Χρηµατοδότηση: Ε.Ε., ΚΕΟΣΟΕ (Γ.Γ.Ε.Τ. ΠΕΝΕΔ 2001)

Transcript

1

2 Χρηµατοδότηση: Ε.Ε., ΚΕΟΣΟΕ (Γ.Γ.Ε.Τ. ΠΕΝΕΔ 2001) Συµµετέχοντες ερευνητικοί φορείς: Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας (Τµήµα Βιοχηµείας & Βιοτεχνολογίας), Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών (Τµήµα Φαρµακευτικής), Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών (Ινστιτούτο Βιολογικών Ερευνών & Βιοτεχνολογίας) Αντικείµενο Προγράµµατος: i. Η ποιοτική και ποσοτική καταγραφή των βιολογικά δραστικών συστατικών που περιέχονται σε ελληνικούς οίνους, καθώς και στις αντίστοιχες ποικιλίες σταφυλιού ii. H αξιολόγηση της βιολογικής δράσης των δραστικών συστατικών iii. H ανάπτυξη µεθοδολογίας για την ταχεία ανίχνευση των βιολογικά δραστικά ουσιών του κρασιού και η µελέτη της επίδρασης της αµπελοκοµικής τεχνικής και της οινοποίησης στα βιολογικά χαρακτηριστικά των κρασιών

3 Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί ιδιαίτερη σηµασία στις χηµειοπροστατευτικές ιδιότητες των σταφυλιών και του κρασιού Η κατανάλωση κρασιού είναι ένας από τους παράγοντες που εξηγούν το γαλλικό παράδοξο (Renaud και de Lorgeril Lancet : ) Επιδηµιολογικές µελέτες έχουν δείξει ότι η µέτρια κατανάλωση κρασιού ίσως συνδέεται µε προστασία από κάποιες µορφές καρκίνου Η σηµαντικότερη κατηγορία χηµικών ενώσεων που συναντάται στα σταφύλια και το κρασί όσον αφορά τη βιολογική τους δράση είναι οι φυτικές πολυφαινόλες Η πιο σηµαντική ιδιότητα των φυτικών πολυφαινολών όσον αφορά την επίδρασή τους στην ανθρώπινη υγεία θεωρείται η αντιοξειδωτική τους δράση, δηλαδή η ικανότητά τους να αναστέλλουν το σχηµατισµό ή να εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες Οι µηχανισµοί µέσω των οποίων ασκείται η χηµειοπροστατευτική δράση των εκχυλισµάτων των σταφυλιών δεν έχουν πλήρως διευκρινιστεί και η µελέτη τους θεωρείται ιδιαίτερα σηµαντική

4 Ελεύθερες ρίζες Ελεύθερη ρίζα είναι κάθε άτοµο ή µόριο στοιχείου ή χηµικής ένωσης το οποίο περιέχει ένα ή περισσότερα µη ζευγαρωµένα ηλεκτρόνια Η πιο απλή ελεύθερη ρίζα είναι το άτοµο του υδρογόνου + Οι σηµαντικότερες ελεύθερες ρίζες που παράγονται στο εσωτερικό των κυττάρων είναι: O2, OH, RO, ROO, NO Υπάρχουν ενώσεις που δεν είναι ελεύθερες ρίζες αλλά παίζουν σηµαντικό ρόλο στο σχηµατισµό τους π.χ. H 2 O 2, ONOO-

5 Αντιοξειδωτικό Ελεύθερες ρίζες

6 Σχηµατισµός ελευθέρων ριζών Ιονίζουσα ακτινοβολία Κάπνισµα Μεταβολισµός Μιτοχόνδριο Βλάβες στο DNA Φλεγµονή Ατµοσφαιρική ρύπανση Φαγοκύτταρα

7 Οξειδωτικό στρες Μείωση των αντιοξειδωτικών µηχανισµών Σχηµατισµός ελευθέρων ριζών Σχηµατισµός ελευθέρων ριζών & οξειδωτική βλάβη Αντιοξειδωτικοί µηχανισµοί

8 Μηχανισµοί αντιοξειδωτικής δράσης φυτικών πολυφαινολών: i. Δεσµεύουν και εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες. ii. iii. Aναστέλλουν τη δράση ενζύµων που προκαλούν το σχηµατισµό ελευθέρων ριζών Επάγουν αντιοξειδωτικά ένζυµα iv. Επιδρούν στο στοιχείο της Aντιοξειδωτικές απόκρισης (antioxidant response element ή ARE). Το ARE βρίσκεται στην περιοχή του υποκινητή των γονιδίων αρκετών αντιοξειδωτικών ενζύµων και παίζει σηµαντικό ρόλο στη ρύθµιση της έκφρασής τους.

