ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ. ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΑ ΝΗΣΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ( )

Transcript

1 ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ. ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΑ ΝΗΣΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ( ) Η κοινωνική και κοινοτική οργάνωση των τριών ναυτικών νησιών Όταν τον Μάρτιο του 1821 ξέσπασε η Επανάσταση στην Πελοπόννησο, από την αρχή κρίθηκε αναγκαία η συµµετοχή του στόλου των νησιών λόγω της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδας. Τα παραθαλάσσια φρούρια της Πελοποννήσου κινδύνευαν ανά πάσα στιγµή να αποκλειστούν από τον τουρκικό στόλο, η δε θαλάσσια επικοινωνία της Στερεάς Ελλάδας µε την Πελοπόννησο θα ήταν αδύνατη, αν ο τουρκικός στόλος παρέµενε ανενόχλητος στον Κορινθιακό και Σαρωνικό κόλπο. Γι αυτό οι προύχοντες της Πελοποννήσου, θέλοντας επειγόντως να αντιµετωπίσουν αυτά τα προβλήµατα, ζήτησαν στις 24 Μαρτίου 1821 τη βοήθεια των Υδραίων και των Σπετσιωτών. Τη σηµασία της θάλασσας για την επικείµενη επανάσταση είχε επισηµάνει και η Φιλική Εταιρεία ήδη από το 1818, ενώ λίγους µήνες πριν από την έκρηξη της Επανάστασης, τον Σεπτέµβριο του 1820, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης είχε απευθύνει από το Ισµαήλ σχετική πρόσκληση προς τους πλοιάρχους της Ελλάδας, ζητώντας τη µετατροπή των εµπορικών πλοίων τους σε πολεµικά. Παρόµοιες επιστολές είχαν επίσης σταλεί από τον Δηµήτριο Υψηλάντη, τον Άνθιµο Γαζή και άλλους φιλογενείς, προκειµένου να ετοι- µαστούν για την επικείµενη επανάσταση. Χαρακτηριστική είναι επίσης η παρατήρηση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο οποίος ήταν για την ξηρά ό,τι ο Μιαούλης για τη θάλασσα: «Από τα δύο στοιχεία, γη και πέλαγος, το δεύτερο είναι το πολυτιµότερο δια ηµάς. φεύγουν οι στεριαίς, από παντού αγναντεύοµε θάλασσα». Στις παραµονές της Επανάστασης τα ελληνικά νησιά, κυρίως η Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρά, διέθεταν, ως γνωστό, σηµαντική ναυτική δύναµη και τολµηρούς και ικανούς Η Ύδρα διέθετε σηµαντική ναυτική δύναµη στη φωτογραφία,

2 ναυτικούς. Η ναυτική εµπορική ακµή των προεπαναστατικών χρόνων είχε συµβάλει στην απόκτηση πολύτιµης εµπειρίας και ναυτικής συνείδησης που αξιοποιήθηκε στην Επανάσταση. Τα εµπορικά πλοία των νησιών κυριαρχούσαν στις θάλασσες και στα γνωστά λιµάνια της εποχής αποκοµίζοντας τεράστια κέρδη, ιδιαίτερα κατά τους Ναπολεόντειους πολέµους, όταν µε εξαιρετική επιτυχία παραβίαζαν τους αγγλικούς αποκλεισµούς και τροφοδοτούσαν µε δηµητριακά τα γαλλικά λιµάνια. Εκτός από τα τρία αυτά νησιά, αξιόλογη εµπορική ναυτιλία είχε αναπτυχθεί και σε άλλα, όπως µαρτυρεί ο γνωστός πίνακας του Γάλλου προξένου στην Πάτρα François Pouqueville (1816), όπου αναφέρονται η Άνδρος, η Σκόπελος, το Ηράκλειο, η Σαντορίνη, το Καστελόριζο, η Σύµη, η Μύκονος, η Λήµνος, το Τρίκερι, η Ρόδος, η Χίος κ.ά. Τα νησιά, αντίθετα µε την ηπειρωτική Ελλάδα, παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες. Οι µικρές αυτοτελείς κοινωνίες τους έχουν πολλές διαφορές µεταξύ τους ως προς τη γεωγραφική θέση, τη σύνθεση και την καταγωγή του πληθυσµού, τις ασχολίες και τα έθιµα των κατοίκων, την οικονοµική κατάσταση και την κοινωνική διαστρωµάτωση, το βιοτικό επίπεδο και τις νοοτροπίες. Αυτές οι διαφοροποιήσεις δυσχεραίνουν κάθε προσπάθεια οµαδοποίησης των χαρακτηριστικών τους και ευνοούν την ανάπτυξη τοπικιστικού πνεύµατος. Τα νησιά είχαν τη δική τους αρχή που αποτελείτο από τους πρόκριτους, τους λεγό- µενους νοικοκυραίους ή οικοκυραίους, δηλαδή τη βουλή και τους δηµογέροντες. Οι νοικοκυραίοι της Ύδρας και των Σπετσών ήταν οι ίδιοι πλοιοκτήτες και τα πληρώµατα των πλοίων τους αποτελούνταν από φτωχούς συγγενείς τους. Κάθε πλοίο αποτελούσε µία εταιρεία, µε συνεταίρους τον πλοιοκτήτη, τον πλοίαρχο και τα πληρώµατα, δηλαδή τους συντροφοναύτες. Έπειτα από κάθε ταξίδι έληγε η ισχύς της εταιρείας και γινόταν η διανοµή των κερδών ή των ζηµιών, τα µισά από τα οποία ανήκαν στους πλοιοκτήτες. Για την αντιµετώπιση των ζηµιών που προξενούσαν τα ναυάγια και οι πειρατείες (ρίσκα µαρίτιµα), κάθε πλοίο είχε πολλούς ιδιοκτήτες-µέτοχους, τους παρτσινέβελους, οι οποίοι µε τον θεσµό της σερµαγιάς συνεισέφεραν στο µετοχικό κεφάλαιο. Οι συνιδιοκτήτες έφθαναν τους οκτώ ή και περισσότερους. Το πλουτοκρατικό σύστηµα της Ύδρας και των Σπετσών είχε δηµιουργήσει µια τάξη πλούσιων νοικοκυραίων αλλά και ευκατάστατων συντροφοναυτών. Η ανέγερση επιβλητικών αρχοντικών µε ακριβά έπιπλα και πολύτιµα αντικείµενα είναι δείγµα αυτής Υδραία αρχόντισσα, έργο του Α. Κριεζή του 1847 (Εθνική Πινα-

3 της ευµάρειας, που όµως που δεν διήρκεσε πολύ. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα, το 1815, και τη λήξη των Ναπολεόντειων πολέµων, τη σκυτάλη της εµπορικής ναυτιλίας έλαβαν πάλι οι Δυτικοευρωπαίοι και κυρίως οι Άγγλοι, µε αποτέλεσµα την κάµψη του ελληνικού εµπορίου και την οικονοµική κρίση των ναυτικών νησιών. Στις παραµονές της Επανάστασης υπήρχε µεγάλος αριθµός ναυτικών εµπειροπόλεµων, αλλά ανέργων και δυσαρεστηµένων µε το διοικητικό τους σύστηµα. Η οικονοµική εξαθλίωση των πληρωµάτων δηµιουργούσε σοβαρές κοινωνικές εντάσεις, στις οποίες η Επανάσταση θα έδινε διέξοδο, παράλληλα και µε τις εθνικές αναζητήσεις. Αντίθετα µε τις Σπέτσες και την Ύδρα, στα Ψαρά δεν είχε δηµιουργηθεί τάξη κεφαλαιούχων προκρίτων και η κοινοτική τους οργάνωση ήταν πολύ δηµοκρατική. Η εξέγερση των νησιών Ενώ όµως στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα επικρατούσε ο επαναστατικός αναβρασµός, τα νησιά παρέµεναν αρχικά αδρανή. Πρώτα εξεγέρθηκαν οι Σπέτσες. Αρκετοί πρόκριτοι του νησιού είχαν µυηθεί στη Φιλική Εταιρεία, όπως ο Παναγιώτης Μπότασης, ο Αναστάσιος Ανδρούτσος, ο Γεώργιος Πάνος, ο Γεώργιος Λάµπρου, ο Θεόδωρος Μέξης και η Λασκαρίνα Μπουµπουλίνα, ενώ πολλοί, όπως ο Χατζηγιάννης Μέξης, αρχηγός της συντηρητικής παράταξης του νησιού, παρέµεναν αναποφάσιστοι. Φοβούµενοι επανάληψη των θλιβερών συνεπειών που είχε η συµµετοχή του νησιού τους στον πρώτο Ρωσοτουρκικό πόλεµο και στα Ορλωφικά καθώς και στη βοήθειά τους προς τον Λάµπρο Κατσώνη, ήταν ακόµη διστακτικοί και ανέµεναν τη γειτονική Ύδρα να κάνει την αρχή. Μετά τις επαφές που είχε στην Ύδρα ο Χατζηγιάννης Μέξης µε τους Κουντουριώτες, αποφασίστηκε να περιµένουν την καταστροφή του οθωµανικού στόλου στον ναύσταθµο της Κωνσταντινούπολης, όπως πρόβλεπε το Σχέδιον Γενικόν του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Στο µεταξύ στις Σπέτσες έφθασε ο Φιλικός Χριστόδουλος Μερτίκας από την Πελοπόννησο και παρέδωσε στους Σπετσιώτες τη γνωστή «προειδοποίησιν (προκήρυξη) προς τας ευρωπαϊκάς αυλάς», την οποία είχε απευθύνει από την Καλαµάτα στις 23 Μαρτίου ο Πετρόµπεης Μαυροµιχάλης, ως πρόεδρος της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Παράλληλα, οι Σπετσιώτες πρόκριτοι έλαβαν τις επιστολές του Παπαφλέσσα, ο οποίος κατά τη γνωστή του συνήθεια υποσχόταν δήθεν βοήθεια από την Αγγλία, καθώς και των προκρίτων της Λακωνίας που παρακινούσαν το επανα- Η Λασκαρίνα Μπουµπουλίνα ( ) συµµετείχε

