Ιστορία της Εκπαίδευσης στο Ελληνικό Κράτος. Δρ. Μενέλαος Χαρ. Τζιφόπουλος

Transcript

1 Ιστορία της Εκπαίδευσης στο Ελληνικό Κράτος Δρ. Μενέλαος Χαρ. Τζιφόπουλος Εαρινό Εξάμηνο ο μάθημα,

2 II. Η εκπαίδευση των Ελλήνων (15 ος -19 ος αιώνας) Η εκπαίδευση των Ελλήνων κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας ( ) Η εκπαίδευση κατά την Ελληνική Επανάσταση ( )

3 Η εκπαίδευση των Ελλήνων κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας ( ): Δομή και χαρακτηριστικά «σχολείων»

4 Δομή «σχολείων» ΑΝΩΤΕΡΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ (Ανώτερος κύκλος σπουδών) ΜΕΣΟΣ ΚΥΚΛΟΣ / ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑΣ/ ΤΩΝ ΕΓΚΥΚΛΙΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ (2ος κύκλος σπουδών) ΚΟΙΝΑ ΣΧΟΛΕΙΑ/ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ (1ος κύκλος σπουδών)

5 Κοινά σχολεία Ίδρυση των λεγόμενων «κοινών σχολείων» (σε ναούς και σε κελιά μοναστηριών) Διδασκαλία ανάγνωσης, γραφής και στοιχεία αριθμητικής «Σχολικά» βιβλία = εκκλησιαστικά κείμενα: Οκτώηχος, Ψαλτήρι, Ωρολόγιο, Ευχολόγιο κ. λπ. Μέθοδος: «Ψυχαγωγία» (εύρεση συνώνυμων λέξεων σε ένα κείμενο ) Παιδιά εύπορων οικογενειών διδάσκονται με τη βοήθεια οικοδιδασκάλου Οι γονείς, ακόμη, παρείχαν στα παιδεία τους τη στοιχειώδη γνώση

6 Τα Αλφαβητάρια

7 Κοινά σχολεία Έλλειψη σχολικών προγραμμάτων και συγκεκριμένων μεθόδων διδασκαλίας Αναπαραγόμενη πρακτική Δεν υπήρχε συγκεκριμένη διδακτέα ύλη (καθώς δεν υπάρχει κρατική εξουσία να επιβάλει έναν ενιαίο τρόπο λειτουργίας των σχολείων) Ως αποτέλεσμα: δεν απαιτούνται συγκεκριμένα προσόντα ή/και μόρφωση από τους δασκάλους αυτών των σχολείων

8 Κοινά σχολεία Διδακτικό μέσο: η πινακίδα με την αλφάβητο και τα εκκλησιαστικά βιβλία Ο Μαρτίνος Κρούσιος στη Turcograecia το 1582 γράφει: «Τα σχολεία διευθύνονται υπό ιερέων ή μοναχών διδασκόντων, μετά την επί της πινακίδος διδασκαλίαν της αλφαβήτου και του συλλαβισμού, εκκλησιαστικά βιβλία ως αναγνωστικά: Οκτώηχον, Απόστολον, Ψαλτήριον, Ωρολόγιον, αρίθμησιν και γραφήν υπό την επιτηδειγμήν του διδασκάλου»

9

10 Ανάγνωση, γραφή και αρίθμηση με τη βασανιστική μέθοδο του καπακισμού Ο λαός μας δίκαια λέει: «Σάμπως θέλει τα γράμματα;» Ένας μαθητής γράφει: «Χρόνους επτά εσπούδασα κι ιδές το σπούδαγμά μου, μόλις μπορώ κουτσά - στραβά να γράψω τ όνομά μου» Κι ένας άλλος: «ύλθα στον κηρ Γεννάδιο να μάθο γράμματα κι έψισεν τα σικότια μου» Κι ο Νικόλαος Σοφιανός το 1540: «και λογάριασε πόσους χρόνους με τους δασκάλους κάθοντ επί τα σχολεία να παιδεύονται νύχτα και ημέρα μόνο να γράφουν και ή να διαβάζουν και οι περισσότεροι γενειάζουν εις το σχολείον και ακόμη καν να καλαναρχούν ή να διαβάζουν καλά δεν προκόφτουν. Δεν θέλω να ειπώ να γρικούν το τι διαβάζουν».

