Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΤΡΩΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Transcript

1 Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΤΡΩΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Τον τρωικό πόλεμο, όπως άλλωστε και τον θηβαϊκό, τον προκαλεί ο Δίας για το χατίρι της Γης, που του παραπονιέται πως οι άνθρωποι όχι μόνο είχαν πληθύνει και την βάραιναν αλλά και πως τους είχε λείψει κάθε ευλάβεια. Αφορμή για να αρχίσει ο πόλεμος έδωσαν οι γάμοι του Πηλέα και της Θέτιδας. Ανάμεσα στους καλεσμένους ήταν και οι θεοί του Ολύμπου και, όταν η Έριδα έριξε στη μέση της γιορτής ένα μήλο με την επιγραφή τῇ καλλίστῃ, ήταν τρεις θεές που το διεκδίκησαν, η Ήρα, η Αφροδίτη και η Αθηνά. Με απόφαση του Δία θα ήταν ο Πάρης, το βασιλόπουλο της Τροίας, που θα έκρινε ποια από τις τρεις ήταν άξια να πάρει το μήλο της ομορφιάς. Η κρίση γίνεται στην Ίδα, το βουνό, όπου ο Πάρης έβοσκε τα κοπάδια του πατέρα του. Ο γιος του Πριάμου προτιμάει την Αφροδίτη, ύστερα από την υπόσχεσή της να του χαρίσει την πιο όμορφη γυναίκα του κόσμου, την Ελένη, την κόρη του Δία και της Λήδας, που είχε παντρευτεί το βασιλιά της Σπάρτης Μενέλαο. Πραγματικά, ο Πάρης ταξιδεύει στη Σπάρτη, όπου τον φιλοξενεί ο Μενέλαος και, όταν αυτός φεύγει για δουλειά στην Κρήτη, αρπάζει την γυναίκα του και πολλούς θησαυρούς από το παλάτι και γυρίζει στην Τροία. Γυρνώντας ο Μενέλαος μαθαίνει το κακό που τον είχε βρει και καταφεύγει στον αδελφό του Αγαμέμνονα, το δυνατό βασιλιά των πολύχρυσων Μυκηνών, κι αυτός αποφασίζει να καλέσει τους Αχαιούς βασιλιάδες να τους βοηθήσουν να πάρουν εκδίκηση. Όλοι τους ήταν δεμένοι με τον όρκο που είχαν δώσει ως μνηστήρες της Ελένης στο θνητό πατέρα της Τυνδάρεω να βοηθήσουν αυτόν που θα γινόταν άντρας της, αν ποτέ τύχαινε να του την κλέψουν. Έτσι δικαιολογούσε η παράδοση τη συμμετοχή όλων των Αχαιών στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας σε μιαν εποχή που η Ελλάδα δεν είχε πολιτική ενότητα. Δυο μόνο από τους βασιλιάδες δεν ήταν δεμένοι με όρκο, ο Οδυσσέας και ο Αχιλλέας. Ο πρώτος ήξερε πως ο Τυνδάρεως έτσι κι αλλιώς θα προτιμούσε τον Μενέλαο που ήταν ο πιο πλούσιος γαμπρός, γι αυτό και δεν έκανε τον κόπο να ταξιδέψει και να παρουσιαστεί στον Τυνδάρεω, ούτε και του έστειλε δώρα. Το μόνο που του έκανε ήταν να του μηνύσει πως ήταν κι αυτός υποψήφιος. Έτσι δε βρέθηκε δεμένος με όρκο. Όσο για τον Αχιλλέα, αυτός τον καιρό της μνηστείας της Ελένης ήταν ακόμα παιδί και ανατρεφόταν στη σπηλιά του Χείρωνα. Για να επιστρατεύσουν και τον Οδυσσέα, ήρθαν στην Ιθάκη ο Νέστορας, ο Μενέλαος και ο Παλαμήδης, που ξεχώριζε για την εξυπνάδα του. Ο Οδυσσέας

2 ήξερε από κάποιο χρησμό πως αν έπαιρνε μέρος στην εκστρατεία, θα γύριζε στην Ιθάκη μόνος ύστερα από είκοσι χρόνων περιπέτειες. Προσποιήθηκε λοιπόν τον τρελό για να ξεφύγει 1. Στο τέλος, με ένα τέχνασμα του Παλαμήδη, που τον ξεμπρόστιασε, αναγκάζεται να πάρει μέρος και αυτός στον πόλεμο. Για τον Αχιλλέα πάλι, που στο μεταξύ θα μεγάλωνε, η Θέτιδα ήξερε, σα θεά που ήταν, πως του ήταν γραφτό να πεθάνει νέος, πολεμώντας κάτω από τα τείχη της Τροίας, γι αυτό γύρεψε να τον γλιτώσει. Τον έντυσε, λοιπόν, γυναικεία και τον έστειλε στη Σκύρο να ζει κρυμμένος ανάμεσα στις κόρες του βασιλιά Λυκομήδη. Τη φορά αυτή ο Οδτυσσέας είναι που βρίσκει τον τρόπο να ξεσκεπάσει το τέχνασμα της Θέτιδας. Έτσι ο Αχιλλέας θα ακολουθήσει και αυτός την εκστρατεία 2. Η συγκέντρωση του αχαϊκού στρατού γίνεται στην Αυλίδα της Βοιωτίας. Την ώρα που οι αρχηγοί του θυσιάζουν στους θεούς, ο Δίας τους στέλνει ένα σημάδι που ο Κάλχας δε δυσκολεύεται να τους το εξηγήσει: η Τροία δε θα πέσει παρά αφού περάσουν δέκα ολόκληρα χρόνια. Έχει φτάσει πια η ώρα να ανοίξουν πανιά, επειδή όμως δεν ξέρουν που ακριβώς βρίσκεται η Τροία, φτάνουν στα παράλια της Μ. Ασίας και αράζουν νοτιότερα, στην Τευθρανία, όπου κατοικούσαν οι Μυσοί. Νομίζοντας πως βρίσκονται στην Τρωάδα, ανοίγουν πόλεμο, ο βασιλιάς του τόπου ο Τήλεφος, γιος του Ηρακλή, τους αποκρούει, τραυματίζεται όμως από τον Αχιλλέα. Οι Αχαιοί αναγκάζονται να φύγουν και καθώς αποπλέουν, πλακώνει δυνατή τρικυμία και τους διαλύει. Για να συγκεντρωθεί πάλι ο αχαϊκός στόλος, περνούν δέκα χρόνια. Στο μεταξύ ο Τήλεφος, που τον βασανίζει ακόμα η πληγή, φτάνει στην Ελλάδα, γιατί έχει πάρει χρησμό πως ο μόνος που μπορούσε να τον γιατρέψει ήταν αυτός που τον είχε πληγώσει. Όταν γιατρεύεται, οι Αχαιοί για αντάλλαγμα του ζητούν να πάρει μέρος στην εκστρατεία. Εκείνος δέχεται να τους δείξει το δρόμο, όχι όμως και να συμμαχήσει μαζί τους, γιατί ο Πρίαμος ήταν κουνιάδος του. Οι Αχαιοί βρίσκονται έτοιμοι πάλι στην Αυλίδα. Σηκώνονται όμως ενάντιοι άνεμοι και δεν τους αφήνουν να σηκώσουν πανιά. Ο μάντης Κάλχας εξηγεί πως σε αυτό φταίει η Άρτεμη, θυμωμένη, επειδή ο Αγαμέμνονας καυχήθηκε πως είναι 1 Βλέπε στην ιστοσελίδα στην καρτέλα Ιστορικά Μυθολογία Η επιστράτευση του αχαϊκού στρατού. 2 Βλέπε στην ιστοσελίδα στην καρτέλα Ιστορικά Μυθολογία Η επιστράτευση του αχαϊκού στρατού.