4 στατικό φρόνηµα των κατοίκων. Καθοριστική στη φάση αυτή υπήρξε η συµβολή των προκρίτων Φιλικών αδελφών Παναγιώτη και Γκίκα Μπόταση και του Γεώργιου Πάνου, καθώς και του επίσης Φιλικού Πέτρου Οµηρίδη Σκυλίτση, ο οποίος βρισκόταν τότε στο νησί. Έτσι, οι Σπετσιώτες επίσηµα κήρυξαν την επανάσταση στις 2 προς 3 Απριλίου, ξηµερώµατα της Κυριακής των Βαΐων, και στην καγκελαρία του νησιού και σε όλα τα πλοία υψώθηκε η επαναστατική σηµαία. Στο συµβούλιο που έγινε υπό τον Χατζηγιάννη Μέξη αποφασίστηκε να στείλουν πλοία τους στα πολιορκούµενα πελοποννησιακά φρούρια και να υποκινήσουν σε επανάσταση και τα άλλα νησιά. Για τον σκοπό αυτό οι Παναγιώτης Μπότασης, Γεώργιος Πάνου και Κολανδρούτσος θα πήγαιναν στην Ύδρα, ο Γκίκας Τσούπας στα Ψαρά και ο Γκίκας Μπότασης στο Κρανίδι. Επίσης οι Σπετσιώτες έστειλαν οκτώ πλοία, µεταξύ των οποίων και αυτό της καπετάνισσας Λασκαρίνας Μπουµπουλίνας, για να βοηθήσουν στον αποκλεισµό του Ναυπλίου, επτά για της Μονεµβασίας και αργότερα του Νεόκαστρου. Ταυτόχρονα µε τις Σπέτσες επαναστάτησαν και τα γειτονικά νησιά Πόρος, Αίγινα και Σαλαµίνα. Οι Ψαριανοί, όταν έµαθαν για την επανάσταση στην Πελοπόννησο, αναστατώθηκαν, χωρίς ακόµη να έχουν πληροφορηθεί την κατάσταση στις Σπέτσες και στην Ύδρα. Ο πλοίαρχος και µετέπειτα ναύαρχος των Ψαρών Νικολής Αποστόλης ( ) και ο Δηµήτριος Ν. Μαµούνης είχαν µυηθεί από το 1818 στη Φιλική Εταιρεία και, διορισµένοι από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ως έφοροί της, είχαν αφοσιωθεί στην προετοιµασία της επανάστασης. Έτσι, όταν ο Γκίκας Τσούπας έφθασε στο νησί µε το ελπιδοφόρο µήνυµα, οι Ψαριανοί χωρίς να χρονοτριβούν άλλο, στις 10 Απριλίου, ηµέρα του Πάσχα, κήρυξαν επίσηµα πλέον την επανάσταση. Η γεωγραφική θέση των Ψαρών ως προχωρηµένης ναυτικής βάσης στο Αιγαίο κοντά στα Δαρδανέλια, απ όπου ήταν δυνατή η παρακολούθηση των κινήσεων του οθω- µανικού στόλου κατά την έξοδό του από τα Στενά είχε στρατηγική σηµασία και το ναυτικό τους µπορούσε να προσφέρει πολλά στον αγώνα. Οι ριψοκίνδυνοι ναυτικοί των Ψαρών, εκπαιδευµένοι από τη συµµετοχή τους στον πρώτο Ρωσοτουρκικό πόλεµο και στον καταδροµικό στόλο του Λάµπρου Κατσώνη, έχοντας αποκοµίσει τεράστια εµπειρία από τα κούρσα και τις πειρατείες των Ναπολεόντειων πολέµων και παραβλέποντας συγχρόνως τον κίνδυνο που διέτρεχαν βρισκόµενοι κοντά στην εχθρική ναυτική βάση,

5 σήκωσαν µε ενθουσιασµό την επαναστατική σηµαία. Στις 10 Απριλίου ο έφορος του νησιού Νικολής Αποστόλης ανήγγειλε στους εφόρους των Σπετσών Παναγιώτη Μπόταση και Γεώργιο Πάνου την απόφαση του νησιού του να συµµετάσχει µε τα πλοία του στον αγώνα. Τους καλούσε να ενώσουν τους στόλους των δύο νησιών για την από κοινού αντιµετώπιση της εξόδου του εχθρικού στόλου στο Αιγαίο, επισηµαίνοντας πολύ έγκαιρα την αποτελεσµατικότητα της ένωσης των ναυτικών δυνάµεων. Αντίθετα, οι πρόκριτοι της Ύδρας «αµφιταλαντεύοντο επί τινα καιρόν» (κατά την έκφραση του Σπετσιώτη ιστορικού Χατζηαναργύρου) και δεν ήταν στην αρχή πρόθυµοι να ακολουθήσουν το παράδειγµα των επαναστατηµένων νησιών, γεγονός που προκάλεσε τις εκκλήσεις των κατοίκων άλλων περιοχών για την ανάγκη συµµετοχής της Ύδρας. Οι αποτυχίες των επαναστάσεων του παρελθόντος, η ολοφάνερη ανισότητα των ελληνικών δυνάµεων µε τις αντίστοιχες τουρκικές δηµιουργούσαν µεγάλο δισταγµό και σκεπτικισµό. Η αβεβαιότητα της έκβασης του αγώνα που επρόκειτο να αναληφθεί θα έβαζε επίσης σε κίνδυνο τα πλούτη και την ευηµερία τους και θα διατάρασσε τα δικαιώµατα και τα προνόµια που απολάµβαναν µέχρι τότε. Όπως άλλωστε και οι ίδιοι οι Υδραίοι παραδέχονταν (σε µεταγενέστερη αναφορά τους προς τον Καποδίστρια στις 24 Ιουνίου 1831), η Ύδρα που δίκαια ονοµαζόταν µικρή Αγγλία ήταν τότε µία µικρή αυτόνοµη πολιτεία στο µέσο του πιο δεσποτικού κράτους της Ευρώπης και απολάµβανε την ευνοµία και την ευδαιµονία που δύσκολα θα διακινδύνευαν να χάσουν συµµετέχοντας σε µία εξέγερση µε αµφίβολο αποτέλεσµα. Οι αµφιβολίες αυτές χαρακτήριζαν τους πρόκριτους και άλλων περιοχών, οι οποίοι έβλεπαν την ανεξαρτησία περισσότερο ως τοπική και προσωπική υπόθεση και φοβούνταν τις ανατροπές και τους κινδύνους που θα έφερνε η γενική αναταραχή. Την αδράνεια ορισµένων κοινωνικών φορέων την προξενούσε ο φόβος ανατροπής του ισχύοντος καθεστώτος και η διακινδύνευση των κεκτηµένων προνοµίων τους µέσα στην επαναστατική αβεβαιότητα. Μέσα σε αυτό το κλίµα της διστακτικότητας ο Υδραίος Αντώνιος Οικονόµου, πλοίαρχος δευτέρας τάξεως, άνεργος εκείνη την εποχή, µυηµένος στη Φιλική Εταιρεία από τον Παπαφλέσσα στην Κωνσταντινούπολη, ξεσήκωσε το νησί σε στάση και «έδωσε την Ύδραν στον Αγώνα». Στο έργο του δεν δυσκολεύτηκε πολύ, αφού η οικονοµική κρίση που έπληττε τα τρία ναυτικά νησιά από το 1815 και ήταν πιο αισθητή στην Ύδρα, θα Ο Χατζηγιάννης Μέξης (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα). Οι Σπέτσες, υδατογραφία έργο του Βαρθολοµαίου Γκλαβάνη

6 αποτελούσε διέξοδο για τα ασθενέστερα στρώµατα. Συνεργάτες του ήταν Υδραίοι αλλά και Πελοποννήσιοι. Ο Οικονόµου βλέποντας τη διστακτικότητα των προκρίτων και τις συνεχείς συσκέψεις τους, τη νύχτα της 27ης προς 28η Μαρτίου ξεσήκωσε τους κατοίκους, καθαίρεσε τον µέχρι τότε διοικητή Νικόλαο Κοκοβίλα και ανέλαβε ο ίδιος την πολιτική και στρατιωτική διοίκηση του νησιού. Αµέσως άρχισε τη στρατολόγηση και τη ναυτολόγηση Υδραίων και για τον σκοπό αυτό ζήτησε την οικονοµική συνδροµή των προκρίτων, οι οποίοι τελικά συγκέντρωσαν τάλληρα. Οι πρόκριτοι, µην έχοντας εναλλακτική λύση και φοβούµενοι ότι οι ναυτικοί θα προέβαιναν σε κατάσχεση των πλοίων για να υποχρεώσουν το νησί να προσχωρήσει στην επανάσταση, στις 31 Μαρτίου νοµιµοποίησαν εγγράφως την επαναστατική κατάσταση, έδωσαν στον Οικονό- µου «πάσαν πληρεξουσιότητα» και υποσχέθηκαν την κάλυψη των εξόδων εκστρατείας των Υδραίων από ξηρά και θάλασσα. Με την απόφαση αυτή οι Υδραίοι πρόκριτοι οικειοποιήθηκαν τη δόξα από την επαναστατική πράξη του Οικονόµου. Στο εξής στα επίσηµα έγγραφα του νησιού δεν υπήρχε η υπογραφή «οι πρόκριτοι της Ύδρας», όπως παλιά, αλλά «οι κάτοικοι της Ύδρας», δηλώνοντας έτσι την κατάργηση της αριστοκρατίας και την κυριαρχία του λαού. Στις 15 Απριλίου οι κάτοικοι της Ύδρας, λαός και πρόκριτοι, κήρυξαν επίσηµα την επανάσταση στο µοναστήρι της Παναγίας, όπου ο αρχιεπίσκοπος Γεράσιµος ευλόγησε τα όπλα και στη συνέχεια µίλησε ο Χίος λόγιος Νεόφυτος Βάµβας, ο οποίος µετά την έκρηξη της επανάστασης στην Πελοπόννησο είχε καταφύγει στην Ύδρα για ασφάλεια. Από αυτή την ηµέρα λοιπόν οι Υδραίοι διέθεσαν τα πλοία τους για την επανάσταση. Ενώ τα τρία µεγάλα ναυτικά νησιά κήρυτταν την επανάσταση, διαφορετικό ήταν το σκηνικό που επικρατούσε στις Κυκλάδες, όπου εξαιτίας του φανατισµού των καθολικών ιερέων τα επαναστατικά µηνύµατα δεν έβρισκαν παντού πρόσφορο έδαφος. Οι Έλληνες καθολικοί, κυρίως της Σύρου, της Νάξου και της Σαντορίνης, δεν ανταποκρίθηκαν στις επαναστατικές προκηρύξεις που έλαβαν και συχνά στη διάρκεια του Αγώνα τήρησαν µάλλον ουδέτερη στάση. Σε κάθε περίπτωση τους ήταν δύσκολο να στερηθούν τη διακριτική προστασία που απολάµβαναν από τους ευρωπαϊκούς στόλους κυρίως τον γαλλικό εξαιτίας του καθολικού τους δόγµατος. Για τον ίδιο λόγο αυτά τα νησιά θεωρούνταν ένα είδος ασύλου, στο οποίο µπορούσαν να καταφύγουν χωρίς κίνδυνο επιπλέον περιπετειών οι πρόσφυγες λόγου χάρη οι Χιώτες και όπου µπο- Ο έφορος των Σπετσών Παναγιώτης Μπότασης (Εθνικό Ιστο-

