Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα

Transcript

1 Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα Παραδοτέο D3 του έργου RES-H Policy Η παρούσα έκθεση συντάχθηκε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού έργου: "Policy development for improving RES- H/C penetration in European Member States (RES-H Policy)" υπό το πρόγραμμα Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη (IEE) Μάρτιος 2009 Αργυρώ Γιακουμή, ΚΑΠΕ, Ελλάδα Μηνάς Ιατρίδης, ΚΑΠΕ, Ελλάδα Supported by

2 Το έργο "Policy development for improving RES-H/C penetration in European Member States (RES-H Policy)" υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του προγράμματος Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη (Intelligent Energy for Europe IEE) (Αριθμός συμβολαίου του έργου IEE/07/692/SI ). Η ευθύνη των πληροφοριών της παρούσας έκθεσης βαρύνει αποκλειστικά τους συγγραφείς. Οι πληροφορίες που εμπεριέχονται σε αυτή δεν αντιπροσωπεύουν τη γνώμη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δε φέρει ευθύνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών αυτών. Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας - ΚΑΠΕ, Μάρτιος 2009

3 Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα RES-H Policy Περιεχόμενα 1 Εισαγωγή Δομή της αγοράς θέρμανσης στην Ελλάδα Γενικά στατιστικά στοιχεία Θεσμικό πλαίσιο αγοράς Εμπλεκόμενοι φορείς της αγοράς Δομή της αγοράς ψύξης στην Ελλάδα Παρούσα κατάσταση του τομέα θέρμανσης από ΑΠΕ στην Ελλάδα Διείσδυση ΑΠΕ Ηλιακά θερμικά Βιομάζα Γεωθερμία Δυναμικό για θέρμανση από ΑΠΕ Νομοθετικό πλαίσιο για τη στήριξη της θέρμανσης από ΑΠΕ στην Ελλάδα Γενικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ Νομοθετικό πλαίσιο για θέρμανση από ΑΠΕ Παρούσα κατάσταση ψύξης από ΑΠΕ στην Ελλάδα Νομοθετικό πλαίσιο για την στήριξη της ψύξης από ΑΠΕ στην Ελλάδα Τρέχουσες νομοθετικές και ρυθμιστικές αλλαγές της αγοράς Συμπεράσματα Βιβλιογραφία

4 RES-H Policy Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα Διαγράμματα Σχήμα 1 Διάθεση πρωτογενούς ενέργειας... 6 Σχήμα 2 Σχήμα 3 Σχήμα 4 Σχήμα 5 Σχήμα 6 Συνεισφορά στις εκπομπές CO 2 δραστηριοτήτων που συνδέονται με τη χρήση (καύση) ορυκτών καυσίμων για το Τελική κατανάλωση ενέργειας στα νοικοκυριά ανά τύπο καυσίμου για τα έτη 1990 και Τελική κατανάλωση ενέργειας στα νοικοκυριά ανά τελική χρήση για τα έτη 1990 και Τελική κατανάλωση ενέργειας στα νοικοκυριά για θέρμανση χώρων ανά τύπο καυσίμουl (1990&2004) Τελική κατανάλωση ενέργειας στα νοικοκυριά για παραγωγή ζεστού νερού χρήσης ανά τύπο καυσίμουl (1990&2004) Πίνακες Πίνακας 1 Κατοικούμενες κανονικές κατοικίες και κτίρια κατοικιών ανά έτος κατασκευής Πίνακας 2 Αριθμός κτιρίων στην Ελλάδα Πίνακας 3 Κτίρια κατά αριθμό ορόφων Πίνακας 4 Κτίρια κατά χρήση Πίνακας 5 Κτίρια κατοικιών ανά αριθμό κανονικών κατοικιών τους Πίνακας 6 Παραγωγή θερμικής ενέργειας από ΑΠΕ (PJ) Πίνακας 7 Μέγεθος αγοράς ηλιακών θερμικών στην Ελλάδα σε σχέση με την επιφάνεια συλλεκτών και εγκατεστημένη ισχύ Πίνακας 8 Κόστος θερμικών ηλιακών συστημάτων Πίνακας 9 Διείσδυση αέριας βιομάζας για το έτος Πίνακας 10 Διείσδυση στερεής βιομάζας για το έτος Πίνακας 11 Διείσδυση γεωθερμίας για το έτος Πίνακας 12 Σύνοψη της διείσδυσης της θερμικής ενέργειας από ΑΠΕ ανά τεχνολογία για το έτος Πίνακας 13 Δυναμικό Παραγωγής Βιομάζας (PJ/yr) Πίνακας 14 Τεχνικό δυναμικό για βιοαέριο

