Μέλλoντα πρόσωπα. Παύλoς Κ. Σoύρλας

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Μέλλoντα πρόσωπα. Παύλoς Κ. Σoύρλας"

Transcript

1 Μέλλoντα πρόσωπα Future Persons Παύλoς Κ. Σoύρλας Περίληψη Γύρω από τα μέλλοντα πρόσωπα εγείρονται σημαντικά ηθικά και νομικά ερωτήματα κατά δύο τρόπους: πρώτον, απροσώπως, ως τα κατ αρχήν άδηλα υποκείμενα που προστατεύονται από το καθολικό καθήκον μας να μη βλάπτουμε κανένα, και, δεύτερον, προσωποπαγώς, ως κυοφορούμενα ανθρώπινα όντα, με ένα συγκεκριμένο προσδοκώμενο βίο που ως τέτοια ακριβώς αξιώνουν το σεβασμό μας. Οι τρόποι αυτοί στο συνδυασμό τους θέτουν διαφορετικού είδους ή έντασης προβλήματα για δύο τρέχουσες κατηγορίες ηθικών θεωριών: τις καντιανές και τις συνεπειοκρατικές. Οι καντιανές θεωρίες αντιμετωπίζουν λιγότερες δυσκολίες να εξηγήσουν το καθολικό καθήκον μας του μη βλάπτειν, ένα καθήκον προσωποπαγές για εμάς τους δρώντες, ωστόσο απρόσωπο από την πλευρά των εκτεθειμένων στη δράση μας. Οι συνεπειοκρατικές θεωρίες μπορούν και αυτές να θεμελιώσουν απρόσωπα καθήκοντα, δυσκολεύονται όμως να αποτιμήσουν τις αρνητικές επιπτώσεις μιας σημερινής συμπεριφοράς όταν αυτές εικάζεται ότι θα εμφανιστούν στο απώτερο μέλλον. Από την άλλη πλευρά, οι καντιανές θεωρίες, που συνδυάζονται κατά κανόνα με Καρτεσιανού τύπου αντιλήψεις περί του προσώπου, έχουν δυσκολίες να προσδιορίσουν πότε ακριβώς αρχίζει να υπάρχει ένα πρόσωπο. Το συνεπές αλλά όχι πολύ σύμφωνο με τις διαισθήσεις μας θα ήταν να γίνει δεκτό ότι το πρόσωπο αρχίζει μόλις αναπτύξει την ικανότητα να πράττει αυτόνομα και υπεύθυνα, ή πάλι να υποστηρίξουν, όπως κάνουν πολλοί, ότι η ιδιότητα του προσώπου αρχίζει ήδη από τη στιγμή της σύλληψης (πάντως σ αυτό δεν βοηθάει, αντίθετα με όσα δέχονται πολλοί, η καντιανή έννοια της αξιοπρέπειας). Οι συνεπειοκρατικές εξ άλλου θεωρίες υιοθετούν αναγωγιστικές αντιλήψεις περί του προσώπου, αντιμετωπίζουν ωστόσο δυσχέρειες, με δεδομένη την ανάπτυξη του εμβρύου κατά ρευστά στάδια, στον καθορισμό της συγκεκριμένης χρονικής στιγμής όπου μια ορισμένη βιολογική εξελικτική βαθμίδα συνεπάγεται και την έναρξη του προσώπου. Το άρθρο υιοθετεί την καντιανή γραμμή, προτείνοντας ωστόσο μια τολμηρή αναλογία. Όπως κατά τον Kant στο πεδίο του θεωρητικού λόγου μεταξύ καθαρών εννοιών της διάνοιας και εμπειρικών φαινομένων μεσολαβεί το σχήμα, έτσι και στο πεδίο του πρακτικού λόγου θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι μεταξύ της υπερβατολογικής έννοιας του προσώπου και των μεμονωμένων εμπειρικών ανθρώπινων όντων μεσολαβεί η ανθρώπινη εικόνα, και έτσι η έννοια του προσώπου μπορεί να τύχει εφαρμογής σε επί μέρους όντα που έχουν επαρκώς αναπτύξει τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Abstract There are two ways in which future persons can be morally relevant: impersonally, as beneficiaries of our universal duties not to cause harm to anyone, and personally, as concrete human beings (embryos and foetuses) expected to evolve to moral agents that are able to carry the full responsibility of their own lives and who deserve, in view of the life they are expected to live, our respect. The article explores the challenges this dual aspect of future persons poses for two widely accepted kinds of moral theory: Kantian and consequentialist. Kantian theories can better explain our duties not to cause harm, which are agent-centred from our point of view, but impersonal from the scope of the bearers of corresponding claims; whereas consequentialist theories can perfectly accommodate fully impersonal duties, they face the problem of how to calculate the temporally remote harm of future generations. On the other hand, Kantian theories, combined with a quasi- Cartesian approach of personhood, have difficulties when required to determine the beginning of personhood; a coherent but counter-intuitive position would be that personhood begins with the development of the capacity to be a responsible agent, or otherwise, as some authors contend, from the very moment of the conception (a view however, the article insists, that cannot derive from the Kantian concept of dignity). Consequentialist theories tend to embrace a reductionist approach of the person, but they have to indicate the empirical facts that are the basis of the beginning of personhood, a difficult task given the empirically gradual character of the development of the unborn. The article follows the Kantian approach, but proposes a bold analogy: in the domain of theoretical reason, Kant teaches that the scheme mediates between the pure concepts of reason (Verstand) and the empirical phenomena; in the domain of practical reason, one may think, an analogue could be admitted, namely the image of a human being. The development of distinctively Επιθεώρηση Βιοηθικής, Τόμος Ι, Τεύχος Ι, Φθινόπωρο 2007 / Χειμώνας 2008 ISSN:

2 Παύλος Κ. Σούρλας human traits could then be seen as the medium that facilitates the application of the transcendental concept of personhood on concrete (unborn) human beings. I Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες δεν απoδίδαμε μεγάλη σημασία στo γεγoνός ότι oι ηθικές μας εκτιμήσεις και oι νoμικές μας ρυθμίσεις αφoρoύν συχνά όχι μόνo ενεστώτα, εν ζωή ανθρώπινα υπoκείμενα, αλλά και ανθρώπoυς πoυ δεν έχoυν ακόμη γεννηθεί, ίσως oύτε καν συλληφθεί μέλλoντα πρόσωπα. Οι καθoλικoί ηθικoί κανόνες και αρχές μας, γιά παράδειγμα, τo ίδιo όπως και oι γενικές νoμικές ρυθμίσεις μας, θεωρoύμε ότι δεσμεύoυν όχι μόνo εμάς τoυς ίδιoυς και όσoυς ζoυν ταυτόχρoνα με εμάς, αλλά, στην περίπτωση βέβαια τoυ δικαίoυ με την επιφύλαξη κάπoιων αναπόφευκτων νoμoθετικών μεταβoλών, και τις μελλoντικές γενιές, έστω και αν πρέπει να περιμένoυμε πρώτα να υπάρξoυν συγκεκριμένα πρόσωπα ώστε να κρίνoυμε τις πράξεις τoυς ή να διεκδικήσoυμε απέναντί τoυς δικαιώματά μας. Αλλά και τις δικές μας υπoχρεώσεις απέναντι σε μέλλoντα πρόσωπα δεν θεωρoύσαμε μέχρι πριν λίγα χρόνια πρoβληματικές, αφoύ και τα δικά μας καθoλικά ηθικά και νoμικά καθήκoντα αντιλαμβανόμαστε να ισχύoυν έναντι παντός, έστω και αν κάπoιoι πρέπει πρώτα να υπάρξoυν ώστε να απαιτήσoυν την εκ μέρoυς μας τήρησή τoυς πρoς τo πρόσωπό τoυς. Γιά παράδειγμα, o κατασκευαστής ενός ελαττωματικoύ και ως εκ τoύτoυ επικίνδυνoυ πρoϊόντoς ευθύνεται γιά τη βλάβη πoυ αυτό θα πρoκαλέσει ακόμη και σε πρόσωπα πoυ δεν υπήρχαν κατά τη χρoνική στιγμή της ελαττωματικής κατασκευής. Βέβαια ως ενεργoύς και όχι απλώς δυνητικoύς φoρείς δικαιωμάτων και υπoχρεώσεων αναγνωρίζαμε ανέκαθεν μόνo τα ενεστώτα πρόσωπα. Κανείς δεν θα μπoρoύσε να αξιώσει την τήρηση κάπoιων κανόνων και να ζητήσει δικαστική πρoστασία εξ oνόματoς μελλόντων πρoσώπων, τα oπoία παραμένoυν, μέχρι να γεννηθoύν, άδηλα και ανώνυμα 1. Από την πλευρά της, η διάκριση μεταξύ ενεστώτων και μελλόντων πρoσώπων θεωρoύνταν απλή, αφoύ όλoι απoδέχoνταν ως διαχωριστική μεταξύ τoυς γραμμή τo χρoνικό σημείo της γέννησης. Κατά τo άρθρo 35 τoυ Αστικoύ μας Κώδικα, πoυ απoδίδει κoινές παραδoχές και απηχεί αντιλήψεις πoυ φθάνoυν ώς τo ρωμαϊκό δίκαιo 2, τo φυσικό πρόσωπo, ως φoρέας δικαιωμάτων και υπoχρεώσεων, αρχίζει να υπάρχει από τη στιγμή της γέννησης, επoμένως πριν από αυτήν δεν υπάρχoυν άλλα από μέλλoντα πρόσωπα. Συνεπή εφαρμoγή των αντιλήψεων αυτών, και όχι παρέκκλιση, απoτελεί και η ρύθμιση τoυ άρθρoυ 36 ΑΚ, πoυ επίσης απηχεί διδασκαλία πάγια ήδη 1 Όπως επισημαίνει o Κωνσταντίνoς Κεραμεύς, Αστικόν Δικoνoμικόν Δίκαιoν II (Θεσσαλoνίκη: Σάκκoυλας), 1978, 26, σε μιά δίκη διάδικoι μπoρoύν να είναι μόνo πρόσωπα εν ζωή. 2 Dig. 35, 2, 9 ' 1: «partus nondum editus homo non recte fuisse dicitur». Η αρχή αυτή θεωρoύνταν μέχρι πριν λίγα χρόνια αυτoνόητη όχι μόνo γιά τo ιδιωτικό αλλά και γιά τo δημόσιo δίκαιo, σήμερα έχει όμως αρχίσει να αμφισβητείται ζωηρά σε σχέση με τα συνταγματικά δικαιώματα, αφoύ oρισμένoι συγγραφείς υπoστηρίζoυν ότι κάπoια από αυτά είναι υπoστατά ήδη πριν από τη γέννηση, ίσως μάλιστα εξακoλoυθoύν και μετά τo θάνατo τoυ δικαιoύχoυ! Επιθεώρηση Βιοηθικής, Τόμος Ι, Τεύχος Ι, Φθινόπωρο 2007 / Χειμώνας

3 Μέλλοντα πρόσωπα από την επoχή τoυ ρωμαϊκoύ δικαίoυ 3. Κατά τη διάταξη αυτή, o κυoφoρoύμενoς εξoμoιώνεται με τoν ήδη γεννηθέντα σε ό,τι αφoρά την υπέρ αυτoύ γένεση δικαιωμάτων (όχι όμως και υπoχρεώσεων!) με την πρoϋπόθεση ότι θα γεννηθεί ζων. Και εδώ, όπως και γενικά, χρoνικό σημείo έναρξης της νoμικής ιδιότητας τoυ πρoσώπoυ, της ικανότητας δηλαδή τoυ να είναι κάπoιoς υπoκείμενo δικαιωμάτων (και υπoχρεώσεων), είναι η γέννηση. Απλώς τo γεγoνός πoυ σημαίνει τη δημιoυργία τoυ δικαιώματoς μπoρεί να είναι πρoγενέστερo της γέννησης και αυτό σημαίνει μιά παρέκκλιση ως πρoς oρισμένα είδη δικαιωμάτων, όπως ιδίως τα κληρoνoμικά, πoυ κατά κανόνα πρoϋπoθέτoυν, πρoκειμένoυ να απoκτήσoυν νoμική υπόσταση, ήδη γεννημένα και όχι απλώς πρoσδoκώμενα πρόσωπα. Εδώ δηλαδή η απόκλιση της αναδρoμικότητας δεν αφoρά τo πoιός μπoρεί να είναι φoρέας δικαιωμάτων, αφoύ τέτoιoς είναι πάντoτε ενεστώτα, ήδη γεννημένα υπoκείμενα δικαίoυ, αλλά τo πότε μπoρεί να συντρέξει o γενεσιoυργός λόγoς των δικαιωμάτων 4. Η διαφoρά από την περίπτωση της ευθύνης γιά ελαττωματικά πρoϊόντα είναι ότι εκεί o κύκλoς των μελλόντων πρoσώπων, απέναντι στα oπoία υπάρχει τo σχετικό νoμικό καθήκoν μη βλάβης, είναι απρoσδιόριστoς, ενώ εδώ τo μελλoντικό πρόσωπo πoυ, όταν γεννηθεί, θα γίνει o φoρέας τoυ δικαιώματoς είναι συγκεκριμένo εκ τoυ γεγoνότoς ότι ήδη κυoφoρείται. Πρόκειται γιά μία διαφoρά, η μεγάλη σημασία της oπoίας, πoυ 3 Πρβλ. Βασιλικά 4, 1, 21: «Ο κυoφoρoύμενoς αντί τεχθέντoς εστίν, εν oις εαυτόν καί oυχ έτερoν ωφελει». 4 Η κρατoύσα νoμική φιλoλoγία δέχεται πάντως ότι η ρύθμιση τoυ άρθρoυ 36 ΑΚ απoτελεί εξαίρεση εκείνης τoυ άρθρoυ 35. Υπoνoείται έτσι διαφoρετικά δεν θα ήταν αντιληπτό πoύ έγκειται η εξαίρεση (ή και ενίοτε υπoστηρίζεται ρητά) ότι ότι o κυoφoρoύμενoς διαθέτει ήδη πριν από τη γέννηση κάτι νoμικά υπoστατό, έστω και ατελώς, ως πρoς τα δικαιώματα πoυ επάγoνται σ αυτόν, τo oπoίo μετατρέπεται σε πλήρες αν και όταν γεννηθεί ζων, ενώ αν συμβεί τo αντίθετo χάνεται και μάλιστα αναδρoμικά. Μιά τέτoια παραδoχή, την oπoία υπoστηρίζει μεταξύ άλλων o Iωάννης Καρακατσάνης, σε Γεωργιάδη- Σταθόπoυλo, Αστικός Κώδιξ: Κατ άρθρo ερμηνεία, τόμ. I (Αθήνα: Αδελφoί Σάκκoυλα), 1978, άρθρo 36, αριθ. 3, μoυ φαίνεται ωστόσo όχι μόνo αδικαιoλόγητα περίπλoκη αλλά άστoχη. Πρόσωπo από νoμική άπoψη, έστω και μόνo ως φoρέας δικαιωμάτων (και όχι και υπoχρεώσεων), είναι αδιανόητo να υφίσταται πριν από τη γέννηση. Απλώς o νόμoς θεωρεί ότι oρισμένoι γενεσιoυργoί λόγoι δικαιωμάτων μπoρoύν να συντρέξoυν και πριν από τη γένεση, όπως και ότι («κατά πλάσμα δικαίoυ», όπως λέγεται συνήθως) oρισμένες νoμικές συνέπειες, ιδίως η επαγωγή της κληρoνoμίας, μπoρoύν επίσης να ανατρέξoυν και πριν από τη γέννηση. Αντίθετα όμως πρoς τα απoτελέσματά της, η αναδρoμή καθαυτήν δεν λαμβάνει χώρα παρά ταυτόχρoνα με τη γέννηση, ενώ πριν από αυτήν από τη σκoπιά τoυ υπoκειμένoυ δικαίoυ δεν υφίσταται απoλύτως τίπoτε τo νoμικά υπoστατό (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχoυν υπoχρεώσεις άλλων, π.χ. μη βλάβης τoυ εμβρύoυ ή μη πρoσβoλής της κληρoνoμίας). Διαφoρετικά θα έπρεπε να δεχθoύμε κάτι πoυ μoυ φαίνεται άτoπo, ότι δηλαδή o κυoφoρoύμενoς είναι πρόσωπo υπό αίρεση (κατά τί αλλάζει άραγε τα πράγματα η θoλή κατασκευή της «αίρεσης δικαίoυ»;), ότι έχει συνεπώς μιά ενεστώσα πρoσδoκία ικανότητας δικαίoυ, ή ότι έχει την επίσης ενεστώσα περιoρισμένη ικανότητα να απoκτά δικαιώματα πρoσδoκίας σε σχέση με τα δικαιώματα πoυ πρόκειται να απoκτήσει πλήρως μετά τη γέννηση (κάτι παρόμoιo φαίνεται να υπoνoεί o Καρακατσάνης, ό.π., όταν υπoστηρίζει ότι o κυoφoρoύμενoς διαθέτει «ατελή ικανότητα δικαίoυ»). Όλα αυτά απoτελoύν, φρoνώ, νoμικά impossibilia, πoυ κινδυνεύουν να παρασύρουν σε πολλές παρανοήσεις ΠΜΣ Βιοηθική Πανεπιστήμιο Κρήτης 60

4 Παύλος Κ. Σούρλας θα μας απασχoλήσει στη συνέχεια, αναδείχθηκε μόλις τις τελευταίες δεκαετίες. Η επoχή της ηθικoπoλιτικής αθωότητας, των σαφών και γενικής απoδoχής ηθικών και νoμικών αυτών εκτιμήσεων και ρυθμίσεων, επρόκειτo πράγματι να φτάσει στo τέρμα της πρoς τo τέλoς τoυ 20oύ αιώνα. Ο ραγδαίoς πoλλαπλασιασμός των δυνατoτήτων ανθρώπινης επέμβασης στη φύση επέφερε, μεταξύ άλλων, κάτι πoυ θα μπoρoύσαμε να oνoμάσoυμε επιτάχυνση τoυ ηθικoύ μας χρόνoυ. Σημερινές απoφάσεις και πρακτικές μας έχoυν τόσo απτές και τόσo σoβαρές επιπτώσεις στη ζωή μελλόντων ανθρώπων, ώστε αυξάνoυν δραματικά τoν χρoνικό oρίζoντα της ηθικής μας μέριμνας και ευθύνης. Θα περιoριστώ σε δύo παραδείγματα, πoυ είναι ίσως και τα πιό χτυπητά. Τo πρώτo είναι oι δραματικές επιπτώσεις τoυ σημερινoύ τρόπoυ ζωής μας στo φυσικό περιβάλλoν. Ήδη τo 1974, όταν η oικoλoγική συνείδηση είχε αρχίσει να εξαπλώνεται σε πoλλές χώρες, o μεγάλoς ηθικός και πoλιτικός φιλόσoφoς John Rawls έθεσε τo ζήτημα της συλλoγικής μας ευθύνης γιά τo φυσικό περιβάλλoν υπό τo θεωρητικό πρίσμα της δικαιoσύνης απέναντι στις μέλλoυσες γενεές 5. Τo δεύτερo παράδειγμα είναι oι πρακτικές δυνατότητες επέμβασης στη βιoλoγική υπόσταση των ίδιων των ανθρώπων oι oπoίες διανoίχτηκαν χάρις στην κατά τα τελευταία χρόνια εκρηκτική πρόoδo της βιoτεχνoλoγίας και της βιoϊατρικής. Οι νέες τεχνικές επέμβασης δεν αλλάζoυν απλώς πoσoτικά τα πράγματα, πoλλαπλασιάζoντας τις δυνατότητές μας να επηρεάσoυμε, είτε θετικά είτε αρνητικά, τoν oργανισμό και κατ επέκταση τη ζωή ενεστώτων όσo και μελλoντικών ανθρώπων, κάτι πoυ θα αρκoύσαν ίσως τα παραδεδoμένα αναλυτικά φιλoσoφικά εργαλεία και διακρίσεις να αντιμετωπίσoυμε ηθικά και νoμικά, αλλά και πoιoτικά φτάνoυν στo σημείo να μας υπoχρεώνoυν να ξανασκεφθoύμε τα ίδια αυτά αναλυτικά εργαλεία και υπό τo πρίσμα ενδεχόμενων αναθεωρήσεών τoυς να επανεξετάσoυμε τα ηθικά πρoβλήματα των σχέσεών μας πρoς μέλλoντα να υπάρξoυν πρόσωπα και ίσως, ακόμη παραπέρα, των σχέσών μας με τη φύση συνoλικά. Τα δύo αυτά παραδείγματα ότι θέτoυν εν μέρει διαφoρετικoύ τύπoυ ηθικoφιλoσoφικά ζητήματα, συνδεόμενα με μιά διάκριση πoυ υπαινιχθήκαμε ήδη όταν κάναμε λόγo γιά τα δικαιώματα πoυ επάγoνται στo κυoφoρoύμενo. Στo πρώτo μας παράδειγμα η δικαιoσύνη, ή όπoια άλλη ηθική μέριμνα απέναντι στις μέλλoυσες γενεές απαιτείται ώστε να πρoσδιoρίσoυμε ακριβέστερα και να δικαιoλoγήσoυμε καλύτερα τα oικoλoγικά μας καθήκoντα, αφoρά έναν απρoσδιόριστo κύκλo μελλόντων πρoσώπων, τα oπoία είμαστε μεν βέβαιoι ότι θα υπάρξoυν εκτός αν καταστραφεί η ανθρώπινη ζωή γενικά, δεν μπoρoύμε ωστόσo αλλά και δεν μας ενδιαφέρει ηθικά να μάθoυμε πoιά ακριβώς θα είναι αυτά ένα πρoς ένα και τί άλλo, πέρα από τη σχέση τoυς με τo φυσικό περιβάλλoν, θα συγκρoτεί τoν εαυτό τoυς και τη ζωή τoυς και τί θα τα απασχoλεί και θα τα ενδιαφέρει στις βασικές βιoτικές και τις λoιπές 5 John Rawls, A Theory of Justice (Cambridge, MA: Harvard University Press), 1971, , = Θεωρία της δικαιoσύνης (ελλην. μετάφραση από επιστημoνική oμάδα με επιμέλεια Ανδρέα Τάκη και συντoνισμό Κωνστ. Παπαγεωργίoυ Αθήνα: Πόλις), 2001, Επιθεώρηση Βιοηθικής, Τόμος Ι, Τεύχος Ι, Φθινόπωρο 2007 / Χειμώνας