7 ρούσαν να µεταφερθούν οι οικονοµικές και εµπορικές δραστηριότητες. Η Ερµούπολη της Σύρου δηµιουργήθηκε ακριβώς πάνω στο ειδικό αυτό καθεστώς. Υπήρξαν όµως και εξαιρέσεις, όπως π.χ. στην περίπτωση της Άνδρου, που στις 10 Μαΐου επαναστάτησε χάρη στην εκεί παρουσία του Θεόφιλου Καΐρη. Οπωσδήποτε ο εκεί καθολικός πληθυσµός δεν ήταν κυρίαρχος στο νησί. Στο υπόλοιπο Αιγαίο τα νησιά συµµετείχαν στην επανάσταση µε πρωτεργάτη τη Σάµο. Η Σάµος, όπου η αντίθεση µεταξύ προκρίτων και λαού ήταν πολύ ισχυρή και είχε οδηγήσει στον σχηµατισµό δύο παρατάξεων (των ολιγαρχικών-αριστοκρατών Καλικάντζαρων και των δηµοκρατικών-φιλελεύθερων Καρµανιόλων), από τις αρχές του 19ου αιώνα είχε ανακτήσει πολλά από τα παλαιά της προνόµια και το δικαίωµα της αυτοδιοίκησης υπό δικό της ηγεµόνα χάρη στις προσπάθειες του Σάµιου Λυκούργου Λογοθέτη ( ), του οποίου το πραγµατικό όνοµα ήταν Γεώργιος Παπλωµατάς. Η κατάσταση αυτή είχε συναντήσει την αντίδραση των προκρίτων του νησιού, οι οποίοι δεν επιθυµούσαν δηµοκρατικές ελευθερίες και εξαιτίας τους ο Φιλικός (από το 1819) Λογοθέτης είχε εγκαταλείψει το νησί. Από το 1818 ο Φιλικός Αριστείδης Παπάς είχε µυήσει αρκετούς κατοίκους, προετοιµάζοντας το έδαφος. Η εµφάνιση συνεπώς στις 14 Απριλίου 1821 δύο σπετσιώτικων πλοίων υπό τους Δηµήτριο Σκλια και Ιωάννη Μπούκουρη ξεσήκωσε τους κατοίκους. Ο Κωνσταντίνος Λαχανάς µε αρκετούς συµπατριώτες του στις 18 Απριλίου ύψωσε τη σηµαία της ελευθερίας στη θέση Πηγάδι στο Βαθύ, αφού σκότωσε Τούρκους εµπόρους. Το γεγονός έγινε δεκτό µε ενθουσιασµό σε όλο το νησί και γι αυτό οι πρόκριτοι, φοβούµενοι την εκδίκηση του σουλτάνου αλλά και των επαναστατών, έσπευσαν να αποµακρύνουν τους Τούρκους στις απέναντι µικρασιατικές ακτές. Στο µεταξύ επέστρεψε ο Λογοθέτης ως πληρεξούσιος του αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρου Υψηλάντη και, αφού κάλεσε σε συνεργασία τους προκρίτους, ασχολήθηκε µε την οργάνωση της πολεµικής άµυνας του νησιού. Στις 8 Μαΐου ο µητροπολίτης και Φιλικός Κύριλλος ευλογούσε την επαναστατική σηµαία που υψωνόταν στο Καρλόβασι. Παράλληλα κινητοποιήθηκε η Κάσος, η οποία ανήκε στη διοίκηση του µπέη της Ρόδου. Η επανάσταση βρήκε οµόθυµους όλους τους κατοίκους, λαό και προκρίτους, και είχε πρωτεργάτες τους πλοιάρχους Θεόδωρο Κανταρτσόγλου και Παπακανάρη. Η Κάσος αποτελούσε ισχυρή ναυτική βάση του ελληνικού στόλου και µέχρι την καταστροφή Ο καπετάν-ανώνης Οικονό- µου ξεσηκώνει τον λαό στην Ο ελληνικός στόλος σχηµατίστηκε από τα πλοία που προ-

8 της, το 1824, συνέβαλε πολύ στον ναυτικό αγώνα. Γρήγορα το επαναστατικό σάλπισµα ακούστηκε και στα υπόλοιπα αιγαιοπελαγίτικα νησιά, Κάρπαθο, Χάλκη, Δήλο, Νίσυρο, Κάλυµνο, Λέρο, Πάτµο και Αστυπάλαια. Αποφασιστική υπήρξε επίσης η συµβολή του Φιλικού Δηµήτριου Θέµελη. Η ναυτική στρατηγική Ο ναυτικός αγώνας του 1821 συνέπεσε µε την ακµή της εποχής των ιστιοφόρων στόλων. Δεδοµένου ότι η τέχνη της ναυσιπλοΐας εκείνη την εποχή ήταν πολύ απαιτητική, η υπεροχή των Ελλήνων έναντι των Οθωµανών έγκειτο στην πείρα και στην ικανότητα των ναυτικών. Οι τολµηροί Έλληνες ναυτικοί είχαν επίσης αποκτήσει πολεµική εµπειρία είτε λόγω της συµµετοχής πολλών ναυτών στα τουρκικά πληρώµατα είτε λόγω της πειρατικής ή και αντιπειρατικής τους δραστηριότητας. Αντίθετα, το οθωµανικό πολε- µικό ναυτικό εξαρτιόταν από τα ελληνικά του πληρώµατα (τους γνωστούς µελάχηδες), τα οποία µετά την έκρηξη της επανάστασης µειώθηκαν είτε λόγω των οθωµανικών διωγµών εναντίον των Ελλήνων είτε λόγω λιποταξιών των τελευταίων. Οι Έλληνες δεν διέθεταν πολεµικά πλοία. Τα πλοία τους ήταν, ως γνωστό, ιδιωτικά εµπορικά σκάφη, σιτοκάραβα, τα οποία για τις ανάγκες του αγώνα µετατράπηκαν εκ των υστέρων σε πολεµικά. Μολονότι οι πλοίαρχοι ήταν αγράµµατοι, στη θάλασσα απέδειξαν την ευφυΐα και ευστροφία τους, αρετές χάρη στις οποίες κατάφεραν να αντεπεξέλθουν στον δύσκολο αγώνα που ανέλαβαν µε τα πενιχρά µέσα που διέθεταν. Ο ελληνικός στόλος σχηµατίστηκε από τα πλοία που προσέφεραν τα ναυτικά νησιά. Κατά την έκρηξη της επανάστασης η Ύδρα διέθετε 115, οι Σπέτσες 60, τα Ψαρά 40 και η Κάσος 15 πλοία. Στη δύναµη αυτή συµµετείχαν ευκαιριακά και πλοία από άλλα νησιά, όπως την Κάσο, την Άνδρο, τη Σάµο, τη Μύκονο, τις Σποράδες, νησιά του Σαρωνικού, αλλά και ναυτικά µέρη, όπως το Τρίκερι, το Γαλαξίδι κ.ά. Δεδοµένου ότι τα πλοία της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών πλειοψηφούσαν, ο στόλος ονοµάστηκε τρινήσιος. Τα µικρά αυτά πλοία είχαν µέγιστο οπλισµό 20 µικρών πυροβόλων. Αντίθετα, ο οθωµανικός στόλος διέθετε πολεµικά πλοία υψηλού κόστους, κατασκευασµένα σε ναυπηγεία της δυτικής Ευρώπης, ιδιαίτερα της Γαλλίας. Πιο συγκεκριµένα το 1821 είχε 15 µεγάλα (ένα των 130 πυροβόλων, ένα των 125, δύο των 122, τέσσερα των 84 και επτά των 74 πυροβόλων), 18 µικρότερα που διέθεταν λιγότερα από 60 πυροβόλα. Πολλά από τα