11 Σκοπός και παιδονομικά μέτρα Τα σχολεία προετοίμαζαν ιερείς και ψάλτες Το λαϊκό τετράστιχο είναι χαρακτηριστικό: «Κι αν έχεις γιο στα γράμματα Βάλτον και στο ψαλτήρι του χρόνου σαν και σήμερα να βάλη πετραχήλι» Ξεκινώντας να γράφουν τα παιδιά έλεγαν: «Σταυρέ βοήθει μοι» και σχημάτιζαν ένα σταυρό Οι ποινές ήταν σωματικές και πολύ σκληρές: Ένας μαθητής αποτύπωσε το γνωστό μάλλον σε όλους τους μαθητές: «Άρξον χειρ μου αγαθή γράψον γράμματα καλά μη δαρθής και παιδευθείς και εις φάλαγγα βαλθής»

12 Κύκλος της Κυκλοπαιδείας ή των Εγκυκλίων Μαθημάτων Διδάσκονται, κυρίως, Γραμματική και Συντακτικό με βάση τα κείμενα της χριστιανικής και αρχαίας ελληνικής γραμματείας «Μαθήματα»: Ρητορική, Επιστολογραφία, Ποίηση, Μύθοι, Ασματικοί Κανόνες Μέθοδος: «Ψυχαγωγία» (με διαφοροποιήσεις ή και αμφισβητήσεις)

13 Κύκλος της Φιλοσοφικών και Επιστημονικών Μαθημάτων Διαγκωνίζονται τα στοιχεία της «παράδοσης» και της «νεωτερικότητας» Διδασκαλία των πειραματικών επιστημών (Φυσική, Χημεία) Διδασκαλία των φιλοσοφικών μαθημάτων (με διαφορετική προσέγγιση και προοπτική)

14 Χαρακτηριστικά εκπαίδευσης Παράδοση Προσωπικό στοιχείο Απουσία παιδαγωγικών αρχών

15 Η εκπαίδευση των Ελλήνων κατά την Οθωμανική περίοδο ( ) Αυτά τα σχολεία: δεν συγκροτούν εκπαιδευτικό σύστημα καλύπτουν εκτεταμένο γεωγραφικό εύρος χαρακτηρίζονται από τοπικές ιδιομορφίες προσδιορίζονται από το εκπαιδευτικό τους προσωπικό

16 Περιρρέουσα ατμόσφαιρα Δύο πρώτοι αιώνες μετά την Άλωση: περιορισμένες οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες των Ελλήνων Εκκλησία: θεσμός που δεν επιτρέπει να μηδενισθεί η εκπαιδευτική δραστηριότητα Ανάγκη για ανθρώπινο δυναμικό Οικουμενικό Πατριαρχείο: τέλη 16 ου αιώνα αναλαμβάνει πρωτοβουλία για την ίδρυση και λειτουργία σχολείων σε κάθε Επισκοπή και Μητρόπολη της δικαιοδοσίας του 17 ος αιώνας: ώθηση με τη δημιουργία σχολείων 18 ος αιώνας: αυξητική τάση ως προς την ίδρυση σχολείων (συνέβαλε και ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός)

17 Συμπερασματικά (1453-αρχές 17 ου αιώνα) Δράση λίγων λογίων, που διδάσκουν κυρίως από προσωπικό ενδιαφέρον Μέσα 16 ου αιώνα: πρώτα υποτυπώδη οργανωμένα «σχολεία» Ίδρυση ελληνικών σχολείων από καθολικούς μισσιονάριους Μεγάλη η δράση του ανώτερου κλήρου για τη διάδοση της παιδείας