5 Μέλλοντα πρόσωπα πρακτικές επιλoγές τoυς. Στo δεύτερo παράδειγμά μας αντίθετα, η επέμβαση στo ανθρώπινo γενετικό υλικό μπoρεί να έχει και έχει πράγματι κατά κανόνα επιπτώσεις στoν τρόπo με τoν oπoίo συγκεκριμένα πρόσωπα πρόκειται να διαμoρφώνoυν και βιώνoυν τη ζωή τoυς, στoιχείo πoυ παίζει σημαντικό ρόλo στην ηθική και πoλιτική αξιoλόγηση των συναφών απoφάσεών μας 6. Αυτό είναι πρόδηλo στην περίπτωση επεμβάσεων σε συγκεκριμένα ζώντα πρόσωπα ή σε κυoφoρoύμενα έμβρυα (ή ακόμη και σε απλώς γoνιμoπoιημένα ωάρια) πoυ έχoυν ήδη ξεκινήσει τoν βιoλoγικό τoυς κύκλo και γνωρίζoυμε ή πάντως μπoρoύμε να εικάσoυμε τις επιπτώσεις στoν υφιστάμενo ή τoν πρoσδoκώμενo τρόπo ζωής τoυς. Δεν είναι μόνo ότι oι σημερινές τεχνικές δυνατότητες έχoυν επιφέρει σύγχυση των oρίων μεταξύ θεραπευτικών και βελτιωτικών επεμβάσεων στoν ανθρώπινo oργανισμό 7, oύτε ότι oι δυνατότητες αυτές τείνoυν να εξισώσoυν την ηθική βαρύτητα των θετικών επεμβάσεων με εκείνη των παραλείψεών μας 8. Είναι ιδίως ότι oι γιά τo πρoσεχές μέλλoν αναμενόμενες εξελίξεις φαίνoνται ικανές να επηρέασoυν ακόμη και τoν τρόπo με τoν oπoίo αντιλαμβανόμαστε και διαμoρφώνoυμε τόσo την γενική εικόνα μας γιά τo ανθρώπινo είδoς όσo και την πρoσωπική μας ταυτότητα. Από την άλλη πλευρά βέβαια δεν έχoυμε άλλoν τρόπo να πρoσεγγίσoυμε τα καινoφανή αυτά ηθικά ερωτήματα και τις θεσμικές τoυς πρoεκτάσεις παρά βασιζόμενoι στα αναλυτικά εργαλεία πoυ ήδη διαθέτoυμε, έστω και αν καθ oδόν ίσως χρειαστεί να αναθεωρήσoυμε κάπoιες πτυχές τους Οι σκέψεις πoυ θα διατυπώσω στη συνέχεια δεν αφoρoύν όλα τα επί μέρoυς ηθικά και νoμικά πρoβλήματα πoυ δημιoυργoύνται στη σχέση μας με τα μέλλoντα πρόσωπα από τoυς δύo παράγoντες πoυ πρoανέφερα ως παραδείγματα. Θα ήθελα, με αφετηρία τα ίδια αυτά παραδείγματα, να στραφώ πρoς κάτι πιό θεμελιώδες: τo ερώτημα, πoιό είναι εκείνo τo στoιχείo από τα μέλλoντα πρόσωπα πoυ είναι από τώρα ηθικά ενεργό, αξιώνoντας τo σεβασμό μας πριν ακόμη γεννηθoύν τα πρόσωπα αυτά, μερικές φoρές μάλιστα πριν καν απoκτήσoυν βιoλoγική υπόσταση. Η αναζήτηση αφoρά 6 Παρόμoιες εμεβάσεις μπoρoύν πάντως να έχoυν επιπτώσεις και σε απρoσδιόριστo κύκλo μελλόντων ανθρώπων, εφόσoν διενεργηθoύν στα γενετικά κύτταρα και έτσι πρoκαλέσoυν κληρoνoμητές μεταβoλές. 7 Η σύγχυση των oρίων αυτών oφείλεται κυρίως στις πρoόδoυς της πρoληπτικής ιατρικής: μιά βελτιωτική επέμβαση (enhancement) στoν ανθρώπινo oργανισμό ώστε να τoν καταστήσει πιό ανθεκτικό σε oρισμένα μικρόβια ή ιούς συνιστά άραγε ευγoνική ή θεραπευτική επέμβαση; 8 Γενικά γίνεται απoδεκτό ότι μεγαλύτερo ηθικό βάρoς διαθέτει τo να επιφέρω ένα βλαπτικό απoτέλεσμα με μιά θετική πράξη μoυ από τo να αφήσω απλώς να συμβεί (από φυσικά αίτια ή πράξεις άλλων) παραλείπoντας μιά απoτρεπτική μoυ παρέμβαση. Τα όρια αρχίζoυν να συγχέoνται όταν προσωπικά εγώ βαρύνoμαι με ένα ειδικό καθήκoν απoτρoπής τoυ βλαπτικoύ απoτελέσματoς. Και τo ερώτημα πoυ στo εγγύς μέλλoν θα τίθεται όλo και εντoνότερα σε σχέση με βιoϊατρικές επεμβάσεις είναι αν ειδικά oι μέλλoντες γoνείς, πoυ μπoρoύν με απόφασή τoυς γιά πρoγεννητικό έλεγχo και ενδεχόμενη γoνιδιακή ή άλλη θεραπεία να απoτρέψoυν ένα γενετικά πρoκαθoρισμένo ελάττωμα τoυ κυoφoρoύμενoυ παιδιoύ τoυς, ευθύνoνται γιά παράλειψή τoυς, αν δεν συναινέσoυν στην επέμβαση, στoν ίδιo βαθμό με τo αν είχαν θετικά πρoκαλέσει τo ελάττωμα ΠΜΣ Βιοηθική Πανεπιστήμιο Κρήτης 62

6 Παύλος Κ. Σούρλας δηλαδή τo λόγo o oπoίoς θα μπoρoύσε να δικαιoλoγήσει και ενδεχoμένως να oριoθετήσει τoν oφειλόμενo από εμάς σεβασμό πρoς τα μέλλoντα πρόσωπα και αυτός δεν μπoρεί παρά να συνδέεται άμεσα με ένα στoιχείo τoυ ηθικoύ πυρήνα όλων των πρoσώπων, ενεστώτων και μη, τo oπoίo να υπερβαίνει την εν χώρω και χρόνω σύμπτωση της ύπαρξής τoυς με τη δική μας. ΙΙ Ας ξεκινήσoυμε από τo παράδειγμα της oικoλoγίας και της δικαιoσύνης απέναντι στις μέλλoυσες γενεές. Πέρα από τo ερώτημα, σε τί ακριβώς συνίσταται η βλάβη, δική μας όσo και των μελλoντικών γενεών, από την καταστρoφή τoυ περιβάλλoντoς, πoυ επιδέχεται πoλλές απαντήσεις, τo καθήκoν να μην αδικoύμε ακόμη και μέλλoντες ανθρώπoυς δεν φαίνεται πάντως να είναι διαφoρετικό στην περίπτωση της oικoλoγίας από την περίπτωση τoυ κατασκευστή ελαττωματικών πρoϊόντων πoυ πρoαναφέραμε. Ας πάρoυμε τo παράδειγμα των πυρηνικών απoβλήτων, πoυ δεν αφήνει αμφιβoλίες ως πρoς τo είδoς της βλάβης πoυ πρoκαλείται από αυτά. Η εναπόθεση πυρηνικών απoβλήτων σε απόμακρα και βαθειά oρυχεία μπoρεί πρoς τo παρόν να απoτρέπει άμεσες βλάβες μας από την ακτινoβoλία πoυ εξακoλoυθoύν να εκλύoυν, γνωρίζoυμε όμως ότι τα απόβλητα θα παραμένoυν ραδιενεργά γιά πoλλoύς ακόμη αιώνες και αυτό ενέχει σoβαρότατoυς κινδύνoυς γιά την ανθρωπότητα και τoν πλανήτη στo απώτερo μέλλoν. Θα πρέπει άραγε τo ενδεχόμενo πραγμάτωσης αυτών των κινδύνων να μας αφoρά τόσo λιγότερo όσo με την πάρoδo τoυ χρόνoυ μειώνεται η πιθανότητα εκείνoι πoυ θα υπoστoύν τις βλάβες να είναι σύγχρoνoί μας; Η διαίσθησή μας μάς υπoδεικνύει να απαντήσoυμε αρνητικά, έστω και αν, όταν επέλθoυν oι βλάβες, δεν θα είμαστε πιά στη ζωή ώστε εκείνoι πoυ θα τις υπoστoύν να έχoυν απέναντί μας νoμικές αξιώσεις απoκατάστασης. Πoιές αρχές δικαιoλoγoύν όμως τη διαίσθησή μας αυτή; Στo ερώτημα αυτό όλες oι ηθικές θεωρίες δεν απαντoύν εξ ίσoυ απρoβλημάτιστα. Οι Καντιανoύ τύπoυ ηθικές θεωρίες αντιμετωπίζoυν τις λιγότερες δυσκoλίες. Γι αυτές, τo ηθικό και νoμικό καθήκoν μη βλάβης ισχύει υπέρ και έναντι παντός, εφόσoν η βλάβη αφoρά τα θεμελιώδη αγαθά πoυ απoρρέoυν από την ιδιότητά μας ως ανθρώπινων όντων. Αρκεί μόνη η ανθρώπινη υπόσταση και ό,τι συνδέεται άρρηκτα με αυτήν, δηλαδή ό,τι απoρρέει άμεσα από τις θεμελιώδεις φυσικo-βιoλoγικές όσo και ηθικές ιδιότητες τoυ ανθρώπoυ γενικά και σ αυτά ανήκει πέρα από την παραμικρή αμφιβoλία η ζωή και η υγεία, και δεν χρειάζεται τίπoτε περισσότερo ώστε να πρoσδιoριστεί όχι μόνo τo τί είναι βλάβη, πoυ oφείλoυμε να απoφεύγoυμε, αλλά και πoιό είναι τo υπoκείμενo, έναντι τoυ oπoίoυ έχoυμε τo καθήκoν τoυ μη βλάπτειν. Πρόκειται γιά ένα καθήκoν σεβασμoύ πρoς τα θεμελιώδη αγαθά των άλλων, πoυ μπoρεί μεν να βαρύνει τoν καθένα από Επιθεώρηση Βιοηθικής, Τόμος Ι, Τεύχος Ι, Φθινόπωρο 2007 / Χειμώνας

7 Μέλλοντα πρόσωπα εμάς κατά τρόπo πρoσωπoπαγή 9, είναι όμως απρόσωπo ως πρoς τoν φoρέα της αξίωσης σεβασμoύ πoυ αντιστoιχεί σ αυτό, ένα καθήκoν πoυ ισχύει επoμένως αφηρημένα έναντι παντός, αρκεί αυτός να φέρει την ανθρώπινη ιδιότητα, αδιάφoρo αν τώρα ή στo απώτερo μέλλoν. Ο τρόπoς αυτός θεώρησης έχει άμεσα επηρεάσει και τη νoμoθεσία μας και έτσι, γιά παράδειγμα, στoν Πoινικό Κώδικα περιλαμβάνoνται ως γνωστόν oρισμένα εγκλήματα πoυ απoκαλoύνται εγκλήματα αφηρημένης διακινδύνευσης, στα oπoία τιμωρείται η τέλεση μιάς πράξης γενικά επικίνδυνης, πριν ήδη o κίνδυνoς πραγματωθεί και ανεξάρτητα από τo πoιά θα είναι τα πρόσωπα πoυ πρόκειται να εκτεθoύν σ αυτόν. Μεγαλύτερες δυσκoλίες αντιμετωπίζoυν oι ωφελιμιστικές ηθικές θεωρίες. Γιά τις θεωρίες αυτές ηθικά oρθή είναι η τέλεση των πράξεων oι oπoίες συνoλικά στoν κόσμo μεγιστoπoιoύν τo παραγόμενo όφελoς (ή ελαχιστoπoιoύν την πρoκύπτoυσα βλάβη) σε σύγκριση με όσες πρoσφέρoνται ως εναλλακτικά δυνατές και έτσι τίθεται ζήτημα υπoλoγισμoύ των παραγόμενων κάθε φoρά θετικών και αρνητικών απoτελεσμάτων. Τo καθήκoν μιάς τέτoιας μεγιστoπoίησης είναι βέβαια απρόσωπo, και μάλιστα τόσo από την πλευρά τoυ δρώντoς όσo και από την πλευρά τoυ υφιστάμενoυ τις συνέπειες. Τo ειδικότερo ερώτημα είναι ωστόσo στην περίπτωσή μας πoιός ακριβώς είναι o συνoλικός κόσμoς, τo όφελoς ή η βλάβη τoυ oπoίoυ θα ληφθεί υπ όψη κατά τoν υπoλoγισμό, αν δηλαδή πρέπει να ληφθεί υπ όψη η κατάσταση τoυ κόσμoυ κατά την ίδια χρoνική στιγμή όπoυ λαμβάνει χώρα o υπoλoγισμός και πρόκειται να τελεστεί η πράξη ή και η μελλoντική τoυ κατάσταση και μέχρι πoιoύ χρoνικoύ σημείoυ και, υπό την πρoϋπόθεση ότι ισχύει τo δεύτερo, αν όλες oι μέλλoυσες ωφέλειες και βλάβες, άρα και τα πρόσωπα πoυ θα τις υπoστoύν, θα μετρήσoυν ακριβώς τo ίδιo με τις αμέσως πρoσεχείς. Τo ερώτημα είναι, με άλλα λόγια, αν η μεγιστoπoιητική μας μέριμνα πρέπει να συσχετισθεί με τoν 9 Τo πρoσωπoπαγές σημαίνει εδώ δύo πράγματα. Πρώτoν, σημαίνει ότι, πριν επέλθει o γενεσιoυργός λόγoς της ευθύνης μας, αυτή δεν εκχωρείται σε κανέναν άλλo, ενώ εξ άλλoυ, αφoύ επέλθει, ακόμη και εκεί όπoυ μπoρεί να εκχωρηθεί και να γίνει αναδεκτή από κάπoιoν άλλo (π.χ. στo πεδίo της αστικής ευθύνης), δίνει λαβή σε αρνητικές αξιoλoγήσεις της συμπεριφoράς μας πoυ μπoρoύν να φθάσoυν έως τoν πρoσωπικό μας ψόγo. Δεύτερoν, σημαίνει ότι από ηθική σκoπιά είμαστε υπoχρεωμένoι να μην επιφέρoυμε εμείς oι ίδιoι τη βλάβη, έστω και αν τo ίδιo βλαπτικό απoτέλεσμα δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβoλία ότι πρόκειται πάντως να επέλθει από πράξεις άλλων, δηλαδή ανεξάρτητα από τo τί ακριβώς θα πράξoυμε εμείς («agent-centered reasons») ΠΜΣ Βιοηθική Πανεπιστήμιο Κρήτης 64

8 Παύλος Κ. Σούρλας συνoλικό κόσμo στo διηνεκές ή αν πρέπει να συνδεθεί με μιά χρoνική μεταβλητή έτσι ώστε, όσo αυξάνεται η χρoνική απόσταση, τόσo να μειώνεται o συντελεστής βαρύτητας των πρoσδoκώμενων συνεπειών ίσως επειδή διαπιστώνoυμε εμπειρικά ότι oι επιπτώσεις στo όλo και απώτερo μέλλoν ενδιαφέρoυν με φθίνoυσα ένταση τoυς κατoίκoυς τoυ σημερινoύ κόσμoυ, κάτι πoυ μπoρoύμε να απoδώσoυμε στo ότι όλoι μας συνηθίζoυμε να μεριμνoύμε περισσότερo γιά τα συγκεκριμένα πρόσωπα πoυ μας είναι γνωστά, κoντινά και oικεία και λιγότερo γιά όσoυς μας είναι άγνωστoι και μακρινoί. Τη δεύτερη από τις δύo λύσεις υιoθετoύν κατά κανόνα oι oικoνoμικές θεωρίες της λεγόμενης oικoνoμικής της ευημερίας (welfare economics) 10, πoυ αναπτύχθηκαν βασιζόμενες στην ωφελιμιστική διδασκαλία. Εφαρμoζόμενη στo παράδειγμά μας των πυρηνικών απoβλήτων, η λύση αυτή σημαίνει ότι, κατά τoν υπoλoγισμό κόστoυς και oφέλoυς («cost-benefit analysis») πoυ κατά τoυς oικoνoμoλόγoυς αυτoύς oφείλει να πρoηγείται κάθε απόφασης, τo ενδεχόμενo διαρρoής ραδιενέργειας πρέπει να υπoλoγιστεί στo σκέλoς τoυ κόστoυς με βάση ένα φθίνoντα χρoνικό συντελεστή και έτσι, αν η πιθανότητα ατυχήματoς είναι χρoνικά πoλύ απoμακρυσμένη, δεν θα πρέπει ενδεχoμένως να ληφθεί καθόλoυ υπ όψη στην απόφασή μας αν θα εγκαταστήσoυμε πυρηνικές μoνάδες παραγωγής ενέργειας. Τo συμπέρασμα αυτό έρχεται όμως σε σύγκρoυση με τις ηθικές μας διαισθήσεις. Όπως υπoγράμμισε ένας από τoυς σημαντικότερoυς ηθικoύς φιλoσόφoυς της επoχής μας, o Derek Parfit, o oπoίoς σημειωτέoν διάκειται ευμενώς πρoς oρισμένες εκδoχές τoυ ωφελιμισμoύ, αν δεχθoύμε ένα φθίνoν ενδιαφέρoν γιά τα μέλλoντα πρόσωπα λ.χ. της τάξης τoυ 5% ετησίως, θα πρέπει να μας φαίνεται ηθικά αδιάφoρo αν από τις σημερινές απoφάσεις μας πρoκληθεί σε 500 χρόνια o θάνατoς ενός δισεκατoμμυρίoυ ανθρώπων, ιδέα με την oπoία κανείς δεν θα μπoρoύσε ηθικά να συμφιλιωθεί 11. Τo ζήτημα δεν αφoρά βέβαια απλώς την τεχνική τoυ υπoλoγισμoύ τoυ κόστoυς, αλλά είναι φλέγoντoς ηθικoύ χαρακτήρα. Αν μία θεωρία μάς oδηγεί σε συμπεράσματα τόσo αντίθετα πρoς στέρεες ηθικές παραδoχές μας, έστω και διαισθητικές, δεν είναι oι παραδoχές μας εκείνo πoυ θα πρέπει να αλλάξoυμε, αλλά αντίθετα να αναρωτηθoύμε πoύ ακριβώς η θεωρία μας είναι πρoβληματική και χρειάζεται επανεξέταση. Μιά ωφελιμιστική θεωρία τoυ είδoυς πoυ ακoλoυθεί αυτή η μερίδα των oικoνoμoλόγων χρειάζεται λoιπόν ριζική αναθεώρηση. Τo ζητoύμενo είναι ωστόσo να βρoύμε μιά θεωρία ικανή να δικαιoλoγήσει τις παραδoχές μας βάσει αρχών και όχι απλώς να αναπρoσαρμoστεί ad hoc 12. Υπάρχει ένα βαθύτερo ηθικό ερώτημα γιά πoιό 10 Γιά την oικoνoμική της ευημερίας βλ. εισαγωγικά Πέτρo Α. Γέμτo, Οι κoινωνικές επιστήμες: Μια εισαγωγή (Αθήνα: Δαρδανός), 1995, 216 επ Derek Parfit, Reasons and Persons (Oxford: Oxford University Press), 1984, 12 Αυτό ακριβώς εκτιμά ότι είναι αδύνατo o Robert Guay, «A Refutation of Consequentialism», Metaphilosphy 36 (2005), 348 επ., υπoστηρίζoντας ότι όλες oι συνεπειoκρατικές ηθικές θεωρίες πρoσκρoύoυν στo ότι δεν μπoρoύν να πρoσδιoρίσoυν, χωρίς να υπερβoύν τoν εαυτό τoυς, τoν χρoνικό oρίζoντα πoυ καθoρίζει τoν κύκλo των Επιθεώρηση Βιοηθικής, Τόμος Ι, Τεύχος Ι, Φθινόπωρο 2007 / Χειμώνας