5 Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα RES-H Policy Το έργο RES-H policy Το έργο RES-H Policy προετοιμάζει τις συμμετέχουσες χώρες για την εφαρμογή της επερχόμενης οδηγίας για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), και ειδικότερα σε ό,τι αφορά θέματα που σχετίζονται με τη θέρμανση και ψύξη από ΑΠΕ. Η κάθε χώρα μέσα από το έργο θα βοηθηθεί να προγραμματίσει τους εθνικούς ενδεικτικούς στόχους ανά τεχνολογία ΑΠΕ στον τομέα της θέρμανσης/ ψύξης για τα έτη 2020/2030. Επιπλέον θα εξετασθεί το νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει στην κάθε χώρα πάνω σε θέματα θέρμανσης/ ψύξης από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και θα προταθούν μέτρα και δράσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη της συγκεκριμένης αγοράς. Οι χώρες που συμμετέχουν στο έργο είναι: Αυστρία, Ελλάδα, Λιθουανία, Ολλανδία, Πολωνία και Ηνωμένο Βασίλειο. Η κάθε μία από αυτές τις χώρες διαφέρει από τις άλλες ως προς τη δομή της αγοράς θέρμανσης και ψύξης από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την χρήση τους. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, το έργο θα εξετάσει τη δυνατότητα να συντονιστούν ή ακόμη και να εναρμονιστούν μεταξύ τους οι εθνικές πολιτικές προσεγγίσεις στον τομέα της θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ, προκειμένου να προκύψει ένα κοινό θεσμικό πλαίσιο. Σκοπός της έκθεσης Σκοπός αυτής της έκθεσης είναι να δώσει τη γενική εικόνα που επικρατεί στους τομείς της θέρμανσης και ψύξης στην Ελλάδα. Στην έκθεση δίνονται περιληπτικά το νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο της Ελληνικής αγοράς θέρμανσης και ψύξης και παρουσιάζονται τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία για τη διείσδυση των διαφόρων τεχνολογιών ΑΠΕ στους τομείς της θέρμανσης και ψύξης Η παρούσα έκθεση συνοψίζει κατά κύριο λόγο πληροφορίες που ήδη υπάρχουν διαθέσιμες από εθνικές εκθέσεις (π.χ. Υπουργείο Ανάπτυξης), από εθνικά στατιστικά στοιχεία, από μελέτες καθώς και από εκθέσεις παλαιότερων ή τρεχόντων Ευρωπαϊκών έργων, με σχετικό περιεχόμενο. 5

6 RES-H Policy Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα 1 Εισαγωγή Η διάθεση πρωτογενούς ενέργειας στην Ελλάδα αυξάνει σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες, όπως φαίνεται και στο Σχήμα 1. Συγκεκριμένα το 2006 η συνολική διάθεση πρωτογενούς ενέργειας έφτασε τα 31,5 Mtoe, ποσό που αντιστοιχεί σε αύξηση 40% σε σχέση με τα αντίστοιχα επίπεδα του 1990, όταν η ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ήταν 22,3 Mtoe. Ο λιγνίτης αποτελεί την κύρια εγχώρια πηγή ενέργειας και χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά στην ηλεκτροπαραγωγή. Ο λιγνίτης και το πετρέλαιο καλύπτουν περίπου το 85,7% της συνολικής διαθέσιμης ενέργειας στη χώρα. Το φυσικό αέριο πρωτοεμφανίστηκε σ ενεργειακό μείγμα της χώρας το 1995, ενώ οι ΑΠΕ άρχισαν να συμμετέχουν σαν υπολογίσιμη εγχώρια πηγή παραγωγής ηλεκτρισμού στο τέλος της δεκαετίας του 90. Σχήμα 1 Διάθεση πρωτογενούς ενέργειας Πηγή: Υπουργείο Ανάπτυξης, έκθεση Η συνεισφορά των ΑΠΕ στο εθνικό ισοζύγιο του 2006 ήταν της τάξης του 5,3%, σε επίπεδο συνολικής διάθεσης πρωτογενούς ενέργειας. Η παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας από ΑΠΕ το 2006 ήταν 1,8 Mtoe, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 90 ήταν 1,2 Mtoe. Από τα 1,8 Mtoe παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ, τα 702 ktoe οφείλονται στη χρήση βιομάζας στα νοικοκυριά, 230 ktoe στη χρήση βιομάζας στη βιομηχανία (συνολικό ποσοστό βιομάζας 52%), 536 ktoe (30%) από την παραγωγή των υδροηλεκτρικών, 146 ktoe (8,1%) από την παραγωγή των αιολικών, 109 ktoe (6%) από 6

7 Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα RES-H Policy την παραγωγή των θερμικών ηλιακών συστημάτων, 11ktoe από την γεωθερμία και 33 ktoe από το βιοαέριο, κυρίως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας [5]. Στο Σχήμα 2 παρουσιάζεται η συνεισφορά σε εκπομπές CO 2, δραστηριοτήτων που συνδέονται με την καύση ορυκτών καυσίμων. Σύμφωνα με το σχήμα η παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας έρχεται πρώτη στις εκπομπές CO 2 με ποσοστό 58,91%, μετά ακολουθούν οι μεταφορές με ποσοστό 21%, ο αγροτικός, ο οικιακός και ο τριτογενής τομέας με ποσοστό 12,8% και τέλος έρχεται η βιομηχανία με 7%. Σχήμα 2 Συνεισφορά στις εκπομπές CO 2 δραστηριοτήτων που συνδέονται με τη χρήση (καύση) ορυκτών καυσίμων για το Agriculture, Domestic and Tertiary sectors 12,8% Transportation 21,0% Industry 7,0% Solid fuels production 0,3% Heat and electricity production 58,9% Πηγή: Υπουργείο Ανάπτυξης, έκθεση