3 καλύτερος κυνηγός από εκείνη. Για να την εξευμενίσουν έπρεπε ο Αγαμέμνονας να της θυσιάσει την κόρη του την Ιφιγένεια. Με την δικαιολογία πως θα την πάντρευαν με τον Αχιλλέα, φέρνουν την Ιφιγένεια στην Αυλίδα. Την ώρα της θυσίας η Άρτεμη τη σώζει, τη μεταφέρει στη χώρα των Ταύρων και την κάνει αθάνατη. Στη θέση της βάζει ένα ελάφι να θυσιάσουν. Ελεύθερα πια ο αχαϊκός στόλος ξεκινά για την Τροία. Όταν αράζουν προσωρινά στην Τένεδο, ο Αγαμέμνονας καλεί τους άλλους ηγεμόνες σε συμπόσιο. Εκεί ένα φίδι δαγκώνει τον Φιλοκτήτη, κι επειδή η πληγή μύριζε άσχημα, οι Αχαιοί βρίσκονται στην ανάγκη να τον αφήσουν αργότερα στη Λήμνο. Καθώς το γλέντι συνεχίζεται, ο Αχιλλέας φτάνει θυμωμένος, επειδή ο Αγαμέμνονας δεν τον είχε καλέσει από τους πρώτους, όπως ταίριαζε στο γιο μιας θεάς, και απειλεί να πάρει το στρατό του και να γυρίσει στην πατρίδα του. Με δυσκολία τον εξευμενίζει η μητέρα του. Ακολουθούν καινούργια μαλώματα, τώρα ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Οδυσσέα, γιατί ο πρώτος υποστηρίζει πως θα πάρουν την Τροία με την παλικαριά τους, ο δεύτερος με την εξυπνάδα τους και την πονηριά τους. Όταν οι Αχαιοί φτάνουν στην παραλία της Τροίας και ετοιμάζονται να αποβιβαστούν, βλέπουν τους Τρώες με αρχηγό τον Έκτορα έτοιμους να τους αποκρούσουν. Κανένας δεν τολμά να πηδήσει από το καράβι στη στεριά, γιατί, όπως ο Αχιλλέας είχε ακούσει από τη μητέρα του, ο πρώτος που θα πατούσε την εχθρική γη ήταν γραμμέννο να σκοτωθεί αμέσως. Για να τους παρασύρει ο Οδυσσέας πηδά πρώτος, είχε όμως πιο πριν φροντίσει να πετάξει στην ακρογιαλιά την ασπίδα του, κι έτσι πέφτει πάνω της, χωρίς να αγγίξει την τρωική γη. Ξεγελασμένος τον ακολουθεί ο Πρωτεσίλαος, καθώς όμως πατά πρώτος τα χώματα της Τροίας, πέφτει αμέσως νεκρός από τον Έκτορα. Από τη μεριά των Τρώων πολεμά ο Κύκνος, ο γιος του Ποσειδώνα. Όταν ο Αχιλλέας μονομαχεί μαζί του και τον σκοτώνει, φοβισμένοι οι Τρώες κλείνονται μέσα στο κάστρο τους. Αμέσως οι Αχαιοί τραβούν τα καράβια τους στη στεριά και στρατοπεδεύουν κοντά στον Ελλήσποντο. Η πολιορκία της Τροίας, που θα κρατήσει δέκα χρόνια, αρχίζει. Πριν αρχίσουν τις εχθροπραξίες, οι Αχαοί δοκιμάζουν να λύσουν ειρηνικά τις διαφορές τους. Στέλνουν λοιπόν τον Μενέλαο και τον Οδυσσέα και ζητούν από τους Τρώες να επιστρέψουν την Ελένη και τους θησαυρούς που είχε αρπάξει ο Πάρης από το παλάτι του Μενέλαου. Οι αποσταλμένοι των Αχαιών φιλοξενούνται από τον Αντήνορα, τον ανηψιό του Πρίαμου, που αναγνώριζε το δίκιο των Αχαιών

4 και τους συμπαθούσε. Όταν με την εισήγηση του Πάρη οι Τρώες απορρίπτουν τις προτάσεις τους, ένας από αυτούς μάλιστα, ο Αντίμαχος, προτείνει να τους σκοτώσουν, ο Αντήνορας τους φυγαδεύει κρυφά. Ο πόλεμος είναι αναπόφευκτος. Ο Αχιλλέας, που όπως είδαμε, δεν ήταν από τους μνηστήρες της Ελένης και δεν την είχε δει ποτέ, ήταν φυσικό, τώρα που θα πολεμούσαν για το χατίρι της, να γυρέψει να βεβαιωθεί, αν η φήμη για τη μεγάλη ομορφιά της ήταν δικαιολογημένη. Με τη μεσολάβηση της Θέτιδας η συνάντηση γίνεται: η Αφροδίτη, κρυφά από τους Τρώες, οδηγεί την Ελένη στο συμφωνημένο μέρος, και η Θέτιδα, κρυφά από τους Αχαιούς, το γιο της. Πώς ακριβώς διαδραματίστηκε η συνάντηση αυτή δεν μας έχει διασώσει η παράδοση. Το βέβαιο είναι πως ο Αχιλλέας μένει να πολεμήσει για το χατίρι της. Η παράδοση μιλεί, αν και όχι πολύ καθαρά, για μιαν ανταρσία του στρατού των Αχαιών τον ένατο χρόνο της πολιορκίας. Κουρασμένοι από έναν αγώνα που δε έλεγε να τελειώσει και βασανισμένοι από λιμό, οι Αχαιοί αποφασίζουν να ρίξουν τα πλοία στη θάλασσα και να φύγουν. Με πολλή δυσκολία κατορθώνει να τους συγκρατήσει ο Αχιλλέας. Καθώς η πολιορκία της Τροίας δεν ήταν και πολύ στενή, οι Τρώες μπορούσαν να βγαίνουν, για να βόσκουν τα κοπάδια τους ή και για άλλες δουλειές. Έτσι κάποτε βγήκε και ο πιο μικρός από τους γιους του Πριάμου, ο Τρωίλος, του είχε όμως στήσει ενέδρα ο Αχιλλέας και τον σφάζει. Επειδή ο φόνος ενός παιδιού που δεν ήξερε ακόμα από πόλεμο, θεωρήθηκε αδικαιολόγητος, ο Απόλλωνας θα τιμωρήσει αργότερα τον Αχιλλέα με το να τον σκοτώσει στο ίδιο ακριβώς μέρος. Έναν άλλο γιο του Τρώα βασιλιά, το νόθο Λυκάονα, όταν κι αυτός βρέθηκε έξω από τα τείχη, τον έπιασε ο Αχιλλέας, αντί όμως να τον σκοτώσει, προτίμησε να τον πουλήσει σκλάβο στο βασιλιά της Λήμνου. Για να μπορέσει να τραφεί ο αχαϊκός στρατός μέσα στα χρόνια της πολιορκίας, ήταν υποχρεωμένος να κάνει διάφορες μικροεκστρατείες εκεί γύρω. Όταν πατούσαν μια πολιτεία, εκτός από τα κοπάδια και τα γεννήματα, άρπαζαν και ό,τι πολύτιμο έβρισκαν, χρυσάφι, χαλκό, όπλα κ.α. ακόμα σκότωναν τους άντρες και σκλάβωναν τις γυναίκες. Έτσι, με πρωταγωνιστή τον Αχιλλέα, κυρίεψαν εικοσί τρεις πόλεις στην Τρωάδα και στα απέναντι νησιά, μέσα σε άλλες στη Θήβα. Η πόλη αυτή ήταν χτισμένη κάτω από το βουνό Πλάκος, βασιλιάς της ο Ηετίωνας. Είχε επτά γιους και μια κόρη, την Ανδρομάχη, παντρεμένη με τον