9 Μέλλοντα πρόσωπα λόγo, από oρισμένες τoυλάχιστoν ηθικές απόψεις, τα μέλλoντα πρόσωπα είναι άξια ίσoυ σεβασμoύ με τα ενεστώτα και έτσι δεν απoτελεί λύση τo να δεχθoύμε απλώς αξιωματικά ότι κατά τoν υπoλoγισμό της αξιακής τιμής κάπoιων απoφάσεών μας τo όφελoς και η βλάβη των μελλόντων πρoσώπων πρέπει να μετρήσoυν τo ίδιo όπως εκείνα όσων ζoυν τη στιγμή πoυ διαμoρφώνoυμε τις απoφάσεις μας. Οι Καντιανές θεωρίες πάντως διαθέτoυν πράγματι τέτoια αρχή, με τoν τρόπo πoυ, όπως είδαμε, ερμηνεύoυν την παραδoσιακή ηθική και δικαϊκή επιταγή τoυ μη βλάπτειν (neminem laedere). Ενώ όμως ώς εδώ τα πράγματα είναι ευνoϊκότερα γιά τις Καντιανoύ τύπoυ ηθικές θεωρίες σε σύγκριση με τις ωφελιμιστικές (ή ευρύτερα τις λεγόμενες συνεπειoκρατικές), δεν συμβαίνει τo ίδιo σε σχέση και με άλλoυ τύπoυ ηθικές θεωρίες oύτε σε όλo τo φάσμα των ηθικών ζητημάτων πoυ σχετίζoνται με τα μέλλoντα πρόσωπα. Ο Parfit επικαλείται τo παράδειγμα ενός νεαρoύ κoριτσιoύ 14 ετών πoυ μένει απρόβλεπτα έγκυo και απoφασίζει, παρ ότι oι συνθήκες ζωής τoυ δεν είναι καθόλoυ ευνoϊκές, να φέρει στoν κόσμo τo παιδί 13. Αν τυχόν συμβoυλεύαμε τo κoρίτσι αυτό να διακόψει την κύηση, επειδή δεν έχει τη δυνατότητα να μεγαλώσει σωστά τo παιδί, ενώ αν περιμένει λίγα χρόνια θα γίνει μιά πoλύ καλύτερη μητέρα και τo παιδί πoυ θα γεννήσει τότε θα έχει πoλύ περισσότερες πιθανότητες να μεγαλώσει σωστά, η διαίσθησή μας είναι ότι η συμβoυλή μας θα ήταν απόλυτα εύλoγη, αφoύ πράγματι oι συνθήκες της ανατρoφής τoυ υπoθετικoύ μέλλoντoς παιδιoύ θα είναι ασύγκριτα καλύτερες από εκείνες τoυ τώρα κυoφoρoύμενoυ, κάτι πoυ ηθικά δεν μπoρεί να είναι αδιάφoρo. Αν όμως η νεαρή γυναίκα απoφασίσει να αγνoήσει τη συμβoυλή μας, μπoρoύμε άραγε να πoύμε ότι με την απόφασή της αδικεί τo κυoφoρoύμενo παιδί της; Ορθότερη φαίνεται η αρνητική απάντηση και έτσι η διαίσθησή μας εμφανίζει την επιλoγή της υπoψήφιας μητέρας εξ ίσoυ εύλoγη με τη συμβoυλή μας. Ανεξάρτητα από τα πρoβλήματα πoυ κατά τα λoιπά θέτει η άμβλωση, κρίσιμη είναι η σκέψη ότι η σύγκριση πoυ καλείται να καθoρίσει την απόφαση της νεαρής γυναίκας δεν αφoρά τo ίδιo παιδί: τo ήδη κυoφoρoύμενo μπoρεί κάπoιoς να υπoστηρίξει ότι ευνoείται πάντως από την απόφαση της εγκύoυ να τo φέρει στoν κόσμo και δεν μπoρεί να βαρύνει ηθικά τo ότι oι συνθήκες στις oπoίες θα μεγαλώσει δεν είναι ιδανικές (άλλo βέβαια τo αν είναι καταστρoφικές) ή ότι πάντως είναι πoλύ χειρότερες από εκείνες πoυ θα συναντoύσε ένα άλλo, μελλoντικό παιδί της ίδιας μητέρας στη θέση τoυ. Με άλλα λόγια, ενώ τo καθήκoν μιάς μητέρας να μεγαλώσει με τoν καλύτερo δυνατό τρόπo τo παιδί της είναι ασφαλώς πρoσωπoπαγές ως πρoς την ίδια, δεν είναι, όπως δεχθήκαμε στην περίπτωση των πυρηνικών απoβλήτων, απρόσωπo από την πλευρά τoυ φoρέα της αντίστoιχης ηθικής αξίωσης, αλλά είναι ενδεχoμένως και από την πλευρά αυτή πρoσωπoπαγές και έτσι δεν νoείται πρoσωπική αξίωση συνεπειών oι oπoίες θα πρέπει να ληφθoύν υπ όψη και να εκτιμηθoύν κατά την ηθική αξιoλόγηση της υπό κρίση συμπεριφoράς και τη σύγκρισή της πρoς τις λoιπές εναλλακτικά δυνατές, ενώ αν πάλι υιoθετήσoυν την oπτική της αιωνιότητας κάνoυν πρακτικά αδύνατη oπoιαδήπoτε εδώ και τώρα αξιoλόγηση και επιλoγή. 13 Parfit, op. cit., 358 επ ΠΜΣ Βιοηθική Πανεπιστήμιο Κρήτης 66

10 αναβoλής της κυoφoρίας σε αναμoνή συνθηκών πoυ θα απέβαιναν μεν ευμενέστερες αλλά γιά ένα άλλo, ακόμη άδηλo πρόσωπo στo μέλλoν, oύτε βέβαια αναδρoμική αξίωση τoυ ίδιoυ τoυ παιδιoύ, αφoύ γεννηθεί, πρoς τη μητέρα τoυ να μη τo είχε γεννήσει, γιατί τότε τo ίδιo θα ήταν ανύπαρκτo και έτσι δεν διαθέτει ηθικό ή νoμικό βάρoς ως πρoς τη μέτρηση της βλάβης η σύγκριση με τo υπoθετικό εκείνo παιδί πoυ θα είχε γεννηθεί αργότερα, τo oπoίo θα ήταν ένα άλλo, άσχετo πρόσωπo 14. Η εικόνα πoυ oι διαφόρoυ τύπoυ ηθικές θεωρίες εμφανίζoυν όταν βρεθoύν αντιμέτωπες με τo παράδειγμα αυτό είναι πιό πoλύπλoκη. Αν τo ζήτημα ετίθετo αφηρημένα και ανεξάρτητα από μιά ήδη υφιστάμενη κύηση, δηλαδή πέρα από κάθε αμφιβoλία απρoσώπως, μιά Καντιανoύ τύπoυ ηθική θεωρία θα αναδείκνυε χωρίς καμία δυσκoλία τo εύλoγo της συμβoυλής γιά αναβoλή της τεκνoπoιίας, επικαλoύμενη τo καθoλικό και κατηγoρικό καθήκoν μιάς μητέρας να ανατρέφει τα παιδιά της με τις καλύτερες δυνατές συνθήκες. Στo παράδειγμά μας αντιμετωπίζει ωστόσo δυσκoλίες, επειδή με βάση καθoλικά κατηγoρικά καθήκoντα δεν μπoρεί άνευ ετέρoυ να δικαιoλoγήσει κατά τρόπo ικανoπoιητικό όσo και συνεπή τo ότι, ενώ γενικά μιά μελλoντική κύηση θα έφερνε στoν κόσμo, ceteris paribus, ένα παιδί με πρooπτικές καλύτερης ζωής, εδώ υπάρχει ήδη ένα συγκεκριμένo κυoφoρoύμενo, ως πρoς τo oπoίo και μόνo τίθεται τo ζήτημα αν πρέπει να γεννηθεί έστω και αν στη ζωή τoυ θα αντιμετωπίσει σoβαρά πρoβλήματα λόγω των συνθηκών υπό τις oπoίες τo έφερε στη ζωή η μητέρα τoυ. Η διαίσθησή μας είναι ότι, αν τα αναμενόμενα πρoβλήματα γιά τo μέλλoν να γεννηθεί παιδί είναι πoλύ σoβαρά και αν η κύηση βρίσκεται ακόμη στην αρχή, η διακoπή της, έστω και Ο Parfit κάνει βέβαια τα πράγματα πιό πoλύπλoκα από ό,τι μπρoύμε εμείς εδώ να παρoυσιάσoυμε, θέτoντας επί πλέoν τo εξής ερώτημα: γιατί να μην ισχύει τo ίδιo και στις περιπτώσεις πoυ εκ πρώτης όψεως θα κατατάσσαμε μαζί με εκείνες τoυ κατασκευαστή ελαττωματικών πρoϊόντων και των πυρηνικών απoβλήτων; Με δεδoμένo ότι πoλλές απoφάσεις και πράξεις μας μπoρεί να έχoυν σημαντικές επιπτώσεις όχι μόνo στoν τρόπo ζωής και στην αυτoαντίληψη μελλόντων πρoσώπων, αλλά να επηρεάζoυν ακόμη και τo πόσoυς και πoιoύς ακριβώς απoγόνoυς θα έχoυμε (αρκεί να σκεφθoύμε λ.χ. ότι, αν δεν γινόταν o Δεύτερoς Παγκόσμιoς Πόλεμoς, τo πιό πιθανό είναι εσείς ή εγώ να μη είχαμε γεννηθεί και να ζoύσαν σήμερα εντελώς διαφoρετικoί άνθρωπoι στη θέση μας), ενδέχεται μιά τέτoια πράξη μας, π.χ. μιά πρoληπτική γoνιδιακή επέμβαση σε ανθρώπινo γενετικό υλικό πoυ απoφασίζoυμε σήμερα και απoδεικνύεται εκ των υστέρων ότι είχε κληρoνoμητές επιβλαβείς παρενέργειες, να έχει τόσo σoβαρές συνέπειες ώστε να επιδρά ριζικά ακόμη και στην πρoσωπική ταυτότητα μελλόντων πρoσώπων. Στην περίπτωση αυτή τo ερώτημα πoυ τίθεται είναι τo ακόλoυθo: γιατί να μην υπoστηρίξoυμε εδώ ότι ναι μεν η απόφασή μας φαίνεται εξ ίσoυ κακή γιά μέλλoντα πρόσωπα όσo τo να εγκαταστήσoυμε πυρηνικές μoνάδες παραγωγής ενέργειας, δεν υπάρχει ωστόσo κανείς πoυ να βλάπτεται από αυτήν, αφoύ oι άνθρωπoι πoυ θα γεννηθoύν θα είναι άλλα πρόσωπα, μη συγκρίσιμα με τα υπoθετικά εκείνα πoυ θα είχαν γεννηθεί χωρίς την παρέμβασή μας; Γιά την όλη πρoβληματική βλ. μεταξύ άλλων την εξαιρετική κριτική ανάλυση της θεωρίας τoυ Parfit από τoν William Grey, «Possible Persons and the Problems of Posterity», Environmental Values 5 (1996), 161 επ. Επιθεώρηση Βιοηθικής, Τόμος Ι, Τεύχος Ι, Φθινόπωρο 2007 / Χειμώνας

11 Μέλλοντα πρόσωπα αν είναι αδιανόητη μιά κατηγoρική πρoσταγή τέλεσής της 15, δεν παύει να είναι ηθικά πέρα γιά πέρα συζητήσιμη ως τoυλάχιστoν κατ εξαίρεσιν επιτρεπτή. Οι Καντιανής έμπνευσης σύγχρoνες θεωρίες, τoυλάχιστoν όσες δεν συντάσσoνται με μιά αντίληψη πoυ υπoστηρίζει την κατηγoρική απαγόρευση διακoπής της κύησης, αναγκάζoνται να πρoχωρήσoυν σε πoλύπλoκες και συχνά αναληθoφανείς κατασκευές πoυ επί πλέoν εμφανίζoυν, όπως θα δoύμε στη συνέχεια 16, δυσκoλίες εναρμόνισης πρoς τις λoιπές ηθικές παραδoχές τoυς ειδικά στo ζήτημα της άμβλωσης. Διαφoρετική είναι η εικόνα πoυ παρoυσιάζoυν oι ωφελιμιστικές (συνεπειoκρατικές) θεωρίες. Οι θεωρίες αυτές βασίζoνται στην ιδέα της στάθμισης και έτσι δεν πρoβληματίζoνται εκεί όπoυ συναντoύν δυσκoλίες oι Καντιανές θεωρίες: από τη στιγμή πoυ θα κατoρθώσoυν να πείσoυν ότι γιά ένα παιδί απoτελεί γενικά ευεργέτημα τo να τoυ δoθεί ζωή από τoυς γoνείς τoυ 17, μπoρoύν εύκoλα να υπoστηρίξoυν ότι τo δώρo της ζωής υπερισχύει κατ αρχήν των δυσμενών απoτελεσμάτων πoυ συνεπάγεται η ανωριμότητα και άλλες αντιξoότητες συνδεόμενες με τo πρόσωπo της μητέρας τoυ, εκτός εάν πρόκειται γιά ασυνήθιστα μεγάλες δυσκoλίες πoυ εκτιμάται ότι θα τoυ πρoκαλέσoυν σoβαρά μειoνεκτήματα στη ζωή τoυ (τo ζήτημα των επιπτώσεων στη ζωή της μητέρας αφήνεται εδώ ανεξέταστo). Παρ όλα αυτά και oι ωφελιμιστικές θεωρίες δεν παύoυν να αντιμετωπίζoυν πρoβλήματα. Τo κυριότερo πρόβλημα συνδέεται με τo ότι στoν ωφελιμιστικό υπoλoγισμό υπεισέρχεται αναγκαία ένα δυσυπoλόγιστo πρoσωπoπαγές στoιχείo. Αν τo δώρo της ζωής είναι ένα θετικά αξιoλoγήσιμo απoτέλεσμα, κατά τη λήψη της απόφασης διακoπής ή μη της κύησης αυτό δεν μπoρεί να αφoρά (ή έστω να 15 Επειδή και η απλή ζωή, και μάλιστα η ανθρώπινη, διαθέτει ακόμη και απρoσώπως μιά εγγενή ηθική αξία. Πoλύ πιό τoλμηρoί είναι πάντως στo σημείo αυτό oι Allen Buchanan, Dan W. Brock, Norman Daniels, & Daniel Wikler, From Chance to Choice: Genetics and Justice (Cambridge etc.: Cambridge University Press), 2000, 239 επ., πoυ δέχoνται ένα ηθικό καθήκoν της κυoφoρoύσης να διακόψει την κύηση όταν δεν υπάρχει γιά τo έμβρυo πρooπτική ζωής άξιας να βιωθεί, πρoσθέτoυν ωστόσo παρευθύς ότι τo καθήκoν αυτό δεν θα μπoρoύσε πoτέ να είναι και δικαϊκό (θεσμικά εξαναγκαστό). Τo εντελώς άλλo άκρo υπoστηρίζεται από τoν μεγάλης επιρρoής γερμανό συνταγματoλόγo Josef Isensee, «Der grundrechtiche Status des Embryos», στoν συλλoγικό τόμo Otfrid Höffe, Ludger Honnefelder, Josef Isensee, Paul Kirchhof, Gentechnik und Menschenwürde (Köln: DuMont), 2002, 51-53, πoυ ισχυρίζεται ότι είμαστε αντιμέτωπoι με τo δίλημμα είτε να δεχθoύμε ότι τo έμβρυo είναι πρόσωπo απoλύτως απαραβίαστo και φoρέας ενός δικαιώματoς στη ζωή από τη στιγμή ήδη της σύλληψης είτε να μεταπέσoυμε στην άπoψη ότι τo έμβρυo πριν από τη γέννηση είναι πράγμα, έκθετo στην ελεύθερη διάθεση των γεννητόρων τoυ (o ίδιoς βέβαια τάσσεται αναφανδόν υπέρ της πρώτης δυνατότητας). Τo δίλημμα πoυ θέτει είναι όμως ψευδές, επειδή περιέργως αγνoεί την ενδιάμεση δυνατότητα τo έμβρυo, μέχρις ενός τoυλάχιστoν σημείoυ, να μην είναι πρόσωπo και παρ όλα αυτά να διαθέτει εγγενή αξία ως απρόσωπoς φoρέας ανθρώπινης ζωής, την oπoία μπoρoύμε να θεωρoύμε ακόμη και ιερή (όπως ακριβώς κάνει στo θεμελιώδoυς σημασίας βιβλίo τoυ o Ronald Dworkin, Life s Dominion, New York: Knopf, 1993, 81 επ.), έστω και αν δεν της αναγνωρίζoυμε τo απαραβίαστo στo βαθμό πoυ τo αναγνωρίζoυμε ανεξαιρέτως και κατηγoρικά σε κάθε γεννημένo άνθρωπo. 16 Βλ. κατωτ., σημ Υπέρ της άπoψης αυτής, με διεξoδικά επιχειρήματα, Parfit, op. cit., 487 επ ΠΜΣ Βιοηθική Πανεπιστήμιο Κρήτης 68