8 RES-H Policy Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα 2 Δομή της αγοράς θέρμανσης στην Ελλάδα 2.1 Γενικά στατιστικά στοιχεία Δυστυχώς, η ζήτηση θερμικής ενέργειας στη χώρα δεν μπορεί να εκτιμηθεί λόγω έλλειψης διαθέσιμων στατιστικών στοιχείων. Παρόλα αυτά στον οικιακό τομέα υπάρχουν κάποια διαθέσιμα στοιχεία, που μεταξύ άλλων παρουσιάζουν στατιστικές για τη ζήτηση ενέργειας. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην συνέχεια προέρχονται από το Ευρωπαϊκό έργο Odyssee-Mure [8] του προγράμματος Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη (Intelligent Energy Europe- IEE) και αναφέρονται στα έτη 1990 και Σύμφωνα λοιπόν με τα αποτελέσματα του συγκεκριμένου έργου, η κατανάλωση ενέργειας στον οικιακό τομέα ανά τύπο καυσίμου για τα έτη 1990 και 2004 παρουσιάζεται στο Σχήμα 3. Σύμφωνα με το σχήμα τα προϊόντα πετρελαίου το 2004 αποτέλεσαν τη κύρια πηγή ενέργειας στα νοικοκυριά, αντιπροσωπεύοντας το 55% (ή 3,03Mtoe) της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας, ενώ το 1990 το ποσοστό αυτό ήταν 47,6% (ή 1,51Mtoe). Η ηλεκτρική ενέργεια καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση με ποσοστό 26,3% της συνολικά καταναλισκόμενης ενέργειας (ή 1,45Mtoe) για το 2004, και 24,6% (ή 0,78Mtoe) για το Είναι λοιπόν φανερό ότι η κατανάλωση πετρελαϊκών προϊόντων και ηλεκτρισμού αυξήθηκε σημαντικά κατά την περίοδο Συγκεκριμένα η κατανάλωση ενέργειας που προέρχεται από τα προϊόντα πετρελαίου σχεδόν διπλασιάστηκε ενώ η κατανάλωση ενέργειας προερχόμενη από ηλεκτρισμό αυξήθηκε κατά 85%. Σχήμα 3 Τελική κατανάλωση ενέργειας στα νοικοκυριά ανά τύπο καυσίμου για τα έτη 1990 και Πηγή: Odyssee Mure IEE Project, Energy efficiency Policies and measures in Greece

9 Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα RES-H Policy Το ποσοστό της ενέργειας από βιομάζα μειώθηκε κατά 9,8% στο σύνολο της τελικής κατανάλωσης ενέργειας την περίοδο , αλλά επειδή η συνολική τελική κατανάλωση ενέργειας αυξήθηκε κατά την περίοδο αυτή, το μειωμένο ποσοστό αντιστοιχεί τελικά σε μεγαλύτερη ποσότητα ενέργειας από βιομάζας. Δηλαδή από 0,78 Mtoe το 1990 έφτασε τα 0,81 Mtoe το 2004 (αύξηση 3,8%). Το φυσικό αέριο και οι ΑΠΕ (κυρίως τα θερμικά ηλιακά) έχουν μικρό ποσοστό συμμετοχής στην τελική κατανάλωση ενέργειας του οικιακού τομέα, παρόλα αυτά για το φυσικό αέριο υπάρχει μεγάλη προοπτική ανάπτυξης στο μέλλον με τη συνεχή κατασκευή νέων δικτύων. Τέλος σύμφωνα με το Σχήμα 3 η τηλεθέρμανση αντιστοιχεί μόνο σε ένα μικρό ποσοστό (0,8% το 2004) της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας. Η τηλεθέρμανση πρωτοεμφανίστηκε στον οικιακό τομέα το 1997, σε πόλεις (Κοζάνη, Πτολεμαΐδα, Αμύνταιο, Μεγαλόπολη) που βρίσκονται κοντά σε θερμοηλεκτρικούς σταθμούς παραγωγής ρεύματος της ΔΕΗ. Στο Σχήμα 4 παρουσιάζεται η τελική κατανάλωση ενέργειας ανά τελική χρήση για τα έτη 1990 και Το 1990 καταναλώθηκαν για τη θέρμανση χώρων 2,18Mtoe που αντιστοιχούν σε ποσοστό 74,4% ενώ το 2004 καταναλώθηκαν 3,83Mtoe με αντίστοιχο ποσοστό 71,5%, όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα. Παράλληλα, παρατηρείται αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας για παραγωγή ζεστού νερού χρήσης που αντιστοιχεί σε ποσοστό 4,5% το 2004, ή εκφρασμένο σε ενέργεια σε 0,24Mtoe. Σχήμα 4 Τελική κατανάλωση ενέργειας στα νοικοκυριά ανά τελική χρήση για τα έτη 1990 και Πηγή: Odyssee Mure IEE Project, Energy efficiency Policies and measures in Greece 2006 Στο σχήμα 5 παρουσιάζεται η κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση χώρων ανά τύπο καυσίμου. Πάντα σύμφωνα με τα αποτελέσματα του έργου Odyssee-Mure [8], κατά 9

