ο τρόπος με τον οποίο μια συγκεκριμένη ακτογραμμή ανταποκρίνεται σε τέτοιες μεταβολές της θαλάσσιας στάθμης, εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά της ακτής και κυρίως από το αν αυτή κυριαρχείται από διεργασίες απόθεσης ή διάβρωσης. Κατά 22

24 μήκος των ακτών, όπου κυρίαρχη διεργασία είναι η απόθεση, όπως για παράδειγμα σε έναν αιγιαλό που υπάρχει μεγάλη προσφορά ιζήματος από ένα ποτάμι, η συγκέντρωση και απόθεση των ιζημάτων μπορεί να οδηγεί σε πρόσχωση, οπότε η ξηρά προχωρεί εντός της θάλασσας σε πείσμα των ευστατικών κινήσεων. Η διεργασία αυτή είναι γνωστή σαν προέλαση. Αν αντίθετα η προσφορά ιζήματος είναι περιορισμένη και μικρότερη από την ποσότητα ιζήματος που χάνεται ή απομακρύνεται από τις διεργασίες της διάβρωσης και τη δράση του κυματισμού και των ρευμάτων, ο αιγιαλός μπορεί να υποχωρήσει προς την πλευρά της ξηράς κάτω από την επίδραση της ανόδου της σχετικής θαλάσσιας στάθμης. Η συμπεριφορά των διαφόρων παράκτιων συστημάτων στη μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης είναι σε αρκετές περιπτώσεις συγκεκριμένη και μπορεί να προβλεφθεί. Η πτώση της σχετικής στάθμης θάλασσας συνήθως οδηγεί στην ανάδυση, εγκατάλειψη και «απολίθωση» μιας ακτογραμμής. Όμως, η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης συχνά οδηγεί στην προς την ξηρά μετατόπιση μια «ευκίνητης» ακτογραμμής, όπως αυτής ενός αιγιαλού, ή στη βύθιση και καταπόντιση μιας πετρώδους ή βραχώδους ακτογραμμής, όπως αυτής ενός παράκτιου πάγκου. Οι γεωμορφές που μεταβάλλονται δυναμικά από τη διάβρωση που προκαλεί η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης είναι οι αμμώδεις αιγιαλοί, τα αλμυρά έλη, και οι παράκτιες αμμώδεις θίνες, επειδή αποτελούνται από χαλαρά υλικά Κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις ανόδου της θαλάσσιας στάθμης Οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις από την αναμενόμενη άνοδο της θαλάσσιας στάθμης μπορούν να αναφερθούν επιγραμματικά ως εξής (Δουκάκης 2007): Αυξανόμενος κίνδυνος πλημμύρων και ανθρώπινων απωλειών Καταστροφή ή ζημίες σε παράκτιους οικισμούς, προστατευτικά έργα και άλλες υποδομές Υποβάθμιση ανανεώσιμων φυσικών πόρων Δυσχέρειες στον τουρισμό και τις μεταφορές Κίνδυνος για παράκτια ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία Υποβάθμιση της παράκτιας γεωργίας και της αλιείας, λόγω υποβάθμισης της ποιότητας των εδαφών και των υδάτων αντίστοιχα 23

25 Αναλυτικά και σύμφωνα με Bijlsma, (1996) Σημαντικές θα είναι οι αρνητικές επιπτώσεις σε διάφορες δραστηριότητες στην παράκτια ζώνη, όπως ο τουρισμός τα αποθέματα και η ποιότητα του γλυκού νερού, η αλιεία, η γεωργική δραστηριότητα στις παράκτιες αλλουβιακές πεδιάδες και στα δέλτα, οι οικισμοί και οι κατοικημένες περιοχές, οι οικονομικές υπηρεσίες και η ανθρώπινη υγεία. Εξαιρετικά υψηλό είναι το κόστος για την προστασία και τη λήψη μέτρων, ώστε να αποφευχθούν ή να μετριαστούν οι αρνητικές επιπτώσεις σε χαμηλές νησιωτικές περιοχές, όπως είναι τα νησιά Marshal και οι Μαλδίβες, αλλά και σε ολόκληρες χώρες που φιλοξενούν εκτεταμένες δελταϊκές πεδιάδες χαμηλού υψομέτρου, όπως είναι το Bangladesh, η Νιγηρία, η Αίγυπτος και η Κίνα. Ο αριθμός των ανθρώπων που υποφέρουν σήμερα από πλημμύρες στην παράκτια ζώνη εκτιμάται σε 40 εκατομμύρια και αναμένεται να διπλασιαστεί ή ακόμα και να τριπλασιαστεί έως το έτος Οι προσπάθειες προσαρμογής στα νέα δεδομένα, που προκύπτουν από την άνοδο της θαλάσσιας στάθμης, θα πρέπει να συμπεριλαμβάνουν την εκτίμηση των περιβαλλοντικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών αξιών ανά τμήματα της παράκτιας ζώνης. Μια τέτοια εκτίμηση θεωρείται απαραίτητη διότι αρκετές χώρες θα βρεθούν στη δύσκολη θέση να πάρουν αποφάσεις σχετικά με το ποιες ακτές θα πρέπει να προστατευτούν και ποιες θα πρέπει να εγκαταλειφθούν Μελλοντική άνοδος της θαλάσσιας στάθμης Στα πλαίσια της πιο πρόσφατης Έκθεσης Αξιολόγησης της IPCC, εξετάστηκε ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών σεναρίων για την εξέλιξη του κλίματος στην ερχόμενη εκατονταετία. Σύμφωνα με την έκθεση προβλέπεται θέρμανση του πλανήτη κατά 0.2 o C ανά δεκαετία, ενώ υποθέτοντας πως τα επίπεδα συγκέντρωσης για τα αέρια του θερμοκηπίου παραμένουν ίδια με εκείνα του 2000, αναμένεται μια επιπρόσθετη αύξηση κατά 0.1 o C ανά δεκαετία. Ταυτόχρονα, προβλέπεται ότι η στάθμη της θάλασσας σε όλη τη διάρκεια του 21 ου αιώνα θα αυξηθεί κατά μέσο όρο 0.35m, και ειδικότερα μεταξύ 0.23 και 0.47m, 24

26 σύμφωνα με την πλέον συντηρητική εκτίμηση και σύμφωνα με το πλέον απαισιόδοξο σενάριο για τα μελλοντικά επίπεδα εκπομπής (IPCC, 2007). Η στάθμη της θάλασσας αναμένεται να αυξηθεί μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα (2099). Σε όλα τα προβλεπόμενα σενάρια, σύμφωνα με (IPCC, 2007), ο μέσος ρυθμός αύξησης κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα, υπερβαίνει το μέσο ρυθμό αύξησης της περιόδου (1.8 ± 0.5 mm/yr). Κατά τη διάρκεια του η εκτίμηση του ρυθμού αύξησης της θάλασσας είναι 3.8 mm/yr. Μια μέση τιμή της ανόδου της στάθμης της θάλασσας από όλα τα σενάρια είναι μόνο 0.02 m στα μέσα του αιώνα και μέχρι το τέλος του αιώνα είναι 0.15 m. Η θερμική διαστολή είναι η σημαντικότερη συνιστώσα, συμβάλλοντας κατά 70% έως 75% στην εκτίμηση των προβλέψεων για όλα τα σενάρια. Οι παγετώνες, τα στρώματα πάγου και οι παγετώνες της Γροιλανδίας προβλέπεται επίσης να συμβάλουν στη μεταβολή του επιπέδου της θάλασσας. Τα μοντέλα πρόβλεψης δείχνουν ότι το στρώμα πάγου της Ανταρκτικής θα δεχτεί αυξημένη χιονόπτωση, χωρίς να αντιμετωπίσει σημαντικό βαθμό τήξης στην επιφάνεια, αποκτώντας μάζα και συμβάλλοντας αρνητικά στο επίπεδο της θάλασσας (IPCC, 2007). Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα αναμένεται να έχει σημαντική γεωγραφική μεταβλητότητα. Η μέση χωρική τυπική απόκλιση προβλέπεται να είναι 0.08 μ. Τα αποτελέσματα από διαφορετικά μοντέλα πρόβλεψης δεν είναι απολύτως ίδια, αλλά έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένης της μικρότερης τιμής από το μέσο όρο ανόδου της στάθμης της θάλασσας στον Νότιο Ωκεανό, της μεγαλύτερης από το μέσο όρο στην Αρκτική, και της ύπαρξης μιας στενής λωρίδας έντονης ανόδου της στάθμης της θάλασσας που εκτείνεται κατά μήκος του νότιου Ατλαντικού και του Ινδικού Ωκεανού (IPCC, 2007). Τα προβλήματα από την κλιματική αλλαγή θα γίνουν ορατά τα προσεχή χρόνια. Όταν η άνοδος της στάθμης της θάλασσας πλησιάσει το 1m τότε οι παρακάτω παραθαλάσσιες μεγαλουπόλεις θα κινδυνεύσουν: Μπουένος Άϊρες, Ρίο ντε Τζανέϊρο, Λάγκος, Λος Άντζελες, Νέα Υόρκη, Αλεξάνδρεια, Μουμπάϊ, Καλκούτα, Ντάκα, Σαγκάϊ, Οζάκα και Τόκυο. Ολόκληρες πόλεις σήμερα, όπως η Βενετία ή το Άμστερνταμ, αντιμετωπίζουν ήδη προβλήματα από την αλλαγή της στάθμης των υδάτων. Οι αλλαγές αυτές θα επιφέρουν 25

27 σοβαρές επιπτώσεις στην ακεραιότητα των οικοσυστημάτων, τους υδατικούς πόρους, τη δημόσια υγεία, την προσφορά τροφής, τη βιομηχανία, τις γεωργικές καλλιέργειες, τις μεταφορές και τις υποδομές. Το γεγονός αυτό καθιστά την ανάγκη για προσαρμογή και προφύλαξη με κάθε μέσο ως την άμεση προτεραιότητα σε εθνικό επίπεδο (Σαρταμπάκου, 2013). Σχήμα 1.8. Διάγραμμα με την εκτίμηση της ανόδου της θαλάσσιας στάθμης (Πηγή: Οι μεταβολές των ακτογραμμών στην Ελλάδα Η κλιματική αλλαγή σε συνδυασμό με την προβλεπόμενη αύξηση της θαλάσσιας στάθμης αναμένεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις στη χώρα μας. Οι περιοχές που θα πληγούν περισσότερο είναι εκείνες που λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας παρουσιάζουν μειωμένες δυνατότητες προσαρμογής στα ακραία φυσικά φαινόμενα. Το ποιες περιοχές θα πληγούν περισσότερο δεν είναι εύκολο να απαντηθεί. Η διαφορετικότητα των φυσικών και κοινωνικοοικονομικών συστημάτων που απαντώνται στον Ελληνικό χώρο, όπως και η ισχυρή αλληλεξάρτησή τους έχει σαν αποτέλεσμα η τρωτότητα και ο βαθμός απόκρισης του κάθε συστήματος στην κλιματική αλλαγή να εξετάζεται κατά περίπτωση. Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι οι παράκτιες περιοχές δεν είναι οι μόνες που θα επηρεαστούν από 26

28 την άνοδο της θαλάσσιας στάθμης. Παράκτιοι βιότοποι, ποτάμια δέλτα και περιοχές με ήπια κλίση επίσης επηρεάζονται (διάβρωση, πλημμυρικά φαινόμενα, υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων). Τα παραπάνω φαινόμενα σε συνδυασμό με ήδη υπάρχοντα προβλήματα όπως η ρύπανση του περιβάλλοντος, η πολεοδομική υποβάθμιση, η καταστροφή των οικοσυστημάτων κ.α αναμένεται να διογκωθούν (Χαλκιάς, 2012), Στα πλαίσια μελέτης στις παράκτιες περιοχές του Ελλαδικού χώρου υπολογίστηκαν τα εδάφη που θα διαβρωθούν ή θα προσχωθούν μέχρι τα έτη 2050 και 2100, έτσι ώστε να γίνει μια εκτίμηση των απωλειών γης εξαιτίας της ανόδου της μέσης θαλάσσιας στάθμης, της διάβρωσης του εδάφους και της πιθανής δράσης κυματικών καταιγίδων, σε παράκτιες περιοχές της Ελλάδας οι οποίες παρουσιάζουν αυξημένη τρωτότητα (είτε λόγω χαμηλής κλίσης του εδάφους, είτε λόγω υψηλών ρυθμών διάβρωσης). Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τον υπολογισμό των ρυθμών μεταβολής της ακτογραμμής και των εδαφών που θα διαβρωθούν, παρουσιάζονται παρακάτω (Δουκάκης, 2007a): Σε 38 παράκτιες περιοχές της Ελλάδας, προσμετρώντας την ιστορική οπισθοχώρηση σε συνδυασμό με τα σενάρια κλιματικών αλλαγών για την άνοδο της μέσης θαλάσσιας στάθμης, κατά 1m έως το 2100, υπολογίστηκε ένα μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής της ακτογραμμής (ως μελλοντική πρόβλεψη) της τάξης των m/yr (έντονη διαβρωτική τάση). Σε 30 παράκτιες περιοχές της Ελλάδας, ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής της ακτογραμμής, προσμετρώντας αποκλειστικά την ιστορική οπισθοχώρηση της ακτογραμμής σε κάθε εφαρμογή, υπολογίστηκε σε -0.14m/ yr (μικρή διαβρωτική τάση) Από τα παραπάνω προκύπτει πως για ένα μεγάλο αριθμό παράκτιων περιοχών στην Ελλάδα, υπολογίζεται ένας μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής της ακτογραμμής λίγο μεγαλύτερος από το -1.0 m/yr, κάτι που σημαίνει ότι σε γενικές γραμμές οι συγκεκριμένες ακτές της μελέτης παρουσιάζουν τάσεις έντονης διάβρωσης που θα έχει σαν αποτέλεσμα την απώλεια εδαφών, εγκαταστάσεων και περιουσιών που βρίσκονται κοντά στην ακτογραμμή, για ένα χρονικό ορίζοντα πρόβλεψης των 50 (2050) ή των 100 χρόνων (2100). 27

29 1.3 ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΚΑΙ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑ ΑΚΤΩΝ Η μεταβολή των ακτογραμμών Η ακτογραμμή υπόκειται σε συνεχείς μεταβολές που προκαλούνται από την αέναη δράση της θάλασσας πάνω στη στεριά. Έτσι, καταλήγουμε στη υποχώρηση της ακτογραμμής και στην απώλεια γης λόγω του φαινομένου της παράκτιας διάβρωσης. Η διάβρωση που συντελείται στις ακτές είναι αποτέλεσμα ατμοσφαιρικών διεργασιών που προκαλεί ο άνεμος, οι ισχυρές βροχοπτώσεις και οι καταιγίδες στις ακτές, τα θαλάσσια φαινόμενα (κύματα, παλίρροιες, θαλάσσια ρεύματα) και η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης (Δουκάκης, 2005). Όπως αναφέρει ο Δουκάκης, 2007a, η μετακίνηση της ακτογραμμής διαχρονικά αποτελείται συνήθως από ένα προβλέψιμο κομμάτι μεταβολής που μπορεί να θεωρηθεί ως σήμα ή τάση, και από ένα βραχυπρόθεσμο κομμάτι μεταβολής ή «θόρυβο». Τα μακροπρόθεσμα φαινόμενα, όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας ή η μετακίνηση των φυσικών ιζημάτων, εμφανίζονται με το πέρασμα των πολλών δεκαετιών και δίνουν τις πιο προβλέψιμες τάσεις. Γενικά, η βραχυπρόθεσμη μεταβολή εμφανίζεται κατά τη διάρκεια χρονικών περιόδων που κυμαίνονται από μερικές ημέρες μέχρι πολλά χρόνια. Αυτό δείχνει ότι τόσο οι μακροπρόθεσμες όσο και οι βραχυπρόθεσμες τάσεις είναι ανιχνεύσιμες. Μερικές επιστημονικές ομάδες που ασχολούνται με τις ακτές και τα φαινόμενα που παρατηρούνται σ αυτές στηρίζονται σε μακροπρόθεσμες τάσεις μεταβολής των ακτογραμμών για να βγάλουν συμπεράσματα όσον αφορά τη διαχείριση παράκτιων περιοχών, ενώ άλλες στηρίζονται σε σχετικά βραχυπρόθεσμες τάσεις. Οι ακτές είναι τα πιο ευμετάβλητα φυσικά συστήματα της φύσης. Ο χαρακτήρας της ακτής που κάθε φορά εμφανίζεται καθώς και οι μεταβολές οι οποίες υπεισέρχονται σε αυτήν εξαρτώνται από ποικίλους παράγοντες όπως από τους κυματισμούς, τις παλίρροιες, τη μεταβολή της στάθμης της θάλασσας, την τροφοδοσία ιζημάτων, το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής, το κλίμα, την επιφανειακή απορροή λόγω των βροχών και τους βιολογικούς δείκτες. Πέρα από τη φυσική προέλευση των αιτιών που προκαλούν μεταβολές στην ακτή, σημαντική είναι και η επίδραση του ανθρώπου κυρίως με την κατασκευή έργων στη ζώνη της παραλίας αλλά και έξω απ αυτήν. Έτσι, κατασκευές όπως οι προβλήτες, οι προκυμαίες, οι κυματοθραύστες και τα φράγματα σε παρακείμενους ποταμούς, μπορούν 28