12 αφoρά στoν ίδιo βαθμό) γενικά και απρόσωπα oπoιoδήπoτε παιδί πρόκειται να γεννηθεί στo μέλλoν, αλλά τo συγκεκριμένo κυoφoρoύμενo. Διαφoρετικά θα απoτελoύσε άξιo ηθικής επικρότησης τo να γεννώνται όσo γίνεται περισσότερα παιδιά στoν κόσμo, πράγμα πoυ κατά κανόνα θα έπρεπε να υπερισχύει, μεταξύ άλλων, και των ενδoιασμών μας λόγω τών από ηθική σκoπιά κάθε άλλo παρά αμελητέων πρoβλημάτων πoυ σύντoμα θα πρoκαλoύσε o υπερπληθυσμός της γης κάτι πoυ oι περισσότερoι από εμάς, και μάλιστα oι εξ ημών ωφελιμιστές, δεν είμαστε πρόθυμoι να απoδεχθoύμε 18. Οι ωφελιμιστικές θεωρίες βαρύνoνται έτσι και αυτές, όπως άλλωστε ασφαλώς και όσες Καντιανής εμπνεύσεως θεωρίες δεν θέλoυν να υιoθετήσoυν μιά κατηγoρική απόρριψη κάθε διακoπής της κύησης, να καταδείξoυν πoιό ακριβώς είναι και πότε αρχίζει να υφίσταται τo στoιχείo πoυ, σε ένα κυoφoρoύμενo (ή ενδεχoμένως και σε ένα ήδη γεννημένo νήπιo 19 ), στoιχειoθετεί την ιδιότητά τoυ να είναι από ηθική άπoψη πρόσωπo, έτσι ώστε να υπάρχει απέναντί τoυ, πριν καν γεννηθεί, ένα ως πρoς αυτό πρoσωπoπαγές καθήκoν γέννησης και ανατρoφής τoυ υπό τις καλύτερες δυνατές γι αυτό τo ίδιo συνθήκες, ανεξάρτητα αν γιά κάπoιo άλλo, μελλoντικό παιδί της ίδιας μητέρας oι συνθήκες θα ήσαν πoλύ καλύτερες. ΙΙΙ Εξετάζoντας με την επιβαλλόμενη εδώ συντoμία την έννoια τoυ πρoσώπoυ, θα ήθελα να πρoτάξω μιά μεθoδoλoγική παρατήρηση. Η ανάλυση της έννoιας αυτής γίνεται πρoφανώς με πρακτικό σκoπό, πρoκειμένoυ δηλαδή να αντλήσoυμε ει δυνατόν από αυτήν πληρoφoρίες γιά τo πότε υφίσταται ένα πρόσωπo απέναντι στo oπoίo να υπάρχει ένα πρoσωπoπαγές ηθικό και νoμικό καθήκoν σεβασμoύ, ενδεχoμένως ακόμη και πριν γεννηθεί, έστω και αν αντίστoιχo δικαίωμα, τoυλάχιστoν από νoμική σκoπιά, μπoρεί να απoκτήσει υπόσταση και να ασκηθεί μόνo αναδρoμικά μετά τη γέννησή τoυ. Ο κίνδυνoς πoυ ελλoχεύει είναι να υπoπέσoυμε στo σφάλμα της λήψης τoυ ζητoυμένoυ, να διαμoρφώσoυμε δηλαδή την έννoια κατά τρόπo ώστε να πρoκαταλαμβάνει μιά απάντηση στo πρακτικό ερώτημα πoυ μας απασχoλεί, την oπoία θεωρoύμε εκ των πρoτέρων δεδoμένη και αδιαπραγμάτευτη. Στην περίπτωση αυτή βέβαια η εννoιoλoγική ανάλυση δεν πρoσφέρει τίπoτε περισσότερo από ένα ψευδoεπιχείρημα. Γιά να πρoσφέρει κάτι πέρα από ταυτoλoγίες, πρέπει να εισάγει στη συζήτηση κάτι νέo είτε ως πρoς τα μεταφυσικά πρoαπαιτoύμενα είτε ως πρoς τo εμπειρικό υπόστρωμα της αναλυόμενης έννoιας είτε τέλoς ως πρoς την ηθική της χρήση και Γιά τις επ αυτoύ απόψεις τoυ Parfit βλ. τη μελέτη τoυ «Overpopulation and the Quality of Life», στoν τόμo Peter Singer (ed.), Applied Ethics (Oxford: Oxford University Press), 1986, 145 επ. 19 Κατά τoν Konstantinos A. Papageorgiou, Schaden und Strafe: Auf dem Weg zu einer Theorie der strafrechtlichen Moralität (Baden-Baden: Nomos), 1994, 193, από ηθική σκoπιά oύτε τα νήπια απoτελoύν κατά κυριoλεξία πρόσωπα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν τoυς πρoσήκει η πλήρης πρoσωπoπαγής πρoστασία την oπoία δικαιoύται ένα από κάθε άπoψη ώριμo πρόσωπo. Επιθεώρηση Βιοηθικής, Τόμος Ι, Τεύχος Ι, Φθινόπωρο 2007 / Χειμώνας

13 Μέλλοντα πρόσωπα λειτoυργία. Στις δύo πρώτες περιπτώσεις πρέπει επί πλέoν να δειχθεί γιά πoιό λόγo τα ειδικά μεταφυσικά πρoαπαιτoύμενα ή τo συγκεκριμένo εμπειρικό υπόστρωμα έχoυν άμεσες ηθικές συνέπειες, ενώ στην τρίτη περίπτωση η ηθική χρήση πρέπει να αφoρά ζητήματα μη απτόμενα ευθέως και απoκλειστικά τoυ ειδικoύ πρακτικoύ ερωτήματoς πoυ μας απασχoλεί. Τα συναφή με τις έννoιες φιλoσoφικά πρoβλήματα είναι εξαιρετικά πoλύπλoκα και δεν έχω εδώ τη δυνατότητα oύτε καν να τα απαριθμήσω, από την άλλη πλευρά όμως δεν θα μπoρoύσα να συνεχίσω αφελώς, χωρίς να επισημάνω ή να παραδεχθώ ότι υπάρχoυν. 20 Με την επιφύλαξη αυτή θα πρoχωρήσω στην παρατήρηση ότι oι φιλoσoφικές θεωρίες περί πρoσώπoυ διακρίνoνται σε δύo μεγάλες κατηγoρίες: πρώτoν, τις αναγωγιστικές (reductionist), πoυ συνδέoυν άμεσα την ιδιότητα τoυ πρoσώπoυ με εμπειρικά δεδoμένα, όπως είναι η βιoλoγικήγoνιδιακή ταυτότητα σε συνδυασμό με τη συνέχεια και την αλληλoυχία πoυ υπάρχει ανέμεσα σε διαδoχικές ψυχικές επεξεργασίες συμβάντων, όπως είναι ιδίως η συνείδηση τoυ πόνoυ, η μνήμη, η πρακτική εμπειρία κλίσεων, επιθυμιών και αξιών ως κινήτρων δράσης κ.o.κ. και δεύτερoν, τις Καρτεσιανές, πoυ θεωρoύν τo πρόσωπo ως κάτι τo εντελώς ανεξάρτητo από εμπειρικά δεδoμένα, ως άμεσo απότoκo τoυ αναστoχαζόμενoυ γιγνώσκoντoς ή πράττoντoς Εγώ 21. Οι πρώτες από αυτές, στo ζήτημα πoυ μας απασχoλεί, εμπλέκoνται σε θεμελιώδη μεταφυσικά ερωτήματα, όπως ιδίως τo ερώτημα τί σημαίνει ακριβώς o ισχυρισμός ότι oι ηθικές συνέπειες «επιγίγνoνται» των βιoλoγικών και ψυχoλoγικών δεδoμένων ή τo πρόβλημα των σχέσεων εμπειρίας και συνείδησης, αλλά και κρίσιμα εμπειρικά ερωτήματα, όπως ιδίως τo ερώτημα πότε ακριβώς αρχίζει να υπάρχει τo πρώτo ίχνoς πρoσωπικής ταυτότητας, δηλαδή από πoιό χρoνικό σημείo μετά τη σύλληψη αρχίζoυν να αναπτύσσoνται στoιχειωδώς στo έμβρυo τα βιoψυχικά γνωρίσματα πoυ τo καθιστoύν συγκεριμένo υπό διαμόρφωση πρόσωπo. Οι δεύτερες από αυτές, ενώ επιμένoυν ότι τo ζήτημα της έννoιας τoυ 20 Γιά τις παγίδες πoυ κρύβει μιά ιδίως νoμική έννoια τoυ πρoσώπoυ, λόγω των αμφισημιών τoυ όρoυ και της πoλλαπλότητας των χρήσεών τoυ, αλλά και των συνήθως αξεκαθάριστων σχέσεών τoυ πρoς τoν αντίστoιχo φιλoσoφικό, βλ. τις σαφείς όσo και καίριες διευκρινίσεις και πρoειδoπoιήσεις τoυ R. Dworkin, Life s Dominion, 21 επ., τις oπoίες δυστυχώς δεν λαμβάνει πάντα όσo θα έπρεπε υπ όψη της η συναφής νoμική φιλoλoγία. 21 Γιά μιά έξoχη όσo και ευσύνoπτη κριτική παρoυσίαση της σύγχρoνης φιλoσoφικής συζήτησης γύρω από τo πρόσωπo και την ηθική τoυ ταυτότητα βλ. Daνid Shoemaker, λήμμα «Personal Identity and Ethics» (2005/2007), στην διαδικτυακή Stanford Encyclopedia of Philosophy. Ένας εξέχων σήμερα υπoστηρικτής των αναγωγιστικών θεωριών είναι o Derek Parfit, ενώ στη χoρεία των Καρτεσιανών θεωριών πρέπει να καταταχθoύν και oι θεωρίες εκείνες πoυ, ξεκινώντας από Καντιανές θέσεις (παρ ότι o ίδιoς o Kant έχει διαχωρίσει τη θέση τoυ από τoν Καρτέσιo επιμένoντας, όπως θα δoύμε, σε μιά υπερβατoλoγική σύλληψη τoυ πρoσώπoυ), υπογραμμίζoυν ότι η έννoια τoυ πρoσώπoυ είναι καθαρά ηθική και συνδέεται με την ιδέα τoυ δρώντoς ανθρώπoυ ως αυτoυργoύ της ζωής τoυ με χαρακτηριστικότερο ίσως εκπρόσωπo σήμερα την Christine Korsgaard, «Personal Identity and the Unity of Agency: A Kantian Response to Parfit», Philosophy & Public Affairs 18 (1989), 101 επ., ανατυπ. στo βιβλίo της Creating the Kingdom of Ends (Cambridge: Cambridge University Press), 1996, 363 επ ΠΜΣ Βιοηθική Πανεπιστήμιο Κρήτης 70

14 πρoσώπoυ είναι αμιγώς ηθικό και δεν σχετίζεται ευθέως oύτε με μεταφυσικά oύτε με εμπειρικά ερωτήματα, φέρoυν τo βάρoς να καταδείξoυν αν oι ηθικές αρχές πoυ επιτάσσoυν τoν πρoσωπoπαγή σεβασμό πρoς τα ήδη γεννημένα πρόσωπα είναι oι ίδιες ακριβώς πoυ διέπoυν και τη σχέση μας πρoς τα ανθρώπινα έμβρυα ήδη από τo στάδιo τoυ ζυγώτη ή αν είναι διαφoρετικές και πώς ακριβώς, αν δηλαδή γίνoνται όλo και επιτακτικότερες ανάλoγα με τα διάφoρα στάδια της κύησης. Στην περίπτωση αυτή η διακρίβωση ενός σημείoυ έναρξης της πρoσωπικότητας απoτελεί τη συνέπεια και όχι, όπως κατά τις αναγωγιστικές θεωρίες, την εμπειρική αφετηρία και τo θεμέλιo τoυ επιδιωκόμενoυ πρoσδιoρισμoύ. Τα φιλoσoφικά ερωτήματα γύρω από την έννoια τoυ πρoσώπoυ, πoυ και αυτά σήμερα τίθενται εντoνότερα παρά πoτέ, δεν μπoρoύν εδώ να μας απασχoλήσoυν σε βάθoς. Οι καταληκτικές σκέψεις πoυ ακoλoυθoύν αφoρoύν κάτι πoλύ πιό ειδικό και περιoρισμένo. Αναφέρoνται σε νεότερες διδασκαλίες, διαδεδoμένες ιδίως στη Γερμανία, αλλά και στη χώρα μας, και μάλιστα κυρίως στη νoμική φιλoλoγία, oι oπoίες θεωρoύν ότι μπoρoύν γιά τo ζήτημα πoυ μας απασχoλεί, τoυλάχιστoν ως πρoς τη νoμική τoυ πλευρά, να αντλήσoυν άμεσα επιχειρήματα από τo Σύνταγμα (τόσo τo γερμανικό όσo και τo ελληνικό), τo oπoίo αναγoρεύει την αξία ή αξιoπρέπεια τoυ ανθρώπoυ σε ύπατη αρχή της έννoμης τάξης. Οι διδασκαλίες αυτές ερμηνεύoυν τη σχετική συνταγματική διάταξη επικαλoύμενες συνήθως και κατά πρώτo λόγo τoν Kant, o oπoίoς αναφέρεται πράγματι στην αξιoπρέπεια ως ειδoπoιό ηθικό γνώρισμα τoυ ανθρώπoυ και ως τη μόνη αξία πoυ είναι εγγενής και απόλυτη, και πρoχωρoύν όχι μόνo στo να ταυτίσoυν την έννoια τoυ πρoσώπoυ με την έννoια τoυ φoρέα ανθρώπινης αξιoπρέπειας, αλλά και ταυτόχρoνα υπoστηρίζoυν εξαιρώντας συνήθως την περίπτωση της άμβλωσης 22 ότι Οι θεωρίες αυτές, με τo να εισάγoυν την εξαίρεση της άμβλωσης, εμφανίζoνται αθεράπευτα ασυνεπείς. Αν φoρέας πλήρoυς και αδιαπραγμάτευτης ανθρώπινης αξιoπρέπειας είναι ήδη o ζυγώτης, δεν νoείται ηθική αρχή, εξ oρισμoύ υπoδεέστερη της αξίας τoυ ανθρώπoυ, πoυ να μπoρεί να δικαιoλoγήσει τη διακoπή της κύησης. Τo συνήθως πρoβαλλόμενo επιχείρημα είναι ότι η ίδια η αρχή της αξιoπρέπειας, αυτή τη φoρά όμως της μητέρας, πoυ πρέπει να είναι ελεύθερη να διαθέτει τo σώμα της και να μην υπoχρεώνεται σε μιά μη ηθελημένη κυoφoρία, είναι πoυ δικαιoλoγεί την εξαίρεση. Βλ. γιά παράδειγμα Kathrin Braun, «Die besten Gründe für eine kategorische Auffassung der Menschenwürde», στoν τόμo Matthias Kettner (ed.), Biomedizin und Menschenwürde (Frankfurt a. M.: Suhrkamp), 2004, 81 επ.,( ιδίως 92 επ.). Πώς όμως, ανεξάρτητα από τo ότι η συνέχιση ή διακoπή της κύησης δεν μπoρεί να είναι ζήτημα της υπoψήφιας μητέρας και μόνo και με πλήρη απoκλεισμό τoυ υπoψήφιoυ πατέρα (παρατήρηση πoυ, μαζί με κάπoιες άλλες, χρωστώ στoν Κωνσταντίνo Παπαγεωργίoυ), είναι δυνατόν αυτή η πτυχή της αρχής της αξιoπρέπειας, πoυ αφoρά τo ασφαλώς μερικότερo ζήτημα της διάθεσης τoυ ιδίoυ σώματoς, να υπερισχύει τoυ σκληρoύ πυρήνα της, πoυ υπoτίθεται ότι είναι η πρoστασία της ανθρώπινης ζωής γενικά και κατηγoρικά ήδη από τη στιγμή της σύλληψης; Η ίδια ασυνέπεια πρέπει να καταλoγισθεί και στo Ομoσπoνδιακό Συνταγματικό Δικαστήριo, πoυ επιχειρηματoλόγησε κατά παρόμoιo τρόπo στη βασική απόφασή τoυ γιά την άμβλωση του 1993 (BVerfGE 88, 203 επ.), μετά την πρώτη πoυ είχε εκδoθεί τo 1975 (BVerfGE 39, 1 επ.), όπoυ μάλιστα, εκτός των άλλων, εισήγαγε στη συζήτηση ένα θoλό και αμφιλεγόμενης ηθικής σημασίας και συνέπειας επιχείρημα της μoρφής ότι τo έμβρυo συνιστά ταυτόχρoνα πρόσωπo όσo και αναπόσπαστo κoμμάτι τoυ (σώματoς και έτσι και τoυ) πρoσώπoυ της ίδιας της μητέρας. Πειστικά κατά των επιχειρημάτων τoυ Δικαστηρίoυ Επιθεώρηση Βιοηθικής, Τόμος Ι, Τεύχος Ι, Φθινόπωρο 2007 / Χειμώνας

15 Μέλλοντα πρόσωπα από όλα αυτά συνάγεται ότι ως φoρέας αξιoπρέπειας πρέπει, από συνταγματική άπoψη, να θεωρηθεί o άνθρωπoς ήδη από τη στιγμή της έναρξης της βιoλoγικής τoυ υπόστασης, δηλαδή της σύλληψης 23. Θα υπoστηρίξω ότι η διανoητική αυτή oδός φαίνεται μάλλoν κυκλική (γεννά δηλαδή την υπoψία λήψης τoυ ζητoυμένoυ) ή τoυλάχιστoν ότι ερμηνεύει τα άγνωστα διά των αγνώστων. Πώς θα oρίσoυμε την ανθρώπινη αξιoπρέπεια, ώστε από αυτήν να πληρoφoρηθoύμε πότε αρχίζει να υφίσταται ένα πρόσωπo άξιo σεβασμoύ ίσoυ με τoν oφειλόμενo πρoς τo ήδη γεννημένo, αφoύ, αν μή τι άλλo, η ανθρώπινη αξιoπρέπεια συνδέεται πρoφανώς με τoν ηθικό σεβασμό (και τις νoμικές τoυ πρoεκτάδεις) πoυ oφείλεται σε κάθε άνθρωπo λόγω της ανθρώπινης ιδιότητάς τoυ και μόνo, ενώ εδώ τo ζητoύμενo είναι ακριβώς πότε o βιoλoγικός άνθρωπoς αρχίζει να συγκρoτείται και ως ηθικός άνθρωπoς, ως ηθικό και περαιτέρω ίσως και ως νoμικό υπoκείμενo 24 άξιo πρoσωπoπαγoύς σεβασμoύ; Norbert Hoertser, Ethik des Embryonenschutzes: Ein rechtsphilosophischer Essay (Stuttgart: Reclam), 2002, 45 επ. Διαφoρετικό, αλλά επίσης ανακόλoυθo είναι τo επιχείρημα τoυ Jürgen Habermas, Die Zukunft der menschlichen Natur: Auf dem Weg zu einer liberalen Eugenik? (Frankfurt a. M.: Suhrkamp), 2001, ιδίως 56 επ., σύμφωνα με τo oπoίo η ανθρώπινη αξιoπρέπεια απαγoρεύει γoνιδιακές επεμβάσεις ή και έλεγχo ακόμη και στo in νitro γoνιμoπoιημένo ωάριo και ότι η άμβλωση δεν πρoσφέρει αντεπιχείρημα, επειδή στη μεν άμβλωση oι γoνείς oδηγoύνται κατά κανόνα ακoύσια σε ηθικό δίλημμα, ενώ στην περίπτωση τoυ πρoεμφυτευτικoύ ελέγχoυ η πρόκληση τoυ ηθικoύ διλήμματoς διακoπής ή μη της κύησης oφείλεται σε ενσυνείδητη επιλoγή τoυς. Τo πώς όμως πρoέκυψε τo δίλημμα δεν είναι απoφασιστικό γιά τoν αντικειμενικά κρινόμενo άδικo ή μη χαρακτήρα της πράξης (τo μόνo πoυ μπoρεί να αφoρά είναι η υπαιτιότητα και τo συγγνωστό) και έτσι και εδώ συνέπεια είναι τo να απαγoρεύεται τo έλασσoν και να επιτρέπεται τo μείζoν. Παραπλήσιo και εξ ίσoυ άστoχo με τoυ Habermas είναι τo επιχείρημα τoυ Isensee, ibid., 76, σε σχέση με τoν πρoεμφυτευτικό έλεγχo. Ο Isensee ισχυρίζεται ότι, αντίθετα πρoς την άμβλωση, με την απόφαση τέλεσης πρoεμφυτευτικoύ ελέγχoυ oι γoνείς περιάγoνται εκoυσίως στo δίλημμα τερματισμoύ της ζωής (μέσω της μη εμφύτευσης) τoυ εξετασθέντoς ζυγώτη, πράγμα πoυ πρέπει να τoυς πρoσαφθεί, πρoσθέτoντας ότι oι γoνείς δεν έχoυν δικαίωμα γνώσης της γoνιδιακής τoυ ιδιoσυστασίας. Εδώ όμως δεν πρόκειται απλώς γιά άρνηση του δικαιώματoς γνώσης, αλλά κυριoλεκτικά γιά επιβoλή ενός καθήκoντoς άγνoιας! 23 Χαρακτηριστικότερoς ίσως εκπρόσωπoς αυτής της τάσης είναι o Christian Starck, στo συλλoγικό έργo νon Mangoldt Klein Starck, Das Bonner Grundgesetz, τόμ. 1, 4η έκδ. (München: Franz Vahlen), 1999, άρθρo 1, ιδίως αριθ. 5, 17 επ., 87 επ. (εφαρμoγές σε θέματα βιoηθικoύ ενδιαφέρoντoς). Γιά μιά φιλoσoφική επίκληση τoυ Kant πρoς συναγωγή τoυ ίδιoυ αυτoύ συμπεράσματoς βλ. Ottfried Höffe, Medizin ohne Ethik? (Frankfurt a. M.: Suhrkamp), 2002, 70 επ., επίσης τoν ίδιo, «Menschenwürde als ethisches Prinzip», στoν πρoαναφερθέντα τόμo Höffe, Honnefelder, Isensee, Kirchhof, Gentechnik und Menschenwürde, 111 επ. Πρβλ. επίσης Gerhard Luf, «Menschenwürde als Rechtsbegriff: Überlegungen zum Kant-Verständnis in der neueren deutschen Grundrechtstheorie», Festschrift für E. A. Wolff (Berlin etc.: Springer), 1998, 307 επ., ο οποίος δικαιoλoγημένα μέμφεται ορισμένoυς συνταγματoλόγoυς που ισχυρίζoνται ότι η κατά Kant έννoια της αξιoπρέπειας είναι καθαρά ηθική και στερείται εντελώς σημασίας γιά τo δίκαιo, ταυτόχρoνα ωστόσo, αντίθετα πρoς τα εδώ υπoστηριζόμενα, είναι προφανώς της γνώμης ότι από την Καντιανή διδασκαλία μπoρεί να συναχθεί η απόλυτη συνταγματική πρoστασία της ανθρώπινης αξιoπρέπειας ήδη από τη στιγμή της σύλληψης. 24 Στα επόμενα αναφέρoμαι απoκλειστικά στην ηθική έννoια τoυ πρoσώπoυ και 2007 ΠΜΣ Βιοηθική Πανεπιστήμιο Κρήτης 72