10 RES-H Policy Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα την περίοδο η κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση χώρων η οποία προέρχεται από πετρελαϊκά προϊόντα, αυξήθηκε κατά 10% (Σχήμα 5). Στο ίδιο χρονικό διάστημα το ποσοστό χρήσης βιομάζας για θέρμανση χώρου μειώθηκε κατά 12,3%, ενώ η ενέργεια από βιομάζα που καταναλώθηκε ήταν σχεδόν στο 0,63Mtoe. Το ποσοστό χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας για θέρμανση χώρων αυξήθηκε κατά 0,6% και το ποσοστό χρήσης φυσικού αερίου (και τηλεθέρμανσης) παρέμεινε ασήμαντο. Ο άνθρακας έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί ως μέσο θέρμανσης χώρων και χρησιμοποιείται μόνο ως βοηθητικό μέσω θέρμανσης. Κατά την περίοδο αυτών των 14 ετών ( ) στην Ελληνική κοινωνία συνέβησαν πολλές αλλαγές τόσο οικονομικές όσο και δημογραφικές. Αυξήθηκε ιδιαίτερα ο αστικός πληθυσμός που άρχισε να ζει σε διαμερίσματα ή μονοκατοικίες με κεντρικό σύστημα θέρμανσης με καυστήρα πετρελαίου, εν αντιθέσει με τον πληθυσμό που συνέχισε να ζει σε αγροτικές κατοικίες χρησιμοποιώντας τα παραδοσιακά μέσα θέρμανσης όπως είναι το ξύλο και το κάρβουνο. Επίσης πολλές από τις αγροτικές κατοικίες εκσυγχρόνισαν τα συστήματα θέρμανσης τους, τοποθετώντας είτε κεντρική θέρμανση με καυστήρα πετρελαίου είτε συστήματα θέρμανσης με ηλεκτρισμό. Το 2004 εκτιμάται ότι το 75% όλων των κατοικιών και το 84% των μόνιμων κύριων κατοικιών θα χρησιμοποιούν προϊόντα πετρελαίου (συμπεριλαμβανομένης της κηροζίνης και του υγραερίου) για την θέρμανση χώρου, έχοντας ως επί το πλείστον κεντρική θέρμανση. Επιπλέον πολλές κατοικίες (το 22% των κατοικιών σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για τα έτη ) με κεντρικό σύστημα θέρμανσης με καυστήρα πετρελαίου, χρησιμοποιούν συμπληρωματικά και άλλες πηγές ενέργειας όπως είναι ο ηλεκτρισμός και η βιομάζα σε μεμονωμένα συστήματα θέρμανσης όπως είναι ηλεκτρικά σώματα, σόμπες, τζάκια κτλ. 10

11 Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα RES-H Policy Σχήμα 5 Τελική κατανάλωση ενέργειας στα νοικοκυριά για θέρμανση χώρων ανά τύπο καυσίμουl (1990&2004). Πηγή: Odyssee Mure IEE Project, Energy efficiency Policies and measures in Greece 2006 Όπως έχει διαπιστωθεί από το έργο Odyssee-Mure [8], στον τομέα της παραγωγής ζεστού νερού χρήσης στα νοικοκυριά, σημειώθηκε μία σημαντική αλλαγή μετά το 1990, καθώς το μερίδιο των ΑΠΕ (θερμικά ηλιακά) και του πετρελαίου υπερέβη το μερίδιο του ηλεκτρισμού, που αποτελούσε μέχρι τότε την πρωταρχική πηγή ενέργειας για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης. Συγκεκριμένα το 2004 η παραγωγή ζεστού νερού χρήσης από θερμικά ηλιακά συστήματα αντιπροσώπευε το 31,7% της συνολικής παραγωγής, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το πετρέλαιο ήταν 28,8% (Σχήμα 6). Το μερίδιο του ηλεκτρισμού μειώθηκε κατά 15,2% μέσα σε αυτά τα 14 χρόνια. Το μερίδιο της βιομάζας για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης επίσης μειώθηκε κατά 5,4%. Αυτή η αλλαγή οφείλεται κυρίως στην περαιτέρω διείσδυση των θερμικών ηλιακών συστημάτων και στη χρήση εναλλακτών θερμότητας σε συνδυασμό με κεντρικά συστήματα θέρμανσης με καυστήρες πετρελαίου, αντί της συνηθισμένης χρήσης των ηλεκτρικών θερμοσίφωνων. Οι ηλεκτρικοί θερμοσίφωνες δεν τείνουν ακόμη να εξαλειφθούν, μιας και αποτελούν συνήθως βασικό εξοπλισμό σε παλαιά και νέα σπίτια. Παρόλα αυτά τα θερμικά ηλιακά συστήματα κερδίζουν συνεχώς έδαφος και πολλές φορές χρησιμοποιούνται σε οικίες για να καλύψουν τις βασικές ανάγκες του νοικοκυριού για ζεστό νερό χρήσης, και ο ηλεκτρικός θερμοσίφωνας χρησιμοποιείται μόνο ως συμπληρωματικό μέσο. 11

12 RES-H Policy Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα Σχήμα 6 Τελική κατανάλωση ενέργειας στα νοικοκυριά για παραγωγή ζεστού νερού χρήσης ανά τύπο καυσίμουl (1990&2004). Πηγή: Odyssee Mure IEE Project, Energy efficiency Policies and measures in Greece 2006 Θερμομόνωση κτιρίων Στην Ελλάδα ο πρώτος κανονισμός θερμομόνωσης κτιρίων ψηφίστηκε το 1979 (ΦΕΚ 362Δ/1979). Σύμφωνα με αυτό τον κανονισμό η χώρα χωρίζεται βάσει των θερμομονωτικών απαιτήσεων σε τρεις κλιματικές ζώνες και δεν γίνεται καμία διάκριση όσον αφορά τη χρήση του κτιρίου. Ο μέσος συντελεστής θερμοπερατότητας U για τους εξωτερικούς τοίχους είναι μικρότερος ή ίσος από 0,7W/m 2 K, ενώ για την οροφή (ή την πυλωτή) είναι μικρότερος ή ίσος από 0,5W/m 2 K. Όλα τα κτίρια που έχουν κατασκευαστεί πριν από το 1980 θεωρείται ότι είναι κτίρια που δεν έχουν καμία θερμομόνωση, ενώ τα κτίρια που έχουν κατασκευαστεί μετά το 1980 θεωρείται ότι έχουν κατασκευαστεί με βάση τις απαιτήσεις θερμομόνωσης του κανονισμού. Παρόλα αυτά εκτιμάται ότι η πλειοψηφία των κτιρίων που κατασκευάστηκαν μέχρι το 1990 έχει ελλιπή ή και καμία θερμομόνωση (ο κανονισμός θερμομόνωσης ήταν σε ισχύ αλλά δεν εφαρμοζόταν πάντα στην πράξη). Εκτιμάται λοιπόν ότι ο αριθμός των κτιρίων που δεν έχουν καμία θερμομόνωση είναι αρκετά μεγάλος. Ενδεικτική είναι η κατάσταση στον οικιακό τομέα. Στον πίνακα 1 δίνεται ο αριθμός των κατοικιών ανά έτος κατασκευής σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας. Αν ληφθούν υπόψη οι παραπάνω ισχυρισμοί τότε ο αριθμός των κανονικών κατοικούμενων κατοικιών που δεν έχουν θερμομόνωση ανέρχεται περίπου στα 3εκατομύρια. 12