18 Θεόφιλος Κορυδαλλεύς ( ) Λόγιος, Φιλόσοφος, Κληρικός της Ορθόδοξης Εκκλησίας Ιατρική και Φιλοσοφία στην Πάδοβα (διδάκτωρ 1613) Δίδαξε: Βενετία, Αθήνα, Κεφαλονιά, Ζάκυνθο 1623: Διεύθυνση της Πατριαρχικής Σχολής Κωνσταντινούπολης Φιλοσοφία και ερμηνεία φιλοσοφικών κειμένων Στόχος: περιορισμός του θεολογικού σχολαστικισμού Διπλή αλήθεια: χειραφέτησε τη Φιλοσοφία από τη Θεολογία

19 Ευγένιος Βούλγαρις ( ) Έλληνας κληρικός, παιδαγωγός και στοχαστής του Νεοελληνικού Διαφωτισμού Μεταφράζει έργα ευρωπαίων διανοητών (π.χ. Βολταίρος) Εισάγει τις ιδέες των ευρωπαϊκών στοχαστών στα σχολεία του τουρκοκρατούμενου Ελληνισμού (Leibniz, Wolff, Locke, Gravesande) Εκπαιδευτήρια: Κοζάνη, Γιάννενα Αναλαμβάνει τη διεύθυνση της Αθωνιάδας (Εκπαιδευτήριο Αγίου Όρους) ( ) Αναλαμβάνει τη διεύθυνση της Πατριαρχικής Σχολής Κωνσταντινουπόλεως (Νευτώνιες θεωρίες, Φυσική, Χημεία)

20 Έδρες Ελληνικών Ανώτερων Σχολών ( )

21

22 Φλαγγίνειος Σχολή ή Ελληνομουσείο Φλαγγίνη ή Φλαγγιανόν Φροντιστήριον ( ) - Βενετία Στη Σχολή, μεταξύ άλλων, δίδαξαν οι: 1703: Ιωάννης Πατούσας, συγγραφέας της Εγκυκλοπαιδείας Φιλολογικής : Αντώνιος Κατήφορος : Άνθιμος Μαζαράκης

23 Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή ( ) Κωνσταντινούπολη

24 Πατμιάδα Σχολή (1713-σήμερα) Πάτμος

25 Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης ( ) Ιερόθεος Δενδρινός Θεόφιλος Καΐρης (1810: φιλοσοφία και μαθηματικά) Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος (1861)

26 Αθωνιάδα Σχολή Άγιο Όρος (α περ ) (β περ ) (γ περ σήμερα)

27 Ζωσιμαία Σχολή η Επιφανείου το 1647 η Μπαλάνειος το 1676 η Μαρούτσιος το 1742 η Καπλάνειος τo 1805 η Ζωσιμαία το 1828 Καπλάνειος Σχολή

28 Σχολή Μηλεών Πηλίου και : Γρηγόριος Κωνσταντάς

29 Πνευματική κίνηση κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας

30 Τυπογραφεία 1486: Ο Αλέξανδρος Γεωργίου από τον Χάνδακα [Ηράκλειο] της Κρήτης τυπώνει στην Βενετία το Ψαλτήριο του Δαυίδ 1499: Ο Νικόλαος Βλαστός και ο Ζαχαρίας Καλλ[ι]έργης (1473;- 1524;) από το Ρέθυμνο της Κρήτης ιδρύουν ελληνικά τυπογραφεία στην Βενετία

31 Η πρώτη ελληνική εφημερίδα, ο Ταχυδρόμος της Βιέννης, κυκλοφόρησε μόνο 3 φύλλα (Αύγουστος 1784) Εφημερίς ( ) Η αρχαιότερη διασωθείσα ελληνική εφημερίδα Βιέννη

32

33 Οδησσός (19ος αιώνας)

34 Οδός Ελλήνων (Οδησσός)