9 πλοία αυτά χρονολογούνταν από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης και θεωρούνταν ήδη γερασµένα, καθώς µάλιστα η συντήρησή τους στους ταρσανάδες της Πόλης δεν ήταν η καλύτερη δυνατή. Ισχυρός επίσης υπήρξε ο πολεµικός στόλος του σουλτάνου Μεχµέτ Αλή της Αιγύπτου, ο οποίος από το 1824 συνέπραξε µε τον οθωµανικό. Ο τρινήσιος στόλος διοικείτο από τους αρχηγούς των τριών µεγάλων νησιών, γι αυτό και δεν ήταν εύκολη η λήψη των αποφάσεων. Καθένα από τα τρία νησιά είχε την τοπική του αρχή, αλλά κανένα νησί δεν είχε κάποιο δικαίωµα επιβολής στα άλλα. Μόνο η κεντρική κυβέρνηση αναγνωριζόταν ως ανώτερη εξουσία, η οποία όµως δεν ήταν αρκετά ισχυρή για να επιβληθεί ούτε και διέθετε τους απαραίτητους οικονοµικούς πόρους για τη συντήρηση του στόλου και των πληρωµάτων. Κάθε νησί είχε τον δικό του ναύαρχο και υποναύαρχο, αλλά στις επιχειρήσεις που αναλαµβάνονταν από κοινού, ως ενωµένος στόλος, αναγνωριζόταν στον ναύαρχο της Ύδρας η γενική αρχηγία. Τα νησιά, βεβαίως, διατηρούσαν το δικαίωµα να δρουν ανεξάρτητα και γι αυτό µερικές φορές συνέβη κάποια πλοία να αποσύρονται στη µέση µιας επιχείρησης λόγω προσωπικών ανταγωνισµών, διαφωνιών ή τοπικισµών. Οι διαφωνίες όµως αυτές σε κρίσιµες στιγµές κατά κανόνα παραβλέπονταν. Στην Ύδρα ναύαρχος τον πρώτο χρόνο ήταν ο Γιακουµάκης (Ιάκωβος) Τοµπάζης ( ) και από τον δεύτερο ο Ανδρέας Μιαούλης ( ), ενώ αντιναύαρχος ο Γεώργιος Σαχτούρης ( ), ο οποίος διηύθυνε τη δεύτερη µοίρα του υδραίικου στόλου. Στις Σπέτσες ναύαρχος ήταν σε όλη τη διάρκεια του αγώνα ο Γεώργιος Ανδρούτσος ή Κολανδρούτσος ( ) και αντιναύαρχοι αρχικά ο Κ. Μπουκουβάλας, έπειτα ο Ι. Κυριακός και αργότερα ο Θεόδωρος Μπότασης, ενώ στα Ψαρά ο Νικολής Αποστόλης ( ). Στον ναυτικό αγώνα διακρίθηκε και µία γυναίκα, η Σπετσιώτισσα καπετάνισσα Λασκαρίνα Μπουµπουλίνα ( ), η οποία συνέδραµε στη θαλάσσια πολιορκία του Ναυπλίου και αργότερα στις επιχειρήσεις ξηράς. Θα πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι στις πρώτες ναυτικές επιχειρήσεις υπήρχαν συναύαρχοι αλλά αργότερα καταργήθηκε αυτή η πολυαρχία προς αποφυγή αντιζηλιών. Έτσι, από την Ύδρα αναφέρονται επίσης οι Αναστάσιος Τσαµαδός, Λάζαρος Λαλεχός, Ιωάννης Βούλγαρης και Λάζαρος Πινότσης, από τις Σπέτσες οι Παναγιώτης Μπότασης, Αναστάσιος Ανδρούτσος, Γκίκας Τσούπας, Ι. Κυριακός, Θεόδωρος Γκ. Μπότασης, Νικ. Ράπτης, Γεώργιος Πάνου, Κ. Μπουκουβάλας, Νικ. Δ. Λαζάρου ή Ορλώφ, Ν. Σύρµας, Ι. Χ. Κούτσης Η Μπουµπουλίνα (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).

10 κ.ά. και από τα Ψαρά οι Ι. Καλάρης, Δ. Κοτζιάς, Γ. Σκανδάλης και Ανδρέας Γιαννίτσης. Ένα άλλο πολύ σηµαντικό θέµα ήταν η συντήρηση του στόλου και η αντιµετώπιση των τεράστιων δαπανών, αφού λόγω της φύσης του θαλάσσιου αγώνα απαιτούνταν χρηµατικά κεφάλαια πολύ µεγαλύτερα απ ό,τι για τη συντήρηση του πεζικού. Η µετατροπή των εµπορικών πλοίων σε πολεµικά, ο εφοδιασµός τους µε πυροβόλα, οι προ- µήθειες σε τρόφιµα και εφόδια για τις εκστρατείες, η τακτική και συνεχής συντήρησή τους απαιτούσε µεγάλες δαπάνες. Το πρόβληµα αυτό τονιζόταν µε κάθε ευκαιρία στην αλληλογραφία των νησιών, ζητώντας τη χρηµατική συνεισφορά και των υπόλοιπων επαναστατηµένων περιοχών. Οι έντονες προσπάθειες του Δηµήτριου Υψηλάντη από τον Ιούνιο του 1821, όταν έφθασε στην Ελλάδα, για την εξεύρεση λύσης δεν καρποφόρησαν. Η σύσταση τον Μάρτιο του 1822 ξεχωριστού υπουργείου για τον χειρισµό των ναυτικών υποθέσεων, το οποίο διοικείτο από µία τριανδρία που εκπροσωπούσε τα τρία ναυτικά νησιά, δηµιουργούσε µεν τις προϋποθέσεις για την καλύτερη οργάνωση του στόλου και γενικότερα για τη διεξαγωγή του ναυτικού αγώνα, αλλά δεν έγινε δυνατόν να αντιµετωπίσει αποτελεσµατικά το πρόβληµα. Από την άλλη πλευρά η έλλειψη πόρων δεν ευνοούσε την ανάληψη από τους ελληνικούς στόλους µεγάλης διάρκειας επιχειρήσεων. Οι πιεστικές βιοποριστικές ανάγκες των πλοιάρχων και των συντροφοναυτών σε συνδυασµό µε το χαλαρό σύστηµα ναυτικής διοίκησης τους έστρεφε συχνά στην εγκατάλειψη των ναυτικών επιχειρήσεων και στην ενασχόληση µε το κούρσος ή την πειρατεία. Ένα άλλο σηµαντικό θέµα είναι το έντονο αίσθηµα της τοπικής συνείδησης που χαρακτήριζε τους στόλους των νησιών και βεβαίως ήταν απόρροια του γενικότερου κλίµατος που επικρατούσε. Πράγµατι, στην πορεία της επανάστασης φάνηκε ότι η τοπική συνείδηση παρέµενε έντονη και δεν έγινε δυνατόν οι επαναστατηµένοι Έλληνες να ξεπεράσουν τα παραδοσιακά προεπαναστατικά σχήµατα και να συνειδητοποιήσουν την έννοια του έθνους, την οποία εξέφραζε η κεντρική επαναστατική κυβέρνηση. Οι τοπικές ηγεσίες δρούσαν αποκεντρωτικά, οι συγκρουόµενες φατρίες είχαν τοπικιστικό χαρακτήρα και προσωποπαγή συµφέροντα, γεγονός αναπόφευκτο σε µια προαστική κοινωνία. Σε αυτό το τοπικιστικό πνεύµα εγγράφονται ορισµένες διαφωνίες µεταξύ των νησιωτών κατά τη διάρκεια του ναυτικού αγώνα. Η τοπική συνείδηση θα παραµείνει έντονη και κατά την καποδιστριακή πολιτεία, όταν οι αντιδράσεις της αντιπολίτευ-

11 Γεώργιος Ανδρούτσος ή Κολανδρούτσος ( ) Είναι γνωστός και µε το παρωνύµιο Κολανδρούτσος, που προέρχεται από το αλβανικό Κόλιας = Νικόλαος (το όνοµα του παππού του) και το οικογενειακό επίθετο Ανδρούτσος. Από νωρίς ασχολήθηκε µε το εµπόριο και το 1813 ναυπήγησε στις Σπέτσες το βρίκι «Παγκρατίων», µε το οποίο έλαβε µέρος στον ναυτικό αγώνα. Στις 3 Απριλίου 1821, όταν κηρύχθηκε η επανάσταση στο νησί, ο Κολανδρούτσος έγινε µέλος της επιτροπής που διοίκησε στη διάρκεια του αγώνα τις Σπέτσες και διηύθυνε τις πολεµικές του επιχειρήσεις. Το 1823 και το 1824 εκλέχθηκε και επανεκλέχθηκε ναύαρχος των Σπετσών, διατηρώντας το αξίωµα αυτό µέχρι το τέλος της επανάστασης. Έλαβε µέρος σε πολλές ναυτικές επιχειρήσεις του τρινήσιου ελληνικού στόλου και έχοντας υπό την ηγεσία του τον σπετσιώτικο στόλο συνέβαλε στην επιτυχή έκβαση πολλών ναυµαχιών. Από τους συγχρόνους του, συµπατριώτες του ιστορικούς Αναστάσιο Ορλάνδο και Αν. Χατζηαναργύρου, χαρακτηρίζεται ως τίµιος και σοβαρός, αλλά χωρίς διοικητικές ικανότητες. Το 1827 ο Γ. Ανδρούτσος εστάλη στη Χίο ως µοίραρχος του εκεί στόλου για την ενίσχυση των στρατευµάτων του Φαβιέρου και τον αποκλεισµό του νησιού, µε απώτερο στόχο την απελευθέρωσή του και την ενσωµάτωσή του στο νεοσύστατο κράτος. Με τις δύσκολες συνθήκες που επικρατούσαν στο ελληνικό ναυτικό, η αποστολή του δεν πέτυχε, αφού τα απλήρωτα πληρώµατα εγκατέλειψαν τις θέσεις του επιδιδόµενα σε πειρατικές καταδροµές. Μετά την άφιξη του Καποδίστρια του απονεµήθηκε ο βαθµός του αντιναυάρχου, ενώ το 1829 συµµετείχε στην «Τριµελή Επιτροπή διεύθυνσης της Ναυτικής Υπηρεσίας», µαζί µε τους Σαχτούρη και Κανάρη. Το 1831 ορίστηκε µέλος της επιτροπής του νεοσύστατου «Ταξιαρχικού Σώµατος δια την υπηρεσίαν των Ναυτικών», µε σκοπό την ικανοποίηση των αιτηµάτων τους. Στο κίνηµα του Πόρου, τον Ιούλιο-Αύγουστο του ίδιου χρόνου, πήρε θέση υπέρ του Καποδίστρια. Με την έλευση του Όθωνα και την εκ νέου προσπάθεια αναδιοργάνωσης του κράτους, ο Ανδρούτσος, παρότι ορίστηκε µέλος της «Επί των ναυτικών εκδουλεύσεων Εξεταστικής Επιτροπής», τέθηκε σε µακρόχρονη διαθεσιµότητα. Ο Γεώργιος Ανδρούτσος (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).