13 Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα RES-H Policy Πίνακας 1 Κατοικούμενες κανονικές κατοικίες και κτίρια κατοικιών ανά έτος κατασκευής. Έτος κατασκευής Κατοικούμενες κανονικές κατοικίες Κτίρια κατοικιών Προ του to to to to to to to till Υπό κατασκευή Μη καταχωρημένα σύνολο Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Απογραφή πληθυσμού της 18 ης Μαρτίου 2001 Στους πίνακες 2,3,4 και 5 παρουσιάζονται κάποια γενικά στατιστικά στοιχεία από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας, τα οποία αφορούν το απόθεμα κτιρίων. Πίνακας 2 Αριθμός κτιρίων στην Ελλάδα. Συνολικός αριθμός κτιρίων αποκλειστικής χρήσης Συνολικός αριθμός κτιρίων μεικτής χρήσης Σύνολο κτιρίων Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Εθνική απογραφή οικοδομών κτιρίων της 1 ης Δεκεμβρίου 2000 Πίνακας 3 Κτίρια κατά αριθμό ορόφων. Σύνολο Μόνο Ισόγεια ή πυλωτές (με ή χωρίς υπόγειο) με αριθμό Με πυλωτή κτιρίων ισόγεια (με ορόφων ή χωρίς υπόγειο) και άνω

14 RES-H Policy Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Εθνική απογραφή οικοδομών κτιρίων της 1 ης Δεκεμβρίου 2000 Πίνακας 4 Κτίρια κατά χρήση. Σύνολο Τύπος κτιρίου κτιρίων Κτίρια Εκκλησίες- Ξενοδο Εργοστ Σχολικά Καταστή Σταθμ Νοσο Άλλες κατοικιών Μοναστήρι χεία άσια- κτίρια ματα οί κομεί χρήσεις α Εργαστ Γραφεία αυτοκ α, ήρια ινήτω κλινικ ν ές κλπ Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Εθνική απογραφή οικοδομών κτιρίων της 1 ης Δεκεμβρίου 2000 Πίνακας 5 Κτίρια κατοικιών ανά αριθμό κανονικών κατοικιών τους. Αριθμός κατοικιών εντός του κτιρίου 1 κατοικία 2 κατοικίες και άνω Σύνολο κατοικιών κτιρίων Κτίρια κατοικιών Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Εθνική απογραφή οικοδομών κτιρίων της 1 ης Δεκεμβρίου Θεσμικό πλαίσιο αγοράς Στην Ελλάδα η αγορά θέρμανσης δεν έχει κάποιο ξεχωριστό θεσμικό πλαίσιο, αλλά θεωρείται ότι είναι κομμάτι του γενικότερου ενεργειακού τομέα, όπου ο αρμόδιος φορέας είναι το Υπουργείου Ανάπτυξης. Το Υπουργείο Ανάπτυξης είναι υπεύθυνο για όλα τα θέματα που σχετίζονται με τον ενεργειακό τομέα και κατ επέκταση για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και την διείσδυσή τους στην ενεργειακή αγορά. Για το σκοπό αυτό άλλωστε υπάρχουν δύο τμήματα στο Υπουργείο Ανάπτυξης, το Τμήμα Ενεργειακής Πολιτικής και το Τμήμα για τις ΑΠΕ και την Εξοικονόμηση Ενέργειας. Και τα δύο αυτά τμήματα ανήκουν στη Διεύθυνση Ενέργειας του Υπουργείου. 14