35 Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεσαι το νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Είμαστε υπεύθυνοι γι αυτή την ανωριμότητα, όταν η αιτία της βρίσκεται όχι στην ανεπάρκεια του νου, αλλά στην έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους και τον μεταχειριζόμαστε χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Sapere aude! [=Τόλμα να γνωρίζεις!] Έχε θάρρος να μεταχειρίζεσαι το δικό σου νου! Τούτο είναι το έμβλημα του Διαφωτισμού Εμ. Καντ, Δοκίμια, σσ

36 Διαφωτισμός και Εκπαίδευση «Οι άνθρωποι αναγνωρίζονται από τον Διαφωτισμό ως ανεξάρτητες μονάδες, που διαθέτουν δυνάμει ίσες γνωστικές ικανότητες και ισοδύναμες δυνατότητες λογικής κρίσης, που θα μπορούσε να καλλιεργηθεί και να βελτιωθεί με κατάλληλη αγωγή» Π. Μ. Κιτρομηλίδης, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, σ. 14

37 Οι δάσκαλοι του Γένους κατά την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού

38

39 Μαθήματα (πρώτο μισό 18ου αιώνα) Κυριαρχία του Αριστοτελισμού Πλήρες φιλοσοφικό σύστημα, σύμφωνο προς το δόγμα της εκκλησίας Μαθήματα (δεύτερο μισό 18ου αιώνα) Επικράτηση της νεωτερικής φιλοσοφίας Κριτική στάση απέναντι στην «αυθεντία» των αρχαίων προσήλωση στη θετική επιστημονική έρευνα Υπεράσπιση της Νευτώνειας Φυσικής σε βάρος της Αριστοτελικής Αμφισβήτηση της Αριστοτελικής αυθεντίας

40 Εκδόσεις

41 Παιδαγωγικές πραγματείες Η διδασκαλία και το πρότυπο του δασκάλου Ευγένιος Βούλγαρις, Λογική (1766) Ιώσηπος Μοισιόδαξ Παιδαγωγία (1779) Δημήτριος Κανταρτζής, Σχέδιο αγωγής των Ρωμιών και Βλάχων, που πρέπει να γένεται μετά λόγου στα κοινά και σπιτικά σχολεία Νικηφόρος Θεοτόκης, Περί της των παίδων ανατροφής (1796) Γαβριήλ Καλλονάς, Παιδαγωγία, περιέχουσα πάνυ ωφελίμους και οίον δη κανόνας περί του πως δει ανατρέφεσθαι τα Παιδία (1800) Δάρβαρις Δημήτριος, «παρατηρήσεις τινές και σημειώσεις περί της διδακτικής μεθόδου και της διορθώσεως των Σχολείων», Ερμής ο Λόγιος, τομ. Α 1811, τεύχ. 25 Απρ. και 1 Μαΐου Κούμας, Κωνσταντίνος, «Παιδαγωγική» Επίμετρον στο: Σύνταγμα Φιλοσοφίας τομ. Δ 1820

42 Η Περίοδος της οθωμανικής κυριαρχίας ( ) Ποσοτική εξέλιξη (σχολείων) Ποιοτική βελτίωση Από την εκκλησία στην εκκοσμίκευση (διαφωτισμό)

43 Η εκπαίδευση κατά την Ελληνική Επανάσταση ( )

44 Η εκπαίδευση κατά την Ελληνική Επανάσταση ( ) Αυξημένο το ενδιαφέρον για ζητήματα εκπαίδευσης Διάχυση ευρωπαϊκών ιδεών, συνδυαζόμενες με το ιδεώδες της ελευθερίας Συνταγματικά κείμενα και θεωρητικές τοποθετήσεις της εποχής: «Ανάγκη φωτισμού διά της παιδείας που οδηγεί στην κατάκτηση και διατήρηση της ελευθερίας» (Επιρροές από τον Διαφωτισμό) Συζήτηση για σχεδιασμό και συγκρότηση οργανωμένου εκπαιδευτικού συστήματος με στοιχεία δημοκρατικότητας, αλλά και συγκεντρωτισμού «Ιδεολογική ασάφεια»: δυτικοθρεμμένοι λόγιοι & συντηρητικοί-παραδοσιακοί κύκλιοι λόγιων