5 Έκτορα, το βασιλόπουλος της Τροίας. Όταν οι Αχαιοί πάτησαν τη Θήβα, σκότωσαν τον βασιλιά και τους γιους του όλους. Τη βασίλισσα την έπιασαν σκλάβα, την εξαγόρασε όμως ο πατέρας της και ξαναγύρισε στη Θήβα. Εκεί τη σκότωσε έπειτα η Άρτεμη. Στη Θήβα βρισκόταν τις μέρες εκείνες φιλοξενούμενη η Χρυσηίδα, η κόρη του Χρύση, του ιερέα του Απόλλωνα στη Χρύση, στη νότια Τρωάδα. Οι Αχαιοί την έπιασαν και αυτή σκλάβα και την έδωκαν δώρο στον Αγαμέμνονα. Μια άλλη μέρα, ο Αχιλλέας σκότωσε στο βουνό της Ίδας το Μήστορα, γιο κι αυτόν του Πριάμου, που έβοσκε τα βασιλικιά κοπάδια. Ο Αινείας που έβοσκε εκεί κοντά τα δικά του πρόβατα, μπροστά στον Αχιλλέα το έβαλε στα πόδια. Ο Αχιλλέας τον κυνήγησε ως τη Λυρνησσό, την κυρίεψε και σκότωσε το βασιλιά της τον Μύνη. Τη βασίλισσα, τη Βρυσηίδα, που είχε πιαστεί αιχμάλωτη, την πήρε λάφυρο ο Αχιλλέας. Ο Αινείας κατόρθωσε να γλιτώσει. Στα πρώτα χρόνια του πολέμου εντάσσεται ο θάνατος του Παλαμήδη, ενός πολύ σημαντικού ήρωα από τη Ναυπλία. Επειδή ο ήρωας ξεπερνούσε τον Οδυσσέα στην εξυπνάδα-το είχε άλλωστε δείξει, όταν αποκάλυψε το δόλο του στην Ιθάκη για να μη στρατευτεί-, ο Οδυσσέας τον ενοχοποίησε άδικα, τάχα πως τους είχε προδώσει στους Τρώες. Οι Αχαιοί ξεγελιούνται και καταδικάζουν τον Παλαμήδη σε λιθοβολισμό. Αν ο Όμηρος στα δύο έπη του δε μνημονεύει τον Παλαμήδη ούτε με μια λέξη, ο λόγος είναι πως δεν ήθελε να θυμίσει μια επονείδιστη ενέργεια του Οδυσσέα. Βρισκόμαστε στην αρχή του δέκατου χρόνου. Ο Αχιλλέας θυμώνει με τον Αγαμέμνονα και αποσύρεται από τη μάχη. Αυτός ο θυμός και οι βαριές συνέπειές του για τους Αχαιούς αποτελούν το θέμα της Ιλιάδας. Τα γεγονότα που διαδραματίζονται μέσα στο έργο κρατούν 51 μόνο ημέρες. Η Ιλιάδα τελειώνει με την ταφή του Έκτορα. Στο μεταξύ έχουν σκοτωθεί σημαντικοί πολεμιστές από τους Τρώες, και πρώτα από όλους ο Σαρπηδόνας, ο γιος του Δία και αρχηγός των Λυκίων. Οι πολιορκημένοι έχουν απόλυτη ανάγκη από νέους επικούρους. Έτσι φτάνει από το μακρυνό της βασίλειο από τα βάθη της Μ. Ασίας η Πενθεσίλεια, η βασίλισσα των Αμαζόνων, με το γυναικείο της στρατό. Η πανέμορφή Αμαζόνα είχε έρθει να πολεμήσει όχι μόνο γιατί ήθελε να βοηθήσει τους Τρώες, αλλά και γιατί ήταν συνήθεια στον τόπο της μια γυναίκα, πριν παντρευτεί, να δείξει την παλικαριά της στον πόλεμο. Η Πενθεσίλεια πολεμά και αριστεύει, όταν όμως τολμά να αναμετρηθεί με τον Αχιλλέα, σκοτώνεται. Ο Αχιλλέας, θαμπωμένος από

6 την ομορφιά της, δεν αφήνει τους δικούς του να της πάρουν τα όπλα, μόνο την παραδίνει στους Τρώες να τη θάψουν. Μια τόσο μεγάλη εύνοια προκαλεί τις υποψίες των Αχαιών. Ιδιαίτερα ο Θερσίτης από την Αιτωλία, ο θείος του Διομήδη, κατηγορεί τον Αχιλλέα πως είχε ερωτευτεί τη νεκρή. Εκείνος θυμώνει και με ένα χτύπημα τον σκοτώνει. Ο φόνος προκαλεί αναταραχή στο στράτευμα και ο Αχιλλέας αναγκάζεται, για να καθαρθεί, να πάει στη Λέσβο και να προσφέρει θυσίες στην Άρτεμη, στον Απόλλωνα και τη Λητώ. Μετά το θάνατο της Πενθεσίλειας έρχεται να παρασταθεί στους Τρώες ο Μέμνονας, ο βασιλιάς των Αιθιόπων, που κατοικούσαν στα ανατολικά πέρατα της γης. Γονείς του ήταν ο Τιθωνός, ο αδελφός του Πριάμου, και η θεά Αυγή (Ηώς). Τα όπλα του τα είχε φιλοτεχνήσει ο Ήφαιστος. Ο Αχιλλέας, που ήξερε από τη μητέρα του πως μόλις σκοτωνόταν ο Μέμνονας ήταν γραφτό να πεθάνει κι ο ίδιος, στην αρχή αποφεύγει να έρθει αντιμέτωπός του. Πάνω στη μάχη όμως ο Μέμνονας σκοτώνει ένα από τα άλογα που έσερναν το άρμα του Νέστορα, και ο ηλικιωμένος βασιλιάς της Πύλου κινδυνεύει. Τρέχει να τον βοηθήσει ο γιος του ο Αντίλοχος και τον σώζει, πέφτει όμως ο ίδος νεκρός από το κοντάρι του Μέμνονα. Ο Αντίλοχος ήταν ο αγαπημένος σύντροφος του Αχιλλέα μετά το θάνατο του Πατρόκλου, γι αυτό τώρα, για να τον εκδικηθεί, ο Αχιλλέας αποφασίζει να αψιφήσει την προφητεία της μητέρας του και να αναμετρηθεί με τον Αιθίοπα βασιλιά. Την ώρα της μονομαχίας οι δύο θεές, η Αυγή και η Θέτιδα, ανεβαίνουν στον Όλυμπο να παρακαλέσουν τον Δία, η κάθε μια για τη ζωή του δικού της γιου. Εκείνος προστάζει τον Ερμή να βάλει στην πλάστιγγα τις μοίρες των δύο ηρώων. Η ζυγαριά γέρνει από τη μεριά του Μέμνονα, που σημαίνει πως η ζωή του είχε τελειώσει πια. Ύστερα από αυτό η Αυγή παρακαλεί τον Δία και εξασφαλίζει για το γιο της την αθανασία. Στο μεταξύ ο Αχιλλέας σκοτώνει στη μονομαχία τον Μέμνονα και η Αυγή απομακρύνει το νεκρό γιο της από το πεδίο της μάχης, τον πλένει, τον συγυρίζει και φωνάζει τα αδέλφια της, τον Ύπνο και το Θάνατο, να τον μεταφέρουν στη μακρινή πατρίδα του για να τον θάψουν. Η αντίφαση ανάμεσα στην ταφή του Μέμνονα στην Αιθιοπία και στην αθανασία του έχει το ανάλογό της στην αθανασία του Αχιλλέα και στον τάφο του στο Σίγειο (βλέπε πιο κάτω). Μετά το γιο της Αυγής έρχεται η σειρά του γιου της Θέτιδας. Σύμφωνα με την παλιά παράδοση στον Αχιλλέα ήταν γραφτό να σκοτωθεί πολύ νέος κάτω από τα τείχη της Τροίας. Στην παράδοση όμως που μιλούσε για τη σύγκρουσή του με