30 να επιφέρουν μεγάλες αλλαγές στη μορφή και τη λειτουργία της παραλίας. Ακόμη, η αμμοληψία αποτελεί έναν άλλο τρόπο μέσω του οποίου ο άνθρωπος επιδρά αρνητικά στις ακτές. Η διάβρωση είναι από τις πιο σημαντικές αιτίες της αλλαγής της μορφής των ακτών. Γενικά εντάσσεται στις διεργασίες που επηρεάζουν την ακτογραμμή μακροπρόθεσμα, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τις παλίρροιες οι οποίες μέσα σε ελάχιστες ώρες αλλάζουν τελείως την εικόνα της. Το 70% των αμμωδών ακτών παγκοσμίως γνωρίζει έντονη διάβρωση τις τελευταίες δεκαετίες. Οι λόγοι της διάβρωσης των ακτών μπορούν να χωριστούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: Αίτια προερχόμενα από τη μακροπρόθεσμη μεταβολή της σχέσης μεταξύ της στάθμης της θάλασσας και της τροφοδοσίας ιζημάτων της παραλίας. Αίτια τα οποία ανακύπτουν από τις πιέσεις που ασκούνται από τον άνθρωπο στην παράκτια ζώνη αλλά και στην ενδοχώρα Αίτια προερχόμενα από τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής οφειλόμενη σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη διάβρωση είναι πολυσύνθετοι, οι σημαντικότεροι από τους οποίους είναι: Η γεωμορφολογία της ακτής (αμμώδεις- βραχώδεις, με βλάστηση ή χωρίς κλπ) Η κλίση της ακτής Οι τεκτονικές κατακόρυφες κινήσεις του στερεού φλοιού της γης (οπότε πρόκειται για σχετική μεταβολή της στάθμης του νερού) Τα χαρακτηριστικά των κυμάτων (ύψος, περίοδος κλπ) Η ύπαρξη σημαντικού εύρους παλίρροιας Η ύπαρξη έντονων ρευμάτων στη ζώνη της παραλίας Η συχνότητα και η ένταση ακραίων καιρικών φαινομένων (π.χ. κυμάτων καταιγίδας) Η βιολογική σύνθεση της ακτής 29

31 1.3.2 Δείκτης Παράκτιας Τρωτότητας (Coastal Vulnerability Index - CVI) Το μοντέλο του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) αποτελεί ένα μαθηματικό μοντέλο που παρήχθη για την ανάδειξη των παράκτιων εκείνων περιοχών που δύναται να διατρέξουν άμεσο κίνδυνο κατακλυσμού σε ένα ενδεχόμενο σενάριο παγκόσμιας ανόδου της στάθμης των υδάτων. Αποτελεί μια από τις πιο συνηθισμένες μεθόδους εκτίμησης της παράκτιας τρωτότητας παγκοσμίως (Δουκάκης, 2005) και χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να ποσοτικοποιήσει τις επιπτώσεις μιας επικείμενης ανόδου της θαλάσσιας στάθμης κατά μήκος των ακτών των ΗΠΑ (Gornitz et al, 1994, Thieler and Hammar-Klose, 1999 και Hammar-Klose and Thieler, 2001). Στον υπολογισμό του δείκτη τρωτότητας συμπεριλαμβάνονται γεωμορφολογικοί και ωκεανογραφικοί παράμετροι και συνδυάζεται η επιρρέπεια της παράκτιας ζώνης στις μεταβολές με τη φυσική της δυνατότητα να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες (Δουκάκης, 2005) Στάδια εφαρμογής του δείκτη CVI Η βασική ιδέα του εν λόγω δείκτη είναι η ταξινόμηση της τρωτότητας των παράκτιων περιοχών ανάλογα με την τιμή του δείκτη και αναφορικά με κάποιες παραμέτρους ή μεταβλητές, οι οποίες συμβάλλουν και καθορίζουν την τρωτότητα της παράκτιας ζώνης. Προκειμένου να γίνει αυτή η ταξινόμηση, θα πρέπει: Να προσδιοριστούν οι εν λόγω παράμετροι. Σε παγκόσμια κλίμακα χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο έξι (6) παράμετροι ή μεταβλητές, ενώ πολλές εργασίες και μελέτες έχουν γίνει πάνω στο θέμα προκειμένου να συμπεριληφθούν στον υπολογισμό του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας και άλλοι παράγοντες που ενδεχομένως επηρεάζουν την παράκτια εμβαλότητα. Στόχος είναι η ισχυροποίηση του υπολογισμού του δείκτη, ώστε αυτός να είναι σε θέση να αποδώσει μια πιο αξιόπιστη πρόβλεψη για τη μελλοντική κατάσταση. Σήμερα, ο συνολικός αριθμός των μεταβλητών που εξετάζονται φτάνει τις 11, ωστόσο στα πλαίσια της εν λόγω Διπλωματικής Εργασίας εξετάζονται μόνο οι 6 βασικές μεταβλητές. Συγκεκριμένα, οι μεταβλητές αυτές είναι η παράκτια κλίση, η σχετική μεταβολή της στάθμης της θάλασσας, η γεωλογία και παράκτιες γεωμορφές, η ιστορική μετατόπιση της ακτογραμμής, το μέσο ύψος κύματος και μέσο παλιρροιακό εύρος. 30

32 Να ποσοτικοποιηθούν οι παράμετροι σε μια αποδεκτή κλίμακα τιμών. Με σκοπό τη δημιουργία μια βάσης δεδομένων εθνικής κλίμακας για την παράκτια τρωτότητα, οι Gornitz και White (1992) δημιούργησαν έναν πίνακα για τις μεταβλητές του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας, στον οποίο καθορίζονται για καθεμία από αυτές τα επιμέρους εύρη τιμών ή οι επιμέρους περιγραφικές ονομασίες, ανάλογα πάντα με την ίδια τη φύση της εκάστοτε μεταβλητής, ποσοτική ή ποιοτική. Τελικά, σε κάθε εύρος τιμών ή ονομασία αποδόθηκε μια τιμή σχετικής τρωτότητας, βασισμένη στο πιθανό μέγεθος συνεισφοράς της εκάστοτε μεταβλητής στην εμβαλότητα των ακτών όσο ανέρχεται η στάθμη της θάλασσας. Συγκεκριμένα, η κάθε μια από τις βασικές μεταβλητές, για μια συγκεκριμένη παράκτια περιοχή, δύναται να λάβει μια τιμή στην κλίμακα από το ένα έως το πέντε με σειρά αυξανόμενης τρωτότητας: πολύ μικρή τρωτότητα, μικρή τρωτότητα, μέτρια, υψηλή και πολύ υψηλή τρωτότητα. Η κατηγοριοποίηση των παραπάνω μεταβλητών επιτρέπει τη συσχέτισή τους αποκλειστικά με ποσοτικό τρόπο στον υπολογισμό του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας, ξεπερνώντας έτσι το εμπόδιο των διαφορετικών μονάδων μέτρησης στα δεδομένα ή ακόμα και της σύνδεσης αριθμητικών με ποιοτικά δεδομένα. Να επιλεγεί η μαθηματική εξίσωση προσδιορισμού του δείκτη. Με δεδομένες τις τιμές των έξι βασικών μεταβλητών στη σχετική κλίμακα από το 1 έως και το 5, μπορεί να προκύψει για ορισμένο τμήμα μιας ακτογραμμής ο Δείκτης Παράκτιας Τρωτότητας (CVI), με χρήση ενός εκ των έξι μέχρι στιγμής διαθέσιμων μαθηματικών τύπων. Το μαθηματικό τυπολόγιο που χρησιμοποιείται ευρέως είναι ο γεωμετρικός μέσος, όπου: CVI = a b c d e f 6 Ωστόσο, κανένας από τους διαθέσιμους μαθηματικούς τύπους δεν διαφοροποιεί την επιρροή της καθεμίας μεταβλητής στον υπολογισμό του δείκτη. Είναι προφανές πως δεν είναι δυνατόν να έχει την ίδια επίδραση η παράκτια κλίση με το μέσο σημαντικό ύψος κύματος ή η γεωμορφολογία της παράκτιας ζώνης με το εύρος της παλίρροιας. Στην 31

33 υπάρχουσα μεθοδολογία υπολογισμού του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας, όλες οι μεταβλητές χρησιμοποιούνται ισοβαρώς στον προσδιορισμό της τελικής τιμής του δείκτη, γεγονός που δημιουργεί σφάλματα στον προσδιορισμό του τελικού χαρακτηρισμού τρωτότητας που αποδίδεται στην υπό μελέτη παράκτια ζώνη και άρα κλονίζεται η αξιοπιστία του δείκτη, όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο Στάδια εξέλιξης της Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας CVI Για το δείκτη CVI έχουν προταθεί πολλές τροποποιήσεις. Αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι υπάρχει η ανάγκη να ενσωματωθούν στοιχεία για την εμφάνιση και τη συχνότητα κυμάτων από καιρικά φαινόμενα, όπως η θύελλα και η καταιγίδα. Επίσης, έχει θεωρηθεί ως σημαντική η ενσωμάτωση κοινωνικών δεδομένων σχετικών με τα άτομα τα οποία μπορεί να διατρέξουν κίνδυνο (Aduodha et al., 2006). Στην παρούσα εργασία θα χρησιμοποιηθούν και κοινωνικά δεδομένα, προκειμένου η μελέτη να είναι πιο ολοκληρωμένη, καθώς η τρωτότητα έχει άμεση σχέση με τον ανθρώπινο παράγοντα και εξαρτάται κατά ένα μεγάλο μέρος από αυτόν. Ο Δείκτης Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (CSovi), στον οποίο βασίστηκε η κοινωνικοοικονομική μελέτη, χρησιμοποιεί κοινωνικοοικονομικές μεταβλητές για την εκτίμηση της έντασης της τρωτότητας και για την παρούσα εργασία γίνεται με βάση τα στατιστικά δεδομένα των παράκτιων περιοχών διαχωρισμένων ανά Δήμο. Η λεπτομερής ανάλυση της κοινωνικής τρωτότητας έχει γίνει από τον Boruff et al. (2005). 32

34 Πίνακας 1.1. Η Εξέλιξη του CVI (Πηγή: Aduodha et al., 2006) Δείκτης Γεωγραφική Χρησιμοποιούμενες μεταβλητές Αναφορά Εφαρμογή Coastal vulnerability index (CVI) ΗΠΑ Ανάγλυφο, κατακόρυφη κίνηση εδάφους, λιθολογία, παράκτια μορφολογία, σχετική μεταβολή θαλάσσιας στάθμης, μεταβολή ακτογραμμής, υψηλότερο μήκος κύματος, παλιρροιακό εύρος Gornitz and Kanciruk (1989), Gornitz (1991), Gornitz et al. (1991) Coastal vulnerability index (CVI) ΗΠΑ Γεωμορφολογία, παράκτια διάβρωση, παράκτια κλίση, σχετική μεταβολή θαλάσσιας στάθμης, μέσο ύψος κύματος, μέσο παλιρροιακό εύρος Thieler and Hammer- Klose (2000) and numerous other USGS reports Social vulnerability index (SoVI) ΗΠΑ Κύρια στοιχεία απογραφής που προέρχονται από κοινωνικά δεδομένα Boruff et al. (2005) Coastal social vulnerability index (CSoVI) ΗΠΑ Συνδυασμός του CVI και του SoVI Boruff et al. (2005) Sensitivity index (SI) Καναδάς Ανάγλυφο, λιθολογία, μεταβολή θαλάσσιας στάθμης, μεταβολή ακτογραμμής, παλιρροιακό εύρος και μέγιστο ύψος κύματος Shaw et al. (1998) Erosion hazard index Καναδάς Όπως το SI συν καταιγίδα, υπερχείλιση, θαλάσσια στάθμη, κλίση Forbes et al. (2003) Risk matrix Νότια Αφρική Τοποθεσία, υποδομές (οικονομική αξία), κίνδυνος Hughes and Brundrit (1992) Sustainable capacity index (SCI) Νότιος Ειρηνικός Τρωτότητα και ανθεκτικότητα των φυσικών, πολιτιστικών, θεσμικών, οικονομικών και ανθρωπογενών παραγόντων Yamada et al. (1995) Sensitivity index Ιρλανδία Παράκτια κλίση, παράκτια χαρακτηριστικά, παράκτιες κατασκευές, πρόσβαση, χρήσεις γης Carter (1990) Vulnerability index Μεγάλη Βρετανία Συχνότητα έξαρσης του φαινομένου και περίοδος ύφεσης Pethick and Crooks (2000) 33

35 1.3.3 Δείκτης Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (Coastal Social Vulnerability Index - CSoVI) Ο Δείκτης Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (CSoVI) αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για τη σύνδεση της χωρικής μεταβλητότητας με την κοινωνικοοικονομική τρωτότητα, χρησιμοποιώντας μια απλή τιμή που προέρχεται από χαρακτηριστικά πολλών μεταβλητών. Η σημαντικότητα του Δείκτη δεν έγκειται μόνο στη συμβολή του στις μεθόδους και της μετρήσεις της επιστήμης της τρωτότητας, αλλά και στην παροχή σημαντικών συγκριτικών πληροφοριών στους πολιτικούς και κοινωνικούς φορείς και στους διαχειριστές έκτακτης ανάγκης (Boruff et al., 2005). Παρακάτω αναλύεται η έννοια της τρωτότητας, αλλά και της κοινωνικής τρωτότητας, η οποία εκτιμάται με την εφαρμογή αυτού του Δείκτη Η έννοια της παράκτιας τρωτότητας Σύμφωνα με τους Klein και Nicholls η παράκτια τρωτότητα θεωρείται η σύνθεση της τρωτότητας του φυσικού παράκτιου συστήματος και της τρωτότητας του κοινωνικοοικονομικού παράκτιου συστήματος λόγω των κλιματικών αλλαγών. Αν και είναι διακριτοί όροι, σχετίζονται σε σημαντικό βαθμό. Στο πλαίσιο αυτό οι μελέτες παράκτιας τρωτότητας προσδιορίζουν την αντίδραση του φυσικού και ανθρωπογενούς παράκτιου περιβάλλοντος στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας ως συνέπεια των κλιματικών αλλαγών (Nicholls, 1998). Από τους περισσότερους μελετητές η έννοια της τρωτότητας και της κοινωνικής τρωτότητας διαχωρίζονται ως όροι, καθώς, η τρωτότητα χαρακτηρίζεται ως μια θεωρητική έννοια για την ανάλυση της εξίσωσης του κινδύνου σε ένα καταστροφικό γεγονός, αλλά και ως μια πιο χειροπιαστή έννοια στη διαδικασία της ολοκληρωμένης διαχείρισης φυσικών καταστροφών. Πριν από τα τέλη της δεκαετίας του 70, οπότε και η έννοια της κοινωνικής τρωτότητας χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για να εξηγήσει τις καταστροφές, ως το αποτέλεσμα των κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών διαδικασιών, υπήρξαν μια σειρά από επικρατούσες απόψεις από τις οποίες καμία δεν ασχολήθηκε με το θέμα του πώς η κοινωνία δημιουργεί τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τους κινδύνους με διαφορετικό τρόπο (Wisner et al., 1994). 34