12 Επί της βασιλείας του Όθωνα έλαβε τον βαθµό του υποναυάρχου του εθνικού στόλου τον Ιανουάριο του Αδυνατώντας να παρακολουθήσει τις νέες ιδέες για την ανασυγκρότηση του πολεµικού ναυτικού, τα τελευταία χρόνια της ζωής του αποσύρθηκε στις Σπέτσες. Πέθανε στις 20 Νοεµβρίου 1849, σε ηλικία 67 ετών. [Βιβλιογραφία: Ανάργυρος Α. Χατζηαναργύρου, «Τα Σπετσιωτικά», τ. Α Αναστάσιος Ορλάνδος, «Τα Ναυτικά», Αθήναι 1869, τ. Α -Β Εµµανουήλ Λούζης, «Η σταδιοδροµία στο Πολεµικό Ναυτικό του Γεωργίου Ανδρούτσου, Αρχηγού του Σπετσιώτικου στόλου κατά τον Αγώνα της Ανεξαρ Λασκαρίνα Μπουµπουλίνα ( ) Πολλά έχουν γραφεί για την «Καπετάνισσα του Είκοσι ένα», που χάρη στον δυναµικό, τολµηρό και ασυµβίβαστο χαρακτήρα της, τη γενναιότητα και την αναµφισβήτητη φιλοπατρία της αναδείχθηκε στις µεγάλες µορφές του Αγώνα. Η µυθιστορηµατική ζωή της από τη γέννησή της ακόµη ήταν γεµάτη περιπέτειες που χαλύβδωσαν τον χαρακτήρα της και την όπλισαν µε υποµονή και επιµονή. Αγέρωχη και αντικοµφορµίστρια γυναίκα, χάρη στις ικανότητές της κατάφερε να επιβληθεί ανάµεσα στους άνδρες της εποχής της, να συµµετάσχει σε πολεµικά συµβούλια και να έχει ισότιµη γνώµη. Η Σπετσιώτισσα Κυρά ξέφευγε από τα γυναικεία πρότυπα της εποχής της: µεγαλωµένη στη θάλασσα, από νωρίς εκδήλωσε την αγάπη της για τα πλοία και τα ταξίδια. Θεωρείται καπετάνισσα όχι µόνο στα πλοία αλλά και στην ίδια της τη ζωή. Γεννήθηκε ορφανή από πατέρα, έµεινε δύο φορές χήρα και µε µεγάλη περιουσία, την οποία διαχειρίστηκε µε πολλή ευστροφία και κατάφερε να την αυξήσει, γεύτηκε συχνά τον φθόνο των συµπατριωτών της και γι αυτό αντιµετώπισε πολλές δυσκολίες, τις οποίες πάντα ξεπερνούσε. Σύµφωνα µε ανεπιβεβαίωτες προφορικές µαρτυρίες, το 1819 στην Κωνσταντινούπολη µυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Συµµετείχε ενεργά στην επανάσταση και παράλληλα διέθεσε αφειδώλευτα χρήµατα, πολεµοφόδια και πλοία. Η µεγαλύτερη απώλεια ήταν ο

13 θάνατος του πρωτότοκου γιου της (από τον πρώτο της γάµο) Γιάννου Γιάννουζα στα τέλη Απριλίου του 1821, σε µια συµπλοκή µε τους Τούρκους έξω από το Άργος. Έλαβε µέρος στην πολιορκία του Ναυπλίου µε το πλοίο της «Αγαµέµνων» και µετά την απελευθέρωσή του εγκαταστάθηκε εκεί, σε οίκηµα που της παραχωρήθηκε από την κυβέρνηση. Τον Σεπτέµβριο του 1821 βρέθηκε στο στρατόπεδο του Κολοκοτρώνη στην Τρίπολη και µπήκε από τους πρώτους στην πόλη. Στις εµφύλιες διαµάχες υποστήριξε την παράταξη των στρατιωτικών και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, µε τον οποίο είχε συγγενέψει µετά τον γάµο της κόρης της Ελένης Μπούµπουλη µε τον Πάνο Κολοκοτρώνη. Η Σπετσιώτισσα καπετάνισσα µε την πληθωρική και εντυπωσιακή της εµφάνιση είχε αποκτήσει εκείνη την εποχή µεγάλη φήµη στο εξωτερικό, όπου διηγούταν τη ζωή της, ενώ η ενδυµασία της είχε γίνει µόδα. Φορούσε µακριές φούστες, πουκάµισα και από πάνω τα περίφηµα µπολερό της σφιχτοδεµένα στη µέση µε ζώνη, όπου είχε περασµένα τα πιστόλια της. Στο κεφάλι ένα µαντήλι σκέπαζε τα πλούσια µαλλιά της, αλλά άφηνε να διακρίνεται το περήφανο βλέµµα της και το αγέρωχο ύφος της. Το 1825 σκοτώθηκε άδοξα στις Σπέτσες στη διάρκεια ενδοοικογενειακής διαφοράς.το όνοµά της έχει ταυτιστεί στη συνείδηση του λαού µε την ηρωίδα Ελληνίδα και γι αυτό η ζωή της έχει εµπνεύσει όχι µόνο τη λογοτεχνία και τις εικαστικές τέχνες αλλά και τις συµπατριώτισσές µας σε δύσκολες εθνικά περιόδους, όπως η Κατοχή και η Εθνική Αντίσταση. (Βιβλιογραφία: Ανάργυρος Α. Χατζηαναργύρου, «Τα Σπετσιωτικά», τ. Γ Σωτηρία Αλι- µπέρτη, «Αι ηρωίδες της Ελληνικής Επαναστάσεως», Αθήναι 1933, σ Κούλα Ξηραδάκη, «Γυναίκες του 21», Αθήνα-Γιάννινα (Δωδώνη) 1995, σ Φίλιππος Δεµερτζής-Μπούµπουλης, Λασκαρίνα Μπουµπουλίνα, Σπέτσες (Μουσείο Μπουµπουλίνας) 2001 Κωστής Μπαστιάς, «Η Μπουµπουλίνα» (µυθιστορία), Αθήνα 1946, (Εκδοτική Αθηνών 31995) Ελένη Κεκροπούλου, «Λασκαρίνα Μπουµπουλίνα» (ιστορικό µυθιστόρηµα), Νέα Σύνορα-Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα 1993 Michel de Grece, «Η Μπουµπουλίνα» (µυθιστόρηµα), Αθήνα (Φερενίκη,) 1999)

14 σης θα έχουν και τη µορφή τοπικών διεκδικήσεων και εξεγέρσεων. Χαρακτηριστικό επίσης για τη διαπίστωση της ιστορικής συνείδησης των Ελλήνων κατά την επαναστατική εποχή είναι ότι ο οθωµανικός στόλος συχνά αναφέρεται στα ναυτικά Ηµερολόγια αλλά και στις άλλες πρωτογενείς πηγές ως βυζαντινός και τα τουρκικά πλοία ως βυζαντινά. Και αυτό γιατί δεν είχε αποκρυσταλλωθεί η ελληνική εθνική συνείδηση που βασίζεται στο τρίσηµο σχήµα αρχαιότητα-βυζάντιο-νέος ελληνισµός. Κατά την εποχή εκείνη οι Έλληνες θεωρούνταν κατευθείαν απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων και πίστευαν ότι η ελληνική ιστορία είχε ολοκληρωθεί το 146 π.χ. Η σηµασία δε της κλασικής Ελλάδας διαπιστώνεται και από το γεγονός ότι οι Έλληνες τότε έδιναν στα πλοία τους ονόµατα από την αρχαία ιστορία. Παρά τις αντικειµενικές αυτές δυσκολίες η ναυτοσύνη του ελληνικού στόλου έγραψε πολλές λαµπρές σελίδες στον ναυτικό αγώνα. «Η σύνθεσις και τα έργα των στόλων, ους η σύγχρονος Ελλάς αντέταξε κατά των οθωµανικών σκαφών επί επτά όλα έτη δύνανται να διαφωτίσωσι την κατά θάλασσαν στρατηγικήν, ου µόνον του παρελθόντος, αλλά και του µέλλοντος», παρατηρεί ο Ed. Jurien de la Graviere σχολιάζοντας την πορεία του ναυτικού αγώνα των Ελλήνων. Οι Έλληνες υπερτερούσαν ως προς την πείρα και την ικανότητα των ναυτικών τους, ενώ αντίθετα η Πύλη είχε µεν µεγάλα πλοία, αλλά όχι ικανά πληρώµατα. Ο οθωµανικός στόλος φάνηκε άτολµος να αναλάβει από την αρχή µια γενική επίθεση κατά των µικρών ελληνικών σιτοκάραβων στο Αιγαίο, επιχείρηση που θα µπορούσε να πλήξει καίρια την επανάσταση στο ξεκίνηµά της. Η Πύλη φαίνεται ότι θεωρούσε το ναυτικό βοηθητική δύναµη των δυνάµεων της ξηράς και είχε παραµελήσει την εκπαίδευση και προπαρασκευή του, παραβλέποντας συγχρόνως τις ναυτικές ικανότητες των ελληνικών πληρωµάτων. Πράγµατι, τα οθωµανικά πλοία εµφανίστηκαν στο Αιγαίο δύο µήνες µετά την έκρηξη της επανάστασης, αφήνοντας ελεύθερη τη δράση των ελληνικών. Για τη ναυτική νοοτροπία των αντιπάλων είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι ο οθω- µανικός στόλος δεν ακολούθησε δυναµική επιθετική στρατηγική, αλλά οι επιχειρήσεις του σκόπευαν είτε στον ανεφοδιασµό των φρουρίων είτε στην καταστροφή νησιών για αντίποινα και όχι στην ολοσχερή καταστροφή της αντίπαλης δύναµης. Από την άλλη πλευρά ο ελληνικός στόλος δραστηριοποιήθηκε έντονα από την αρχή και, µολονότι αµυνόµενος, είχε στις περισσότερες περιπτώσεις επιθετικό πνεύµα. Η Μπουµπουλίνα στο ιστορικό πλοίο της «Αγαµέµνων», τη ναυ-