9 Σκοπός µελέτης Εξετάστηκαν τα εξής: Eκχυλίσµατα (µεθανολικά και υδατικά) από τις ελληνικές ποικιλίες αµπέλου Ασσύρτικο Σαντορίνης και Μανδηλαριά Σαντορίνης Μανδηλαριά Σαντορίνης Ασσύρτικο Σαντορίνης

10 καφεϊκό οξύ φερουλικό οξύ κουµαρικό οξύ γαλλικό οξύ πρωτοκατεχοϊκό οξύ

11 (+)-κατεχίνη (-)-επικατεχίνη κερκετίνη ρουτίνη trans-ρεσβερατρόλη

12 Οι εξής βιολογικές ιδιότητες µελετήθηκαν: 1) Προσδιορισµός της αντιοξειδωτικής δράσης µε τη µέθοδο του DPPH 2) Η επίδραση των εξεταζόµενων ουσιών σε µεταλλάξεις που προκαλούνται στο DNA από οξειδωτικούς παράγοντες i) επαγωγή θραύσεων σε πλασµιδιακό DNA από τον οξειδωτικό παράγοντα µιτοµυκίνη C ii) πρόκληση µεταλλάξεων σε βακτηριακά κύτταρα (S. typhimurium TA102) από τις µεταλλαξιγόνες ουσίες µπλεοµυκίνη και Η 2 Ο 2 iii) πρόκληση κυτταρογενετικών βλαβών σε καλλιέργειες ανθρώπινων λεµφοκυττάρων από τη µεταλλαξιγόνο ουσία µιτοµυκίνη C 3) Η επίδραση των εξεταζόµενων ουσιών στην προκαλούµενη από το όζον οξείδωση της πρωτεΐνης SP-A του επιφανειοδραστικού παράγοντα του πνεύµονα 4) Η επίδραση των εξεταζόµενων ουσιών στη δράση του ενζύµου τοποϊσοµεράση Ι

13 Μέθοδος Προσδιορισµός της αντιοξειδωτικής δράσης µε τη µέθοδο του DPPH Η µέθοδος στηρίζεται στην απορρόφηση της ρίζας 1,1 διφαινυλ-2-πικρυλυδραζύλιο (DPPH) το οποίο έχει µπλε χρώµα στα 517nm. Όταν στο διάλυµα προστεθεί µία ουσία µε αντιοξειδωτική δράση τότε η ρίζα DPPH ανάγεται µε πρόσληψη ενός ατόµου υδρογόνου και µετατρέπεται σε 1,1-διφαινυλ-2-πικρυλυδραζίνη, η οποία έχει κίτρινο χρώµα, µε αποτέλεσµα να ελαττώνεται η οπτική απορρόφηση. 1,1 διφαινυλ-2-πικρυλυδραζύλιο 1,1-διφαινυλ-2-πικρυλυδραζίνη

14 Αποτελέσµατα της µεθόδου DPPH

15 Αποτελέσματα της μεθόδου DPPH Στα 50 µμ η αναστολή του φερουλικού οξέος ήταν 32% Στα 50 µμ η αναστολή της trans-ρεσβερατρόλης ήταν 25% Το κουµαρικό οξύ δεν παρουσίασε αναστολή σε καµία συγκέντρωση