36 Στη δεκαετία του 70 άρχισαν να υποθέτουν ότι η τρωτότητα δεν ήταν απλά ένα χαρακτηριστικό μόνο των φυσικών δομών, αλλά και των κοινωνικών ομάδων και ότι η τρωτότητα παράγεται κοινωνικά ή τουλάχιστον επηρεάζεται από τις κοινωνικές συνθήκες. Δηλαδή ότι είναι οι διαδικασίες ανάπτυξης που οδηγούν ορισμένες κοινωνικές και οικονομικές ομάδες να γίνουν τρωτές στους κινδύνους των καταστροφών (Wisner et al., 1994). Έτσι η προέλευση -αιτιότητα των καταστροφών μετατοπίστηκε από τη καθαρά φυσική στην κοινωνική και πολιτική σφαίρα (Juneja, 2008). O Robert Chambers (1989) διερεύνησε το μεταβαλλόμενο βαθμό κοινωνικής τρωτότητας και τις κοινωνικές επιπτώσεις στους φτωχούς, εξετάζοντας τη σχέση αυτή στο πλαίσιο της «αντιμετώπισης της φτώχειας». Εξέφρασε με σαφήνεια ότι «η κοινωνική τρωτότητα δεν είναι το ίδιο με τη φτώχεια». Δεν σημαίνει ούτε έλλειψη ούτε θέληση ή ανάγκη, αλλά μη δυνατότητα άμυνας, ανασφάλεια και έκθεση σε κίνδυνο, σε ακραία γεγονότα και το στρες». Επιπλέον διερεύνησε ότι «η κοινωνική τρωτότητα έχει δύο όψεις: μία εξωτερική πλευρά των κινδύνων, των κρίσεων και του στρες στην οποία ένα άτομο ή νοικοκυριό είναι το αντικείμενο, και μια εσωτερική πλευρά, η οποία είναι η αδυναμία άμυνας, δηλαδή μία έλλειψη μέσων για να αντιμετωπισθούν οι απώλειες» (Juneja, 1989 in Juneja, 2008). Η «Στρατηγική της Γιοκοχάμα» το 1994 αναγνώρισε ξεκάθαρα τη σχέση των καταστροφών με τη φτώχεια: «Σε όλες τις χώρες οι φτωχοί και οι κοινωνικά μειονεκτούσες ομάδες πλήττονται περισσότερο από τις φυσικές καταστροφές και είναι οι λιγότερο εξοπλισμένες ώστε να τις αντιμετωπίσουν. Στην πραγματικότητα οι καταστροφές συμβάλλουν στην κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική και πολιτική αναστάτωση στα αστικά και τα αγροτικά περιβάλλοντα, με συγκεκριμένο τρόπο σε κάθε τομέα. Η μεγάλης κλίμακας αστική συγκέντρωση είναι ιδιαίτερα εύθραυστη, λόγω της πολυπλοκότητάς της και τη συσσώρευση του πληθυσμού και των υποδομών σε περιορισμένο χώρο» ( Η φτώχεια μαζί με όλα τα παράγωγα της, όπως ο αποκλεισμός, η περιθωριοποίηση, η έλλειψη παιδείας, αλλά και η αδυναμία και οι ελάχιστες ευκαιρίες για απόκτηση και διακίνηση πόρων αποτελεί τη βάση στην οποία οι καθημερινοί κίνδυνοι μπορούν να διαμορφωθούν σε κινδύνους μεγάλης έντασης (Thouret & D'Ercole, 1996). Το φύλο ως μια κρίσιμη διάσταση της κοινωνικής δομής έχει αντιμετωπιστεί -διερευνηθεί εκτενώς στη βιβλιογραφία σχετικά με τη φτώχεια από τη δεκαετία του 90, ωστόσο 35

37 παραμένει, ανεπαρκώς αναπτυγμένο ως διάσταση σε σχέση με τις καταστροφές, ένα θέμα που αναδείχθηκε από μερικούς μόνο ερευνητές σχεδόν δύο δεκαετία πριν (Quarantelli 1994, Fothergill,1996), αλλά δεν αναγνωρίζεται από πολλούς μέχρι πρόσφατα. Σύμφωνα, ωστόσο, με ένα Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων (2005) του Υπουργείου Εσωτερικών της Ελλάδας και της Γενική Γραμματείας ισότητας, η ένταξη των γυναικών, που αποτελούν κατά κανόνα την πλειοψηφία του πληθυσμού, στην πολιτική, οικονομική, επαγγελματική και κοινωνική δραστηριότητα, με όρους ίσων δικαιωμάτων, υποχρεώσεων, και ευκαιριών με αυτούς των ανδρών, εξασφαλίζει αντιπροσωπευτικότερη συμμετοχή του συνόλου της κοινωνίας, επιτυγχάνοντας έτσι ευρύτερη κοινωνική συνοχή. Ειδικότερα, δε, η προώθηση της ίσης πρόσβασης και εξέλιξης των δύο φύλων στην αγορά εργασίας εξασφαλίζει εν μέρει τη δικαιότερη κατανομή του πλούτου, αλλά και των ανθρωπίνων πόρων, συμβάλλοντας, παράλληλα, στην άμβλυνση του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας. Η κοινωνική συνοχή είναι με τη σειρά της μοχλός οικονομικής ανάπτυξης. Έτσι η ισότητα αποκτά και από αυτή την πλευρά οικονομικό, αλλά και πολιτικό ενδιαφέρον. Η Σύνοδος Κορυφής για την Απασχόληση το Νοέμβριο του 1997 στο Λουξεμβούργο αναγνώρισε για πρώτη φορά σε πολιτικό επίπεδο ότι η ισότητα ευκαιριών αποτελεί ζήτημα όχι μόνο κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά και οικονομικού ενδιαφέροντος Τα στοιχεία της κοινωνικής τρωτότητας Η κοινωνική τρωτότητα πάντα διερευνάται περαιτέρω καθώς θεωρείται ως ένας βασικός παράγοντας για την κατανόηση της εμφάνισης των φυσικών καταστροφών και κατά συνέπεια, στην ανάπτυξη και εφαρμογή των κατάλληλων στρατηγικών για την πρόληψη αυτών και το μετριασμό των συνεπειών τους. Στην κοινωνική τρωτότητα κυριαρχούν τα στοιχεία του χώρου και του χρόνου έτσι ώστε να δίνονται διαφορετικές όψεις τρωτότητας για κάθε συνδυασμό των στοιχείων αυτών. Η κοινωνική τρωτότητα είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις φυσικές καταστροφές και στις δομές των ανθρώπινων κοινωνιών και περιβαλλόντων. Για τον Pelling, (2003) τα συστατικά της είναι: i) η έκθεση, ii) η αντίσταση και iii) η προσαρμοστικότητα. «Έκθεση» (Exposure) είναι κατά ένα μεγάλο βαθμό το προϊόν της φυσικής θέσης και των χαρακτηριστικών του δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος. Είναι ο βαθμός στον οποίο 36

38 ένα κοινωνικό σύνολο εκτίθεται στις καταστροφικές συνέπειες μιας φυσικής καταστροφής. H θέση των κτιρίων, τα υλικά από τα οποία είναι δομημένα, οι υιοθετημένες πρακτικές κατασκευής και το νομοθετικό πλαίσιο με το οποίο κτίστηκαν καθώς και η γεωγραφική περιοχή και τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά και η πυκνότητα - ένταση της ανθρώπινης παρουσίας στις επικίνδυνες ζώνες, είναι μερικοί από τους παράγοντες που καθορίζουν την έκθεση. «Αντίσταση» (Resistance) συνδέεται με την οικονομική, ψυχολογική και φυσική ευεξία του συστήματος, αντιπροσωπεύει δε την ικανότητα ενός ατόμου, μιας κοινωνικής ομάδας ή ενός συστήματος να αντιστέκονται και να ξεπερνούν τις επιπτώσεις ενός φυσικού κινδύνου. Όταν η αντίσταση είναι χαμηλή, ακόμη και η ελάχιστη πίεση κινδύνου μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση και αποτυχία του συστήματος. Η οικονομική ευπάθεια των διαφόρων συστημάτων απέναντι σε κρίσεις διαφόρων τύπων, όπως εξαιτίας μιας φυσικής καταστροφής αποτελεί τους παράγοντες που μειώνουν η αυξάνουν την οικονομική τρωτότητα. «Προσαρμοστικότητα» (Resilience) στους φυσικούς κινδύνους είναι η ικανότητα ενός κοινωνικού υποκειμένου να προσαρμοστεί, να αντισταθεί, να αποφεύγει την πίεση του κινδύνου, ακόμη και να αλλάξει προκειμένου να διατηρήσει τη δομή του και τη λειτουργία του. Η προσαρμοστικότητα είναι εκείνο το συστατικό της κοινωνικής τρωτότητας που συσχετίζεται άμεσα με την κρατική παρέμβαση και την λειτουργία του συστήματος. Η προσαρμοστικότητα εξαρτάται από το βαθμό προετοιμασίας για ενδεχόμενο κίνδυνο και τις αυθόρμητες ή προσχεδιασμένες αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα μετά από το γεγονός, συμπεριλαμβανομένων της «ανακούφισης» (relief) και της «διάσωσης» (rescue). Ο Pelling (2003) ισχυρίζεται ότι η ενίσχυση της προσαρμοστικότητας επιτυγχάνεται με πολιτικές τυπικών ή άτυπων μηχανισμών ασφάλισης Ο ρόλος του χαμηλού οικονομικού και κοινωνικού επιπέδου στην κοινωνική τρωτότητα Σύμφωνα με Thouret et D'Ercole (1996), η ικανότητά του να επιβιώσει και να ανακάμψει κάποιος από τις επιπτώσεις μιας φυσικής καταστροφής είναι το αποτέλεσμα δύο παραγόντων: (i) του φυσικού μεγέθους της καταστροφής σε μια δεδομένη περιοχή και (ii) των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών των ατόμων ή των κοινωνικών ομάδων στην εν 37

39 λόγω περιοχή. Η κοινωνική τρωτότητα διαφοροποιείται από τις κοινωνικές ομάδες σε όλες σχεδόν τις φυσικές καταστροφές. Συνολικά, εκτιμάται ότι το 90% των θυμάτων και το 75% του συνόλου των οικονομικών ζημιών που προκύπτουν από τις φυσικές καταστροφές αφορά τις αναπτυσσόμενες χώρες. Τα νοικοκυριά και οι κοινότητες είναι εκτεθειμένα σε καθημερινούς κινδύνους, στο έγκλημα, στις αρρώστιες στην έλλειψη τροφής και καθαρού νερού στις μολυσματικές ασθένειες και στα ατυχήματα. Ωστόσο βέβαια μια σειρά από βαθύτερους παράγοντες όπως η φτωχή αστική και τοπική διακυβέρνηση, ο ευπαθής αγροτικός τρόπος ζωής, η υποβάθμιση του οικοσυστήματος, αλλά και η αδυναμία πρόσβασης στην μεταφορά του ρίσκου και στην προστασία της κοινωνίας, συμβάλλουν στην μετατροπή των καθημερινών κινδύνων σε εκτεταμένους κινδύνους όταν επικρατούν συνθήκες όπως αυτή της γεωγραφικά διασκορπισμένης έκθεσης ευπαθών πληθυσμών. Οι συνθήκες που ζουν οι φτωχοί λαοί, συνήθως, προσδιορίζονται από λιγότερες αποταμιεύσεις και έλλειψη οικονομικής ευελιξίας με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η επένδυση στην πρόληψη των καταστροφών και τη χρηματοδότηση της αποκατάστασης μετά από κάποια καταστροφή. Η έλλειψη πρόσβασης σε πόρους εξωθεί πολλούς ανθρώπους να ζουν σε ζώνες κινδύνου, ενώ το χαμηλό εισόδημα, η έλλειψη διασυνδέσεων και η ηλικία, αποτελούν παράγοντες απουσίας εναλλακτικών τύπων διαβίωσης και βιοπορισμού. Το μέγεθος της καταστροφής εξαρτάται σε υπέρτατο βαθμό από τον τόπο εγκατάστασης. Οι φτωχοί ζουν σε περιθωριακές περιοχές είτε αστικές ή και αγροτικές, ενώ συχνά έχουν έλλειψη τίτλων ιδιοκτησίας γης, έτσι δεν έχουν κίνητρα για να επενδύσουν στο μετριασμό των καταστροφών, αλλά ούτε και τα μέσα για να χτίσουν ασφαλείς υποδομές. Σε περίπτωση δε καταστροφών έχουν και έλλειψη και των μέσων εκκένωσης, αν και όταν προειδοποιηθούν. Η σχέση μεταξύ των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών και των επιπτώσεων των φυσικών καταστροφών μπορεί να ερμηνευτεί ότι λόγω οικονομικών περιορισμών, οι φτωχοί αναγκάζονται να ζουν σε επισφαλείς κατοικίες, κατασκευασμένες από πρόχειρα και μη ανθεκτικά υλικά, καθώς και μικρότερης αξίας οικοπέδων γης. Χτίζουν καλύβες σε απότομες πλαγιές, αγνοώντας π.χ. τις πλημμυρικές συνθήκες της περιοχής, σε εύθραυστα οικοσυστήματα και λεκάνες απορροής, σε πιθανόν μολυσμένες εκτάσεις γης και γενικά σε ακατάλληλες περιοχές. Ακόμα και οι πολιτικές στέγασης και οι πολιτικές αστικής 38

40 ανάπτυξης της εκάστοτε κυβέρνησης τείνουν να παραβλέπουν τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς και να μην διαθέτουν επαρκείς πληροφορίες για το σχεδιασμό της χρήσης γης. Συγκριτικά, τα σπίτια των ανώτερων και μεσαίων τάξεων είναι καλύτερα κατασκευασμένα, χτισμένα με υλικά πιο ανθεκτικά, σε πιο σταθερά εδάφη και οι κάτοικοί τους απολαμβάνουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Επιπλέον, έχουν περισσότερους πόρους με τους οποίους να μπορούν να ανακάμψουν από καταστροφές σε περιπτώσεις όπου η αρχική επίδραση των καταστροφών μπορεί να επηρεάσει με τον ίδιο τρόπο όλες τις τάξεις. Η ικανότητα για επανάκτηση μετά το καταστρεπτικό γεγονός είναι διαφορετική λόγω της άνισης κατανομής των πόρων μεταξύ των κοινωνικοοικονομικών ομάδων. 39

41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1 Γεωγραφία Η περιοχή μελέτης που ορίστηκε για την παρούσα εργασία αποτελεί τμήμα του Κορινθιακού κόλπου, ο οποίος θεωρείται ότι βρίσκεται σε συνεχή γεωλογική και τεκτονική εξέλιξη, γι αυτό και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τα γεωμορφολογικά του χαρακτηριστικά και τους μηχανισμούς αντίδρασης του στις εξωγενείς διεργασίες, όπως η παράκτια διάβρωση από την άνοδο της θαλάσσιας στάθμης. Ο Κορινθιακός Κόλπος έχει μήκος περίπου 130 km και το πλάτος του κυμαίνεται από 5 32 km. Στα δυτικά ενώνεται με τον Πατραϊκό Κόλπο μέσω του στενού του Ρίου- Αντιρρίου και στα Ανατολικά καταλήγει στον Ισθμό της Κορίνθου. Σχήμα 2.1. Εικόνα με τον Κορινθιακό Κόλπο από το Google earth Συγκεκριμένα, η περιοχή μελέτης αποτελεί τμήμα της παράκτιας ζώνης των βόρειων ακτών του Κορινθιακού Κόλπου και των νότιων ακτών του κόλπου των Αλκυονίδων στον Ανατολικό Κορινθιακό Κόλπο. Συνολικά, δηλαδή, η περιοχή μελέτης εκτείνεται από την περιοχή της Ερατεινής στο Δήμο Δωρίδος στο Νομό Φωκίδας έως τον ισθμό της Κορίνθου (Σχήμα 2.2.). 40

42 Σχήμα 2.2. Εικόνα με τον Κορινθιακό Κόλπο από το Google earth (με την κόκκινη γραμμή ορίζεται η περιοχή μελέτης) Διοικητική υπαγωγή Ο Κορινθιακός Κόλπος περιβάλλεται από τις περιφερειακές ενότητες της Αιτωλοακαρνανίας και Φωκίδας στα βόρεια, της Βοιωτίας στα βορειοανατολικά, της Αττικής στα ανατολικά, της Κορινθίας στο νοτιοανατολικό μέρος και της Αχαΐας στο νοτιοδυτικό. Η περιοχή μελέτης (Σχήμα 2.2.) υπάγεται διοικητικά στους Καλλικρατικούς Δήμους Μάνδρας Ειδυλλίας, Μεγαρέων, Λουτρακίου Περαχώρας Αγίων Θεοδώρων, Θηβαίων, Λεβαδέων, Διστόμου Αράχωβας - Αντίκυρας, Δελφών και Δωρίδος. Ωστόσο, τα κοινωνικοοικονομικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για τη μελέτη αφορούν τους Καποδιστριακούς Δήμους της περιοχής και το έτος 2001, πριν δηλαδή τη μεταρρύθμιση της διοικητικής διαίρεσης της Ελλάδας και τον επανακαθορισμό των ορίων των αυτοδιοικητικών μονάδων, σύμφωνα με τον πρόγραμμα «Καλλικράτης», λόγω έλλειψης στοιχείων για το έτος