15 Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα RES-H Policy Πέραν από το Υπουργείο Ανάπτυξης υπάρχει και η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ), η οποία συστήθηκε με το Νόμο 2773/1999 ως ανεξάρτητη διοικητική αρχή και έχει κυρίως γνωμοδοτικές και εισηγητικές αρμοδιότητες στον τομέα της ενέργειας. Ο ρόλος της ΡΑΕ δεν είναι ελεγκτικός ή δικαστικός. Σκοπός της ΡΑΕ είναι να διευκολύνει τον ελεύθερο και υγιή ανταγωνισμό στην ενεργειακή αγορά με σκοπό να εξυπηρετηθεί σε τελευταία ανάλυση καλύτερα και οικονομικότερα ο καταναλωτής. Επίσης η ΡΑΕ παρακολουθεί και εισηγείται για τις τιμές, τη λειτουργία της αγοράς και τις αδειοδοτήσεις. Επιπροσθέτως η ΡΑΕ, γνωμοδοτεί προς το Υπ. Ανάπτυξης για θέματα σχετικά με την αδειοδότηση για την παραγωγή ηλεκτρισμού από ΑΠΕ και κατόπιν παρακολουθεί την πρόοδο εφαρμογής των συγκεκριμένων έργων, αποκλείοντας επενδυτές που δείχνουν μη δικαιολογημένοι καθυστέρηση. Τέλος η ΡΑΕ προτείνει νομοθετικά μέτρα για την περαιτέρω απελευθέρωση της ηλεκτρικής αγοράς και με τον τρόπο αυτό πολλές φορές απευθύνεται σε σημαντικά ζητήματα της παραγωγής ηλεκτρισμού από ΑΠΕ. Τέλος υπάρχει και το Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας & Δημοσίων Έργων το οποίο εμπλέκεται στην αδειοδοτική διαδικασία για σταθμούς παραγωγής ηλεκτρισμού από ΑΠΕ όντας υπεύθυνο π.χ. για θέματα χωροταξίας, περιβαλλοντικών επιπτώσεων κ.α. Όπως είναι φανερό τα προαναφερθέντα σώματα, επικεντρώνονται ως επί το πλείστον σε θέματα που αφορούν παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και λιγότερο για ό,τι έχει να κάνει με Θερμότητα και Ψύξη από ΑΠΕ. Ίσως, εν όψει της νέας οδηγίας για τις ΑΠΕ, να δοθεί περισσότερη προσοχή και στον τομέα της Θέρμανσης και Ψύξης από ΑΠΕ. Όσον αφορά τα γεωθερμικά πεδία υπάρχει το Ινστιτούτο Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) το οποίο είναι ο θεσμοθετημένος τεχνικός σύμβουλος της πολιτείας σε θέματα γεωεπιστημών. Βασικός σκοπός του Ινστιτούτου είναι η μελέτη της γεωλογικής δομής και του γεωδυναμικού καθεστώτος της Ελλάδας, η έρευνα και αξιολόγηση μεταλλευμάτων, βιομηχανικών ορυκτών (εκτός υδρογονανθράκων) καθώς και καταγραφή των γεωθερμικών πεδίων της χώρας. Μερικές από τις δραστηριότητες του Ινστιτούτου αναφορικά με τη γεωθερμική ενέργεια είναι οι ακόλουθες: Καταγραφή και αποτίμηση του γεωθερμικού δυναμικού της χώρας. Βασικές έρευνες υποδομής (νεώτερη ηφαιστειότητα, θερμική ροή, χάρτες υπεδαφικών θερμοκρασιών κ.ά.). Έρευνα για τον εντοπισμό και την αξιολόγηση γεωθερμικών πεδίων, με σύγχρονες μεθόδους. Συμβολή στην εκμετάλλευση και ανάπτυξη της γεωθερμίας. Μελέτη του χημισμού των γεωθερμικών ρευστών. Συμβολή στην αντιμετώπιση προβλημάτων καθαλατώσεων και ρύπανσης περιβάλλοντος. 15

16 RES-H Policy Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα Αποτίμηση ενεργειακής αποδόσεως γεωθερμικών πεδίων. Εκπόνηση οικονομοτεχνικών μελετών για την ενεργειακή αξιοποίηση των εντοπισθέντων γεωθερμικών ρευστών. Επίσης σημαντικός φορέας της αγοράς είναι η Ένωση Βιομηχανιών Ηλιακής Ενέργειας (ΕΒΗΕ), που ιδρύθηκε το 1979 και σήμερα έχει 18 τακτικά μέλη (βιομηχανίες παραγωγής ηλιακών συστημάτων) και τρία συνεργαζόμενα μέλη, μεταξύ των οποίων το Εργαστήριο Ηλιακών Συστημάτων του Εθνικού Κέντρου Ερευνών "Δημόκριτος" και το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας - ΚΑΠΕ. Στους σκοπούς της EBHE περιλαμβάνονται η μελέτη, η προαγωγή, η παρακολούθηση της τεχνολογικής και επιστημονικής εξέλιξης των θεμάτων που άπτονται της ηλιακής ενέργειας, η διάδοση των ηλιακών εφαρμογών, η συνεργασία μεταξύ των μελών καθώς και η εκπροσώπησή τους σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. H ΕΒΗΕ έχει ως βασική επιδίωξη την παραγωγή και διάθεση αξιόπιστων προϊόντων που διασφαλίζουν στον καταναλωτή τα πλεονεκτήματα της ηλιακής ενέργειας. Έτσι για να γίνει μία εταιρία μέλος της EBHE, οφείλει, μεταξύ άλλων: Nα παράγει η ίδια τα προϊόντα της σε δικό της εργοστάσιο. Το εργοστάσιο να διαθέτει όλες τις νόμιμες άδειες από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές. Tα προϊόντα της να έχουν ελεγχθεί από αναγνωρισμένα εργαστήρια στην Ευρωπαϊκή Ένωση σύμφωνα με τα ισχύοντα διεθνή (ISO) ή ευρωπαϊκά (CEN) πρότυπα. Oι ηλιακοί θερμοσίφωνες και οι λέβητες να διαθέτουν την υποχρεωτική από τον νόμο σήμανση CE και την αντίστοιχη έκθεση δοκιμών από αναγνωρισμένο εργαστήριο δοκιμών. Η εταιρία να έχει "λευκό" εμπορικό μητρώο. Η ΕΒΗΕ είναι ιδρυτικό μέλος του European Solar Thermal Industry Federation (ESTIF) και το μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς ηλιακών θερμικών στην Ελλάδα ανήκει στα μέλη της. 2.3 Εμπλεκόμενοι φορείς της αγοράς Οι ανάγκες για θέρμανση χώρου στον οικιακό τομέα, όπως φάνηκε και από το Σχήμα 5, καλύπτονται στο μεγαλύτερο μέρος (75,4%) από προϊόντα πετρελαίου. Κατά συνέπεια οι προμηθευτές πετρελαιοειδών είναι οι κύριοι παίκτες στην αγορά θέρμανσης στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού του 2001 από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, σχεδόν το 61% των κατοικούμενων κατοικιών έχει κεντρικό σύστημα θέρμανσης. Η πλειοψηφία των κεντρικών συστημάτων θέρμανσης στα υπάρχοντα κτίρια έχουν καυστήρες πετρελαίου. Είναι λοιπόν κατανοητό ότι υπάρχει μία πολύ καλά ανεπτυγμένη αγορά τόσο με 16