15 Η ελληνική ναυτική δύναµη, παρά τις τεράστιες δυσχέρειες που αντιµετώπιζε ως προς την έλλειψη οικονοµικών πόρων και τις συχνές απειθαρχίες των πληρωµάτων, σε όλη τη διάρκεια του αγώνα κατάφερνε να παρενοχλεί τον εχθρό, να διεκδικεί τον θαλάσσιο έλεγχο και ακόµη και στη δύσκολη περίοδο των εµφυλίων πολέµων προσπαθούσε έστω και µε τις ελαττωµένες δυνάµεις της να αντιδρά, συµβάλλοντας έτσι στη διατήρηση της επανάστασης, στην αναγνώριση και εξωτερική νοµιµοποίησή της. Οι Έλληνες απέδειξαν τη ναυτική τους εµπειρία και ικανότητα, χάρη στην οποία πέτυχαν σε πολλές περιπτώσεις να αντιµετωπίσουν και να αποκρούσουν πολύ µεγαλύτερο και ισχυρότερο στόλο και να ξεπεράσουν το µειονέκτηµα των πενιχρών τους µέσων. Ένα άλλο µειονέκτηµα του οθωµανικού στόλου έναντι του ελληνικού ήταν ότι οι µόνι- µες ναυτικές βάσεις του ήταν τα Δαρδανέλια, απ όπου ανεφοδιαζόταν και όπου πάντα επέστρεφε, µε αποτέλεσµα να είναι ξεκοµµένος από το Αιγαίο, όπου κυρίως διεξαγόταν ο ναυτικός αγώνας. Αντίθετα ο ελληνικός στόλος είχε δύο κεντρικές βάσεις στα νησιά Ύδρα και Σπέτσες και δύο προχωρηµένες στα Ψαρά και στην Κάσο. Οι τελευταίες βρίσκονταν σε πλεονεκτική στρατηγική θέση και έλεγχαν τις θαλάσσιες συγκοινωνίες από Κωνσταντινούπολη και Αλεξάνδρεια προς Πελοπόννησο. Η καταστροφή αυτών των νησιών το 1824 υπήρξε σοβαρότατο πλήγµα για το ελληνικό ναυτικό. Δεν είναι τυχαίος ο χρόνος που συνέβησαν οι καταστροφές, αφού τον τέταρτο χρόνο της επανάστασης η Πύλη συνέπραξε µε τον Μεχµέτ Αλή της Αιγύπτου και ο αιγυπτιακός στόλος ήταν πολύ καλά οργανωµένος και είχε συµβούλους Γάλλους αξιωµατικούς. Η σύµπραξη των δύο στόλων είχε αποτέλεσµα την αλλαγή της ναυτικής στρατηγικής, οι δε Τούρκοι και Αιγύπτιοι δηµιούργησαν δικές τους προχωρηµένες ναυτικές βάσεις σε καίρια σηµεία του Αιγαίου και του Ιονίου: στην Κω, στη Σούδα και στο Ναβαρίνο. Στην τακτική των Ελλήνων εγγράφεται και η χρήση των πυρπολικών ή πρηστηρίων, των περίφηµων µπουρλότων, τα οποία συνέβαλαν στην επιθετική στρατηγική και έγιναν, χωρίς υπερβολή, ο φόβος και ο τρόµος του εχθρικού στόλου και, όχι τυχαία, συχνά αποκαλούνται στις πηγές «θεία ηφαίστεια». Δεδοµένου ότι το ασθενές πυροβολικό των ελληνικών πλοίων δεν ήταν αποτελεσµατικό, κατανοήθηκε έγκαιρα η ανάγκη χρήσης του πυρπολικού ως πολεµικού µέσου. Για τη συνεννόηση του ελληνικού στόλου χρησιµοποιούνταν τόσο την ηµέρα όσο και τη νύχτα ειδικά σήµατα-σενιάλα, µε τα οποία διαβιβάζονταν οι διάφορες διαταγές, Ελαιογραφία άγνωστου καλλιτέχνη στην οποία απεικονίζε- Σελίδες από το σηµατολόγιο του πλοίου «Άρης» του ναυάρ-

16 αναφορές και πληροφορίες µεταξύ των πλοίων. Τα σήµατα της ηµέρας ήταν έγχρω- µες σηµαίες, παντιέρες, ανάλογα µε την ανάρτησή των οποίων δινόταν το αντίστοιχο σήµα και επιτυγχανόταν η απαραίτητη επικοινωνία. Τα οπτικά (ή ορατά) αυτά σήµατα περιγράφονταν σε ειδικό έντυπο, το σηµατολόγιο, το οποίο ήταν ένα κρυπτογραφικό λεξικό, ένας κώδικας, που περιείχε τα σήµατα και δίπλα τη σηµασία τους. Σε περίπτωση βεβαίως που το σηµατολόγιο γινόταν αντιληπτό από τον εχθρό, αντικαθίστατο αµέσως. Από τη µελέτη των σηµατολογίων διαπιστώνεται η προηγµένη εσωτερική οργάνωση του ναυτικού της εποχής. Εξίσου ενδιαφέροντα ήταν τα σήµατα της νύχτας, που ήταν οπτικά και ηχητικά. Τα πυρπολικά Τα πυρπολικά ήταν επανδρωµένα εµπρηστικά σκάφη, ειδικά διασκευασµένα και γεµάτα εύφλεκτα υλικά στο υπόστρωµά τους. Το πλήρωµά τους τα προσκολλούσε στα πλευρά του εχθρικού πλοίου και τα εγκατέλειπε µόνο όταν ο αποχωρισµός τους ήταν πλέον δύσκολος. Αµέσως µετά το πλήρωµα έσπευδε να εγκαταλείψει το πυρπολικό µε µια λέµβο και να αποµακρυνθεί το γρηγορότερο. Όπως είναι ευνόητο, η επιχείρηση αυτή απαιτούσε εξαιρετική τόλµη, ψυχραιµία και µεγάλη πείρα. Το πυρπολικό ως πολεµικό µέσο είχε χρησιµοποιηθεί παλαιότερα στην Ευρώπη στους πολέµους του 17ου αιώνα, αλλά οι Έλληνες στη διάρκεια του ναυτικού αγώνα τελειοποίησαν τον τύπο και την τακτική του χρησιµοποίηση. Επινόησαν τρόπους µε τους οποίους η αρχική ανάφλεξη και η µετάδοση της φωτιάς γινόταν ταχύτερα, η δε διάσωση του πληρώµατος ασφαλέστερα. Το γεγονός ότι τα πυρπολικά ήταν επανδρωµένα και τα κυβερνούσαν µέχρι την τελευταία στιγµή, εξασφάλιζε τον έλεγχο και την επιτυχία της επίθεσης. Τα πυρπολικά χρησιµοποιήθηκαν τόσο τη νύχτα όσο και την ηµέρα. (Βιβλιογραφία: Κωνσταντίνος Νικόδηµος, «Υπόµνηµα της νήσου Ψαρών», Αθήναι 1862 Αν. Ορλάνδος, «Ναυτικά», Αθήναι 1869, Αλεξανδρής, «Αι ναυτικαί επιχειρήσεις», Αθήναι 1930 Ι. Λαζαρόπουλος, «Το πολεµικόν ναυτικόν της Ελλάδος», Αθήναι 1936) Κάτοψη καταστρώµατος και υποστρώµατος πυρπολικού κατά

17 Οι ναυτικές επιχειρήσεις του πρώτου έτους Η άκαρπη εκστρατεία στη Χίο Μετά τη συµµετοχή των νησιών στην επανάσταση, άρχισαν να καταφθάνουν πολλές εκκλήσεις βοήθειας των επαναστατηµένων περιοχών ζητώντας την αποστολή πλοίων, η δε ανταπόκριση ήταν άµεση. Οι πρόκριτοι της Ύδρας και των Σπετσών σχεδίαζαν να στείλουν τα πλοία τους για την καταστροφή της µόνης τουρκικής µοίρας που βρισκόταν έξω από τα Δαρδανέλια, η οποία είχε σταλεί υπό την αρχηγία του καπετανάµπεη τον Ιούνιο του 1820 εναντίον του Αλή πασά των Ιωαννίνων. Αυτή είχε το ορµητήριό της στο νησί του Μούρτου απέναντι στην Κέρκυρα και περιφερόταν στα παράλια της Ηπείρου. Η καταστροφή της αφενός θα έδινε στο ναυτικό της Ύδρας και των Σπετσών την κυριαρχία στο Ιόνιο πέλαγος καθώς και στον Πατραϊκό και Κορινθιακό κόλπο και αφετέρου θα εµπόδιζε τη µεταφορά των εχθρικών στρατευµάτων από τη Στερεά προς την Πελοπόννησο. Το σχέδιο όµως µαταιώθηκε µετά τη µεσολάβηση του Νεόφυτου Βάµβα, ο οποίος έχοντας καταφύγει τότε στην Ύδρα, έπεισε τους Υδραίους και Σπετσιώτες προκρίτους να στείλουν τα πλοία τους στην πατρίδα του Χίο για να επαναστατήσουν, πιστεύοντας ότι το επαναστατηµένο πλούσιο νησί θα µπορούσε να ενισχύσει οικονοµικά τον στόλο των Ελλήνων, ενώ παράλληλα θα αποτελούσε µαζί µε τα Ψαρά και τη Σάµο ισχυρό προπύργιο για όλη την Ελλάδα. Για την αποστολή αυτή ο στόλος σχηµατίστηκε ως εξής: 15 υδραίικα πλοία υπό τον Γιακουµάκη Τοµπάζη, 7 σπετσιώτικα υπό τον Γκίκα Τσούπα και 4 ψαριανά υπό τον Νικολή Αποστόλη. Στις 16 Απριλίου δόθηκαν σαφείς οδηγίες προς τους πλοίαρχους και τους ναύτες του ελληνικού στόλου για τη συµπεριφορά τους, η οποία όφειλε να ακολουθεί τις αρχές του διεθνούς δικαίου και να αποφεύγονται οποιεσδήποτε παρεκτροπές που θα χαρακτήριζαν αναρχικούς τους επαναστατήσαντες για την εθνική τους ελευθερία Έλληνες και θα τους εξέθετε στην ευρωπαϊκή κοινότητα. Ο στόλος έφθασε στη Χίο στις 27 Απριλίου και την επόµενη ηµέρα ο Τοµπάζης έδωσε τον όρκο του ναυάρχου του στόλου. Καθ οδόν πληροφορήθηκαν για τον µαρτυρικό θάνατο και τη διαπόµπευση του πατριάρχη Γρηγόριου Ε στην Κωνσταντινούπολη. Η Πορτραίτο του Ψαριανού ναυάρχου Νικολή Αποστόλη (Εθνικό