43 2.2 Γεωμορφολογία Ο Κορινθιακός Κόλπος είναι μια ασύμμετρη τεκτονική τάφρος του Ανώτερου Καινοζωικού (Brooks & Ferentinos, 1984, Armijo et al., 1996) με μήκος 130 km και διεύθυνση ΔΒΔ ΑΝΑ. Διαμορφώθηκε κατά τη βύθιση του βόρειου τμήματος του Νεογενούς Κορινθιακού παλαιοκόλπου, που συνέβη κατά το Τεταρτογενές. Το μέγιστο βάθος του Κόλπου φθάνει τα 910 m, ενώ οι ορεινοί όγκοι της Βόρειας Πελοποννήσου (νότια πλευρά του κόλπου) ανυψώθηκαν εξαιτίας του ενεργού τεκτονισμού κατά πάνω από 950 m από την περίοδο του Πλειστοκαίνου (Armijo et al., 1996). Αντίθετα, η βύθιση των Βόρειων ακτών του Κορινθιακού Κόλπου συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Σχήμα 2.3. Τεκτονικός χάρτης της περιοχής μελέτης (Πηγή: Turner et al, 2010) Γεωμορφολογικά η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει παραλιακές ζώνες μικρού πλάτους που εκτείνονται μπροστά από αλλουβιακές πεδιάδες χαμηλού αναγλύφου μέχρι 4 m υψόμετρο, χαμηλούς κρημνούς (< 1m), αλλουβιακά ριπίδια που έχουν αναπτυχθεί στις εκβολές χειμάρων (Karymbalis et al., 2011), κρημνούς μεγάλης κλίσης (> 1.2%), και τη δελταϊκή πεδιάδα του Ποταμού Μόρνου (Karymbalis et al., 2007). Σε ότι αφορά τα ωκεανογραφικά χαρακτηριστικά της ακτής, το ύψος της παλίρροιας (άθροισμα αστρονομικής και μετεωρολογικής) είναι <1 m, ενώ είναι εκτεθειμένη σε κύματα σχετικά μικρού ύψους (<3m), λόγω των μικρών αποστάσεων ανάπτυξής τους (Γκιώνης & Φερεντίνος 2002), με τα μεγαλύτερα από αυτά να προσέρχονται από τα Δ/ΝΔ (Στενό Ρίου-Αντιρρίου) και από ΝΑ. 42

44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 3.1 Ανάλυση του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) Για τον υπολογισμό της τρωτότητας των ακτών της ΒΑ παράκτιας ζώνης του Κορινθιακού Κόλπου, στην περίπτωση της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης τρωτότητας για παράκτιες περιοχές (CVI: Coastal vulnerability index) των Pendleton et al. (2004), οι οποίοι τροποποίησαν αυτόν που αρχικά διαμόρφωσαν και εφάρμοσαν στις ΗΠΑ οι Gornitz et al. (1994) και Thieler and Hammar-Klose (1999). Η μέθοδος αυτή ποσοτικοποιεί τις σημαντικές γεωλογικές και ωκεανογραφικές μεταβλητές που συμβάλλουν στην εξέλιξη της παράκτιας ζώνης, για να καταλήξει σε μια κλίμακα τρωτότητας (χαμηλή έως πολύ υψηλή) σε σχέση με μια φυσική αλλαγή του παράκτιου συστήματος, όπως είναι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας. Ο δείκτης τρωτότητας καθορίζεται από έξι μεταβλητές που επηρεάζουν έντονα την παράκτια εξέλιξη: 1) η γεωμορφολογία της παράκτιας ζώνης, 2) οι ιστορικές μεταβολές της ακτογραμμής, 3) η κλίση της παράκτιας ζώνης, 4) το εύρος της παλίρροιας, 5) το σημαντικό ύψος κύματος και 6) η σχετική άνοδος της θάλασσας. Η ταξινόμηση των μεταβλητών σύμφωνα με τους Pendleton et al. (2004) δίνεται στον Πίνακα 3.1 όπου η κάθε μεταβλητή βαθμονομείται από το 1 έως το 5 και εισέρχεται στον παρακάτω μαθηματικό τύπο. Πίνακας 3.1. Οι μεταβλητές του CVI (από Pendleton et al., 2004) ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ Γεωμορφολογία Μεταβολή ακτογραμμής Πολύ χαμηλή (1) Βραχώδεις ακτές, υψηλοί γκρεμνοί Χαμηλή (2) Μέσου ύψους κρημνοί Μέτρια (3) Χαμηλοί κρημνοί, αλλουβιακές πεδιάδες Υψηλή (4) Ακτές με κροκάλές, λιμνοθάλα σσες Πολύ υψηλή (5) Νησιωτικά φράγματα, δέλτα, αμμώδεις ακτές (m/a) > < Παράκτια κλίση (%) > <3 Μεταβολή θαλάσσιας στάθμης (mm/a) < >3.4 Μέσο ύψος κύματος (m) < >1.25 Εύρος παλίρροιας (m) > <1.0 43

45 CVI= a b c d e f 6 όπου: a: γεωμορφολογία, b: παράκτια κλίση, c: ρυθμός προέλασης και διάβρωσης ακτογραμμής, d: σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης e: μέσο σημαντικό ύψος κυμάτων, f: μέσο εύρος παλίρροιας. Οι τιμές του δείκτη CVI που διαμορφώνονται αντιστοιχούν σε πέντε κατηγορίες τρωτότητας (πολύ χαμηλή, χαμηλή, μέτρια, υψηλή και πολύ υψηλή.) Ένα μειονέκτημα του δείκτη είναι ότι οι μεταβλητές στη μαθηματική φόρμουλα δεν έχουν και τον ανάλογο συντελεστή βαρύτητας, έτσι ώστε να είναι πιο ρεαλιστική η εκτίμηση της τρωτότητας. Παρ όλα αυτά η εφαρμογή του δείκτη CVI παρέχει μια πρώτη εκτίμηση των υποπεριοχών που αναμένεται να αντιμετωπίσουν σημαντικότερες αρνητικές επιπτώσεις από την μελλοντική άνοδο της στάθμης Οι μεταβλητές του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) Οι μεταβλητές που λαμβάνονται υπόψη προκειμένου να διαπιστωθεί η ευαισθησία ενός παράκτιου συστήματος και να προσδιοριστεί ποιοτικά ο βαθμός του κινδύνου που διατρέχει από μια ενδεχόμενη άνοδο της στάθμης των υδάτων, είναι οι εξής (Σιαφάκας, 2003): Παράκτια κλίση Η κλίση μιας παράκτιας ζώνης αποτελεί χαρακτηριστικό της τοπογραφίας της περιοχής. Η επιπεδότητα ή μη της παράκτιας περιοχής συνδέεται με τη φυσική αντοχή μιας ακτής και την ταχύτητα με την οποία η ακτογραμμή θα υποχωρήσει έναντι κατάκλυσης. Σχετική μεταβολή της Στάθμης της Θάλασσας Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας αποδίδεται εξ ολοκλήρου στην κλιματική αλλαγή, ωστόσο μια τέτοια προσέγγιση δεν είναι απόλυτα σωστή. Παράγοντες όπως η σχετική μετακίνηση ξηράς- θάλασσας και οι παγκόσμιες, «ευστατικές» αλλαγές της στάθμης λόγω θερμικής διαστολής των ωκεανών, επιδρούν εξίσου σημαντικά στη μεταβολή της 44

46 στάθμης των υδάτων. Η επιρροή των παραγόντων αυτών στον υπολογισμό του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας αντανακλάται μέσα από την εν λόγω μεταβλητή. Γεωλογία και Παράκτιες Γεωμορφές Το σύνολο των φυσικών χαρακτηριστικών των διαφόρων μορφών αναγλύφου της Γης που έχουν προκύψει από ενδογενείς και εξωγενείς φυσικές δυνάμεις. Ως μεταβλητή του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην ικανότητα των παράκτιων γεωμορφών να αποτελέσουν ένα φυσικό τείχος προστασίας απέναντι στο ενδεχόμενο κατακλυσμού του παράκτιου συστήματος. Ιστορική Μετατόπιση της ακτογραμμής Η συγκεκριμένη μεταβλητή αναφέρεται στη διαχρονική μεταβολή του ορίου μεταξύ ξηράς και θάλασσας, που αποδίδεται στις διαδικασίες της διάβρωσης και της πρόσχωσης. Μέσο Σημαντικό Ύψος κύματος Πρόκειται για την παράμετρο εκείνη που εκφράζει το αντιπροσωπευτικό ύψος κύματος μιας πραγματικής, ακανόνιστης κατάστασης της θάλασσας. Η μεταβλητή αυτή συνδέεται άμεσα με τον κίνδυνο κατακλυσμού μιας παράκτιας περιοχής και χρησιμοποιείται συχνά, διότι συμπίπτει με την τιμή ύψους κύματος που δίνει εμπειρικά ένας ναυτικός από την οπτική παρατήρηση της θάλασσας Μέσο Παλιρροιακό Εύρος Πρόκειται για το παγκόσμιο φαινόμενο της περιοδικής ανύψωσης και κατάπτωσης της στάθμης των υδάτων. Το φαινόμενο παρατηρείται σε κάθε παράκτια ζώνη και σαφώς επηρεάζει τη μορφολογία των ακτών και ως εκ τούτου, τον υπολογισμό του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας. Οι παραπάνω μεταβλητές μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία είναι οι γεωλογικές μεταβλητές, οι οποίες αποδίδουν τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά μιας παράκτιας περιοχής. Στις γεωλογικές μεταβλητές υπάγονται η γεωλογία και παράκτιες γεωμορφές, η ιστορική μετατόπιση της ακτογραμμής και η παράκτια κλίση. Η δεύτερη κατηγορία είναι οι μεταβλητές των φυσικών διεργασιών. Στις μεταβλητές αυτές περιλαμβάνονται το μέσο σημαντικό ύψος κύματος, το μέσο παλιρροιακό εύρος και η σχετική μεταβολή της στάθμης των υδάτων. 45

47 3.2 Ανάλυση του Δείκτη Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (CSoVI) Σύμφωνα με τον Boruff et al (2005), οι μεταβλητές που συμβάλλουν στην εκτίμηση της κοινωνικής τρωτότητας και χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό της τρωτότητας στις παράκτιες περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών είναι: - Μέση ηλικία, - Κατά κεφαλήν εισόδημα, - Μέση τιμή σε δολάρια της αγοραστικής αξίας των κατοικιών και της ενοικίασης των κατοικιών, - Ποσοστό ψηφοφόρων του ηγετικού κόμματος, - Ποσοστό γεννητικότητας (αριθμός γεννήσεων ανά 1000 κατοίκους) Διεθνής μετανάστευση, - Ποσοστό εκτάσεων αγροκτημάτων στις συνολικές εκτάσεις, - Ποσοστό Αμερικανών από την Αφρική, - Ποσοστό Αμερικανών από την Ασία - Ποσοστό Αμερικανών από Ισπανόφωνες χώρες Ποσοστό γηγενών Αμερικάνων, Ποσοστό πληθυσμού κάτω των 5 ετών, Ποσοστό πληθυσμού άνω των 65 ετών Ποσοστό ανέργων, - Μέσος αριθμός ατόμων ανά νοικοκυριό, - Ποσοστό νοικοκυριών με έσοδα άνω των $, - Ποσοστό κατοίκων που ζουν στη φτώχεια, - Ποσοστό ενοικιαστών, - Ποσοστό αγροτικού πληθυσμού, Ποσοστό κατοικιών που είναι μετακινούμενα, - Ποσοστό του πληθυσμού, άνω των 25 ετών, που δεν έχει απολυτήριο λυκείου, - Αριθμός κατοικιών ανά τετραγωνικό μίλι, -Αριθμός αδειών κατοικιών ανά νέα κατασκευή κατοικιών ανά τετραγωνικό μίλι - Αριθμός εγκαταστάσεων κατασκευών ανά τετραγωνικό μίλι, - Κέρδη (σε $ 1000) σε όλους τους κλάδους ανά τετραγωνικό μίλι, - Αριθμός εμπορικών εγκαταστάσεων ανά τετραγωνικό μίλι, - Ποσοστό μεταβολής πληθυσμού ( ), - Αξία του συνόλου των ακινήτων και γεωργικών προϊόντων που πωλούνται ανά τετραγωνικό μίλι, - Ποσοστό του πληθυσμού που ανήκει στο εργατικό δυναμικό, - Ποσοστό γυναικών που ανήκουν στο εργατικό δυναμικό, - Ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα (γεωργία, αλιεία, εξόρυξη, και δασοκομία) - Ποσοστό απασχολούμενων στους τομείς των μεταφορών, των επικοινωνιών και επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας, - Ποσοστό απασχολούμενων στον τομέα παροχής υπηρεσιών - Ποσοστό αστικού πληθυσμού -Ποσοστό γυναικών - Ποσοστό γυναικών επικεφαλής των νοικοκυριών, - Η κατά κεφαλήν κοινωνική ασφάλιση των αποδεκτών. Οι παραπάνω μεταβλητές, ωστόσο, δεν ήταν εφικτό να υπολογιστούν, λόγω της έλλειψης πρόσβασης στα καταχωρημένα δεδομένα των στατιστικών υπηρεσιών, γεγονός που οδήγησε στην τροποποίηση του Δείκτη, όπως διαμορφώνεται παρακάτω. 46

48 Οι μεταβλητές του προτεινόμενου τροποποιημένου Δείκτη Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (CSoVI) Τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία που αφορούν την εξεταζόμενη περιοχή και χρησιμοποιήθηκαν στην εφαρμογή του Δείκτη Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας είναι: a. Η Μέση ηλικία των κατοίκων, b. Το ποσοστό των κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών, c. Το ποσοστό των κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών, d. Το ποσοστό ανεργίας, e. Το ποσοστό εργατικού δυναμικού, f. Το ποσοστό των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, g. Το ποσοστό των κατοίκων άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου, h. Ο μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό, i. Το ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα, j. Το ποσοστό απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα, k. Οι χρήσεις Γης Οι παραπάνω μεταβλητές επιλέχθηκαν από το σύνολο των μεταβλητών που αναφέρει ο Boruff et al (2005) για το Δείκτη Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας, καθώς ήταν οι μόνοι διαθέσιμοι και ολοκληρωμένοι για ένα έτος (2001). Για το λόγο αυτό δεν ήταν εφικτό να εφαρμοστεί ο Δείκτης με συντελεστές βαρύτητας και υπολογίστηκε με τον ίδιο τρόπο όπως και το CVI, όπως φαίνεται και παρακάτω. Τα όρια των τιμών των μεταβλητών καθορίστηκαν από τις τιμές των μεταβλητών σε επίπεδο Καποδιστριακού Δήμου (όπως ήταν διαμορφωμένα στους πίνακες του 2001), ώστε να υπάρχει μεγαλύτερο εύρος τιμών για την κατηγοριοποίηση (με χαρακτηριστικές τιμές για την περιοχή), αλλά και επειδή υπάρχει έλλειψη στατιστικών στοιχείων για τον υφιστάμενο διοικητικό διαχωρισμό. Για τους λόγους που αναφέρθηκαν στην ανάλυση του Δείκτη Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας, με υψηλή τρωτότητα χαρακτηρίζονται οι περιοχές, όπου οι μεταβλητές τους εκφράζουν χαμηλό κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, αλλά και επιρρέπεια στους κινδύνους σε άλλο επίπεδο. 47

49 Αναλυτικότερα, οι υψηλές τιμές στις μεταβλητές υποδεικνύουν περιοχές υψηλής τρωτότητας: Μέση ηλικία των κατοίκων Ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών Ποσοστό ανεργίας Ποσοστό των κατοίκων άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου Μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό Το ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα. Ενώ οι υψηλές τιμές στις παρακάτω μεταβλητές εκφράζουν οικονομική ευημερία και κατ επέκταση υποδεικνύουν περιοχές χαμηλής τρωτότητας: Ποσοστό εργατικού δυναμικού Ποσοστό των γυναικών στο εργατικό δυναμικό Ποσοστό απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα Η μεταβλητή των χρήσεων Γης κατηγοριοποιήθηκε (με βάση την ομαδοποίηση από το CORINE 2000), όπως φαίνεται και στον πίνακα 4.19, με βάση την επιρροή της κάθε κατηγορίας χρήσης Γης στην οικονομική και κοινωνική κατάσταση της περιοχής. Συγκεκριμένα, υψηλότερης τρωτότητας χρήσεις Γης θεωρήθηκαν ο αστικός ιστός, η βιομηχανική εμπορική ζώνη, τα δίκτυα μεταφορών, τα ορυχεία, οι χώροι απορριμμάτων κ οι χώροι οικοδόμησης. Υψηλής τρωτότητας θεωρήθηκαν οι καλλιέργειες και οι ετερογενείς γεωργικές περιοχές, μέτριας τρωτότητας η αραιή βλάστηση και οι παραλίες, χαμηλής τρωτότητας η θαμνώδης βλάστηση και τα Δάση και πολύ χαμηλής τρωτότητας η σκληροφυλλική βλάστηση. 48