17 Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα RES-H Policy προμηθευτές πετρελαίου όσο και με εταιρείες που αναλαμβάνουν την εγκατάσταση και συντήρηση των καυστήρων πετρελαίου. Παρόλα αυτά τα τελευταία χρόνια, έχει σημειώσει μεγάλη αύξηση η χρήση του φυσικού αερίου για θέρμανση, με ένα δίκτυο που επεκτείνεται συνεχώς. Η διείσδυση του φυσικού αερίου από το 1995, όταν το φυσικό αέριο πρωτοήρθε στην Ελληνική αγορά, έχει σημειώσει σημαντική αύξηση. Σύμφωνα με δελτίο τύπου της ΕΠΑ Αττικής στις 24/09/2007 [12], εκτιμάται ότι μόνο στην περιοχή της Αττικής, στις περιοχές όπου ήδη υπάρχει διαθέσιμο δίκτυο, ο βαθμός διείσδυσης του αερίου φτάνει το 25%, ενώ ο αριθμός των κατοικιών που έχουν συνδεθεί στο δίκτυο φυσικού αερίου είναι πάνω από , και ο αριθμός των βιομηχανικών χρηστών είναι πάνω από Από τους βασικότερους λόγους που οδήγησαν στην αύξηση της διείσδυσης του φυσικού αερίου στην ελληνική αγορά ήταν ότι από το 2004, σύμφωνα με το νόμο 3175/2003 και την Κοινή Υπουργική Απόφαση Δ3/A/11346 (ΦΕΚ 963/B/ ), έγινε υποχρεωτικό σε αρκετούς νομούς της χώρας, στις νέες οικοδομές να εκπονείται μελέτη και εγκατάσταση συστήματος φυσικού αερίου. Η Δημόσια Επιχείρηση Αερίου (ΔΕΠΑ), είναι η εταιρεία που εισήγαγε το φυσικό αέριο στην Ελλάδα, πραγματοποιώντας μια μεγάλη ενεργειακή επένδυση. Το μετοχικό κεφάλαιο της ΔΕΠΑ ανήκει κατά 35% στην εταιρεία Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε. και κατά 65% το Ελληνικό Δημόσιο [11]. Πέραν από την ΔΕΠΑ υπάρχουν οι Εταιρείες Παροχής Αερίου (ΕΠΑ) οι οποίες έχουν ως αντικείμενο την επέκταση, λειτουργία και συντήρηση των δικτύων, καθώς και τη διανομή αερίου στους οικιακούς, εμπορικούς και βιομηχανικούς καταναλωτές (με ετήσια κατανάλωση έως 100 GWh ΑΘΔ). Σήμερα λειτουργούν τρεις ΕΠΑ (μία στην Αττική, με τη συμμετοχή της κοινοπραξίας DukeEnergy Shell, και δύο στις περιοχές της Θεσσαλονίκης και της Θεσσαλίας με τη συμμετοχή της ιταλικής Eni). Η ΔΕΠΑ έχει δρομολογήσει τις διαδικασίες για την ίδρυση τριών νέων ΕΠΑ, στις περιοχές της Στερεάς Ελλάδας, της Κεντρικής Μακεδονίας (εκτός της Θεσσαλονίκης), καθώς και της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης [11]. Είναι φανερό λοιπόν ότι πέραν από τους προμηθευτές πετρελαίου, οι εταιρείες που ασχολούνται με το φυσικό αέριο αρχίζουν να παίρνουν ένα σημαντικό μερίδιο της αγοράς και έχει αναπτυχθεί σιγά σιγά μία νέα αγορά από εγκαταστάτες καυστήρων φυσικού αερίου και εξειδικευμένους τεχνίτες, που παρέχουν στον τελικό καταναλωτή πλήθος επιλογών. Όσον αφορά τώρα τη βιομάζα, παρόλο που αντιστοιχεί στο 17% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας για θέρμανση χώρου (βλέπε Σχήμα 5), η Ελληνική αγορά βιομάζας δεν θεωρείται ότι είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη. Οι τελικοί καταναλωτές έχουν λίγες μόνο επιλογές όταν μιλάμε για εγκαταστάτες καυστήρων βιομάζας και προμηθευτές βιομάζας. Ένας από τους σημαντικότερους λόγους που η αγορά δεν έχει καταφέρει να αναπτυχθεί είναι η ύπαρξη ενός νομοθετικού εμποδίου. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με ένα Προεδρικό Διάταγμα του 1993 (ΠΔ 03/1993/B-369), δεν επιτρέπεται η εγκατάσταση κεντρικών καυστήρων βιομάζας στις δύο μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, 17

18 RES-H Policy Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Λόγω αυτής της απαγόρευσης ένα μεγάλο μέρος του Ελληνικού πληθυσμού δεν μπορεί να επιλέξει τη βιομάζα ως πηγή θέρμανσης. Τέλος, όπως αναφέρθηκε και στο προηγούμενο κεφάλαιο η τηλεθέρμανση καλύπτει ένα πολύ μικρό ποσοστό (0,8%) της τελικής κατανάλωσης ενέργειας για θέρμανση χώρου. Προς το παρόν υπάρχει μόνο μία εταιρεία που δραστηριοποιείται στην αγορά τηλεθέρμανσης, και δεν είναι άλλη από τη Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού Α. Ε (ΔΕΗ Α.Ε), η οποία έχει υλοποιήσει έργα τηλεθέρμανσης σε πόλεις που βρίσκονται κοντά με κάποια μεγάλα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα. Το πρώτο έργο τηλεθέρμανσης υλοποιήθηκε το 1996 σε ένα μικρό οικισμό δίπλα σε μεγάλο θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Στη συνέχεια ακολούθησαν μερικά ακόμη έργα και σε άλλες πόλεις, και παρόλο που υπάρχουν αρκετές μελέτες για επιπλέον έργα τηλεθέρμανσης, κανένα από αυτά δεν έχει υλοποιηθεί μέχρι τώρα. 18

19 Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα RES-H Policy 3 Δομή της αγοράς ψύξης στην Ελλάδα Στον τομέα της ψύξης υπάρχουν ελλιπή έως και ανύπαρκτα στατιστικά στοιχεία. Παρόλο που υπάρχει εκτεταμένη ανάγκη για ψύξη τα τελευταία χρόνια, ειδικότερα στις μεγάλες πόλεις, δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία που να περιγράφουν τη ζήτηση ενέργειας για κάλυψη ψυκτικών αναγκών. Ο πιο διαδεδομένος τρόπος για ψύξη στην Ελλάδα είναι με τη χρήση κλιματιστικών μονάδων (π.χ. τύπου split). Το γεγονός αυτό μαζί με το ότι το καλοκαίρι οι ψυκτικές ανάγκες είναι αυξημένες έχει σαν αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα στην επάρκεια του συστήματος ηλεκτρισμού. Ως προς θεσμικό πλαίσιο της αγοράς ψύξης, το Υπουργείο Ανάπτυξης θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η αρμόδια αρχή, αφού όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο κεφάλαιο αυτό είναι η αρμόδια αρχή για τον ενεργειακό τομέα γενικότερα. Για την εγκατάσταση κλιματιστικών μονάδων σε ένα κτίριο δεν υπάρχει κάποια ιδιαίτερη διαδικασία. Ο ρόλος του Υπουργείου σχετίζεται μόνο με τη συντήρηση των κλιματιστικών μονάδων, όπου σύμφωνα με Κοινή Υπουργική Απόφαση Δ6/Β/14826/2008 (ΦΕΚ 1122/Β'/ ) που είχε εκδοθεί πρόσφατα, μεταξύ άλλων ρυθμίσεων, προβλεπόταν για τα δημόσια κτίρια η τακτική συντήρηση των κλιματιστικών μονάδων. 19

20 RES-H Policy Παρούσα κατάσταση της αγοράς Θέρμανσης και Ψύξης στην Ελλάδα 4 Παρούσα κατάσταση του τομέα θέρμανσης από ΑΠΕ στην Ελλάδα 4.1 Διείσδυση ΑΠΕ Όσον αφορά τον καθορισμό στόχων, έχουν τεθεί συγκεκριμένοι στόχοι μόνο ως προς την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και σύμφωνα με το νόμο 3468/06 τίθεται ένα σύστημα επιδότησης παραγόμενης κιλοβατώρας (feed-in tariff system) από ΑΠΕ ως μέτρο στήριξης. Δυστυχώς δεν υπάρχει αντίστοιχη στήριξη για την παραγωγή θέρμανσης/ ψύξης από ΑΠΕ. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η καταγεγραμμένη παραγωγή θερμικής ενέργειας από ΑΠΕ για την περίοδο Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 6 η συνολική παραγωγή θερμικής ενέργειας από ΑΠΕ παρουσίαζε σταθερή αύξηση με το πέρασμα των χρόνων. Πίνακας 6 Παραγωγή θερμικής ενέργειας από ΑΠΕ (PJ) Σύνολο θερμικής ενέργειας από ΑΠΕ 39,9 40,3 40,7 40,9 40,9 41,2 41,8 42,0 42,0 Ηλιακή ενέργεια 2,34 2,64 2,93 3,14 3,31 3,43 3,60 3,73 3,89 Σύνολο βιομάζας 37,4 37,6 37,6 37,6 37,4 37,6 38,0 38,1 38,0 Βιομάζα στη βιομηχανία 8,00 8,16 8,16 8,21 8,00 8,16 8,62 8,75 8,58 Βιομάζα στον οικιακό τομέα 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 Βιοαέριο - - 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 Γεωθερμία 0,13 0,13 0,13 0,13 0,17 0,13 0,13 0,08 0, Σύνολο θερμικής ενέργειας από ΑΠΕ 42,3 43,8 44,9 45,9 43,8 44,3 45,8 45,4 - Ηλιακή ενέργεια 4,06 4,14 4,19 4,14 4,14 4,23 4,27 4,56 6,69 Σύνολο βιομάζας 38,1 39,6 39,3 39,7 38,1 38,4 40,1 39,0 42,1 Βιομάζα στη βιομηχανία 8,75 10,17 9,88 10,30 8,71 9,00 10,68 9,59 9,85 Βιομάζα στον οικιακό τομέα 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 29,4 32,3 Βιοαέριο 0,04 0,04 1,4 2,0 1,5 1,6 1,4 1,4 - Γεωθερμία 0,08 0,08 0,08 0,04 0,04 0,04 0,04 0,46 0,6 Πηγή: Υπουργείο Ανάπτυξης 20