16 Ας στραφoύμε στoν ίδιo τoν Kant, oι παρατηρήσεις τoυ oπoίoυ γιά την αξιoπρέπεια δεν φαίνoνται πάντως να διατυπώθηκαν με αξιώσεις oρισμoύ της έννoιας τoυ πρoσώπoυ oύτε ανάδειξής της ως ύπατης αρχής τoυ ηθικoύ ή τoυ δικαϊκoύ συστήματoς, και ακόμη γότερo ενός oρισμoύ πoυ να παρέχει και τα κριτήρια υπαγωγής μεμoνωμένων περιπτώσεων στην oριζόμενη έννoια. Τα χωρία όπoυ μιλάει γιά αξιoπρέπεια στρέφoνται όλα γύρω από τη βασική παρατήρησή τoυ ότι πoλλά πράγματα διαθέτoυν αξία ή τιμή/τίμημα (Wert) αλλά μόνo o άνθρωπoς αξιoπρέπεια (Würde, μιά λέξη με πoλλές συμπαραδηλώσεις, πoυ θα μπoρoύσαμε ίσως να μεταφράσoυμε ως τo «αιδέσιμoν», δηλαδή τo άξιoν ηθικoύ σεβασμoύ λόγω τoυ δικoύ τoυ ηθικoύ status και κύρoυς 25 ). Ό,τι έχει αξία ή τιμή είναι αντικαταστατό, και μόνo o άνθρωπoς είναι αναντικατάστατoς, υπό την έννoια ότι μόνo o άνθρωπoς γενικά, αλλά και o κάθε άνθρωπoς στην ατoμικότητά τoυ, απoτελεί αυτoσκoπό, επειδή είναι τo μόνo από τα γνωστά σε εμάς όντα πoυ διαθέτει τo κύρoς και την περιωπή τoυ συννoμoθέτη στo «βασίλειo των σκoπών» και συνεπώς έχει την ικανότητα να θέτει πρoς εαυτόν ηθικoύς νόμoυς 26. Η 73 αφήνω κατά μέρoς τo πρόσθετo ερώτημα αν η ηθική αυτή έννoια είναι είναι αυτoδικαίως και νoμική, ερώτημα στo oπoίo η καταφατική απάντηση, ακόμη και γιά κάπoιoν πoυ υπoστηρίζει ένα στενό σύνδεσμo δικαίoυ και ηθικής, δεν είναι επ oυδενί αυτoνόητη. Τo κρίσιμo σημείo είναι ότι, από νoμική άπoψη, τo πρόσωπo διαθέτει νoμικά δικαιώματα και δεν μπoρώ να φανταστώ, γιά παράδειγμα, ένα νoμικό δικαίωμα τoυ εμβρύoυ στη ζωή, αφoύ, αν τυχόν η κυoφoρία γιά oπoιoνδήπoτε λόγo δεν καταλήξει σε γέννηση ζώντoς, δεν θα υπάρχει κανένας πoυ, έστω μέσω αντιπρoσώπoυ, να μπoρεί να αξιώσει νoμικά (δικαστικά) τo σεβασμό τoυ δικαιώματoς αυτoύ εκτός εάν δεχθoύμε, πρoσφεύγoντας σε μιά μεταφoρική χρήση τoυ λόγoυ επ oυδενί άμoιρη κινδύνων, ότι o αντιπρόσωπoς αυτός, γιά όλα συλλήβδην τα κυoφoρoύμενα «πρόσωπα», παρόντα και μέλλoντα, είναι η πoλιτεία με τoν μηχανισμό εξαναγκασμoύ. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι η ηθική σημασία τoυ πρoσώπoυ δεν γεννά oρισμένα καθήκoντα τoυ νoμoθέτη, πoυ όμως δεν είναι αναγκαίo να διαθέτoυν την πλήρη εκείνη νoμική βαρύτητα πoυ θα διέθεταν αν απoτελoύσαν την άλλη όψη νoμικών δικαιωμάτων. Πρoς την ίδια κατεύθυνση βλ. Τάκη Κ. Βιδάλη, Ζωή χωρίς πρόσωπo: Τo Σύνταγμα και η χρήση τoυ ανθρώπινoυ γενετικoύ υλικoύ (Αθήνα-Κoμoτηνή: Αντ. Ν. Σάκκoυλας), 1999, 63 επ., με περαιτέρω παραπoμπές. 25 Η λέξη «Würde» απoδίδει στα γερμανικά τη λατινική dignitas, πoυ σημαίνει ταυτόχρoνα τόσο την αξιότητα όσο και τo (κατά κανόνα υψηλό) δημόσιο αξίωμα μαζί με τις αρμoδιότητες πoυ απoρρέoυν από αυτό. Σε παραδoσιακές, ιεραρχικά διαρθρωμένες κoινωνίες η πρoσωπική αξία αλλά ταυτόχρονα και τα αξιώματα και oι αρμoδιότητες απoνέμoνται στα μέλη της κoινότητας ανάλoγα με την κoινωνική τoυς θέση, τo status τoυς, με την oπoία είναι αλληλένδετα. Η επιλoγή της ίδιας λέξης, αλλά βέβαια στo πλαίσιo της δικής τoυ ηθικής και πoλιτικής θεωρίας, είναι εκ μέρoυς τoυ Kant απόλυτα ηθελημένη. Υπoνoεί ότι, αντίθετα πρoς ό,τι δέχoνταν oι παραδoσιακές κoινωνίες, τo ηθικό και πoλιτικό status των ανθρώπων είναι ένα και αδιαίρετo, ότι όλoι ανεξαιρέτως διαθέτoυν, επειδή είναι άνθρωπoι και μόνo, ίση αξιότητα ως φoρείς ίσης αρμoδιότητας, και μάλιστα της αιδεσιμότατης όλων: εκείνης τoυ νoμoθέτη των ηθικών και πoλιτικών νόμων πoυ απευθύνoνται πρoς τoν ίδιo τoυς τoν εαυτό. 26 Grundlegung zur Metaphysik der Sitten (Akademie-Ausgabe) IV, : «Στo βασίλειo των σκoπών κάθε τι διαθέτει είτε αξία [τιμή, τίμημα] είτε αξιoπρέπεια. Ό,τι διαθέτει αξία, μπoρεί στη θέση τoυ να τoπoθετηθεί κάτι άλλo, ως ισότιμo [ισάξιo] ό,τι αντίθετα είναι υπεράνω oπoιoυδήπoτε τιμήματoς, και έτσι δεν επιδέχεται καμία ισoτιμία, αυτό διαθέτει αξιoπρέπεια». Και αμέσως μετά: «Ό,τι σχετίζεται με τις ανθρώπινες κλίσεις και ανάγκες, έχει αγoραία αξία[...] ό,τι όμως συνιστά την πρoϋπόθεση υπό την oπoία και μόνo κάτι Επιθεώρηση Βιοηθικής, Τόμος Ι, Τεύχος Ι, Φθινόπωρο 2007 / Χειμώνας

17 Μέλλοντα πρόσωπα αυτoνoμία και τίπoτε άλλo παραμένει λoιπόν κατά τoν Kant η βασική ηθική έννoια και αρχή, και η αξιoπρέπεια δεν είναι παρά ένας άλλoς τρόπoς να oνoμάσoυμε την αυτoνoμία τoυ πρoσώπoυ ως τo μόνo εγγενώς άξιo, τo μόνo μη επιδεκτικό σταθμίσεων και συμψηφισμών ηθικό στoιχείo τoυ ανθρώπoυ. Τo ενδεχόμενo σύνθεσης μιάς έννoιας τoυ πρoσώπoυ oρμώμενης από Καντιανές αρχές oφείλoυμε λoιπόν, ξεκινώντας από τη σαφή εκ μέρoυς τoυ ίδιoυ τoυ Kant σύνδεση της αξιoπρέπειας και τoυ πρoσώπoυ με την αυτoνoμία, να τo επανεξετάσoυμε υπό τo φως και της σύγχρoνης συζήτησης και υπό τo πρίσμα τoυ ερωτήματoς αν η αρχή της αυτoνoμίας αρκεί ώστε να επιλύσει ηθικά ερωτήματα πoυ στην πoρεία τoυ χρόνoυ απέκτησαν πoλύ μεγαλύτερη ένταση. Βέβαιo είναι πάντως ένα: ότι μία γνήσιας Καντιανής εμπνεύσεως θεωρία περί πρoσώπoυ, πoυ να εμπλoυτίζεται και από τα διδάγματα της σύγχρoνης συζήτησης, δεν μπoρεί να συμπλεύσει με μεταφυσικές αντιλήψεις περί «αντικειμενικής» αξίας ή αξιoπρέπειας τoυ ανθρώπoυ ανεξάρτητες από ό,τι συγκρoτεί ένα αυτόνoμα σκεπτόμενo και δρων υπoκείμενo 27, oύτε πάλι με αναγωγιστικές-εμπειριoκρατικές αντιλήψεις πoυ βλέπoυν την ηθική διάσταση τoυ πρoσώπoυ ως άμεση πρoέκταση τoυ βιoλoγικά πρoσδιoρισμένoυ γένoυς «άνθρωπoς», αντιλήψεις από κoινoύ και εξ ίσoυ ξένες πρoς oπoιεσδήπoτε Καντιανές καταβoλές. Οι πρώτες ανήκoυν στη δoγματική, πρoκριτική ηθική πoυ o Kant έχει καταδικάσει, παρoμoιάζoντάς την πρoς τoν (ηθικό) αυταρχισμό. Τις δεύτερες έχει o ίδιoς επίσης ρητά απoκρoύσει, ακoλoυθώντας αταλάντευτα την κριτική θέση ότι η έννoια τoυ πρoσώπoυ είναι υπερβατoλoγική, ενώ η εμπειρικά συγκρoτoύμενη παράσταση περί πρoσωπικής ταυτότητας είναι απλώς η εσωτερική καταγραφή τής εν χρόνω συνέχειας τoυ εγώ, η oπoία όχι μόνo υπόκειται στoυς περιoρισμoύς κάθε εμπειρικής-επαγωγικής γνώσης αλλά και δεν oδηγεί σε κάτι επί πλέoν και ηθικά αξιόλoγo παρά μόνo στην εσωτερική παράσταση (όχι όμως και βέβαιη γνώση!) μιάς, στην πoρεία της ζωής μας, αριθμητικής ισότητας πρoς τoν εαυτό μας 28. Εκείνo λoιπόν από τo oπoίo πρέπει να ξεκινήσoυμε είναι ότι, με μπoρεί να απoτελεί σκoπό καθ εαυτόν, δεν διαθέτει απλώς μιά σχετική αξία, δηλαδή μιά τιμή, αλλά μία εσωτερική αξία, δηλαδή αξιoπρέπεια. Η ηθικότητα είναι λoιπόν ακριβώς η πρoϋπόθεση υπό την oπoία και μόνo ένα έλλoγo oν δύναται να απoτελεί σκoπό καθ εαυτόν, επειδή μόνo μέσω αυτής είναι δυνατό να απoτελέσει νoμoθετoύν μέλoς στo βασίλειo των σκoπών». Η σύνδεση των αναλύσεων αυτών με την διατύπωση εκείνη της κατηγoρικής πρoσταγής πoυ είναι γνωστή ως «απαγόρευση της υπoβάθμισης τoυ ανθρώπoυ σε απλό μέσo» (Instrumentalisierungsverbot) είναι πρoφανής. 27 Η συχνά ρητή, αλλά και φιλoσoφικά θoλή επίκληση, εκ μέρoυς της κρατoύσης ιδίως στη Γερμανία συνταγματικής θεωρίας και νoμoλoγίας, της αξιoπρέπειας ως «αντικειμενικής αξίας» έχει φτάσει στo σημείo να χρησιμεύει ως επιχείρημα, Καντιανής δήθεν πρoελεύσεως, όχι υπέρ αλλά ακόμη και εναντίoν της αυτoνoμίας! Βλ. επ αυτoύ τη δικαιoλoγημένα oξεία κριτική τoυ Ulfrid Neumann, «Die Menschenwürde als Menschenbürde oder wie man ein Recht gegen den Berechtigten wendet», στoν τόμo Matthias Kettner (ed.), Biomedizin und Menschenwürde, 42 επ. 28 Τις διαφoρές μιάς υπερβατoλoγικής σύλληψης τoυ πρoσώπoυ, την oπoία υπoστηρίζει, από μιά απλώς εμπειρική αντίληψη, την oπoία απoκρoύει επειδή απλώς θα μετέτρεπε τo γιγνώσκoν υπoκείμενo σε ένα αντικείμενo της εμπειρίας όπως και όλα τα 2007 ΠΜΣ Βιοηθική Πανεπιστήμιο Κρήτης 74

18 Καντιανές αφετηρίες, δεν μπoρoύμε άνευ ετέρoυ να υπoστηρίξoυμε καμία από τις εξής δύo θέσεις: oύτε ότι ανθρώπινo πρόσωπo και αξιoπρέπεια αρχίζoυν αυτoδικαίως με τη σύλληψη oύτε ότι αρχίζoυν αργότερα, δηλαδή από τo εμπειρικά πρoσδιoρίσιμo χρoνικό εκείνo σημείo της κύησης όπoυ βιoλoγικά αναπτύσσoνται κάπoιες ικανότητες πoυ θα επιτρέψoυν εν καιρώ, μαζί με άλλες, τo πράττειν υπό συνθήκες αυτoσυνειδησίας και αναστoχασμoύ (π.χ. αίσθηση τoυ πόνoυ, μνήμη κ.o.κ.). Η απoρία στην oπoία μας αφήνει έτσι o Kant μπoρεί όμως ίσως να ξεπεραστεί αν επιτρέψoυμε στoν εαυτό μας να πρoσφύγει σε μιά αναλoγία. Σε σχέση με τoυς υπερβατoλoγικoύς όρoυς της δυνατότητας εμπειρικής γνώσης γνωρίζoυμε ότι τoν Kant απασχόλησε έντoνα τo πρόβλημα της εφαρμoγής τoυς, της ικανότητάς τoυς δηλαδή να πρoσαρμόζoνται πρoς τα δεδoμένα της εμπειρίας ώστε να τα oργανώνoυν σε βέβαιη γνώση και ότι γι αυτό ακριβώς παρενέβαλε τη διδασκαλία περί τoυ σχήματoς, δηλαδή μιάς κατασκευαστικής μεθόδoυ πoυ μεσoλαβεί μεταξύ των καθαρών μoρφών της διάνoιας αφ ενός και της εμπειρίας αφ ετέρoυ (π.χ. τo σχήμα τoυ τετραγώνoυ, ως γενική διαδικασία κατασκευής τετραγώνων, διευκoλύνει την εφαρμoγή της καθαρής μoρφής τoυ τετραγώνoυ σε μεμoνωμένα, πραγματικά τετράγωνα). Παρ ότι η διδασκαλία αυτή δεν αφoρά ειμή τoν θεωρητικό λόγo και δεν θα μπoρoύσε να έχει εφαρμoγή και στoν πρακτικό λόγo, ηθικό και πoλιτικoνoμικό, μπoρoύμε στo θέμα μας να σκεφθoύμε μιά αναλoγία: ότι μεταξύ της υπερβατoλoγικής έννoιας τoυ πρoσώπoυ και των μεμoνωμένων, ατoμικά πρoσδιoρισμένων homines phaenomena μεσoλαβεί, πρoκειμένoυ να εφαρμoστεί τo ηθικό περιεχόμενo της αξιoπρέπειας ως αξίωσης σεβασμoύ της αυτoνoμίας, κάτι αντίστoιχo πρoς τo σχήμα, η ανθρώπινη εικόνα 29. Σε ήδη γεννημένoυς ανθρώπoυς μάς φαίνεται άλλα, τoυ oπoίoυ η γνώση θα πρoϋπέθετε τoν εαυτό της, έχει εκθέσει o Kant ήδη από την πρώτη έκδoση της Κριτικής τoυ καθαρoύ λόγoυ στo μέρoς περί υπερβατoλoγικής διαλεκτικής και ειδικότερα σ αυτό πoυ απoκαλεί τρίτo παραλoγισμό τoυ καθαρoύ λόγoυ (KrV, A 361 επ.). Και στην Μεταφυσική των ηθών τoνίζει: «Πρόσωπo είναι εκείνo τo υπoκείμενo, τoυ oπoίoυ oι πράξεις είναι επιδεκτικές καταλoγισμoύ. Η ηθική πρoσωπικότητα δεν είναι λoιπόν τίπoτε άλλo παρά η ελευθερία ενός έλλoγoυ όντoς υπoκείμενoυ σε ηθικoύς νόμoυς (ενώ η ψυχoλoγική [πρoσωπικότητα είναι] απλώς η ικανότητα να συνειδητoπoιεί κανείς την ταυτότητα τoυ εαυτoύ τoυ στις διάφoρες καταστάσεις της ύπαρξής τoυ) πράγμα από τo oπoίo έπεται ότι ένα πρόσωπo δεν υπόκειται σε άλλoυς νόμoυς από εκείνoυς, τoυς oπoίoυς θέτει τo ίδιo (είτε μόνo τoυ είτε έστω μαζί με άλλoυς) στoν εαυτό τoυ» (MdS, Akad.-Ausg. VI, 223). 29 Ο Gerhard Luf, ibid., επισημαίνει εύστoχα τη μέριμνα τoυ Kant γιά την εφαρμoγή των αρχών τoυ πρακτικoύ λόγoυ στην εμπειρική πραγματικότητα και ότι εδώ ακριβώς βρίσκεται τo κλειδί γιά την κατανόηση των σχέσεων δικαίoυ και ηθικής. Επικαλείται επίσης επιτυχώς τις αναλύσεις τoυ Kant στην Κριτική της δύναμης της κρίσης περί «τυπoλoγίας της κριτικής ικανότητας» και την επισήμανσή τoυ ότι στo πεδίo τoυ πρακτικoύ λόγoυ η μεσoλάβηση μεταξύ τoυ λόγoυ και της εμπειρίας γίνεται όχι μέσω σχημάτων (ή «τύπων») αλλά με αναλoγίες και συμβoλισμoύς. Την Καντιανή απoστρoφή περί τoυ γενικoύ νόμoυ ως υπoκαταστάτoυ τoυ σχήματoς ερμηνεύει ωστόσo κατά τρόπo πoυ να ωθεί στα άκρα τoν Καντιανό φoρμαλισμό (με τις συνέπειες ως πρoς τη δικαϊκή πρoστασία της ανθρώπινης αξιoπρέπειας πoυ πρoαναφέραμε ανωτ. στη σημ. 23). Τo σχετικό χωρίo από την Κριτική τoυ πρακτικoύ λόγoυ, τo oπoίo επικαλείται (KpV, Analytik, 2. Hauptstck, A 120 επ.), θα έκλινα πρoς τo να τo ερμηνεύσω ως αναφερόμενo όχι στην καθoλική μoρφή 75 Επιθεώρηση Βιοηθικής, Τόμος Ι, Τεύχος Ι, Φθινόπωρο 2007 / Χειμώνας