50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΕΙΚΤΗ CVI ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥ ΔΕΙΚΤΗ CSοVI 4.1 Δείκτης Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) Ο Δείκτης Παράκτιας Τρωτότητας υπολογίζεται από τις γεωλογικές μεταβλητές και τις μεταβλητές φυσικών διεργασιών, όπως αναλύονται παρακάτω Γεωλογικές μεταβλητές Γεωλογία και παράκτιες γεωμορφές Η γεωλογία και οι παράκτιες γεωμορφές είναι μια μη αριθμητική μεταβλητή και εκφράζει τη σχετική αντίδραση των διαφόρων τύπων των παράκτιων γεωμορφών στην άνοδο της θαλάσσιας στάθμης. Συγκεκριμένα, εκτιμά τη σχετική ανθεκτικότητα των γεωλογικών σχηματισμών που καλύπτουν την ακτογραμμή στις διεργασίες της θαλάσσιας διάβρωσης. (Karymbalis et al., 2012) Ανάλογα με τη λιθολογική τους σύσταση, τη συνοχή των αντίστοιχων πετρωμάτων, την κλίση και την υπάρχουσα βλάστηση, οι παράκτιες γεωμορφές καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά και τις μεταβολές των ακτών (Σαρταμπάκου, 2013). Κατά συνέπεια, η γεωμορφολογία αποτελεί παράγοντα που συνεκτιμάται στον υπολογισμό του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας και στη συγκεκριμένη περίπτωση μελέτης η εφαρμογή του βασίζεται στην ταξινόμηση των Pendleton et al (2004) σε πέντε (5) κατηγορίες, καθεμία από τις οποίες αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό επίπεδο παράκτιας τρωτότητας, με αποτέλεσμα τη διαφορετική επιρροή της καθεμίας στο δείκτη. Σε σχέση με τις υπόλοιπες γεωμορφές τη μεγαλύτερη τρωτότητα παρουσιάζουν οι αμμώδεις ακτές, οι οποίες αποτελούνται κυρίως από λεπτόκοκκα υλικά που θρυμματίζονται εύκολα. Γενικά, οι παραλίες αποτελούνται από μη συνεκτικά ιζήματα, άμεσα εκτεθειμένα στα θαλάσσια κύματα και θεωρούνται ευμετάβλητα στις επιδράσεις των φυσικών διεργασιών της θάλασσας και τη σχετική άνοδο της θαλάσσιας στάθμης. Συνεπώς, οι παραλίες χαρακτηρίζονται από υψηλή τρωτότητα και κατατάσσονται στην 5 η κατηγορία, η οποία έχει καθοριστεί ως η πιο επιρρεπής στη παράκτια διάβρωση. Υψηλή τρωτότητα παρουσιάζουν επίσης και οι ακτές κοντά στις εκβολές μεγάλων ποταμών, στις οποίες δημιουργείται πλήθος κόλπων και είναι έκθετες στις παλιρροιακές αντιδράσεις. Το ίδιο ισχύει και για τα λασπώδη αβαθή νερά που εντοπίζονται στα ποτάμια δέλτα και είναι άμεσα εκτεθειμένα στις επιδράσεις της παλίρροιας. Κοντά σε ποτάμια 49

51 δέλτα αλλά και λιμνοθάλασσες παρατηρούνται πολύ συχνά τα παράκτια αλμυρά έλη που φέρουν έντονη βλάστηση, ανθεκτική στο αλμυρό νερό. Αν και πρόκειται για εξαιρετικώς δυναμικά οικοσυστήματα, εν τούτοις η τρωτότητα που φέρουν σε μια ενδεχόμενη άνοδο της στάθμης της θάλασσας, είναι ιδιαιτέρως αυξημένη. Παρομοίως, τα κοραλλιογενή νησιά και οι κοραλλιογενείς ύφαλοι παρουσιάζουν μικρή αντοχή έναντι διάβρωσης. Οι κοραλλιογενείς σχηματισμοί συντίθενται γενικά από άμμο ή χαλίκι και βρίσκονται πάνω από την ανώτατη στάθμη της παλίρροιας κατά μήκος μιας ακτογραμμής. Οι ακτές κοραλλιογενών υφάλων βρίσκονται ανάντι αβαθών υδάτων και σχηματίζονται από ανθρακικό ασβέστιο που προέρχεται από κοράλλια, φύκια και άλλους θαλάσσιους οργανισμούς. Ωστόσο, πρόκειται για εύθραυστους σχηματισμούς, ειδικά στη θερμοκρασία των υδάτων όπου φιλοξενούνται, με αποτέλεσμα να βρίσκονται ήδη σε άμεσο κίνδυνο λόγω της κλιματική αλλαγής (Σαρταμπάκου, 2013). Αντίθετα, τη μικρότερη τρωτότητα παρουσιάζουν οι βραχώδεις ακτές, οι ακτές με παγετώδεις βράχους και οι ακτές των φιόρδ. Στη περιοχή μελέτης υπάρχουν μόνο βραχώδεις ακτές από τις παραπάνω κατηγορίες και έχουν βαθμονομηθεί στην κατηγορία με βαθμό ένα (1), η οποία έχει οριστεί ως η κατηγορία που παρουσιάζει την μικρότερη τρωτότητα. Κατηγοριοποίηση της ακτογραμμής ως προς την παράμετρο της γεωλογίας Για την κατηγοριοποίηση της ακτογραμμής ως προς την παράμετρο της γεωλογίας απαιτείται κατ αρχάς η απεικόνιση των στοιχείων του παράγοντα και κατ επέκταση η επεξεργασία τους, η ανάλυση και η αξιολόγησή τους. Το πρώτο βήμα, η απεικόνιση της γεωλογίας στην παράκτια ζώνη του Βορειοανατολικού Κορινθιακού Κόλπου βασίστηκε στην αξιοποίηση των πληροφοριών τοπογραφικών χαρτών (έκδοσης ΓΥΣ) και των αντίστοιχων γεωλογικών χαρτών (έκδοσης ΙΓΜΕ) κλίμακας 1: Οι διαφορετικοί γεωλογικοί σχηματισμοί, που χαρτογραφήθηκαν, κατηγοριοποιήθηκαν όπως φαίνεται στο Σχήμα 4.1, με βάση τα χαρακτηριστικά τους. Ωστόσο, για να δημιουργηθούν συμπεράσματα όσον αφορά τη μεταβλητή αυτή, έγινε και η απεικόνιση των γεωμορφών, ώστε να συνδυαστούν τα δεδομένα και να προκύψει ένα ολοκληρωμένο και σαφές συμπέρασμα για την ευπάθεια των τμημάτων της ακτής. 50

52 Σχήμα 4.1. Γεωλογικός χάρτης της περιοχής μελέτης 51

53 Γεωλογικά στοιχεία Γενικά, ο Κορινθιακός κόλπος γεωλογικά αποτελεί ένα ευρύ τεκτονικό βύθισμα με υψηλούς ρυθμούς απομάκρυνσης, μεταξύ των δυο τεμαχών, της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας. Το μήκος του είναι περίπου 100 km και το μέγιστο πλάτος 40 km, χωρίζοντας την ηπειρωτική Ελλάδα από την Πελοπόννησο (Doutsos et al, 1990). Στο ανατολικό τμήμα του κόλπου τα Καινοζωικά ιζήματα επικάθονται πάνω στο Προνεογενές υπόβαθρο της Πελοποννήσου (Poulimenos et al., 1993), το οποίο αποτελείται από τις γεωλογικές ζώνες της Γαβρόβου - Τρίπολης, της Ωλονού - Πίνδου και της Υποπελαγονικής. Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από τη σύνθεση των στοιχείων των γεωλογικών φύλλων Περαχώρα, Λειβαδιά, Καπαρέλλι, Κόρινθος, Αμυγδαλέα, Γαλαξίδι και Δελφοί κλίμακας 1: του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε), οι κυριότεροι σχηματισμοί που εμφανίζονται στην περιοχή είναι οι εξής : 1. Άμμοι και κροκάλες: σύγχρονοι παράκτιοι σχηματισμοί, κατά τόπους συγκεκολλημένοι, αποτελώντας απολιθωμένους ψηφιτοπαγείς αιγιαλούς. Περιέχουν αρτίγονα απολιθώματα που καλύπτονται από νεώτερα υλικά αποσαθρώσεων των γύρω σχηματισμών. 2. Σύγχρονες προσχώσεις: προσχώσεις από ποικίλα ασύνδετα υλικά, κροκαλοπαγή χειμαρρώδους προέλευσης. 3. Σύγχρονοι κώνοι κορημάτων: αποτελούνται α) από λατύπες διατεταγμένες σε λεπτές στρώσεις, ελαφρά συγκολλημένες στα ανώτερα μέλη τους και ισχυρά στα κατώτερα. Το συνδετικό υλικό είναι ασβεστιτικό και μερικές φορές αργιλικό στα κατώτερα μέλη. β) από λατύπες κυρίως ασβεστολιθικές μέσα στις οποίες απαντούν πολλές φορές μεγάλα ασβεστολιθικά τεμάχη. Το συνδετικό υλικό είναι αργιλομαργαϊκό. Χαρακτηριστικό τους είναι οι διαστρώσεις από κόκκινες αργίλους. 4. Αλλουβιακές αποθέσεις: ασύνδετα υλικά από άμμους και κροκαλολατύπες, προσχώσεις χαλαρών αργιλοαμμωδών υλικών, ερυθρογή σε εσωτερικές μικρές λεκάνες, υλικά χειμαρρωδών αναβαθμίδων μικρού πάχους και υλικά ελλουβιακού μανδύα. 5. Ποταμοχερσαίες αποθέσεις: αποτελούνται από εναλλαγές κροκαλοπαγών, ψαμμιτών, καστανέρυθρων αργίλων, αμμούχων αργίλων και πηλών χωρίς απολιθώματα. Στο 52

54 Αλεποχώρι παρατηρείται ένστρωση πάχους περίπου 60μ. που αποτελείται από λατύπες και μεγάλα τεμάχη ασβεστόλιθων που συνδέονται ισχυρά μεταξύ τους. 6. Θαλάσσιες αποθέσεις: αποτελούνται από κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, μάργες, ασβεσταρενίτες. Αποτελούν αναβαθμίδες με ανύψωση 10-20μ. 7. Μάργες, ψαμμίτες, αμμούχες μάργες, κροκαλοπαγή: αποτελούνται από εναλλαγές λιμναίων- υφάλμυρων υποκίτρινων μαργών, αμμούχων μαργών, ψαμμιτών διαφορετικής συνεκτικότητας και χαλαρών κροκαλοπαγών καστανού χρώματος στα ανώτερα κυρίως μέλη. Τα κατώτερα μέλη αποτελούνται από υπόλευκες μάργες και συνεκτικούς ψαμμίτες. Μέσα σ αυτά απαντά ένστρωση θαλάσσιων αμμούχων μαργών σε εναλλαγή με μαργαϊκές άμμους. Στη βάση ολόκληρης της σειράς, κατά θέσεις, απαντούν συνεκτικά κροκαλοπαγή με μικρό πάχος καθώς και ολισθημένα τεμάχη ασβεστολίθων. 8. Ασβεστόλιθους: τεφροί, λευκότεφροι, παχυστρωματώδεις, έως άστρωτοι, βιομικρίτες, δολοσπαρίτες. Στα ανώτερα μέλη αναπτύσσονται τεφροί, τεφρομέλανες, παχυπλακώδεις έως στρωματώδεις ωοβιομικρίτες. Οι παραπάνω σχηματισμοί είναι έντονα κατακερματισμένοι. 9. Φλύσχης αδιαίρετος: σύστημα πετρωμάτων που περιλαμβάνει κροκαλοπαγή, ψαμμίτες και ερυθροβυσσινοχρόους ασβεστιτικούς- αργιλικούς σχιστόλιθους. Κατά θέσεις, στους ανώτερους ορίζοντες υπάρχουν φακοειδείς ενστρώσεις ασβεστόλιθων με κλαστικά υλικά. 10. Βωξίτης: είναι κατά το πλείστον ερυθροκαστανόχροοι, ωολιθικής υφής αδιάλυτου τύπου. Στο ανώτερο τμήμα του κοιτάσματος είναι συνήθως λευκοί και πλούσιοι σε άργιλο. Για τον καθορισμό των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών της περιοχής μελέτης χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα Google earth (Σχήμα 4.2.) και στα περισσότερα σημεία (όπου δηλαδή ήταν ενεργοποιημένη η εφαρμογή) χρησιμοποιήθηκε και η εφαρμογή street view (Σχήμα 4.3), η οποία συνέβαλε σημαντικά στη λεπτομερή αποτύπωση των γεωμορφών, καθώς δίνει τη δυνατότητα της σχεδόν άμεσης οπτικής επαφής με την περιοχή. 53

55 Σχήμα 4.2. Εικόνα με την περιοχή της Ψάθας από τους δορυφόρους του Google earth Σχήμα 4.3. Εικόνα με τμήμα της Ψάθας από τους δορυφόρους του Google earth μέσω της εφαρμογής του street view. 54

56 Σχήμα 4.4. Χάρτης με τα γεωλογικά και γεωμορφολογικά στοιχεία της περιοχής 55

57 Γεωμορφή Σχήμα 4.5. Γεωμορφολογικός χάρτης της περιοχής Γεωμορφολογία ακτογραμμής Ανθρώπινες παρεμβάσεις Κρημνός από αναπτύσσεται σε συνεκτικά κορήματα και μάργες Κρημνός από αναπτύσσεται σε υπερβασ. πετρώματα και οφιόλιθους Κρημνός από αναπτύσσεται σε φλύσχη και σχιστόλιθο Κρημνός από χαλαρό υλικό Αιγιαλός Μήκος (χμ) Μήκος (%) Ασβεστολιθικός κρημνός Σύνολο Μήκος (χμ), (%) Σχήμα 4.6. Διάγραμμα με τη γεωμορφολογία της ακτογραμμής 56

58 Πίνακας 4.1. Γεωλογικά- Γεωμορφολογικά στοιχεία της περιοχής Γεωμορφολογία Σύνολο Ασβεστολιθικός κρημνός Αιγιαλός Κρημνός από χαλαρό Κρημνός από αναπτύσ- Κρημνός από αναπτύσ- Γεωμορφές που αναπτύσ- Ανθρώπινες παρεμβάσεις υλικό σεται σε σεται σε σονται σε φλύσχη και σχιστόλιθο υπερβασ. πετρώματα και οφιόλιθους συνεκτικά κορήματα και μάργες Μήκος (%) Μήκος (χμ) Όπως αποτυπώνεται στο χάρτη και το διάγραμμα, το μεγαλύτερο τμήμα της έκτασης της ακτογραμμής αποτελείται από ασβεστολιθικό κρημνό. Συγκεκριμένα, αποτελεί το 66,06% της υπό μελέτη ακτογραμμής, το οποίο αντιστοιχεί σε 230,73 km και τοποθετείται κυρίως στο κεντρικό τμήμα της περιοχής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περιοχή του Δήμου Δεσφίνας του Νομού Φωκίδας, της οποίας η ακτογραμμή αποτελείται από κρημνούς ασβεστολιθικής σύστασης. Σχήμα 4.7. Δορυφορική εικόνα τμήματος της περιοχής (Πηγή: Google earth) 57

59 Ένα σχετικά μεγάλο τμήμα της έκτασης της ακτογραμμής αποτελείται και από αιγιαλούς. Συγκεκριμένα, αποτελούν το 12.5% της ακτογραμμής, το οποίο αντιστοιχεί σε χμ. Αιγιαλοί παρατηρούνται, κυρίως, στα βορειοδυτικά και στα νοτιοανατολικά της περιοχής, στις περιοχές Τολοφών, Γαλαξίδι και Ιτέα στο Νομό Φωκίδας, στην Αντίκυρα του Νομού Βοιωτίας, στα Βίλια και τα Μέγαρα του Νομού Αττικής και στο Λουτράκι του Νομού Κορίνθου. Παρακάτω απεικονίζεται η περιοχή της Ψάθας που βρίσκεται στο Δήμο Μάνδρας- Ειδυλλίας. Σχήμα 4.8. Δορυφορική εικόνα της Ψάθας (Πηγή: Google earth) Με βάση τα χαρακτηριστικά των γεωλογικών σχηματισμών, και σε συνδυασμό με τη γεωμορφολογία, προκύπτει ο παρακάτω χάρτης τρωτότητας της γεωμορφολογίας, όπου διαχωρίζονται οι περιοχές ανάλογα με το βαθμό τρωτότητας που παρουσιάζουν. Στον πίνακα και στο διάγραμμα που ακολουθούν παρουσιάζονται αναλυτικά τα στοιχεία του χάρτη. 58

60 Γεωμορφολογία Πίνακας 4.2. Τρωτότητα των παράκτιων γεωμορφών Γεωμορφολογί α Ανθρώπινη παρέμβαση Ασβεστολιθικός κρημνός Κρημνοί που αναπτύσσονται σε υπερβασικά πετρώματα & οφιόλιθους Κρημνοί που αναπτύσσονται σε φλύσχη & σχιστόλιθους Γεωμορφές που αναπτύσσονται σε συνεκτικά κορήματα & μάργες - Χαλαρά υλικά Αιγιαλοί Μήκος (km) Μήκος (%) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Τρωτότητα γεωμορφών ακτογραμμής Αιγιαλοί Γεωμορφές που αναπτύσσονται σε συνεκτικά Κρημνοί που αναπτύσσονται σε συνεκτικά κορήματα κορήματα & μάργες και -Χαλαρά μάργες -- υλικά χαλαρά υλικά Κρημνοί που αναπτύσσονται σε φλύσχη και σχιστόλιθους Κρημνοί που αναπτύσσονται σε υπερβασικά πετρώματα και οφιόλιθους Ανθρώπινη παρέμβαση- Ασβεστολιθικός κρημνός Μήκος (%,χμ) Σχήμα 4.9. Διάγραμμα με την τρωτότητα των γεωμορφών της ακτογραμμής 59