16 Συµπεράσµατα από τον προσδιορισµό της αντιοξειδωτικής δράσης µε τη µέθοδο του DPPH Η σειρά της αντιοξειδωτικής δραστικότητας των εκχυλισµάτων δεν ήταν σύµφωνη µε την περιεκτικότητά τους σε µονοµερείς πολυφαινόλες Το µεθανολικό κλάσµα από το µεθανολικό εκχύλισµα είχε µικρότερη αντιοξειδωτική δράση από το µεθανολικό εκχύλισµα από το οποίο αποµονώθηκε Άρα: H αντιοξειδωτική δράση των εκχυλισµάτων δεν οφείλεται µόνο στις µονοµερείς πολυφαινόλες που περιέχουν αλλά και σε άλλες ουσίες ή σε µια συνεργική δράση των πολυφαινολών µε άλλες ουσίες των εκχυλισµάτων

17 Επίδραση των εξεταζόµενων ουσιών στη µεταλλαξιγόνο δράση οξειδωτικών παραγόντων Οι µεταλλάξεις που προκαλούνται στο DNA από οξειδωτικούς παράγοντες θεωρούνται ένα σηµαντικό στάδιο κατά την καρκινογένεση, καθώς και σε άλλες εκφυλιστικές διαδικασίες όπως είναι οι καρδιοπάθειες, οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες (π.χ. Αλτσχάιµερ, Πάρκινσον) και η πρόωρη γήρανση Εξετάστηκε η αντιµεταλλαξιγόνος δράση των εκχυλισµάτων των σταφυλιών και των φυτικών πολυφαινολών έναντι µεταλλαξιγόνων ουσιών που δρουν µέσω της παραγωγής ελευθέρων ριζών, ως ένας µηχανισµός χηµειοπροστατευτικής δράσης

18 Επαγωγή θραύσεων σε πλασµιδιακό DNA µε τη χρήση µιτοµυκίνης C Υπερελικωµένη Χαλαρωµένη Χαλ Υπερ pgem-3z µιτοµυκίνη C Μεθ. εκχ. κοκ. σταφ (µg/ml)

19 Αποτελέσµατα Επαγωγή θραύσεων σε πλασµιδιακό DNA µε τη χρήση MMC Μεθανολικό άσπρα σταφ. Υδατικό άσπρα σταφ. 6% *36% *47% 7% 15% *30% Μεθανολικό κόκκινα σταφ *19% 12% Υδατικό κόκκινα σταφ. *38% 3% 5% %6

20 Τεστ του Ames Χρησιµοποιήθηκαν τα κύτταρα Salmonella typhimurium TA102 Η µπλεοµυκίνη (BLM) και το Η 2 Ο 2 χρησιµοποιήθηκε ως µεταλλαξιγόνοι παράγοντες αντιµεταλλαξιγόνο + µεταλλαξιγόνο µάρτυρας µεταλλαξιγόνο

21 Τεστ του Ames Αποτελέσµατα (µπλεοµυκίνη) Μεθανολικό κόκκινα σταφ. Υδατικό κόκκινα σταφ. 42%* 60%* 69%* 66%* 75%* 18% Μεθανολικό άσπρα σταφ. 75%* 57%* 4% Υδατικό άσπρα σταφ. 35%* 17% 12%

22 Τεστ του Ames Αποτελέσµατα (µπλεοµυκίνη) *21% *32% *48% *61%

23 Τεστ του Ames Αποτελέσµατα (Η 2 Ο 2 ) 69%* 28% 37% 34%* -1% -8% 67%* 82%* 39%

24 Επίδραση εκχυλισµάτων αµπέλου και φυτικών πολυφαινολών στη µεταλλαξιγόνο δράση οξειδωτικών παραγόντων Συµπεράσµατα Τα εκχυλίσµατα και των δύο ποικιλιών αµπέλου ανέστειλαν σε µικρές συγκεντρώσεις: i) τις επαγόµενες από τη µιτοµυκίνη C θραύσεις του πλασµιδιακού DNA ii) τη µεταλλαξιγόνο δράση της µπλεοµυκίνης και του Η 2 Ο 2 στα βακτηριακά κύτταρα Άρα: Η ανασταλτική δράση των εκχυλισµάτων αµπέλου έναντι των βλαβών που προκαλούνται στο DNA από οξειδωτικούς παράγοντες ίσως να είναι ένας από τους µηχανισµούς στους οποίους οφείλεται η χηµειοπροστατευτική τους δράση