7 τον Μέμνονα, όπως και στην Ιλιάδα, ο ήρωας παρουσιάζεται να διαλέγει μόνος του τον πρόωρο θάνατο, για να εκδικηθεί το χαμό του φίλου του (του Αντίλοχου ή του Πατρόκλου). Έτσι το γραμμένο της μοίρας προβάλλεται στη νεότερη μορφή του μύθου ως εκλογή από ελεύθερη βούληση. Μετά το θάνατο του Μέμνονα ο Αχιλλέας ορμά να εισβάλει στο κάστρο της Τροίας, δεν είναι όμως γραφτό του να το πατήσει. Μπροστά στις Σκαιές Πύλες στέκει ο μεγάλος προστάτης της Τροίας, ο Απόλλωνας. Με τη βοήθειά του ο Πάρης ρίχνει τον Αχιλλέα νεκρό. Γύρω από το σώμα του ανάβει τώρα μάχη σκληρή ανάμεσα στους Αχαιούς, που αγωνίζονται να πάρουν το πτώμα, για να το θάψουν με τιμές, και στους Τρώες, που θέλουν να το πετάξουν στους σκύλους να το σπαράξουν. Με τα πολλά κατορθώνει ο μεγάλος Αίας να το φορτωθεί και να το μεταφέρει στο αχαϊκό στρατόπεδο, ενώ ο Οδυσσέας τον καλύπτει. Την ώρα που οι Αχαιοί πλένουν το σώμα του ήρωα και το ξαπλώνουν πάνω στο νεκροκρέβατο, ακούνε ξαφνικά θόρυβο φοβερό. Ήταν η Θέτιδα που ερχόταν από τα βάθη της θάλασσας μαζί με τις αδελφές της τις Νηρηίδες να μοιρολογήσει το γιο της. Στο μοιρολόγι παίρνουν μέρος και οι Μούσες, φτασμένες από τον Όλυμπο. Δεκαοχτώ ολόκληρα μερόνυχτα θεές και θνητοί θρηνούν το μεγάλο νεκρό. Έπειτα τον αποθέτουν στην νεκρική πυρά για να καεί. Μπροστά του παρελαύνει όλος ο αχαϊκός στρατός για να αποχαιρετήσει το μεγάλο του πρόμαχο. Η Αιθιοπίδα ιστορούσε πως την τελευταία στιγμή η Θέτιδα άρπαζε πάνω από την πυρά τον νεκρό, για να τον φέρει στη νήσο Λευκή, όπου θα ζούσε αθάνατος. Αντίθετα στο ω της Οδύσσειας διαβάζουμε πως τα κορμί του Αχιλλέα κάηκε και πως τα κόκαλά του μαζί του Πατρόκλου τα έβαλαν σε χρυσό αμφορέα, φιλοτεχνημένο από τον Ήφαιστο, και τα έθαψαν στο ακρωτήριο Σίγειο στην είσοδο του Ελλησπόντου. Από πάνω ύψωσαν τύμβο πολύ ψηλό, για να θυμίζει στους ναυτικούς όλων των καιρών τη δόξα του Αχιλλέα. Μετά την ταφή του Αχιλλέα ακολουθούν επιτύμβιοι αθλητικοί αγώνες, αθλοθετημένοι από τη Θέτιδα, με βραβεία όμως που τα είχαν προσφέρει οι θεοί. Έπειτα η μητέρα του Αχιλλέα προκηρύσσει δεύτερο αγώνα με έπαθλο τα όπλα του: θα τα έπαιρνε ο πιο γενναίος από τους Αχαιούς. Μόνο δύο ήρωες θεωρούν τον εαυτό τους άξιο να διεκδικήσουν ένα τέτοιο βραβείο, ο Αίας ο Τελαμώνιος και ο Οδυσσέας. Επειδή και οι δύο επιμένουν και είναι έτοιμοι να χτυπηθούν με τα σπαθιά, ο Νέστορας προτείνει να βάλουν τους Τρώες να αποφασίσουν, γιατί η κρίση τους θα ήταν ανεπηρέαστη από συμπάθειες και αντιπάθειες. Πραγματικά, βάζουν ανθρώπους δικούς των και παρακολουθούν κρυφά κάτω από τα τείχη το