61 Σχήμα Χάρτης τρωτότητας- Γεωμορφολογία 60

62 Παράκτια κλίση Η παράκτια κλίση εμπεριέχει μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας ως προς τον ορισμό της, παρά το πλήθος μελετών παράκτιας τρωτότητας που έχουν μέχρι σήμερα διεξαχθεί. Βάσει της διεθνούς πρακτικής, η περιοχή υπολογισμού της παράκτιας κλίσης εκτείνεται από το όριο μεταξύ ξηράς και θάλασσας μέχρι το σημείο όπου καταλήγει η παράκτια υφαλοκρηπίδα, σύμφωνα με τον γεωλογικό ορισμό της. Ειδικότερα, η ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα με τη γεωλογική της έννοια είναι η φυσική υποθαλάσσια προέκταση της ακτής μέχρι το σημείο όπου το επικλινές του βυθού γίνεται απότομα έντονο. Συνήθως, η αλλαγή της κλίσης συμβαίνει σε μέγιστο βάθος 200 μέτρων και σε απόσταση περίπου 42 με 45 ναυτικά μίλια από την ακτή. Γενικά, η ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα είναι ένα υποθαλάσσιο πλάτωμα με μέση κλίση 2%, του οποίου η συνολική έκταση δεν υπερβαίνει το 7% της συνολικής επιφάνειας των ωκεανών (Σιαφάκας, 2013). Σχήμα Ο σχηματισμός της υφαλοκρηπίδας (Πηγή: Η μεταβλητή της παράκτιας κλίσης είναι απαραίτητο να συμπεριλαμβάνεται στον υπολογισμό του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας διότι επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την επιρρέπεια της ακτογραμμή στη διάβρωση. Συγκεκριμένα, ο προσδιορισμός της τοπικής παράκτιας κλίσης καθορίζει την τρωτότητα του επιφανειακού αναγλύφου, αλλά και την πιθανή ταχύτητα της υποχώρησης της ακτογραμμής, καθώς οι χαμηλές κεκλιμένες παράκτιες περιοχές είναι πιθανόν να καλυφθούν ταχύτερα από ότι οι περιοχές σε απότομους κρημνούς. Η ταξινόμηση των τιμών της μεταβλητής της παράκτιας κλίσης έγινε σύμφωνα με τον πίνακα των Pendleton et al. (2004). Συγκεκριμένα, οι περιοχές με παράκτια κλίση κάτω από 3% χαρακτηρίστηκαν ως περιοχές πολύ υψηλής τρωτότητας, 61

63 ενώ οι παράκτιοι κρημνοί με κλίσεις μεγαλύτερες από 12% ταξινομήθηκαν ως περιοχές πολύ χαμηλής τρωτότητας. Στην υπό μελέτη ακτογραμμή, όπως αποτυπώνεται στον παρακάτω χάρτη, το μεγαλύτερο μέρος της (το 77.5 % του μήκους της) βρίσκεται σε κλίση άνω του 12% και αντιστοιχεί σε χμ. Η μεγαλύτερη κλίση εντοπίζεται στην παράκτια περιοχή του Δήμου Δελφών (Σχήμα 4.12.) και στην παράκτια περιοχή του Δήμου Θηβαίων. Σχήμα Δορυφορική εικόνα τμήματος της περιοχής (Πηγή: Google earth) Μικρή κλίση (0-3%) παρατηρείται στο 12.6% του μήκους της ακτογραμμής, το οποίο αντιστοιχεί σε χμ και εντοπίζεται, κυρίως, στα βορειοδυτικά και στα νοτιοανατολικά της περιοχής μελέτης. Το ποσοστό αυτό κλίσης έχει η περιοχή της Ιτέας, της Ψάθας, του Αλεποχωρίου και άλλες μικρής έκτασης παράκτιες περιοχές. Ακόμη, μικρά ποσοστά καταλαμβάνουν τα τμήματα της ακτογραμμής που έχουν κλίση 3-6% και 6-9% (καταλαμβάνουν συνολικά το 8% περίπου της ακτογραμμής, το οποίο αντιστοιχεί σε 29 περίπου χιλιόμετρα), τα οποία θεωρούνται αρκετά επικίνδυνα ποσοστά κλίσης. Τέτοια ποσοστά βρίσκονται στο Πόρτο Γερμενό και στις Βαμβακιές που βρίσκονται Δυτικά του Αλεποχωρίου. 62

64 Σχήμα Χάρτης τρωτότητας Παράκτια κλίση 63

65 Παράκτια κλίση Πίνακας 4.3. Τρωτότητα - Παράκτια κλίση ακτογραμμής Τρωτότητα Παράκτια Κλίση ακτογραμμής Παράκτια κλίση >12% 12-9% 9-6% 6-3% <3% Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ Χαμηλή Μέτρια Υψηλή Πολύ χαμηλή (2) (3) (4) υψηλή (1) (5) Τρωτότητα - Παράκτια κλίση ακτογραμμής < > Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα τρωτότητας - Παράκτια κλίση ακτογραμμής 64

66 Ρυθμός προέλασης και διάβρωσης ακτογραμμής Ο παράγοντας του ρυθμού προέλασης και διάβρωσης της ακτογραμμής μετρά την τάση της μετατόπισης της ακτογραμμής κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Στην περίπτωση της προέλασης των ακτών η περιοχή έχει χαμηλό κίνδυνο, ενώ στην περίπτωση της διάβρωσης έχει υψηλό κίνδυνο (Doukakis, 2005). Η μετατόπιση της ακτογραμμής είναι μία από τις πιο σύνθετες μεταβλητές, καθώς η τάση είναι κατά κανόνα μεταβλητή συναρτήσει του χρόνου. Η ταξινόμηση του ρυθμού μετατόπισης της ακτογραμμής βασίζεται στο εύρος μεταβολής των τιμών του πλάτους των ακτών. Στην Ελλάδα οι πιο χαρακτηριστικές μετατοπίσεις ακτογραμμών αφορούν παράκτιες πεδινές περιοχές (κυρίως δέλτα ποταμών) και συνδέονται με την προέλαση ενεργών εκβολών των ποταμών ή την υποχώρηση των εγκαταλελειμμένων καναλιών (Karymbalis et al, 2012). Εξαιρετικά υψηλές μέσες ταχύτητες διάβρωσης έως και πάνω από 20 m / yr είναι πολύ σπάνιες και χαρακτηρίζουν συγκεκριμένες περιοχές δέλτα, όπως το δέλτα του ποταμού Αχελώου. Αυτές οι ακραίες τιμές υποχώρησης σχετίζονται με την ανθρώπινη παρέμβαση, συμπεριλαμβανομένων των κατασκευών φραγμάτων, της εκτροπής της ροής του ρεύματος, κ.λπ. Συνήθως, τα ποσοστά διάβρωσης σε δέλτα και πεδινές παράκτιες πεδιάδες είναι λιγότερο από 2 m / yr. Αντίθετα, οι ενεργές εκβολές των ποταμών φαίνεται να αποτελούν περιοχές ταχείας απόθεσης με τιμές προέλασης μέχρι και πάνω από 4 m / yr. Στις ακτές που δεν είναι κοντά σε μεγάλα δέλτα ποταμών οι τιμές της υποχώρησης κυμαίνονται από 0.5 έως 1 m / yr (Karymbalis et al, 2012). Η ταξινόμηση της μεταβλητής έχει οριστεί από τους Pendleton et al 2004, όπως φαίνεται στον Πίνακα 4.4., όπου παρατηρείται ότι η υπό μελέτη περιοχή χαρακτηρίζεται από τη μεσαία κατηγορία τρωτότητας εξ ολοκλήρου, καθώς οι τιμές μεταβολής της ακτογραμμής κυμαίνονται από 1 m/yr έως +1 m/yr. Ο ρυθμός μετατόπισης της ακτογραμμής υπολογίστηκε με τη σύγκριση των ακτογραμμών του 1996 και του 2014.Η ακτογραμμή του 1996 προέκυψε από την ψηφιοποίηση αεροφωτογραφιών του 1996 στο Arc Gis, ενώ η ακτογραμμή του 2014 ψηφιοποιήθηκε από τις δορυφορικές εικόνες του Google earth. Από τη σύγκριση των ακτογραμμών προέκυψε ο χάρτης τρωτότητας του ρυθμού προέλασης και διάβρωσης της ακτογραμμής (Σχήμα 4.17). 65

67 Σχήμα Εικόνα από την ψηφιοποίηση της ακτογραμμής του 1996 στο Arc Gis Σχήμα Εικόνα από την ψηφιοποίηση της ακτογραμμής του 2014 στο Google earth 66

68 Σχήμα Χάρτης του ρυθμού προέλασης και διάβρωσης της ακτογραμμής 67

69 Ρυθμός προέλασης και διάβρωσης ακτογραμμής (m/yr) Πίνακας 4.4. Τρωτότητα - Ρυθμός προέλασης και διάβρωσης ακτογραμμής Τρωτότητα Ρυθμός προέλασης και διάβρωσης ακτογραμμής Μετατόπιση ακτογραμμής (m/yr) >(+2.0) (+1.0) - (+2.0) (-1.0) - (+1.0) (-2.0) - (-1.0) <(-2.0) Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ Χαμηλή Μέτρια Υψηλή Πολύ χαμηλή (2) (3) (4) υψηλή (1) (5) Τρωτότητα Ρυθμός προέλασης και διάβρωσης ακτογραμμής <(-2.0) (-2.0) - (-1.0) (-1.0) - (+1.0) (+1.0) - (+2.0) >(+2.0) Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα τρωτότητας - Ρυθμός προέλασης και διάβρωσης ακτογραμμής 68

70 4.1.2 Μεταβλητές των φυσικών διεργασιών Σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης Η θέση και το ύψος της θάλασσας σχετικά με την ξηρά (σχετική στάθμη της θάλασσας) καθορίζουν τη θέση της ακτογραμμής. Η μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης αποτελεί το ολοκληρωμένο αποτέλεσμα του ευστατισμού, της ισοστασίας και του τεκτονισμού (Lambeck 1995, Lambeck & Purcell, 2005 in Παυλόπουλος 2009). Συγκεκριμένα, οι μηχανισμοί που είναι υπεύθυνοι για τις ανοδικές ή καθοδικές κινήσεις της στάθμης της θάλασσας (επίκλυση και απόσυρση) μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες (Μαρουκιάν, 2007): 1. Μηχανισμοί που επηρεάζουν σε παγκόσμια κλίμακα τη στάθμη της θάλασσας (ευστατισμός) a) Κλιματικές μεταβολές Τήξη και πήξη των πάγων και παγετώνων b) Τεκτονικές μεταβολές Μεταβολή της χωρητικότητας των ωκεάνιων λεκανών που συμπίπτει με τη θεωρία των πλακών c) Ιζηματολογικές Αργή πλήρωση των ωκεάνιων λεκανών με ιζήματα (περίπου 3 mm/ 100 έτη) d) Μεταβολές στην πυκνότητα του θαλάσσιου νερού που μεταβάλλουν τον όγκο του (άνοδος της θερμοκρασίας κατά 1 ο C θα ανυψώσει μακροπρόθεσμα τη στάθμη της θάλασσας περίπου κατά 2 μέτρα) 2. Οι τοπικοί μηχανισμοί που μεταβάλλουν τη στάθμη της θάλασσας τοπικά είναι: a) Ισοστατικές κινήσεις η επαναφορά της χέρσου σε προηγούμενα ύψη με την υποχώρηση των παγετώνων ή των θαλάσσιων υδάτων στις ωκεάνιες λεκάνες. b) Τοπικός τεκτονισμός οι ανοδικές ή καθοδικές κινήσεις τεκτονικών τεμαχών Η τιμή της σχετικής μεταβολής της θαλάσσιας στάθμης για τον 20 ο αιώνα βασίζεται σε τέσσερις δημοσιευμένες ευστατικές καμπύλες που αφορούν στην ευστατική άνοδο στον Ελλαδικό χώρο από τους Vouvalidis et al.(2005), Kambouroglou et al. (1988), Lambeck (1996), Van Andel (1990). Στις καμπύλες αυτές, οι οποίες βρίσκονται σε συμφωνία μεταξύ τους για τα τελευταία 2000 χρόνια, υπολογίζεται ένας ρυθμός ανύψωσης της τάξης περίπου του 1mm/a (Αλεξανδράκης et al., 2009). Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του

71 2099 η εκτίμηση του ρυθμού αύξησης της θάλασσας είναι 3.8 mm yr-1 (IPCC, 2007) και σύμφωνα με αυτή την τιμή θα υπολογιστεί η τρωτότητα της περιοχής. Όσον αφορά τον τοπικό τεκτονισμό, η περιοχή μελέτης θεωρείται πολύ ενεργή τεκτονικά, όπως αποδεικνύει η έντονη σεισμική δραστηριότητα και η παρουσία ενεργών ρηγμάτων διεύθυνσης ΒΑ-ΝΔ (Karymbalis et al, 2012). Λόγω, λοιπόν, της έντονης τεκτονικής κίνησης της περιοχής αξιοποιήθηκαν υφιστάμενες μελέτες που αφορούν την τεκτονική βύθιση του Ανατολικού Κορινθιακού Κόλπου. Οι δύο κυριότερες ρηξιγενείς ζώνες που επηρεάζουν την ακτογραμμή της περιοχή μελέτης, είναι του Καπαρελλίου και Σχίνου - Ψάθας-Αλεποχωρίου, ενώ μικρή επιρροή εκτιμάται ότι έχει και το ρήγμα του Λουτρακίου, το οποίο θεωρείται ενεργό. Το ρήγμα του Καπαρελλίου περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά ρήγματα τα οποία αποτελούν μια σύνθετη ρηξιγενή ζώνη. Το ρήγμα ενεργοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της σεισμικής ακολουθίας του 1981 στον Κορινθιακό Κόλπο, παράγοντας εκτεταμένη παραμόρφωση του εδάφους (Kokkalas et al., 2007) (Σχήμα 4.19.). Σχήμα Εικόνα από τη σεισμική ακολουθία των Αλκυονίδων το 1981, Ανατολικός Κορινθιακός Κόλπος. Η εικόνα της περιοχής του επίκεντρου με έμφαση στις επιφανειακές διαρρήξεις και παράκτια ανύψωση και υποχώρηση (πηγή: Jackson et al. 1982), Mariolakos et al. (1982) and Hubert et al. (1996) in Papanikolaou et al, 2009). 70

72 Η μετατόπιση σε κάθε ενεργοποίηση τμήματος της ρηξιγενούς ζώνης του Καπαρελλίου ποικίλλει από 0.7 m έως 1 m, ενώ ο μέσος ρυθμός ολίσθησης υπολογίζεται σε περίπου 0.3 mm /yr (Kokkalas et al., 2007). Στους ασβεστολιθικούς κρημνούς που απαντώνται ανατολικά της Μαυρολίμνης διέρχεται το ρήγμα Σχίνου- Αλεποχωρίου, το οποίο ενεργοποιήθηκε και αυτό κατά τη διάρκεια της σεισμικής ακολουθίας του Το ύψος του ασβεστολιθικού κρημνού στο όρμο της Ψάθας φτάνει τα 200 m και αντιστοιχεί στο σχεδόν κατακόρυφο μέτωπο του ομώνυμου ρήγματος που αποτελεί την προς τα ανατολικά προέκταση του ρήγματος Σχίνου- Αλεποχωρίου. Στη βάση του ασβεστολιθικού αυτού μετώπου έχουν αναπτυχθεί τρεις εγκοπές, οι οποίες σήμερα βρίσκονται ανυψωμένες σε σχέση με τη σημερινή στάθμη της θάλασσας, αποτελώντας σαφή ένδειξη τεκτονικής ανύψωσης του τμήματος αυτού της ακτογραμμής. Η υψηλότερη εντοπίζεται περίπου 2 m πάνω από τη σημερινή στάθμη. Οι Ledder et al. (1991) εκτιμούν ότι η υψηλότερη εγκοπή άρχισε να δημιουργείται κατά την τελευταία υψηλή στάθμη θάλασσας υπολογίζοντας έτσι ένα ρυθμό τεκτονικής ανύψωσης της περιοχής της τάξης των 0.3 mm/yr. Σχήμα Εικόνα της γεωγραφικής θέσης του Κόλπου των Αλκυονίδων στον Ανατολικό Κορινθιακό Κόλπο. Σ-Α-Ψ: ρήγμα Σχίνου Αλεποχωρίου Ψάθας, Π: ρήγμα Πισίων, * : επίκεντρα των σεισμών του 1981 (από Hubert et al.(1996) in Καρύμπαλης et al, 2007) 71