25 Χρωµατιδιακές ανταλλαγές (Sister Cromatid Exchanges ή SCEs) Οι χρωµατιδιακές ανταλλαγές είναι η ανταλλαγή γενετικού υλικού µεταξύ απόλυτα οµόλογων θέσεων των δύο αδελφών χρωµατίδων του χρωµοσώµατος Αποτελούν ένα φυσικό φαινόµενο που συµβαίνει κατά τη διάρκεια του διπλασιασµού του DNA στη φάση S του κυτταρικού κύκλου πριν οι χρωµατίδες ξεχωρίσουν σε δύο αυτοτελή χρωµοσώµατα Σε υγιή άτοµα ο αριθµός των SCEs είναι 8-9 ανά κύτταρο. Προϋπόθεση για τη δηµιουργία των SCEs είναι η ρήξη των αλυσίδων του DNA και η επανασύνδεσή τους

26 Χρωµατιδιακές ανταλλαγές (Sister Cromatid Exchanges ή SCEs) H µιτοµυκίνη C χρησιµοποιήθηκε ως µεταλλαξιγόνος ουσία, η οποία προκαλεί αύξηση των SCEs µέσω παραγωγής ελευθέρων ριζών

27 SCEs Αποτελέσµατα (εκχυλίσµατα) *28% *56% -3%

28 SCEs Αποτελέσµατα (κλάσµατα)

29 SCEs Αποτελέσµατα (πολυφαινόλες) * 70% * 78% 16%

30 Τα εκχυλίσµατα ενίσχυσαν την αύξηση των SCEs που προκαλούσε η µιτοµυκίνη C σε ανθρώπινα λεµφοκύτταρα Tα εκχυλίσµατα από µόνα τους δεν παρουσίασαν µεταλλαξιγόνο δράση αλλά µόνο παρουσία των µεταλλαξιγόνων παραγόντων Άρα: H προ-οξειδωτική δράση των εκχυλισµάτων ίσως ήταν εκλεκτική αφού δεν παρουσιάστηκε σε φυσιολογικά κύτταρα, αλλά µόνο σε κύτταρα που βρίσκονται κάτω από την επίδραση µεταλλαξιγόνων παραγόντων Αρκετές µελέτες έχουν δείξει ότι η εκλεκτική προ -οξειδωτική δράση φυτοχηµικών συστατικών ίσως είναι ένας σηµαντικός µηχανισµός χηµειοπροστασίας, ο οποίος οδηγεί τα κύτταρα σε απόπτωση

31 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΦΑΙΝΟΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟ ΟΖΟΝ ΟΞΕΙΔΩΣΗ ΤΗΣ SP-A ΠΡΩΤΕΪΝΗΣ Prof. Ioanna Floros

32 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΦΥΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΦΑΙΝΟΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟ ΟΖΟΝ ΟΞΕΙΔΩΣΗ ΤΗΣ SP-A ΠΡΩΤΕΪΝΗΣ Η πιο διεξοδικά µελετηµένη πρωτεΐνη του επιφανειοδραστικού παράγοντα και αυτή που βρίσκεται σε µεγαλύτερη συγκέντρωση είναι η SP-A Μία από τις βασικότερες λειτουργίες του επιφανειοδραστικού παράγοντα είναι η εξασφάλιση της βέλτιστης ανταλλαγής Ο 2 και CO 2 H SP-A παίζει σηµαντικό ρόλο στη φυσιολογία, στο µεταβολισµό και τη δοµή του επιφανειοδραστικού παράγοντα καθώς επίσης στη φυσική ανοσία στον πνεύµονα Το Ο 3 προκαλεί βλάβες στους πνεύµονες που χαρακτηρίζονται κυρίως από παθολογικές αλλαγές και από αποδόµηση του επιφανειοδραστικού παράγοντα Μελετήθηκαν οι επιδράσεις φυτικών πολυφαινολών που περιέχονται στα σταφύλια στην προκαλούµενη από το Ο 3 οξείδωση της SP-A, ως ένας µηχανισµός προστασίας φυτικών αντιοξειδωτικών από ρυπαντές της ατµόσφαιρας