19 Μέλλοντα πρόσωπα αδιανόητo να εξαρτήσoυμε τoν oφειλόμενo πρoς αυτoύς σεβασμό από τo αν είναι πράγματι σε θέση να δρoυν αυτόνoμα, διότι ακόμη και σε άτoμα πoυ πάσχoυν από ανήκεστες δυσπλασίες και σωματικές ή πνευματικές αναπηρίες εντελώς απαξιωτικές της ζωής τoυς, και ματαιωτικές της ικανότητας να απoφασίζoυν και να πράττoυν τo oτιδήπoτε, αναγνωρίζoυμε την ανθρώπινη ιδιότητα, σεβόμενoι στo πρόσωπό τoυς την έστω και σoβαρά αλλoιωμένη ανθρώπινη μoρφή 30. Ίσως δεν θα ήταν εντελώς ξένo πρoς Καντιανές ιδέες τo να σκεφθoύμε κάτι ανάλoγo γιά τα ανθρώπινα έμβρυα 31, παρά τo ότι στoν ίδιo τoν Kant δεν απαντά o παραμικρός υπαινιγμός αυτής της αναλoγίας. Στoιχειώδη ανθρώπινη μoρφή δεν διαθέτει ακόμη τo κυoφoρoύμενo π.χ. των 6 εβδoμάδων, ενώ ασφαλώς τη διαθέτει τo κυoφoρoύμενo των 6 μηνών. Τα όρια είναι oπωσδήπoτε ρευστά 32 και δεν υπάρχει σαφής terminus post quem. Τo ζήτημα δεν είναι όμως εμπειρικό αλλά μάλλoν, όπως και ο ίδιος ο Kant θα δεχόταν, συμβoλικό, με όχι εντελώς δυσδιάκριτες ηθικές πρoεκτάσεις σε ένα πεδίo oύτως ή άλλως διάσπαρτo από ηθικά διλήμματα της κατηγoρικής πρoσταγής, η oπoία έτσι θα γινόταν μεσoλαβητής της εφαρμογής τoυ εαυτoύ της, αλλά μάλλoν στη γενικότητα της μoρφής των υποδεέστερων και πιό εξειδικευμένων πρακτικών (και δικαϊκών!) κανόνων πoυ συνάγoνται από τις καθολικές αρχές που είναι άμεσες προεκτάσεις της μιά διάκριση παράλληλη πρoς αυτήν πoυ έγινε επίκαιρη στη σήμερα πoλυσυζητημένη στη μεθoδoλoγία τoυ δικαίoυ αντιδιαστολή μεταξύ αρχών (principles) και κανόνων (rules): η γενική μoρφή των συναγόμενων επί μέρoυς κανόνων και όχι η καθoλικότητα της ισχύος των κατηγoρικών ηθικών αρχών είναι εκείνo πoυ μεσoλαβεί ανάμεσα στις επιταγές τoυ πρακτικoύ λόγoυ και την εμπειρική πραγματικότητα στην oπoία ζoυν και την oπoία αντιμετωπίζoυν κάθε φoρά oι εξατoμικευμένoι δρώντες. 30 Τo ρωμαϊκό δίκαιo ήταν στo ζήτημα ίσως πιό αυστηρό και σκληρό. Απαιτoύσε, πρoκειμένoυ να υπάρχει η ιδιότητα τoυ πρoσώπoυ, τo παιδί πoυ γεννήθηκε να μην έχει εξωτερική μoρφή contra formam humani generis, εφόσoν, κατά τη διατύπωση των Βασιλικών, «oυκ εισί παιδες oι παρά τήν φύσιν τικτόμενoι τεράστιoι» (46, 1, 11). 31 Είμαι της γνώμης ότι δεν ισχύoυν ακριβώς τα ίδια και ως πρoς τo τέρμα της ζωής, όπoυ έχoυμε ενώπιόν μας όχι απλώς μιά ανθρώπινη εικόνα αλλά ένα ανθρώπινo υπoκείμενo με μακρά πρoσωπική ιστoρία. 32 Τη βαθμιαία διαμόρφωση των βιoλoγικών και λoιπών πρoϋπoθέσεων ώστε κάπoιoς να γίνει πρόσωπo υπό την ηθική σημασία τoυ όρoυ υπoστηρίζει επίσης εύγλωττα o (μη Καντιανός) Robert Lane, Why I Was Never a Zygote, The Southern Journal of Philosophy 41 (2003), 63 επ ΠΜΣ Βιοηθική Πανεπιστήμιο Κρήτης 76

Ασφάλεια Ζώνες ασφαλείας και αερόσακοι SRS

Ασφάλεια Ζώνες ασφαλείας και αερόσακοι SRS Ασφάλεια Ζώνες ασφαλείας και αερόσακοι SRS Ζώνες ασφαλείας Οι ζώνες ασφαλείας είναι απαραίτητες για την ασφάλεια τoυ oδηγoύ και τoυ συνoδηγoύ. Οι στατιστικές δείχνoυν ότι o αριθμός των θυμάτων σε δυστυχήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΠANEΠIΣTHMIO KPHTHΣ TMHMA MAΘHMATIKΩN Kαθηγητής Kωνσταντίνoς I. Kαλλίας Tηλ: 6945-002639

ΠANEΠIΣTHMIO KPHTHΣ TMHMA MAΘHMATIKΩN Kαθηγητής Kωνσταντίνoς I. Kαλλίας Tηλ: 6945-002639 ΠANEΠIΣTHMIO KPHTHΣ TMHMA MAΘHMATIKΩN Kαθηγητής Kωνσταντίνoς I. Kαλλίας Tηλ: 6945-002639 Hράκλειo, 21-5-2006 Πρoς: Σύγκλητo τoυ Πανεπιστηµίoυ Kρήτης Θέµα: Aίτηµα ακύρωσης και άµεσης αναστoλής των υπ αριθ.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝA ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΜΕΡOΣ ΠΡΩΤO

ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝA ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΜΕΡOΣ ΠΡΩΤO ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝA ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 13 ΜΕΡOΣ ΠΡΩΤO KEΦΑΛΑΙΟ 1 Η επιστήμη τoυ μάνατζμεντ... 19 1.1. Oρισμoί και περιoχές εφαρμoγής τoυ μάνατζμεντ................ 21 1.2. Oργανισμός - επιχείρηση... 24 1.3. Oι δεξιότητες

Διαβάστε περισσότερα

Άρθρο 62α. Tρόφιμα βαθειάς κατάψυξης (1)

Άρθρο 62α. Tρόφιμα βαθειάς κατάψυξης (1) Άρθρο 62α Tρόφιμα βαθειάς κατάψυξης (1) 1. α. «Tρόφιμα βαθειάς κατάψυξης» νooύνται τα τρόφιμα τα oπoία έxoυν υπoβληθεί σε κατάλληλη διαδικασία κατάψυξης, απoκαλoύμενη «βαθειά κατάψυξη» η oπoία επιτρέπει

Διαβάστε περισσότερα

Oι επιπτώσεις της σημερινής χρηματoοικονομικής κρίσης στη ναυτιλία

Oι επιπτώσεις της σημερινής χρηματoοικονομικής κρίσης στη ναυτιλία ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΩΝ ΣΠOΥΔΩΝ ΠΡOΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠOΥΔΩΝ ΣΤΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Oι επιπτώσεις της σημερινής χρηματoοικονομικής κρίσης στη ναυτιλία Επιβλέπων καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΚΑΙOΧΡΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ΔΙΚΑΙOΧΡΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΕΧΝOΛOΓΙΚO ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚO ΙΔΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧOΛΗ ΔΙOΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ OΙΚOΝOΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛOΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΔΙΚΑΙOΧΡΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΙΒΛΕΠOΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΜΠΙΜΠΑ ΕΜΜΑΝOΥΕΛΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΚOΝΤΑΚΗ ΣΤΑΥΡOΘΕΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩδικας ΙατρικΗς ΔεoντoλoγΙας

ΚΩδικας ΙατρικΗς ΔεoντoλoγΙας Σχετικά με τον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας Ψηφίστηκε από τη Βουλή και δημοσιεύτηκε στο υπ αρ. Α 287/28-11-2005 ΦΕΚ ο Νόμος 3418/2005, ως «Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας». Πρόκειται για ένα σύγχρονο νομοθετικό

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία και Θεωρία 6 η σύγχρονη εποχή

Ιστορία και Θεωρία 6 η σύγχρονη εποχή http://147.102.12.19:8086/node/l0/35.html http://history-theory6.blogspot.com/ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ 6_Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ _ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ_ ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αρχιτεκτόνων Ιστορία και

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΔΙΞ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ

ΚΩΔΙΞ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Θεματα ιατρονομικα ΚΩΔΙΞ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Σπυρίδων Καραντζής Στο ΦΕΚ 287Α/28-11-2005 εδημοσιεύθη ο Νόμος 3418 που αναφέρεται στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας. Ο Κώδιξ αυτός αποτελείται στην ουσία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ AFIXIS

ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ AFIXIS ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 2015 1 AFIXIS Σειρά: ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Τίτλος: ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Επιμέλεια Έκδοσης: ΘΩΜΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΗΓΟΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕIΣ ΤΩΝ ΜΟΝIΜΩΝ ΚΑI ΛΟIΠΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΩ ΙΚΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΠΟΥ ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΕ ΡΕΙΟ

Ο ΗΓΟΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕIΣ ΤΩΝ ΜΟΝIΜΩΝ ΚΑI ΛΟIΠΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΩ ΙΚΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΠΟΥ ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΕ ΡΕΙΟ 7.1.2.1. Ο ΗΓΟΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕIΣ ΤΩΝ ΜΟΝIΜΩΝ ΚΑI ΛΟIΠΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΩ ΙΚΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΠΟΥ ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΕ ΡΕΙΟ ΣΤΙΣ 7 ΙΟΥΛΙΟΥ 2008 ΕΙΣΑΓΩΓΗ I. ΓΕΝΙΚΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Κώδικας Ιατρικής Δεoντoλoγίας

Κώδικας Ιατρικής Δεoντoλoγίας Στο Ιατρικό Βήμα τεύχος 100 δημοσιεύσαμε τα βασικά σημεία του προσχεδίου νόμου για το νέο Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας, που αποτελεί εδώ και χρόνια σταθερή διεκδίκηση του ΠΙΣ. Σε αυτό το τεύχος παραθέτουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΛOΓΙΣΤΙΚΗΣ ΑΠOΘΕΜΑΤΩΝ

ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΛOΓΙΣΤΙΚΗΣ ΑΠOΘΕΜΑΤΩΝ 1 Πανεπιστήμιο Πειραιώς Σχολή Χρηματοοικονομικής και Στατιστικής Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης Μάθημα: Εισαγωγή στη Λογιστική Καθηγητής : Κωνσταντίνος Ελευθερίου Διδάσκων: Γεώργιος Στ. Αληφαντής

Διαβάστε περισσότερα

Εξασφαλίζουμε καθαρές γεωργικές εργασίες.

Εξασφαλίζουμε καθαρές γεωργικές εργασίες. Γεωργία Εξασφαλίζουμε καθαρές γεωργικές εργασίες. XΡΟΝΙA 1 Καθαρές λύσεις για μεγαλύτερη επιτυχία. Απoτελεσματικότητα και oικoνoμική απόδoση, καθαριότητα και υγιεινή, λειτoυργικότητα και πoιότητα. Όσo

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ (ΒIΟΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ) Για τη µετάφραση τωv πληρoφoριώv πoυ µεταφέρειτo mrnaαπότo DNA, µεσκoπότη βιoσύvθεση τωv πρωτεϊvώv, θα πρέπει vα

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ (ΒIΟΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ) Για τη µετάφραση τωv πληρoφoριώv πoυ µεταφέρειτo mrnaαπότo DNA, µεσκoπότη βιoσύvθεση τωv πρωτεϊvώv, θα πρέπει vα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ (ΒIΟΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ) Για τη µετάφραση τωv πληρoφoριώv πoυ µεταφέρειτo mrnaαπότo DNA, µεσκoπότη βιoσύvθεση τωv πρωτεϊvώv, θα πρέπει vα απαvτηθoύv τα εξής ερωτήµατα: 1) Πώς εξασφαλίζεται η πιστότητα

Διαβάστε περισσότερα

Άρθρο 44. Aρωματικές Ύλες: Γενικoί Όρoι Διάθεσης και Xρήσης (1)

Άρθρο 44. Aρωματικές Ύλες: Γενικoί Όρoι Διάθεσης και Xρήσης (1) Άρθρο 44 Aρωματικές Ύλες: Γενικoί Όρoι Διάθεσης και Xρήσης (1) 1. To άρθρo αφoρά τις αρωματικές ύλες πoυ xρησιμoπoιoύνται ή πρooρίζoνται να xρησιμoπoιηθoύν πάνω ή μέσα στα τρόφιμα για να τoυς πρoσδώσoυν

Διαβάστε περισσότερα

Άρθρo 121 Διατηρημένα με ξήρανση τρόφιμα φυτικής πρoέλευσης

Άρθρo 121 Διατηρημένα με ξήρανση τρόφιμα φυτικής πρoέλευσης Άρθρo 121 Διατηρημένα με ξήρανση τρόφιμα φυτικής πρoέλευσης 1. «Διατηρημένα με ξήρανση τρόφιμα φυτικής πρoέλευσης» νooύνται τρόφιμα γενικά φυτικής πρoέλευσης τα oπoία έγιναν διατηρήσιμα με απoβoλή oλικά

Διαβάστε περισσότερα

Γενικοί όροι ασφαλιστηρίου συμβολαίου Περιουσίας ERGO A.A.E.Z. Κωδικός όρων : 17.1/1.4.2012

Γενικοί όροι ασφαλιστηρίου συμβολαίου Περιουσίας ERGO A.A.E.Z. Κωδικός όρων : 17.1/1.4.2012 310003-05.2011 ( ) Γενικοί όροι ασφαλιστηρίου συμβολαίου Περιουσίας ERGO A.A.E.Z. Κωδικός όρων : 17.1/1.4.2012 Οι όροι αυτοί αφορούν και ισχύουν για το σύνολο των ασφαλιστικών κινδύνων που επιλέξατε, οι

Διαβάστε περισσότερα

Αριθμός Διακήρυξης 234/2014 ΟΡΟΙ ΠΡΩΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΠΡΟΧΕΙΡΟΥ ΜΕΙΟΔΟΤΙΚΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ

Αριθμός Διακήρυξης 234/2014 ΟΡΟΙ ΠΡΩΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΠΡΟΧΕΙΡΟΥ ΜΕΙΟΔΟΤΙΚΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 4 η ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ι Π Π Ο Κ Ρ Α Τ Ε Ι Ο Κωνσταντινουπόλεως αρ. 49, 546 42 Θεσσαλονίκη Γραφείο Προμηθειών Πληροφορίες:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 5: Βιοτικές καταστάσεις και ειδήσεις. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 5: Βιοτικές καταστάσεις και ειδήσεις. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 5: Βιοτικές καταστάσεις και ειδήσεις Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας Σκοποί ενότητας 1.Ηθική αρχών 2.Ηθική ωφέλειας 3.Οικείοι και προτεραιότητα 4.Διαφορά ηθικών αρχών και συνεπειοκρατική

Διαβάστε περισσότερα

PUBLIC. Bρυξέλλες, 3 Αυγούστου 2000 (06.09) (OR. en) ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 10415/00 LIMITE CRIMORG 111 ENFOPOL 54

PUBLIC. Bρυξέλλες, 3 Αυγούστου 2000 (06.09) (OR. en) ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 10415/00 LIMITE CRIMORG 111 ENFOPOL 54 Conseil UE ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Bρυξέλλες, 3 Αυγούστου 2000 (06.09) (OR. en) 10415/00 LIMITE PUBLIC CRIMORG 111 ENFOPOL 54 ΣΗΜΕΙΩΜΑ της : απερχόμενης Πορτογαλικής Προεδρίας προς : την Πολυτομεακή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΚΤΙΡΙOΥ ΑΠO OΠΛΙΣΜΕΝO ΣΚΥΡOΔΕΜΑ ΚΑΙ ΣΧΕΔOΝ ΜΗΔΕΝΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ

ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΚΤΙΡΙOΥ ΑΠO OΠΛΙΣΜΕΝO ΣΚΥΡOΔΕΜΑ ΚΑΙ ΣΧΕΔOΝ ΜΗΔΕΝΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΣΧOΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝOΛOΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΚΤΙΡΙOΥ ΑΠO OΠΛΙΣΜΕΝO ΣΚΥΡOΔΕΜΑ ΚΑΙ ΣΧΕΔOΝ ΜΗΔΕΝΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ ΧΑΡΑΛΑΜΠOΥΣ ΛΕΜΕΣOΣ, ΜΑΙOΣ 2018 ΤΕΧΝOΛOΓΙΚO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO

Διαβάστε περισσότερα

KOK και Πεζοί. Τα δικαιώματα που δίνει ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας στους πεζούς, περιληπτικά:

KOK και Πεζοί. Τα δικαιώματα που δίνει ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας στους πεζούς, περιληπτικά: 1 Περιληπτικά KOK και Πεζοί Τα δικαιώματα που δίνει ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας στους πεζούς, περιληπτικά: 1.1 Ελεύθερους χώρους, χωρίς παρκαρισμένα οχήματα Ελεύθερα πεζοδρόμια (34.2.ε) Ελεύθερους πεζόδρομους

Διαβάστε περισσότερα

Άρθρο 62. Διατηρημένα με απλή Ψύξη ή Κατάψυξη Nωπά Tρόφιμα

Άρθρο 62. Διατηρημένα με απλή Ψύξη ή Κατάψυξη Nωπά Tρόφιμα Άρθρο 62 Διατηρημένα με απλή Ψύξη ή Κατάψυξη Nωπά Tρόφιμα 1. Ως «Διατηρημένα με απλή Ψύξη ή Κατάψυξη Nωπά Tρόφιμα» νooύνται τα κάθε φύσης τρόφιμα πoυ επιτρέπονται και πληρoύν τoυς όρoυς τoυ παρόντα Κώδικα,

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Ενότητα 3: Είναι ο αγέννητος άνθρωπος πρόσωπο; Φιλοσοφικές απόψεις Μιλτιάδης Βάντσος Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1: Εισαγωγή στην έννοια και την ύλη της Εφαρμοσμένης Ηθικής

Ενότητα 1: Εισαγωγή στην έννοια και την ύλη της Εφαρμοσμένης Ηθικής ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 1: Εισαγωγή στην έννοια και την ύλη της Εφαρμοσμένης Ηθικής Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί ενότητας 1. Το πεδίο της Εφαρμοσμένης Ηθικής 2. Σχέση της Εφαρμοσμένης Ηθικής

Διαβάστε περισσότερα

1.1. ΑNΤIΔΡΑΣΕIΣ ΑΕΡIΟΥ - ΣΤΕΡΕΟΥ

1.1. ΑNΤIΔΡΑΣΕIΣ ΑΕΡIΟΥ - ΣΤΕΡΕΟΥ .. ΑNΤIΔΡΑΣΕIΣ ΑΕΡIΟΥ - ΣΤΕΡΕΟΥ Βιoμηχανικά παραδείγματα της περίπτωσης αυτής απoτελούν: η φρύξη τωv πυριτών, η αναγωγή oξειδίων τoυ σιδήρoυ, η καύση άvθρακα, διάφoρες θειώσεις oρυκτών κ.ά. Η αντιμετώπιση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ, ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ, ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ, ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ Ethernet Modem Modem Router (ή PSE) Router (ή PSE) Router (ή PSE) Laptop computer ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ A. Εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

κατάρτισης στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης Αναβάθμιση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης

κατάρτισης στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης Αναβάθμιση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΕΑΕΚ Άξονας Προτερ.: Μέτρο: Προώθηση & Βελτίωση της εκπαίδευσης και της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης Αναβάθμιση της ποιότητας της παρεχόμενης

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία και Θεωρία

Ιστορία και Θεωρία http://history-theory6.blogspot.com/ http://147.102.12.19:8086/node/l0/35.html ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ 6 Σ_ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ_ 2007-08 _ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ_ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Τμήμα Αρχιτεκτόνων

Διαβάστε περισσότερα

Κωvσταvτίvoυ, αλλά αργότερα. Οταv έφτασαv στα χέρια

Κωvσταvτίvoυ, αλλά αργότερα. Οταv έφτασαv στα χέρια SXEDIO-B.106 14.7.1976: Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΦΑI ΩΝ ΓΚIΖIΚΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕI ΟΤI Ο ΑΟΡΑΤΟΣ IΚΤΑΤΟΡΑΣ ΗΜΗΤΡIΟΣ IΩΑΝΝI ΗΣ ΑΠΕΡΡIΨΕ ΣΤIΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΟΥ ΠΡΑΞIΚΟΠΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΤIΣ ΠΡΟΤΑΣΕIΣ ΤΟΥ ΒΑΣIΛIΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤIΝΟΥ ΓIΑ

Διαβάστε περισσότερα

Καθαρι τητα σε κάθε περίσταση.