18 Νικολής Αποστόλης ( ) «Χρηστός και ήσυχος πολίτης, τίµιος άνθρωπος και φιλόπατρις εις το άκρον», ανέφερε στη νεκρολογία του Νικολή Αποστόλη η «Γενική Εφηµερίς» στις 23 Απριλίου Ο χαρακτηρισµός αυτός ανταποκρίνεται απόλυτα στον αρχηγό της ναυτικής µοίρας του ηρωικού νησιού των Ψαρών, του οποίου ο βίος και η όλη δράση διακρίνεται για τη γενναιότητα και µεγαλοψυχία του, τη φιλοπατρία και ανιδιοτέλειά του. Γεννήθηκε στα Ψαρά, καταγόµενος από παλιά ναυτική οικογένεια του νησιού. Όπως όλοι οι γόνοι των ναυτικών νησιών, από νεαρή ηλικία στράφηκε στη θάλασσα και εργάστηκε σε εµπορικά πλοία, όπου απέκτησε ναυτικές γνώσεις χρήσιµες για τη µετέπειτα εθνική του δράση κατά τον Αγώνα της ανεξαρτησίας. Ο πόθος για την απελευθέρωση της πατρίδας του τον ώθησε να καταταχθεί εθελοντικά στον στόλο του Λάµπρου Κατσώνη, όταν ο τελευταίος κατήλθε στο Αιγαίο εναντίον των Τούρκων. Το 1787 κατά τη διάρκεια της ναυµαχίας του Καφηρέως σώθηκε από θαύµα και κατέφυγε µε άλλους Λαµπρινούς (στρατιώτες του Λάµπρου) στην Άνδρο. Έπειτα από δραµατικές περιπέτειες στα Κύθηρα, όπου παρέµεινε µαζί µε άλλους συµπατριώτες του για επτά µήνες, επέστρεψε στα Ψαρά. Μετά την ήττα του Κατσώνη, ο Αποστόλης µαζί µε τον αδελφό του Γεώργιο επιδόθηκε στο εµπόριο, αρχικά ως συνοδός εµπορευµάτων στη δυτική Ευρώπη, όπου είχε την ευκαιρία να µάθει ξένες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά), ενώ από το 1793 ήταν ιδιοκτήτης εµπορικού πλοίου, µε το οποίο ο ίδιος ως πλοίαρχος ταξίδεψε από τον Εύξεινο πόντο και τη Μαύρη θάλασσα έως τη Βόρειο θάλασσα και έφθασε µέχρι και την Ολλανδία αποκοµίζοντας τεράστια κέρδη. Το 1818 επανήλθε στην πατρίδα του και αφιέρωσε πλέον όλο το δυναµικό του σε αυτήν. Το ίδιο έτος µυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και µαζί µε τον συµπατριώτη του Δηµήτριο Ν. Μαµούνη έγινε Έφορός της και αφοσιώθηκε στην προετοιµασία της επανάστασης. Στις 18 Απριλίου 1821 διορίστηκε ναύαρχος του ψαριανού στόλου και έλαβε µέρος σε σχεδόν όλες τις ναυτικές εκστρατείες, ακόµη και µετά την καταστροφή της πατρίδας του, τον Ιούνιο του Ο θάνατος από πνευµονία τον βρήκε πρόωρα, στις 19 Απρίλιο 1827, στη διάρκεια µιας ακόµη αποστολής, προτού προλάβει να δει ελεύθερη την Ελλάδα, για την οποία προσέφερε τις υπηρεσίες του αλλά και την τεράστια περιουσία

19 του. Στις αρετές του καταγράφεται και η φιλανθρωπία του. Σύµφωνα µε τον γραµµατέα του Κυριάκο Δ. Μαµούνη, κατά τη διάρκεια της µεταφοράς Ελλήνων προσφύγων σε νησιά του Αιγαίου, ο Αποστόλης «έχων επί του πλοίου του υπέρ τας οχτακοσίας ψυχάς Κυδωνιέων και Μοσχονησίων, απεβίβασεν αυτούς εις Κέαν και Ύδραν, και αφού έδωσεν εντολήν να διέλθωσι πάντες έµπροσθέν του, ηλέει έκαστον τούτων χρηµατικώς». (Βιβλιογραφία: Δηµήτριος Γρ. Σπανός, «Ψαριανοί αγωνισταί», Αθήναι 1967, σ.7-37 και ο ίδιος, «Η συµβολή των Ψαρών εις την επιτυχίαν της Επαναστάσεως του 1821», Αθήναι 1958, σ ) εκστρατεία στη Χίο δεν πέτυχε και οι προσπάθειες του στόλου να πείσει τους κατοίκους του νησιού να επαναστατήσουν απέβησαν άκαρπες. Από την ελληνική πλευρά δεν αξιοποιήθηκε το πλεονέκτηµα του αιφνιδιασµού, αφού οι Τούρκοι έχοντας αντιληφθεί τις κινήσεις τους, είχαν λάβει στρατιωτικά µέτρα και είχαν συλλάβει τους πρόκριτους και τον αρχιερέα Πλάτωνα, τους οποίους κρατούσαν οµήρους. Για τους λόγους αυτούς αποφασίστηκε να αποπλεύσει ο ελληνικός στόλος στις 7 Μαΐου, αφήνοντας το νησί εκτεθειµένο στην εχθρική µανία. Οι Τούρκοι έστειλαν στρατιώτες υπό τον Μπεχήδ πασά, συνέλαβαν τους πρόκριτους και ενίσχυσαν το φρούριο. Κατά το χρονικό διάστηµα της παραµονής των πλοίων στη Χίο, ορισµένα πλοία αποσπάστηκαν και, αγνοώντας τις οδηγίες που είχαν, έκαναν συλλήψεις τουρκικών πλοίων και συµπεριφέρθηκαν µε µεγάλη σκληρότητα στους επιβάτες τους, συµπεριφορά την οποία δικαιολόγησαν ως αντίποινα για τις σφαγές της Κωνσταντινούπολης. Οι υδραίικες λείες προξένησαν διχόνοια στα πληρώµατα και συγχρόνως έδωσαν αφορµή για την πτώση του Αντώνη Οικονόµου στην Ύδρα, η οποία έγινε έπειτα από συνωµοσία στις 12 Μαΐου, λίγο µετά την επιστροφή των υδραίικων πλοίων στο νησί. Ο Οικονόµου στην προσπάθειά του να τηρηθεί ο κανονισµός της ίσης διανοµής των λαφύρων έχασε τη δηµοτικότητά του ανάµεσα στους ναύτες, γεγονός που το εκµεταλλεύτηκαν οι πρόκριτοι. Στις 12 Μαΐου οργανώθηκε συνωµοσία µε σκοπό τη δολοφονία του. Αν και αυτός διέφυγε αρχικά, τελικά συνελήφθη και φυλακίστηκε στη µονή του Φονιά στο Κρανίδι, Ο απαγχονισµός του πατριάρχη Γρηγορίου Ε, το πρωί του

20 ενώ τον Δεκέµβριο του ίδιου χρόνου δολοφονήθηκε. Μετά την πτώση του Οικονόµου ανέλαβαν τη διοίκηση της Ύδρας και πάλι οι πρόκριτοι. Η ναυτική υποστήριξη των εξεγερµένων περιοχών Από την Πελοπόννησο, τη Στερεά και το Αιγαίο η επανάσταση γρήγορα µεταδόθηκε στο Πήλιο και στη Χαλκιδική της Μακεδονίας, όπου ο ελληνικός στόλος συνέβαλε στην κινητοποίηση των κατοίκων. Στις 5 Μαΐου µικρός στόλος 7 πλοίων υπό τον Υδραίο Αναστάσιο Τσαµαδό µπήκε στον Παγασητικό κόλπο προξενώντας ενθουσιασµό στους κατοίκους και µεγάλη ανησυχία στους Τούρκους, µε σκοπό τη µεταφορά πολεµοφοδίων και βοήθεια στην πολιορκία του φρουρίου του Βόλου. Στην επανάσταση της Εύβοιας τον Μάιο έπαιξε αποφασιστικό ρόλο ο Υδραίος πλοίαρχος Αλέξανδρος Κριεζής, ο οποίος ενθάρρυνε την επανάσταση στο Ξεροχώρι, έγινε δεκτός µε ενθουσιασµό στη Λίµνη, συντόνισε την πολιορκία του κάστρου της Χαλκίδας και συµπαραστάθηκε στις µάχες του νησιού. Τον ίδιο µήνα στον Θερµαϊκό κόλπο δυναµική υπήρξε η παρουσία ψαριανών πλοίων, ενισχύοντας τους επαναστάτες της Κασσάνδρας. Παράλληλα οι Ψαριανοί άρχισαν να χτίζουν οχυρό φρούριο στο νησί τους, για να αποκρούσουν αναµενόµενη επίθεση του εχθρού. Για την προµήθεια των απαραίτητων πυροβόλων επιχείρησαν, στις αρχές Μαΐου, µε επιτυχία και υπό τον Ανδρέα Γιαννίτση έφοδο στο φρούριο της γειτονικής Ίµβρου, απ όπου πήραν 22 ορειχάλκινα τηλεβόλα και πολλά πολεµοφόδια. Παράλληλα οι Υδραίοι και οι Σπετσιώτες ανταποκρίθηκαν σε έκκληση των Πελοποννησίων για ενίσχυση του Κορινθιακού κόλπου, φοβούµενοι προέλαση τουρκικών στρατευµάτων από τη Στερεά. Αρχηγός της σπετσιώτικης µοίρας ήταν ο Νικόλαος Γκίκα Μπότασης και της υδραίικης ο πρωτότοκος γιος του Ανδρέα Μιαούλη, Δηµήτρης. Στις 5 Ιουνίου επιχείρησαν έφοδο στο φρούριο της Ναυπάκτου, η οποία όµως αποκρούστηκε. Στις 10 του µηνός επιχειρήθηκε ανεπιτυχής επίθεση µε πυρπολικό, ο δε πηδαλιούχος του Γεώργιος Παργινός από τις Σπέτσες συνελήφθη και βρήκε οικτρό θάνατο. Πρόκειται για το πρώτο πυρπολικό (γαλαξιδιώτικο βρίκι που µετασκευάστηκε σε πυρπολικό) που χρησιµοποιήθηκε στη δυτική Ελλάδα. Δύο εβδοµάδες νωρίτερα όµως είχε χρησι- µοποιηθεί το πρώτο πυρπολικό του Αγώνα στην Ερεσό. Ο Αναστάσιος Τσαµαδός (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα). Ο Υδραίος πλοίαρχος Αλέξανδρος Κριεζής συντόνισε την