73 Στην περιοχή του Λουτρακίου τοποθετείται το ρήγμα του Λουτρακίου, του οποίου το κατερχόμενο τμήμα βρίσκεται στα νότια του ρήγματος. Το ρήγμα αποτελείται από δύο παράλληλα τμήματα απόστασης μεταξύ τους περίπου 1.5 km., όπου το ένα περιβάλλει την περιοχή του Λουτρακίου, ενώ το άλλο βρίσκεται στα 500 m υψόμετρο κοντά στο Μοναστήρι του Οσίου Πατάπιου. Το ρήγμα θεωρείται ενεργό με ρυθμό ολίσθησης περίπου 0.5 mm (Roberts et al, 2011). Για τα υπό μελέτη ρήγματα, το uplift, το οποίο συνυπολογίστηκε στην εκτίμηση της μεταβολής της θαλάσσιας στάθμης, υπολογίζεται 1/3.5 από τους Armijo et al. (1996). Στην εκτίμηση του δείκτη χρησιμοποιήθηκε ο ρυθμός ολίσθησης, η κατεύθυνση των τεμαχών των ρηγμάτων και το uplift με το οποίο πολλαπλασιάζεται ο ρυθμός ολίσθησης, ώστε να υπολογιστεί η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης της περιοχής μελέτης. Για το λόγο αυτό η περιοχή χωρίστηκε με βάση την τιμή της ολίσθηση και την κατεύθυνση του τεμάχους στο οποίο βρίσκεται το κάθε τμήμα της ακτογραμμής. Στα τμήματα της ακτογραμμής που δεν επηρεάζονται από κάποιο μεγάλο ρήγμα προστίθεται μόνο η τιμή του ευστατισμού. Σχήμα Χάρτης με την τμηματοποίηση του Κορινθιακού Κόλπου βάσει των χαρακτηριστικών των κυριότερων ρηγμάτων της περιοχής (Πηγή: Turner et al, 2010). 72

74 - Στην περιοχή Α που δεν επηρεάζεται από κάποιο μεγάλο ρήγμα προστίθεται μόνο η τιμή του ευστατισμού, δηλαδή 3.8 mm/yr. - Στην περιοχή Β, πέρα από την τιμή του ευστατισμού προστίθεται η τιμή του ρυθμού ολίσθησης του ρήγματος (0.3 mm/yr) που βρίσκεται σχεδόν κατά μήκος της ακτογραμμής, και η τιμή του uplift (1/3.5). Επειδή η ακτογραμμή βρίσκεται στο κατερχόμενο τέμαχος, η άνοδος της στάθμης υπολογίζεται 3.89 mm/yr. - Η περιοχή Γ βρίσκεται στο ανερχόμενο τέμαχος του ρήγματος του Καπαρελλίου και η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης υπολογίζεται 3.71 mm/yr. - Η περιοχή Δ βρίσκεται στο κατερχόμενο τέμαχος του ρήγματος του Καπαρελλίου και η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης υπολογίζεται 3.89 mm/yr. - Η περιοχή Ε βρίσκεται στο ανερχόμενο τέμαχος του ρήγματος του Σχίνου-Αλεποχωρίου- Ψάθας και η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης υπολογίζεται 3.71 mm/yr. - Η περιοχή Ζ βρίσκεται στο κατερχόμενο τέμαχος του ρήγματος του Σχίνου-Αλεποχωρίου- Ψάθας και η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης υπολογίζεται 3.89mm/yr. - Η περιοχή H βρίσκεται στο ανερχόμενο τέμαχος του ρήγματος του Λουτρακίου και η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης υπολογίζεται 3.66 mm/yr. - Η περιοχή Θ βρίσκεται στο κατερχόμενο τέμαχος του ρήγματος του Λουτρακίου και η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης υπολογίζεται 3.94 mm/yr. Σύμφωνα, λοιπόν, με την κατάταξη των τιμών της ανόδου της θαλάσσιας στάθμης κατά Pendleton et al., 2004, όλα τα τμήματα της περιοχής μελέτης ανήκουν στην πέμπτη κατηγορία τρωτότητας, δηλαδή παρουσιάζουν πολύ υψηλή τρωτότητα. 73

75 Σχετική μεταβολή θαλάσσιας στάθμης (mm/yr) Πίνακας 4.5. Τρωτότητα- Σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης Τρωτότητα Σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης Σχετική μεταβολή της < >3.4 θαλάσσιας στάθμης (mm/yr) Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ Χαμηλή Μέτρια Υψηλή Πολύ χαμηλή (2) (3) (4) υψηλή (1) (5) Τρωτότητα Σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης > < Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα Τρωτότητας Σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης 74

76 Σχήμα Χάρτης Τρωτότητας - Σχετική μεταβολή θαλάσσιας στάθμης 75

77 Μέσο σημαντικό ύψος κύματος Τα θαλάσσια νερά είναι σημαντικός παράγοντας για τη διαμόρφωση του παράκτιου αναγλύφου. Κυρίως τα κύματα έχουν σημαντική αποσαθρωτική και διαβρωτική δράση και δημιουργούν διάφορες παράκτιες γεωμορφές. Το υλικό που παράγεται από την αποσάθρωση και τη διάβρωση μεταφέρεται από τα κύματα σε μεγάλη απόσταση ανάλογα με το επίπεδο της ικανότητας της μεταφορά τους (Pavlopoulos et al.,2008). Το στοιχείο των κυμάτων που θεωρείται σημαντικό στην εκτίμηση της παράκτιας τρωτότητας και συνυπολογίζεται στο Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) είναι το μέσο σημαντικό ύψος κύματος. Το μέσο σημαντικό ύψος κύματος εκφράζει σε μέτρα τη μέση τιμή ύψους κύματος του 33% ή ισοδύναμα του ενός τρίτου των υψηλότερων παρατηρούμενων κυμάτων σε ένα σημείο κατά τη διάρκεια μιας δειγματοληψίας που διαρκεί 10 με 20 λεπτά. Στην πραγματικότητα, τα θαλάσσια κύματα προκύπτουν από την σύζευξη πολλών ημιτονοειδών κυμάτων με διαφορετικό μήκος, εύρος, περίοδο και κατεύθυνση κύματος το καθένα, και άρα δεν παρουσιάζουν την βολική μορφή ενός απλού ημιτονοειδούς κύματος. Για το λόγο αυτό οι πραγματικοί κυματισμοί χρειάζεται να αντιμετωπιστούν εξ ολοκλήρου ως στοχαστικό μέγεθος (Δεληκαράογλου, 2011 σε Σαρταμπάκου, 2013). Το μέσο σημαντικό ύψος και η περίοδος των κυματισμών επηρεάζονται από την χαρακτηριστική ταχύτητα του ανέμου, όπως αυτή μετράται σε ύψος 10m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, την κατεύθυνση κίνησης του ανέμου, τη διάρκεια πνοής του ανέμου και την απόσταση από την επιφάνεια της θάλασσας στην οποία ταξιδεύει ο άνεμος. Ακόμη, επηρεάζεται από την μορφολογία και το βάθος του πυθμένα, καθώς επίσης και από το αποτελεσματικό μήκος ανάπτυξης του κύματος. Ως αποτελεσματικό μήκος ανάπτυξης για ένα κύμα ορίζεται η διαθέσιμη θαλάσσια έκταση στην οποία δύναται να αναπτυχθεί ένας κυματισμός, ξεκινώντας από το σημείο όπου υπολογίζονται τα στοιχεία του κύματος έως την απέναντι ακτή κατά μήκος της κατεύθυνσης πνοής του ανέμου και εκατέρωθεν αυτής (Κόφτης, 2009 σε Σαρταμπάκου, 2013). Tο μέσο ετήσιο σημαντικό ύψος κύματος για τις Ελληνικές θάλασσες είναι μικρότερο από 1.5 m (Soukisian et al, 2007), ενώ σύμφωνα με δεδομένα της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (Σχήμα 4.24) και το μοντέλο κυματικής πρόγνωσης το πρόγραμμα «ΠΟΣΕΙΔΩΝ» όπως αποτυπώνεται (Σχήμα 4.25), η τιμή του μέσου σημαντικού ύψους 76

78 κύματος της περιοχής μελέτης κυμαίνεται από 0 έως 0.2 m. Η τιμή αυτή, σύμφωνα με τον πίνακα 3.1 κατατάσσεται στην πρώτη κατηγορία, όπου η τρωτότητα είναι πολύ χαμηλή. Σχήμα Εικόνα με το σημαντικό ύψος κύματος Κορινθιακού Κόλπου σύμφωνα με την ΕΜΥ (Πηγή: Σχήμα Εικόνα με το μέσο ύψος κύματος, Πηγή: Άτλαντας ανέμου και κύματος των Ελληνικών θαλασσών 77

79 Σχήμα Χάρτης Τρωτότητας Μέσο ύψος κύματος 78

80 Μέσο ύψος κύματος (m) Πίνακας 4.6. Τρωτότητα - Μέσο ύψος κύματος Τρωτότητα Μέσο ύψος κύματος Μέσο ύψος κύματος (m) < >1.25 Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ Χαμηλή Μέτρια Υψηλή Πολύ χαμηλή (2) (3) (4) υψηλή (1) (5) Τρωτότητα - Μέσο ύψος κύματος ακτογραμμής > < Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα Τρωτότητας - Μέσο ύψος κύματος 79

81 Μέσο παλιρροιακό εύρος Ως μετεωρολογική παλίρροια (storm surge) δηλώνεται η άνοδος της στάθμης του νερού, που προκαλείται από τις δυνάμεις ανέμου και ατμοσφαιρικής πίεσης ενός τυφώνα, μιας έντονης καταιγίδας, κ.λπ. Η εμφάνιση μετεωρολογικών παλιρροιών τόσο κοντά στις ακτές όσο και στην ανοικτή θάλασσα είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας πρόκλησης πλυμμυρικών συμβάντων στις παράκτιες περιοχές. Η ανύψωση της στάθμης σε μια δεδομένη θέση εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες, συμπεριλαμβάνοντας το μέγεθος του βαρομετρικού χαμηλού, την ένταση και την ταχύτητα προώθησης, τον προσανατολισμό των ανέμων σε σχέση με την ακτή, το σχήμα της ακτογραμμής και τη βαθυμετρία κοντά σ αυτή (Ανδρουλιδάκης et al., 2009). Επίσης, περιοχές με χαμηλά υψόμετρα και ήπιες μορφολογικές κλίσεις εμφανίζουν κίνδυνο κατάκλυσης κατά τη διάρκεια αλλά και μετά τη διέλευση ενός βαρομετρικού χαμηλού επεισοδίου. Τα κινούμενα μέσου-γεωγραφικού πλάτους συστήματα χαμηλής πίεσης λειτουργούν προς την κατεύθυνση της ανύψωσης της στάθμης θάλασσας ακριβώς κάτω από αυτά, αλλά αυτό το φαινόμενο από μόνο του, είναι αρκετά περιορισμένο σε κλειστές θάλασσες όπως είναι η Μεσόγειος (Pirazzoli, 2000 in Ανδρουλιδάκης et al., 2009). Γενικά, καμία ακτή δεν στερείται παλιρροιών καθότι η περιοδική ανύψωση και υποχώρηση της θαλάσσιας επιφάνειας είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Συχνά η κίνηση είναι τόσο μικρή που επισκιάζεται από την επίδραση του ανέμου και του καιρού, αλλά εξίσου συχνές είναι οι περιπτώσεις που η θαλάσσια στάθμη φτάνει θεαματικά ύψη της τάξης των 15 m πάνω από το κανονικό επίπεδο της στάθμης. Η μεγάλη σημασία του φαινομένου της παλίρροιας είναι αδιαμφισβήτητη, καθώς οι εναλλαγές της θαλάσσιας στάθμης έχουν μια σημαντική επίδραση στη ζωή και την οικονομία των παράκτιων περιοχών (Δουκάκης, 1998). Το μέσο παλιρροιακό εύρος στον Ελλαδικό χώρο, σύμφωνα με (Tsimplis et al., 1994), είναι λιγότερο από 0.87 m. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με (Poulos et al., 1996) και τις ενδεικτικές πληροφορίες που αντλήθηκαν από το σύστημα Ποσειδών του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (Σχήμα 4.28.) το μέσο παλιρροιακό εύρος στην περιοχή του Κορινθιακού Κόλπου είναι 0.15 m 80

82 Σχήμα Εικόνα με το ημερήσιο παλιρροιακό εύρος (πηγή: / sealevel_forecast). Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Πίνακα 4.7. η υπό μελέτη ακτογραμμή με τιμή παλιρροιακού εύρους 0.15 m κατατάσσεται στην κατηγορία πολύ υψηλής τρωτότητας. Αυτό σημαίνει ότι στην περιοχή προκαλούνται ουσιαστικές μεταβολές στην τιμή του δείκτη κατά μήκος της ακτογραμμής εξαιτίας αυτού του παράγοντα. 81

83 Σχήμα Χάρτης τρωτότητας - Παλιρροιακό εύρος ακτογραμμής 82

84 Μέσο παλιρροιακό εύρος ακτογραμμής (m) Πίνακας 4.7. Τρωτότητα Παλιρροιακό εύρος ακτογραμμής Τρωτότητα Μέσο παλιρροιακό εύρος ακτογραμμής Μέσο παλιρροιακό > <1 εύρος ακτογραμμής (m) Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ Χαμηλή Μέτρια Υψηλή Πολύ χαμηλή (2) (3) (4) υψηλή (1) (5) Τρωτότητα - Μέσο παλιρροιακό εύρος ακτογραμμής < > Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα Τρωτότητας Παλιρροιακό εύρος ακτογραμμής 83

85 Υπολογισμός του Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) Για τον υπολογισμό του Δείκτη Παράκτια Τρωτότητας (CVI) συνυπολογίστηκαν τα αποτελέσματα της ανάλυσης των μεταβλητών που επηρεάζουν την παράκτια τρωτότητα (Γεωλογία-Γεωμορφολογία, Παράκτια κλίση, Ρυθμός προέλασης και διάβρωσης ακτογραμμής, Σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης, Μέσο σημαντικό ύψος κύματος, Μέσο παλιρροιακό εύρος) Η τιμή της τρωτότητας για κάθε επιμέρους τμήμα της ακτογραμμής υπολογίστηκε με τον τύπο: CVI= a b c d e f, 6 όπου a: Γεωλογία-Γεωμορφολογία, b: Παράκτια κλίση, c: ρυθμός προέλασης και διάβρωσης ακτογραμμής, d: Σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης, e: Μέσο σημαντικό ύψος κύματος, f: Μέσο παλιρροιακό εύρος Συγκεκριμένα, με την εφαρμογή INTERSECT του Arc GIS δημιουργήθηκε ένα shp με τις τιμές τρωτότητας όλων των μεταβλητών, όπου σε ένα νέο field εφαρμόστηκε ο παραπάνω τύπος και δημιουργήθηκε ένας τελικό αποτέλεσμα, το οποίο αποτυπώθηκε στον παρακάτω χάρτη (Σχήμα 4.31.). Όπως φαίνεται στο χάρτη (Σχήμα 4.31.) και στον Πίνακα 4.8, το μεγαλύτερο τμήμα της ακτογραμμής (62.9%) εκτιμήθηκε ως περιοχή χαμηλής τρωτότητας με την τιμή του δείκτη να είναι από 2.58 έως Ενώ, η περιοχή με τη υψηλότερη τρωτότητα καταλαμβάνει περίπου το 13.4 % της ακτογραμμής και έχει τιμή CVI από 7.01 έως Στο 15.5% περίπου της ακτογραμμής παρατηρείται πολύ χαμηλή τρωτότητα με τις τιμές του CVI να είναι από , ενώ τα μικρότερα ποσοστά του μήκους της ακτογραμμής καταλαμβάνουν τα τμήματα με μέτρια και υψηλή τρωτότητα με τιμές CVI από 4.06 έως 5.54 και από 5.55 έως 7.00 αντίστοιχα. 84

86 Σχήμα Χάρτης Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας 85

87 Τιμή CVI Πίνακας 4.8. Δείκτης παράκτιας τρωτότητας ΔΕΙΚΤΗΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ (CVI) Δείκτης παράκτιας τρωτότητας Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Δείκτης Παράκτιας Τρωτότητας (CVI) Μήκος ακτογραμμής (χμ/ %) Σχήμα Διάγραμμα Δείκτη Παράκτιας Τρωτότητας 86