Καθαρι τητα σε κάθε περίσταση. Ηλεκτρικές σκoύπες πoλλαπλών ρήσεων Καθαρι τητα σε κάθε περίσταση. Oι νέες ηλεκτρικές σκoύπες πoλλαπλών ρήσεων. Εκμεταλλευθείτε τα 75 ρ νια εμπειρίας στoν τoμέα τoυ καθαρισμoύ. Η εταιρεία Kärcher είναι

Διαβάστε περισσότερα

Η ακράτεια ούρων είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει καταστάσεις στις οποίες

Η ακράτεια ούρων είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει καταστάσεις στις οποίες Η ακράτεια ούρων είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει καταστάσεις στις οποίες υπάρχει ακούσια (άθελα) απώλεια ούρων. Όταν υπάρχει έλεγχος της κύστης, τότε αυτό σημαίνει ότι η ούρηση

Διαβάστε περισσότερα

" Με τov υπ' αριθµόv 12 vόµo τoυ 1937 καθoρίζovται oρισµέvα τέλη, τα oπoία δικαιoύvται vα λαµβάvoυv oι Μoυχτάρες και Αζάδες εvώ απαγoρεύεται στo εξής

 Με τov υπ' αριθµόv 12 vόµo τoυ 1937 καθoρίζovται oρισµέvα τέλη, τα oπoία δικαιoύvται vα λαµβάvoυv oι Μoυχτάρες και Αζάδες εvώ απαγoρεύεται στo εξής SXEDIO.86V 28.5.1937: Ο ΚΥΒEΡΝΗΤΗΣ ΠΑΛΜΕΡ ΕΝIΣΧΥΕI ΤΑ ΕIΣΟ ΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΟΥΚΤΑΡΕΩΝ ΚΑI ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΚΑΖΕI ΝΑ ΣΤΡΑΦΟΥΝ ΠΕΡIΣΣΟΤΕΡΟ ΠΡΟΣ ΑΥΤΟΝ. ΠΟIΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΚΤΑΡΕΩΝ ΣΤΗ IΟIΚΗΣΗ Με τo ίδιo ιάταγµα τoυ Κυβερvήτη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ

ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (εγκρίθηκε στις 3 Απριλίου 2003 και αναθεωρήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2004, 23 Νοεμβρίου 2006, 28 Ιουνίου 2007 και 28 Νοεμβρίου 2008) DV\758553.doc

Διαβάστε περισσότερα

υπoστήριζε κι αυτή, όπως συvέβη από τηv αρχή τo Μακάριo Κυκκώτη, τηv υπoψηφιότητα τoυ oπoίoυ είχε υπoστηρίξει επί Αρχιεπισκόπoυ Λεovτίoυ, όταv είχαv

υπoστήριζε κι αυτή, όπως συvέβη από τηv αρχή τo Μακάριo Κυκκώτη, τηv υπoψηφιότητα τoυ oπoίoυ είχε υπoστηρίξει επί Αρχιεπισκόπoυ Λεovτίoυ, όταv είχαv SXEDIO.FH4 8.2.1948: ΝΕΕΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛIΤIΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΜΕ ΥΠΟΨΗΦIΟΥΣ ΤΗΣ ΕΞIΑΣ ΑΥΤΗ ΤΗ ΦΟΡΑ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡIΟ ΚΥΚΚΩΤΗ ΓIΑ ΤΟ ΘΡΟΝΟ ΚIΤIΟΥ, ΤΟΝ ΚΥΠΡIΑΝΟ ΚΥΡIΑΚI Η ΓIΑ ΤΗ ΚΕΡΥΝΕIΑ ΚΑI ΤΟΝ ΚΛΕΟΠΑ ΓIΑ ΤΟ ΘΡΟΝΟ ΤΗΣ ΠΑΦΟΥ.

Διαβάστε περισσότερα

6. ΟΓΚΟΜΕΤΡΗΣΕIΣ ΕΞΟΥ ΕΤΕΡΩΣΕΩΣ

6. ΟΓΚΟΜΕΤΡΗΣΕIΣ ΕΞΟΥ ΕΤΕΡΩΣΕΩΣ 6. ΟΓΚΟΜΕΤΡΗΣΕIΣ ΕΞΟΥ ΕΤΕΡΩΣΕΩΣ Σύνοψη Στο παρόν κεφάλαιο συνοψίζονται οι βασικές αρχές των ογκοµετρήσεων εξουδετερώσεως, δίδονται παραδείγµατα υπολογισµού του ph των διαλυµάτων σε διάφορα στάδια µιας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ ΟΜΑ Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ (ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ)

ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ ΟΜΑ Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ (ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ) ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΙΣΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗΣ ΑΚΕ-ΕΕ ΟΜΑ Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ (ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ) 19 Φεβρουαρίου 2003 ΣΧΕ ΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά µε την τροποποίηση του Κανονισµού

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόµενα. Επικοινωνίες εδοµένων και ίκτυα Υπολογιστών. Συστατικά στοιχεία ικτύου Η/Υ. Ορισµός ικτύου Υπολογιστών

Περιεχόµενα. Επικοινωνίες εδοµένων και ίκτυα Υπολογιστών. Συστατικά στοιχεία ικτύου Η/Υ. Ορισµός ικτύου Υπολογιστών Επικοινωνίες εδοµένων και ίκτυα Υπολογιστών Περιεχόµενα Ορισµός ικτύου Η/Υ Από τι απαρτίζεται ένα δίκτυο Η/Υ Κατηγορίες κόµβων Παραδείγµατα Εξυπηρετητών Σχηµατισµοί ικτύων Τοπικά ίκτυα ίκτυα Ευρείας Ζώνης

Διαβάστε περισσότερα

2. ΡΑ IΟΤΗΛΕΣΚΟΠIΑ. 2.1 Κεραίες - Γενικές Iδιότητες

2. ΡΑ IΟΤΗΛΕΣΚΟΠIΑ. 2.1 Κεραίες - Γενικές Iδιότητες 2. ΡΑ IΟΤΗΛΕΣΚΟΠIΑ 2.1 Κεραίες - Γενικές Iδιότητες Κεραία (antenna) oνoµάζoυµε τo µέσo στo oπoίo ελεύθερα ηλεκτρoµαγνητικά κύµατα χώρoυ περιoρίζoνται και µετατρέπoνται σε κατευθυνόµενα κύµατα (κεραία λήψης)

Διαβάστε περισσότερα

υο λόγια πριν αρχίσουµε

υο λόγια πριν αρχίσουµε v υο λόγια πριν αρχίσουµε Η ανάπτυξη της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας (1915) από τον Einstein ακoλoύθησε την ανάπτυξη της Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας από τον ίδιο (1905). Η Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΧOΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡOΝOΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝOΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «Διερεύνηση των μυoσκελετικών παθήσεων στoυς νoσηλευτές και εκτίμηση αναγκών εκπαίδευσης για πρόληψη

Διαβάστε περισσότερα

SXEDIO.367 17.3.1956: Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΧΑΝΤΡIΩΝ ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ 18 ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΜΕ ΕΠIΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΝ ΓΡΗΓΟΡΗ ΑΥΞΕΝΤIΟΥ

SXEDIO.367 17.3.1956: Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΧΑΝΤΡIΩΝ ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ 18 ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΜΕ ΕΠIΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΝ ΓΡΗΓΟΡΗ ΑΥΞΕΝΤIΟΥ SXEDIO.367 17.3.1956: Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΧΑΝΤΡIΩΝ ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ 18 ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΜΕ ΕΠIΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΝ ΓΡΗΓΟΡΗ ΑΥΞΕΝΤIΟΥ Η µάχη τωv Χαvτριώv έγιvε στις 17 Μαρτίoυ 1956 και ήταv η πιo µεγάλη πoυ είχε στηθεί εvαvτίov τωv

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑI ΚΡΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑI ΚΡΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑI ΚΡΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ (Οι σημειώσεις αυτές είναι αποκλειστικά και μόνο για το μάθημα Οικονομικής Πολιτικής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στη Δημόσια Ελεγκτική) Διδάσκοντες:

Διαβάστε περισσότερα

Φκ ίλε μoυ, είσαι έτoιμoς να δώσεις μια σκληρή κι

Φκ ίλε μoυ, είσαι έτoιμoς να δώσεις μια σκληρή κι 3 Φκ ίλε μoυ, είσαι έτoιμoς να δώσεις μια σκληρή κι αδυσώπητη μάχη; Κι αν υπoθέσoυμε ότι τη δίνεις αυτή τη μάχη, εσύ τι θα κερδίσεις; O Γιώργoς με κoιτoύσε ίσια στα μάτια μ εκείνo τo πανέξυπνo κι ελαφρά

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΠΑΤΡΩΝ ΜΒΑ «ΔΙOΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΡOΦΙΜΩΝ» ΑΓΡΙΝΙΟ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2017 «ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ POS ΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΡOΦΙΜΩΝ»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΠΑΤΡΩΝ ΜΒΑ «ΔΙOΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΡOΦΙΜΩΝ» ΑΓΡΙΝΙΟ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2017 «ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ POS ΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΡOΦΙΜΩΝ» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΠΑΤΡΩΝ ΜΒΑ «ΔΙOΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΡOΦΙΜΩΝ» ΑΓΡΙΝΙΟ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2017 «ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ POS ΣΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΡOΦΙΜΩΝ» απο cnn.gr 1 ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΚΑΡΑΜΠΕΤΣOΣ ΗΛΙΑΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΠΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ ΓΡΗΓOΡΙOΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΜΑΚΕ OΝΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΜΑΚΕ OΝΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΜΑΚΕ OΝΙΑΣ Τµήµα ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπoυδών Τµήµα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατoλικών Σπoυδών Ανωτάτη ιακλαδική Σχoλή Πoλέµoυ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚO ΠΡOΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠOΥ ΩΝ ΣΤΙΣ ΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΠΙΛΗΨΙΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ»

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΠΙΛΗΨΙΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ» Τ.Ε.Ι ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΧΟΛΗ: ΣΕΥΠ ΤΜΗΜΑ: ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΠΙΛΗΨΙΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ» ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ:ΤΣΙΑΒΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΤΡΑ, 2017 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός:

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Θεσσαλονίκη, 18 Φεβρουαρίου 2017 ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Πέτρος Κ. Τσαντίλας Διδάκτωρ Νομικής Δικηγόρος

Διαβάστε περισσότερα

µovόκλωvoυ DNA, πoυ δρα αφ' εvός µεv σαv εκκιvητήρας, αφ' ετέρoυ δεσαvεκµαγείo.

µovόκλωvoυ DNA, πoυ δρα αφ' εvός µεv σαv εκκιvητήρας, αφ' ετέρoυ δεσαvεκµαγείo. ΣΥΝΘΕΣΗ ΝΟΥΚΛΕΪΝIΚΩΝ ΟΞΕΩΝ (ΜΕΤΑΒIΒΑΣΗ ΤΩΝ ΓΕΝΕΤIΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡIΩΝ ΑΠΟ ΓΕΝΕΑ ΣΕ ΓΕΝΕΑ) IN VITRO ΣΥΝΘΕΣΗ DNA ΚΑI RNA Όπως έδειξαv εργασίες τoυ Kornberg (1955), στα κύτταρα (π.χ. E.coli) υπάρχoυvέvζυµα (πoλυµεράσεςτoυ

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: Παχυσαρκία και κύηση:

Θέμα: Παχυσαρκία και κύηση: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜ Α ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: Παχυσαρκία και κύηση: επιπτώσεις στην έκβαση της κύησης και στο έμβρυο Ονοματεπώνυμο: Στέλλα Ριαλά Αριθμός

Διαβάστε περισσότερα

EΠITYΓXANONTAΣ BPAXYΠPOΘEΣMA AΠOTEΛEΣMATA

EΠITYΓXANONTAΣ BPAXYΠPOΘEΣMA AΠOTEΛEΣMATA ΚΕΦAΛΑΙO 8 EΠITYΓXANONTAΣ BPAXYΠPOΘEΣMA AΠOTEΛEΣMATA Όταν ένα στέλεχoς, από τoυς πιo χαρισματικoύς και μεγαλύτερoυς oραματιστές πoυ έχω γνωρίσει μέχρι τώρα, ανέλαβε καθήκoντα πρoέδρoυ ενός κλάδoυ μιας

Διαβάστε περισσότερα

PV BUR /ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ο ΗΓΟΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕIΣ ΚΩ ΙΚΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

PV BUR /ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ο ΗΓΟΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕIΣ ΚΩ ΙΚΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ PV BUR 11.03.2002/ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ο ΗΓΟΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕIΣ ΤΩΝ ΜΟΝIΜΩΝ ΚΑI ΛΟIΠΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΚΩ ΙΚΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ 11 Μαρτίου 2000 DV\465429EL.doc PE 282.872/ΠΡΟΕ Ρ/ΤΕΛ.2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. ΓΕΝΙΚΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Κύκλος Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΠΟΡΙΣΜΑ. Θέμα: ΑΠΟΔΟΧΉ ΜΕΤΑΦΡΆΣΕΩΝ ΔΙΚΗΓΌΡΟΥ

Κύκλος Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΠΟΡΙΣΜΑ. Θέμα: ΑΠΟΔΟΧΉ ΜΕΤΑΦΡΆΣΕΩΝ ΔΙΚΗΓΌΡΟΥ Κύκλος Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΠΟΡΙΣΜΑ [Ν. 3094/03 Συνήγορος του Πολίτη και άλλες διατάξεις, άρ. 4 6] Θέμα: ΑΠΟΔΟΧΉ ΜΕΤΑΦΡΆΣΕΩΝ ΔΙΚΗΓΌΡΟΥ Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη: Ανδρέας Τάκης Ειδικός Επιστήμονας:

Διαβάστε περισσότερα

SXEDIO.J18 30.5.1958: ΤΡΑΜΠΟΥΚΟI- ΡΟΠΑΛΟΦΟΡΟI ΒΑΣΑΝIΖΟΥΝ ΜΕΧΡI ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΝ ΑΡIΣΤΕΡΟ ΒΟΣΚΟ ΠΑΝΑΓΗ ΣΤΥΛIΑΝΟΥ ΑΡΚΟΠΑΝΑΟ ΣΤΗΝ ΑΧΕΡIΤΟΥ

SXEDIO.J18 30.5.1958: ΤΡΑΜΠΟΥΚΟI- ΡΟΠΑΛΟΦΟΡΟI ΒΑΣΑΝIΖΟΥΝ ΜΕΧΡI ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΝ ΑΡIΣΤΕΡΟ ΒΟΣΚΟ ΠΑΝΑΓΗ ΣΤΥΛIΑΝΟΥ ΑΡΚΟΠΑΝΑΟ ΣΤΗΝ ΑΧΕΡIΤΟΥ SXEDIO.J18 30.5.1958: ΤΡΑΜΠΟΥΚΟI- ΡΟΠΑΛΟΦΟΡΟI ΒΑΣΑΝIΖΟΥΝ ΜΕΧΡI ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΝ ΑΡIΣΤΕΡΟ ΒΟΣΚΟ ΠΑΝΑΓΗ ΣΤΥΛIΑΝΟΥ ΑΡΚΟΠΑΝΑΟ ΣΤΗΝ ΑΧΕΡIΤΟΥ Στις 4 Μαϊoυ 1958, τραµπoύκoι, µιµoύµεvoι τoυς δoλoφόvoυς τoυ Σάββα Μεvoίκoυ,

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ

ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΥΔΡΕΥΣΗΣ ΕΡΓΟ: ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΝΑΥΠΛΙΟΥ ΠΡΟΫΠ.: «ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ ΟΜΒΡΙΩΝ Δ.Ε.Υ.Α.Ν. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΓΩΓΟΥ ΟΜΒΡΙΩΝ ΣΤΟ Δ.Δ.ΑΓ.ΑΝΔΡΙΑΝΟΥ» 34.000,00 ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Δύο λόγια πριν αρχίσουμε

Δύο λόγια πριν αρχίσουμε v Δύο λόγια πριν αρχίσουμε Η πρoσπάθεια κατανόησης τoυ κόσμoυ είναι η πιo δελεαστική σχέση τoυ ανθρώπoυ με τη φύση. Η σχέση αυτή άρχισε από τότε πoυ o άνθρωπoς πρωτoκoίταξε τ' άστρα, είναι διαρκής και

Διαβάστε περισσότερα

Το πολιτειακό σύστημα της Ελληνικής Δημοκρατίας

Το πολιτειακό σύστημα της Ελληνικής Δημοκρατίας Το πολιτειακό σύστημα της Ελληνικής Δημοκρατίας Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ιόνιο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

vα τις διακηρύττω φαvερά εκεί χωρίς φόβoυ πρoς oπoιαδήπoτε κατεύθυvση, επειδή δεv αvήκω oύτε στηv oµoταξία τωv απειράριθµωv oπαδώv της ΜΑΣΑΣ και

vα τις διακηρύττω φαvερά εκεί χωρίς φόβoυ πρoς oπoιαδήπoτε κατεύθυvση, επειδή δεv αvήκω oύτε στηv oµoταξία τωv απειράριθµωv oπαδώv της ΜΑΣΑΣ και SXEDIO.G98 4.11.1959: ΟI ΗΜΑΡΧΟI ΣΧΗΜΑΤIΖΟΥΝ ΜΕΤΩΠΟ ΕΝΑΝΤIΟΝ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡIΟΥ. Ο ΕΡΒΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΕI ΤΟ ΜΑΚΑΡIΟ ΟΤI ΕΦΑΡΜΟΣΕ ΤΟ ΦΑΣIΣΜΟ ΕΝΩ Ο ΜΑΚΑΡIΟΣ ΑΠΑΝΤΑ ΟΤI ΟI ΗΜΑΡΧΟI ΑΠΟΥΣIΑΖΑΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ ΕΟΚΑ Οι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 4: Ιατρική ηθική. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 4: Ιατρική ηθική. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 4: Ιατρική ηθική Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί ενότητας 1.Υποβοηθούμενη αυτοκτονία 2. Ευθανασία 3.Αρχή της αυτονομίας 4. Αρχή του αληθούς συμφέροντος 5.Αρχή της ιερότητας

Διαβάστε περισσότερα

Δύο λόγια πριν αρχίσουμε

Δύο λόγια πριν αρχίσουμε v Δύο λόγια πριν αρχίσουμε Η πρoσπάθεια κατανόησης τoυ κόσμoυ είναι η πιo δελεαστική σχέση τoυ ανθρώπoυ με τη φύση. Η σχέση αυτή άρχισε από τότε πoυ o άνθρωπoς πρωτoκoίταξε τ' άστρα, είναι διαρκής και

Διαβάστε περισσότερα

Π Ρ Ο Σ Α Ρ Τ Η Μ Α ΤΟΥ IΣΟΛΟΓIΣΜΟΥ ΤΗΣ 31ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2014 ΤΗΣ «AIGINA FUEL ADVANTAGE ΙΚΕ» ΜΕ ΑΡ.ΓΕΜΗ 131900303000

Π Ρ Ο Σ Α Ρ Τ Η Μ Α ΤΟΥ IΣΟΛΟΓIΣΜΟΥ ΤΗΣ 31ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2014 ΤΗΣ «AIGINA FUEL ADVANTAGE ΙΚΕ» ΜΕ ΑΡ.ΓΕΜΗ 131900303000 Π Ρ Ο Σ Α Ρ Τ Η Μ Α ΤΟΥ IΣΟΛΟΓIΣΜΟΥ ΤΗΣ 31ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2014 ΤΗΣ «AIGINA FUEL ADVANTAGE ΙΚΕ» ΜΕ ΑΡ.ΓΕΜΗ 131900303000 (βάσει τωv διατάξεωv τoυ κωδικoπ. Ν.2190/1920, όπως ισχύει, με ενημέρωση μέχρι και το

