ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Δ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ Σπουδάστρια: Διαούρτη Ειρήνη Δήμητρα Επιβλέπων καθηγητής: Παραλίκας Απόστολος ΑΘΗΝΑ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ...4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ...6 ABSTRACT...8 Αντί Προλόγου...9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Εισαγωγή Σκοπός Στόχοι Μέσα Μεθοδολογία Υπόθεση εργασίας Διάρθρωση κεφαλαίων...14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Βασικές έννοιες και ορισμοί...16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Οι ευρωπαϊκές κατευθυντήριες γραμμές για την εκτίμηση και χαρτογράφηση των κινδύνων...23 Εισαγωγή Ο στόχος του Εγγράφου Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Η συνεισφορά ενός κοινού πλαισίου δράσης στη διαχείριση του κινδύνου Η χρησιμότητα της κοινής ορολογίας Ο ρόλος της εκτίμησης του κινδύνου στη διαχείριση των καταστροφών Η συμβολή της χαρτογράφησης κινδύνων στη διαχείριση των καταστροφών...32 Συμπεράσματα Κεφαλαίου...39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Η διαδικασία της εκτίμησης των κινδύνων...40 Εισαγωγή Η μέθοδος εκτίμησης των κινδύνων

3 4.1.1 Οι εμπλεκόμενοι Βάσεις δεδομένων Τα βήματα της διαδικασίας εκτίμησης Διασυνοριακή διάσταση Καλές πρακτικές στην Ευρωπαϊκή Ένωση...50 Συμπεράσματα Κεφαλαίου...52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Το εθνικό θεσμικό πλαίσιο για την εκτίμηση και τη χαρτογράφηση κινδύνων...54 Εισαγωγή Οι προβλέψεις της ελληνικής νομοθεσίας Εμπλεκόμενοι και αλλαγές στο Αυτοδιοικητικό σύστημα Προσπάθειες εξέλιξης σε εθνικό επίπεδο...67 Συμπεράσματα Κεφαλαίου...72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Η περίπτωση των πλημμυρών ως αντικείμενο εκτίμησης και χαρτογράφησης κινδύνων...74 Εισαγωγή Η εφαρμογή της ευρωπαϊκής Οδηγίας 2007/60/ΕΚ για την αξιολόγηση και διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας Η ενσωμάτωση της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο Πρακτικές χαρτογράφησης πλημμυρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση...92 Συμπεράσματα Κεφαλαίου...98 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Συμπεράσματα και Προτάσεις Συμπεράσματα Προτάσεις ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΓΓΠΠ ΚΕΠΠ ΓΣΠΠ Γ.Γ ΝΑ Δ/νση Π.Π ΓΣΠ ΟΤΑ ΕΕΑ EM-DAT EXCIMAP JRC ISO UNISDR Ε.Ε ΥΠΕΚΑ ΕΓΥ Λ.Σ Π.Σ Ε.Κ.Α.Β ΕΛ.ΑΣ Δ.Ε.Η Υ.Α Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας Κέντρο Επιχειρήσεων Πολιτικής Προστασίας Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας Γενικός Γραμματέας Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Διεύθυνση Πολιτική Προστασία Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης European Environmental Agency Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος Emergency Database. The International Disaster Database Centre for Research on the epidemiology of Disasters European Exchange Circle on flood mapping - Ευρωπαϊκός κύκλος ανταλλαγής απόψεων για τη χαρτογράφηση των πλημμυρών Joint Research Centre Κοινό Κέντρο Ερευνών International Organization for Standardization - Διεθνής Οργανισμός για την Τυποποίηση United Nations International Strategy for Disaster Reduction - Διεθνής Στρατηγική για τη μείωση των καταστροφών Ευρωπαϊκή Ένωση Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής Ειδική Γραμματεία Υδάτων Λιμενικό Σώμα Πυροσβεστικό Σώμα Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας Ελληνική Αστυνομία Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού Υπουργική Απόφαση 4

5 Κ.Υ.Α Έγγραφο Εργασίας Οδηγία Κοινή Υπουργική Απόφαση Staff Working Paper Έγγραφο Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Οδηγία 2007/60/ΕΚ «για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας» 5

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη σύγχρονη, διαρκώς μεταβαλλόμενη και, συνεκδοχικά, ευπαθή κοινωνία, αναδεικνύεται ως επιτακτική ανάγκη η ολοκληρωμένη και αποτελεσματική διαχείριση των κινδύνων. Οι κίνδυνοι, μολονότι δε συνιστούν ένα σύγχρονο πρόβλημα των κοινωνιών, αποτελούν, πάντα, μια πολυεπίπεδη απειλή. Οικονομική, κοινωνική αλλά και περιβαλλοντική. Ως εκ τούτου, ανακύπτουν διαρκώς σύγχρονες τάσεις με σκοπό την επίτευξη της αποτελεσματικότητας ως προς τη διαχείριση κινδύνων. Οι τάσεις του σύγχρονου κοινωνικού περιβάλλοντος επιτάσσουν την εφαρμογή των διαδικασιών εκτίμησης και χαρτογράφησης ως εργαλεία διαχείρισης κινδύνων. Τόσο η εκτίμηση όσο και η χαρτογράφηση αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι των δράσεων που αναδεικνύουν οι διάφορες θεσμικές πρωτοβουλίες. Στοιχειοθετώντας με τον τρόπο αυτό, την βαρύνουσα σημασία που αποδίδεται στην εφαρμογή των εν λόγω δράσεων. Και τούτο, διότι τόσο η εκτίμηση όσο και η χαρτογράφηση των κινδύνων δύνανται να αποτελέσουν σημαντικά εργαλεία πρόληψης. Εργαλεία, δηλαδή, τα οποία θα δημιουργήσουν τη βάση προετοιμασίας για την αποτελεσματική ανάπτυξη και εφαρμογή σχεδίων δράσης. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, επιχειρείται η παρουσίαση και ανάλυση των εξελίξεων αναφορικά με τις δράσεις εκτίμησης και χαρτογράφησης κινδύνων. Προκειμένου να επιτευχθεί η περιγραφή των εν λόγω δράσεων, αναλύεται παράλληλα και το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για την εφαρμογή τους. Σκοπός της παρουσίασης αυτής είναι η ανάδειξη του τρόπου αλλά και του βαθμού υλοποίησης των δράσεων εκτίμησης και χαρτογράφησης. Ακολούθως, επιχειρείται η αποτύπωση του υφιστάμενου βαθμού εφαρμογής της εκτίμησης και της χαρτογράφησης, μέσω της μελέτης περίπτωσης του κινδύνου πλημμύρας. Επιπλέον, με αφετηρία τις υποθέσεις εργασίας, πραγματοποιείται μια προσπάθεια ανάδειξης των παραμέτρων προϋποθέσεων οι οποίες απαιτούνται για την εκπόνηση της εκτίμησης και της χαρτογράφησης. Προϋποθέσεις όπως το κοινό πλαίσιο ορολογίας, η ύπαρξη δεσμευτικού θεσμικού πλαισίου εφαρμογής των προαναφερθέντων δράσεων, αλλά και η συμβολή ενός κοινού, υπερεθνικού πλαισίου προς την κατεύθυνση αυτή. 6

7 Τέλος, με βάση τα εξαγόμενα συμπεράσματα της παρούσας εργασίας, διατυπώνονται ορισμένες προτάσεις για την μελλοντική ανάπτυξη των δράσεων εκτίμησης και χαρτογράφησης τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό αλλά και υπερεθνικό επίπεδο. 7

8 ABSTRACT In a modern, constantly changing and fragile society, the integrated and effective risk management is emerging as an urgent need. Despite the fact that risks do not constitute a new problem for societies, yet risks constitute a multi-level threat. An economic, social and environmental threat. Therefore, new trends are constantly emerging in order to achieve efficiency in risk management. The trends of the modern social environment dictate the implementation of the assessment and mapping processes as tools for risk management. Both the assessment and mapping are now an integral part of actions which are developed by various institutional initiatives. In this way, the great significance attached to the implementation of these actions is justified. This is because both risk assessment and mapping may constitute important measures of prevention. These measures will develop the basis for preparing an effective derivation and implementation of action plans. This work attempts to present and analyse the development in risk assessment and mapping processes. What is more, there is an attempt to analyse the current institutional framework for the implementation of the processes above. The purpose of this analysis is to highlight the way the actions of risk assessment and mapping are implemented, as well as the level of implementation of these processes. Subsequently, a presentation of the implementation level on flood assessment and mapping is attempted. Moreover, on the basis of the assumptions of this work, the prerequisites for risk assessment and mapping are presented. Such prerequisites are: the common terminology framework, the existence of an institutional framework for the implementation of the actions above, but also a common, supranational framework in this direction. Finally, based on the drawn conclusions from this work, are made some suggestions for the future development of assessment and mapping processes at local, national and supranational level. 8

9 Αντί Προλόγου Η ενασχόληση με τους κινδύνους μας επιτρέπει να διαπιστώσουμε γιατί δεν θα έπρεπε οι τελευταίοι να διαχωρίζονται από την καθημερινότητα μας. Ενώ, ταυτόχρονα, καταδεικνύεται ο λόγος για τον οποίο κάθε κίνδυνος δεν θα πρέπει να εξετάζεται ξεχωριστά από την τρωτότητα που παρουσιάζουν οι κοινωνίες. Εφόσον είναι κοινά παραδεκτό το γεγονός ότι οι κίνδυνοι αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας στην οποία διαβιούμε, δεν είναι παράδοξο το ότι αρκετοί φορείς καταβάλουν προσπάθειες για την κατανόηση των κινδύνων, την πρόληψή τους, το μετριασμό των συνεπειών τους και την αντιμετώπισή τους. Οι εν λόγω προσπάθειες διαρκώς εξελίσσονται. Σε τέτοιο βαθμό ώστε να καθίστανται έως και εγχειρήματα υπερεθνικού επιπέδου. Και τούτο διότι διαπιστώνεται εμπειρικά ότι η συντονισμένη, κοινή, προαποφασισμένη, συνολική δράση καθίσταται σαφώς αποτελεσματικότερη έναντι κάθε άλλης. Σε ένα τέτοιο επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί να προσφέρει στα κράτη μέλη ένα πλαίσιο κατευθύνσεων δράσης τόσο για την καλύτερη εφαρμογή πρακτικών εκτίμησης και χαρτογράφησης των κινδύνων όσο και για τη διευκόλυνση εκπόνησης μιας συνολικής, ενωσιακής επισκόπησης υφιστάμενων και ενδεχόμενων μελλοντικών κινδύνων. Σε ένα τέτοιου είδους εγχείρημα υφίστανται ορισμένοι σκόπελοι που θα πρέπει να ξεπεραστούν. Όπως, επί παραδείγματι, η κοινή ορολογία, η κοινή κατανόηση των επιμέρους παραμέτρων ενός κινδύνου, ο ορισμός των εμπλεκομένων, οι πηγές άντλησης δεδομένων αλλά και η εκτός συνόρων διαστάσεις που λαμβάνουν εγχειρήματα υπερεθνικού επιπέδου. Σε κάθε περίπτωση, ασφαλώς, πρέπει να εξετάζεται και ο βαθμός στον οποίο τα υπερεθνικά εγχειρήματα αξιοποιούνται από το εθνικό θεσμικό πλαίσιο. Ακόμα, εάν υφίσταται ένα προηγούμενο υπόβαθρο δράσης σε εθνικό επίπεδο. Αλλά και εάν πραγματοποιούνται δραστηριότητες οι οποίες προάγουν την εξέλιξη των δράσεων. Τέλος, αποτελεί σημαντικό εγχείρημα το να εξεταστεί η εφαρμογή των διεθνών πρακτικών σε συγκεκριμένους κινδύνους, όπως, επί παραδείγματι, ο κίνδυνος της πλημμύρας. Να διαπιστωθεί, δηλαδή, σε πρακτικό επίπεδο η συμβολή ενός θεσμικού πλαισίου ή ενός 9

10 πλαισίου κατευθύνσεων στην ολοκληρωμένη και αποτελεσματική διαχείριση ενός κινδύνου. Τόσο συνολικά όσο και σε επίπεδο κράτους. Ολοκληρώνοντας το παρόν εισαγωγικό σκέλος της παρούσας εργασίας, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Παραλίκα για την πολύτιμη βοήθεια και καθοδήγηση που μου προσέφερε, για την εκπόνηση αυτής της εργασίας, καθώς και για την υποστήριξη που μου επέδειξε όλο αυτό το διάστημα. 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή 1.1 Σκοπός Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση και ανάλυση των πρόσφατων εξελίξεων αναφορικά με τις δράσεις εκτίμησης και χαρτογράφησης κινδύνων. Οι εν λόγω δράσεις στοχεύουν στην αποτελεσματική και ολοκληρωμένη διαδικασία διαχείρισης των κινδύνων. Μέσω της παρούσας εργασίας επιχειρείται να καταδειχθούν τα στάδια της διαδικασίας υλοποίησης των δράσεων αυτών, οι προσπάθειες εφαρμογής των δράσεων σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, η σημασία και η συνεισφορά των δράσεων στη διαχείριση των κινδύνων καθώς και ο τρόπος με τον οποίο έχουν υλοποιηθεί δράσεις εκτίμησης και χαρτογράφησης στην πράξη. Προκειμένου να επιτευχθεί ο ανωτέρω σκοπός, αναλύονται οι προβλέψεις και οι κατευθύνσεις του θεσμικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την υλοποίηση των δράσεων εκτίμησης και χαρτογράφησης, ερευνάται ο τρόπος με τον οποίο έχουν υλοποιηθεί οι δράσεις αυτές στην πράξη, αλλά και ο βαθμός στον οποίο οι ενωσιακές προβλέψεις έχουν ενσωματωθεί στο εθνικό θεσμικό πλαίσιο και συνάγονται συμπεράσματα για τη βαρύνουσα αξία εγχειρημάτων όπως η εκτίμηση και χαρτογράφηση στην αποτελεσματικότητα της διαχείρισης των κινδύνων. 1.2 Στόχοι Οι επιδιωκόμενοι στόχοι για την επίτευξη του ανωτέρω σκοπού είναι οι ακόλουθοι: Η αναλυτική περιγραφή των διαδικασιών εκτίμησης και χαρτογράφησης μέσω του πλέον σύγχρονου ενωσιακού εγχειρήματος για τις εν λόγω δράσεις: του Εγγράφου Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπό τον τίτλο: Risk Assessment and Mapping Guidelines for Disaster Management (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010b). 11

12 Η παρουσίαση των βασικών παραγόντων και παραμέτρων που πρέπει να ληφθούν υπόψη για την υλοποίηση των δράσεων, όπως το κοινό πλαίσιο δράσης και η κοινή ορολογία. Η παρουσίαση της ισχύουσας εθνικής νομοθεσίας στο επίπεδο της εφαρμογής δράσεων εκτίμησης και χαρτογράφησης. Η μελέτη του τρόπου εφαρμογής των δράσεων στην πράξη μέσω της παρουσίασης της περίπτωσης των πλημμυρών ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα. Η παρουσίαση των βασικών συμπερασμάτων. Η παράθεση ορισμένων βελτιωτικών προτάσεων. 1.3 Μέσα Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας είναι τα ακόλουθα: Μελέτη του εθνικού θεσμικού πλαισίου της Πολιτικής Προστασίας ευρύτερα και, ειδικότερα, της εκτίμησης και χαρτογράφησης των κινδύνων. Μελέτη του ενωσιακού θεσμικού πλαισίου της εκτίμησης και της χαρτογράφησης των κινδύνων. Ανασκόπηση της διεθνούς και της ελληνικής βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας σε θέματα που σχετίζονται με τις εν λόγω διαδικασίες. Μελέτη διαδικτυακών πηγών σχετικών με τις δράσεις εκτίμησης και χαρτογράφησης. Μελέτη περίπτωσης του κινδύνου πλημμύρας ως αντικείμενο εκτίμησης και χαρτογράφησης. 1.4 Μεθοδολογία Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στην παρούσα εργασία καθορίστηκε από κοινού με τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Παραλίκα. Προκειμένου να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα - για την εκπόνηση της εργασίας στοιχεία, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα μέσα, επιλέχθηκε ως μέθοδος της έρευνας η ποιοτική. Αναλυτικότερα, σε πρώτη φάση έγινε μελέτη του ενωσιακού θεσμικού πλαισίου αναφορικά με το αντικείμενο της εκτίμησης και της χαρτογράφησης εφόσον οι εν λόγω διαδικασίες δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμα σε βάθος στον ελλαδικό χώρο. Με τη μελέτη αυτή 12

13 επιδιώχθηκε η αποτύπωση της συνεισφοράς των διαδικασιών εκτίμησης και χαρτογράφησης στη διαχείριση των καταστροφών. Κατά δεύτερον, η μελέτη του ενωσιακού πλαισίου προσέφερε στην παρούσα εργασία έδαφος για την ανάλυση των μεθόδων εκπόνησης των παραπάνω διαδικασιών. Σε επόμενο στάδιο μελετήθηκε το εθνικό θεσμικό πλαίσιο Πολιτικής Προστασίας προκειμένου να ευρεθεί εντός αυτού του πλαισίου η θέση που κατέχουν οι διαδικασίες εκτίμησης και χαρτογράφησης. Πέραν της σημασίας που έχει αποδοθεί στις παραπάνω διαδικασίες, αποτυπώθηκε και η απόδοση της ευθύνης των διαδικασιών αυτών σε φορείς του ελληνικού διοικητικού συστήματος. Εν συνεχεία συγκεντρώθηκαν στοιχεία για την πρακτική εφαρμογή της εκτίμησης και της χαρτογράφησης στον ευρωπαϊκό χώρο αναφορικά με τον κίνδυνο των πλημμυρών. Τα παραπάνω στοιχεία προέκυψαν από την ενσωμάτωση της Οδηγίας 2007/60/ΕΚ του «για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας» και από τον ευρωπαϊκό κύκλο ανταλλαγής απόψεων για τη χαρτογράφηση των πλημμυρών (EXCIMAP, 2007). Ο κίνδυνος δε της πλημμύρας επιλέχθηκε λόγω του ότι αποτελεί τον βασικότερο εκ των κινδύνων στην Ευρώπη. 1.5 Υπόθεση εργασίας Η παρούσα εργασία βασίζεται στις εξής υποθέσεις: Πρώτον, οι δράσεις της εκτίμησης και της χαρτογράφησης συνιστούν ένα σημαντικό μέρος για την επίτευξη της αποτελεσματικής διαχείρισης των κινδύνων. Δεύτερον, ότι απαραίτητη συνιστώσα τόσο για τη διαχείριση των κινδύνων εν γένει όσο και για την εκτίμηση και χαρτογράφηση ειδικότερα, αποτελούν παράμετροι όπως η κοινή ορολογία και η υιοθέτηση και ενσωμάτωση κοινών πλαισίων δράσης στα εθνικά θεσμικά συστήματα. Το παραπάνω δίπτυχο θα μελετηθεί και υπό το πρίσμα της υπόθεσης ότι οι προσπάθειες εκτίμησης και χαρτογράφησης συνιστούν αντικείμενο εφαρμογής και στην Ελλάδα. Για το 13

14 λόγο αυτό, θα διερευνηθεί και το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο αναφορικά με τις παραπάνω δράσεις σε αλληλεξάρτηση και με το κοινοτικό. 1.6 Διάρθρωση κεφαλαίων Το περιεχόμενο της παρούσας εργασίας διαρθρώνεται όπως περιγράφεται ακολούθως: Στο Πρώτο Κεφάλαιο παρουσιάζονται τα εισαγωγικά στοιχεία της παρούσας εργασίας όπως ο σκοπός και οι ειδικότεροι στόχοι της εργασίας, τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για την εκπόνησή της, η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε αλλά και οι υποθέσεις εργασίας. Στο Δεύτερο Κεφάλαιο παρατίθενται ορισμένες αποσαφηνίσεις καθώς και βασικοί ορισμοί εννοιών οι οποίες χρησιμοποιούνται στην παρούσα εργασία και οι οποίες χρήζουν περαιτέρω επεξήγησης. Στο Τρίτο Κεφάλαιο περιγράφεται η πλέον σύγχρονη προσέγγιση για την εκτίμηση και χαρτογράφηση, όπως παρουσιάζεται μέσω του Εγγράφου Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010b). Επιπλέον, επιχειρείται η αιτιολόγηση της σημασίας που αποδίδεται στο κοινό πλαίσιο δράσης και την υιοθέτηση κοινής ορολογίας στη διαχείριση των κινδύνων. Στο Τέταρτο Κεφάλαιο παρουσιάζεται η διαδικασία σύμφωνα με την οποία πραγματοποιείται η δράση της εκτίμησης των κινδύνων. Παρουσιάζονται, ακόμα, τα βήματα της διαδικασίας αλλά και επιπλέον παράμετροι όπως οι εμπλεκόμενοι φορείς και οι πηγές άντλησης δεδομένων για την εκπόνηση της διαδικασίας. Στο Πέμπτο Κεφάλαιο περιγράφεται το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις διαδικασίες εκτίμησης και χαρτογράφησης στη χώρα μας καθώς και οι πρωτοβουλίες και προσπάθειες εξέλιξης του πλαισίου αυτού. Στο Έκτο Κεφάλαιο πραγματοποιείται η ανάλυση της εφαρμογής των προαναφερθέντων διαδικασιών στη περίπτωση του κινδύνου πλημμύρας, προκειμένου να διαπιστωθεί ο τρόπος υλοποίησης των διαδικασιών στην πράξη. 14

15 Στο Έβδομο Κεφάλαιο παρουσιάζονται τα κύρια συμπεράσματα τα οποία προέκυψαν κατά την ανάλυση των δράσεων εκτίμησης και χαρτογράφησης. Επιπλέον, παρατίθενται προτάσεις για την αποτελεσματική ανάπτυξη των δράσεων αυτών. 15

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Βασικές έννοιες και ορισμοί Πριν από οποιαδήποτε προσπάθεια να δοθούν απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτει η παρούσα εργασία, θα ήταν ορθό να γίνει μια αναφορά στις βασικότερες έννοιες και τους πιο σημαντικούς όρους οι οποίοι θα χρησιμοποιηθούν ώστε να αποσαφηνιστεί το νόημά τους. Κατ αυτόν τον τρόπο θα αποφευχθεί η δημιουργία λανθασμένων εκτιμήσεων στα βασικά ζητήματα τα οποία πραγματεύεται η εργασία. Άλλωστε, η κοινή αποδοχή και κατανόηση των όρων είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που πρέπει να εξασφαλίζονται στα πλαίσια μιας αποτελεσματικής διαχείρισης κινδύνων. Όπως θα αναλυθεί σε επόμενο κεφάλαιο, η αμοιβαία αυτή κατανόηση αίρει τα εμπόδια που είναι πιθανόν να δημιουργηθούν στην ανταλλαγή γνώσεων για τη δημιουργία συντονισμένων, κοινών δράσεων. Εμπόδια τα οποία ανακύπτουν από την πληθώρα διαφορετικών ορισμών και την πολυπλοκότητα της σύλληψης εννοιών οι οποίες συνδέονται με ζητήματα όπως η διαχείριση κινδύνων. Προκειμένου να ξεκινήσει αυτή η αποσαφήνιση θα πρέπει κατ αρχήν να οριστεί η έννοια του κινδύνου, ο οποίος τόσο σημαντική θέση κατέχει σε οποιαδήποτε κοινωνία ώστε να δημιουργείται η ανάγκη ανάπτυξης στρατηγικών διαχείρισής του. Κίνδυνος: «Κίνδυνος νοείται η πιθανότητα εκδήλωσης ενός φυσικού φαινομένου ή τεχνολογικού συμβάντος ή και λοιπών καταστροφών σε συνδυασμό με την ένταση των καταστροφών, που μπορεί να προκληθούν στους πολίτες, στα αγαθά, στις πλουτοπαραγωγικές πηγές και στις υποδομές μιας περιοχής» (Y.A 1299/2003 Άρθρο 2 Α 3). «Με τον όρο κίνδυνο αποδίδουμε την πιθανότητα εκδήλωσης ενός φαινομένου με καταστροφικές συνέπειες για τη ζωή, την περιουσία και το περιβάλλον του ανθρώπου, και όχι το ίδιο το φαινόμενο. Τέτοια φαινόμενα μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα σε ανθρώπινες κοινωνίες και υποδομές, καθώς η δυναμική των φαινομένων είναι μεγαλύτερη από αυτή την οποία οι κοινωνίες και οι υποδομές αντιμετωπίζουν συνήθως. Συνεπώς, ο κίνδυνος είναι ένα ενδεχόμενο καταστροφικό 16

17 γεγονός, φαινόμενο ή ανθρώπινη δραστηριότητα, που μπορεί να προκαλέσει απώλειες ζωών ή τραυματισμούς, ζημιές σε περιουσίες, κοινωνικές και οικονομικές διαταραχές ή περιβαλλοντική υποβάθμιση» (Φαλάρας, 2011, σελ. 5). «Κίνδυνος είναι ο συνδυασμός της πιθανότητας εκδήλωσης μιας απειλής με τις απώλειες που συνεπάγεται για τα στοιχεία που ενσωματώνουν ανθρώπινη αξία, λόγω της ποικιλότροπης έκθεσής τους σε αυτήν την απειλή» (Σαπουντζάκη,2007, σελ ). Δυστυχώς ο κίνδυνος δεν ενέχει μοναδικότητας. Δεν είναι μόνο ένας όπως, άλλωστε, δεν είναι μοναδικοί και οι λόγοι εμφάνισής του. Γεγονός που δημιουργεί και αυτή την διαφορετικότητα στα είδη των κινδύνων. Είδη των κινδύνων: Οι κίνδυνοι μπορούν να ταξινομηθούν στις ακόλουθες κατηγορίες (Γέμτος, 2005, σελ. 11) : Α. Φυσικοί κίνδυνοι. Είναι κάθε φυσικό φαινόμενο ή διαδικασία που ενέχει της πιθανότητας πρόκλησης μικρής ή μεγάλης κλίμακας καταστροφής στο ανθρωπογενές ή/και στο φυσικό περιβάλλον. Β. Τεχνολογικοί κίνδυνοι. Είναι κάθε τεχνολογική δραστηριότητα που ενέχει της πιθανότητας πρόκλησης καταστροφής μεγάλης ή μικρής κλίμακας. Γ. Φυσικοτεχνολογικοί κίνδυνοι. Είναι συνδεδεμένοι με φυσικές διαδικασίες, αλλά η αρχική τους προέλευση αποδίδεται σε τεχνολογική δραστηριότητα, ή αντιστρόφως. Συνηθισμένες περιπτώσεις είναι αυτές που προκύπτουν εξαιτίας κάποιου φυσικού γεγονότος π.χ. μεγάλου σεισμού, διαφυγής επικίνδυνων ή ραδιενεργών ουσιών. Εν συνεχεία, θα πρέπει να αποσαφηνιστεί η έννοια της καταστροφής. Η έννοια, δηλαδή, του αποτελέσματος ενός κινδύνου. Χαρακτηριστικοί ορισμοί της έννοιας της καταστροφής δίνονται παρακάτω. Καταστροφή: «Καταστροφή νοείται κάθε ταχείας ή βραδείας εξέλιξης φυσικό φαινόμενο ή τεχνολογικό συμβάν στο χερσαίο, θαλάσσιο και εναέριο χώρο, το οποίο προκαλεί 17

18 εκτεταμένες δυσμενείς επιπτώσεις στον άνθρωπο, καθώς και στο ανθρωπογενές ή φυσικό περιβάλλον» (Y.A 1299/2003 Άρθρο 2 Α 1). «Καταστροφή είναι μία κατάσταση ή ένα συμβάν, που προκαλεί απώλειες ανθρωπίνων ζωών και μεγάλες υλικές ζημιές, του οποίου η αντιμετώπιση υπερβαίνει την ικανότητα μιας οργάνωσης ή κοινωνίας και απαιτείται η συνδρομή εθνικών ή διεθνών οργανισμών ή κρατών. Η καταστροφή προκαλείται τόσο από φυσικά αίτια, όσο και από ανθρώπινη δραστηριότητα» (Φαλάρας, 2011, σελ. 13). «Καταστροφή είναι η σοβαρή διατάραξη της λειτουργίας μιας κοινότητας ή μιας κοινωνίας περιλαμβάνοντας εκτεταμένες ανθρώπινες, υλικές, οικονομικές ή περιβαλλοντικές απώλειες και επιπτώσεις, οι οποίες υπερβαίνουν την ικανότητα της πληγείσας κοινότητας να ανταποκριθεί χρησιμοποιώντας ίδια μέσα» (ISDR, 2009). Κάθε κίνδυνος δεν πρέπει να εξετάζεται χωρίς να εξετάζεται εκ παραλλήλου και ο βαθμός ευπάθειας της κοινωνίας. Το στοιχείο που καλείται, ουσιαστικά, τρωτότητα. Τρωτότητα: «τα χαρακτηριστικά και οι συνθήκες σε μια κοινότητα ή ένα σύστημα που το καθιστούν ευπαθές στις καταστροφικές επιπτώσεις ενός φαινομένου» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010b). «τρωτότητα είναι η κατάσταση μιας κατασκευής ή οργάνωσης, για την οποία υπάρχει η εκτίμηση ότι η εκδήλωση ενός φυσικού ή τεχνολογικού κινδύνου θα προκαλέσει σοβαρές ζημιές, που θα έχουν επιπτώσεις στην ύπαρξή της» (Φαλάρας, 2011, σελ. 11). Ο κίνδυνος κατέχει μια σημαντική θέση σε κάθε κοινωνία. Ως εκ τούτου καθίσταται αντικείμενο διαχείρισης. Η έννοια της διαχείρισης ορίζεται κάτωθι. Διαχείριση κινδύνου: «Η συστηματική προσέγγιση και πρακτική διαχείρισης της αβεβαιότητας για την ελαχιστοποίηση πιθανών βλαβών και απωλειών. Η διαχείριση κινδύνου περιλαμβάνει 18

19 την εκτίμηση και ανάλυση κινδύνου και την εφαρμογή στρατηγικών και συγκεκριμένων δράσεων για τον έλεγχο και τη μείωση του κινδύνου και την ανταπόκριση σε αυτόν» (ISDR, 2009). Ως μέρος της συνολικής διαχείρισης περιλαμβάνεται και η ανάλυση. Στα πλαίσια των αποσαφηνίσεων η ανάλυση του κινδύνου ορίζεται μέσα από τη βιβλιογραφία με τους ακόλουθους ορισμούς. Ανάλυση κινδύνου: «Ανάλυση κινδύνου είναι η διαδικασία κατανόησης της φύσης του κινδύνου και καθορισμού του επιπέδου κινδύνου» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010b). «Η ανάλυση κινδύνου βοηθά να καταλάβουμε τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε μια ενδεχόμενη εκδήλωση καταστροφής και τι πρέπει να κάνουμε, για να μειώσουμε τις απώλειες, λαμβάνοντας προληπτικά μέτρα. Με την ανάλυση κινδύνου προσπαθούμε να απαντήσουμε στις ακόλουθες ερωτήσεις(φαλάρας, 2011, σελ. 7-8): o πόσο συχνά αναμένεται να εμφανιστεί η καταστροφή (ανάλυση συχνότητας) και o εάν εμφανιστεί, ποιες θα είναι οι συνέπειές της (ανάλυση συνεπειών)». Ως μέρος της διαχείρισης ορίζεται πέραν της ανάλυσης και η εκτίμηση του κινδύνου. Διαφορετικοί ορισμοί της έννοιας της εκτίμησης παρατίθενται ακολούθως. Εκτίμηση κινδύνου: «Η εκτίμηση εκδήλωσης του κινδύνου είναι η διαδικασία παρατήρησης, αναγνώρισης και παρακολούθησης του κινδύνου, ώστε να καθοριστούν η δυναμική, η προέλευση, τα χαρακτηριστικά και η συμπεριφορά του» (Φαλάρας, 2011, σελ. 5). «Εκτίμηση κινδύνου είναι η συνολική διαδικασία που περιλαμβάνει την αναγνώριση του κινδύνου, την ανάλυση του κινδύνου και την αξιολόγηση του κινδύνου» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010b). 19

20 Η εκτίμηση του κινδύνου περιλαμβάνει 3 στάδια (Λέκκας, 2000, σελ.55): o Αναγνώριση των κινδύνων που πιθανώς να προκαλέσουν καταστροφές. Δηλαδή τι καταστροφικά φαινόμενα είναι πιθανόν να συμβούν. o Εκτίμηση της πιθανότητας να συμβεί κάποιο καταστροφικό γεγονός. o Εκτίμηση των κοινωνικών συνεπειών από τα καταστροφικά φαινόμενα. Εφόσον αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι μεταξύ άλλων και η χαρτογράφηση των κινδύνων, αποσαφηνίζεται η έννοια του χάρτη κινδύνου και επικινδυνότητας. Χάρτης κινδύνου Χάρτης επικινδυνότητας Προκειμένου να διακριθεί η διαφορά μεταξύ των δύο ειδών χαρτών θα χρησιμοποιηθούν οι ορισμοί τους από την Οδηγία 2007/60/ΕΚ για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας. Συγκεκριμένα: «Οι χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας καλύπτουν τις γεωγραφικές περιοχές που θα μπορούσαν να πλημμυρήσουν» «Οι χάρτες κινδύνου πλημμύρας περιγράφουν τις δυνητικές αρνητικές συνέπειες που συνδέονται με τις πλημμύρες». Στις σύγχρονες τάσεις της χαρτογράφησης εμπεριέχεται και η εκτενής χρήση των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφόρησης. Η έννοια του εν λόγω συστήματος διευκρινίζεται μέσω του ακόλουθου ορισμού. Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.): «Είναι ένα ψηφιακό σύστημα για την εισαγωγή, αποθήκευση, έλεγχο, χειρισμό, ανάλυση και παρουσίαση δεδομένων που αναφέρονται σε κάποιο σημείο της Γης ή γενικά που έχουν γεωγραφική αναφορά. Ένα οργανωμένο σύνολο εργαλείων συλλογής, αποθήκευσης, ενημέρωσης επεξεργασίας, ανάλυσης και παρουσίασης όλων των τύπων των γεωγραφικών πληροφοριών. Ένα σύνολο προγραμμάτων που λειτουργούν σε μια σχεσιακή βάση δεδομένων» (Καλύβας, 2011, σελ. 2). 20

21 Στα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφόρησης όπως ορίστηκαν παραπάνω παρουσιάζονται γεωγραφικές πληροφορίες. Ο όρος γεωγραφική πληροφορία αποσαφηνίζεται με τον εξής ορισμό: Γεωγραφική Πληροφορία: Υπάρχουν δύο τύποι γεωγραφικών πληροφοριών (Καλύβας, 2011, σελ. 8): α) Χωρικές ή χαρτογραφικές (τοπολογικές) πληροφορίες, β) Περιγραφικές πληροφορίες. Με τον όρο χωρικές ή χαρτογραφικές πληροφορίες, εννοούμε αυτές που επιτρέπουν τον προσδιορισμό της θέσης των γεωγραφικών δεδομένων με βάση ένα σύστημα αναφοράς. Με τον όρο περιγραφικές πληροφορίες εννοούμε αυτές που περιγράφουν τα χαρακτηριστικά των γεωγραφικών δεδομένων, που έχουν δηλαδή σχέση με τις ποιοτικές ή ποσοτικές ιδιότητες του γεωγραφικού χώρου. Παράδειγμα ποιοτικής πληροφορίας είναι η κατανομή των χρήσεων γης ενός δήμου ενώ παράδειγμα ποσοτικής πληροφορίας είναι η κατανομή του πληθυσμού στα οικοδομικά τετράγωνα του ίδιου δήμου. Από τα παραπάνω καθίσταται εμφανές το γεγονός ότι για τον ίδιο όρο ή την ίδια έννοια δύναται να υφίστανται διαφορετικοί ορισμοί και προσεγγίσεις. Ο ορισμός μιας έννοιας δεν είναι μόνο ζήτημα διαφορετικού επιστημονικού υπόβαθρου αλλά και εθνικής κουλτούρας. Ενώ, τις περισσότερες φορές συνιστά ζήτημα καθαρά γλωσσικό, ζήτημα μετάφρασης. Αποτελεί, όμως, βασικό ερώτημα και σημαντική πρόκληση η χρησιμότητα μιας «Βαβέλ» σε έναν χώρο καταστροφής. Η αντιμετώπιση των σύγχρονων κίνδυνων απαιτεί στην πλειονότητα των περιπτώσεων διεθνείς συνεργασίες. Κοινές, δηλαδή, αρχές μεταξύ διαφορετικών ανθρώπων, διαφορετικών γλωσσών, διαφορετικής κουλτούρας. Το θέμα της ορολογίας όπως θα αναλυθεί και στη συνέχεια είναι μια πρόκληση στις σύγχρονες προσεγγίσεις για τη διαχείριση ενός κινδύνου. Αν η μέθοδος της ενιαίας και συστηματικής αντιμετώπισης είναι εκείνη που προκρίνεται για μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης τότε είναι προφανές ότι απαιτείται ένα κοινό υπόβαθρο το οποίο σε ένα μεγάλο ποσοστό εξασφαλίζεται από την κοινή ορολογία. Δεν είναι, άλλωστε τυχαίο, το γεγονός ότι διεθνείς οργανισμοί 21

22 μεγάλης εμβέλειας όπως ο Διεθνής Οργανισμός για την Τυποποίηση (ISO) καθώς και η Διεθνής Στρατηγική για τη Μείωση των Καταστροφών-μέρος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (UNISDR) έχουν δημιουργήσει γλωσσάρια για την ορολογία σε περιπτώσεις κινδύνου εξαίροντας με αυτόν τον τρόπο τη σημασία της κοινής αντίληψης και αποδοχής των όρων. 22

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Οι ευρωπαϊκές κατευθυντήριες γραμμές για την εκτίμηση και χαρτογράφηση των κινδύνων. Εισαγωγή Η σύγχρονη τάση στην ολοκληρωμένη διαχείριση ενός ζητήματος εξέχουσας σημασίας - όπως οι κίνδυνοι επιβάλλει ως κυρίαρχη δράση τη δράση που λαμβάνει χώρα υπό κάτω από ένα κοινό πλαίσιο. Μέσα από αυτό το πρίσμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί την καθιέρωση αυτού του κοινού πλαισίου με την προώθηση κατευθυντήριων γραμμών, το Staff Working Paper (εφεξής Έγγραφο Εργασίας) Risk Assessment and Mapping Guidelines for Disaster Management (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010b). Οι κατευθυντήριες αυτές γραμμές αφορούν τη συμβολή της θέσπισης ενός κοινού πλαισίου το οποίο θα περιλαμβάνει τις διαδικασίες εκτίμησης και χαρτογράφησης. Σε κάθε κοινό πλαίσιο, ωστόσο, θα ήταν παράλειψη να μην αποδίδεται και η πρέπουσα σημασία στους συντελεστές που θα στηρίξουν την αποτελεσματικότητα της από κοινού δράσης. Ανάμεσα στους συντελεστές αυτούς ορίζεται σε εξέχουσα θέση και το κοινό εννοιολογικό υπόβαθρο. 3.1 Ο στόχος του Εγγράφου Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σε ένα ενωσιακό πλαίσιο δεν είναι λίγες οι φορές που η ανταλλαγή της αποτελεσματικής εμπειρίας μιας περιφέρειας σε κάποιον τομέα δημιούργησε προϋποθέσεις για εφαρμογή πρακτικών και από άλλες περιφέρειες για να αποκομιστούν τα ίδια επωφελή αποτελέσματα. Ανταλλάσσοντας εμπειρία και εξειδικευμένη γνώση αναφορικά με διαφορετικές μορφές κινδύνων θα μπορούσε να καταστεί εφικτό στο μέλλον να μειωθούν οι επιπτώσεις κινδύνων με έναν αποτελεσματικό τρόπο. Επιτρέποντας μια ένωση δυνάμεων μπροστά στην πρόληψη και τη μείωση των επιπτώσεων επικείμενων προκλήσεων. Στις 21 Δεκεμβρίου 2010 εκδόθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Staff Working Paper υπό τον τίτλο: Risk Assessment and Mapping Guidelines for Disaster Management, 23

24 δηλαδή, κατευθυντήριες γραμμές εκτίμησης και χαρτογράφησης των κινδύνων για την μείωση των καταστροφών. Το Έγγραφο Εργασίας εκδόθηκε σε μια προσπάθεια να καταστεί πράξη ο στόχος για μια ασφαλέστερη Ευρώπη όπως αυτός ορίστηκε στην Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο περί στρατηγικής εσωτερικής ασφάλειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο υπ αριθμόν πέντε στόχος της Ανακοίνωσης είναι η αύξηση της ανθεκτικότητας της Ευρώπης σε περιπτώσεις κρίσεων και καταστροφών. Όπως αναφερόταν στην ανωτέρω Ανακοίνωση, η Επιτροπή ήταν υποχρεωμένη έως το τέλος του 2010, από κοινού με τα κράτη μέλη, να εκπονήσει κατευθυντήριες γραμμές για την εκτίμηση και τη χαρτογράφηση των κινδύνων στο πλαίσιο της διαχείρισης καταστροφών, ακολουθώντας προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη πολλαπλούς κινδύνους ώστε να καλύπτονται καταρχήν όλες οι φυσικές και οι ανθρωπογενείς καταστροφές (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010a). Η αναφορά αυτή έγινε πράξη με το Έγγραφο Εργασίας της Επιτροπής. Σε μία γρήγορη επισκόπηση του Εγγράφου Εργασίας παρουσιάζονται τα εξής κύρια σημεία: o Οι στόχοι του Εγγράφου Εργασίας της Επιτροπής και ο ρόλος του εγγράφου στη συνολική διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου. o Η σημασία της υιοθέτησης κοινού εννοιολογικού πλαισίου στη διαχείριση καταστροφών και ορισμοί βασικών όρων. o Παρουσίαση της διαδικασίας εκτίμησης των κινδύνων. o Παρουσίαση της μεθοδολογίας εκτίμησης των κινδύνων. o Η συμβολή της διαδικασίας χαρτογράφησης των κινδύνων προς την υποστήριξη της διαδικασίας εκτίμησης των κινδύνων. Οι κατευθυντήριες γραμμές εκτίμησης και χαρτογράφησης των κινδύνων για την μείωση των καταστροφών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν τους κάτωθι στόχους (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010b): να βελτιωθεί η χρήση καλών πρακτικών και διεθνών προτύπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να ενισχυθεί η σταδιακή ανάπτυξη μιας συνεκτικής και σταθερής μεθοδολογίας και ορολογίας αναφορικά με την εκτίμηση κινδύνων 24

25 να παρασχεθεί -στις αρχές διαχείρισης καταστροφών, σε ομάδες ενδιαφέροντος, σε μη κυβερνητικές οργανώσεις, σε εμπλεκόμενους του δημοσίου ή ιδιωτικού χώρου- ένα εργαλείο διαχείρισης κινδύνων να παρασχεθούν πληροφορίες σε ένα διεθνές επίπεδο συζητήσεων να συντελέσει στην ανάπτυξη πολιτικών πρόληψης καταστροφών βασισμένων στη γνώση για διαφορετικά επίπεδα διοίκησης να ενημερώσει τους υπεύθυνους για τη λήψη αποφάσεων αναφορικά με τον τρόπο ιεράρχησης και κατανομής των επενδύσεων σε προληπτικά μέτρα ετοιμότητας και μέτρα επανόρθωσης να συνεισφέρει στην αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού για τα μέτρα πρόληψης των καταστροφών να συντελέσει σε μια διεργασία εκτίμησης και χαρτογράφησης κινδύνων στην Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την επισκόπηση του 2012 σε σχέση με τους βασικούς κινδύνους που μπορεί να αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση στο μέλλον να συνεισφέρει στο υπόβαθρο πληροφοριών που απαιτούνται για τη δημιουργία μιας βάσης δεδομένων για την παροχή βοήθειας σε έκτακτες ανάγκες να συμβάλλει στην εδραίωση μιας συνεκτικής πολιτικής διαχείρισης κινδύνου συνδέοντας την εκτίμηση κινδύνων με τη λήψη αποφάσεων όπως αναφέρεται στην πρόσφατα υιοθετημένη Ανακοίνωση της Επιτροπής: Η στρατηγική εσωτερικής ασφάλειας της ΕΕ στην πράξη: πέντε βήματα για μια ασφαλέστερη Ευρώπη. Βασικός και μείζων στόχος του Εγγράφου Εργασίας, είναι τα κράτη μέλη πριν το τέλος του 2011 να χαράξουν τις εθνικές τους προσεγγίσεις και διαδικασίες διαχείρισης κινδύνων συμπεριλαμβανομένης της ανάλυσης κινδύνου αναφορικά με όλες τις πιθανές φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές λαμβάνοντας υπόψη την επίδραση της κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον, στη βάση αυτή η Επιτροπή θα εκπονήσει έως το τέλος του 2012 διατομεακή επισκόπηση των κυριότερων φυσικών και ανθρωπογενών κινδύνων που ενδέχεται να αντιμετωπίσει στο μέλλον η Ευρωπαϊκή Ένωση. Τέλος, έως το 2014, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να χαράξει μια συνεκτική πολιτική διαχείρισης των κινδύνων η οποία θα συνδέει τις εκτιμήσεις απειλών και κινδύνων με τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. 25

26 3.2 Η συνεισφορά ενός κοινού πλαισίου δράσης στη διαχείριση του κινδύνου. Η ενασχόληση της Ευρωπαϊκής επιτροπής με ένα τέτοιο εγχείρημα όπως η εκτίμηση και η χαρτογράφηση κινδύνων εγείρει το ερώτημα γιατί είναι τόσο σημαντικό να γίνεται μια τέτοια από κοινού προσπάθεια σε επίπεδο που υπερβαίνει το εθνικό. Γιατί αποτελεί προτεραιότητα σε αυτό το υπερεθνικό, ενωσιακό επίπεδο η δημιουργία μιας συνεκτικής πολιτικής διαχείρισης κινδύνου; Η απάντηση σκιαγραφείται μέσα από διάφορα εγχειρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια ανασκόπηση σε επίσημα κείμενα προηγούμενων ετών αποδεικνύει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει το ζήτημα της δημιουργίας μιας ανθεκτικής - στους κινδύνους - Ευρώπης ως βασική προτεραιότητα. Ενδεικτικά: το 2007, εκδόθηκε απόφαση (2007/779/ΕΚ) του Συμβουλίου για τη δημιουργία μηχανισμού πολιτικής προστασίας. Το ίδιο έτος με απόφαση του Συμβουλίου (2007/162/ΕΚ) θεσπίστηκε χρηματοδοτικό μέσο πολιτικής προστασίας. Ακόμα, το 2007 εκδόθηκε οδηγία (2007/2/ΕΚ) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη δημιουργία υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Το 2010 εκδόθηκε η ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ειδική αναφορά στην πολιτική προστασία. Το 2010, ακόμα, εκδόθηκε ανακοίνωση (COM (2010) 673) της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο η οποία περιλαμβάνει ως στόχο την αύξηση της ανθεκτικότητας της Ευρώπης σε περιπτώσεις κρίσεων και καταστροφών. Επίσης, το 2010 εκδόθηκε ανακοίνωση (COM (2010) 600) της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την αναβάθμιση της ευρωπαϊκής αντιμετώπισης των καταστροφών. Τέλος, το Δεκέμβριο του 2010 εκδόθηκε το Έγγραφο Εργασίας (SEC (2010) 1626) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εκτίμηση και χαρτογράφηση των κινδύνων. Αναλυτικότερα: o Θεσπίστηκε με την Απόφαση 2007/779/ΕΚ κοινοτικός μηχανισμός προς διευκόλυνση της συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των κρατών-μελών στα πλαίσια επεμβάσεων για την παροχή βοήθειας πολιτικής προστασίας σε μείζονες υφιστάμενες ή επαπειλούμενες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης (Ε.Ε, 2007c). o Με την Απόφαση 2007/162/ΕΚ θεσπίστηκε χρηματοδοτικό μέσο πολιτικής προστασίας για την ενίσχυση και τη συμπλήρωση των προσπαθειών που καταβάλλουν 26

27 τα κράτη-μέλη για την προστασία ιδίως των ανθρώπων, αλλά και του περιβάλλοντος και των αγαθών, συμπεριλαμβανομένης της πολιτιστικής κληρονομιάς, σε περίπτωση φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών, τρομοκρατικών ενεργειών και τεχνολογικών, ραδιολογικών ή περιβαλλοντικών ατυχημάτων καθώς και για τη διευκόλυνση της ενισχυμένης συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών στον τομέα της πολιτικής προστασίας (E.E, 2007d). o Με την Οδηγία 2007/2/ΕΚ προωθείται η δημιουργία μιας υποδομής χωρικών πληροφοριών (Inspire) οι οποίες θα μπορούν να ανταλλάσσονται εντός της Κοινότητας (Ε.Ε, 2007b). o Στην ενοποιημένη απόδοση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορίζεται ότι η δράση της Ένωσης έχει ως στόχο(e.e, 2010): α) να υποστηρίζει και να συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο όσον αφορά την πρόληψη των κινδύνων, την προετοιμασία των φορέων πολιτικής προστασίας στα κράτη μέλη και την επέμβαση σε περιπτώσεις φυσικών ή ανθρωπογενών καταστροφών εντός της Ένωσης, β) να προωθεί την τυχαία και αποτελεσματική επιχειρησιακή συνεργασία στο εσωτερικό της Ένωσης μεταξύ των εθνικών υπηρεσιών πολιτικής προστασίας, γ) να ευνοεί τη συνοχή των δράσεων που αναλαμβάνονται σε διεθνές επίπεδο στον τομέα της πολιτικής προστασίας. o Με την Ανακοίνωση της Επιτροπής αναφορικά με τον ορισμό πέντε βημάτων για μια ασφαλέστερη Ευρώπη τίθεται ως πέμπτος κατά σειρά στόχος η αύξηση της ανθεκτικότητας της Ευρώπης σε περιπτώσεις κρίσεων και καταστροφών. Για το σκοπό αυτό τίθεται ως προαπαιτούμενη η αλληλεγγύη στο σκέλος της αντιμετώπισης αλλά και το αίσθημα ευθύνης όσον αφορά στην πρόληψη και την ετοιμότητα με έμφαση στη βελτίωση της εκτίμησης και της διαχείρισης κάθε είδους ενδεχόμενου κινδύνου σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010a). o Στην Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περί αναβάθμισης της ευρωπαϊκής αντιμετώπισης των καταστροφών καθορίζεται μια στρατηγική που αποβλέπει στη συγκέντρωση της πλούσιας εμπειρογνωμοσύνης και των πόρων που είναι διαθέσιμοι σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο σε ένα αναβαθμισμένο σύστημα 27

28 αντιμετώπισης των καταστροφών στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010c). o Στις κατευθυντήριες γραμμές του Εγγράφου Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εκτίμηση και χαρτογράφηση των κινδύνων τοποθετείται ως κύρια επιδίωξη η εξασφάλιση συνοχής και συνάφειας μεταξύ των διαφορετικών εθνικών μεθόδων εκτίμησης κινδύνου σε κάθε κράτος μέλος και να καταστούν οι μέθοδοι αυτοί συγκρίσιμες μετά την καταγραφή τους. (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010b). Οι κοινές δράσεις προσφέρουν σαφώς καλύτερες προοπτικές και η διασπορά εμπειρίας μπορεί να συντελέσει ως μοχλός επίτευξης ενός υψηλότερου επιπέδου αποτελεσματικότητας. Πριν, όμως, καταστεί εφικτή η υιοθέτηση και εφαρμογή ενός κοινού πλαισίου δράσης είναι σημαντικό να ξεπεραστεί ένας σκόπελος που λειτουργεί ανασταλτικά στην αξιοποίηση των κοινών δράσεων και δεν είναι άλλος από το εννοιολογικό πλαίσιο. Όπως θα αναλυθεί και παρακάτω η χρησιμότητα της κοινής ορολογίας είναι αδιαμφισβήτητη. 3.3 Η χρησιμότητα της κοινής ορολογίας. Μολονότι η εναρμόνιση της ορολογίας δεν εξάγεται ως πρόθεση του Εγγράφου Εργασίας της Επιτροπής, ωστόσο, γίνεται εντός του εγγράφου ρητά παραδεκτό το γεγονός ότι η επίτευξη μιας κοινής ορολογίας παραμένει πρόκληση. Επιστήμονες και εμπειρογνώμονες έχουν αναπτύξει συγκεκριμένη ορολογία για την εκτίμηση συγκεκριμένων κινδύνων και την εκτίμηση επιπτώσεων. Αυτή η ορολογία διαφέρει σε σημαντικό βαθμό μεταξύ των διάφορων επιστημονικών κλάδων. Είναι απαραίτητο να γίνεται μια σύγκριση διαφορετικών ορολογιών όταν χαράσσεται η διαδικασία εκτίμησης κινδύνου και η τελευταία συντίθεται από διαφορετικές εθνικές προσεγγίσεις. Απαιτείται, επομένως, μια πιο διεθνής, καθολική προσέγγιση για το σκοπό των ευρωπαϊκών κατευθυντήριων γραμμών που να περικλείει έναν ικανό αριθμό διαφορετικών ειδών κινδύνου. Για τις κατευθυντήριες αυτές γραμμές, θα χρησιμοποιηθούν: η ορολογία που αναπτύχθηκε από τον Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO) σε συνδυασμό με την πιο στοχευμένη ορολογία της Διεθνούς Στρατηγικής για τη μείωση των καταστροφών του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (UNISDR) (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010b). 28

29 Μπορεί, κανείς, να εξάγει το συμπέρασμα ότι το ζήτημα ορολογία εγείρει ενδιαφέρον σε διεθνές επίπεδο. Όπως γίνεται αντιληπτό από τα προαναφερθέντα, διεθνείς οργανισμοί έχουν ασχοληθεί με τη σύνταξη και την έκδοση εγχειριδίων ορολογίας σχετικής με τη διαχείριση του κινδύνου. Ειδικότερα, στις 13 Νοεμβρίου 2009 εκδόθηκε το ISO Το ISO 31000:2009 συνιστά ένα πρότυπο σχετικά με τη διαχείριση του κινδύνου όπως κωδικοποιήθηκε από τον Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO International Organization for Standardization). Σκοπός του ISO είναι να παρέχει αρχές και τις γενικές κατευθυντήριες γραμμές για τη διαχείριση του κινδύνου. Το ISO επιδιώκει να παρέχει ένα διεθνώς αναγνωρισμένο πρότυπο για τους επαγγελματίες και τους οργανισμούς που απασχολούνται με διαδικασίες διαχείρισης του κινδύνου ώστε να αντικατασταθεί η μυριάδα των υφιστάμενων προτύπων. Στο ISO περιλαμβάνεται, ακόμα, ένας οδηγός (Guide 73) ο οποίος περιέχει ένα σύνολο ορισμών συγκεκριμένων εννοιών σχετικών με τη διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου ( τελευταία επίσκεψη 19/07/2011). Η Διεθνής Στρατηγική για τη μείωση των καταστροφών του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (UNISDR) αποτελεί μια ξεχωριστή οντότητα από το Γραφείο για το Συντονισμό Ανθρωπιστικών Υποθέσεων (Office for the Coordination of Humanitarian Affairs-OCHA). Δημιουργήθηκε το Δεκέμβριο του 2009 σε μια προσπάθεια να εξυπηρετήσει στο σύστημα των Ηνωμένων Εθνών αναφορικά με το συντονισμό των διαδικασιών μείωσης των καταστροφών και να εξασφαλίζει τη συνέργεια μεταξύ των δραστηριοτήτων μείωσης καταστροφών. Επί της ουσίας έχει τέσσερις βασικούς άξονες δράσης: πρώτον το συντονισμό, δεύτερον να διεξάγει καμπάνιες, τρίτον να παρέχει συμβουλευτική υποστήριξη και, τέλος, να ενημερώνει ( τελευταία επίσκεψη19/ 07/2011). Στην προσπάθεια για επίτευξη των ανωτέρω στόχων η Διεθνής Στρατηγική διαθέτει και εκδόσεις. Μεταξύ αυτών των εκδόσεων διατίθεται και η σειρά βιβλίων υπό τον τίτλο Terminology (UNISDR Terminology on Disaster Risk Reduction). Στη σειρά αυτή αναπτύσσεται μια σειρά βασικών ορισμών για τη μείωση των κινδύνων και καταστροφών. Το εν λόγω εγχείρημα έχει ως στόχο την προώθηση μιας κοινής αντίληψης σχετικά με το προαναφερθέν θέμα της μείωσης των κινδύνων-καταστροφών, ώστε να γίνεται μια κοινή χρήση των όρων από δημόσιες αρχές, επαγγελματίες και εν γένει εμπλεκόμενους. Οι παραπάνω όροι βασίστηκαν σε μια ευρεία εξέταση και σύνθεση από διάφορες διεθνείς πηγές (ISDR, 2009 ). 29

30 Επιπλέον, όταν τον Απρίλιο του 2008 πραγματοποιήθηκε στην Ιταλία η μεγαλύτερη άσκηση δασικών πυρκαγιών υπό τον τίτλο Fire 5 Sardinia 2008, ένα εκ των αποτελεσμάτων ήταν η έκδοση του Forest Fire Fighting Terms Handbook ( it/cms/attach/editor/sardinia2008/glossariolow.pdf, τελευταία επίσκεψη 30/08/2011), το οποίο δημιουργήθηκε για την επίτευξη της χρήσης μιας κοινής γλώσσας μεταξύ των χωρών. Καταδεικνύοντας την ανάγκη για μια κοινή αντίληψη εννοιών κινδύνου. Την προσπάθεια που λαμβάνει χώρα για την υιοθέτηση κοινά αποδεκτών όρων αναφορικά με τη διαχείριση κινδύνου σε ένα επίπεδο υπερεθνικό μπορεί κανείς να την αντιληφθεί τόσο μέσω των εγχειρημάτων που αναφέρθηκαν παραπάνω όσο και μέσω άλλων εγχειρημάτων. Σημαντικό παράδειγμα, αποτελεί, σε μια περίπτωση πιο στοχευμένη η προσπάθεια το Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Το 2004 εκδόθηκε ένα εγχειρίδιο ορολογίας αναφορικά με τη διαχείριση του κινδύνου από χημικούς παράγοντες. Οι ασυνέπειες στην ορολογία που χρησιμοποιείται μπορεί να είναι εμπόδιο για την εναρμόνιση των προσεγγίσεων αξιολόγησης κινδύνων αλλά και να παρεμποδίζει την αμοιβαία κατανόηση των διαφορετικών αυτών προσεγγίσεων. Επιπλέον, τα εμπόδια που δημιουργούνται από αυτές τις ασυνέπειες της ορολογίας μειώνουν την πιθανότητα για αμοιβαία ανταλλαγή και χρήση των εκτιμήσεων μεταξύ των χωρών. Η επίλυση επομένως αυτών των διαφορές είναι ως εκ τούτου ζήτημα υψηλής προτεραιότητας (IPCS, 2004). Αποδεικνύεται σύμφωνα με τα προαναφερθέντα ότι η υιοθέτηση κοινού πλαισίου ορολογίας αποτελεί βασικό σκέλος στη διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου συνδυαστικά με άλλες πρακτικές όπως αυτές της εκτίμησης αλλά και της χαρτογράφησης. 3.4 Ο ρόλος της εκτίμησης του κινδύνου στη διαχείριση των καταστροφών. «Παρά το γεγονός ότι οι επιστημονικές γνώσεις και η τεχνολογική εξέλιξη, τις τελευταίες δεκαετίες, στον τομέα της Διαχείρισης των Φυσικών Καταστροφών έχουν βελτιωθεί σημαντικά, εν τούτοις οι επιπτώσεις από τις εκδηλούμενες φυσικές καταστροφές αυξάνονται εκθετικά σε παγκόσμιο επίπεδο. Στα πλαίσια αυτά, οι κυβερνήσεις των κρατών αλλά και οι Διεθνείς Οργανισμοί έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα δρόμου προκειμένου να αναστείλουν και να περιορίσουν την τάση αύξησης των επιπτώσεων των φυσικών καταστροφών μέσα από ενίσχυση της έρευνας, τη βελτίωση του τεχνολογικού εξοπλισμού και τη διαμόρφωση πολιτικών, οι οποίες να εκμεταλλεύονται και να αξιοποιούν στο μέγιστο 30

31 δυνατό τις νέες εξελίξεις και στα τρία στάδια διαχείρισης των φυσικών καταστροφών δηλαδή το προκαταστροφικό, συγκαταστροφικό και το μετακαταστροφικό επίπεδο» (Λέκκας, 2005). Σκοπός στην διαχείριση μιας καταστροφής είναι ο υποβιβασμός των συνεπειών της καταστροφής στα επίπεδα της αντιμετώπισης και διαχείρισης, χωρίς συνέπειες για τους πληγέντες αλλά και για τους εμπλεκόμενους στην διαχείριση. Αντικείμενο, δε, της διαχείρισης κινδύνου είναι η ελαχιστοποίηση της πιθανότητας μιας καταστροφής και των συνεπειών της. Θα πρέπει ακόμα να διευκρινιστεί ότι ο όρος διαχείριση κινδύνου είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει τη διαχείριση κινδύνων και καταστροφών. Τέλος, αντικειμενικός σκοπός της διαχείρισης κινδύνου είναι η μείωση της πιθανότητας εκδήλωσης ενός επικίνδυνου γεγονότος και η μείωση των συνεπειών, σε περίπτωση που αυτό συμβεί. Η διαχείριση κινδύνου, επομένως, είναι επιτυχημένη στο βαθμό που μειώνει την πιθανότητα ή το μέγεθος ενός συμβάντος, ή που κινητοποιεί τα κατάλληλα μέσα για να ξεπεραστεί (Φαλάρας, 2011, σελ.42-43). «Προκειμένου να ληφθούν μέτρα και να δρομολογηθούν δραστηριότητες για την αντιμετώπιση ενός κινδύνου, είναι αναγκαίο να προβαίνουμε στην εκτίμηση της πιθανότητας του κινδύνου να εκδηλωθεί. Η εκτίμηση εκδήλωσης του κινδύνου είναι η διαδικασία παρατήρησης, αναγνώρισης και παρακολούθησης του κινδύνου να εμφανιστεί, ώστε να καθοριστούν η δυναμική, η προέλευση, τα χαρακτηριστικά και η συμπεριφορά του. Στόχος της εκτίμησης κινδύνου είναι να αναγνωριστεί η πιθανότητα εκδήλωσης ενός φαινομένου ή γεγονότος, σε μελλοντικό χρόνο, η έντασή του και η περιοχή που θα επηρεάσει» (Φαλάρας, 2011, σελ. 5-6). Όταν οι εκτιμήσεις κινδύνου και η διαχείριση κινδύνου λαμβάνουν χώρα σε εθνικό επίπεδο, μπορούν να καταστούν μια ουσιώδης συνεισφορά στο σχεδιασμό και τη χάραξη σχετικών πολιτικών. Βελτιώνοντας την αντίληψη για έναν κίνδυνο και την κατανόηση της φύσης ενός κινδύνου που δύναται να αντιμετωπίσει ένα κράτος-μέλος, τίθενται οι εμπλεκόμενοι, ενδιαφερόμενοι και υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων, σε μια περισσότερο ευνοϊκή θέση αναφορικά με την θέσπιση προληπτικών μέτρων. Μέτρων που με τη λήψη τους επιτυγχάνεται η αποφυγή των πιο σοβαρών επιπτώσεων φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών και άλλων δυσμενών γεγονότων. 31

32 Επιπλέον, η ενασχόληση με τη διαδικασία εκτίμησης κινδύνου θα καταστήσει τόσο τις αρχές όσο και τους οργανισμούς, τις μη κυβερνητικές οργανώσεις και το ευρύ κοινό, να υιοθετήσουν μια κοινή αντίληψη σχετικά με τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν ως κοινότητα και θα βοηθήσει να αποτελέσει προτεραιότητα η πραγματοποίηση ενός εσωτερικού διαλόγου για τη θέσπιση προληπτικών μέτρων και μέτρων μετριασμού των επιπτώσεων. Η ευρεία διάδοση και η αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού συνιστούν σημαντικά βήματα στην περαιτέρω ανάπτυξη και πλήρη ενσωμάτωση μιας κουλτούρας υπέρ της πρόληψης των κινδύνων σε τομεακές πολιτικές, οι οποίες συχνά είναι πολύπλοκες και περιλαμβάνουν πολλούς εμπλεκόμενους (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010b). Οι εκτιμήσεις κινδύνου περιλαμβάνουν την ενασχόληση με την αβεβαιότητα και τις πιθανότητες. Αυτά είναι, όμως, τα απαραίτητα στοιχεία για έναν ορθό διάλογο αναφορικά με το επίπεδο του κινδύνου που ένα κράτος-μέλος, η ακόμα και ολόκληρη η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να θεωρούν αποδεκτό όταν η συζήτηση φτάνει στο σημείο του κόστους των σχετικών μέτρων πρόληψης και μετριασμού των συνεπειών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010b). Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν -και πιθανόν να οδηγήσουν στην εκδήλωση καταστροφώνκαι η διαχείρισή τους είναι ένα ζήτημα σημαντικό, καίριο και μόνιμα επίκαιρο. Είναι ένα ζήτημα το οποίο εντάσσεται στις άμεσες προτεραιότητες φορέων τοπικών, εθνικών, υπερεθνικών και διεθνών καθώς οι συνέπειες μιας καταστροφής για το περιβάλλον και τον άνθρωπο μπορεί να είναι ανυπολόγιστες. Η συνολική διαδικασία: της αναγνώρισης, της ανάλυσης και της αξιολόγησης του κινδύνου, που καλείται εκτίμηση κινδύνου συνιστά τη λύση στο αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι ο κίνδυνος δεν δύναται να εξαλειφθεί. Δύναται, όμως, να εκτιμηθεί και να γίνει αντικείμενο διαχείρισης ώστε να μειωθούν οι ενδεχόμενες καταστροφές, ως προς την εμφάνιση αλλά και τις συνέπειές τους Η συμβολή της χαρτογράφησης κινδύνων στη διαχείριση των καταστροφών. «Οι φυσικές καταστροφές δεν μπορούν να αποφευχθούν, δεδομένου ότι αποτελούν μέρος της εξέλιξης του πλανήτη αλλά είναι βέβαιο ότι είναι δυνατόν να μειωθούν ως προς τις επιπτώσεις των, έτσι ώστε να πλησιάσουν και πάλι την αρχική τους διάσταση των συνήθων φυσικών γεωλογικών γεωδυναμικών διεργασιών. Αυτό απαιτεί την χρησιμοποίηση της υφιστάμενης επιστημονικής γνώσης και την κατάλληλη ενημέρωση των αρμόδιων φορέων άσκησης της πολιτικής προστασίας σε όλα τα επίπεδα διοίκησης, με παράλληλη ενημέρωση 32

33 των πολιτών ώστε να καταστούν οι πολίτες ενεργοί και να μην μένουν αδρανείς μπροστά στις θεομηνίες» (Παπανικολάου, 2005, σελ.111). Όπως αναφέρει πιο ειδικά ο Παπανικολάου (2005) για όλα τα φυσικά καταστροφικά φαινόμενα είναι δυνατή η εκπόνηση και χρήση χαρτών επικινδυνότητας για λήψη μέτρων πρόληψης αλλά και για εκπόνηση σχεδίων αντιμετώπισης καταστροφών σε κάθε περιοχή. Για παράδειγμα, ο σχεδιασμός και η αντιμετώπιση του σεισμικού κινδύνου μπορεί να στηριχθεί στην εκπόνηση χαρτών, που θα σημειωθούν όλα τα ρήγματα της περιοχής, ταξινομημένα σε ενεργά, πιθανά ενεργά και ανενεργά, με πλήθος άλλων πληροφοριών για το μέγεθος του σεισμού το είδος της κίνησης αλλά και ιστορικά στοιχεία. Μεταξύ της περιόδου 1998 και 2009, στη Διεθνή Βάση Δεδομένων για τις καταστροφές καταγράφονται για την Ευρώπη 576 καταστροφές οι οποίες χαρακτηρίζονται φυσικές καταστροφές και οι οποίες προκάλεσαν περίπου μοιραίες απώλειες και περίπου 150 δισεκατομμύρια ευρώ οικονομικές απώλειες. Ακόμα, κατά τη διάρκεια της εν λόγω χρονικής περιόδου, περισσότεροι από άνθρωποι (σε ένα σύνολο 590 περίπου εκατομμυρίων ανθρώπων οι οποίοι ανήκουν στις χώρες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος) πλήγηκαν με κάποιο τρόπο από τις προαναφερθείσες καταστροφές. Την προαναφερόμενη περίοδο έλαβαν, επιπλέον, χώρα και περισσότερα από 350 μεγάλα τεχνολογικά ατυχήματα τα οποία προκάλεσαν σχεδόν 170 θανάτους και οδήγησαν σε σημαντικές οικονομικές απώλειες καθώς και σοβαρές οικολογικές επιπτώσεις (European Environmental Agency/ E.E.A., 2010). Καθώς οι αριθμοί συνθέτουν την πιο αντιπροσωπευτική εικόνα των επιπτώσεων από τις καταστροφές, είτε φυσικές, είτε τεχνολογικές, είναι σημαντικό να διαπιστωθεί ο τρόπος με τον οποίο η χαρτογράφηση δύναται να αλλάξει την εικόνα μιας καταστροφής σε οποιαδήποτε κοινωνία. Καθώς, κάθε κοινωνία εμφανίζει ένα κοινό και ταυτοχρόνως βασικό χαρακτηριστικό όσον αφορά στους κινδύνους. Το χαρακτηριστικό αυτό δεν είναι άλλο από τον αιφνιδιασμό. Το μέλλον είναι πάντα αβέβαιο όταν αναφερόμαστε στον κίνδυνο. Ωστόσο, μια ορθή, σχεδιασμένη και ολοκληρωμένη διαχείριση είναι δυνατόν να αποτελέσει το κλειδί για τη μείωση των καταστροφών ή, ορθότερα, των συνεπειών τους. «Η εκδήλωση μίας καταστροφής προκαλεί μία σειρά από καταστάσεις οι οποίες εκδηλώνονται κατά κάποιο τρόπο σε αλυσιδωτή μορφή» (Φαλάρας, 2011, σελ. 14), και 33