8 διάλογο ανάμεσα σε δύο Τρωαδίτισσες που κουβέντιαζαν ψηλά στον πύργο. Καθώς το θέμα τους ήταν η σωτηρία του νεκρού Αχιλλέα από τα χέρια των Τρώων, η μία υποστήριζε πως το πιο δύσκολο έργο το είχε πάρει πάνω του ο Αίας με το να φορτωθεί το πελώριο σώμα του Αχιλλέα. Η δεύτερη όμως σπρωγμένη από την Αθηνά, που ήθελε το καλό του Οδυσσέα, αναγκάζει την πρώτη να παραδεχτεί πως πιο γενναίος ήταν ο Οδυσσέας που, για να προστατέψει τον Αίαντα, είχε να αντιμετωπίσει τόσους εχθρούς. Έτσι τα όπλα του Αχιλλέα παραδίδονται στον Οδυσσέα. Όπως ξέρουμε και από τον Αχιλλέα, για τον άνθρωπο της αρχαϊκής εποχής απαραίτητο συμπλήρωμα των μεγάλων του πράξεων ήταν η αναγνώρισή τους από τους άλλους. Είναι λοιπόν φυσικό για τον Αίαντα να νιώθει πικραμένος που δεν τον είχαν τιμήσει όπως του άξιζε. Η πίκρα γίνεται θυμός, και ο ήρωας αποφασίζει να πάρει εκδίκηση σκοτώνοντας τους αρχηγούς των Αχαιών και πρώτα πρώτα τον Οδυσσέα. Για να ματαιώσει τα σχέδιά του η Αθηνά του θολώνει το νου: νομίζοντας πως σκοτώνει τους μισητούς εχθρούς του ο Αίας ορμά μέσα στη νύχτα με το σπαθί και σφάζει τα βόδια και τα πρόβατα που είχαν οι Αχαιοί συγκενρώσει από τις διάφορες επιδρομές τους. Το πρωί που συνέρχεται καταλαβαίνει πως με αυτό που έκανε είχε γελοιοποιθεί. Μοναδική λύση για την αποκατάσταση της τραυματισμένης του υπόληψης είναι ο θάνατος. Έτσι στερεώνει τη λαβή του σπαθιού του στο χώμα, πέφτει πάνω στη γυμνή λεπίδα και σκοτώνεται. Ο Αγαμέμνονας χαρακτηρίζει την ενέργεια του Αίαντα ως προδοσία, άσχετα αν δεν πέτυχε το σχέδιό του, και δίνει εντολή να μην κάψουν το σώμα του ούτε να του υψώσουν τύμβο, μόνο να το βάλουν σε ξύλινο φέρετρο και να το θάψουν όπως όπως στη γη. Καθώς ο καιρός περνούσε κάποια μέρα ο Κάλχας φανέρωσε στον Οδυσσέα πως οι μαντικές του ικανότητες ήταν πια άχρηστες και μόνο ο Έλενος, ο γιος του Πρίαμου, που είχε κι αυτός το χάρισμα της μαντικής, γνώριζε τους χρησμούς όσοι σχετίζονταν με την άλωση της Τροίας. Ο Οδυσσέας στήνει καρτέρι και τον πιάνει ζωντάνο. Ο Έλενος αναγκάζεται, με την απειλή πως θα τον σκοτώσουν, να αποκαλύψει πως οι Αχαιοί δε θα πατούσαν την Τροία, αν δεν είχαν σύμμαχό τους το τόξο και τα βέλη του Ηρακλή. Τα όπλα του μεγάλου ήρωα βρίσκονταν στα χέρια του Φιλοκτήτη, που ζούσε, όπως είδαμε, παρατημένος στη Λήμνο εξαιτίας της πληγής του. Για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του χρησμού φτάνουν στη Λήμνο ο Διομήδης και ο Οδυσσέας. Εκεί ο δεύτερος παίρνει με δόλο από το βασανισμένο ήρωα τα όπλα, και τότε εκείνος υποχρεώνεται να τους ακολουθήσει

9 θέλοντας και μη στην Τρωάδα. Εκεί γιατρεύεται από τον Μαχάονα, παίρνει μέρος στον πόλεμο και σκοτώνει τον Πάρη. Η Ελένη δίνεται γυναίκα στον Δηίφοβο, τον αδελφό του Πάρη. Σύμφωνα με την προφητεία του Έλενου απαραίτητη για την άλωση της Τροίας ήταν και η παρουσία του γιου του Αχιλλέα, του Νεοπτόλεμου, που μεγάλωνε στη Σκύρο κοντά στον παππού του τον Λυκομήδη. Ο Νεοπτόλεμος ακολουθεί πρόθυμα τον Οδυσσέα στην Τροία, πολεμάει και σκοτώνει πλήθος Τρώων, ανάμεσά τους και τον Ευρύπυλο, τον βασιλιά των Μυσών, που ήταν γιος του Τήλεφου και ανηψιός του Πρίαμου και που μόλις είχε φτάσει να βοηθήσει τους Τρώες. Μετά το θάνατο του Ευρύπυλου η κατάσταση χειροτερεύει για τους Τρώες. Όλοι οι όροι όμως που ήταν απαραίτητοι για να πέσει η Τροία δεν έχουν ακόμα εκπληρωθεί. Έπρεπε οι Αχαιοί να κλέψουν και το Παλλάδιο, το ξόανο της Αθηνάς, από το ναό της μέσα στο Ίλιο. Την επιχείρηση την παίρνει πάλι πάνω του ο Οδυσσέας. Χρειάζεται να μπει μέσα στο εχθρικό κάστρο δύο φορές, τη μία μόνος, μεταμφιεσμένος σε ζητιάνο, για να γνωρίσει τα κατατόπια της πολιορκημένης πολιτείας. Κανένας δεν υποψιάζεται ποιος κρύβεται κάτω από τα κουρέλια του ζητιάνου. Μόνο η Ελένη τον καταλαβαίνει. Επειδή οι διαθέσεις της είχαν πια αλλάξει και ήθελε να γυρίσει στην Ελλάδα, τον κατατοπίζει για τους δρόμους της πολιτείας. Φεύγοντας εκείνος προφταίνει και σκοτώνει όσους Τρώες βρήκε να φυλάγουν τις πύλες του κάστρου. Η ώρα να κλέψουν το Παλλάδιο έχει φτάσει. Ο Οδυσσέας και ο Διομήδης μπαίνουν κρυφά, σκοτώνουν τους φρουρούς του ναού, αρπάζουν το ξόανο της Αθηνάς και γυρίζουν στο στρατόπεδό τους. Η απόπειρα του Οδυσσέα να σκοτώσει το Διομήδη, για να θεωρηθεί ότι αυτός μόνο είχε κατορθώσει να κλέψει το Παλλάδιο, αποτυχαίνει. Στο μεταξύ με τη συμβουλή της Αθηνάς οι Αχαιοί σκαρώνουν ένα ξύλινο άλογο τον περίφημο Δούρειο Ίππο-, που στην κοιλιά του να χωρεί πολλούς πολεμιστές οπλισμένους. Κατασκευαστής του ήταν ο Επειός, ένας όχι και πολύ σπουδαίος ήρωας. Πάνω στο Άλογο χαράσσουν μια επιγραφή, τάχα πως ήταν αφιέρωμα στην Αθηνά. Στην κοιλιά του μπαίνουν οι πιο αντρειωμένοι μαζί κι ο Επειός, που ήξερε τις μυστικές πόρτες του Αλόγου. Οι άλλοι Αχαιοί βάζουν φωτιά στο στρατόπεδό τους, τάχα πως λύνουν την πολιορκία, μπαίνουν στα πλοία και αρμενίζουν για την Τένεδο, σε μιαν ακρογιαλιά που δε φαινόταν από την Τροία.