88 Συμπερασματικά, λοιπόν, στο Βορειοανατολικό Κορινθιακό Κόλπο υπάρχουν τμήματα της ακτογραμμής που θεωρούνται συγκριτικά πιο επικίνδυνα από τα υπόλοιπα, χωρίς όμως να διατρέχουν άμεσο κίνδυνο κατακλυσμού σε ένα ενδεχόμενο σενάριο παγκόσμιας ανόδου της στάθμης των υδάτων. Οι περιοχές, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν ως περισσότερο επιρρεπείς είναι στα Δυτικά το Γαλαξίδι και η Ιτέα, στα Βόρεια η Αντίκυρα, στα Ανατολικά η ευρύτερη περιοχή της Αλυκής, το Πόρτο Γερμενό και το Αλεποχώρι και νοτιοανατολικά η περιοχή βορειοδυτικά του Λουτρακίου. Οι μεταβλητές που επηρέασαν περισσότερο τα αποτελέσματα του Δείκτη και διαφοροποίησαν τις τιμές του ήταν η γεωμορφολογία σε συνδυασμό με τα γεωλογικά χαρακτηριστικά και η παράκτια κλίση. Υψηλή τιμή σε όλη την υπό μελέτη ακτογραμμή υπολογίστηκε για την παλίρροια και τη σχετική μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης και η παράκτια κλίση, ενώ οι υπόλοιπες μεταβλητές είχαν την ίδια χαμηλή τιμή σε όλη την έκταση της εξεταζόμενης περιοχής και γι αυτό δεν επηρέασαν το τελικό αποτέλεσμα. Ωστόσο, αυτού του τύπου ο Δείκτης CVI αδυνατεί να αξιολογήσει την κοινωνική τρωτότητα της περιοχής και να εκτιμήσει το μέγεθος του κοινωνικοοικονομικού κόστους από την ακύρωση κάποιων ανθρώπινων δραστηριοτήτων, την καταστροφή υποδομών και την απώλεια γης. Γι αυτό, στο επόμενο υποκεφάλαιο γίνεται μια προσέγγιση εκτίμησης της κοινωνικής τρωτότητας μέσω της συλλογής, καταγραφής και επεξεργασίας κοινωνικών στοιχείων και δεδομένων, από τα οποία μπορούν να προκύψουν συμπεράσματα για το βαθμό τρωτότητας της κάθε περιοχής και σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα του CVI να διαμορφωθεί μια πλήρης εικόνα της τρωτότητας και της κοινωνικής τρωτότητας της εξεταζόμενης περιοχής Προτεινόμενος τροποποιημένος Δείκτης Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας (CSoVI) Ο Δείκτης Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας θα υπολογιστεί από τις τιμές των διαθέσιμων μεταβλητών που συμβάλλουν στην κοινωνική τρωτότητα, οι οποίες είναι: Η μέση ηλικία των κατοίκων, Το ποσοστό των κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών, 87

89 Το ποσοστό των κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών, Το ποσοστό ανεργίας Το ποσοστό εργατικού δυναμικού, Το ποσοστό των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, Το ποσοστό των κατοίκων άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου, Ο μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό Το ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα, Το ποσοστό απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα Οι χρήσεις Γης Οι παραπάνω μεταβλητές επιλέχθηκαν από το σύνολο των μεταβλητών που αναφέρει ο Boruff et al (2005) για το Δείκτη Παράκτιας Κοινωνικής Τρωτότητας, όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, καθώς ήταν οι μόνοι διαθέσιμοι και ολοκληρωμένοι για ένα έτος (2001). Τα όρια των τιμών των μεταβλητών καθορίστηκαν από τις τιμές των μεταβλητών σε επίπεδο Καποδιστριακού Δήμου και αναφέρονται στο έτος Αναλυτικότερα, οι υψηλές τιμές στις μεταβλητές: Μέση ηλικία των κατοίκων Ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών Ποσοστό ανεργίας Ποσοστό των κατοίκων άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου Μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό Το ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα υποδεικνύουν περιοχές υψηλής τρωτότητας. Ενώ οι υψηλές τιμές στις μεταβλητές: Ποσοστό εργατικού δυναμικού Ποσοστό των γυναικών στο εργατικό δυναμικό Ποσοστό απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα εκφράζουν οικονομική ευημερία και κατ επέκταση υποδεικνύουν περιοχές χαμηλής τρωτότητας. 88

90 Η μεταβλητή των χρήσεων Γης κατηγοριοποιήθηκε (με βάση την ομαδοποίηση από το CORINE 2000), όπως φαίνεται και στον Πίνακα 4.19, με βάση την επιρροή της κάθε κατηγορίας χρήσης Γης στην οικονομική και κοινωνική κατάσταση της περιοχής. Η επεξεργασία των δεδομένων έγινε στο excel με την εφαρμογή της απλής κατανομής, χρησιμοποιώντας τη μέση τιμή και την τυπική απόκλιση των τιμών, από τον υπολογισμό των οποίων ορίστηκαν τα όρια των κατηγοριών τρωτότητας για κάθε μεταβλητή, αλλά και για τις τιμές του τελικού Δείκτη. 89

91 Μέση ηλικία κατοίκων Μέση ηλικία κατοίκων Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα και στο διάγραμμα 4.33, το μεγαλύτερο ποσοστό των τιμών μέσης ηλικίας (67.3%) βρίσκεται στην κατηγορία 38.5 έως 45.3, η οποία κατηγορία, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της εφαρμογής της απλής κατανομής χαρακτηρίζεται από μέτρια τρωτότητα. Η υψηλότερη τρωτότητα παρουσιάζεται στο 16% της έκτασης, ενώ μικρό ποσοστό καταλαμβάνουν οι εκτάσεις με χαμηλή (10.3%) και υψηλή τρωτότητα (6.4%) Πίνακας Κοινωνική Τρωτότητα- Μέση ηλικία κατοίκων Κοινωνική Τρωτότητα Μέση ηλικία κατοίκων Μέση ηλικία κατοίκων < >48.7 Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Κοινωνική Τρωτότητα Μέση ηλικία κατοίκων > < Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα κοινωνικής τρωτότητας - Μέση ηλικία κατοίκων 90

92 Σχήμα Χάρτης κοινωνικής τρωτότητας - Μέση ηλικία κατοίκων 91

93 Ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών (%) Ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών Το ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών στο 63.3% της έκτασης παρουσιάζει τιμές μέτριας τρωτότητας, ενώ σημαντικό ποσοστό της έκτασης καλύπτεται από ποσοστά χαμηλής και υψηλής τρωτότητας με ποσοστά 26.4% και 10.3% αντίστοιχα. Οι τιμές υψηλής τρωτότητες υπολογίστηκαν, όπως φαίνεται στο χάρτη (Σχήμα 4.36.), στους Δήμους Μεγαρέων, Λεβαδέων και Ιτέας. Πίνακας Κοινωνική τρωτότητα - Ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών Ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών (%) < >6 Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών > < Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών 92

94 Σχήμα Χάρτης κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό κατοίκων ηλικίας κάτω των 5 ετών 93

95 Ποσοστό κατοίκών ηλικίας άνω των 65 ετών Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών Οι τιμές των ποσοστών των κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών κατανέμονται περίπου με τον ίδιο τρόπο, όπως στις υπόλοιπες μεταβλητές, με το μεγαλύτερο ποσοστό (67%) της έκτασης να χαρακτηρίζεται από μέτρια τρωτότητα, ενώ ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλή τρωτότητα (15.9), το οποίο όπως φαίνεται στο χάρτη (Σχήμα 4.38.) βρίσκεται στο Δήμο Θίσβης. Πίνακας Κοινωνική τρωτότητα - Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών (%) < >33.1 Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών > < Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα κοιν. τρωτότητας - Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών 94

96 Σχήμα Χάρτης κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 65 ετών 95

97 Ποσοστό εργατικού δυναμικού (%) Ποσοστό εργατικού δυναμικού Το ποσοστό εργατικού δυναμικού στο 47.8% της έκτασης παρουσιάζει τιμές μέτριας τρωτότητας, ενώ σημαντικό ποσοστό της έκτασης καλύπτεται από ποσοστά χαμηλής και υψηλής τρωτότητας με ποσοστά 25.3% και 26.9% αντίστοιχα. Οι τιμές υψηλής τρωτότητες υπολογίστηκαν, όπως φαίνεται στο χάρτη (Σχήμα 4.40.), στους Δήμους Τολοφώνος, Κυριακίου και Θίσβης. Πίνακας Κοινωνική τρωτότητα - Ποσοστό εργατικού δυναμικού Ποσοστό εργατικού δυναμικού (%) Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό εργατικού δυναμικού > <36.5 Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Κοινωνική τρωτότητα - Ποσοστό εργατικού δυναμικού < > Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό εργατικού δυναμικού 96

98 Σχήμα Χάρτης Κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό εργατικού δυναμικού 97

99 Ποσοστό γυναικών στο εργατικό δυναμικό Ποσοστό γυναικών στο εργατικό δυναμικό Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα και στο διάγραμμα, το μεγαλύτερο ποσοστό των τιμών του ποσοστού γυναικών στο εργατικό δυναμικό (72.7%) βρίσκεται στην κατηγορία 27.7 έως 34.8, η οποία κατηγορία χαρακτηρίζεται από μέτρια τρωτότητα. Υψηλή τρωτότητα παρουσιάζεται στο 21.5% της έκτασης, η οποία αποτελείται από την ακτογραμμή του Δήμου Κυριακίου, ενώ μικρό ποσοστό καταλαμβάνει η έκταση με πολύ χαμηλή τρωτότητα (5.8%). Πίνακας Κοινωνική τρωτότητα - Ποσοστό γυναικών στο εργατικό δυναμικό Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό γυναικών στο εργατικό δυναμικό Ποσοστό γυναικών στο εργατικό δυναμικό (%) > <24.1 Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό γυναικών στο εργατικό δυναμικό < > Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό γυναικών στο εργατικό δυναμικό 98

100 Σχήμα Χάρτης κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό γυναικών στο εργατικό δυναμικό 99

101 Ποσοστό ανέργων (%) Ποσοστό ανέργων Το ποσοστό ανέργων στο 91.7% της έκτασης παρουσιάζει τιμές μέτριας τρωτότητας, ενώ πολύ μικρά ποσοστά της έκτασης καλύπτονται από τιμές πολύ χαμηλής, χαμηλής και υψηλής τρωτότητας με ποσοστά 3.8%, 1.4% και 3.1% αντίστοιχα. Οι τιμές υψηλής τρωτότητες υπολογίστηκαν, όπως φαίνεται στο χάρτη (Σχήμα 4.44.), στους Δήμους Διστόμου και Άμφισσας. Πίνακας Κοινωνική τρωτότητα -Ποσοστό ανέργων Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό ανέργων Ποσοστό ανέργων (%) < >14.8 Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Κοινωνική τρωτότητα - Ποσοστό ανέργων > < Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα κοινωνικής τρωτότητας -Ποσοστό ανέργων 100

102 Σχήμα Χάρτης κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό ανέργων 101

103 Μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό Μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό Ο μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό κυμαίνεται από 2.4 έως 3.3. Το μεγαλύτερο ποσοστό της έκτασης καλύπτεται από τιμές μέτριας τρωτότητας, ενώ πολύ μικρά ποσοστά της έκτασης χαρακτηρίζονται από χαμηλή και υψηλή τρωτότητα με ποσοστά 22.4% και 13% αντίστοιχα. Οι τιμές υψηλής τρωτότητες υπολογίστηκαν, όπως φαίνεται στο χάρτη (Σχήμα 4.46.), στο Δήμο Δεσφίνης. Πίνακας Κοινωνική τρωτότητα - Μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό Κοινωνική τρωτότητα Μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό Μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό < >3.3 Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Κοινωνική τρωτότητα Μέσος αριθμός μελών ανα νοικοκυριό > < Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα κοινωνικής τρωτότητας - Μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό 102

104 Σχήμα Χάρτης κοινωνικής τρωτότητας - Μέσος αριθμός μελών ανά νοικοκυριό 103

105 Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου Σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα και το διάγραμμα, η συγκεκριμένη μεταβλητή παρουσιάζει τιμές μέτριας τρωτότητας στο μεγαλύτερο μέρος της υπό μελέτη έκτασης, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό χαρακτηρίζεται από υψηλή τρωτότητα, η οποία όπως φαίνεται στο χάρτη (Σχήμα 4.48.), υπολογίστηκε στους Δήμους Κυριακίου και Πλαταιών. Πίνακας Κοινωνική τρωτότητα - Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου (%) < >87.6 Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου > < Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου 104

106 Σχήμα Χάρτης κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό κατοίκων ηλικίας άνω των 25 ετών χωρίς απολυτήριο λυκείου 105

107 Ποσοστό κατοίκων που απασχολούνται στον πρωτογενή τομές (%) Ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα και το διάγραμμα, το μεγαλύτερο ποσοστό των τιμών του ποσοστού απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα (37.3%) βρίσκεται στην κατηγορία 0.2 έως 7.8, η οποία κατηγορία χαρακτηρίζεται από χαμηλή τρωτότητα, ενώ παρόμοιο ποσοστό καταλαμβάνει η έκταση με χαρακτηρισμό μέτριας τρωτότητας. Ωστόσο, υπάρχουν Δήμοι, όπως οι Δήμοι Κορώνειας και Πλαταιών, οι οποίοι παρουσιάζουν πολύ υψηλής τρωτότητας ποσοστά, όπως φαίνεται και στο χάρτη (Σχήμα 4.50.). Πίνακας Κοιν. τρωτότητα - Ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα Ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα (%) < >30.6 Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Κοινωνική Τρωτότητα Ποσοστό κατοίκων που ασχολούνται στον πρωτογενή τομέα > < Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα 106

108 Σχήμα Χάρτης κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα 107

109 Ποσοστό κατοίκων που απασχοούνται στον τριτογενή τομέα (%) Ποσοστό κατοίκων που απασχολούνται στον τριτογενή τομέα Το ποσοστό των απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα παρουσιάζει τιμές μέτριας τρωτότητας στο 64.9 % της υπό μελέτη έκτασης. Ενώ μικρότερα ποσοστά της έκτασης χαρακτηρίζονται από χαμηλή, πολύ χαμηλή και υψηλή τρωτότητα με ποσοστά 9%, 16.4% και 9.7% αντίστοιχα. Οι τιμές υψηλής τρωτότητες υπολογίστηκαν, όπως φαίνεται στο χάρτη (Σχήμα 4.52.), στους Δήμους Πλαταιών και Κυριακίου. Πίνακας Κοινωνική τρωτότητα - Ποσοστό απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό κατοίκων που απασχολούνται στον τριτογενή τομέα Ποσοστό κατοίκων που απασχολούνται στον τριτογενή τομέα > <2.7 (%) Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Κοινωνική τρωτότητα Ποσοστό κατοίκων που απασχολούνται στον τριτογενή τομέα Μήκος ακτογραμμήα (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα κοινωνικής τρωτότητας - Ποσοστό απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα 108

110 Σχήμα Χάρτης κοινωνικής τρωτότητας Ποσοστό απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα 109

111 Χρήσεις Γης Χρήσεις Γης Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα και στο διάγραμμα, το μεγαλύτερο ποσοστό των χρήσεων Γης που διακρίνονται στην περιοχή είναι η σκληροφυλλική βλάστηση (34.4%) και η θαμνώδης ή ποώδης βλάστηση (37.6%), τα οποία χαρακτηρίζονται από πολύ χαμηλή και χαμηλή τρωτότητα, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό της έκτασης καλύπτεται από μόνιμες καλλιέργειες και αστικό ιστό, τα οποία αποτελούν περιοχές υψηλής και πολύ υψηλής τρωτότητας. Πίνακας Κοινωνική τρωτότητα - Χρήσεις Γης Κοινωνική τρωτότητα Χρήσεις Γης Χρήσεις Γης Σκληροφυλλική βλάστηση Θαμνώδης ή ποώδης βλάστηση, Δάση Εκτάσεις με αραιή βλάστηση, Παραλίες, αμμόλοφοι, αμμουδιές Μόνιμες καλλιέργειες, αρόσιμη Γη, ετερογενείς γεωργικές περιοχές Αστικός ιστός, Βιομηχανικές- εμπορικές ζώνες, δίκτυα μεταφορών, ορυχεία, χώροι απορριμμάτων κ χώροι οικοδόμησης Μήκος (%) Μήκος (χμ) Τρωτότητα Πολύ χαμηλή (1) Χαμηλή (2) Μέτρια (3) Υψηλή (4) Πολύ υψηλή (5) Κοινωνική τρωτότητα- Χρήσεις Γης Βιομηχανικές- εμπορικές ζώνες, δίκτυα μεταφορών, ορυχεία, χώροι απορριμάτων κ χώροι οικοδόμησης Μόνιμες καλλιέργειες, αρώσιμη Γη, ετερογενείς γεωργικές περιοχές Εκτάσεις με αραιή βλάστηση, Παραλίες, αμμόλοφοι, αμμουδιές Θαμνώδης ή ποώδης βλάστηση, Δάση Σκληροφυλλική βλάστηση Μήκος ακτογραμμής (χμ, %) Σχήμα Διάγραμμα κοινωνικής τρωτότητας - Χρήσεις Γης 110

112 Σχήμα Χάρτης κοινωνικής τρωτότητα Χρήσεις Γης 111