45 Η εκπαίδευση κατά την Ελληνική Επανάσταση ( ) ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΩΝ ΤΑΣΕΩΝ: (Μαυροσκούφης, 1996; Ελληνικά Χρονικά, 1826; Κοραής, 1978) Διαμόρφωση εκπαιδευτικού συστήματος ως βασική υποχρέωση της πολιτείας (δομή, διάρθρωση, εποπτεία σχολείων, μέθοδοι και περιεχόμενα μάθησης, προσωπικό) Δημοκρατικότητα της εκπαίδευσης: επιρροή από τον διαφωτισμό Συγκεντρωτισμός και ομοιομορφία (ομογενοποίηση της εκπαίδευσης και αποφυγή τοπικισμού και φατριασμού, ηθικοποίηση κοινωνίας) Ανωτερότητα ευρωπαϊκών προτύπων Εκπαίδευση ατόμων και χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων

46 Η εκπαίδευση κατά την Ελληνική Επανάσταση ( ) Συγκρότηση επιτροπών και σχεδίων: περί ίδρυσης σχολείων, ορισμού βαθμίδων και τύπων, ελέγχου και εποπτείας, μεθόδων και περιεχομένων μάθησης, διδακτικού προσωπικού, κ.ά. Δεν έχουν γενική αποδοχή λόγω ποικίλων παραγόντων, όπως ο παρεμβατισμός της εκκλησίας σε ζητήματα εκπαίδευσης και παιδείας (π.χ. ταύτιση του ιερέα και του διδασκάλου ) Πρωτοβουλία, κυρίως, των τοπικών κοινωνιών για ίδρυση σχολείων

47 Η εκπαίδευση κατά την Ελληνική Επανάσταση ( ) Πρόσληψη διδακτικού προσωπικού: Ιδιωτική συμφωνία που καθορίζει και την αντίστοιχη αμοιβή Η Διοίκηση επικυρώνει την πρόσληψη των διδασκάλων και την εκλογή των εφόρων του σχολείου

48 Η εκπαίδευση κατά την Ελληνική Επανάσταση ( ) Πόροι και συντήρηση σχολείων: Κτήματα ιδιωτών, μετόχια μοναστηριών, τόκοι δανείων από κεφάλαια των σχολείων προς τους πολίτες, εθνικά κτήματα, μοναστηριακοί πόροι, εκούσιες εισφορές Ελλήνων και φιλελλήνων Προβλήματα ανακύπτουν, ωστόσο, στη διαχείριση των πόρων (αποφάσεις εφόρων)

49 Η εκπαίδευση κατά την Ελληνική Επανάσταση ( ) Λειτουργία των σχολείων: Έλλειψη διδακτικού-εποπτικού υλικού και βιβλίων Ακατάλληλοι χώροι για διδασκαλία Ελλιπές ικανό διδακτικό προσωπικό Έλλειψη δασκάλων «νέας ζύμης» (Κοραής) Περιοδική λειτουργία «Ελληνικών Σχολείων» (έμφαση στην αρχαία ελληνική γλώσσα)

50 Η εκπαίδευση κατά την Ελληνική Επανάσταση ( ) Ειδικότητα Αρχειακό υλικό Dutrone Σύνολο Αλληλοδιδάσκαλοι Ελληνοδιδάσκαλοι Κοινοδιδάσκαλοι Υποδιδάσκαλοι 2-2 Ξένων Γλωσσών Μουσικοδιδάσκαλοι 1-1 «Φιλόσοφοι» 1-1 ΣΥΝΟΛΟ Τεκμηριωμένα κείμενα τ. Β Βουλή των Ελλήνων, σ.σ

51 Διακήρυξη της Πελοποννησιακής Γερουσίας (16 Μαρτίου 1822)