10 Μόνο ένας ξάδελφος του Οδυσσέα, ο Σίνωνας, έμεινε στην έρημη ακρογιαλιά. Όταν οι Τρώες βλέπουν τους εχθρούς να φεύγουν, ξεθαρρεύουν και βγαίνουν από το κάστρο. Σε λίγο ο Σίνωνας είχε πέσει στα χέρια τους. Εκείνος, δασκαλεμένος από τον Οδυσσέα, τους βεβαιώνει πως οι Αχαιοί είχαν φύγει, τάχα γιατί δεν ένιωθαν πια την Αθηνά με το μέρος τους. Η θεά είχε, λέει, θυμώσει, επειδή ο Διομήδης και ο Οδυσσέας είχαν πιάσει το ξόανό της με τα χέρια βαμμένα στο αίμα των φρουρών του ναού της. Όταν οι Τρώες αντίκρυσαν μπροστά τους το Ξύλινο Άλογο, οι πιο μυαλωμένοι είπαν να το γκρεμίσουν από τα τείχη ψηλά ή να το κάψουν. Οι πιο πολλοί όμως ήθελαν να το σύρουν μέσα στην Τροία και να το αφιερώσουν στην Αθηνά για να εξασφαλίσουν την προστασία της. Όταν στο τέλος επικρατεί η γνώμη των πολλών, δένουν το άλογο με σχοινιά κι αρχίζουν να το ανεβάζουν με τραγούδια και χορούς, γκρεμίζουν μάλιστα κι ένα μέρος από τα τείχη για να χωρέσει. Άδικα η Κασσάνδρα, η κόρη του Πρίαμου με τις μαντικές ικανότητες, προσπαθεί να πείσει τον Πρίαμο πως μέσα στο Άλογο είναι κρυμμένοι Αχαιοί. Την κόρη τη βαραίνει από χρόνια παλιά η κατάρα να προφητεύει σωστά, να μην την πιστεύει όμως κανείς. Άδικα και ο Λαοκόωντας, ο ιερέας του Απόλλωνα, γυρεύει να πείσει τους συμπατριώτες του για το δολερό σχέδιο των Αχαιών και ρίχνει το κοντάρι του στην κοιλιά του Αλόγου. Όταν μάλιστα βλέπουν σε λίγο δύο πελώρια φίδια να βγαίνουν από τη θάλασσα και να καταβροχθίζουν το Λαοκόωντα και τον έναν από τους γιους του, ερμηνεύουν τη φοβερή αυτή τύχη του ιερέα τους ως τιμωρία, γιατί δεν είχε σεβαστεί το αφιέρωμα της θεάς. Μόνο ο Αινείας καταλαβαίνει το νόημα αυτού του σημαδιού. Οι θεοί είχαν αποφασίσει το χαμό του Πρίαμου και της γενιάς του, όχι όμως όλης της βασιλικής οικογένειας της Τροίας που καταγόταν από το Δάρδανο, γι αυτό άφησαν ζωντανό το ένα παιδί. Το σημάδι έδειχνε πως ήθελαν να σωθεί ο Αινείας, που ανήκε σε άλλο κλάδο των Δαρδανιδών. Έτσι ο ήρωας παίρνει τους δικούς του και ανεβαίνει στην Ίδα 3. Την νύχτα που ακολουθεί, όταν ολόκληρη η πόλη έχει παραδοθεί σε βαθύ ύπνο ύστερα από το ολοήμερο γλέντι, μια και πίστευαν πως ο πόλεμος είχε πάρει πια τέλος, η Ελένη, που υποψιαζόταν πως στην κοιλιά του Αλόγου κρύβονταν Αχαιοί, έρχεται μαζί με τον νέο της άντρα τον Δηίφοβο κοντά στο Άλογο, κάνει τρεις φορές το γύρο του κι αρχίζει να μιμείται τις φωνές των γυναικών των 3 Κατά την Ιλιάδα (Υ 207 κεξ) ο Αινείας ξαναγυρίζει μετά την άλωση της Τροίας και γίνεται αρχηγός δυναστείας.

11 πολεμιστών και να τους καλεί με τα ονόματά τους ας μην ρωτήσουμε πώς ύστερα από τόσα χρόνια θυμόταν την ομιλία της καθεμιάς τους, ούτε και πώς οι κλεισμένοι στο Άλογο δεν καταλαβαίνουν αμέσως την παγίδα, αφού οι γυναίκες τους ήταν των αδυνάτων αδύνατο να βρίσκονται μέσα στην Τροία. Ευτυχώς που ο Οδυσσέας μαντεύει το δόλο και τους επιβάλλει σιωπή μέσα στο σκοτάδι, ως την ώρα που η Αθηνά έρχεται και απομακρύνει την Ελένη. Στο μεταξύ ο αχαϊκός στόλος, ειδοποιημένος με ένα συνθηματικό πυρσό από τον Σίνωνα, αφήνει την Τένεδο και γυρίζει γρήγορα στην Τροία. Την ίδια ώρα όσοι ήταν κρυμμένοι στην κοιλιά του Αλόγου βγαίνουν από την κρυψώνα τους, ανοίγουν από μέσα τις πύλες της πολιτείας και ενώνονται με τον υπόλοιπο αχαϊκό στρατό. Ακολουθεί γενική σφαγή και λεηλασία προτού η άλλοτε πλούσια πόλη του Πρίαμου παραδοθεί στις φλόγες. Ο Νεοπτόλεμος εισβάλει στο παλάτι, κατεβάζει τον Πρίαμο από το βωμό του Δία, όπου είχε καταφύγει ικέτης, και τον σφάζει. Ο Αίας ο Λοκρός βιάζει την Κασσάνδρα πάνω στο βωμό της Αθηνάς, όπου είχε ζητήσει τη σωτηρία της. Στην προσπάθειά του να την τραβήξει συμπαρασύρει και το ξόανο της θεάς. Για την ιεροσυλία του αυτή οι Αχαιοί θέλουν να τον λιθοβολήσουν, εκείνος όμως καταφεύγει στο βωμό της θεάς και γλιτώνει. Λίγο αργότερα στο ταξίδι του γυρισμού θα βρει την τιμωρία που του άξιζε (βλέπε παρακάτω). Η Ελένη βρισκόταν στο σπίτι του καινούργιου της συζύγου, του Δηίφοβου. Όταν ο Μενέλαος μαζί με τον Οδυσσέα τρέχουν να τη βρουν, αντιμετωπίζουν αντίσταση πολύ μεγάλη. Στο τέλος όλοι οι Τρώες που είχαν κλειστεί στο σπίτι του Δηίφοβου σκοτώνονται. Ο Μενέλαος θέλει να σκοτώσει και την άπιστη γυναίκα του, όταν όμως σέρνει το σπαθί του, εκείνη του γυμνώνει το στήθος της. Μπροστά στην τόση ομορφιά ο άντρας υποχωρεί και αντί να την σκοτώσει, την παίρνει να γυρίσουν μαζί στη Σπάρτη. Η μοιρασιά των λαφύρων γίνεται σύμφωνα με τα καθιερωμένα: συγκεντρώνουν όλα τα κινητά λάφυρα, τις σκλάβες, πολύτιμα αντικείμενα, όπλα, υφαντά, σκεύη, μάλαμα, σίδερο, και από αυτά τα καλύτερα τα διαλέγουν οι αρχηγοί. Ό,τι απομένει τα μοιράζεται ο κοινός στρατός. Έτσι την Ανδρομάχη την παίρνει σκλάβα ο Νεοπτόλεμος, ενώ τον γιο της τον Αστυάνακτα τον γκρεμίζει από τα ψηλά τείχη ο Οδυσσέας. Η Κασσάνδρα παραδίδεται στον Αγαμέμνονα. Είναι όμως και η σκιά του Αχιλλέα που διεκδικεί το μερτικό της από τα λάφυρα: οι Αχαιοί θυσιάζουν στον τάφο του την Πολυξένη, την κόρη του Πρίαμου. Ο γεμάτος