21 Η πρώτη έξοδος του οθωµανικού στόλου και η πρώτη ελληνική επιτυχία µε πυρπολικό Η διάδοση της επανάστασης καθώς και οι ελληνικές επιτυχίες στη θάλασσα θορύβησαν την Υψηλή Πύλη, η οποία άρχισε την προετοιµασία του στόλου της για έξοδο στο Αιγαίο. Η ανησυχία στην Κωνσταντινούπολη εντάθηκε µετά την είδηση της επανάστασης της Σάµου, λόγω της στρατηγικής σηµασίας του νησιού. Γι αυτό τα ναυτικά νησιά αποφάσισαν τη συγκέντρωση του κύριου σώµατος του ελληνικού στόλου προς την Τένεδο. Πρώτος σταθµός ήταν τα Ψαρά, όπου έγινε σύσκεψη µεταξύ όλων των πλοιάρχων και των προκρίτων του νησιού για το σχέδιο δράσης κατά του εχθρού. Από τα Ψαρά ο τρινήσιος στόλος µε αρχιναύαρχο τον Γιακουµάκη Τοµπάζη απέπλευσε στις 23 Μαΐου µε κατεύθυνση τη Λέσβο, προκειµένου να συναντήσει τον εχθρικό στόλο. Την επόµενη ηµέρα εθεάθη ένα τουρκικό δίκροτο που ήταν η προφυλακή του εχθρικού στόλου και το οποίο τελικά προσορµίστηκε στα παράλια της Ερεσού, στη δυτική ακτή της Λέσβου. Γρήγορα διαπιστώθηκε ότι η επίθεση εναντίον του ήταν ανώφελη λόγω της υλικής αδυναµίας της ελληνικής ναυτικής δύναµης σε σύγκριση µε την τουρκική. Τα ελληνικά πυρά αποδείχθηκαν ανίσχυρα απέναντι στην αντοχή του εχθρικού σκάφους. Υπό αυτές τις συνθήκες αποφασίστηκε κατά το πολεµικό συµβούλιο, που έλαβε χώρα στη ναυαρχίδα του Τοµπάζη, η επίθεση εναντίον του δίκροτου µε πυρπολικό. Στις 27 Μαΐου τα ελληνικά πλοία άρχισαν επίθεση µε το πυροβολικό τους κατά του αγκυροβοληµένου δίκροτου, το οποίο απαντούσε στα πυρά υποστηριζόµενο και από τον στρατό της ξηράς. Τότε δύο πυρπολικά µε κυβερνήτες τους Ψαριανούς Δηµήτριο Παπανικολή και Γεώργιο Καλαφάτη, επωφελούµενα από τον πυκνό καπνό, επιτέθηκαν στο σκάφος και από τις δύο πλευρές, αλλά µόνο το πυρπολικό του Παπανικολή πέτυχε ανατινάσσοντας στον αέρα το δίκροτο, το οποίο έγινε παρανάλωµα του πυρός και περισσότεροι από χίλιοι επιβαίνοντες σε αυτό βρήκαν τον θάνατο. Η επιτυχία αυτή ενθάρρυνε τον ελληνικό στόλο ανυψώνοντας το ηθικό του, ενώ θορύβησε τον τουρκικό, ο οποίος µε απόφαση του ναυάρχου του υποχώρησε προς τον Ελλήσποντο. Για εκδίκηση οι Οθωµανοί της Μυτιλήνης και των γειτονικών παραλίων της Μικράς Ασίας άρχισαν διωγµούς και σφαγές εναντίον των Ελλήνων. Τότε Ο Δηµήτριος Παπανικολής (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο,

22 οι κάτοικοι των Κυδωνιών, φοβούµενοι ότι θα υποστούν την ίδια µοίρα, άρχισαν να εγκαταλείπουν την πατρίδα τους µε τη βοήθεια των ελληνικών πλοίων και πολλοί κατέφυγαν ως πρόσφυγες στις περιοχές όπου είχε αρχίσει να επικρατεί η επανάσταση. Ωστόσο, πολλοί Κυδωνιάτες και Μοσχονησιώτες έχασαν τη ζωή τους. Η εκδικητική µανία των Τούρκων ξέσπασε και στην ανθηρή Σµύρνη, µε βιαιοπραγίες και λεηλασίες εναντίον των Ελλήνων αλλά και των Ευρωπαίων. Πολλοί Έλληνες κατέφυγαν στα ευρωπαϊκά προξενεία ή σε παραθαλάσσια ελληνικά σπίτια και από εκεί στα πλοία. Ακολούθησαν σφαγές στο Κουσάντασι (Νέα Έφεσο), που θορύβησαν τους κατοίκους των γειτονικών χωριών Γέροντα, Άκκιοϊ, Γκιουβρέκι, Τσαγκλί κ.ά., οι οποίοι πανικοβληµένοι και µε τη βοήθεια σαµιακού στρατού κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη Σάµο. Η Σάµος και τα Ψαρά έγιναν χώροι υποδοχής µεγάλου αριθµού προσφύγων, πολλοί από τους οποίους µεταφέρθηκαν στη συνέχεια σε άλλα νησιά του Αιγαίου. Μετά την αναχώρηση του οθωµανικού στόλου, τη διάσωση και τη µεταφορά χιλιάδων προσφύγων, οι µοίρες της Ύδρας και των Σπετσών επέστρεψαν στις βάσεις τους παρά την αντίθετη γνώµη των προκρίτων τους. Ο ελληνικός στόλος θα έπρεπε να είναι στην περιοχή σε περίπτωση νέου έκπλου του εχθρικού από τον Ελλήσποντο, αλλά η έλλειψη οικονοµικών πόρων καθώς και η απειθαρχία των πληρωµάτων υπήρξαν ανασταλτικοί παράγοντες. Η καθυστέρηση καταβολής των µισθών προξενούσε την έντονη αντίδραση των ναυτών, µε αποτέλεσµα την αδυναµία συντονισµού των επιχειρήσεων. Η πυρπόληση του τουρκικού δίκροτου στην Ερεσό στις 27 Στην άµυνα της Σάµου Στο µεταξύ ο οθωµανικός στόλος υπό τον Καρά Αλή, που βρισκόταν στον Ελλήσποντο, ετοιµαζόταν να µεταβεί στη Σάµο, προκειµένου να καταστείλει την επανάσταση του πολύ σηµαντικού αυτού νησιού. Όταν εξέπλευσε, οι Ψαριανοί έσπευσαν να ειδοποιήσουν τους πρόκριτους της Ύδρας και των Σπετσών. Στις 4 Ιουλίου ο τουρκικός στόλος έφθασε στη Σάµο και την ίδια ηµέρα καθώς και την εποµένη επιχείρησε χωρίς επιτυχία δύο αποβάσεις. Στο µεταξύ, στις 8 Ιουλίου, ο τρινήσιος στόλος αναχώρησε από τα Ψαρά και την εποµένη βρισκόταν έξω από το Κουσάντασι της Μικράς Ασίας, όπου επιτέθηκε στα τουρκικά µεταγωγικά και στη συνέχεια

23 κατευθύνθηκε στο λιµάνι Κολώνες της Σάµου, όπου ήταν η τουρκική αρµάδα, η οποία στη θέα των ελληνικών πλοίων αποµακρύνθηκε. Στις 12 Ιουλίου βρήκαν τον εχθρικό στόλο στο στενό µεταξύ Κω και Αλικαρνασσού, αλλά ο αντίθετος για τα ελληνικά πλοία άνεµος καθώς επίσης η υπεροχή του εχθρού και η στενότητα του χώρου µαταίωσαν την επιχειρούµενη επίθεση. Μεταγενέστερες πληροφορίες ότι στη Ρόδο ο τουρκικός στόλος ενώθηκε µε αιγυπτιακή µοίρα υπό τον Ισµαήλ Γιβραλτάρ θορύβησαν τόσο πολύ τα ελληνικά πληρώµατα που ζητούσαν επίµονα την επάνοδο. Τότε οι πρόκριτοι της Ύδρας και των Σπετσών έστειλαν ενισχύσεις προς ενθάρρυνση του ελληνικού στόλου. Δεν έγινε όµως δυνατή η επίθεση στα τουρκικά πλοία εξαιτίας αντίθετου ανέµου. Μετά την αναχώρηση του τουρκικού στόλου για τον Ελλήσποντο, στις αρχές Αυγούστου, ο ελληνικός διαλύθηκε επιστρέφοντας στις βάσεις του. Νέες επιχειρήσεις του οθωµανικού στόλου Ο ελληνικός στόλος δεν είχε προλάβει να προετοιµαστεί για νέα εκστρατεία, όταν έπειτα από δέκα ηµέρες έγινε γνωστή η νέα έξοδος του τουρκικού στόλου από τον Ελλήσποντο µε κατεύθυνσή προς τα δυτικά. Στις 25 Αυγούστου εµφανίστηκε στη Μονεµβασιά και στα µεσσηνιακά παράλια. Πράγµατι, η Υψηλή Πύλη θορυβηµένη λόγω της πτώσης των φρουρίων της Μονεµβασίας στις 23 Ιουλίου και του Νεοκάστρου στις 7 Αυγούστου καθώς και της πολιορκίας της Τρίπολης και των φρουρίων της Κορώνης, αναγκάστηκε να δράσει άµεσα και να στείλει στόλο για τη µεταφορά του στρατού της στην Πελοπόννησο καθώς και την ενίσχυση των πολιορκηµένων φρουρίων. Ο στόλος, αποτελούµενος από 35 πλοία, ενώθηκε στη Ρόδο µε 14 αιγυπτιακά που στάθµευσαν εκεί υπό τον Ισµαήλ Γιβραλτάρ. Ο τουρκικός στόλος πρώτα κατευθύνθηκε προς την Κρήτη όπου ενώθηκε µε 10 αλγερινά πλοία. Στις 26 Αυγούστου εφοδίασε τα φρούρια της Κορώνης και της Μεθώνης και µετά κατευθύνθηκε στον Κορινθιακό κόλπο. Στις 23 Σεπτεµβρίου κατέλαβε το Γαλαξίδι και κατέστρεψε ολοκληρωτικά τη ναυτική αυτή πόλη αιχµαλωτίζοντας 34 από τα πλοία της. Στο αρχικό σχέδιο του εχθρικού στόλου ήταν η µεταφορά του στρατού του Μπεϋράν πασά προς την Πελοπόννησο, που µαταιώθηκε λόγω της ήττας του Μπεϋράν στα Βασιλικά, στις 26 Αυγούστου. Πριν αναχω- Ο Καρά Αλής, αρχηγός του οθω- µανικού στόλου, σε λιθογραφία