33 Μέθοδος SP-A αποµονώθηκε από βρογχοκυψελιδικό έκπλυµα (BAL) ασθενών µε κυψελιδική πρωτεΐνωση Διαλύµατα που περιείχαν την πρωτεΐνη SP-A σε συγκέντρωση 50µg/ml εκτέθηκαν σε Ο3 1ppm για 4 ώρες Προσδιορισµός του βαθµού οξείδωσης της SP-A Προσδιορισµός των καρβονυλικών οµάδων (C=O) AP1 AP2 AP3 AP4 AP5 AP6

34 Τα φλαβονοειδή έδειξαν δοσοεξαρτώµενη αναστολή Μεταξύ των τριών φλαβονοειδών µεγαλύτερη ανασταλτική δράση παρουσίασε η (-) -επικατεχίνη Τα υδροξυβενζοϊκά οξέα ανέστειλαν δοσοεξαρτώµενα την οξείδωση της SP-A, αλλά ήταν λιγότερο δραστικά από τα φλαβονοειδή και η δράση τους έφτασε σε πλατό στα 50µΜ Στα υδροξυκινναµικά οξέα η µέγιστη ανασταλτική δράση τους εµφανίστηκε σε µεσαίες συγκεντρώσεις ενώ στις χαµηλότερες και τις υψηλότερες δεν υπήρξε στατιστικά σηµαντική αναστολή Πιθανόν τα υδροξυκινναµικά οξέα σε µικρές συγκεντρώσεις δεν µπορούν να αναστείλουν την οξείδωση, ενώ σε µεγαλύτερες συγκεντρώσεις αυτο -οξειδώνονται µε αποτέλεσµα να καταργείται η αντιοξειδωτική τους δράση

35 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Oι φυτικές πολυφαινόλες µπορούν να αναστείλουν την επαγόµενη από το όζον οξείδωση της SP-A, µίας πρωτεΐνης που παίζει σηµαντικό ρόλο στη φυσιολογική λειτουργία και στη φυσική ανοσία του πνεύµονα Άρα: Πολυφαινόλες που βρίσκονται σε φυτικές τροφές θα µπορούσαν να προστατεύσουν από τις δυσµενείς επιδράσεις ρυπαντών της ατµόσφαιρας στους πνεύµονες

36 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΕΚΧΥΛΙΣΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΑΜΠΕΛΟΥ ΚΑΙ ΦΥΤΙΚΩΝ ΠΟΛΥΦΑΙΝΟΛΩΝ ΣΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΕΝΖΥΜΟΥ ΤΟΠΟΪΣΟΜΕΡΑΣΗ Ι Οι τοποϊσοµεράσες είναι ένζυµα που χρειάζονται για την αντιγραφή, τη µεταγραφή και τον ανασυνδυασµό του DNA καθώς επίσης παίζουν σηµαντικό ρόλο στη δοµή των χρωµοσωµάτων, τη συσπείρωση και αποσυσπείρωσή τους και το διαχωρισµό τους µετά την κυτταρική διαίρεση Επειδή οι τοποϊσοµεράσες ρυθµίζουν σηµαντικές κυτταρικές λειτουργίες αποτελούν στόχο αντικαρκινικών και αντιµικροβιακών φαρµάκων Σε αυτό το πειραµατικό µέρος εξετάστηκε η επίδραση εκχυλισµάτων και πολυφαινολών από τις ελληνικές ποικιλίες αµπέλου στην: Eυκαρυωτική τοποϊσοµεράση Ι

37 ΜΕΘΟΔΟΣ Μέθοδος χαλάρωσης του υπερελικωµένου DNA (DNA relaxation assay) SC R[ pbr topoi Μεθ. εκχ. κοκκ. σταφ (µg/ml)