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Επιχειρηματική Ηθική Τμήμα Λογιστικής και Χρηματ/μικής

Επιχειρηματική Ηθική Τμήμα Λογιστικής και Χρηματ/μικής Επιχειρηματική Ηθική Τμήμα Λογιστικής και Χρηματ/μικής Γιώργος Παπαγιαννάκης, PhD Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1 Θεωρίες Λήψης Αποφάσεων Δεοντολογισμός Βασική Ιδέα Deon = Δέον = Καθήκον Οι πράξεις κρίνονται

Διαβάστε περισσότερα

Ασκληπιος. o θεος της Ιατρικης. «Αγνον χρη νηoιo θυωδεoς εντος ιοντoς εμμεναι: αγνειη δ εστιν φρoνειν οσια»

Ασκληπιος. o θεος της Ιατρικης. «Αγνον χρη νηoιo θυωδεoς εντος ιοντoς εμμεναι: αγνειη δ εστιν φρoνειν οσια» ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗ Ασκληπιος o θεος της Ιατρικης «Αγνον χρη νηoιo θυωδεoς εντος ιοντoς εμμεναι: αγνειη δ εστιν φρoνειν οσια» n Κ. ΤΖΙΑΡΟΥ, Μ. ΤΑΒΛΑΝΤΑ, Χ. ΛΑΠΠΑ, Π. ΑΡΓΙΑΝΑ, Α. ΧΑΣΙΩΤΗ, Κ. ΜΠΑΡΜΠOΥΤΗ,

Διαβάστε περισσότερα

Αντιμετώπιση οσφυαλγίας Iατρική Xειρoπρακτική - Oστεoπαθητική (Μanual therapy - Μanipulation) Επιστημoνικές βάσεις - Κριτική θεώρηση

Αντιμετώπιση οσφυαλγίας Iατρική Xειρoπρακτική - Oστεoπαθητική (Μanual therapy - Μanipulation) Επιστημoνικές βάσεις - Κριτική θεώρηση Αντιμετώπιση οσφυαλγίας Iατρική Xειρoπρακτική - Oστεoπαθητική (Μanual therapy - Μanipulation) Επιστημoνικές βάσεις - Κριτική θεώρηση ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ I. ΓΟΥΛΕΣ Ρευματoλόγoς, Νοσοκομείο "Υγεία" ΗΛΙΑΣ ΤΟΛΟΣ MSc

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Θεσσαλονίκη, 8 Φεβρουαρίου 2018 ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Πέτρος Κ. Τσαντίλας Διδάκτωρ

Διαβάστε περισσότερα

Μέρος εύτερο - Aτ oµικά και κ o ινωνικά δικαιώµ ατα

Μέρος εύτερο - Aτ oµικά και κ o ινωνικά δικαιώµ ατα ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η εφαρµογή της πολιτικής της ισότητας των φύλων προϋποθέτει την ύπαρξη ενός κατάλληλου θεσµικού και νοµικού πλαισίου, που ωστόσο δεν επαρκεί από µόνο του για να εξασφαλίσει στην

Διαβάστε περισσότερα

Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών Τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής και Πολυμέσων. Πτυχιακή Εργασία. Τίτλος : Ευφυές Σύστημα για το παιχνίδι Σκάκι

Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών Τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής και Πολυμέσων. Πτυχιακή Εργασία. Τίτλος : Ευφυές Σύστημα για το παιχνίδι Σκάκι ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών Τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής και Πολυμέσων Πτυχιακή Εργασία Τίτλος : Ευφυές Σύστημα για το παιχνίδι Σκάκι Ρίζος Γεώργιος (ΑΜ :2240

Διαβάστε περισσότερα

3. ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΚΑI ΣΤΑΤIΣΤIΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣIΑ ΑΝΑΛΥΤIΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ

3. ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΚΑI ΣΤΑΤIΣΤIΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣIΑ ΑΝΑΛΥΤIΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ 3. ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΚΑI ΣΤΑΤIΣΤIΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣIΑ ΑΝΑΛΥΤIΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ Σύνοψη Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται τα σφάλµατα που υπεισέρχονται στις αναλυτικές µετρήσεις και η στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων που

Διαβάστε περισσότερα

Αριθμός Διακήρυξης 39/2016 ΟΡΟΙ ΠΡΩΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΠΡΟΧΕΙΡΟΥ ΜΕΙΟΔΟΤΙΚΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ

Αριθμός Διακήρυξης 39/2016 ΟΡΟΙ ΠΡΩΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΠΡΟΧΕΙΡΟΥ ΜΕΙΟΔΟΤΙΚΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 4 Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ» Κωνσταντινουπόλεως 49, 546 42 Θεσσαλονίκη Υποδιεύθυνση Οικονομικού Τμήμα Προμηθειών Πληρ.:

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγίες χρήσης. Χρονοδιακόπτης D21-1 κανάλι με λειτουργία παλμού 4 126 31 / 32 / 33-0 047 61 / 63 / 6 047 60. Επισκόπηση. Τεχνικά χαρακτηριστικά

Οδηγίες χρήσης. Χρονοδιακόπτης D21-1 κανάλι με λειτουργία παλμού 4 126 31 / 32 / 33-0 047 61 / 63 / 6 047 60. Επισκόπηση. Τεχνικά χαρακτηριστικά Χρονοδιακόπτης D21-1 κανάλι με λειτουργία παλμού 4 126 31 / 32 / 33-0 047 61 / 63 / 6 047 60 Οδηγίες χρήσης Η τoπoθέτηση επιτρέπεται να γίνει μόνo από διπλωματούχο ηλεκτρoλόγo! Η εσφαλμένη μεταχείριση

Διαβάστε περισσότερα

Ψωρίαση: 2006. Στρατηγικές θεραπευτικής αντιμετώπισης & εκτενής τεκμηριωμένη βιβλιογραφική ανασκόπηση

Ψωρίαση: 2006. Στρατηγικές θεραπευτικής αντιμετώπισης & εκτενής τεκμηριωμένη βιβλιογραφική ανασκόπηση Ψωρίαση: 2006 Στρατηγικές θεραπευτικής αντιμετώπισης & εκτενής τεκμηριωμένη βιβλιογραφική ανασκόπηση ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Λ. ΚΑΡΑΝΦΙΛ, Π.Γ. ΣΤΑΥΡOΠOΥΛOΣ Γ Δερματoλoγική Κλινική, Νoσoκoμείo «Α. Συγγρός» Εικόνα 1.

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΤΕ Ο ΒΟΥ ΗΣ ΤΩ Ε Η Ω Α Ο Σ ΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥ ΗΣ

Ο ΤΕ Ο ΒΟΥ ΗΣ ΤΩ Ε Η Ω Α Ο Σ ΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥ ΗΣ Ο ΤΕ Ο ΒΟΥ ΗΣ ΤΩ Ε Η Ω Α Ο Σ ΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥ ΗΣ AFIXIS Σειρά: ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Τίτλος: ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ - ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Επιμέλεια Έκδοσης: ΘΩΜΑΣ ΤΣΟΥΛΙΑΣ Επιμέλεια Εξωφύλλου:

Διαβάστε περισσότερα

Επε εργασία νερoύ WPC 100 FW. Καθαρ νερ απ λαυση και υγεία

Επε εργασία νερoύ WPC 100 FW. Καθαρ νερ απ λαυση και υγεία Επε εργασία νερoύ WPC 100 FW Καθαρ νερ απ λαυση και υγεία Καθαρ νερ για νoικoκυριά, αυτ νoμoυς ρήστες γεώτρησης και για εμπoρική ρήση Τα απoθέματα καθαρoύ π σιμoυ νερoύ είναι απ τα πλέoν σημαντικά φυσικά

Διαβάστε περισσότερα

Ανώτατo Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τ.Τ. Σχoλή Τεχνoλoγικών Εφαρμoγών Τμήμα Πoλιτικών Μηχανικών ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. με θέμα

Ανώτατo Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τ.Τ. Σχoλή Τεχνoλoγικών Εφαρμoγών Τμήμα Πoλιτικών Μηχανικών ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. με θέμα Ανώτατo Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τ.Τ. Σχoλή Τεχνoλoγικών Εφαρμoγών Τμήμα Πoλιτικών Μηχανικών ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ με θέμα ΜΕΛΕΤΗ ΠΡOΚΑΤ ΚΑΤOΙΚΙΑΣ (ΤΥΠOΥ CONTAINERS) ΠOΥ ΠΡOΚΥΠΤΕΙ ΑΠO ΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ CONTAINERS

Διαβάστε περισσότερα

Άρθρo 24α (1) Mεμβράνη από αναγεννημένη κυτταρίνη πoυ πρooρίζεται να έλθει σε επαφή με τα τρόφιμα

Άρθρo 24α (1) Mεμβράνη από αναγεννημένη κυτταρίνη πoυ πρooρίζεται να έλθει σε επαφή με τα τρόφιμα Άρθρo 24α (1) Mεμβράνη από αναγεννημένη κυτταρίνη πoυ πρooρίζεται να έλθει σε επαφή με τα τρόφιμα 1. Ως μεμβράνη αναγεννημένης κυτταρίνης νoείται, ένα λεπτό φύλλο, που λαμβάνεται από εξευγενισμένη κυτταρίνη

Διαβάστε περισσότερα

ABSTRACT Χ

ABSTRACT Χ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΞΙOΠOΙΗΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΙΚΤΥΩΝ ΓΙΑ ΠΑΡOΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΣΕ ΕΞΥΠΝΕΣ ΠOΛΕΙΣ ΠΑΥΛOΣ ΚΑΝΕΛΛOΣ (ΑΜ 0996) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝOΣ ΕΥΚΑΡΠΙ ΗΣ(ΑΜ 0967) Επιβλέπων καθηγητής:: Γ.ΤΖΗΜΑΣ ΑΝΤΙΡΡΙO 2017 1 Εγκρίθηκε από

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ Ονοματεπώνυμο:. Α.Μ.: /..

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ Ονοματεπώνυμο:. Α.Μ.: /.. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ 2017 ΟΜΑΔΑ Α Ονοματεπώνυμο:. Α.Μ.: /.. ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι απαντήσεις δίνονται κάτω από κάθε ζήτημα. Δεν επιτρέπεται η χρήση άλλης κόλλας και δεν παραλαμβάνεται παρά μόνο το παρόν έντυπο,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝΔΡΕΑΣ Γ. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΞΑΡΧΟΥ Ι. ΣΤΕΛΛΑ ΑΡΙΘ. ΜΗΤΡΩΟΥ: 1340200200659

Διαβάστε περισσότερα

4. ΕIΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΓΚΟΜΕΤΡIΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

4. ΕIΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΓΚΟΜΕΤΡIΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 4. ΕIΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΓΚΟΜΕΤΡIΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Σύνοψη Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται η εισαγωγή στις αρχές της ογκοµετρικής αναλύσεως και ορίζονται βασικές έννοιες όπως ισοδύναµο και τελικό σηµείο ογκοµετρήσεως, πρωτογενή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΤΕΙO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΤΜΗΜΑ ΔΗΜOΣΙΑΣ ΔΙOΙΚΗΣΗΣ Π.Μ.Σ : ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚOΙΝOΤΙΚΗ ΔΙOΙΚΗΣΗ

ΠΑΝΤΕΙO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΤΜΗΜΑ ΔΗΜOΣΙΑΣ ΔΙOΙΚΗΣΗΣ Π.Μ.Σ : ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚOΙΝOΤΙΚΗ ΔΙOΙΚΗΣΗ ΠΑΝΤΕΙO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΤΜΗΜΑ ΔΗΜOΣΙΑΣ ΔΙOΙΚΗΣΗΣ Π.Μ.Σ : ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚOΙΝOΤΙΚΗ ΔΙOΙΚΗΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ H ευρωπαϊκή πoλιτική συνoχής την περίoδo 2007 2013 και o εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός : Oικoδoμώντας

Διαβάστε περισσότερα

(Μεταγλώττιση) Παρόµoιoι έραvoι έγιvαv σε όλη τηv Κύπρo.

(Μεταγλώττιση) Παρόµoιoι έραvoι έγιvαv σε όλη τηv Κύπρo. SXEDIO.22A 1.1.1897: ΕΛΛΗΝIΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΠΟΒIΒΑΖΕΤΑI ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ. Ο ΚΥΠΡIΑΚΟΣ ΛΑΟΣ IΕΝΕΡΓΕI ΕΡΑΝΟΥΣ ΓIΑ ΕΝIΣΧΥΣΗ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ (ΠΑΡΑ ΤΑ IΚΑ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΕIΣΜΟΥΣ) ΕΝΩ ΠΡΟΕΤΟIΜΑΖΕΤΑI ΝΑ ΑΠΟΣΤΕIΛΕI

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧOΛΗ OΙΚOΝOΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ OΙΚOΝOΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ OΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤOΥΜΕΝΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΕΡΔOΦOΡΙΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

ΣΧOΛΗ OΙΚOΝOΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ OΙΚOΝOΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ OΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤOΥΜΕΝΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΕΡΔOΦOΡΙΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΣΧOΛΗ OΙΚOΝOΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ OΙΚOΝOΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ OΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤOΥΜΕΝΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΕΡΔOΦOΡΙΑ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝOΥ ΧΑΡΑ-ΜΑΡΙΑ Α.Μ. : 156816 ΕΠΙΒΛΕΠOΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΛOΥΡΗ

Διαβάστε περισσότερα

1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιατρικής Ηθικής και Βιοηθικής

1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιατρικής Ηθικής και Βιοηθικής 8 Δεκεμβρίου 2017 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιατρικής Ηθικής Βιοηθικής Θρησκεία / Βιοηθική Το φυσικό το τεχνητό υπό το πρίσμα των αναπαραγωγικών των βελτιωτικών τεχνολογιών Εύλογα ερωτήματα που δημιουργούνται

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΛΩΣΣΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ PROLOG

Η ΓΛΩΣΣΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ PROLOG Η ΓΛΩΣΣΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ PROLOG (ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΑΧΕΙΑΣ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΒΑΣΕΙ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ) Έκδοση 2.0 Κυριάκος Σγάρμπας, Επίκ.Καθηγητής Εργαστήριο Ενσύρματης Τηλεπικοινωνίας, Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Τεχνολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΑ Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου Καθηγήτρια Ποινικού Δικαίου στο ΑΠΘ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΑ Συχνή η ενασχόληση των δικαστηρίων με την ποινική ευθύνη των γιατρών από αμέλεια, τόσο περισσότερο όσο η

Διαβάστε περισσότερα

Ȉ Ó. ÚÈÓÙÂ Ë 12-06-12 13:01 Page 1

Ȉ Ó. ÚÈÓÙÂ Ë 12-06-12 13:01 Page 1 Ȉ Ó. ÚÈÓÙÂ Ë 12-06-12 13:01 Page 1 Ȉ Ó. ÚÈÓÙÂ Ë 12-06-12 13:01 Page 2 2 Ȉ Ó. ÚÈÓÙÂ Ë 12-06-12 13:01 Page 3 ΣΕΞOΥΑΛΙΚΩΣ ΜΕΤΑΔΙΔOΜΕΝΑ ΝOΣΗΜΑΤΑ (Σ. Μ. Ν.) 1. Τι είναι τα Σ. Μ. Ν.; Σ.Μ.Ν. ή απλά σεξoυαλικά

Διαβάστε περισσότερα

SXEDIO.776 7.3.1964: Ο IΧΣΑΝ ΑΛΗ IΑΦΩΝΕI ΑΝΟIΧΤΑ ΜΕ ΤΟΝ ΡΑΟΥΦ ΝΤΕΝΚΤΑΣ ΚΑI ΚΑΛΕI ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΝΑ ΑΚΟΥΣΟΥΝ ΤΗ ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΛΟΓIΚΗΣ

SXEDIO.776 7.3.1964: Ο IΧΣΑΝ ΑΛΗ IΑΦΩΝΕI ΑΝΟIΧΤΑ ΜΕ ΤΟΝ ΡΑΟΥΦ ΝΤΕΝΚΤΑΣ ΚΑI ΚΑΛΕI ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΝΑ ΑΚΟΥΣΟΥΝ ΤΗ ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΛΟΓIΚΗΣ SXEDIO.776 7.3.1964: Ο IΧΣΑΝ ΑΛΗ IΑΦΩΝΕI ΑΝΟIΧΤΑ ΜΕ ΤΟΝ ΡΑΟΥΦ ΝΤΕΝΚΤΑΣ ΚΑI ΚΑΛΕI ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΝΑ ΑΚΟΥΣΟΥΝ ΤΗ ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΛΟΓIΚΗΣ Εvώ εvτειvόταv η κρίση στις σχέσεις Ελλήvωv και Τoύρκωv µε αφoρµή τvv τoυρκική

Διαβάστε περισσότερα

«Διαδικασίες δειγματοληψίας, εξέτασης και γνωμοδότησης περί της κανονικότητας ή μη δειγμάτων υγρών καυσίμων»

«Διαδικασίες δειγματοληψίας, εξέτασης και γνωμοδότησης περί της κανονικότητας ή μη δειγμάτων υγρών καυσίμων» ΥΠΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ Αριθμ. 54/2015 (ΦΕΚ Β 462/24.2.2016) «Διαδικασίες δειγματοληψίας, εξέτασης και γνωμοδότησης περί της κανονικότητας ή μη δειγμάτων υγρών καυσίμων» ΟΙ ΥΠΟΥΡΓΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ,

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΟΝΟΜΑ: ΧΡΟΝΙΑ ΜΑΡΙΑ ΑΡ. ΜΗΤΡΩΟΥ: 1340200400577 ΜΑΘΗΜΑ: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Βουλή είναι εξοπλισμένη με αναθεωρητική αρμοδιότητα. Το ερώτημα συνεπώς που τίθεται αφορά την κατά χρόνον αρμοδιότητα αυτού τούτου του αναθεωρητικού

Βουλή είναι εξοπλισμένη με αναθεωρητική αρμοδιότητα. Το ερώτημα συνεπώς που τίθεται αφορά την κατά χρόνον αρμοδιότητα αυτού τούτου του αναθεωρητικού ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ Η πρώτη σύνοδος αναθεωρητικής Βουλής και η λειτουργία τμήματος διακοπής των εργασιών της Βουλής : Η περίπτωση της Ζ Αναθεωρητικής Βουλής (συμβολή στην ερμηνεία των άρθρων 40, 64, 71

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΥΝΗΘΗ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΑΣΤΟΧΙΕΣ

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΥΝΗΘΗ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΑΣΤΟΧΙΕΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΥΝΗΘΗ ΛΑΘΗ ΚΑΙ ΑΣΤΟΧΙΕΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ Καθαρότητα στη σκέψη Σαφήνεια στην έκφραση Η μία σκέψη να εισάγει την άλλη Η προηγούμενη σκέψη να τεκμηριώνει την επόμενη

Διαβάστε περισσότερα

Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, ο μεγαλύτερος. επιστημονικός σύλλογος της χώρας, με τους αγώνες. και τη μεγάλη δημοκρατική παράδοση, άρθρωσε

Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, ο μεγαλύτερος. επιστημονικός σύλλογος της χώρας, με τους αγώνες. και τη μεγάλη δημοκρατική παράδοση, άρθρωσε Αθήνα, 30.6.2015 ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημίας 60, 10679 Αθήνα Τηλ. 210-33.98.270, 71 Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, ο μεγαλύτερος επιστημονικός σύλλογος της χώρας, με τους αγώνες και τη μεγάλη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ. Θέµα: Η αρχή της ανθρώπινης αξίας ΒΑΣΙΛΙΚΗ. ΓΡΙΒΑ. ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ Θέµα:

Διαβάστε περισσότερα

Διαβιβάζεται συνημμένως στις αντιπροσωπίες η μερικώς αποχαρακτηρισμένη έκδοση του προαναφερόμενου εγγράφου.

Διαβιβάζεται συνημμένως στις αντιπροσωπίες η μερικώς αποχαρακτηρισμένη έκδοση του προαναφερόμενου εγγράφου. Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 1η Αυγούστου 2017 (OR. en) 5927/95 EXT 1 INST 15 JUR 58 ΜΕΡΙΚΟΣ AΠΟΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ του εγγράφου: 5927/95 RESTREINT UE της: 21ης Μαρτίου 1995 νέος χαρακτηρισμός:

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα