Transcript

1 Πληροφορίες Εγγράφου Πληροφορίες Εγγράφου Έργο Εµπειρογνωµοσύνη για τον ν.3979/2011 Τίτλος Εγγράφου Ηµεροµηνί 29 Ιουνίου 2013 α Αναφορά Παραδοτέο 1 ιαβάθµιση Εσωτερική Εµπιστευτικ ηµόσιο Χρήση ό Αρ. Σελίδων/ Μέγεθος Τύπος Εγγράφου Συνοπτική µελέτη θεσµικού πλαισίου και καταγραφή προτάσεων προς αναθεώρηση ν. 3979/2011 Προσφορ ά Παραδοτέ ο Άλλο Αυστηρά Εµπιστευτικ ό Απόρρητ ο Εξασφάλιση Ποιότητας Όνοµα Τίτλος Ολοκληρώθηκε Μίνα Ζούλοβιτς Βάσω Σαµαρτζή Έκδοση Αικατερίνη Οµάδα Χούσου Εµπειρογνωµόνων Αναστασία Φύλλα Επισκόπηση Μίνα Ζούλοβιτς, Επικεφαλής Οµάδας 1

2 ΠΑΡΑ ΟΤΕΟ Π1 EΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΟΜΟ 3979/2011 Το Υπουργείο ιοικητικής Μεταρρύθµισης και Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης, έχοντας επίγνωση της αναγκαιότητας ειδικής και σαφούς ρύθµισης του νοµοθετικού πλαισίου που σχετίζεται µε την ηλεκτρονική διακυβέρνηση προκειµένου να είναι εφικτό να ενεργοποιηθούν και να λειτουργήσουν άµεσα οι σχετικές ηλεκτρονικές υπηρεσίες, ανέθεσε µε την υπ αρ. πρωτοκόλλου 1615/ (µε αρ. Α Α ΒΕΖΘΧ- 8Π) απόφαση σε οµάδα εµπειρογνωµόνων το έργο της «Εµπειρογνωµοσύνης για τον νόµο 3979/2011» που στόχο έχει την εισήγηση προτάσεων για την αναθεώρηση του ν.3979/2011 και την έκδοση νέου τροποποιηµένου νόµου για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Προς το σκοπό αυτό η οµάδα εµπειρογνωµόνων προχώρησε σε νοµική µελέτη καταγραφή και ανάλυση του νοµικού πλαισίου που διέπει τα βασικότερα ζητήµατα που αφορούν στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση καθώς και σε συνοπτική καταγραφή προτάσεων (καθώς και εναλλακτικών) για την αναθεώρηση του νόµου µε βάσει τις υφιστάµενες τεχνολογικές εφαρµογές και διαδικασίες καθώς και την βούληση της πολιτείας για τον τρόπο λειτουργίας και διαχείρισης της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Το παρόν έγγραφο χωρίζεται σε 3 ενότητες Ι. Στην συνοπτική παρουσίαση του νοµικού πλαισίου που διέπει τα βασικότερα ζητήµατα που αφορούν στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση ΙΙ. Στις προτάσεις για την αναθεώρηση του ν. 3979/2011 Γενικό Πλαίσιο και ΙΙΙ. Στις προτάσεις για την αναθεώρηση του ν. 3979/2011 Ειδικότερο Πλαίσιο (κατ άρθρον παρατηρήσεις. Ι. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΟΥ ΙΕΠΕΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ. 2

3 Α. Εισαγωγή O υφιστάµενος νόµος αναµφισβήτητα κινείται καταρχήν σε θετική κατεύθυνση και καλύπτει θεσµικά ένα µεγάλο εύρος διαδικασιών και νέων τεχνικών εφαρµογών που είναι απολύτως απαραίτητες για την υλοποίηση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, υιοθετώντας και τις βασικές αρχές για τη διενέργεια των πράξεων αυτών.μέσω του νόµου αυτού ρυθµίζονται ορισµένα θέµατα που έπρεπε κατά κύριο λόγο να προβλεφθούν προκειµένου να δηµιουργηθεί το αρχικό νοµικό υπόβαθρο για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Σε πρώτο στάδιο, κατά την πρώτη µας συνάντηση µε τον κ. υπουργό και τη νοµική του σύµβουλο, µας παρουσιάστηκε το θεσµικό πλαίσιο και οι στόχοι της παρούσας αναθεώρησης του νόµου και αναπτύχθηκε εκτενώς η στρατηγική και η κατεύθυνση την οποία θα έπρεπε να ακολουθήσουµε. Με διακηρυγµένο στόχο της κυβέρνησης την πλήρη ψηφιοποίηση της δηµόσιας διοίκησης, τόσο όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών προς τους πολίτες και επιχειρήσεις όσο και την ενδοκυβερνητική συνεργασία, µας ανατέθηκε το έργο της αναθεώρηση του υφιστάµενου νόµου µε βασικούς άξονες το σεβασµό στα προσωπικά δεδοµένα των πολιτών και τη σφαίρα της ιδιωτικής τους ζωής, τον περιορισµό της γραφειοκρατίας και την ενίσχυση της αποτελεσµατικότητας του κράτους µε την ψηφιοποίηση πολλών από τις πλέον γραφειοκρατικές και χρονοβόρες διαδικασίες. Περαιτέρω, µας αναλύθηκαν τα προβληµατικά σηµεία του νόµου και οι ρυθµίσεις που χρήζουν τροποποίησης και συγκεκριµένα η ύπαρξη πληθώρας εξουσιοδοτικών διατάξεων για την έκδοση ΥΑ και ΚΥΑ και ο επιγενόµενος κατακερµατισµός της ουσιαστικής αρµοδιότητας µε την ευχέρεια πολυεπίπεδων ρυθµίσεων που υπονοµεύει την οµοιογένεια στην εφαρµογή των διατάξεων του νόµου από τους φορείς του ηµοσίου (πχ. άρ. 10 παρ. 4), η εξαγγελία συχνά ανέφικτων και µη πραγµατοποιήσιµων στόχων που δεν συνάδουν µε την πρακτική, καθώς και η ανάθεση και «φόρτωση» των ηµοσίων φορέων µε επιπλέον, µη αναγκαίες υποχρεώσεις. Κατέστη, λοιπόν, σαφές ότι υπήρχε ανάγκη αποφυγής (κατά το δυνατόν) της έκδοσης πλήθους ΥΑ προς ρύθµιση ειδικότερων θεµάτων και αναδιατύπωσης των διατάξεων του νόµου µε σαφήνεια και πληρότητα. 3

4 Επιπροσθέτως, καθώς η ηλεκτρονική διακυβέρνηση εµπίπτει στο πλαίσιο του διοικητικού δικαίου, θα πρέπει να υπάρχει σαφής σύνδεση του νέου νόµου µε το υφιστάµενο διοικητικό δίκαιο που ισχύει προκειµένου να µην υπάρχουν αφενός µεν ασάφειες και αντιφάσεις και αφετέρου υπερκαλύψεις σε θέµατα που τυχόν ήδη λύνονται µε τα υφιστάµενα-παραδοσιακά νοµικά εργαλεία. Επίσης στόχος είναι τα µέσα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης όπως το ηλεκτρονικό δηµόσιο έγγραφο, η ηλεκτρονική γνωστοποίηση, η ηλεκτρονική αρχειοθέτηση κλπ να τυγχάνουν της ίδια νοµικής (τόσο κατά το ουσιαστικό όσο και κατά το δυνατόν κατά το δικονοµικό δίκαιο) ισχύος µε τα παραδοσιακά µέσα εκτέλεσης των διοικητικών πράξεων και ενεργειών. Β. Μεθοδολογική προσέγγιση Με βάση, λοιπόν, τα ανωτέρω προβληµατικά σηµεία του Ν. 3979/2011, προτάθηκαν από την οµάδα µας τα ακόλουθα µεθοδολογικά εργαλεία για την επίτευξη της τροποποίησης του: α) απλοποίηση και οµογενοποίηση του υφιστάµενου νόµου που θα αποτελέσει τη βάση του νέου νοµικού πλαισίου λαµβάνοντας ως παραδοχές τόσο το υφιστάµενο πλαίσιο διαδικασιών που θα τεθεί υπόψη µας όσο και τις υφιστάµενες ήδη εξουσιοδοτικές πράξεις (ΥΑ, Π.., Εγκυκλίους) βάσει των οποίων παρέχονται ήδη οι υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Προς τον σκοπό αυτό, κρίνεται ότι θα πρέπει να υπάρξει όχι µόνον αλλαγή του λεκτικού ορισµένων άρθρων αλλά και ενοποίηση άρθρων όπου τυχόν κρίνεται ότι επαναλαµβάνονται ρυθµίσεις ή όπου νοηµατικά εξυπηρετείται καλύτερα η κατανόηση του νόµου µε τη σύµπτυξη άρθρων. β) ξεκάθαρη σύνδεσή του µε τις διατάξεις του «παραδοσιακού» εν ισχύ διοικητικού δικαίου (τόσο ουσιαστικού όσο και δικονοµικού) προκειµένου να υπάρξει σαφής σύνδεση και συνέχεια µεταξύ των παραδοσιακών και των ηλεκτρονικών υπηρεσιών της διοίκησης. γ) σύνδεσή του µε υφιστάµενα ειδικότερα νοµοθετήµατα για επί µέρους θέµατα που άπτονται της ηλ. διακυβέρνησης (π.χ. ηλεκτρονικές προµήθειες, ηλεκτρονική 4

5 κατάθεση δικογράφων κλπ). Τα νοµοθετήµατα αυτά θα πρέπει να θεωρηθούν ως παραδοχές για τη σύνταξη της αναθεώρησης του νόµου δεδοµένου ότι έχουν ήδη εκδοθεί και διέπουν τις ρυθµιζόµενες από αυτά διαδικασίες. δ) αποτύπωση των διαδικασιών που ήδη υφίστανται και στο κείµενο του νόµου (λαµβανοµένων υπόψη των πράξεων που έχουν ήδη εκδοθεί κατ εξουσιοδότηση του νόµου π.χ. ΥΑ ή Π.. καθώς και των εγκυκλίων οδηγιών που υφίστανται καθώς και της πρακτικής που ακολουθείται). ε) αποσαφήνιση ορισµών ώστε να αποτυπώνουν µε ακρίβεια την πραγµατικότητα και στη συνέχεια αποσαφήνιση και των βασικότερων εννοιών όπως λ.χ. τα ηλεκτρονικά δηµόσια έγγραφα τόσο κατά το τυπικό/ουσιαστικό δίκαιο όσο και κατά το δικονοµικό δίκαιο. Ως εκ τούτου προκειµένου να διερευνηθούν σε βάθος οι προτεινόµενες αλλαγές στον ν.3979/2011 µε βάσει τους ανωτέρω προβληµατισµούς, διαχωρίστηκαν οι βασικότερες κατηγορίες θεµάτων που σχετίζονται µε την παροχή των υπηρεσιών της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και διερευνήθηκαν σε βάθος προκειµένου να είναι εφικτή η διατύπωση προτάσεων επί της αναθεώρησης. Τα βασικότερα εξειδικευµένα θέµατα τα οποία µελετήθηκαν και αναλύθηκαν και τα οποία είναι κοµβικής σηµασίας για τις µετέπειτα προτεινόµενες αλλαγές στο Ν. 3979/2011 είναι τα εξής: - τα ηλεκτρονικά δηµόσια έγγραφα (συστατικός και αποδεικτικός τύπος αυτών, αντίγραφα ακριβή και επικυρωµένα), - η διακίνηση αυτών από τους φορείς της δηµόσιας διοίκησης εσωτερικά, αλλά και προς τους διοικούµενους, - η υποβολή ηλεκτρονικών εγγράφων και στοιχείων από τους διοικούµενους προς τη δηµόσια διοίκησης, 5

6 - η εγγραφή σε υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και σε πληροφοριακά συστήµατα (στο εξής ΠΣ) του ηµοσίου, - το δικαίωµα πρόσβασης και χρήσης υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης (που αποκτάται µε την είσοδο/σύνδεση του χρήστη µε τις επί µέρους υπηρεσίες ηλ. διακυβέρνησης ή τα ΠΣ). Γ. Ανάλυση ειδικότερων νοµικών θεµάτων που σχετίζονται µε την ηλεκτρονική διακυβέρνηση Ειδικότερα αναλύονται τα ακόλουθα: 1. Ως προς τα ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ Ο Ν. 3079/2011 ρυθµίζει κατ αρχάς σε µεγάλο ποσοστό τη διαδικασία έκδοσης ηλεκτρονικών εγγράφων από φορείς του ηµοσίου καθώς και τη διακίνηση των εγγράφων αυτών µεταξύ των φορέων του δηµόσιου τοµέα και των φυσικών προσώπων ή Ν.Π.Ι.. Ως «ηλεκτρονικό έγγραφο» ορίζεται στο άρθρο 3 του ισχύοντος νόµου κάθε µέσο, το οποίο χρησιµοποιείται από υπολογιστικό - πληροφοριακό σύστηµα, µε ηλεκτρονικό, µαγνητικό ή άλλο τρόπο, για εγγραφή, αποθήκευση, παραγωγή ή αναπαραγωγή στοιχείων που δεν µπορούν να αναγνωστούν άµεσα, όπως και κάθε µαγνητικό, ηλεκτρονικό ή άλλο υλικό, στο οποίο εγγράφεται οποιαδήποτε πληροφορία, εικόνα, σύµβολο ή ήχος, αυτοτελώς ή σε συνδυασµό, εφόσον το εν λόγω περιεχόµενο επιφέρει έννοµες συνέπειες ή προορίζεται ή είναι πρόσφορο να αποδείξει γεγονότα που µπορούν να έχουν έννοµες συνέπειες 1. Το θέµα των ηλεκτρονικών εγγράφων έχρηζε περαιτέρω µελέτης καθώς ο ορισµός αυτός είναι κατά τη γνώµη µας ελλιπώς διατυπωµένος και προκύπτουν οι εξής προβληµατισµοί: α) µε το λεκτικό που χρησιµοποιείται στον ανωτέρω ορισµό των 1 Βλ. Όπως ορίζεται στο άρθρο 3 Ν.3979/2011 και επαναλαμβάνεται σε ΥΑΠ/Φ.40.4/

7 ηλεκτρονικών εγγράφων δεν µπορούν να ενταχθούν σε αυτόν µια µεγάλη κατηγορία δηµοσίων εγγράφων που δεν επιφέρουν έννοµες συνέπειες (πχ πληροφοριακά έγγραφα), β) προκύπτουν νοµικά και πρακτικά ζητήµατα από τη χρήση ηλεκτρονικών εγγράφων ως αποδεικτικών µέσων σε δίκη. α. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΓΓΡΑΦΩΝ Τα έγγραφα στον φυσικό (έγχαρτο) κόσµο µέχρι σήµερα διαχωρίζονται νοµικά σε: (1) Ιδιωτικά έγγραφα: κάθε έγγραφο που δεν είναι δηµόσιο, σύµφωνα µε άρθρο 169 παρ. 1 Κ ιοικ ικ, το οποίο πρέπει πάντως να φέρει την υπογραφή του συντάκτη ή, αν δηλώνεται αδυναµία υπογραφής, άλλο σηµείο το οποίο τίθεται από το συντάκτη. Στην περίπτωση αδυναµίας το έγγραφο πρέπει να επικυρώνεται από συµβολαιογράφο ή άλλη δηµόσια αρχή, οι οποίοι και βεβαιώνουν συγχρόνως ότι ο εκδότης δήλωσε αδυναµία υπογραφής. Κατά το άρθρο 444 του ΚΠολ ιδιωτικά έγγραφα θεωρούνται και... γ) φωτογραφικές ή κινηµατογραφικές αναπαραστάσεις, φωνοληψίες και κάθε άλλη µηχανική απεικόνιση. Μηχανική απεικόνιση είναι και κάθε µέσο το οποίο χρησιµοποιείται από υπολογιστή ή περιφερειακή µνήµη υπολογιστή, µε ηλεκτρονικό, µαγνητικό ή άλλο τρόπο, για εγγραφή, αποθήκευση, παραγωγή ή αναπαραγωγή στοιχείων, που δεν µπορούν να διαβαστούν άµεσα, όπως επίσης και κάθε µαγνητικό, ηλεκτρονικό ή άλλο υλικό στο οποίο εγγράφεται οποιαδήποτε πληροφορία, εικόνα, σύµβολο ή ήχος, αυτοτελώς ή σε συνδυασµό, εφόσον τα µέσα και τα υλικά αυτά προορίζονται ή είναι πρόσφορα να αποδείξουν γεγονότα που έχουν έννοµη σηµασία. (2) ηµόσια έγγραφα: είναι τα έγγραφα τα οποία έχουν συνταχθεί από δηµόσιο όργανο (Άρθρο 169 παρ.1 Κ ιοικ ικ). (3) ιοικητικά έγγραφα: νοούνται όσα συντάσσονται από τις δηµόσιες υπηρεσίες, όπως εκθέσεις, µελέτες, πρακτικά, στατιστικά στοιχεία, εγκύκλιες οδηγίες, απαντήσεις της ιοίκησης, γνωµοδοτήσεις και αποφάσεις (ΑΡ.5 Κ ). Ειδικότερα, από τη γενική κατηγορία των δηµόσιων/διοικητικών εγγράφων µόνο εκείνα τα έγγραφα που εκδηλώνουν την βούληση των διοικητικών οργάνων (=µονοµερής χαρακτήρας, προέλευση από διοικητικό όργανο) και θεσπίζουν κανόνα δικαίου, δηλαδή εισάγουν άµεσα στην έννοµη τάξη µία νέα νοµική ρύθµιση άµεσα δεσµευτική για τον διοικούµενο (=εκτελεστότητα) στο πλαίσιο εννόµων σχέσεων που 7

8 διέπονται από το διοικητικό δίκαιο (=επιδίωξη σκοπού δηµοσίου συµφέροντος), αποτελούν διοικητικές πράξεις µε την τεχνική έννοια του όρου. Όπως ορίζει και το άρ. 30 Κ, όπου στον Κώδικα αναφέρεται ο όρος «διοικητική πράξη», νοείται η εκτελεστή διοικητική πράξη. Οι διοικητικές πράξεις κατηγοριοποιούνται κατά τη θεωρία ακολούθως: Κανονιστική ιοικητική Πράξη: περιέχει απρόσωπο κανόνα δικαίου ΚΑΙ νόµιµο έρεισµά της είναι ένας τυπικός νόµος ΚΑΙ έχουν άµεση ισχύ αλλά συνήθως δεν έχουν άµεσες έννοµες συνέπειες για τους διοικούµενους ΚΑΙ εξειδικεύονται βάσει των ατοµικών πράξεων που θα εκδοθούν βάσει αυτής ΚΑΙ ελέγχονται παρεµπιπτόντως στο διηνεκές (=έχουν περιορισµένο τεκµήριο νοµιµότητας) ΚΑΙ δεν απαιτείται να περιέχει αιτιολογία ΚΑΙ δεν υφίσταται δικαίωµα προηγούµενης ακρόασης. Ατοµική ιοικητική Πράξη: περιέχει ατοµικό κανόνα δικαίου ΚΑΙ νόµιµο έρεισµά της είναι µια κανονιστική πράξη την οποία εξειδικεύουν ΚΑΙ δεν ελέγχεται, κατά κανόνα, παρεµπιπτόντως µετά την πάροδο της προθεσµίας ευθείας προσβολής τους (=απολαµβάνουν πλήρως το τεκµήριο της νοµιµότητάς τους) ΚΑΙ πρέπει να περιέχει σαφή, ειδική και επαρκή αιτιολογία ΚΑΙ σε περίπτωση δυσµενούς ατοµικής πράξης τα διοικητικά όργανα οφείλουν να καλούν τους ενδιαφερόµενους διοικούµενους να εκφράσουν τις απόψεις τους εγγράφως ή προφορικώς πριν την έκδοσή τους (=δικαίωµα προηγούµενης ακρόασης). ιακρίνεται περαιτέρω σε: 1 Πραγµατοπαγής: απευθύνεται στο πρόσωπο του οποίου η ταυτότητα προσδιορίζεται µε βάση την άσκηση εµπράγµατου ή άλλου δικαιώµατος επί συγκεκριµένου ακινήτου. 2 Σωρευτική: σωρεύει περισσότερες ατοµικές πράξεις σε ένα ενιαίο κείµενο. 3 Γενική ατοµική: εκδίδεται ενόψει µίας συγκεκριµένης περίπτωσης στην οποία υπάγονται περισσότερα του ενός άτοµα. 4 Γενική ατοµική εντοπισµένη: αφορά ένα ακίνητο ή πολύ µικρό αριθµό ακινήτων. 8

9 5 Θετική: γίνονται δεκτά τα αιτήµατα των διοικουµένων ή εγκρίνονται αποφάσεις άλλων δηµοσίων νοµικών προσώπων. 6 Αρνητική: απορρίπτονται αιτήµατα των διοικουµένων ή δεν εγκρίνονται αποφάσεις άλλων δηµοσίων νοµικών προσώπων. 7 Συστατική, διαπλαστική ή δηµιουργική: θεσπίζει έναν ατοµικό κανόνα δικαίου, διαπλάθεται δηλαδή µία έννοµη σχέση δηµοσίου δικαίου, µε την οποία ιδρύονται, τροποποιούνται ή καταργούνται δικαιώµατα ή υποχρεώσεις των διοικουµένων και εξατοµικεύει τους απρόσωπους κανόνες που προβλέπουν την έκδοσή της ως µέσο εφαρµογής τους σε συγκεκριµένη περίπτωση (π.χ. η χορήγηση άδειας αυτοκινήτου). 8 ιαπιστωτική: δεν θεσπίζει κανόνα δικαίου αλλά αυτή αποτελεί προϋπόθεση είτε της εφαρµογής απρόσωπων κανόνων δικαίου είτε της έκδοσης συστατικών διοικητικών πράξεων και υπάγει µία ατοµική περίπτωση σε έναν υφιστάµενο απρόσωπο κανόνα δικαίου λόγω της αυτοδίκαιης επέλευσης συγκεκριµένου γεγονότος ή της πλήρωσης συγκεκριµένης προϋπόθεσης. Η έκδοση της διαπιστωτικής πράξης είναι υποχρεωτική για το διοικητικό όργανο και αναγκαία για την επέλευση των εννόµων συνεπειών. Σύνθετη διοικητική ενέργεια: ιαδοχική έκδοση, στο πλαίσιο της ίδιας νοµοθεσίας, δύο τουλάχιστον εκτελεστών διοικητικών πράξεων, των οποίων η συνδροµή είναι εκ του νόµου απαραίτητη για την επέλευση του σκοπούµενου αποτελέσµατος. Οι επί µέρους πράξεις της σύνθετης διοικητικής ενέργειας είναι αυτοτελείς διοικητικές πράξεις, δηλαδή εκτελεστές και αυτοτελώς προσβλητές µε ένδικα βοηθήµατα, µέχρις ότου η καθεµία από αυτές ενσωµατωθεί στην επόµενή της χάνοντας έτσι τη δική της αυτοτέλεια και εκτελεστότητα. Όταν εκδοθεί η τελική πράξη σε αυτήν ενσωµατώνονται όλες οι προηγούµενες και αυτή θεωρείται πλέον ως η µόνη εκτελεστή. Κατά τον έλεγχο όµως της νοµιµότητάς της ερευνώνται και οι δικές της πληµµέλειες αλλά και οι πληµµέλειες που εντοπίζονται στις προηγούµενες πράξεις οι οποίες µπορούν να οδηγήσουν στην ακύρωση της τελικής πράξης (π.χ. η διαδικασία ενός δηµοσίου διαγωνισµού). 9

10 Από την άλλη πλευρά, από φορείς του ηµοσίου εκδίδονται και άλλα έγγραφα που δεν πληρούν τις τυπικές προϋποθέσεις των διοικητικών πράξεων µε την τεχνική του όρου έννοια, και συγκεκριµένα: 1) Πράξεις της ιοίκησης µε τις οποίες ρυθµίζονται σχέσεις στο πλαίσιο των κανόνων του ιδιωτικού δικαίου, όταν δηλαδή δεν ασκείται δηµόσια εξουσία, 2) ηµόσιες Συµβάσεις και 3) Μονοµερείς πράξεις που δεν είναι εκτελεστές, δηλαδή δεν µεταβάλλουν την έννοµη τάξη, όπως: i) Γνωµοδοτικές (απλή γνώµη & θετική σύµφωνη γνώµη & θετική πρόταση & επεξεργασία κανονιστικών διαταγµάτων από ΣτΕ. Αντιθέτως η αρνητική σύµφωνη γνώµη, η αρνητική πρόταση & η υποχρεωτική γνωµοδότηση είναι εκτελεστές & προσβάλλονται αυτοτελώς) & άλλες προπαρασκευαστικές πράξεις, ii) Εγκύκλιοι (µε τις οποίες δίνονται οδηγίες ή διατυπώνονται ερµηνείες) & άλλες εσωτερικές πράξεις, iii) ιαβιβαστικά Έγγραφα: την κατηγορία αυτή εγγράφων αναφέρει ο αγτόγλου (1997). Αναφέρεται σε έγγραφα που έχουν µόνο εσωτερική σηµασία όπως εισηγήσεις, εκθέσεις και πρακτικά. Αντιθέτως, η διαπίστωση παραβάσεως διοικητικού νόµου δια της καταρτήσεως πρωτοκόλλου έχει άµεση νοµική ισχύ έναντι του ιδιώτη και αποτελεί (διαπιστωτική) διοικητική πράξη. iv) Βεβαιωτική Πράξη: δεν είναι διοικητική πράξη απλά επιβεβαιώνει µια προηγούµενη ρύθµιση/διοικητική πράξη χωρίς νέα ουσιαστική έρευνα της υπόθεσης & δεν προσθέτει νέα ρύθµιση στο νοµικό κόσµο. β. ΣΥΣΤΑΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΕΚ ΟΣΗΣ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, τα άρθρα 169 Κ ιοικ ικ και 5 Κ ορίζουν τα δηµόσια και τα διοικητικά έγγραφα αντίστοιχα, χρησιµοποιώντας γενική διατύπωση 10

11 από τη οποία συνάγεται ότι κάθε έγγραφο που έχει συνταχθεί από δηµόσιο όργανο, ανεξαρτήτως του περιεχοµένου του ή του τυπικού της σύνταξής του, είναι καταρχήν δηµόσιο έγγραφο. Περαιτέρω, ειδικότερες τυπικές προϋποθέσεις τίθενται για την έκδοση διοικητικών πράξεων, και συγκεκριµένα το άρθρο 16επ. Κ ιαδικ. ορίζει ότι οι διοικητικές πράξεις (και δη οι εκτελεστές κατ άρθρο 30 Κ ιαδικ) φέρουν υποχρεωτικά έγγραφο τύπο και συγκεκριµένο περιεχόµενο, δηλ. αναφέρουν την εκδούσα αρχή και τις εφαρµοζόµενες διατάξεις, φέρει χρονολογία και υπογραφή. Ειδικότερα, ο συστατικός τύπος των διοικητικών πράξεων είναι: Κανονιστική ιοικ. Πράξη: η δηµοσίευσή της, κατά κανόνα, στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως. Επιπλέον, σε ιδιαίτερο ακροτελεύτιο άρθρο ή στο προοίµιο, πρέπει να αναγράφεται υποχρεωτικά η αντίστοιχη πίστωση στον προϋπολογισµό του Κράτους, αν βεβαίως από τη ρύθµιση συνεπάγονται κάθε είδους δαπάνες σε βάρος του ηµοσίου. Αν αυτό παραλείπεται, η πράξη δεν δηµοσιεύεται στο ΦΕΚ (άρθρο 29Α του Ν. 1558/85, όπως ισχύει). Ατοµική ιοικ. Πράξη: η υπογραφή και η χρονολόγησή της. Μόνο για όσες είναι κατά το νόµο δηµοσιευτέες απαιτείται ως συστατικός τύπος η δηµοσίευσή τους (άρθρο 18 παρ.1 Κ ). Όπου απαιτείται δηµοσίευση, η πράξη δεν υπάρχει νοµικώς πριν πραγµατοποιηθεί η δηµοσίευση. Η αίτηση ακύρωσης εναντίον µίας αδηµοσίευτης πράξης απορρίπτεται ως απαράδεκτη, εκτός αν η διοίκηση εφάρµοσε ήδη την πράξη. Επίσης συστατικός είναι ο τύπος της δηµοσίευσης και για τις γενικές ατοµικές πράξεις, µαζί µε τα διαγράµµατα που συνήθως τις συνοδεύουν. Το Άρθρο 18 Κ συγκεκριµένα προβλέπει ότι: 1. Η ατοµική διοικητική πράξη τελειούται µε την υπογραφή και τη χρονολόγησή της, ή τη δηµοσίευσή της αν είναι δηµοσιευτέα κατά νόµο. Η κανονιστική διοικητική πράξη τελειούται µε τη δηµοσίευσή της στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως, εκτός αν προβλέπεται ειδικός τρόπος δηµοσιότητας. 2. Στην περίπτωση της δηµοσίευσης στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως, ως ηµεροµηνία δηµοσίευσης λαµβάνεται εκείνη την οποία φέρει το σχετικό φύλλο της Εφηµερίδας, υπό την προϋπόθεση ότι, κατά την ηµεροµηνία αυτή, είναι δυνατή η χορήγηση, σε κάθε 11

12 ενδιαφερόµενο, αντιτύπου του φύλλου ή θεωρηµένου φωτοαντιγράφου του οικείου δοκιµίου. 3. Οι αρµόδιες υπηρεσίες υποχρεούνται να χορηγούν βεβαίωση για τη συνδροµή της προϋπόθεσης της προηγούµενης παραγράφου ή για την πραγµατοποίηση της δηµοσίευσης µε άλλο νόµιµον τρόπο. 4. Αν το κείµενο που δηµοσιεύτηκε έχει γραφικά ή λογιστικά σφάλµατα επιτρέπεται η δηµοσίευση διόρθωσής του. η οποία και περιορίζεται αποκλειστικώς στα σφάλµατα αυτά. Επιπροσθέτως, τo άρθρο 16 παρ. 1 Κ αναφέρει ότι η διοικητική πράξη είναι έγγραφη, αναφέρει την εκδούσα αρχή και τις εφαρµοζόµενες διατάξεις, φέρει δε χρονολογία. καθώς και υπογραφή του αρµόδιου οργάνου. Όταν µία ατοµική διοικητική πράξη είναι δηµοσιευτέα βάσει ειδικών διατάξεων είτε στην ΕτΚ είτε στον ηµερήσιο τύπο είτε στην ιστοσελίδα ή στο κατάστηµα του φορέα 2, τότε αναρτάται στο διαδίκτυο (άρ. 2 παρ. 4 περ. 22 Ν. 3861/2010). Αν η πράξη αυτή βάσει νόµου είναι δηµοσιευτεά στην ΕτΚ τότε αυτή ισχύει από τη δηµοσίευσή της εκτός αν ορίζεται διαφορετικά (άρ. 4 παρ. 1 Ν. 3861/2010) (δηλ. αν και έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο, ισχύει από την δηµοσίευσή της στην ΕτΚ και είναι εκτελεστή από εκείνη τη στιγµή). Ένα η ατοµική διοικητική πράξη δεν είναι κατά νόµο δηµοσιευτέα στην ΕτΚ αλλά προβλέπεται άλλος ειδικός τρόπος δηµοσιότητας (πχ δηµοσιευτέα απόφαση ηµοτικού Συµβουλιου µε τοιχοκόλληση (ανάρτηση) περίληψης στο οικείο Κατάστηµα (άρθρα 96 παρ. 6, 99, ΚΚ) τότε η ατοµική αυτή πράξη δεν εκτελείται αν δεν έχει προηγηθεί η ανάρτησή της στο διαδίκτυο (άρ. 4 παρ. 2 Ν. 3861/2010). Μετά την ολοκλήρωση της ανάρτησης, η εφαρµογή αποστέλλει αυτόµατα ηλεκτρονικό µήνυµα, σε ηλεκτρονική διεύθυνση που έχει δηλωθεί κατά την καταχώριση, προς ενηµέρωση του αρχικού εκδότη µέσω ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Στο µήνυµα αυτό αναφέρεται και ο µοναδικός αριθµός της διαδικτυακής ανάρτησης Α Α. Ο Α Α είναι απαραίτητο να αναγραφεί πάνω στο 2 Βλ. αρ. 6 παρ. 4 Αριθμ. ΕΞ 604/2012 (Γ.Υφ.) ΔΙΣΚΠΟ/Φ.1/οικ /2012- ΦΕΚ 1476/Β/ Ρύθμιση λεπτομερειακών και τεχνικών θεμάτων για την εφαρμογή του Ν. 3861/2010 (ΦΕΚ Β 112) «Ενίσχυση της διαφάνειας με την υποχρεωτική ανάρτηση νόμων και πράξεων των κυβερνητικών, διοικητικών και αυτοδιοικητικών οργάνων στο διαδίκτυο «Πρόγραμμα Διαύγεια» και άλλες διατάξεις». 12

13 σχέδιο του εγγράφου, καθώς και στα ακριβή αντίγραφα, γιατί µόνο µε αυτό το στοιχείο η πράξη µπορεί να εκτελεστεί, εάν πρόκειται για πράξη που δεν δηµοσιεύεται στην ΕτΚ. στην περίπτωση αυτή η εκτελεστότητα της συγκεκριµένης πράξης συναρτάται άµεσα µε την ανάρτησή της στο ιαδίκτυο, αφού η ανάρτηση ανάγεται σε όρο εκτέλεσης της πράξης. 3 Στην περίπτωση της δηµοσίευσης στην ΕτΚ το άρ. 18 Κ προβλέπει ότι οι αρµόδιες υπηρεσίες υποχρεούνται να χορηγούν βεβαίωση ότι είναι δυνατή κατά την ηµεροµηνία που φέρει το σχετικό φύλλο της ΕτΚ είναι δυνατή η χορήγηση, σε κάθε ενδιαφερόµενο, αντιτύπου του φύλλου ή θεωρηµένου φωτοαντιγράφου του οικείου δοκιµίου. Αν η δηµοσίευση πραγµατοποιήθηκε µε άλλον τρόπο το άρ. 18 επίσης ορίζει ότι οι αρµόδιες υπηρεσίες υποχρεούνται να χορηγούν βεβαίωση για την πραγµατοποίηση της δηµοσίευσης µε άλλον νόµιµο τρόπο. εν ορίστηκε σκόπιµο να οριστούν άλλοι, πλην της δηµοσιεύσεως στην ΕτΚ, τρόποι δηµοσιότητος, λόγω της ποικιλοµορφίας των τελευταίων. Η ανάρτηση στο διαδίκτυο δεν θίγει παρ όλα αυτά τις σχετικές δικονοµικές ρυθµίσεις ως προς την προθεσµία άσκησης ενδίκων µέσων και βοηθηµάτων (ά. 4 παρ. 3 ν. 3861/2010). Αυτές κατά κανόνα ξεκινούν από την κοινοποίηση στον ενδιαφερόµενο. Επίσης, για όλες τις ατοµικές διοικητικές πράξεις, ακόµη και τις δηµοσιευτέες, η ουσιαστική ισχύς, δηλ. η νοµική δυνατότητα εφαρµογής, αρχίζει από την κοινοποίηση στον ενδιαφερόµενο. Εποµένως, η ανάρτηση στο διαδίκτυο και η απόδοση Α Α αποτελεί όρο εκτελεστότητας της ατοµικής διοικητικής πράξης και δεν πρέπει να συγχέεται µε την κοινοποίηση µε ατοµική γνωστοποίηση στον ενδιαφερόµενο η οποία έχει άλλες έννοµες συνέπειες όπως η έναρξη των προθεσµιών άσκησης ένδικων βοηθηµάτων. Το ΣτΕ δέχεται ότι η παράλειψη κοινοποίησης ή η ελλειπής κοινοποίηση ασκεί επιρροή στην έναρξη της προθεσµίας προσβολής της επί ακυρώσει, χωρίς όµως να θίγει το κύρος της πράξεως ή την εκτελεστότητά της και ακόµη όταν επιβάλλεται ειδικώς από το νόµο γιατί η κοινοποίηση δεν αποτελεί στοιχείο της πράξεως αλλά µέσω γνωστοποίησης που ακολουθεί την τελείωσή της (ΣτΕ 2358/88, ΣτΕ 1717/88). 3 Βλ. σελ. 4 ΑΔΑ : 4ΙΚΥΚ-Γ, Αριθμ. Πρωτ.: ΘΕΜΑ: «Συμπληρωματική εγκύκλιος για την ενίσχυση της διαφάνειας με την υποχρεωτική ανάρτηση νόμων και πράξεων των κυβερνητικών, διοικητικών και αυτοδιοικητικών οργάνων στο Διαδίκτυο Πρόγραμμα Διαύγεια». 13

14 Ο Ν. 3861/2010 επιδρά στην ερµηνεία του άρ. 18 Κ και όχι του 19 Κ. Το άρ. 25 Ν.3979 «Γνωστοποίηση µε ηλεκτρονικό τρόπο» θα πρέπει ωστόσο να ερµηνευθεί υπό το πρίσµα του άρ. 19 Κ. Τέλος, από τα ανωτέρω συνάγεται ότι το δηµόσιο έγγραφο δεν φέρει καταρχήν υποχρεωτικά κάποιο τύπο ή κάποιο συγκεκριµένο τυπικό ή περιεχόµενο (πέρα από την προϋπόθεση ότι συντάχθηκε από όργανο της διοίκησης) και ότι µόνο συγκεκριµένη κατηγορία δηµοσίων εγγράφων, οι διοικητικές πράξεις απαιτούν επιπρόσθετες τυπικές προυποθέσης για την ορθή σύνταξή τους. γ. ΑΠΟ ΕΙΚΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Πολιτική ικονοµία Καταρχήν, από το συνδυασµό των διατάξεων των άρθρων 432, 433 και 435 Κ.Πολ. προκύπτει, ότι ένα ιδιωτικό έγγραφο για να υπάρχει ως αποδεικτικό µέσο και να συγκαταλέγεται στα επώνυµα αποδεικτικά µέσα, σύµφωνα µε τη διάταξη του άρθρου 339 του ίδιου Κώδικα, πρέπει να είναι αναγνώσιµο, να µην έχει υποστεί τεµαχισµό, διάτρηση ή διαγραφή, οπότε τεκµαίρεται πως έχει εκµηδενιστεί η αποδεικτική του δύναµη (άρθρο 433 Κ.Πολ. ) και να είναι γνήσιο. Περαιτέρω, ένα ιδιωτικό έγγραφο για να έχει αποδεικτική δύναµη, δηλαδή για να µπορεί να συµβάλει στη διαµόρφωση δικανικής πεποίθησης, πρέπει να φέρει την υπογραφή του εκδότη (άρθρο 433 Κ.Πολ., πρβλ. και άρθρο 160 ΑΚ) ενώ δεν αποδεικνύει, καταρχήν, υπέρ του εκδότη του (άρθρο 447 Κ.Πολ. ). Εποµένως, ένα ιδιωτικό έγγραφο που απλώς περιέχει κάποιες "ιδιόγραφες σηµειώσεις" χωρίς καµιά υπογραφή δεν έχει, καταρχήν, αποδεικτική ισχύ υπέρ του εκδότη του, σύµφωνα µε τις διατάξεις των άρθρων 443 και 447 Κ.Πολ.. Ωστόσο, σύµφωνα µε τις διατάξεις του άρθρου 270 παρ. 2 εδάφ. α' και β' Κ.Πολ., όπως ήδη ισχύουν µετά την αντικατάστασή τους µε εκείνη του άρθρου 12 του ν. 2915/2001 από (άρθρο 15 του ν. 2943/2001), στις υποθέσεις που εκδικάζονται κατά την τακτική διαδικασία ενώπιον των πρωτοβάθµιων δικαστηρίων 14

15 (ειρηνοδικείων, µονοµελών και πολυµελών πρωτοδικείων), λαµβάνοντας υπόψη τόσο αποδεικτικά µέσα που πληρούν τους όρους του νόµου, σύµφωνα µε την προβλεπόµενη αποδεικτική αξία του καθενός, όσο και αποδεικτικά µέσα που δεν πληρούν τους όρους του νόµου, τα οποία, µε την επιφύλαξη των άρθρων 393 και 394 Κ.Πολ., δηλαδή µόνο εφόσον είναι επιτρεπτή η εµµάρτυρη απόδειξη, εκτιµώνται και αξιολογούνται ελεύθερα, όχι απλώς επικουρικά, αλλά παράλληλα µε τα πληρούντα τους όρους του νόµου αποδεικτικά µέσα, αφού αυτή είναι η πραγµατική έννοια του όρου "συµπληρωµατικά" στην παρ. 2 εδάφ. β' του αµέσως πιο πάνω άρθρου Έτσι, στην πρωτοβάθµια τακτική διαδικασία λαµβάνονται υπόψη, αδιακρίτως πλέον, και έγγραφα αχρονολόγητα, ανεπικύρωτα, άκυρα και µη συντεταγµένα κατ' αποδεικτικό τύπο, καθώς και ιδιωτικά ανυπόγραφα ή υπέρ του εκδότη τους, γενικά δε κάθε είδους έγγραφα (ΑΠ 1707/2009). εν λαµβάνονται υπόψη µόνο τα πλαστά ή µη γνήσια έγγραφα, γιατί δεν συγχωρείται η χρησιµοποίηση ψευδών αποδεικτικών στοιχείων και ένορκες βεβαιώσεις για τις οποίες δεν τηρήθηκε η προβλεπόµενη νοµική διαδικασία (άρθρο 270 παρ. 2 εδάφ. γ' Κ.Πολ. ). Έτσι, ένα ανυπόγραφο ιδιωτικό έγγραφο δεν παύει να έχει τα τυπικά χαρακτηριστικά του εγγράφου και είναι υποστατό ως έγγραφο και να αποτελεί ένα αποδεικτικό µέσο που δεν πληροί τους όρους του νόµου, µε την έννοια της διάταξης του άρθρου 270 παρ. 2 εδάφ. β' Κ.Πολ. και συνεπώς λαµβάνεται υπόψη στην τακτική διαδικασία (π.ρ.β.λ Ολ ΑΠ 15/2003). Αναφορικά µε την σχέση του ά.394, των ά.442,443 και του α.270 Κπολ, η 57/2007 Εφετείο Λαρίσης ορίζει ότι: «Σύµφωνα µε τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 394 ΚΠολ η απόδειξη µε µάρτυρες επιτρέπεται σε κάθε περίπτωση: α) αν υπάρχει αρχή έγγραφης απόδειξης που πηγάζει από έγγραφο που έχει αποδεικτική δύναµη β) αν υπάρχει φυσική ή ηθική αδυναµία να αποκτηθεί έγγραφο. Αρχή έγγραφης απόδειξης υπάρχει όταν για την απόδειξη του υπό απόδειξη γεγονότος προσκοµίζεται έγγραφο το οποίο δεν αποδεικνύει πλήρως, πιθανολογεί όµως το γεγονός αυτό. Από τη διατύπωση της διάταξης προκύπτει ότι για το επιτρεπτό των µαρτύρων µε τη συνδροµή αρχής έγγραφης απόδειξης απαιτείται: α) έγγραφο συνταγµένο κατά αποδεικτικό τύπο και β) να παρέχει πιθανολόγηση του αποδεικτικού γεγονότος από το περιεχόµενό του.» ιοικητική ικονοµία 15

16 Ενώ κατά τα ανωτέρω ως δηµόσιο έγγραφο είναι κάθε έγγραφο που έχει συνταχθεί από δηµόσιο όργανο, εντούτοις βάσει του 171 παρ. 1 Κ µόνον ορισµένα εκ των δηµοσίων αυτών εγγράφων έχουν την αυξηµένη αποδεικτική δύναµη του δηµοσίου εγγράφου. Έτσι, σύµφωνα µε το άρθρο αυτό τα δηµόσια έγγραφα που έχουν συνταχθεί από το αρµόδιο όργανο και κατά τους νόµιµους τύπους αποτελούν πλήρη απόδειξη για όσα βεβαιώνεται σε αυτά, είτε ότι ενήργησε ο συντάκτης τους είτε ότι έγιναν ενώπιόν του, ως προς τα οποία είναι δυνατή η ανταπόδειξη µόνο εφόσον τα έγγραφα αυτά προσβληθούν ως πλαστά. Σχέση Π 18/1989 και Κ µε ΚΠολ Η διοικητική δίκη διέπεται ουσιαστικά από δύο δικονοµίες, την δικονοµία των ακυρωτικών διαφορών του πδ 18/1989 και την δικονοµία των διοικητικών διαφορών ουσίας, δηλαδή τον Κ. Έτσι µας ενδιαφέρουν τα κάτωθι τρία σηµεία: (1) η εφαρµογή διατάξεων του ΚΠολ από το ΣτΕ και τα τον Ακυρωτικό Σχηµατισµό των ιοικητικών Εφετείων όπως προβλέπει το ά.40 Π 18/1989, µε τίτλο «Γενικοί ικονοµικοί Κανόνες» το οποίο ορίζει: «Κατά τα λοιπά και ιδίως (δηλ. ενδεικτικά) ως προς τις κοινοποιήσεις, τους λόγους εξαίρεσης των δικαστών και των υπαλλήλων της Γραµµατείας και τη διαδικασία της εξαίρεσης, τη συγγνώµη συγγένειας, τη διεξαγωγή των συζητήσεων, την ευταξία του ακροατηρίου και την ενέργεια αποδείξεων που τυχόν διατάσσονται, εφαρµόζονται αναλόγως οι διατάξεις του ΚΠολ και του Οργανισµού των δικαστηρίων που ισχύουν για τη διαδικασία πολιτικών δικών ενώπιον του Αρείου Πάγου». (2) η εφαρµογή διατάξεων του ΚΠολ στις διοικητικές διαφορές ουσίας, και (3) οι οµοιότητες ή διαφορές µεταξύ διατάξεων του Κ και του ΚΠολ. Ως προς το (1) σε σχέση µε το θέµα των αρχών απόδειξης παρατηρείται ότι το ΣτΕ µέσω του άρθρου 40 έχει εφαρµόσει ποικίλες διατάξεις περί εγγράφων του ΚΠολ. Πχ, το δηµόσιο έγγραφο αποτελεί πλήρη απόδειξη κατ άρθρο 438 ΚΠολ, εκτός αν προσβληθεί νοµίµως ως πλαστό, σύµφωνα µε το άρθρο 454 ΚΠολ, δεν λαµβάνονται 16

17 υπόψη έγγραφα που είναι συντεταγµένα σε γλώσσα άλλη πλην της ελληνικής, εάν δεν συνοδεύονται από επίσηµη µετάφραση στην ελληνική (3493/2006, ΕΦΑ 63/2007), δε λαµβάνεται υπόψη φωτοαντίγραφο πληρεξουσίου µη επικυρωµένο για την ακρίβειά του µε το έγκυρο (1396/2010). Σε περίπτωση προσβολής εγγράφου ως πλαστού επιβάλλεται η τήρηση της διατάξεως του άρθρου 461 Κπολ (41/2009) και εφαρµόζονται αναλόγως οι επόµενες διατάξεις των άρθρων 462 επ. Ωστόσο, ο τρόπος αντιµετώπισης της προβολής της πλαστότητος εγγράφου όπως και της ψευδούς βεβαιώσεως ενώπιον του ΣτΕ στην ακυρωτική και αναιρετική δίκη έχει παρουσιάσει διακυµάνσεις (Αικ. Γιαλιτάκη: Ε 2006, σελ. 26). Γενικά: το ΣτΕ δέχεται ότι η αποδεικτική δύναµη των εγγράφων σύµφωνα µε τις διατάξεις του ΚΠολ έχει γενική εφαρµογή, εκτός εάν υπάρχει ειδική διάταξη που ρυθµίζει ειδικότερα το θέµα. Ως προς το (2) αν και δεν υπάρχει ρητή αναφορά στον Κ στις διατάξεις του Κπολ σε ό,τι αφορά το θέµα των αρχών απόδειξης, υπάρχει ωστόσο η γενική ρήτρα του άρθρου 89, ότι δηλαδή οι διατάξεις του ΚΠολ εφαρµόζονται (ευθέως και όχι αναλόγως), εφόσον δεν αντίκεινται στις διατάξεις του ΚΕ Ε, µε την επιφύλαξη του άρθρου 75 που αφορά στις παραλείψεις και ακυρότητες των πράξεων εκτελέσεως και στον καταλογισµό ευθυνών στον υπεύθυνο γι αυτές υπάλληλο του ηµοσίου. Ως προς το (3) παρατηρείται ότι όντως η διαδικασία της αποδείξεως και η αξιολόγηση της από το δικαστήριο διαφέρει (αρ. 144 επ. Κ ). Κατ αρχάς, τα αποδεικτικά µέσα είναι η αυτοψία, η πραγµατογνωµοσύνη, τα έγγραφα, η οµολογία του ιδιώτη διαδίκου, οι εξηγήσεις των διαδίκων οι µάρτυρες και τα δικαστικά τεκµήρια. Η απόδειξη στη διοικητική δίκη, ακόµη και µε µάρτυρες γίνεται προαποδεικτικά, τα δε έγγραφα και οι ένορκες βεβαιώσεις πρέπει να κατατίθενται στο δικαστήριο έως την παραµονή της πρώτης συζητήσεως (αρ. 150 Κ ). Ως προς την απόδειξη δια µαρτύρων, ο Κ προνοεί και την εξέταση µαρτύρων επ ακροατηρίου ή ενώπιον εισηγητή δικαστή αυτεπαγγέλτως ή µε πρόταση του διαδίκου, η οποία όµως πρέπει να περιέχεται είτε στο αρχικό δικόγραφο είτε στο δικόγραφο των προσθέτων λόγων είτε µε αίτηση που κατατίθεται στη γραµµατεία προ 5 ηµερών. Πάντως το δικαστήριο µπορεί να διατάξει αυτεπαγγέλτως ή µετά από αίτηση διαδίκου συµπληρωµατική απόδειξη. Στο σύστηµα του Κ ισχύει ο κανόνας της 17

18 ελεύθερης εκτίµησης των αποδείξεων, εκτός αν ο νόµος προβλέπει διαφορετικά. Η διάταξη του άρθρου 155 «Αναζήτηση στοιχείων Εντολή επανελέγχου» χορηγεί στο δικαστήριο ευρεία εξουσία για ενέργειες προς την ιοίκηση για την ανεύρεση της αλήθειας. Ως προς τα έγγραφα, η ρυθµίσεις του Κ είναι περιορισµένες σε σχέση µε εκείνες του ΚΠολ, όπως π.χ. στην προσβολή εγγράφου ως πλαστού, για την οποία ο Κ περιέχει µόνο µία διάταξη, του άρθρου 176. Αν και το ΣτΕ µέσω του άρθρου 40 του πδ 18, µπορεί να κάνει ευρεία χρήση των ρυθµίσεων του Κπολ είναι αβέβαιο αν ο τακτικός διοικητικός δικαστής µπορεί να κάνει το ίδιο. δ. ΑΝΤΙΓΡΑΦΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ Έτερο σηµαντικό θέµα στα πλαίσια της ηλεκτρονικής σύνταξης και διακίνησης εγγράφων είναι και αυτό των αντιγράφων. O N.3979/2011 στα άρθρα 5 2, 9 3, 12 2, 14 και 15 5 αναφέρεται σε διάφορα είδη αντιγράφων ηλεκτρονικών και στατικών εγγράφων, µε αποτέλεσµα να µην καθίσταται σαφής και ξεκάθαρος ο διαχωρισµός τους και οι κατηγοριοποιήσεις τους. Συγκεκριµένα, ο ισχύων Ν. 3979/2011 ρυθµίζει τα εξής: (α) Σε σχέση µε τα (απλά) στατικά αντίγραφα ηλεκτρονικών πρωτοτύπων εγγράφων, µιλά για: (1) χορήγηση αντιγράφων µε χρήση ΤΠΕ (=υπηρεσία ηλεκτρονικής διακυβέρνησης) (ά. 9 παρ.3). (β) Σε σχέση µε τα ακριβή στατικά αντίγραφα ηλεκτρονικών πρωτοτύπων εγγράφων, µιλά για: (1) εκτυπωµένο (στατικό) αντίγραφο µε χρήση ΤΠΕ που επέχει θέση ακριβούς αντιγράφου, εφόσον επικυρώνεται από δηµόσια αρχή που δύναται να ελέγχει την ταύτιση πρωτοτύπου και εκτυπωµένου εγγράφου αντιγράφου (ά. 14(1)(α)), 18

19 (2) εκτυπωµένο (στατικό) αντίγραφο µε χρήση ΤΠΕ που επέχει θέση ακριβούς αντιγράφου µη επικυρωµένου στην περίπτωση που το έγγραφο έχει παραχθεί από φορέα του δηµόσιου τοµέα και τηρείται από αυτόν ή άλλον φορέα και είναι δυνατόν να επιβεβαιωθεί η ακρίβεια και η ισχύς του µε χρήση ΤΠΕ (ά. 14(1)(β)). (γ) Σε σχέση µε τα (απλά) ηλεκτρονικά αντίγραφα ηλεκτρονικών ή στατικών εγγράφων, µιλά για: (1) χορήγηση αντιγράφων (ηλεκτρονικών) µε χρήση ΤΠΕ (= υπηρεσία ηλεκτρονικής διακυβέρνησης) (ά. 9 παρ.3), (2) ηλεκτρονικό αντίγραφο πρωτότυπου ηλεκτρονικού εντύπου (χωρίς προηγµένη ηλ.υπογρ. και χωρίς ασφ.χρονοσήµ.) (ά. 14 (1) (α) και (β)), (3) ηλεκτρονικό αντίγραφο πρωτότυπου ηλεκτρονικού εντύπου που φέρει µόνο προηγµένη ηλεκτρονική υπογραφή (ά. 14(1)(β)), (4) ηλεκτρονικό αντίγραφο πρωτότυπου ηλεκτρονικού εντύπου που φέρει µόνο ασφαλή χρονοσήµανση (ά. 14(1)(β)), (5) ψηφιακό αντίγραφο εντύπου ή εγχάρτου εγγράφου µη κατεστραµµένου (ά. 15 παρ. 5). (δ) Σε σχέση µε τα ακριβή ηλεκτρονικά αντίγραφα ηλεκτρονικών ή στατικών εγγράφων, µιλά για: (1) ηλεκτρονικό αντίγραφο πρωτότυπου ηλεκτρονικού εντύπου που φέρει προηγµένη ηλεκτρονική υπογραφή και ασφαλή χρονοσήµανση (ά. 14(1)(β)), (2) ακριβές ηλεκτρονικό αντίγραφο που προκύπτει όταν ο φορέας του δηµόσιου τοµέα ψηφιοποιεί ή αναπαράγει µε χρήση ΤΠΕ έντυπα έγγραφα που εκδίδει ή έχει εκδώσει ή άλλα δηµόσια και ιδιωτικά έγγραφα που κατέχει στο πλαίσιο της άσκησης των αρµοδιοτήτων του και όταν πιστοποιεί την ταύτιση πρωτοτύπου και ακριβούς 19

20 ηλεκτρονικού αντιγράφου, βεβαιώνοντας την ακεραιότητα και αυθεντικότητά του (ά. 14 παρ.2). (ε) Σε σχέση µε τα ηλεκτρονικά πρωτότυπα, µιλά για: (1) πρωτότυπα ηλεκτρονικά έντυπα (ά. 14 παρ. 1 και παρ. 5). Από το άρθρο αυτό συνάγεται ότι πρωτότυπα ηλ. έγγραφα έχει µόνον ο φορέας στην κατοχή του (και δη εκείνος που τα κατέχει πράγµατι και όχι απαραίτητα ο εκδότης τους), οι δε διοικούµενοι έχουν πάντοτε στη διάθεσή τους/κατοχή τους αντίγραφα αυτών. (στ) Σε σχέση µε τα ισόκυρα αντίγραφα κατεστραµµένων πρωτοτύπων, µιλά για: (1) ψηφιοποιηµένα ισόκυρα αντίγραφα κατεστραµµένων πρωτότυπων εγγράφων (ά. 14 παρ.3). Πρόκειται για µία νέα κατηγορία εγγράφων που δεν αντιστοιχεί ούτε στα πρωτότυπα έγγραφα ούτε στα ακριβή αντίγραφα πρωτοτύπων εγγράφων και καλύπτει ανάγκες που προέκυψαν για πρώτη φορά µε την χρήση τεχνικών ψηφιοποίησης εγγράφων. Εποµένως, συνοψίζοντας, οι φορείς του δηµόσιου τοµέα µπορούν να ψηφιοποιούν ή να αναπαράγουν µε χρήση ΤΠΕ έντυπα έγγραφα που εκδίδουν ή έχουν εκδώσει ή άλλα δηµόσια και ιδιωτικά έγγραφα που κατέχουν στο πλαίσιο της άσκησης των αρµοδιοτήτων της τα οποία όµως δεν είναι ηλεκτρονικά πρωτότυπα έγγραφα αλλά, αντιθέτως, είναι ηλεκτρονικά αντίγραφα (είτε απλά είτε ακριβή είτε ψηφιοποιηµένα ισόκυρα αναλόγως των συνθηκών και των προϋποθέσεων που τηρούνται κατά την έκδοσή τους). Σχετικά µε τα απλά ηλεκτρονικά αντίγραφα ηλεκτρονικών ή φυσικών εγγράφων, ο ν.3979/2011 αναγνωρίζει πέντε κατηγορίες: µιλά για (1) ηλεκτρονικά αντίγραφα µε χρήση ΤΠΕ (ά. 9 παρ.3), (2) ηλεκτρονικό αντίγραφο πρωτότυπου ηλεκτρονικού εντύπου (χωρίς προηγµένη ηλ.υπογρ. και χωρίς ασφ.χρονοσήµ.) (ά. 14 (1) (α) και (β)), (3) ηλεκτρονικό αντίγραφο πρωτότυπου ηλεκτρονικού εντύπου που φέρει µόνο προηγµένη ηλεκτρονική υπογραφή (ά. 14(1)(β)), (4) ηλεκτρονικό αντίγραφο πρωτότυπου ηλεκτρονικού εντύπου που φέρει µόνο ασφαλή χρονοσήµανση (ά. 14(1)(β)), και (5) ψηφιακό αντίγραφο εντύπου ή εγχάρτου εγγράφου µη 20

21 κατεστραµµένου (ά. 15 παρ. 5). Τα αντίγραφα αυτά έχουν περιορισµένη αποδεικτική δύναµη. Σχετικά µε τα ακριβή ηλεκτρονικά αντίγραφα ηλεκτρονικών ή φυσικών εγγράφων, ο ν.3779/2011 αναφέρει δύο κατηγορίες: πρώτον, το ηλεκτρονικό αντίγραφο πρωτότυπου ηλεκτρονικού εντύπου που φέρει προηγµένη ηλεκτρονική υπογραφή και ασφαλή χρονοσήµανση (ά. 14(1)(β)), και, δεύτερον, το ακριβές ηλεκτρονικό αντίγραφο που προκύπτει όταν ο φορέας του δηµόσιου τοµέα ψηφιοποιεί ή αναπαράγει µε χρήση ΤΠΕ έντυπα έγγραφα που εκδίδει ή έχει εκδώσει ή άλλα δηµόσια και ιδιωτικά έγγραφα που κατέχει στο πλαίσιο της άσκησης των αρµοδιοτήτων του και όταν πιστοποιεί την ταύτιση πρωτοτύπου και ακριβούς ηλεκτρονικού αντιγράφου, βεβαιώνοντας την ακεραιότητα και αυθεντικότητά του (ά. 14 παρ.2). Η τελευταία αυτή περίπτωση είναι κάτι παραπλήσιο της θεώρησης της γνησιότητας φυσικών εγγράφων από ΑΤ ή τη ιοίκηση. Επίσης, αυτά τα αντίγραφα έχουν αυξηµένη αποδεικτική δύναµη. Εποµένως αναφύεται ο προβληµατισµός κατά πόσο µε τις παραπάνω διατάξεις µπορεί να δηµιουργηθούν προβλήµατα ως προς την υποβολή και την κατάθεση αντιγράφων διοικητικών ηλεκτρονικών εγγράφων στα δικαστήρια. Επιπροσθέτως, σε σχέση µε τα ακριβή αντίγραφα ηλεκτρονικών πρωτοτύπων εγγράφων, ο ν. 3979/2011 αναγνωρίζει δύο κατηγορίες. Πρώτον, έχουν την ισχύ ακριβούς αντιγράφου εφόσον το πρωτότυπο ηλεκτρονικό έγγραφο ευρίσκεται στην κατοχή φορέα του δηµοσίου (και όχι απαραίτητου του ίδιου το φορέα έκδοσης του εγγράφου) εφόσον δύναται να ελεγχθεί από µια δηµόσια αρχή η ταύτιση πρωτοτύπου και εκτυπωµένου εγγράφου αντιγράφου η οποία κατόπιν και επικυρώνει το έγγραφο αυτό (α.14 παρ. 5 εδαφ. α). εύτερον, έχουν την ισχύ ακριβούς αντιγράφου τα αντίγραφα που φέρουν προηγµένη ηλ. υπογραφή και ασφαλή χρονοσήµανση (α.14 παρ. 1 β). Ως εκ τούτου, δυνάµει των ανωτέρω, κατά τη διαδικασία της απόδειξης ενώπιον δικαστηρίων ή άλλων αρµοδίων αρχών είναι δυνατή είτε η χρήση επικυρωµένων εκτυπωµένων έγχαρτων αντιγράφων κατά τον τρόπο που προαναφέρθηκε είτε η χρήση ηλεκτρονικών µέσων και από τα δικαστήρια µε τα οποία θα γίνεται 21

22 ηλεκτρονική επαλήθευση των ηλεκτρονικών αντιγράφων που φέρουν προηγµένη ηλ. υπογραφή και ασφαλή χρονοσήµανση (δεδοµένου ότι επαλήθευση της προηγµένης ηλ. υπογραφής δεν είναι δυνατόν να γίνει χωρίς τη χρήση µέσων ΤΠΕ). Στη δεύτερη περίπτωση, άρα, θα πρέπει να εξετάσουµε και το κατά πόσο µια τέτοια διαδικασία συνάδει µε το διοικητικό δικονοµικό δίκαιο και το εάν θα χρειαστεί και εκεί κάποια περαιτέρω τροποποίηση. Στο Ν.3979/2011 έχει βασιστεί η µετέπειτα έκδοση πληθώρας νοµοθετικών κειµένων που στηρίζονται στις ανωτέρω ρυθµίσεις, τις οποίες αναλύουν περαιτέρω ξεφεύγοντας εκάστοτε από το πνεύµα του νόµου στον οποίο βασίζονται. Αρχικά, στην ΥΑΠ/Φ.40.4/3/1031 (για το ηλεκτρονικό δηµόσιο έγγραφο) στο άρ. 5 ορίζεται ότι: 1. Τα ηλεκτρονικά αντίγραφα που παράγονται µε τη χρήση ΤΠΕ σύµφωνα µε το αρ.14 του Ν.3979/2011, έχουν ισχύ ακριβούς αντιγράφου. 2. Για τα ηλεκτρονικά έγγραφα τα οποία φέρουν ηλεκτρονικές υπογραφές επιβεβαιώνεται το κύρος της υπογραφής τους µε βάση τα προβλεπόµενα στις αποφάσεις 2009/767/ΕΚ και 2010/425/ΕΕ και επέχουν θέση πρωτότυπου ή ακριβούς αντιγράφου ανάλογα µε το σχετικό µεταδεδοµένο που συνοδεύει το έγγραφο. Περαιτέρω, στο πρόσφατο Π 25 ΦΕΚ Α' 53/ για την ηλεκτρονική κατάθεση δικογράφων, χορήγηση πιστοποιητικών και λοιπών εγγράφων από τα ικαστήρια της χώρας, το αρ. 2 στ ρυθµίζει ότι το εκτύπωµα του δικογράφου και της έκθεσης κατάθεσης, που αποστέλλονται από το δικαστήριο στον δικηγόρο και φέρουν προηγµένη ηλεκτρονική υπογραφή, λογίζονται ως επίσηµο αντίγραφο και το αρ. 5 παρ. 3 ότι το εκτύπωµα του πιστοποιητικού, που αποστέλλεται από το δικαστήριο στο δικηγόρο και φέρει προηγµένη ηλεκτρονική υπογραφή, λογίζεται επίσης ως επίσηµο αντίγραφο. Το ίδιο λεκτικό χρησιµοποιείται και στο Π 40/2013 για την ηλεκτρονική κατάθεση δικογράφων, ηλεκτρονική χορήγηση σχετικών πιστοποιητικών και λοιπών εγγράφων στο Συµβούλιο της Επικρατείας και στα Τακτικά ιοικητικά ικαστήρια, όπου στο αρ. 3 παρ. 1 η ορίζεται ότι η Γραµµατεία των σχετικών δικαστηρίων παρέχει στους δικαιούµενους προς τούτο πληρεξούσιους δικηγόρους ή µέλη του Νοµικού Συµβουλίου του Κράτους ηλεκτρονικό αντίγραφο των δικαστικών αποφάσεων 22

23 το οποίο πρέπει να φέρει προηγµένη υπογραφή. Όµως, µε γραµµατική ερµηνεία του γράµµατος των διατάξεων προκύπτει το παράδοξο ότ Ο πολίτης χρήστης-ερμη έχει, επίσης, τη δυνατότητα να ζητήσει από το ΚΕΠ, που έχει εξουσιοδοτήσει πριν τη µετάβασή του σε αυτό, να δηµιουργήσει έντυπα ακριβή αντίγραφα, από τα ηλεκτρονικά αντίγραφα που υπάρχουν στη θυρίδα του. Στην περίπτωση αυτή, ο υπάλληλος ΚΕΠ όπως και ο υπάλληλος οποιασδήποτε υπηρεσίας εκτυπώνει το αναρτηµένο, κατά τα ανωτέρω, στην ηλεκτρονική θυρίδα ηλεκτρονικό αντίγραφο, το οποίο επικυρώνει σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα στην παρ. 5 του άρθρου 14 του Ν.3979/2011. ηλαδή πλέον των γνωστών ενδείξεων που φέρουν τα ακριβή αντίγραφα προσθέτει κάτω από την ένδειξη ΑΚΡΙΒΕΣ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ τη φράση: «σύµφωνα µε την παρ. 5 του άρθρου 14 του Ν.3979/2011». Γενικά, το θέµα των αντιγράφων δηµοσίων εγγράφων και ιδίως της αποδεικτικής τους ισχύος ρυθµιζόταν κυρίως στους Κώδικες ιοικητικής και Πολιτικής ικονοµίας και τον Κώδικα ιοικητικής ιαδικασίας. Ειδικότερα, το άρ. 173 Κ ιοικ ικ ορίζει ότι µόνο τα κυρωµένα αντίγραφα έχουν την αποδεικτική δύναµη του πρωτοτύπου και ότι τα µη κυρωµένα κατά βάση δεν λαµβάνονται υπόψη, εκτός αν το δικαστήριο, από άλλα στοιχεία, πείθεται για την ακρίβειά τους. Η διαδικασία της επικύρωσης αναλύεται περαιτέρω στο άρθρο 11 του Κ όπου ρυθµίζεται στην παρ. 1 ότι η βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής του ενδιαφεροµένου γίνεται, από οποιαδήποτε διοικητική αρχή ή τα Κ.Ε.Π., βάσει του δελτίου ταυτότητας καθώς και ότι δεν απαιτείται σχετική βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής του ενδιαφεροµένου όταν προσέρχεται αυτοπροσώπως για υποθέσεις του στις υπηρεσίες του δηµόσιου τοµέα ή τα Κ.Ε.Π., προσκοµίζοντας το δελτίο ταυτότητας ή τα αντίστοιχα πρωτότυπα έγγραφα. Στις επόµενες παρ. του άρθρου ορίζεται ότι την επικύρωση αντιγράφου από το πρωτότυπο ή από το ακριβές αντίγραφο της διοικητικής αρχής που το εξέδωσε µπορεί να ζητήσει κάθε ενδιαφερόµενος από όλες τις διοικητικές αρχές και τα Κ.Ε.Π.. Αντίγραφα των ανωτέρω επικυρώνονται και από δικηγόρους ή συµβολαιογράφους, σύµφωνα µε τις διατάξεις που διέπουν την άσκηση των λειτουργηµάτων τους. Ακριβή αντίγραφα από αντίγραφα ιδιωτικών εγγράφων ή εγγράφων που έχουν 23

24 εκδοθεί από αλλοδαπές αρχές, τα οποία έχουν επικυρωθεί από δικηγόρο ή δηµόσια αρχή επικυρώνονται από όλες τις διοικητικές αρχές και τα Κ.Ε.Π.. Η επικύρωση αντιγράφων εγγράφων που έχουν εκδοθεί από ηµεδαπή διοικητική αρχή δεν απαιτείται αν τα αντίγραφα αυτά συνοδεύονται από την κατά την παρ. 5 του άρθρου 3 Κ υπεύθυνη δήλωση, στην οποία ο ενδιαφερόµενος βεβαιώνει την ακρίβεια των στοιχείων 4. Επιπροσθέτως, σύµφωνα µε την παρ.3, τα επικυρωµένα κατά τα ανωτέρω αντίγραφα εγγράφων που εξέδωσε διοικητική αρχή, καθώς και τα απλά αντίγραφα εγγράφων που εξέδωσε διοικητική αρχή που συνοδεύονται από την κατά την παρ. 5 του άρθρου 3 υπεύθυνη δήλωση, στην οποία ο ενδιαφερόµενος βεβαιώνει την ακρίβεια των στοιχείων, γίνονται υποχρεωτικά αποδεκτά από τη ιοίκηση, όπως τα πρωτότυπα. Αντίστοιχα και στο άρθρο 453 του ΚΠολ ικ ρυθµίζεται ότι το δικαστήριο κατά την κρίση του µπορεί να λάβει υπόψη επικυρωµένο αντίγραφο του εγγράφου που έχει επιδοθεί στο ικαστήριο, αρκεί να πληρεί και τις προϋποθέσεις του άρ. 432 ΚΠολ ικ για να έχει πλήρη αποδεικτική ισχύ, να είναι δηλαδή συνταγµένο κατά τους νόµιµους τύπους και να έχει τα απαραίτητα στοιχεία του κύρους του. Επιπλέον, το άρθρο 449 ΚΠολ ικ ρυθµίζει τη δυνατότητα αντίγραφα και φωτοτυπίες εγγράφων να έχουν αποδεικτική δύναµη ίση µε το πρωτότυπο έγγραφο εαν η ακρίβειά τους βεβαιώνεται από αρµόδιο υπάλληλο ή εφόσον η ακρίβειά τους βεβαιώνεται από το πρόσωπο που είναι κατά το νόµο αρµόδιο να εκδίδει αντίγραφα. Η επικύρωση αντιγράφου εγγράφου γίνεται µετά από παραβολή του αντιγράφου µε το πρωτότυπο ή το ακριβές αντίγραφο που κατέχει ο ενδιαφερόµενος 5. ηλαδή ο αρµόδιος κατά νόµο υπάλληλος για την επικύρωση παραβάλλει το αντίγραφο προς το πρωτότυπο ή το ακριβές αντίγραφο και βεβαιώνει µε την υπογραφή του την προς τούτο συµφωνία. Για την επικύρωση γίνεται σχετική επισηµειωµατική πράξη στο 4 Άρθρο 11 του N.2690/99 «Κύρωση του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας και άλλες διατάξεις» (Φ.Ε.Κ. 45/τ. Α / ), όπως συμπληρώθηκαν και αντικαταστάθηκαν με αυτές του άρθρου 16 του Ν.3345/2005 (Φ.Ε.Κ. 138/ τ. Α / ). 5 Βλ. Κανονισμός Επικοινωνίας Δημοσίων Υπηρεσιών (ΚΕΔΥ) ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α / ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ / Αθήνα, Ιανουάριος 2003, ΔΙΣΚΠΟ /Φ.15/οικ / , ΔΙΣΚΠΟ/ Φ15_25943 /

25 σώµα του αντιγράφου ή φωτοαντιγράφου από τον αρµόδιο υπάλληλο, ο οποίος αναγράφει, χειρόγραφα ή µε ανάλογη ορθογώνια σφραγίδα: α. Τον τίτλο του φορέα και την Υπηρεσία αυτού που ενεργεί την επικύρωση (λχ Υπουργείο Οικονοµικών.Ο.Υ. Λαµίας). β. Τη φράση Ακριβές αντίγραφο ή ακριβές φωτοαντίγραφο, από το πρωτότυπο ή από το ακριβές αντίγραφο που µου επιδείχθηκε από τον / την γ. Το ονοµατεπώνυµο και το πατρώνυµο, καθώς και τον αριθµό δελτίου αστυνοµικής ταυτότητας ή άλλου εγγράφου στοιχείου (άρθρο 3 Ν / 99) του προσώπου που προσκοµίζει το προς επικύρωση αντίγραφο. δ. Τον τόπο και την ηµεροµηνία της επικύρωσης. ε. Την επίσηµη (στρογγυλή) σφραγίδα της Υπηρεσίας που ενεργεί την επικύρωση. στ. Το ονοµατεπώνυµο του υπαλλήλου που ενεργεί την επικύρωση του εγγράφου. Επιπλέον, µε τις διατάξεις του άρθρου 52 του Κώδικα περί ικηγόρων (Ν 3026/1954, Φ.Ε.Κ 235, τεύχος Α ) ορίζεται ότι: 1. Ο ικηγόρος έχει το δικαίωµα να εκδίδη επικεκυρωµένα υπ' αυτού αντίγραφα των παρ' αυτώ υπαρχόντων παντός είδους εγγράφων, ως υπεύθυνος περί της ακριβείας αυτών. 2. Τα τοιαύτα αντίγραφα έχουσι πλήρη ισχύν αντιπεφωνηµένου αντίγραφου. 3. ηµόσιος υπάλληλος (δικαστής, διοικητικός, στρατιωτικός, αστυνοµικός, κλπ.), αρνούµενος να δεχθή και σεβασθή τοιούτον αντίγραφον τιµωρείται α) επί παραβάσει καθήκοντος αυτεπαγγέλτως ή τη εγκλήσει του οικείου ικηγορικού Συλλόγου και β) πειθαρχικώς τουλάχιστον διά προσωρινής παύσεως». ηλαδή, κατά το άρθρο 52 του «Κώδικα περί ικηγόρων» και τη σχετική νοµολογία, ο δικηγόρος έχει το δικαίωµα να εκδίδει επικυρωµένα αντίγραφα παντός είδους εγγράφων, που υπάρχουν σ αυτόν, έστω και προσωρινώς (ανεξαρτήτως χρονικής διάρκειας) 6. Το έργο αυτό του ικηγόρου συµπεριλαµβάνεται και στο σχέδιο νέου κώδικα ικηγόρων στο άρ. 37 παρ. 2β που ορίζει ότι ο δικηγόρος µπορεί να εκδίδει 6 ΔΙΣΚΠΟ/Φ15/16168 /

26 επικυρωµένα αντίγραφα κάθε είδους εγγράφων και ότι τα έγγραφα αυτά έχουν πλήρη αποδεικτική ισχύ έναντι οποιασδήποτε δικαστικής ή άλλης αρχής. Μάλιστα, οι ανωτέρω ρυθµίσεις για την εξίσωση της αποδεικτικής δύναµης επικυρωµένων αντιγράφων µε αυτή του πρωτοτύπου έχουν ακολουθηθεί και από τη νοµολογία των ελληνικών δικαστηρίων µε ενδεικτικό παράδειγµα την πρόσφατη απόφαση του Αρείου Πάγου 330/2012 µου αναφέρει ότι: «Περαιτέρω η περιλαµβανόµενη στη σύµβαση παροχής πιστώσεως µε ανοικτό (αλληλόχρεο) λογαριασµό ειδική συµφωνία (άρθρο 361 Α.Κ.) ότι η οφειλή του πιστούχου προς την πιστώτρια τράπεζα που θα προκύψει από το οριστικό κλείσιµο της πιστώσεως θα αποδεικνύεται από το απόσπασµα των εµπορικών βιβλίων της τράπεζας είναι, ως δικονοµική σύµβαση, έγκυρη. Το απόσπασµα αυτό, στο οποίο αποτυπώνεται η κίνηση, το κλείσιµο του λογαριασµού και το κατάλοιπο, επέχει θέση αποδεικτικού µέσου µε ισχύ ιδιωτικού εγγράφου, το αντίγραφο δε αυτού έχει αποδεικτική δύναµη ίση µε το πρωτότυπο, εφόσον η ακρίβεια τούτου βεβαιώνεται από αρµόδια αρχή ή δικηγόρο (άρθρα 449 παρ.1 Κ.Πολ.., 52 ν.δ. 3026/1954, 14 ν. 1599/1986)... Ειδικότερα κατά µεν το άρθρο 449 παρ.2 Κ.Πολ.. φωτοτυπίες εγγράφων έχουν αποδεικτική δύναµη ίση µε το πρωτότυπο εφόσον η ακρίβειά τους βεβαιώνεται από πρόσωπο που είναι κατά νόµο αρµόδιο να εκδίδει αντίγραφα, κατά δε το άρθρο 52 παρ. 1 και 2 του ν.δ.3026/1954 "περί του κώδικος των δικηγόρων" "ο δικηγόρος έχει το δικαίωµα να εκδίδει επικυρωµένα υπ` αυτού αντίγραφα των παρ` αυτώ υπαρχόντων παντός είδους εγγράφων, ων υπεύθυνος περί της ακριβείας των" (παρ.1) και "τα τοιαύτα αντίγραφα έχουσι πλήρη ισχύν αντιπεφωνηµένου αντιγράφου" (παρ.2). Ως αντίγραφα νοούνται στο άρθρο αυτό και εκείνα που αποδίδουν µέρη συνολικών εγγράφων, όπως τα εµπορικά βιβλία και τα πολυσέλιδα έντυπα, συνιστάµενα σε σελίδες τους ή, προκειµένου για εµπορικά βιβλία τηρούµενα υπό µορφή φύλλων ή πινακίδων (καρτελών), τα αντίγραφα των επί µέρους φύλλων ή πινακίδων (καρτελών). Κατά την έννοια δε του ιδίου άρθρου, το έγγραφο υπάρχει στο δικηγόρο, αν αυτός το κατέχει, προσωρινά έστω, ανεξάρτητα από χρονική διάρκεια, όταν εκδίδει το αντίγραφο. Για το κύρος της επικυρώσεως φωτοτυπίας, µε βεβαίωση από δικηγόρο της ακρίβειάς της, βεβαίωση δηλαδή ότι αυτή αποδίδει το πρωτότυπο, δεν είναι, σε περίπτωση προσωρινής κατοχής του πρωτοτύπου, αναγκαία η πανηγυρική διατύπωση αυτού του γεγονότος στη σχετική έγγραφη βεβαιωτική πράξη του δικηγόρου αλλά αρκεί να συνάγεται βεβαίωση και του γεγονότος αυτού από την όλη διατύπωση της πράξεως. Τέτοια δε έµµεση βεβαίωση 26

27 προσωρινής κατοχής του εγγράφου από το δικηγόρο µπορεί να ενέχει και ο χαρακτηρισµός του επικυρούµενου φωτοτυπικού αντιγράφου ως αντιπεφωνηµένου, αφού ο χαρακτηρισµός αυτός λογικά προϋποθέτει την ολική ενέργεια παραβολής του φωτοαντιγράφου προς το πρωτότυπο και τη διαπίστωση της συµφωνίας προς αυτό, πράγµα που σηµαίνει την έστω και βραχύχρονη κατοχή του πρωτοτύπου από το δικηγόρο, ο οποίος το παραβάλλει προς το φωτοαντίγραφο που επικυρώνει (Α.Π. 35/2011).» ε. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ (σύνδεση µε συστατικό και αποδεικτικό τύπο ηλεκτρονικών δηµοσίων εγγράφων) Εν συνεχεία, έµφαση δόθηκε στο θέµα των ηλεκτρονικών υπογραφών, ένα από τα σηµαντικότερα ζητήµατα που συνδέονται µε την έκδοση, χρήση και διακίνηση ηλεκτρονικών δηµοσίων εγγράφων επειδή ακριβώς θα πρέπει να χρησιµοποιηθούν στα έγγραφα αυτά τόσο α) ως προϋπόθεση για τη σύννοµη έκδοσή τους όσο και β) ως προϋπόθεσή για τη διακίνησή τους µεταξύ φορέων του δηµόσιου τοµέα ή/και µεταξύ φορέων του δηµοσίου και φπ ή ΝΠΙ. Υπήρξε αναφορά και σε πρακτικές που έχουν υιοθετήσει άλλες ευρωπαϊκές χώρες στο ζήτηµα αυτό, όπως για πχ την ενσωµάτωση των ηλεκτρονικών υπογραφών σε στικάκι (ενιαίος σειριακός δίαυλος) ή ειδική κάρτα, σε συνδυασµό µε συγκεκριµένο λογισµικό και ψηφιακό πιστοποιητικό στον υπολογιστή του εκάστοτε χρήστη. Η σύγχρονη τεχνολογική εξέλιξη επιτρέπει την χρήση των ηλεκτρονικών υπογραφών, οι οποίες διαχωρίζονται στο πδ 150/2001 σε δυο είδη: 1) στις απλές ηλεκτρονικές υπογραφές, που θεωρούνται οποιαδήποτε εφαρµογή χρησιµοποιείται ως µέθοδος απόδειξης της γνησιότητας (άρθρο 2 παρ. 1 πδ 150/2001) και οι οποίες µπορεί να είναι όλως ενδεικτικά: το όνοµα του υπογράφοντος στο τέλος ενός ηλεκτρονικού µηνύµατος, η χρήση κωδικών, η σκαναρισµένη εικόνα της ιδιόχειρης υπογραφής, η χρήση κάποιου password κ.α. Οι υπογραφές αυτές, µολονότι η ισχύς τους ή το παραδεκτό τους ως αποδεικτικού στοιχείου νοµοθετικώς δεν αποκλείεται (- άρα επιτρέπεται- άρθρο 3 παρ. 2 του πδ 27