12 αξιοπρέπεια τρόπος με τον οποίο η κόρη αντιμετωπίζει το θάνατο προκαλεί το θαυμαστό των Αχαιών. Τέλος η Εκάβη, προτού πεθάνει, μεταμορφώνεται σε σκύλα, γι αυτό ονόμαζαν τον τάφο της στη θρακική Χερσόνησο «Κυνός σῆμα». Αρχίζουν τώρα οι περιπέτειες των Αχαιών στο ταξίδι του γυρισμού: ο θυμός της Αθηνάς για την ανόσια πράξη του μικρού Αίαντα δεν είχε ακόμα ξεθυμάνει. Κι ο Δίας άλλωστε ήταν θυμωμένος με τους Αχαιούς γενικά για τη συμπεριφορά τους στην άλωση. Ξεσηκώνει λοιπόν διχόνοια ανέμεσα στους ίδιους τους Ατρείδες: ο Μενέλαος ζητεί να φύγουν αμέσως, ο Αγαμέμνονας να μην ξεκινήσουν αν δεν εξευμενίσουν πρώτα τη θεά. Στη συνέλευση που ακολουθεί οι βασιλιάδες διχάζονται: ο Μενέλαος, ο Νέστορα, ο Διομήδης, ο Οδυσσέας και άλλοι παίρνουν το δρόμο του γυρισμού, φτάνοντας όμως στην Τένεδο ξεσπούν νέα μαλώματα. Έτσι ο Οδυσσέας και οι άλλοι γυρίζουν πίσω στον Αγαμέμνονα. Μένουν μόνο ο Νέστορας, ο Διομήδης και ο Μενέλαος να συνεχίσουν το ταξίδι. Οι δύο πρώτοι θα φτάσουν σε λίγες μέρες στην πατρίδα τους, στην Πύλο ο Νέστορας, στο Άργος ο Διομήδης. Στο μεταξύ ο Αγαμέμνονας με τους άλλους βασιλιάδες θυσιάζουν στην Αθηνά με την ελπίδα να την μαλακώσουν κι ανοίγουν πανιά. Άδικα η σκιά του Αχιλλέα παρουσιάζεται στον Αγαμέμνονα και του προλέγει τι θα ακολουθήσει. Έτσι φτάνοντας στον Καφηρέα, στην νοτιοανατολική γωνία της Εύβοιας, πέφτουν σε θαλασσοταραχή μεγάλη, που τους βουλιάζει πολλά πλοία, σκορπίζει τα λοιπά και πνίγει πολλούς, μέσα σε άλλους το Λοκρό τον Αίαντα. Στην αρχή, όταν η θεά τού βουλιάζει το καράβι, ο Αίας σώζεται με τη βοήθεια του Ποσειδώνα πάνω σε ένα ξερονήσι. Τα παθήματά του όμως ως τώρα δεν του έχουν γίνει μάθημα. Έτσι καυχιέται πως σώθηκε στο πείσμα της Αθηνάς. Θυμώνει τώρα για την ασέβειά του ο Ποσειδώνας και με την τρίαινα κόβει στα δύο το βράχο, όπου καθόταν ο ήρωας και τον πνίγει. Ακολουθεί καινούργιο κακό: ο Ναύπλιος, που από καιρό είχε μάθει τον άδικο θάνατο του γιου του Παλαμήδη, για να πάρει τώρα εκδίκηση ανάβει φωτιές στα ψηλώματα του βουνού Καφηρέα, και οι Αχαιοί, νομίζοντας πως τις είχαν ανάψει άνθρωποι της περιοχής, για να τους οδηγήσουν σε λιμάνι, τσακίζονται πάνω στα βράχια. Όσοι κατορθώνουν να σωθούν στη στεριά σκοτώνονται από τον Ναύπλιο. Με τη βοήθεια της Ήρας ο Αγαμέμνονας με τους δικούς του γλιτώνει. Φτάνει στα Κύθηρα και από κει στη γη των Μυκηναίων. Μέσα στα χρόνια όμως που έλειπε στην εκστρατεία ο Αίγισθος, πρωτοξάδελφός του, είχε καταφέρει να ξελογιάσει τη γυναίκα του την Κλυταιμνήστρα. Τώρα, ειδοποιημένος για την επιστροφή του

13 βασιλιά, τον καλεί στο σπίτι του τάχα να γιορτάσουν τη νίκη του. Πάνω στο γλέντι οι άνθρωποι του Αιγίσθου ρίχνονται με τα σπαθιά πάνω στον Αγαμέμνονα και την ακολουθία του. Από τη σφαγή που ακολουθεί ο μόνος που γλιτώνει στο τέλος είναι ο Αίγισθος. Την Κασσάνδρα, που ακολουθούσε σκλάβα τον Αγαμέμνονα, τη σκοτώνει η Κλυταιμνήστρα. Στο μεταξύ, όταν πια είχαν χωριστεί από το Διομήδη, ο Μενέλαος και ο Νέστορας συνέχισαν μαζί το ταξίδι. Στο Σούνιο, όμως, πεθαίνει ξαφνικά ο Φρόντης, ο κυβερνήτης του πλοίου του Μενέλαου. Έτσι ο Νέστορας συνεχίζει μόνος του πια το ταξίδι, ενώ ο Μενέλαος μένει για λίγες ημέρες στην Αττική, όπου θα θάψει τον πιστό του σύντροφο. Καθώς έπειτα ξεκινάει τον βρίσκει στο Μαλέα μεγάλη τρικυμία, που τον παρασύρει στη νότια παραλία της Κρήτης, όπου καταστρέφεται το πιο μεγάλο μέρος του στόλου του, κι έπειτα τον πετάει στην Αίγυπτο με πέντε μόνο πλοία. Στην Αίγυπτο ο Μενέλαος παραδέρνει επτά χρόνια και συγκεντρώνει νέα πλούτη. Πηγαίνει και στην Κύπρο, τη Φοινίκη, την Ερεμβία (;) και στην Αιθιοπία. Όταν αποφασίζει να γυρίσει στην Ελλάδα, ξεχνάει να θυσιάσει στους θεούς, γι αυτό, όταν βρίσκεται στο νησί Φάρος απέναντι από την Αλεξάνδρεια, οι θεοί του σηκώνουν ενάντιους ανέμους, ώστε να μην μπορεί να φύγει. Σε λίγο σώνονται και οι τροφές. Μια μέρα που οι άλλοι είχαν πάει να ψαρέψουν κι ο Μενέλαος τριγύριζε απελπισμένος, έρχεται κοντά του μια θεότητα, η Ειδοθέα. Πατέρας της ήταν ο θεός της θάλασσας Πρωτέας με μαντικές ικανότητες. Με τις οδηγίες της ο Μενέλαος υποχρεώνει τον Πρωτέα να τον ενημερώσει. Έτσι μαθαίνει πως είναι ανάγκη να γυρίσει στην Αίγυπτο και να θυσιάσει στους θεούς. Μαθαίνει ακόμα για το θάνατο του Αγαμέμνονα, τέλος πως ο ίδιος, σαν άντρας της Ελένης και γαμπρός του Δία που είναι, θα ζήσει αθάνατος στο Ηλύσιο Πεδίο. Έτσι ο ήρωας επιστρέφει στην Αίγυπτο, θυσιάζει στους θεούς και ύστερα από δεκαοκτώ χρόνων απουσία επιστρέφει επιτέλους στη Σπάρτη. Τον καιρό που ο Αίγισθος δολοφονούσε τον εξάδελφό του, ο γιος του Αγαμέμνονα, ο Ορέστης, πρέπει να ήταν κάπου δέκα χρονών αγόρι. Από πιο παλιά χρόνια ζούσε στη Φωκίδα κοντά στο βασιλιά Στρόφιο. Τον είχε εκεί στείλει, όπως φαίνεται, η μητέρα του που δεν ήθελε ο γιος της να παρακολουθεί στο παλάτι την παράνομη συμβίωση της μητέρας του με το θείο του. Στα δεκαοκτώ του χρόνια γυρίζει στις Μυκήνες και παίρνει εκδίκηση για το φόνο του πατέρα του