38 Ευκαρυωτική topoi Ευκαρυωτική topoi

39

40 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα εκχυλίσµατα και από τις δύο ποικιλίες ανέστειλαν τη δράση της ευκαρυωτικής τοποϊσοµεράσης Ι Άρα: H αναστολή της τοποϊσοµεράσης Ι είναι ίσως ένας από τους µηχανισµούς στους οποίους οφείλεται η αντικαρκινική δράση εκχυλισµάτων από σταφύλια που έχει παρατηρηθεί σε άλλες µελέτες Το µεθανολικό κλάσµα του µεθανολικού εκχυλίσµατος καθώς και το µεθανολικό κλάσµα του υδατικού εκχυλίσµατος ήταν λιγότερα δραστικά από τα εκχυλίσµατα από τα οποία προήλθαν. Άρα: H ανασταλτική δράση των εκχυλισµάτων έναντι των τοποϊσοµερασών Ι οφείλεται όχι µόνο στις πολυφαινόλες αλλά και σε άλλα συστατικά τους.

41 ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η προστατευτική δράση των φυτικών εκχυλισµάτων δεν οφείλεται πιθανώς µόνο στη δράση των πολυφαινολών, αλλά στην αλληλεπίδραση και τη συνεργική δράση πολλών φυτοχηµικών συστατικών, η συνολική δράση των οποίων πιθανά οδηγεί σε οφέλη για την ανθρώπινη υγεία Μόνο δύο από τις εξεταζόµενες πολυφαινόλες ανέστειλαν τις προκαλούµενες από τις ελεύθερες ρίζες βλάβες στο DNA Τρεις πολυφαινόλες ήταν αναστολείς του ενζύµου τοποϊσοµεράση Ι και επτά πολυφαινόλες ανέστειλαν την επαγόµενη από το όζον οξείδωση της SP-A Άρα: Oι χηµειοπροστατευτικές ιδιότητες των πολυφαινολών ίσως να µην οφείλονται µόνο στις αντιοξειδωτικές τους ιδιότητες, αλλά κυρίως στην αλληλεπίδρασή τους µε πρωτεΐνες και ένζυµα που παρουσιάζουν σηµαντικό φυσιολογικό ρόλο

42 Stagos D, Kouris S, Kouretas D. Plant phenolics protect from bleomycin-induced oxidative stress and mutagenicity in Salmonella typhimurium TA102. Anticancer Research (2004) 24: Stagos D, Karaberis E, Kouretas D. Assessment of antioxidant / anticarcinogenic activity of plant extracts by a combination of molecular methods. In Vivo (2005) 19: Stagos D, Kazantzoglou G, Magiatis P, Mitaku S, Anagnostopoulos K, Kouretas D. Effects of plant phenolics and grape extracts from Greek varieties of Vitis vinifera on Mitomycin C and topoisomerase I-induced nicking of DNA. International Journal of Molecular Medicine (2005) 15:

43 Stagos D, Kazantzoglou G, Theofanidou D, Kakalopoulou G, Magiatis P, Mitaku S, Kouretas D. Activity of grape extracts from Greek varieties of Vitis vinifera against mutagenicity induced by bleomycin and hydrogen peroxide in Salmonella typhimurium TA102. Mutation Research (2006) 609: Stagos D, Umstead TM, Phelps DS, Skaltsounis L, Charoutounian S, Floros J, Kouretas D. Inhibition of ozone-induced SP-A oxidation by plant polyphenols. Free Radical Research (in press). Stagos D, Spanou C, Margariti M, Stathopoulos C, Mamuris Z, Kazantzoglou G, Magiatis P, Kouretas D. Cytogenetic effects of grape extracts and plant polylhenols on MMC-induced SCEs in human blood lymphocytes. Cancer Letters (submitted)

44 European Environmental Mutagen Society 35 th Annual Meeting, 3-7 July 2005, Kos Effects of grape extracts from Greek varieties of V. vinifera and plant polyphenols on mutagenicity caused by reactive oxygen species in Salmonella typhimurium TA102 cells. Stagos D, Theofanidou D, Kakalopoulou G, Kazantzoglou G, Magiatis P, Mitakou S, Kouretas D Cytogenetic effects of grape extracts from Greek varieties of Vitis vinifera and plant polyphenols on mitomycin C-induced genotoxicity in cultured human lymphocytes. Stagos D, Margariti M, Spanou C, Kazantzoglou G, Magiatis P, Mitakou S, Kouretas D

45 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