14 σκοτώνοντας τον Αίγισθο και την μητέρα του 4. Από σύμπτωση ο Μενέλαος φτάνει στην πατρίδα του μια δυο μέρες από την εκδίκηση του Ορέστη. Στο μεταξύ η Θέτιδα που σαν θεά ήξερε τί συνέπειες θα είχε για τους Αχαιούς ο θυμός της Αθηνάς, συμβουλεύει τον εγγονό της τον Νεοπτόλεμο να πάρει το δρόμο του γυρισμού από την ξηρά. Έτσι ο γιος του Αχιλλέα με τους Μυρμιδόνες του περνά στη Θράκη και αρχίζει να πορεύεται κατά τα δυτικά. Μέσα στο ταξίδι πεθαίνει ο Φοίνικας, ο παιδαγωγός του Αχιλλέα, και θάβεται με μεγάλες τιμές. Πριν φτάσει στη Φθία ο Νεοπτόλεμος πηγαίνει στην Ήπειρα και ανοίγει πόλεμο με τους λαούς που κατοικούσαν πιο πάνω από τον Τόμαρο, τους νικά και γίνεται βασιλιάς της χώρας. Εκεί η Ανδρομάχη του χαρίζει ένα γιο, τον Μολοσσό, που δίνει έπειτα το όνομά του στη χώρα (Μολοσσία). Έπειτα ο Νεοπτόλεμος έρχεται στη Φθία και συναντά τον Πηλέα, που βλέπει τον εγγονό του για πρώτη φορά. Από τους άλλους ήρωες της τρωικής εκστρατείας οι πηγές, προπαντός οι μετα-ομηρικές, μερικούς αφήνουν να γυρίζουν άβλαβοι στην πατρίδα τους (Ιδομενέας, Φιλοκτήτης), άλλους τους στέλνουν από διάφορους λόγους να εγκατασταθούν στην Ιταλία (Διομήδης), άλλους στην Κύπρο (Τεύκρος), άλλους στην Κολοφώνα της Μ. Ασίας (Κάλχας). Αφήσαμε τελευταίο έναν ακόμα νόστο, τον πιο σημαντικό, του Οδυσσέα. Τον δίνει με κάθε λεπτομέρεια η Οδύσσεια, που τελειώνει με τη συμφιλιώση του ήρωα με τους συγγενείς των σκοτωμένων μνηστήρων. Με το τέλος όμως του ομηρικού έπους δεν τελειώνει και η ιστορία του Οδυσσέα, όπως την ήξερε το αρχαϊκό έπος. Αμέσως μετά ο ήρωας περνά στην Ήλιδα, για να επιθεωρήσει τα κοπάδια του που έβοσκαν εκεί. Τον φιλοξενεί ένας παλιός σύντροφος τού πολέμου, ο βασιλιάς Πολύξενος. Γυρνώντας στην Ιθάκη προσφέρει πλούσιες θυσίες στους θεούς και, όπως τον είχε συμβουλέψει ο Τειρεσίας, φεύγει για τη Θεσπρωτία. Καθώς προχωρεί στο εσωτερικό της χώρας, όταν τέλος συναντά ανθρώπους που νομίζουν πως το κουπί που κρατά στον ώμο είναι λιχνιστήρι, καταλαβαίνει πως εδώ βρίσκεται το τέλος της περιπλάνησής του, μπήγει το κουπί στη γη και θυσιάζει στον Ποσειδώνα. Στη Θεσπρωτία ο Οδυσσέας παντρεύεται η βασίλισσα Καλλιδίκη που του χαρίζει έναν γιο, τον Πολυποίτη. Στο μεταξύ ξεσπάει πόλεμος ανάμεσα στους 4 Γιατί στην Οδύσσεια (γ 307) ο Ορέστης λέγεται πως έρχεται από την Αθήνα, δεν ξέρουμε.

15 Θεσπρωτούς και τους γειτονικούς Βρύγους. Αρχηγός τους στρατού των Θεσπρωτών μπαίνει ο Οδυσσέας. Πάνω στη μάχη ο Άρης, που είναι με το μέρος των Βρύγων, τρέπει σε φυγή το στρατό του Οδυσσέα, καθώς όμως καταβαίνει η Αθηνά να αντιμετωπίσει τον Άρη, μπαίνει στη μέση ο Απόλλωνας και τους χωρίζει. Η μάχη τελειώνει με τη νίκη του Οδυσσέα. Όταν η Καλλιδίκη πεθαίνει, ο Οδυσσέας αφήνει τη βασιλεία του στον Πολυποίτη και γυρίζει στην Ιθάκη με την ελπίδα πως θα ζήσει πια ήσυχος ανέμεσα στους δικούς τους και τους υπηκόους τους. Στο μεταξύ ο Τηλέγονος, ο γιος που είχε η Κίρκη από τον Οδυσσέα, μαθαίνει από τη μητέρα του ποιον έχει πατέρα και ξεκινάει με ένα καράβι να τον βρει. Κάποτε φθάνει στην Ιθάκη, χωρίς όμως να ξέρει που βρίσκεται. Πεινασμένοι όπως είναι οι ναύτες του βγαίνουν στη στεριά και αρχίζουν να λεηλατούν το νησί. Το άλλο πρωί ο Οδυσσέας κατεβαίνει στην παραλία αποφασισμένος να διώξει τους πειρατές. Στη μάχη που ακολουθεί ο Τηλέγονος σκοτώνει τον Οδυσσέα, χωρίς φυσικά να ξέρει με ποιον μονομαχούσε. Η παλιά πρόρρηση βγαίνει αληθινή: ο θάνατος βρίσκει τον ήρωα ἐξ ἁλός, από τη θάλασσα, γιατί ο γιος του είχε φτάσει με καράβι, ακόμα και γιατί ο Τηλέγονος είχε στο ταξίδι αντικαταστήσει την αιχμή του κονταριού του με ένα μεγάλο ψαροκόκαλο. Όταν τα πράγματα ξεκαθαρίζουν, ο Τηλέγονος παίρνει μαζί του την Πηνελόπη και τον Τηλέμαχο και γυρίζει στην Αία, το νησί της μητέρας του. Εκεί ο Τηλέμαχος παντρεύεται την Κίρκη και ο Τηλέγονος την Πηνελόπη.